Egzamin z mikrostruktur społecznych - I semestr (zagadnienia dr I. Taranowicz)

opracowanie - Kasia Wójcik

1. Jaka jest struktura społecznego świata według Jacka Szmatki i jaką rolę pełnią w niej mikrostruktury?

Struktura świata społecznego wg Jacka Szmatki:

1. wielkie systemy społeczne (np. społeczeństwa) - poziom pierwszy, najbardziej kompleksowy; największy możliwy typ grupy społ.

2. wielkie grupy społeczne (wielkie organizacje społ., klasy, partie itp.) - podstawowe elementy pierwszego poziomu

3. małe grupy społeczne - zarówno formalne, jak i nieformalne (np. grupy pierwotne, społeczności lokalne, grupy zadaniowe)

4. jednostki - ludzie, ich zachowania, cechy, postawy itp. - najbardziej elementarny poziom zjawisk indywidualnych

Rola poziomu małych struktur społecznych, czyli mikropoziomu polega na „pośredniczeniu” między jednostkami a poziomem makrostrukturalnym. Grupy pierwotne i inne twory mikrostrukturalne są najistotniejszą strukturą wiążącą makrostruktury z działającymi jednostkami. Oznacza to, że nie ma bezpośredniej relacji między poziomem jednostkowym a poziomem wielkich grup społecznych.

2. Na czym polega emergencyjność zjawisk społecznych?

Emergencyjność jest strukturalną, immanentną cechą rzeczywistości społecznej. Pojęcie to oznacza, że rzeczywistość społeczną tworzą określone poziomy, które są jakościowo inne i są względnie niezależne - między poszczególnymi poziomami rzeczywistości społ. nie ma ciągłości. Według Jacka Szmatki jest to podstawowa właściwość świata społ. Stąd też nie można mówić o rzeczywistości społecznej jak o układzie całościowym, składają się bowiem na nią odrębne, emergentne, w pewnym sensie autonomiczne poziomy zjawisk społecznych. Dlatego też wyjaśnianie rzeczywistości społ. powinno odbywać się poprzez wyjaśnianie zjawisk zachodzących na określonych poziomach, a nie w ogóle (nie ma rzeczywistości w ogóle).

3. Jaki poziom struktury świata społ. tworzą jednostki i w jakim sensie są jego elementami?

Ludzie - indywidualne jednostki - tworzą czwarty poziom struktury społecznego świata. Jest to najbardziej elementarny poziom rzeczywistości społ. i zarazem najbardziej elementarny składnik świata społ. Jest to jednocześnie poziom zjawisk indywidualnych. Działające jednostki są elementami mikrostruktur, te zaś elementami makrostruktur, te zaś składają się na cały świat społ. Zatem działające jednostki są pośrednio - dzięki uczestnictwie w mikrostrukturach - elementami makrostruktur i ogólnie świata społ.

4. Jakie zachodzą relacje między systemem społ. jako całością, makrostrukturami a mikrostrukturami?

• jeśli rzeczywistość społ. jest czteropoziomowym (wg J. Szmatki) układem, to nie ma luk między poszczególnymi poziomami (1 i 2, 2 i 3 itd.) lecz na przykład między jednostkami a makrostrukturami

• poziom mikrostruktur społ. pośredniczy pomiędzy poziomem makro a poziomem jednostek

• wg Szczepańskiego „do społeczeństwa globalnego człowiek może wejść, a zatem i przynależeć tylko poprzez mikrostruktury, a zatem i przez wielostopniowe struktury pośrednie”

• mikrogrupy pełnią rolę transformatorów między osobowością a społeczeństwem lub makrogrupami

• im więcej jest grup pierwotnych w strukturze świata społ. i im są one silniejsze, tym silniejsze i efektywniejsze jest oddziaływanie makrostruktur na działające jednostki (właśnie poprzez te grupy pierwotne)

• im więcej grup pierwotnych w strukturze świata społ. i im są one silniejsze, tym silniejsze i efektywniejsze jest oddziaływanie jednostek na makrostruktury

• jeśli makrostruktura ma funkcjonować efektywnie i osiągać swe cele musi się charakteryzować silnymi grupami pierwotnymi podzielającymi jej cele i wartości

• mikrogrupy stymulują procesy zachodzące zarówno w makrostrukturach, jak i między działającymi jednostkami

5. Wyjaśnij dlaczego grupa w ujęciu socjologicznym powinna liczyć co najmniej 3 osoby?

W psychologii społ. dominuje stanowisko, że grupą są już dwie osoby (czyli diada), natomiast w socjologii przyjmuje się, że dopiero trzy osoby (triada). Jan Szczepański w swojej książce pt. „Elementarne pojęcia socjologii” argumentuje, że kiedy rozpatrujemy dwie osoby jako grupę, bierzemy pod uwagę tylko relacje pomiędzy jednostką A a jednostką B.

Natomiast kiedy rozpatrujemy triadę, rozpatrujemy relację pomiędzy A i B, uwzględniając obecność C, relację B i C z uwzględnieniem A itd. Możemy też badać stosunek A i B do C, albo A i C do B, ich wzajemne relacje itd. Schemat ten pokazuje, że ludzie są uwikłani w sieć społecznych zależności, oczekiwań innych, stawianych wymogów, wyobrażeń itd.

6. Jakie cechy powinna mieć dana zbiorowość, by można ją było uznać za grupę?

Warunki, by dana zbiorowość uznać za grupę - według Szackiej:

1. ilość członków

• diada - stanowisko dominujące w psychologii społ.

• triada - pogląd częstszy w socjologii

interakcje, stosunki społeczne

• muszą być częste i trwałe

• przebiegają według pewnych ustalonych wzorów

• są ustrukturalizowane

• powinny obejmować wszystkich członków grupy - grupa nie może być tak duża, by uniemożliwiało to interakcje między wszystkimi członkami grupy

• świadomość „my” - subiektywne przekonanie o wspólnocie, tworzeniu całości

• zasada odrębności - subiektywne przekonanie, że tworzona przez ludzi całość jest odrębna, inna od innych grup lub po prostu od „nie-członków”

• wiadomo, kto do grupy należy - członkowie posiadają swoiste cechy, które odróżniają ich od innych

• cel - podstawa istnienia grupy - grupa jest „po coś”, takim celem może być na przykład realizowanie potrzeb jej członków, których najczęściej nie potrafią zaspokoić sami

• system wartości - hierarchiczny system wartości autotelicznych (celów) i wartości instrumentalnych (umożliwiających osiągnięcie celów)

• system norm - reguły, zasady wyznaczające postępowanie jednostki, co do których występuje presja grupy i których strzegą sankcje - reakcje grupy, stojące na straży norm

• system wzorów zachowań - regularności wyznaczające zachowania jednostkowe (są elementami treści kultury) - nie są sankcjonowane

7. Wyjaśnij co oznaczają terminy „grupa własna” i „grupa obca”.

Grupa własna - zbiór ludzi postrzegających się w jakiejś sytuacji jako „my”. To grupa, do której jednostka należy, którą współtworzy, w której czuje się bezpiecznie - jest to jej naturalne otoczenie. Bliskość duchowa między członkami tej grupy oparta jest na współodczuwaniu i empatii (wspólnota uczuć)

Grupa obca - grupa, do której jednostka nie chce albo nie może należeć. Dla danej jednostki jest to zbiór ludzi na zewnątrz jej grupy własnej. To, czego jednostka może od niej oczekiwać, jest nieprzewidywalne i budzi jej lęk. Żywi wobec niej uczucia takie jak: antypatia, podejrzliwość, wrogość, pogarda.

8. Jakie znaczenie ma w strukturze świata społ. podział na swoich i obcych? Co sprzyja takim podziałom, jakie mechanizmy i sytuacje społ.?

Nie sposób odczuwać przynależności do grupy bez jednoczesnej świadomości zewnętrznego wobec niej otoczenia. Ludzie pojmują siebie jako członków swoich „własnych” grup tylko dlatego, że o innej grupie wiedzą, że jest wobec nich obca. W tych dwóch słowach - „swoi” i „obcy” - wyraża się wzajemny konflikt i różnica dwóch odmiennych postaw: sympatii/antypatii, zaufania/podejrzliwości, spokoju/niepewności itp. Ów antagonizm czyni te opozycyjne grupy rzeczywistymi, nadając im jedność i spójność. Każda strona uzyskuje tożsamość dzięki temu, że rozpoznaje siebie jako przeciwstawną drugiej. Potrzebujemy więc „obcych” dla własnej tożsamości, spójności grupy, jej solidarności i emocjonalnej stabilności. Ten podział jest podstawą strukturalizacji świata, porządkuje go i wyjaśnia.

Takim podziałom sprzyjają warunki, w których pewne ważne dobra są ograniczone i nie wszystkim dostępne. Poza tym ludzie uznają świat społeczny za bezpieczny wtedy, gdy jest im znany, gdy jest przewidywalny; dlatego gdy w społeczeństwie zachodzi jakaś zmiana, ludzie odczuwają to jako zagrożenie, co powoduje mniejszą tolerancję i zaostrzenie norm, oraz szukanie winnych za te zmiany poza własną grupą.

9. Jak postrzegani są swoi i obcy i jakie ma to konsekwencje? Co to jest relatywizm etyczny i na czym polega?

Grupę własną postrzegamy jako bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną niż jest w rzeczywistości. W odniesieniu do niej zapamiętuje się raczej zachowania dobre, pozytywne. Zachowania negatywne postrzegane są jako wynik sytuacji zewnętrznej, niezależnej od członków tej grupy, natomiast zachowania pozytywne w ich świadomości wynikają z ich charakteru, są dla nich naturalne.

Grupę obcą postrzega się jako nieprzyjazną, wrogą. Częściej zapadają w pamięć zachowania złe, negatywne. Są one tłumaczone złym charakterem członków tej grupy. Zachowania pozytywne zaś są marginalizowane i tłumaczone zaistniałą sytuacją.

Takie postrzeganie obu grup rodzi przesądy:

• niechęć do uznania zalet wroga

• skłonność do wyolbrzymiania wad

• dwoistość wzorów moralnych

Relatywizm etyczny - pogląd, według którego wartości etyczne, normy i oceny ich dotyczące mają charakter względny. Polega to na tym, że normy stosowane wobec naszej grupy nie muszą obowiązywać w stosunku do członków grupy obcej.

10. Za Zygmuntem Baumanem scharakteryzuj koncepcję tutejszych i przybyszów Eliasa.

Norbert Elias w koncepcji tutejszych i przybyszów opisał sytuację rodzącą przesądy. Napływ przybyszów oznacza swego rodzaju wyzwanie wobec życia osiadłej populacji, nawet jeśli różnica między nowymi a starymi mieszkańcami jest niewielka. Rodzą się napięcia, bo trzeba przybyszom ustąpić miejsca, którego oni dla siebie szukają. Wprowadza to zamęt i niepokój do uporządkowanego świata osiadłych, burzy ich poczucie bezpieczeństwa. W takich sytuacjach ludzie są skłonni wyostrzać i wyolbrzymiać odmienności - nawet błahostki mogą stać się przeszkodą dla życia obok siebie. Stają się one obiektem niechęci, a nawet pogardy, ludzie zaczynają strzec granic podziałów i nie dopuszczać do „niezdrowych” mieszanek. Niechęć miejscowych rodzi symetryczną postawę w grupie napływającej, jednak to osiadli mają większe możliwości, by przesądy swe wprowadzać w czyn. Mogą się oni powoływać na prawa, jakich nabyli przez samo zasiedzenie (z dziada pradziada), przybysze zaś to przybłędy, które pojawiły się tu bezprawnie.

11. Scharakteryzuj koncepcję secesjogenezy.

Secesjogeneza to - według Gregory'ego Batesona - łańcuch akcji i reakcji we wzajemnych relacjach pomiędzy dwoma grupami, w których wrogie zachowania jednej zbiorowości prowokują wrogie postawy drugiej zbiorowości. Powoduje to coraz radykalniejsze oddalanie się od siebie.

Gregory Bateson (amerykański antropolog) wyróżnił 3 typy tych układów:

1. symetryczna secesjogeneza

• każda strona reaguje na oznaki siły grupy przeciwnej

• symetryczne pogłębianie secesjogenezy umacnia poczucie racji po obu stronach i niszczy możliwości racjonalnej argumentacji oraz porozumienia

• komplementarna secesjogeneza

• jedna strona wzmaga siłę swych posunięć w odpowiedzi na oznaki słabości drugiej strony

• druga strona coraz bardziej minimalizuje swój opór

• pewność siebie i poczucie siły jednej strony karmią się uległością i upokorzeniem drugiej strony

3. układ wzajemności

• łączy cechy poprzednich układów, ale neutralizuje autodestrukcyjną tendencję

• każdy pojedynczy akt interakcji jest niesymetryczny, ale w długim okresie poczynania obu stron równoważą się

• każda ze stron ma do zaoferowania coś, czego druga strona potrzebuje - zależą od siebie wzajemnie, dlatego taki układ może trwać całe wieki

12. Wyjaśnij co rozumiemy przez grupę odniesienia. Jakie znasz rodzaje grup odniesienia?

Znaczenie pojęcia „grupa odniesienia” za Szacką (według pełnionej roli):

1. grupa, będąca dla jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań

2. grupa, będąca dla jednostki tłem oceny własnej sytuacji lub postępowania

• ocena dokonywana z perspektywy rozdziału kar i nagród

• ocena poprzez zestawienie z normami panującymi w grupie odniesienia

• ocena przez zestawienie z zachowaniem członków grupy odniesienia („inni tak robią” itp.)

* ta sama grupa może pełnić dla jednostki obie role

Rodzaje grup odniesienia:

1. grupy porównawcze Kempera - jednostka porównuje swoje położenie pod kątem: rozdziału przywilejów, słuszności własnego postępowania, własnych opinii itd.

2. grupy identyfikacji Turnera - grupy, których normy i wartości jednostka zinternalizowała; grupa interesuje się jednostką

3. grupy normatywne Caina - jednostka sama się z nimi nie identyfikuje, ale są one wyznaczone przez jej grupę jako źródło norm i wartości

4. grupy audytoryjne Caina - oddziałują na jednostkę za pośrednictwem wyobrażeń, jakie ona o nich posiada, jakie przypisuje im wartości i normy - dostosowuje więc zachowanie do swoich wyobrażeń na temat tych grup; grupa nie interesuje się jednostką

5. grupa odniesienia pozytywnego - źródło pozytywnych wzorów zachowań (wpływ normatywny w dążeniu do akceptacji reprezentowanych wartości)

6. grupa odniesienia negatywnego - źródło negatywnych wzorów zachowań (wpływ normatywny w dążeniu do odrzucenia reprezentowanych wartości)

13. Jakie znaczenie mają grupy odniesienia, jakie sytuacje sprzyjają wyborowi grupy odniesienia innej niż własna? Czy rola grup odniesienia we współczesnym świecie rośnie czy maleje?

Wybór grupy odniesienia innej niż własna

1. w społeczeństwach mobilnych, otwartych:

• jednostka może orientować się na grupę, do której nie należy, ale do której aspiruje

• taki wybór grupy odniesienia może spełniać funkcję socjalizacji, przygotowującej jednostkę do nowej roli

• daje możliwość aspirowania do grupy wyżej położonej w hierarchii społ.

• w społeczeństwach zamkniętych, niemobilnych:

• grupą odniesienia jest grupa własna, stopień identyfikacji z grupą własną jest bardzo wysoki

• orientacja na standardy grupy, w której się nie uczestniczy i nie ma szans na uczestnictwo ma szkodliwe skutki dla jednostki - staje się ona dewiantem, dziwolągiem

Co może wpłynąć na wybór grupy odniesienia innej niż swoja /Merton na przykład twierdzi, ze to nie potrzeby jednostki decydują o jej wyborze grupy odniesienia, ale mechanizmy społ./

• oczekiwanie na przystąpienie do jakieś grupy, np. zawodowej - oczekiwanie na określone zmiany w toku kształcenia się i wybierania zawodu

• jednostka może się sama nie identyfikować z daną grupą, wyznaczoną odgórnie jako źródło norm dla grupy własnej jednostki

• elitarność danej grupy (może zależeć od wielkości grupy i tego, ile osób chce do niej należeć

• otwarte społeczeństwo, możliwości awansu, dostępność do wyższych klas społ.

• w społeczeństwie postindustrialnym stosunki społ. są bardziej nietrwałe niż w industrialnych, stąd nie przywiązuje się dużej wagi do własnej grupy i łatwiej wybiera się inną grupę odniesienia

• status jednostki w grupie własnej a potencjalny status w grupie odniesienia

We współczesnym świecie rola grup odniesienia zdecydowanie rośnie. Jednostka należy przeważnie nie do jednej, ale do szeregu grup, więc jej ustalanie standardów jest złożone. Poza członkami grup, z którymi styka się bezpośrednio, jest też wystawiona na oddziaływanie „grup pośredniej styczności” - może się stykać z ich ideami za pomocą osób ze swojego otoczenia, ale też dzięki środkom masowego przekazu (telewizja, internet). Według Mertona współczesne społeczeństwo jest społeczeństwem otwartych przedziałów, ruchliwość społeczna jest duża. Dodatkowo - twierdzi Merton - następuje coraz bardziej uwolnienie jednostki od tradycji i rodziny, więc nie musi ona orientować się na tradycyjne wartości wyznawane przez jej rodzinę.

14. Scharakteryzuj podstawowe mechanizmy kontroli społecznej.

Kontrola społ. - rozmaite środki używane przez społeczeństwo w celu przywoływanie jego niesubordynowanych członków do porządku; żadne społeczeństwo nie może bez nich istnieć

1. przemoc fizyczna

• ostateczna podstawa wszelkiego porządku społeczno-politycznego

• w państwie - np. policja

• oficjalne organy kontroli społ. polegają głównie na oddziaływaniu faktu samej powszechnie znanej dostępności środków przemocy (groźba użycia siły)

• w sprawnie funkcjonującym społeczeństwie jest stosowana oszczędnie i dopiero jako środek ostateczny

2. presja ekonomiczna

• środek przymusu zagrażający podstawom utrzymania, zyskom, itp.

• wykorzystywana nie tylko w instytucjach ściśle określanych jako ekonomiczne, np. stosowanie gróźb odsunięcia od wykonywania zawodu lub degradację w hierarchii

3. mechanizmy perswazji, ośmieszania, plotki i pogardy

• stosowane wszędzie tam, gdzie ludzie żyją lub pracują w zwartych grupach, w których znani są osobiście i z którymi są związani poczuciem osobistej lojalności (np. grupy pierwotne)

• wynikają z głębokiej ludzkiej potrzeby akceptacji

• większość ludzi odczuwa lęk przed ośmieszeniem w sytuacjach społ.

• plotka jest szczególnie skuteczna w małych społecznościach - stanowi ona jeden z głównych kanałów komunikacji, o podstawowym znaczeniu dla zachowania struktury społ.

• pogarda i ostracyzm - „ulubiony” mechanizm kontrolny w grupach przeciwstawiających się z zasady stosowaniu przemocy

15. Scharakteryzuj proces socjalizacji. Co nabywa jednostka w trakcie socjalizacji?

Szersze znaczenie socjalizacji:

→ całokształt procesów wzajemnych oddziaływań jednostki i jej środowiska społeczno-kulturowego, obejmujących przyswajanie sobie wymogów tego środowiska, przystosowanie się i przekształcanie go w rezultacie własnych działań

Węższe znaczenie socjalizacji:

→ odnosi się do wczesnego okresu rozwoju jednostki, kiedy dziecko jest wprowadzane w życie społeczne i panujące w nim normy i reguły postępowania

Proces ONTOGENEZY - rozwój osobniczy, składający się z socjalizacji pierwotnej i wtórnej. Zatem analiza procesu socjalizacji (zarówno pierwotnej jak i wtórnej) rozumianej jako wpływ środowiska społ. na jednostkę jest zarazem analizą kształtowania się osobowości ludzkiej.

Dzięki socjalizacji pierwotnej jednostka:

• zdobywa umiejętność kontrolowania swych popędów i potrzeb oraz zaspokajania ich

• uczy się pełnienia różnych ról społ. i wchodzenia w interakcje z innymi

• uczy się komunikowania symbolicznego (język, symbole kultury)

• uczy się wyrażać emocje

• uczy się postrzegać otaczającą ją rzeczywistość

• umie wykonywać określone czynności i posługiwać się przedmiotami, rzeczami itp.

• uwewnętrznia wartości, normy, aspiracje i cele zbiorowości, do której należy i internalizuje je

16. Scharakteryzuj socjalizację pierwotną i jej znaczenie.

Pojęcie socjalizacji pierwotnej odnosi się do wczesnego okresu rozwoju jednostki, kiedy dziecko jest wprowadzane w życie społeczne i panujące w nim normy i reguły postępowania. Konkretne treści internalizowane w socjalizacji pierwotnej są różne, w zależności od społeczeństwa, różnic kulturowych.

Ma ona determinujące znaczenie dla jednostek. Wynika to z następujących czynników:

• struktura socjalizacji pierwotnej powielana jest w procesie socjalizacji wtórnej

• socjalizacja pierwotna odbywa się w grupie pierwotnej i dokonuje się w atmosferze silnych związków emocjonalnych, bez których byłaby niemożliwa

• świat zinternalizowany w socjalizacji pierwotnej jest głęboko zakorzeniony w świadomości jednostki i bardzo trwały (konieczność związków ze znaczącymi innymi)

Socjalizacja pierwotna kończy się z chwilą:

• wykształcenia poczucia tożsamości

• utrwalenia w świadomości jednostek pojęcia „uogólnionego innego” - gdy określone normy, wartości i wzory zachowania nabiorą dla tej jednostki walorów ogólności

17. Co musi zinternalizować jednostka w procesie socjalizacji pierwotnej?

• język - treść i narzędzie socjalizacji

• schematy motywacyjne i interpretacyjne (zróżnicowane ze względu na przykład płeć dziecka, czy grupę społ.)

• umiejętności potrzebne do życia w społeczeństwie

18. Jakie są podstawowe mechanizmy, na jakich opiera się socjalizacja pierwotna?

• mechanizm uczenia się - związany z systemem kar i nagród

• mechanizm naśladownictwa - skłonność dzieci do naśladowania innych, a zwłaszcza osób bliskich, takich jak rodzice

• mechanizm identyfikacji - utożsamianie się z innymi - występowanie identyfikacji jest warunkiem koniecznym internalizacji - dziecko przejmuje system wartości, normy, postawy, role społ. „znaczących innych”

• normy i wzory zachowań dostatecznie zinternalizowane same stają się źródłem wewnętrznych kar (np. poczucie winy) i nagród (np. samozadowolenie)

19. Wyjaśnij pojęcia „znaczący inny” i „uogólniony inny”. Jaka rolę w procesie socjalizacji odgrywają znaczący inni i uogólniony inny?

• znaczący inni - to osoby wprowadzające jednostkę w życie społ. w sposób zapośredniczony; poprzez własne doświadczenia i ich miejsce w strukturze społ. przekazują socjalizowanej jednostce swoją wiedze o świecie. Pośredniczą oni w różnych procesach związanych z uzyskiwaniem tożsamości przez dziecko - przypisaniem do określonego miejsca w świecie i przyswajaniem tożsamości razem z subiektywnym światem, który ta tożsamość wskazuje.

• uogólniony inny - jest to pojęcie ukute przez George'a H. Meada. normy, zasady itp. ulegają uogólnieniu, generalizacji. Jednostka przechodzi od identyfikacji z konkretnymi osobami do identyfikacji z ogółem innych ludzi - „uogólnionym innym”. Na przykład małe dziecko dowiaduje się od mamy, ze nie powinno rozlewać zupy. Potem dowiaduje się o tym też od babci, potem od cioci, itd. W końcu rozumie, że nie rozlewa SIĘ zupy, że taka jest norma. To „się” to właśnie uogólniony inny. Ukształtowanie się w świadomości dziecka uogólnionego innego jest decydującą fazą socjalizacji

20. Scharakteryzuj socjalizację wtórną.

Socjalizacja wtórna - to okres po socjalizacji pierwotnej, nigdy nie jest całkowita i nigdy się nie kończy. Polega na nabywaniu wiedzy związanej z rolami, które jednostka odgrywa w ciągu życia. Jest internalizacją „subświatów”, związanych z danymi rolami. Opiera się przede wszystkim na mechanizmie uczenia się. Nie wiążę się z wysokim stopniem identyfikacji, dokonuje się bez silnych związków emocjonalnych (często są one formalne lub anonimowe), a jej treści nie mają cech konieczności, jak w przypadku socjalizacji pierwotnej.

W toku socjalizacji wtórnej jednostka musi opanować:

• słownictwo związane z pełnionymi rolami

• „ukryte znaczenia” - symbolikę dotyczącą sposobu pełnienia owych ról społ.

• schematy motywacyjne i interpretacyjne, mające zastosowania przy pełnieniu tych ról

21. Jaka jest relacja między rzeczywistością subiektywną i obiektywną?

• Są one do siebie zbliżone, ale nie pokrywają się.

• Kiedy w świadomości jednostki ukształtuje się uogólniony inny, między rzeczywistością subiektywną a obiektywną wytwarza się swoista symetria.

• To, co rzeczywiste na zewnątrz, nawiązuje do tego, co jest rzeczywiste wewnątrz.

• Rzeczywistości mogą być łatwo przełożone - dzięki językowi.

• Odpowiedniość między rzeczywistością obiektywną i subiektywną nie jest ustalana raz na zawsze - nie jest statycznym stanem rzeczy.

• Rzeczywistość subiektywna jest stale zagrożona przez obiektywną - stąd konieczność ciągłego potwierdzania jej przez innych.

22. Scharakteryzuj metody podtrzymywania rzeczywistości subiektywnej.

Socjalizacja nigdy się nie kończy, a subiektywna rzeczywistość internalizowanych przez nią treści jest nieustannie zagrożona.

Wyróżniamy 2 typy podtrzymywania rzeczywistości subiektywnej:

1. rutynowe:

• zrutynizowanie jest istotą instytucjonalizacji

• rzeczywistość życia codziennego jest nieustannie potwierdzana w interakcji jednostki z innymi

• centralne miejsce dla jednostki zajmują znaczący inni (potwierdzają oni jego rzeczywistość subiektywną)

• konwersacja - najważniejszy środek utrzymania subiektywnego uniwersum (zdolność języka do generowania rzeczywistości)

2. kryzysowe:

• akty potwierdzenia muszą być wyraźne i silne

• techniki rytualne, np. obrządki związane ze śmiercią bliskiej osoby czy innych tzw. sytuacji granicznych

• gwałtowność procedur - proporcjonalna do stopnia zagrożenia rzeczywistości subiektywnej

23. Za Danutą Walczak-Duraj przedstaw wyniki badań nad związkami między przynależnością społeczną a stosunkiem do rzeczywistości, wartościami rodzicielskimi i technikami socjalizacyjnymi i wyjaśnij ich przyczyny.

Przynależność do klasy społ. a stosunek do rzeczywistości społ. → Członkowie klasy „średniej” i „robotniczej” postrzegają rzeczywistość w inny sposób: rozwijają inne wyobrażenia o świecie społ., mają inne aspiracje, nadzieje, obawy itd.

Przynależność do klasy społ. a wartości rodzicielskie:

1. rodzice z klasy robotniczej cenią:

• posłuszeństwo

• pracowitość

• schludność, czystość

• uczciwość (w sensie bycia godnym zaufania)

2. rodzice z klasy średniej cenią:

• samodzielność

• ciekawość, wrażliwość, samokontrolę

• szczęście dzieci

• uczciwość (w sensie bycia prawdomównym)

Źródła różnic w wartościach rodzicielskich:

• przedmiot pracy - czy są to przedmioty materialne, czy idee i symbole

• stopień samodzielności pracy - standaryzacja i nadzór czy swoboda

• źródła sukcesu zawodowego - indywidualne działania czy zbiorowe

• warunki życiowe - pochodzenie społ., wykształcenie, poważanie, standard materialny, styl życia

Międzyklasowe różnice a techniki socjalizacji dzieci:

• rodzice odwołują się do odmiennych systemów wartości

• inaczej postrzegają złe zachowania swych dzieci - „to, co skłania rodziców z klasy średniej do zastosowania kary, nie wydaje się istotne rodzicom z klasy robotniczej i vice versa”

• różny podział obowiązków rodzicielskich (matka-ojciec)

• inne doświadczenia związane z miejscem pracy, przenoszone na rzeczywistość pozazawodową; osoby wykonujące złożoną pracę zaczynają korzystać ze swych intelektualnych uzdolnień również w życiu pozazawodowym (otwartość na nowe doświadczenia, samosterowność)

24. Scharakteryzuj proces internalizacji i jego znaczenie w kształtowaniu konstrukcji rzeczywistości społecznej.

Jednostka nie rodzi się członkiem społeczeństwa, tylko z predyspozycjami do uspołecznienia i stania się nim (uwarunkowania biologiczne, np. zdolność mówienia czy abstrakcyjnego myślenia). Początek procesu stawania się członkiem społeczeństwa - socjalizacji - stanowi INTERNALIZACJA. Jest to bezpośrednie ujmowanie albo interpretacja obiektywnego zdarzenia jako zdarzenia wyrażające pewne znaczenie. Jest podstawą rozumienia innych ludzi oraz postrzegania świata jako rzeczywistości społecznej i znaczącej. Internalizacja jakichś wartości to takie ich przyswojenie, ze dążenie do nich staje się dla jednostki czymś naturalnym.

Znaczenie internalizacji:

• jest podstawą rozumienia innych ludzi

• jest podstawą postrzegania innych ludzi jako świata rzeczywistości znaczącej i jako rzeczywistości społecznej

• umożliwia rozumienie dokonujących się procesów

• umożliwia rozumienie świata, w którym jednostka żyje, staje on się jej światem

• wspólna perspektywa z innymi

25. Wyjaśnij co to jest alternacja i opisz warunki, które są konieczne by była ona możliwa.

Alternacja to zmiana subiektywnej rzeczywistości.

Warunki, by była ona możliwa:

• procesy re-socjalizacji, powtarzające warunki socjalizacji pierwotnej, czyli np. silną identyfikację emocjonalną z osobami dokonującymi socjalizacji

• dostępność skutecznej struktury uwiarygodnienia przekazywanej za pośrednictwem znaczących innych - bez silnych więzi emocjonalnych niemożliwa jest zmiana subiektywnej rzeczywistości

• ważne jest też oddzielenie jednostki od innych z „poprzedniej rzeczywistości”

• reorganizacja aparatu konwersacyjnego i zmiana partnerów konwersacji

• reinterpretacja przeszłości w obrębie uprawomocniającego aparatu nowej rzeczywistości ↔ przypisywanie przeszłości obecnych schematów interpretacyjnych (radykalna reinterpretacja znaczenia osób i zdarzeń)

Różnica pomiędzy re-socjalizacją a socjalizacją wtórną. W resocjalizacji interpretuje się przeszłość tak, by pogodzić ją z bieżącą rzeczywistością, a socjalizacja wtórna interpretuje teraźniejszość tak, by była się ona w stałym związku z przeszłością. → W re-socjalizacji podstawą rzeczywistości jest teraźniejszość, a w socjalizacji wtórnej - przeszłość.

26. Wyjaśnij na czym polega niepomyślna socjalizacja i jakie sytuacje i warunki ją powodują.

Pomyślna socjalizacja - ustanowienie jak najwyższego stopnia odpowiedniości między rzeczywistością obiektywną a subiektywną. Maksymalnie pomyślna socjalizacja może występować w społeczeństwach o bardzo prostym podziale pracy i minimalnym podziale wiedzy. W takich przypadkach socjalizacja wytwarza tożsamości, które są z góry społecznie zdefiniowane i określone.

Niepomyślna socjalizacja - brak odpowiedniości między rzeczywistością obiektywną a subiektywną. Całkowicie niepomyślna socjalizacja jest bardzo rzadka (np. skrajna patologia organiczna).

Przyczyny niepomyślnej socjalizacji:

• upośledzenie fizyczne, które jest naznaczone społecznie - naznaczenie to może wynikać z definicji społ. (np. kaleka, bękart)

• wewnętrzne upośledzenie biologiczne, np. umysłowe

• przekazywanie jednostce przez znaczących innych różnych rzeczywistości obiektywnych (np. z powodu heterogeniczności grupy osób socjalizujących)

• niezgodność między socjalizacją pierwotną i wtórną - kiedy w socjalizacji wtórnej pojawiają się subiektywne możliwości wyboru alternatywnych tożsamości i rzeczywistości →szersze rozprzestrzenienie się tego zjawiska spowodowałoby napięcia i niepokój w strukturze społ.

27. Wyjaśnij co rozumiemy przez kontr-rzeczywistość i w odniesieniu do jakich sytuacji możemy o niej mówić.

Kontr-rzeczywistość to rzeczywistość tworzona przez jednostki wykluczone ze świata społecznego z powodu niepomyślnej socjalizacji. Może ona być spowodowana kalectwem jednostki lub innym, zdefiniowanym społecznie „defektem”. O kontr-rzeczywistości możemy mówić, gdy wykluczone jednostki zrzeszają się w trwałe grupy społeczne i zaczynają tworzyć własne procesy socjalizacji, które w ich mniemaniu są poprawne, pomimo że są inne niż większości społeczeństwa.

28. Scharakteryzuj znaczenie języka w konstrukcji świata społecznego.

Język jest najważniejszym systemem znaków w społeczeństwie ludzkim. Jest to system znaków głosowych. Jego podstawą jest ludzka zdolność do ekspresywności głosowej.

Znaczenie języka:

• zapewnia potoczne obiektywizacje życia codziennego, bo życie codzienne jest życiem z językiem i przy pomocy języka

• ma naturalną cechę wzajemności

• można się nim posługiwać w odniesieniu do różnych rzeczywistości

• pozwala łączyć różne sfery rzeczywistości (wymiar przestrzenny, czasowy, społeczny)

• każda jego cząstka jest symbolem → język symboliczny

• jest podstawowym narzędziem i treścią socjalizacji

29. Wyjaśnij co rozumiemy przez społeczność językową i repertuar językowy. Jakie czynniki zadecydowały o tym, że w krajach postkolonialnych językiem urzędowym stawał się często język kolonisty?

Socjologia języka zajmuje się pokazywaniem systematycznej współzależności pomiędzy strukturą społeczności językowej a strukturą repertuaru językowego.

Społeczność językowa - jest to grupa ludzi żyjących wspólnie na pewnym terenie i utrzymujących ścisłe stosunki - komunikujących się ze sobą za pomocą różnorodnych form językowych. Jest to jednostka analizy socjolingwistycznej; może być zarówno jedno- jak i wielojęzykowa.

Repertuar językowy - zbiór wszystkich form językowych używanych przez członków danej społeczności językowej

Przypadki repertuarów językowych w różnych państwach:

1. państwa wielojęzyczne - np. Kanada, Indie, Szwajcaria, USA

2. państwa wielodialektowe - np. Niemcy, Anglia

3. państwa jednodialektowe - np. Islandia

Klasyfikacja wg Ch. Fergusona:

1. język główny - posługuje się nim co najmniej 25% ludności albo milion ludzi (w takim przypadku np. w USA moglibyśmy wyróżnić kilka języków głównych)

2. język mniejszości - posługuje się nim 5-25% ludności lub sto tysięcy ludzi

3. języki specjalne, np. religijne, literackie, powszechnie nauczane jako drugi język

W krajach postkolonialnych językiem urzędowym stawał się język kolonisty, ponieważ w większości były to kraje wielodialektowe i trudno by było wybrać jeden dialekt jako język główny. Tymczasem język kolonisty znało dużo obywateli i wybór tego języka był najbardziej obiektywny.

30. Wyjaśnij co to jest język standardowy i jakie pełni funkcje.

Język standardowy:

• pewna norma językowa, typ idealny, oparty na rzeczywiście funkcjonujących odmianach repertuaru językowego

• związany jest najczęściej z tradycją literacką

• podstawa: język wielkomiejski górnych warstw społecznych

• dwa znaczenia tego pojęcia: opisowe i normatywne

Funkcje języka standardowego:

1. jednocząca - umożliwia identyfikację jednostki z szerszą zbiorowością

2. separująca - przeciwstawia się innym językom innych narodów, tworzy więzi emocjonalne

3. prestiżowa - świadczy o wyższej organizacji społ.

4. ramy odniesienia - dostarcza skodyfikowanych norm, będących miarą poprawności

31. Wyjaśnij co rozumiemy przez: idiolekt, socjolingwistyczną kompetencję, etnografię mówienia.

Idiolekt - cały zbiór nawyków mownych pojedynczej jednostki w danym czasie (aspekt czasowy jest ważny, bo język człowieka zmienia się w ciągu życia, pod wpływem doświadczeń, wiedzy i odgrywanych ról społ.) → osobisty repertuar językowy.

Socjolingwistyczna kompetencja - idealna znajomość wszystkich reguł używania języka w zależności od sytuacji i roli społ. Reguły te umożliwiają dokonywanie odpowiednich wyborów i decydowania:

• czy wypowiedź jest możliwa pod względem formalnym (system, gramatyka)

• czy jest możliwa w świetle dostępnych środków i warunków psychologicznych

• czy jest właściwa ze względu na kontekst społeczno-kulturowy

• czy dany akt komunikacyjny osiąga zmierzony cel i jakie ma konsekwencje

Etnografia mówienia - stawia sobie za cel poznanie tego, co dziecko musi zinternalizować w zakresie mówienia, poza regułami gramatyki i słownikiem, aby stać się pełnoprawnym członkiem swojej wspólnoty językowej. Koncentruje się na sytuacjach, użyciach, wzorach i funkcjach mówienia jako czynności.

32. Scharakteryzuj sytuacje socjolingwistyczną.

Sytuacja socjolingwistyczna - struktura aktu użycia języka, biorąca pod uwagę poszczególne elementy, które wpływają na formę językową i różne efekty jej użycia.

Jej istotne czynniki:

1. uczestnicy

• nadawca - cechy nadawcy określają zasięg jego idiolektu

• odbiorca - jego cechy warunkują sposób, w jaki dany przekaz zostanie zrozumiany

2. przekaz językowy - jest ciągiem dźwięków o określonym znaczeniu; obok dosłownego znaczenia może mieć też pewnie sens symboliczny, wyznaczony przez inne czynniki sytuacji socjolingwistycznej

• forma przekazu

• kanał

• kod

• temat

3. kontekst społeczny - nie da się go oddzielić od uczestników aktu językowego

33. Omów badania Labova.

Labov zaproponował podział różnic między odmianami językowymi na dwie kategorie:

1. „indicators” - wskaźniki nieuświadamiane → we wszystkich sytuacjach społ. każdy członek określonej grupy wymawia daną głoskę tak samo

2. „markers” - wskaźniki uświadamiane → pewne jednostki w niektórych sytuacjach starają się np. wymówić daną głoskę bardziej starannie

Labov badał wymowę bezdźwięcznego „th” wśród różnych grup społ. w czterech sytuacjach: mowy potocznej, mowy uważnej, czytania dłuższych tekstów, czytania pojedynczych słów.

Wymowa „th” wykazywała ostro przedziały społ. Była funkcją dwóch czynników: położenia społ. jednostki oraz sytuacji - zwłaszcza stopnia uwagi, zależnie od potrzeby czy chęci wywarcia dobrego wrażenia na słuchaczu.

Badania Labova dostarczają pewnych przesłanek do socjologicznej teorii zmian językowych. Zmiany te rozchodzą się jak fale, poczynając od górnych warstw społ. i upowszechniając się dzięki procesom naśladownictwa. Fazy tego procesu:

1. „indicators” - pierwsza, nieuświadomiona faza tego procesu - na razie zmiana dotyczy tylko jednej grupy

2. „markers” - druga faza - zmiana dotarła już do świadomości społ., a inne grupy starają się ją naśladować, bowiem różnice językowe są w świadomości ludzi związane z określoną grupą i przypisuje im się określoną wartość społ.

3. powstanie stereotypów - trzecia faza - przypisuje się określonym grupom określoną wymowę

Podsumowując, w różnych kontekstach społ. zmianie może ulec wymowa (świadomie lub nie), czyli ta cecha języka, która jest najtrwalsza i najmniej podatna na oddziaływanie czynników zakłócających.

34. Scharakteryzuj socjologiczne ujęcie osobowości.

W ujęciu socjologicznym osobowość to ustrukturalizowany zespół względnie trwałych i zorganizowanych cech, przejawiający się w zachowaniach jednostki, które odznaczają się pewną stałością i uporządkowaniem.

Socjologowie, posługując się pojęciem osobowości poszukują swoistości działań określonych zbiorowości ludzkich (swoistość = stałość i uporządkowanie).

W socjologicznym ujęciu osobowości:

• brak treści oceniających

• akcent na społeczne uwarunkowania

• kształtowana w bezpośrednich lub pośrednich relacjach między ludźmi

• jej istota sprowadza się do wielowymiarowych relacji między zbiorowością a jednostkami tworzącymi tą zbiorowość

• nie jest cechą gatunkową lecz kulturową

• to model właściwości, funkcji i procesów psychicznych, służący jako narzędzie rozumienia bądź wyjaśniania i przywidywania regularności społecznych zachowań ludzi

35. Scharakteryzuj propozycję Cooleya i Meada ujęcia osobowości.

• wyjaśnienie procesu kształtowania się osobowości poprzez odwołanie się do społecznego procesu komunikowania się - mechanizmu, przez który istnieją i rozwijają się ludzkie stosunki

• proces społ. komunikowania się kreuje jaźń odzwierciedloną (looking-glass-self), czyli nasze wyobrażenie o tym, jak wyobrażają sobie nas inni ludzie

• proces przyjmowania ról społ. to proces występowania jednostki wobec siebie samej w roli innych ludzi. Jednostka doświadcza siebie nie bezpośrednio, lecz tylko pośrednio, przyjmując punkty widzenia grupy lub jej członków

1. faza zabawy - przyjmowanie ról innych osób, naśladowanie znaczących innych

2. faza gry - postępowanie jednostki zgodnie z normami, zasadami, regułami

36. Scharakteryzuj koncepcję osobowości Jana Szczepańskiego.

• osobowość to system zorganizowanego życia wewnętrznego człowieka, przejawiający się w jego zachowaniach

• osobowość to element społeczny człowieka, to zinternalizowana kultura, ale jest ona uwarunkowana również biologicznie i psychologicznie

• elementy składowe osobowości:

1. biogenne - wzrost, budowa organizmu, jego działanie fizjologiczne itp.

2. psychogenne - pamięć, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, wola itp. (duża plastyczność i skłonność do modyfikacji w procesie socjalizacji)

3. socjogenne - przekazywane w procesie socjalizacji (za Znanieckim):

• kulturowy ideał osobowości - ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania, przekazywany w toku socjalizacji

• role społeczne - pełnione w grupach społ., polegające na wykonywaniu zespołu czynności ustalonych przez te grupy w sposób formalny lub nie

• jaźń subiektywna - wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi

• jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń na temat tego, jak postrzegają nas inni ludzie

37. Wyjaśnij co rozumiemy przez kulturowy ideał osobowości a co to jest wzór osobowy. Jakie rodzaje wzorów możemy wyróżnić?

Kulturowy ideał osobowości - ideał wychowawczy, służący jako wzór do naśladowania, przekazywany młodzieży w instytucjach wychowawczych w toku socjalizacji. Zależy on od formacji społ., od klas społ. i od różnych środowisk. Jest modelem, według którego jednostka powinna kształtować swoje zachowania.

Wzór osobowy - konkretny opis postaci ludzkiej, obdarzonej aprobowanymi cechami. Inaczej mówiąc jest to przedstawiony w formie modelowej zespół cech osobowości, który stanowi układ odniesienia dla oceny działań jednostki, a także ma spełniać funkcje normatywne i funkcje regulowania zachowań ludzi.

Typologia wzorów osobowych

1. Stanisława Ossowskiego

1. wartości uznawane (obiektywne)

2. wartości odczuwane (subiektywne)

1. Jasińskiej i Siemieńskiej

1. wzory propagowane - zobiektywizowane w bardzo różnej formie, rozpowszechniane przez instytucje komunikowania społ. (media)

2. wzory akceptowane - mają społ. aprobatę i przyzwolenie lub chociaż nie wzbudzają jawnej nieprzychylności

3. wzory zinternalizowane - jednostka taktuje je jako własne

4. wzory realizowane - cechują się powtarzalnością i regularnością w zachowaniu jednostek (świadomie lub nie)

38. Wyjaśnij co to jest jaźń subiektywna i jaźń odzwierciedlona. W jaki sposób powstają i jaką odgrywają rolę?

Jaźń subiektywna:

• obraz własnej osoby

• funkcja organizowania pozostałych elementów osobowości

• wytwarza się pod wpływem oddziaływania innych ludzi

• w miarę rozwoju człowieka staje się względnie niezależna od środowiska społ.

• poprzez nią kształtuje się nasze poczucie wartości, samoocena i samoakceptacja

Jaźń odzwierciedlona:

• zespół wyobrażeń na temat tego, jak postrzegają nas inni ludzie

• od niej zależy ukształtowanie się jaźni subiektywnej

• dążenie do integracji jaźni subiektywnej i odzwierciedlonej może prowadzić do zmniejszenia interakcji społ. lub do dążenia, by narzucić innym nasz obraz siebie

39. Wyjaśnij co rozumiemy przez rolę społeczną. Od czego zależy pełnienie roli?

Rola społeczna:

• oczekiwany zespół określonych postaw i zachowań jednostki, wynikający z zajmowanej pozycji w grupie

• sposób zachowania się jednostki wobec innych osób, według mniej lub bardziej utrwalonych w społeczeństwie wzorów i norm

• wymiary:

1. jednostkowy - element osobowości

2. grupowy - wytwór ustrukturalizowanych osobowości

• względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, przebiegających według ustalonego wzoru

Od czego zależy pełnienie roli?

• cechy biologiczne i psychiczne jednostki (mogą utrudniać/ułatwiać)

• wzór osobowy - zespół idealnych cech i sposobów zachowania

• definicja roli przyjęta w grupie

• struktura i organizacja wewnętrzna grupy (więzi formalne/nieformalne, rodzaje kontroli, sankcje itp.)

• stopień identyfikacji jednostki z grupą

40. Scharakteryzuj rozumienie struktury świata społecznego i jej wymiary według Piotra Sztompki.

Struktura świata społ. - to ukryta sieć trwałych, regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie

Wymiary struktury:

1. wymiar normatywny - wartości, normy i ich zespoły ustanawiają instytucje społ. Mają one charakter powinnościowy, reprezentują standardy pożądane w grupie

2. wymiar idealny - stanowi sieć rozpowszechnionych w danej zbiorowości idei, przekonań, poglądów, dotyczących zarówno własnej grupy, jak i innych grup, oraz całej otaczającej rzeczywistości

3. wymiar interakcyjny - zobiektywizowane kanały wzajemnych oddziaływań (relacje zawsze są wzajemne, nawet jeśli zależności są jednostronne). Relacje przebiegają zgodnie z pewnymi wzorami, regułami

4. wymiar interesów i szans życiowych - rozkład dostępu do dóbr społecznie uznawanych za pożądane (bogactwo, władza, prestiż itp.)

41. Scharakteryzuj 3 warstwy struktury według Pawła Rybickiego.

Według Pawła Rybickiego w obrębie każdej struktury można wyróżnić 3 warstwy:

1. zbiorowości społeczne - najbardziej powszechne ujęcie struktury

• ilościowe i jakościowe cechy zbiorowości (liczba członków, cechy demograficzne, role społ.)

• warunki egzystencji zbiorowości

• elementy kulturowe - system znaczeń i wartości (dotyczy to całego otaczającego nas świata - wszystko coś znaczy)

• dobra symboliczne - elementy posiadające znaczenie

• preferencje i orientacje ludzi i ich działania (zorientowane na znaczenia) - ludzie dążą do osiągnięcia pewnych wartości

3. obszar działań i zachowań społ. - świadome działania jednostek nakierowane na cele, zwłaszcza takie, które wiążą się z relacjami z innymi ludźmi

• zachowania - to, co obserwujemy

• działania - zachowania + ich sens

42. Scharakteryzuj dwie podstawowe orientacje teoretyczne odnoszące się do mikrostruktur: mikrosocjologia strukturalna oraz ujęcie interakcyjne.

1. Mikrosocjologia strukturalna

Teza: rzeczywistość społ. cechuje się emergencyjnością - jest to strukturalna cecha rzeczywistości społ. (cecha immanentna). Oznacza to, że rzeczywistość społ. tworzą określone poziomy, będące jakościowo inne i względnie niezależne. (Nie ma rzeczywistości w ogóle.) Szmatka wyróżnia 4 poziomy rzeczywistości społ.:

1. wielkie systemy społ.

2. wielkie organizacje ogólnokrajowe

3. małe grupy społ.

4. jednostki

• Działania struktur są nieuchwytne fizycznie, ale realne społecznie.

• Zjawiska występujące na jednym poziomie są wzajemnie uwarunkowane i wielorako powiązane ze sobą. Determinowane są również zjawiskami zachodzącymi na innych poziomach.

• Wyjaśnianie rzeczywistości społ. powinno odbywać się poprzez wyjaśnianie zjawisk zachodzących na określonym poziomie, a nie w ogóle. Jest to według Szmatki wyjaśnianie I rzędu (na danym poziomie), a wyjaśnianiem II rzędu zjawisk zachodzących na poziomie mikrostruktur jest odwoływanie się do makrostruktur i jednostek.

2. Ujęcie interakcyjne

W centrum zainteresowania tego ujęcia jest JEDNOSTKA

• Jej działanie i interakcje z innymi są pierwotną rzeczywistością.

• Jest podmiotem wszelkich działań i relacji (nie jest ich przedmiotem - nie jest jak marionetka) - podmiot działający, autonomiczny.

• Każda sytuacja jest dla niej problemem do rozwiązania.

• Skazana na siebie i swoje umiejętności.

• Nadając sens działaniom przejawia swoją twórczość.

Świat społeczny:

• wspólny system znaczeń, którym jednostki się posługują

• jest konieczny, by jednostki mogły się ze sobą komunikować, wchodzić w relacje

• podstawa interpretacji samej sytuacji oraz symboli, znaków (werbalnych i niewerbalnych) komunikowanych przez partnera interakcji

Interakcja - wzajemne odczytywanie znaków i sygnałów partnera. Musi istnieć ogólnie podzielany system znaczeń, by mogło dojść do interakcji.

Rola doświadczenia:

• Jednostka działa w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.

• Doświadczenia podpowiadają, jak się zachować - pozwalają interpretować sytuacje w dany sposób.

• W doświadczeniach jednostkowych zawiera się obiektywizm świata społ.→ odzwierciedlają one trwałość i powtarzalność struktur regulujących relacje. Jest to przejaw zgody jednostek na dany stan rzeczy.

W ujęciu tym znika pojęcie grupy społ. - jest ona wtórna wobec relacji jednostkowych.

Oba podejścia cechują się realizmem ontologicznym i oba wykorzystują pojęcie struktury.

43. Przedstaw koncepcję grupy pierwotnej Charlesa H. Cooleya.

Przez grupy pierwotne Charles H. Cooley rozumiał takie grupy, które charakteryzują się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face-to-face) oraz współpracę. Są one pierwotne w wielu znaczeniach, lecz głównie w tym znaczeniu, iż są one podstawowym czynnikiem w tworzeniu natury społecznej jednostki i jej społecznych wyobrażeń. Psychologiczną konsekwencją takich bezpośrednich powiązań pomiędzy jednostkami jest swoiste stopienie się ich indywidualności we wspólną całość do tego stopnia, że jaźnią danej jednostki staje się z kilku powodów wspólne życie oraz cel grupy. Przypuszczalnie najprostszym sposobem określenia tej całości jest posłużenie się zwrotem MY. Owo „my” pociąga za sobą pewien rodzaj sympatii i wzajemnej identyfikacji. Dzięki temu grupy pierwotne wpajają normy zachowań członkom w taki sposób, ze są one najefektywniej zinternalizowane.

Grupa pierwotna może wyglądać różnie pod względem struktury, ale pewne warunki muszą być spełnione:

1. związki między członkami grupy musza być bezpośrednie, osobiste, face-to-face (grupa nie może być zbyt duża); wszyscy członkowie grupy muszą znać się osobiście i kontaktować się między sobą

2. związki między członkami grupy nie mogą mieć charakteru celowego (nie może to być grupa zadaniowa); wszelkie grupy o sztywnej strukturze (np. zadania przypisane do danych pozycji, ról społ.) nie mogą być grupami pierwotnymi - struktura musi być elastyczna

3. względna trwałość

4. mała liczebność - jeśli grupy pierwotne byłyby zbyt liczne, nie mogłyby być zachowane inne wymogi (np. 1)

5. dominującym typem stosunków społ. są więzi intymne, takie jak bliskość psychiczna, duchowa itp. (stąd wymóg 4)

Grupa pierwotna istnieje więc tylko ze względu na funkcje, jakie spełnia wobec swoich członków - funkcje ściśle określone i definiowane: wprowadzenie jednostki do życia społ., ukształtowanie umiejętności rozpoznawania elementarnych symboli społ. i rozwinięcie zdolności do uczestnictwa w życiu zbiorowym.

Podsumowując:

• ważny charakter więzi, a nie określona struktura

• pojęcie podobne do Gemeinschaft Toenniesa

• w takich grupach jednostka się socjalizuje, tworzy się jej osobowość

• dzięki małej liczbie członków jednostka łatwiej ulega presji grupy

44. Wyjaśnij jakie znaczenie ma dla grupy jej liczebność za Georgiem Simmlem.

Według Simmla liczebność grupy jest bardzo ważna, bo znajduje odzwierciedlenie w strukturze grupy. Zmiana liczebności grupy przynosi więc przekształcenia struktury grupy. Na przykład jeśli liczba osób w grupie rośnie i przekracza pewną granicę, trzeba wprowadzić dodatkowe reguły w postaci sformalizowanej organizacji, kontroli itp.

Znaczenie aspektu liczebności:

1. negatywne - polegające na tym, że pewne formy rozwoju konieczne lub możliwe w danych warunkach wewnętrznych lub innych mogą się urzeczywistnić wyłącznie poniżej lub powyżej pewnej granicy liczebności

2. pozytywne - pojawienie się pewnych form rozwoju jest bezpośrednim wynikiem określonych, czysto ilościowych modyfikacji

45. Przedstaw 6 podstawowych praw Simmla.

Różnice w funkcjonowaniu diady i triady:

1. w diadzie istnieje przemożne poczucie zagrożenia jej wewnętrznych stosunków przez śmierć, natomiast w triadzie pojawia się poczucie trwałości

2. triada stanowi dla swych członków rodzaj zewnętrznej całości, zbiorowości, natomiast w diadzie zjawisko to nie występuje

3. w diadzie możliwe jest pojawienie się intymności jako cechy tej struktury, podczas gdy w triadzie intymność zostaje poddana kontroli lub ograniczona do części grupy

4. w triadzie pojawia się zjawisko delegowania obowiązku i odpowiedzialności, które w diadzie jest nieobecne

5. pojawienie się kozła ofiarnego dezintegruję diadę, podczas gdy w triadzie może ono czasowo pełnić funkcję środka przebudowy strukturalnej

6. obecność trzeciego elementu pozwala przezwyciężyć rozbieżności lub zasymilować je w obrębie całości, co nie jest możliwe na terenie diady - triada jest trwalsza

46. Przedstaw 5 z następnych 9 praw Simmla.

Twierdzenia dotyczące dynamiki małych i dużych grup:

1. małe scentralizowane grupy powołują zazwyczaj i rzucają do akcji całą siłę, jaką dysponują, w dużych zaś rezerwa sił jest większa nie tylko w sensie bezwzględnym, ale i względnym

2. mała grupa, angażując w znacznej mierze osobowość członków narzuca zdecydowane postawy wobec poszczególnych osób, zadań rzeczowych oraz innych grup; konieczność czy też możliwość taka jest o wiele mniejsza w grupie dużej, którą cechuje wielość i różnorodność elementów składowych

3. w małych grupach, w odróżnieniu od większych systemów normy obejmują szerszą gamę zachowań i cechują się mniejszym stopniem tolerancji

4. małe, niezróżnicowane grupy nie zawierają podgrup, które stanowiłyby pośrednik między jednostką a zbiorowością

5. pojawienie się napięcia w małej grupie prowadzi albo do wzrostu jej wewnętrznej integracji, albo do rozpadu, podczas gdy w większych systemach wewnętrzne napięcie wywołuje tendencje do rozłamu na systemy 2-elementowe

6. małe grupy dysponują środkami, dzięki którym mogą manipulować złożonymi konfliktami między jednostkami, podczas gdy duże grupy, nie mając tej zdolności są bardziej przygotowane do kontrolowania konfliktów pomiędzy zorganizowanymi podgrupami

7. w małych grupach mechanizmy przywracania integracji ograniczają się głównie albo do podtrzymywania napięcia aż do momentu, kiedy nie pojawią się ponownie siły pozytywne, albo do zmiany norm; podczas gdy większe systemy mogą się tak zreorganizować, by zminimalizować konflikt, a równocześnie utrzymać stałe granice wobec środowiska zewnętrznego

8. w małych grupach właściwości jednej ze stron (atrybuty emocjonalne) w dużym stopniu determinują naturę niezróżnicowanego systemu, podczas gdy w systemach zróżnicowanych przeciwstawne stosunki emocjonalne mogą nie tylko współistnieć, lecz także mogą być składnikiem wspólnej koncepcji tej zbiorowości

9. proces grupowy w większych systemach jest w mniejszym stopniu zdeterminowany przez potrzeby jednej ze stron, niż w małej niezróżnicowanej grupie

47. Scharakteryzuj koncepcję wspólnoty i stowarzyszenia Ferdinanda Toenniesa.

Ludzie przejawiają wolę nawiązywania i utrzymywania wzajemnych stosunków i fakt ten konstytuuje istnienie świata społecznego, stanowi jego istotę.

Toennies wyróżnił dwa rodzaje woli:

1. organiczna - wypływa z ludzkiej psychiki, jaźni i nie jest refleksyjna, przemyślana

2. arbitralna - poprzedza ją namysł i kalkulacja; wiążą się z nią działania ze względu na jakieś zewnętrzne cele, do których urzeczywistnienia mają one doprowadzić

Owe dwa rodzaje woli warunkują - wg Toenniesa - dwa rodzaje działań:

1. wola organiczna → działania spontaniczne i niewyrachowane

2. wola arbitralna → działania oparte na kalkulacji

Te rodzaje dwa rodzaje działań i dwa rodzaje woli powodują dalej nawiązywanie i podtrzymywanie stosunków społecznych, co ostatecznie prowadzi do powstania dwóch różnych typów formacji społ.:

1. wspólnota - łączy jednostki na zasadzie spontanicznej i naturalnej bliskości emocjonalnej → zbiorowość typu Gemeinschaft

• przykłady wspólnot: rodziny, przyjaźnie, stosunki sąsiedzkie w obrębie wspólnot terytorialnych, społeczności lokalne

• takie stosunki mają charakter osobisty, intymny, realizują wspólne wartości i są same w sobie wartością - są autoteliczne

• ludzi tworzących takie zbiorowości łączy wspólny obraz świata i współpraca przy realizacji wspólnych celów

• wspólnota łączy ludzi jako pełne osobowości, ogarniając wszystkie dziedziny ich życia

• głównym czynnikiem kontroli społecznej jest zwyczaj i tradycja

• pozostawanie w takich relacjach stanowi ważną ludzką potrzebę

2. stowarzyszenie (in. zrzeszenie) - łączy jednostki na zasadzie korzyści, jakich się spodziewają, wchodząc w relacje z innymi → zbiorowość typu Gesellschaft

• stowarzyszenie łączy jednostki występujące w określonych rolach i interesuje się tylko jakąś jedną stroną ich osobowości

• głównym czynnikiem kontroli społecznej jest opinia publiczna i sformalizowane prawo

• w stowarzyszeniu rządzą: pieniądz i własność prywatna

• inny charakter stosunków wewnętrznych - brak bliskości emocjonalnej, spontaniczności, uczuć - zamiast tego jest chłodna kalkulacja

Szmatka twierdzi, że najistotniejszy jest duch charakteryzujący zbiorowości, a nie sztywny podział na Gemeinschaft i Gesellschaft. Dlatego postuluje on za tym, by używać raczej określeń „zbiorowość oparta na więziach wspólnotowych/stowarzyszeniowych” niż tak wyraźnego rozróżnienia.

48. Przedstaw koncepcję grupy Floriana Znanieckiego.

Jego wizja grupy jest konsekwencją jego wizji społeczeństwa i tego, co według niego powinno być przedmiotem socjologii (obiektywizacja doświadczeń ludzkich).

Grupa to według Znanieckiego ponadosobowy system wartości i działań, wspólny jej członkom i obejmujący te wszystkie wartości i działania, które należą do ich ról jako członków grupy. Jest to dla niego przede wszystkim twórcza synteza ról społ.

Podstawowe cechy grupy wg Znanieckiego:

1. więź - jej funkcją jest przede wszystkim spajanie członków w całość i oddzielenie ich od innych (podział: my i oni)

2. świadomość „my” - członkowie mają świadomość tworzenia pewnej ponadindywidualnej całości; grupa jest ponadindywidualną jaźnią społeczną - jest ona syntezą jaźni jednostek wchodzących w skład grupy

3. dobra materialne (niekoniecznie to, co grupa posiada, ale to, z czym się utożsamia, np. ziemia) i dobra duchowe (rytuały, zwyczaje. język, tradycja)

4. instytucjonalizacja - proces, w wyniku którego działanie jednostek nie przebiegają spontanicznie, lecz według pewnych struktur, które stają się obiektywne wobec tych jednostek. Ulegając instytucjonalizacji zachowania jednostek mogą podlegać kontroli społ. Umożliwia ona organizację grupy - powoduje, że relacje między jednostkami, ich wzajemne oddziaływania, zależności przebiegają zgodnie z pewną strukturą i podlegają kontroli.

49. Scharakteryzuj koncepcję kodu rozbudowanego i ograniczonego Basila Bernsteina.

Basil Bernstein stworzył pierwszą socjologiczną koncepcję języka uwzględniając kontekst społeczny. Ujmował język w powiązaniu z relacjami społecznymi. Zwrócił na przykład uwagę na to, że socjalizacja odbywa się w kontekście języka - poprzez uczenie się języka dziecko uczy się relacji społ., konstrukcji świata społ. Przyswajany język rzutuje na to, kim jest dziecko, bo w relacjach z innymi kształtuje swoją tożsamość.

Jego tezy o języku:

1. Język jest odzwierciedleniem relacji społ. (czyli struktury społ.)

2. Język łączy strukturę z kulturą (przekazuje pewne kody kulturowe, typy zachowań)

3. Zmiany w kulturze wywołane są przez zmiany w strukturze (zmiany struktury pociągają za sobą zmianę form językowych, a więc i zmianę treści języka)

4. Stosowanie określonych form językowych powoduje tworzenie w świadomości użytkowników języka różnych typów relacji do przedmiotów i osób.

Język kształtuje:

• tożsamość jednostki, bo przez mówienie i słuchanie dziecko określa swoje miejsce w strukturze, więc i samego siebie

• role społeczne, bo jednostki uczą się swoich ról przez wchodzenie w interakcje z innymi

• relacje między jednostkami - wiemy, jakie formy językowe powinno się używać przy danej osobie, kto powinien jako pierwszy zabrać głos itp.

Podstawowe pojęcia koncepcji Bernsteina - kod ograniczony i kod rozbudowany.

1. KOD OGRANICZONY jest prosty i przewidywalny. W stanie czystym: z góry wiadomo, co kto i w jaki sposób powie (np. zwroty rytualne, powiedzenia, powitania itp.). Jest bardzo uodporniony na zmiany, co utrudnia napływ nowych informacji. Jest w niewielkim stopniu nastawiony na indywidualność partnerów - sam komunikat werbalny nic nie mówi o osobie, stąd dużą rolę odgrywa komunikacja niewerbalną. Jest on używany w sytuacjach społ., które charakteryzują się niską przewidywalnością cech indywidualnych partnerów relacji (gdy nie wiemy, z kim mamy do czynienia). Kod ograniczony ułatwia konstruowanie i wymianę symboli, które stały się własnością ogólną.

Jest odmiana kodu ograniczonego - bardziej złożona, nie do końca przewidywalna. Charakteryzuję ją wąski zakres słownictwa i uproszczone struktury mowy. Stosowany jest w relacjach społ., których podstawą jest wspólny system/obszar znaczeniowy identyfikacji i oczekiwań. Tożsamość kulturowa takiej zbiorowości jest wyraźnie określona o podzielana przez wszystkich. Ważne jest jak i kiedy się mówi, a nie co się mówi. Podstawowa funkcja tego kodu określa i umacnia inkluzywny typ relacji, tzn. taki, w którym są ściśle określone identyfikacje i oczekiwania. Kod ten nie jest przypisany jednej tylko klasie społ., ale posługują się nim zależnie od sytuacji społ.

2. KOD ROZBUDOWANY jest bogatszy językowo. Poprzez język werbalny następuje przepływ informacji, będących konsekwencją jednostkowych doświadczeń. Jego funkcją jest przygotowanie i przekaz znaczeń względnie explicytnych - mogą one być abstrakcyjne. Kod rozbudowany ułatwia konstruowanie werbalne i wymianę symboli zindywidualizowanych i osobistych. Jest systemem stymulującym wrażliwość użytkowników na odrębność, różnice i wszelkie implikacje oraz podkreślającym możliwość organizacji doświadczenia za pomocą złożonej hierarchii pojęciowej.

Podział kodów:

1. pod kątem znaczeń

• znaczenia uniwersalne - znaczenia, którym język nadał eksplicytność i które skonwencjonalizował

• znaczenia partykularne - znaczenia implicytne i mało skonwencjonalizowane (zależne od sytuacji, kontekstu)

• pod kątem modeli mowy (dostępności)

• modele uniwersalne - cechuje je potencjalnie ogólna dostępność

• modele partykularne - mało dostępne

	Kod ograniczony	Kod rozbudowany
przyswajanie kodów	nietrudno się go nauczyć	potrzeba więcej czasu do nauki, bo przyswojenie go jest procesem
znaczenia	partykularny ze względu na znaczenia oraz strukturę społ., którą zakłada	uniwersalny ze względu na znaczenia oraz zakładaną strukturę społ.
modele mowy	uniwersalny ze względu na modele mowy, gdyż modele te są ogólnie dostępne	partykularny ze względu na modele mowy - nie są powszechnie dostępne
przewidywalność	duży stopień przewidywalności	niska przewidywalność
porządek znaczeń	odwzorowuje ograniczony porządek znaczeń	odwzorowuje uniwersalistyczny porządek znaczeń
przyswajanie innych kodów	posługujący się nim ludziom trudniej przyswoić kod rozbudowany	posługujący się nim szybko przyswajają sobie kod ograniczony
możliwość zmiany	nie przewiduje możliwości zmiany od wewnątrz; jeśli już to tylko pod wpływem czynników zewn.	jest elastyczny, podatny na zmiany; wpisana jest w niego możliwość zmiany

Planowanie werbalne - użycie kodu jest procesem złożonym z 3 etapów:

1. orientacja, w trakcie której jednostka słucha komunikatów, starając się odnaleźć sygnały dominujące

2. selekcja - na podstawie sygnałów jednostka rozpoznaje kod, sytuację itd., po czym dokonuje selekcji w komunikacie, przypisując mu znaczenie

3. organizacja - dostosowanie własnej wypowiedzi do odebranego komunikatu

Nie jest to proces świadomy, refleksyjny. Jest spontaniczny, nieuświadomiony. Zachodzi w psychice, ale jest procesem determinowanym społecznie (bo język opisuje relacje społ.)

Konsekwencje stosowania kodów:

1. Kod ograniczony:

• ujęcie rzeczywistości, w której wszystko ma określone miejsce

• dziecko przyswajające kod ograniczony uczy się specyficznego obrazu świata i jego konstrukcji

• kod ten słabo podkreśla indywidualność, własne ja rozmówcy (jest silnie zakorzenione w strukturze, hierarchii społ.)

• ważny jest kanał niewerbalny

• Kod rozbudowany:

• sprzyja wyrażaniu bardziej zindywidualizowanych przekazów

• dziecko uczy się porządku świata, w którym ważna jest indywidualność, bo język jest narzędziem przekazywania jednostkowych doświadczeń

• orientowanie się na kanał werbalny w procesie komunikowania się

• łatwiej wyraża się emocje, wrażenia estetyczne itp.





1

copyright by KATKA

---