Zapraszam do wspólnej zabawy z głoskami: ś, ź, ć, dź.

W procesie rozwoju mowy dziecka głoski ś, ź, ć, dź pojawiają się około 2 roku życia. Głoski te określane są ze względu na sposób artykulacji jako środkowo- prepalatalne, a ze względu na cechy brzmieniowe jako ciszące. Należą jako jeden z trzech szeregów /s,z,c,dz, š,ž,č,dž, ś,ź,ć,dź/ do głosek dentalizowanych, mających wspólne cechy wymowy charakterystyczne dla tej grupy:

• optymalne ze względu na warunki zgryzowe zbliżenie do siebie siekaczy (szczęki górnej i żuchwy),

• przepływ skoncentrowanego strumienia powietrza przez jamę ustną w środkowej płaszczyźnie języka.

Cechy wymowy charakterystyczne dla głosek ciszących /ś,ź,ć,dź/ są następujące:

• miękkość głosek jest spowodowana wzniesieniem środkowej części języka ku podniebieniu,

• pozycja lub ruch części artykułującej języka,

• kontakt boczny brzegów języka z dolnymi lub górnymi zębami trzonowymi.

W szeregu głosek ciszacych ważny przy korygowaniu tych głosek jest:

• sposób artykulacji:

• umożliwiający przedłużanie wymowy głosek ś, ź - głoski trwałe

• uniemożliwiający przedłużanie wymowy głosek ć, dź - głoski chwilowe,

przedłużenia ich zmienia ć → ś, a dź → ź ,

• udział więzadeł głosowych:

• głoski ź, dź - dźwięczne są wymawiane ze słabszym napięciem mięśni narządów artykulacyjnych,

• głoski ś, ć - bezdźwięczne są wymawiane z mocniejszym napięciem narządów artykulacyjnych.

Wadliwa wymowa głosek ś,ź,ć,dź może polegać na:

• opuszczeniu głoski,

• zastępowaniu przez inne głoski - najczęściej przez t,d,t`,d`,

• zniekształcaniu głosek poprzez zmianę jednego lub kilku elementów artykulacji tych głosek, czyli:

• nieprawidłowe zwarcie zębowe:

- wymowa międzyzębowa (język wsunięty między siekacze lub zęby trzonowe),

- wymowa zębowo-wargowa (zwarcie dolnej wargi z górnymi siekaczami),

• brak przepływu skoncentrowanego strumienia powietrza przez jamę ustna w środkowej płaszczyźnie języka:

- wymowa boczna (powietrze przez jamę ustną przepływa bokiem lub po obu jej stronach),

- wymowa przyzębowa (powietrze przepływa po całej płaszczyźnie języka);

• nieprawidłowe funkcjonowanie podniebienia miękkiego umożliwiające przepływ powietrza przez jamę nosową- wymowa nosowa.

Najczęstszymi przyczynami nieprawidłowej wymowy tych głosek są:

• wady słuchu,

• zaburzenia słuchu fonetycznego,

• organiczne uszkodzenia w jamie gardłowo-nosowej,

• uszkodzenia anatomiczne i funkcjonalne języka i warg,

• uszkodzenie OUN,

• anomalie szczęk i zgryzu,

• wrodzona nieprawidłowość języka,

• dziedziczność, naśladownictwo,

• zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi.

- Ś -

„ś” jest spółgłoską środkowo-językową, szczelinową, bezdźwięczną. W czasie wymawiania środkowa część języka unosi się ku górze, tzn. ku przedniej części podniebienia twardego. Zęby zbliżone do siebie, wargi lekko zaokrąglone. Wymawiana jest ze wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem „y”. Występuje w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów. Bywa, że głoska „ś” jest zniekształcona, a więc wymawiana bocznie, międzyzębowo, lub zastępowana przez „s”.

Ćwiczenia głoski „ś” winny być dokładnie utrwalone, gdyż stanowią one podstawę również do głosek „ż, ć, dź”.

„Na huśtawce”

W zabawie wykorzystujemy lalkę na huśtawce. Ćwiczenia rozpoczynamy najpierw od wymawiania „i” (laleczka cieszy się), potem „chi” (laleczka śmieje się), a następnie polecamy wymawiać „i-si, i-sia, i-sio, i-sie, i-siu” w rytm poruszającej się huśtawki. Przy wymawianiu tych sylab polecamy dziecku cofnąć język do tyłu (ale nie ku górze).

„Poszukiwanie pór roku”

Układamy przed dzieckiem obrazki charakteryzujące pory roku, zachecamy do swobodnej wypowiedzi, po czym dajemy polecenie: Jaka pora roku zawiera w swojej nazwie „ś”?

„Jak ma na imię moja przyjaciółka”

Pokazujemy dziecku sylwetki chłopców, którzy w swoich imionach mają głoskę „ś” i prosimy, aby spróbowało nazwać ich koleżanki w taki sposób, by ich imiona były podobne, np.„Staś-Stasia”, itp.

„Nie dokończone wyrazy” -ćwiczenie przeznaczone dla dzieci starszych.

• Królowa ____niegu

• Królewna ____nieżka

• O dwóch takich co ukradli k____ężyc itp.

„Odwrócone wyrazy” -ćwiczenie dla dzieci starszych.

Weź lusterko i sprawdź (lub przeczytaj) w odbiciu lustrzanym poniższe wyrazy. Jaka głoska jest na początku wyrazu? Powtórz te wyrazy kilkakrotnie

„Czarodziejska szafa”

Zamaluj tylko te przedmioty, zwierzęta, rośliny, których nazwy zawierają głoskę „ś” i wymów je głośno.

Śpioch śpi i śni”

Pod świerkiem w zieleni I budzi się, widzi.

śpi śpioch na ziemi To lato. Ach! Ciepło,

i śni o jesieni. zieleń i jezioro,

Ach! Liście, kolory. i dzieci, i śmiech.

Och! Idzie, podnosi, Ziewa. Ubiera się

wyciera, podnosi, i pędzi do wody.

podziwia ich piękno, Bo fajnie w lecie.

dzieli na kolory. ECH!

ZABAWA: dzieci pokazują ruchem czynności wykonywane przez śpiocha; nazywają je.

„Świeci słoneczko” /dorosły odczytuje i zapisuje wyrazy wymyślone przez dziecko/

Uzupełnij „słoneczka wyrazowe” według wzoru. Powtórz głośno za mną wszystkie wyrazy.

limak pi

migło pioch piewa

liwka winia

ruba Ś niadanie Ś

lad wiat

roda wiatło

mietnik

- Ź -

„ź” jest spółgłoską środkowo-językową, szczelinową, dźwięczną. Układ narządów artykulacyjnych jest taki sam, jak przy „ś”. Często, jeżeli uzyskamy wymowę „ś” wówczas głoska „ź” pojawia się samoistnie.

„Zgaduj-zgadula”

Rozwiąż zagadki, zwróć szczególną uwagę na wymowę głoski „ź”

1. Jak się to miejsce nazywa, 3. Sypie gosposia ranka każdego,

z którego rzeka wypływa? Kurka je zbiera do dziobka swego?

/źródło/ /ziarenka/

2. Dziecko krowy to małe cielątko. 4. Myszek nie łowią

Dziecko kury zwie się kurczątko. i ptaszków nie jedzą,

Klacz zaś ma małe ............. te kotki szare

/źrebiątko/ co na drzewie siedzą. /bazie/

„Czy potrafisz dobrze słuchać”

Klaśnij w dłonie tylko wtedy, gdy usłyszysz wyraz zaczynający się głoską „ź”. Wymów go głośno.

Ślimak świerk źródlany środa źródło śmieci źrenica świeca źle źrebak

„Samochodzik”

Wskaż paluszkiem trasę, która przejedzie samochodzik; spróbuj jeszcze raz, ale tym razem naśladuj głosem jadące autko- źźźźźźźźźźźźźźźźźźź...................

„Jaki dom ma jeleń”- nauka wiersza na pamięć; ilustracja jego treści za pomocą

dowolnej techniki plastycznej.

Dla jelenia dom

to leśna polana.

Zieleń trawy - lasu cień

i woda źródlana.

- Ć -

„ć” jest spółgłoską środkowo-językową, zwarto-szczelinową, bezdźwięczną. Wymowę jej uzyskujemy przez wymawianie miękkiego „t” z dodatkiem „ś” („tsia, tsio, tsiu,), stopniowo starając się skrócić aż do uzyskania „ć”. Głoska ta ulega takim samym zniekształceniom jak „ś” i „ź”.

„Zgaduj - zgadula”

1. Aksamitne skrzydła ma, 3. Jak się nazywa

lata w nocy, wróbli śpiewanie?

bo to.................. Każdy odpowie:

/ćma/ - to jest................... /ćwierkanie/

2. Chodzi po ścianie, 4. Czarno-biały fraczek,

rękami macha. buciki czerwone -

Gdy zgasisz lampę- umykają żaby,

już nie ma stracha. gdy idzie w ich stronę.

/cień/ /bocian/

„Cyferki”

Wymień i wskaż cyfry, które zawierają w swojej nazwie głoskę „ć”.

„Krzyżówka” / rozwiązanie: koc, igła, ule, pole, ananas, goryl, arbuz /

Rozwiąż krzyżówkę, wypowiedz głośno wyróżnione hasło.

służy do przykrywania ludzi

do szycia

domy pszczół

tam rośnie zboże

południowy owoc z łuskami

nazwa małpy

zielony, duży owoc podobny do dyni

„Rebusy”

Rozwiąż rebusy z pomocą dorosłego. Prawidłowe odpowiedzi zawierają głoskę „ć”

/ rozwiązanie: ćwiczenie, liczyć, ćwierkać /

• dź -

„dź” jest spółgłoską środkowo-językową, zwarto-szczelinową, dźwięczną. Ulega takim samym zniekształceniom jak inne głoski tego szeregu. Głoskę tę można uzyskać poprzez wymawianie miękkiego „d” z dodatkiem „ź”.

„Zagubione drogi”

Sprawdź, gdzie mieszka babcia Tadzia, a gdzie Zdzisia?

„Zgaduj - zgadula”

1. Dziadek i dziadek 2. Puka w drzewo wytrwale 3. Te smakołyki........

w jednym byli domku, raz, dwa, trzy, pod dębem się

jeden kocha i całuje chce uzdrowić konary, spotyka.

drugi rozłupuje. Gałęzie i pnie.

O jakich dwóch dziadkach mowa? /dzika/

/dzięcioł/

/dziadek, dziadek do orzechów/

„Rozpoznawanie wyrazów” /wyrazy czytają dorośli/

Daj znak (klaśnięciem, tupnięciem, za pomocą instrumentu, itp.) tylko wtedy, gdy usłyszysz wyraz z głoską „dź” na początku, w środku i na końcu.

---