PYTANIA DO EGZAMINU DYPLOMOWEGO NA KIERUNKU EKONOMIA - STUDIA II STOPNIA (POZIOM MAGISTERSKI)

1. Proszę wyjaśnić, co to jest dochód narodowy brutto i produkt krajowy brutto oraz przedstawić, jakie są podstawowe różnice między tymi miernikami.

Dochód narodowy, ekon. miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju (niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników; inaczej — produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji.

Produkt krajowy brutto, PKB, miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu zagranicznego.
PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

2. Proszę przedstawić strukturę sektorową gospodarki krajów wysoko rozwiniętych i zanalizować rolę sektora usług we współczesnej gospodarce tych krajów.

Główne kryteria podziału państw pod względem rozwoju gospodarczego to kryteria: ekonomiczne (PKB, struktura zatrudnienia, struktura handlu); przemysłowe (udział przemysłu w tworzeniu PKB, udział kraju w światowej produkcji); demograficzne (śmiertelność urodzin, średnia długość życia, struktura wiekowa, odsetek analfabetów); społeczne (mierniki poziomu życia: dzienne spożycie kalorii, liczba lekarzy na 1 mieszkańca, udział wydatków na żywność w budżetach domowych). Najczęściej stosuje się miarę PKB, czyli części wartości globalnej wytworzonej w gospodarce narodowej, pozostająca po odliczeniu zużycia pośredniego w ciągu roku, liczone w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca.

Dużym zatrudnieniem w sektorze pierwszym (rolnictwo, przemysł wydobywczy) cechują się kraje słabo rozwinięte. Dominacja sektora trzeciego (usługi) jest dowodem wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Przewaga sektora drugiego (przemysł, budownictwo) jest typowa dla krajów rozwijających się. Jednak mierniki ekonomiczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, nie odzwierciedlają różnic społeczno-ekonomicznych poszczególnych państw.

Rozwój sektora usług jest jedna z głównych tendencji występujących we współczesnych gospodarkach. Sektor usług oddziałuje na produkcje, wymianę, konsumpcję, jak i na życie poszczególnych jednostek. Najczęściej zaspokajanie popytu na określone towary pociąga za sobą wzrost popytu na określone usługi ale również pojawia sie popyt na zupełnie nowe usługi, nieznane dotychczas lub mało dostępne. Przemiany wewnętrzne sektora usług dokonują się wraz z tempem i poziomem wzrostu PKB. Zakres aktywności ludzkiej w ramach sektora usług powiększa się o czym świadczą spełniane przez niego różnorodne funkcje. Heterogeniczny charakter sektora usług wynika głównie z tego, że łączy on w sobie działalność o charakterze gospodarczym i pozagospodarczym.

3. Scharakteryzuj główne kierunki przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych we współczesnej gospodarce światowej.

Kapitał jest najbardziej płynnym wśród czynników produkcji. Według wielu teorii makroekonomicznych (np. Model Solowa - Swana) to jeden z czynników wzrostu gospodarczego, dlatego poszczególne kraje konkurują miedzy sobą w przyciąganiu go.

Międzynarodowe przepływy kapitału postrzegane są w dwóch wymiarach: szerokim i wąskim. W pierwszym znaczeniu rozumiane są jako wszelkie odnotowane w bilansie płatniczym ruchy przez granicę z motywu zysku, przez gospodarstwa domowe, banki komercyjne i przedsiębiorstwa oraz przez banki centralne, aby osiągnąć określone cele makroekonomiczne.

W drugim znaczeniu są to ruchy kapitału ukierunkowane na zysk podejmowane przez gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwa i banki komercyjne (bez Banków Centralnych).

Współczesne ujęcie traktuje przepływy kapitałowe jako międzynarodowe transakcje kapitałowe ujmowane w bilansie płatniczym, polegające na przepływie siły nabywczej z określonego kraju za granice i odwrotnie. Są to wszelkie transakcje, dokonywane miedzy krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy.

Międzynarodowe transfery kapitałowe charakteryzują się przede wszystkim dwiema cechami : zwrotności i odpłatności.

Zwrotność oznacza, że przekazanie pewnej (określonej) wartości za granicę lub otrzymanie jej z zagranicy obliguje kraj otrzymujący do jej zwrotu.

Cecha odpłatności oznacza konieczność przekazywania za granicę, w trakcie użytkowania zagranicznego kapitału, określonych wartości jako wynagrodzenia za tymczasowe dysponowanie pewną siłą nabywczą.

Ze względu na te dwie cechy przepływy kapitałowe możemy podzielić na cztery typy

• Nieodpłatne i bezzwrotne

• Nieodpłatne i zwrotne

• Odpłatne i bezzwrotne

• Odpłatne i zwrotne

4. Wyjaśnij pojęcie budżetu państwa i podaj główne pozycje wpływów i wydatków budżetowych.

Jest to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów państwa

(w Polsce - organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa; sądów i trybunałów oraz administracji rządowej).

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego określanego rokiem budżetowym.

Na dochody polskiego budżetu składają się dochody krajowe, obejmujące dochody z podatków: dochodowych od osób fizycznych i prawnych, VAT, akcyzy, podatku rolnego od gruntów, leśnego, od spadków i darowizn, od nieruchomości, od środków transportu, od gier) i dochody nieopodatkowane (m.in. dywidendy, wpływy z ceł) oraz środki z prywatyzacji. Dochody zagraniczne stanowią odsetki od udzielonych przez kraj kredytów.

5. Wyjaśnij współzależności występujące pomiędzy wysokością dochodów budżetu z podatków a stopą podatkową (krzywa Laffera).

Krzywa Laffera obrazuje związek między stopa podatkową a wielkością wpływów z podatków. Umiarkowany wzrost stóp opodatkowania zwiększa sumę wpływów podatkowych ale do pewnego poziomu. Jest to tak zwany punkt nasycenia, odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe.

Postępowanie podatników.

Wartość przychodów budżetowych przy stopie opodatkowania t=0% jest równa zero. Państwo podnosząc stawki opodatkowania powoduje, że podatnicy płaca coraz mniejsze kwoty należne z tytułu podatku. Uważają oni bowiem, że stawka opodatkowania jest za wysoka, co skłania ich do unikania płacenia całej kwoty podatkowej.

Tak prowadzona polityka państwa doprowadza do tego, że na skutek coraz wyższej stopy podatku, przypływy do budżetu z tego tytułu są coraz mniejsze, w skrajnym przypadku zerowe.

Z powyższego rysunku jasno wynika, że przy stopie opodatkowania równej zeru, wpływy do budżetu państwa z tytułu podatków wynosiłyby również zero. W drugiej skrajnej sytuacji, gdy podatek dochodowy wynosiłby 100%, wpływy budżetowe także wynosiłyby zero, ponieważ obywatele nie mieliby żadnej motywacji do pracy. W innych przypadkach wzrost stawki opodatkowania wywołuje dwa różne efekty - z jednej strony państwo zwiększa swoje wpływy budżetowe poprzez większy udział w dochodach podmiotów gospodarczych, z drugiej zaś podmioty gospodarcze zgłaszają mniejszy dochód do opodatkowania. Ten drugi efekt jest wynikiem ukrywania dochodów oraz zmniejszania się motywacji do pracy wraz ze wzrostem stopy opodatkowania. Poruszając się po krzywej w prawą stronę zaczynamy od stopy podatku równej zeru i wraz z niewielkim jej wzrostem zapewniamy budżetowi uzyskanie pewnych wpływów. Dochody budżetu początkowo rosną w miarę wzrostu stopy podatkowej, jednak po przekroczeniu pewnego jej poziomu oznaczonego na rysunku jako t*, przeważa brak motywacji do pracy spowodowany zbyt wysokimi obciążeniami podatkowymi, a co za tym idzie wpływy z podatków zmniejszają się, aby osiągnąć poziom zerowy przy stopie równej 100%.

Profesor Laffer tworząc swoja teorie opierał się na założeniu, że wiele nowoczesnych krajów o nazbyt rozbudowanej administracji i wysokich podatkach stosuje stopy opodatkowania przekraczające poziom t* z wykresu. Logicznym jest w tej sytuacji, że obniżenie podatków przyniosłoby dla tych krajów korzyści w postaci zwiększonych wpływów do budżetu. Zmniejszenie obciążenia podatkowego obywateli zostałoby skompensowane poprzez wzrost zatrudnienia i dochodów (opodatkowanych niższymi stawkami). Pozostaje jednak pytanie czy faktyczne stawki opodatkowania w krajach rozwiniętych przekroczyły już poziom t*.

Istnieją dwie możliwości interpretacji krzywej:

• Tak jak robił to jej twórca, optując za obniżeniem stóp podatkowych. Opcja ta jest dosyć często traktowana jako obietnica znacznego obniżenia stawek podatkowych, w związku z czym jej wykorzystanie jest powszechne podczas kampanii wyborczych.

• Może ona także stanowić swoiste ostrzeżenie przed podwyższaniem podatków. Zwiększanie stóp podatkowych ponad pewną wartość t* jest niewskazane.

6. Co to są koszty stałe i koszty zmienne? W jakiej zależności pozostaje w stosunku do nich koszt całkowity?

Koszty stałe - są to koszty, które nie ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji. Pozostają niezmienne (constant) dla szerokiego zakresu działalności w pewnym okresie czasu (w długim okresie czasu mogą ulegać zmianom, np. ze względu na zmianę warunków makroekonomicznych). Koszty stałe obejmują wydatki ogólne, które dotyczą okresów miesięcznych lub rocznych. Przykład kosztów stałych stanowi amortyzacja budynków fabrycznych, płace kierownictwa, opłaty za dzierżawę majątku. Całkowite koszty staje pozostają na tym samym poziomie bez względu na to, czy przedsiębiorstwo funkcjonuje na poziomie pełnych czy niepełnych zdolności produkcyjnych.

Koszty zmienne - są to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą poziomu produkcji proporcjonalnie do jej rozmiaru, to znaczy zwiększenie wielkości produkcji powoduje zwiększenie całkowitego kosztu zmiennego. Koszty zmienne obejmują płace pracowników zatrudnionych przy produkcji, materiały, majątek ruchomy i zaopatrzenie biurowe. Przykład produkcyjnych kosztów zmiennych stanowią koszty materiałów bezpośrednich i energii. Przykłady pozaprodukcyjnych kosztów zmiennych to marża handlowa, która zmienia się wraz z wartością sprzedaży i koszt paliwa, zależny od ilości przejechanych kilometrów.

Koszty całkowite - stanowią sumę kosztów stałych i kosztów zmiennych przy każdym poziomie produkcji. Struktura kosztu całkowitego zależy od charakteru prowadzonej działalności.

Koszt całkowity (eng.: total cost TC) jest to suma wynagrodzeń wszystkich czynników wytwórczych. To suma całkowitych kosztów stałych (eng.: total fix cost TFC) i całkowitych kosztów zmiennych (eng. : total variable cost TVC).

• Koszty całkowite stałe (TFC)- są one niezależne od produkcji i wiążą się ze stałymi czynnikami produkcji (amortyzacja maszyn, odsetki za kredyt, renta za ziemię, podatek od nieruchomości, zatrudnienie księgowego, leasing maszyn itp..)

• Koszty całkowite zmienne (TVC)- zmieniają się wraz z produkcją i wiążą się ze zmiennymi czynnikami produkcji (wynagrodzenia pracowników produkcyjnych, koszt surowców i energii, itp.).

Koszt całkowity można wyrazić następującym wzorem:

Przykład

Przedsiębiorstwo produkcyjne ponosi koszty stałe w łącznej wysokości 1000 zł niezależnie od wielkości produkcji oraz krótkookresowe koszty zmienne w łącznej wysokości 5000 zł związane z bezpośrednią produkcją.

Jaki jest całkowity koszt produkcji tego przedsiębiorcy w rozpatrywanym przypadku?

Ponieważ koszt całkowity jest sumą całkowitych (łącznych) kosztów stałych i zmiennych, wartość TC wynosi odpowiednio :

</div>

Oczywiście jest to przypadek kosztów całkowitych w krótkim okresie czasu.

Krzywa kosztów całkowitych (TC)

• Krzywa kosztów całkowitych stałych - jest linia poziomą, ponieważ nie zmienia się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.

• Krzywa kosztów całkowitych zmiennych - jej kształt odpowiada prawu malejących przychodów. Najpierw, zanim pojawią się malejące przychody, krzywa TVC podnosi się coraz mniej stromo w miarę zwiększania nakładów zmiennych czynników produkcji. Kiedy pojawią się malejące przychody, krzywa TVC rośnie coraz szybciej, tzn. staje się coraz bardziej stroma.

• Ponieważ koszt całkowity TC jest sumą kosztów TFC i TVC, linia TC jest po prostu krzywą TVC przesuniętą pionowo w górę o wartość TFC.

Przedział czasowy a koszty całkowite

Koszty całkowite jako sumę całkowitych kosztów zmiennych i stałych należy rozpatrywać w dwóch okresach:

• w krótkim okresie

• w długim okresie.

Posługując sie zależnością kapitału i pracy należy rozpatrzyć następująco dwa w/w przypadki :

• W krótkim okresie można dostosowywać ilość pracy zaś ilość kapitału jest stała. Tak więc przedsiębiorca ponosi stałe koszty kapitału oraz zmienne koszty pracy.

• W długim okresie oba czynniki są zmienne. Tak więc w tym przypadku wszystkie koszty są zmienne.

7. Scharakteryzuj rolę bezpośrednich inwestycji zagranicznych w polskiej gospodarce.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w procesie transformacji polskiej gospodarki niosą za sobą nie tylko korzyści bezpośrednie (związane ze wzrostem akumulacji, produkcji, eksportu, zatrudnienia oraz ze znajdowaniem środków na restrukturyzację gospodarki), ale także korzyści pośrednie - być może nawet ważniejsze - określane mianem spill over. Kategoria spill over występuje nie tylko na poziomie przedsiębiorstw, lecz przede wszystkim na poziomie branż, gałęzi, działów, sektorów czy całej gospodarki. Czynnikami, które determinują popyt na owe spill over to przede wszystkim luka technologiczna i edukacyjna oraz menedżerska, a także w dużym stopniu zapotrzebowanie na kapitał potrzebny dla restrukturyzacji gospodarki i podwyższenia jej konkurencyjności.

Wpływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich na zatrudnienie warto rozpatrywać zarówno w aspekcie ilościowym, jak również edukacyjnym i dotyczącym wydajności pracy.

Wydajność pracy w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego jest znacznie wyższa od średniej krajowej.

Jest to możliwe - z jednej strony - dzięki lepszej organizacji pracy i systemowi szkolenia, a z drugiej strony dzięki wyższemu poziomowi technologicznemu przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego.

Handel zagraniczny kraju przyjmującego bezpośrednie inwestycje zagraniczne wykazuje ścisły związek z tymi inwestycjami. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne mają również istotny wpływ na bilans płatniczy kraju, w którym są one dokonywane. Fakt taki odnotowuje się również w polskim handlu zagranicznym i bilansie płatniczym..

Wraz z napływem do polskiej gospodarki kapitału zagranicznego oraz nowoczesnych technologii nastąpiły korzystne zmiany technicznego środowiska pracy. Znalazło to odbicie w takich zmianach tego środowiska, jak jakość maszyn i urządzeń oraz procesów technologicznych, wzroście zakresu automatyzacji i komputeryzacji produkcji, jakości surowców i materiałów do produkcji a także samych warunków ekologicznych. Rzutuje to nie tylko na jakość oferowanych produktów i usług, ale również na higienę i bezpieczeństwo pracy.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne mogą być siłą postnapędową zmian w wielu dziedzinach: w prywatyzacji, mobilizacji kapitału, pozyskiwaniu nowoczesnej technologii, produkcji towarów wysokiej jakości na rynek krajowy i na eksport. Możliwości przyciągania bezpośrednich inwestycji zagranicznych są zróżnicowane i zależą między innymi od takich czynników jak: zaawansowanie przemian rynkowych (postęp prywatyzacji), warunki prawne, polityka podatkowa, poziom usług bankowych, stan infrastruktury telekomunikacyjnej, poziom kapitału ludzkiego (menedżerskiego, marketingu i organizacji, znajomości języków obcych).

8. Jaką rolę w gospodarce współczesnej odgrywają wielkie korporacje transnarodowe?

Ważne znaczenie korporacji transnarodowych jest związane z ich potęgą ekonomiczną. Działalność korporacji spełnia bowiem w gospodarce światowej wiele ważnych funkcji, które służą rozwojowi i przemianom w skali globalnej, regionalnej i krajowej. Realizując swą politykę ekspansji (inwestycyjna, kooperacyjna, handlowa) korporacje dokonują przemieszczania zasobów i zdolności wytwórczych, pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą. Ponadto przyczyniają się do restrukturalizacji sektorów i przedsiębiorstw, aktywizują konkurencję i lokalną przedsiębiorczość, transmitują nowe metody i wzorce gospodarowania oraz umacniają międzynarodowe powiązania i współzależności.

Niekiedy jednak można zauważyć, że działalność korporacji transnarodowych może mieć również niekorzystne oddziaływanie na gospodarki krajów goszczących. Działalność korporacji może, bowiem doprowadzić do np. praktyk restrykcyjnych, „podcinania” krajowych przedsiębiorstw, drenażu rynków i zaawansowanych zasobów wytwórczych, oligopolizacji rynków branżowych czy też utrwalania tradycyjnej struktury eksportu.

Korporacje transnarodowe w swojej działalności wykorzystują różnice w geograficznym rozmieszczeniu czynników produkcji oraz różnice w polityce ekonomicznej poszczególnych krajów. Przykładem takiego wykorzystywania różnic jest zróżnicowanie poziomu podatków i subsydiów. Pierwotnie głównym motywem zaangażowania się korporacji w danym kraju lub regionie były zasoby bogactw naturalnych oraz zasoby w postaci taniej siły roboczej. Współcześnie te pierwotne motywy stały się mniej istotne na rzecz kwalifikacji, mocy badawczych i wytwórczych czy technologii. Takie argumenty tłumaczą koncentrację działalności korporacji w krajach wysoko rozwiniętych. O lokalizacji inwestycji obecnie decydują takie czynniki jak: komplementarne umiejętności, infrastruktura czy też dostawcy potrafiący sprawnie i elastycznie wykorzystywać nowoczesne technologie.

W niektórych gałęziach przemysłu korporacje transnarodowe założyły zintegrowane międzynarodowe systemy produkcyjne z podziałem pracy pomiędzy regionami (tak jest w przypadku np. przemysłu motoryzacyjnego) lub między kontynenty (np. produkcja półprzewodników). Wewnątrz takiej całości nastepuje transfer różnych funkcji do poszczególnych regionów. Regiony, które posiadające niższy stopień technologiczny otrzymują do wykonania proste zadania (montaż, pakowanie), natomiast regiony wysoko rozwinięte, znajdujące się w regionach uprzemysłowionych otrzymują do realizacji zdania wymagające nie tylko wysokich kwalifikacji, ale i technologii.

Korporacje transnarodowe poprzez rozmieszczenie przedsiębiorstw w krajach goszczących, wpływają w znacznej mierze na zatrudnienie w tych krajach. Siła robocza jest postrzegana praktycznie poprzez pryzmat kosztów, a ograniczenie zatrudnienia stałego jest kluczowym determinantem osiągania i utrzymywania konkurencyjności na rynku. W przypadku korporacji wzrasta zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach, spada natomiast na pracowników o niskich kwalifikacjach i wąskich specjalnościach. Uzasadnienie takiego stanu rzeczy ma swoje odbicie w zmianach w metodach wytwarzania produktów oraz w strukturze zapotrzebowania na wartości oferowane przez gospodarkę. Ponadto zmniejszający się popyt na pracowników o niskich kwalifikacjach jest wynikiem coraz to mniejszego zapotrzebowania na tradycyjne dobra materialne oraz wzrostu popytu na dobra przetworzone, będące rezultatem zastosowania w procesach produkcji wysokiej technologii.

Na zmianę wielkości zatrudnienia mogą wpływać również inne specyficzne cechy kraju goszczącego np. duże różnice kulturowe między krajem inwestującym a goszczącym mogą być przyczyną powstawania oporu w społecznościach lokalnych.
Korporacje transnarodowe poprzez tworzenie nowych przedsiębiorstw w kraju goszczącym wpływają także w sposób pośredni na strukturę zatrudnienia w innych sektorach gospodarczych poprzez np. dokonywanie zakupów oraz zamawianie dostaw potrzebnych firmom należącym do tych korporacji komponentów i części zamiennych w przedsiębiorstwach wchodzących w skład gospodarki lokalnej.

Korporacje transnarodowe mogą wejść na rynek w formie budowy nowego przedsiębiorstwa bądź przejęcia części lub całości już istniejącego. W pierwszym przypadku skutkuje to wzrostem zatrudnienia, natomiast w drugim wzrost zatrudnienia możliwy jest tylko na początku, a w okresie funkcjonowania firma może zredukować wiele miejsc pracy, a także eliminować swoich konkurentów.

Działalność największych, globalnie ze sobą konkurujących korporacji przyczyniła się do zmian w funkcjonowaniu gospodarki światowej, przede wszystkim w zakresie umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, rozszerzenia rynku i jego liberalizacji jak również regionalizacji, oligopolizacji i instytucjonalizacji. Dominujący udział korporacji transnarodowych w światowych przepływach towarów i zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz w procesach globalizacji warunkuje rosnący wpływ korporacji na umiędzynarodowienie działalności gospodarczej.

9. Scharakteryzuj rolę państwa w gospodarce rynkowej.

Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce to:

• rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);

• rola regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;

• rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa;

• rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca elementem systemu państwa opiekuńczego);

• rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku (przedsiębiorstw państwowych).

Rola państwa w gospodarce nie ogranicza się do zbierania podatków, dostarczania dóbr publicznych i wypłacania transferów. Stworzony przez amerykańską The Heritage Foundation wskaźnik wolności gospodarczej stara się zmierzyć, w jakim stopniu państwo zapewnia swobodę rozwoju gospodarczego. Niestety, Polska wypada w tym porównaniu dość słabo.

10. Wyjaśnij pojęcie gospodarki rynkowej i podaj konieczne warunki jej występowania.

Definicja gospodarki rynkowej.

Gospodarka rynkowa - to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy.
Gospodarka rynkowa - to taki typ organizacji człowieka w którym koordynatorem procesów jest rynek a własność czynników produkcji ma charakter prywatny.
Gospodarka rynkowa - jest systemem w którym ceny, warunki rynkowe, zyski i straty, bodźce i korzyści decydują o tym co, jak i dla kogo produkować. Przedsiębiorstwa produkują te towary, które przynoszą im najwyższe zyski przy pomocy technik zapewniających najniższe koszty.

Gospodarka rynkowa - jest jedną z form społecznej organizacji działalności gospodarczej.

Warunkiem istnienia gospodarki rynkowej są:

przewaga własności prywatnej i prywatnych podmiotów gosp., dużego zakresu samodzielności podmiotów gosp., przewagi zdecentralizowanego funkcjonowania systemu podejmowania decyzji w sprawach produkcji i obrotu ekonom. oraz przepływu i odpływu środków finansowych i rzeczowych niezbędnych do samodzielnego prowadzenia działalności gosp., niezbędnych warunków podmiotowych, umożliwiających prowadzenie rynkowej wymiany towarów i usług; posiadanie niezbędnego kapitału pieniężnego i źródeł jego zasilania na cele rozwoju produkcji i usług.

Cechy gospodarki rynkowej:

opieranie wyborów i decyzji podmiotów gospodarczych na informacje i preferencje swobodnego rynku i wolnej konkurencji, samodzielność podmiotów gospodarczych i autonomia ich postępowania na podstawie zewnętrznych, niezależnych od nich parametrów ekonomicznych, ustalanych przez rynek, opieranie procesów alokacji zasobów, kapitału finansowego, inwestycji pieniężnych i rzeczowych na autonomicznych mechanizmach popytu, podaży, konkurencji, korzystnym kształtowaniu się stopy dochodu i zysku, stosowanie polityki `lesferyzmu' czyli swobody decyzji przedsiębiorstw, opieranie przedsiębiorczości i systemu motywacji działań na powiększaniu korzyści oraz zysku z działalności,
brak regulacji administracyjnych we wszystkich podstawowych wyborach i decyzjach.

11. Wymień i omów podstawowe cele polityki gospodarczej.

Stanowienie prawa i porządku

(cele generalne: zapewnienie suwerenności oraz sprawiedliwości, ochrona praw człowieka, zapewnienie postępu społecznego),

(cele ekonomiczne: wzrost gospodarczy, dążenie do dobrobytu, rozwój przedsiębiorczości, zapewnienie równowagi wewnętrznej oraz zewnętrznej),

(cele społeczne: sprawiedliwy podział dochodów, pełne zatrudnienie, wyrównywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie wykluczeniu społecznemu),

(cele ekologiczne: ochrona istniejących zasobów środowiska, równoważony rozwój, rekultywacja obszarów zniszczonych),

(cele ustrojowe: umacnianie i ochrona ustroju społeczno-gospodarczego, zapewnienie bezpieczeństwa, wzmacnianie potencjału obronnego).

Dostarczanie dóbr publicznych

Nakładanie podatków

Funkcje opiekuńcze - rozwiązywanie problemów społecznych np.: osłona socjalna, zasiłki dla bezrobotnych, szkolnictwo, mieszkania

Działania stabilizacyjne - państwo próbuje zapewnić równowagę w gospodarce:

- zapewnienie wzrostu gospodarczego

- stabilność cen (brak inflacji)

- pełne zatrudnienie

- równowaga budżetu państwa i bilansu płatniczego czyli transakcji danego kraju z zagranicą.
Cele polityki gospodarczej mają strukturę hierarchiczną i nie da się ich realizować oddzielnie. Wzrost gospodarczy nastąpi gdy spadnie bezrobocie i inflacja. Cele niższego rzędu to: ochrona środowiska naturalnego, popieranie innowacyjności i przedsiębiorczości.
Wzrost gospodarczy - powiększanie się rozmiarów produktu narodowego. Nie można go dość precyzyjnie zmierzyć. Rozwój gospodarczy - dotyczy zmian strukturalnych i jakościowych np.: bogatszy asortyment produktów, lepsze rozmieszczenie produkcji, doskonalsze techniki produkcji, organizacji pracy. Trudno jest to zmierzyć np.: wzrost liczby lekarzy na 1 osobę, spadek umieralności noworodków.
Miernikiem wzrostu gospodarczego jest tempo lub stopa wzrostu PKB:

12. Proszę wyjaśnić pojęcie globalizacji i zanalizować podstawowe cechy tego procesu.

Globalizacja jest to proces występujący w gospodarce światowej charakteryzujący się przede wszystkim nasileniem się mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej, rozwój transportu, komunikacji, telekomunikacji oraz szybki przepływ informacji w mediach. Tej ewolucji gospodarczej towarzyszą przeobrażenia w sferze społecznej, kulturowej, ustrojowej, politycznej prowadzące do konfrontacji i zbliżenia w tym zakresie między państwami, narodami, ludźmi całego świata. Globalizacja ma więc swój wymiar gospodarczy i społeczny, polityczny i kulturowy. Powstaje w tym miejscu pytanie - jak „globalizacja” wpływać będzie na dalszy rozwój zarządzania i dobrobytu z jednej strony, oraz demokracji i wolności z drugiej strony w skali całego świata. Politolodzy zadają sobie pytanie na ile „globalizacja” pozwala na prawidłowe sterowanie i kontrolę nad procesami społeczno - politycznymi w skali światowej? Wiąże się ono z kontrowersyjną dyskusją wokół przyjętego z języka angielskiego pojęcia „Global Governance” ujmowanego bądź to jako „kształtowanie się ładu światowego” lub rzadziej „światowa polityka wewnętrzna”, bądź też jako mniej realistyczna koncepcja „rządu światowego” W istocie chodzi o pogląd szerszej refleksji nad zarządzaniem przyszłych relacji między obiektywnym i widocznym procesem globalizacji w sferze gospodarczej oraz jego konsekwencjami dla systemu międzynarodowego oraz roli państw jako jego zasadniczych uczestników.

Globalizacja rodzi bardzo złożone i palące problemy w skali międzynarodowej w zakresie: zwalczania niedostatku i nędzy, ochrony praw człowieka, migracji i zabezpieczenia pokoju, ochrony środowiska. Pojawiają się coraz to większe dysproporcje i asymetrie rozwojowe między poszczególnymi krajami. Globalizacja prowadzi więc do pojawienia się złożonych procesów społeczno - politycznych i gospodarczych w skali świata, które już dziś wymagają bardziej przemyślanych i spójnych strategii rozwojowych.

Globalizacja rodzi liczne zagrożenia do których należą między innymi

• utrata suwerenności przez obecnie istniejące państwa;

• konflikty wynikające z kurczenia się zasobów surowcowych, w tym nośników energii;

• nasilenie się migracji wewnętrznych i międzynarodowych („nowa wędrówka ludów”) z południa na północ, ze wschodu na zachód;

• katastrofy ekologiczne;

• wzrost konsumpcji i rozwój zorganizowanej przestępczości.

Globalizacja zdaniem „Grupy Lizbońskiej” (Granice... 1996, s.48) ma wiele form i przejawia się w różnych obszarach między innymi takich jak:

• finanse i własność kapitału;

• rynki i strategia konkurencji;

• technologii i wiedzy;

• stylów życia, modeli konsumpcji, kultury;

• rządzenia i regulacji prawnych;

• polityka zakładająca ujednolicenie świata;

• postrzegania i świadomości.

Zdaniem Ch. Handego (1996, s. 69-75) globalizacja jest złożonym i wielowymiarowym zjawiskiem kształtowanym przez szereg procesów, z których za podstawowe uznaje się następujące:

• globalna konkurencja;

• megakoncentracja własności i kapitału;

• rozwój technologii informatycznej i telekomunikacji;

• intensyfikacja współpracy między przedsiębiorstwami w skali świata;

• zmiany w polityce innowacyjnej;

• wzrost znaczenia wiedzy o organizacjach.

Obserwujemy proces nazywany „uspołecznieniem nauki”, którego istota wyraża się w odchodzeniu od traktowania jej jako autonomicznego i często zautonomizowanego obszaru aktywności na rzecz zespolenia jej z realnymi procesami w gospodarce i społeczeństwie. Jednocześnie obserwujemy dynamicznie rozwijającą się internacjonalizację badań i rozwój technologii (B. Wawrzyniak 2001, s.39). Wszystkie wyżej wymienione procesy i zjawiska w sposób znaczący wpływają na zarządzanie, zarówno w skali poszczególnych krajów, jaki przedsiębiorstw. Globalizacja wymaga gruntownej restrukturyzacji zarządzania.

13. Wymień i omów podstawowe problemy globalne współczesnego świata.

Można wymienić sześć najważniejszych problemów globalnych końca dwudziestego i początku dwudziestego pierwszego wieku.

• Problemy związane z ludnością świata - demograficzne.

Jest to problem najpoważniejszy, gdyż ma on największy negatywny wpływ na pozostałe problemy. Można powiedzieć, że od problemu demograficznego wszystko się zaczęło.

Jednak nie we wszystkich krajach świata przyrost demograficzny jest taki sam, jak również nie jednakowy jest dostęp do opieki medycznej i leków. Najmniejszy przyrost jest w krajach wysoko rozwiniętych, a największy w krajach ubogich, gdzie ludzie utrzymują się za mniej niż jednego dolara dziennie.
W krajach rozwiniętych obserwuje się coraz większe zróżnicowanie ludności według wieku. Przybywa osób będących w wieku poprodukcyjnym, pobierających emerytury, renty, mających łatwy dostęp do opieki zdrowotnej, mieszkających w domach opieki społecznej, na utrzymanie których będzie potrzeba coraz więcej nakładów. Natomiast tempo przyrostu naturalnego uległo obniżeniu. Rodzi się coraz mniej dzieci, społeczeństwo się starzeje.

• Problemy wyżywienia

Coraz większa liczba ludności świata wymaga coraz większej produkcji żywności. W krajach rozwiniętych problem braku żywności nie występuje. Najwyżej może wystąpić problem braku środków na zakup żywności.
W krajach ubogich, w przeludnionych regionach Trzeciego Świata, zjawisko niedożywienia i głodu jest bardzo powszechne. Pół miliarda ludzi na świecie głoduje, a 1/3 ludności Ziemi jest niedożywiona.

W krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej tempo produkcji żywności nie nadąża za tempem przyrostu naturalnego. Rolnictwo krajów ubogich jest bardzo zacofane. Stosuje się prymitywne techniki upraw, prymitywne narzędzia i środki. Często rolnictwo nie jest w stanie wytworzyć dostatecznej ilości żywności nawet dla samych mieszkańców wsi. Największy problem stanowi niewydolność rolnictwa afrykańskiego. Tu niedobory żywności mają charakter stały.

Kraje rozwinięte podejmują działania mające na celu zmniejszenie niedożywienia i głodu. Dzięki temu, że rolnictwo krajów Europy, Ameryki Północnej i Australii produkuje nadwyżki żywności, mogą one udzielić pomocy żywnościowej krajom ubogim.

• Problem zasobów surowcowych

Problem z bogactwami naturalnymi przedstawia się w ten sposób, że zasoby nieodnawialne mogą ulec zupełnemu wyczerpaniu. Rozwój i ekspansja gospodarcza pociąga za sobą wzmożony popyt na surowce, gdyż zwiększyła się ilość produkowanych dóbr. Wyczerpanie zasobów niosłoby za sobą osłabienie rozwoju gospodarki światowej.

Teoria statyczna mówi, że świat mimo swej wielkości, ma ograniczone zasoby. Eksploatacja tych zasobów wcześniej czy później doprowadzi do ich wyczerpania. W miarę wyczerpywania się zasobów ich cena będzie rosła. Spowodowane to będzie trudnościami w wydobyciu surowców ze złóż coraz trudniej dostępnych oraz małą ich ilością. Wprowadzono więc oszczędności w zużyciu surowców.

Zaczęto również szukać tak zwanych alternatywnych źródeł energii, aby uniezależnić się od zasobów nieodnawialnych i poczynić dalsze ich oszczędności. Zaczęto również uwzględniać ponowne wykorzystanie surowców wtórnych. Jest to teoria dynamiczna.

• Problem zanieczyszczania i niszczenia środowiska naturalnego.

Gospodarka światowa rozwijała się kosztem środowiska.
Niszczenie środowiska naturalnego rozpoczyna się od eksploatacji zasobów odnawialnych. Wycinanie i wypalanie lasów, górnictwo odkrywkowe, połów ryb i polowanie na zwierzynę. To wszystko zakłóca równowagę środowiska. Następny etap to przetwarzanie zasobów w produkty finalne, czyli zatruwanie środowiska przez fabryki dymami, wyziewami, ściekami, które odprowadzane są do rzek i mórz, odpadami poprodukcyjnymi. Przez to następuje skażenie powietrza, wody, padają kwaśne deszcze, występuje efekt dziury ozonowej, cieplarniany, degradacja gleby, wyjałowienie ziem uprawnych. Pogarszają się warunki bytowania człowieka, pogarsza się stan zdrowia ludności zamieszkującej obszary zanieczyszczone.

Wiele zagrożeń ma charakter ogólnoświatowy, występuje nie tylko w miejscu skażenia. Przykładem jest zniszczenie reaktora jądrowego w Czarnobylu. Katastrofa ta miała skutki odczuwalne nie tylko na terytorium, gdzie nastąpiła katastrofa, ale także w Polsce i Europie Środkowej i Północnej.

Na całym święcie zwiększyła się częstotliwość i siła występowania klęsk żywiołowych: powodzi, huraganów, susz, nieurodzajów. Ma to związek z zanieczyszczaniem środowiska i jest kolejnym dowodem na to, że świat jest jeden, trzeba o niego dbać, bo nie można po prostu go opuścić i przenieść się w inne miejsce.

• Inflacja międzynarodowa

Inflacja to nadmierne zwiększenie ilości pieniądza w obiegu w stosunku do rynkowej wartości towarów i usług.

Jeśli inflacja jest niewielka, może pobudzić aktywność gospodarczą przez obniżenie realnego poziomu stóp procentowych i poziomu płac realnych, a to spowoduje wzrost opłacalności produkcji i ożywi działalność inwestycyjną.
Przy wysokiej stopie inflacji występuje szereg negatywnych następstw, które mają wpływ na stosunku międzynarodowe:

1. wysoka inflacja utrudnia prowadzenie rachunku ekonomicznego, gdyż szybko rosnące ceny zniekształcają informacje dotyczące stanu zasobów i tym samym utrudniona jest kalkulacja kosztów produkcji i wysokość przewidywanych zysków - to może doprowadzić do zaniechania inwestycji oraz do zaniechania lub spowolnienia rozwoju produkcji;

2. duże zamieszanie może powstać na rynku kredytowym i papierów wartościowych, co powoduje równocześnie zakłócenie w sprawnym funkcjonowaniu całego systemu finansowego danego kraju, a potem może mieć negatywny wpływ na inne kraje;

3. przy dewaluacji waluty zmniejsza się opłacalność importu, a zwiększa opłacalność eksportu;

4. podmioty gospodarcze przewidując inflację dążą do zabezpieczenia swoich interesów, a co za tym idzie podnoszą ceny swoich wyrobów. Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe dokonują dużych zakupów, a ograniczona jest przy tym sprzedaż wytworzonych dóbr. Sytuacja taka wzmaga bieżący popyt globalny, co równocześnie nasila tempo wzrostu cen;
5. przy wysokiej inflacji opóźnienie spłaty należności przynosi korzyść dłużnikowi, a stratę wierzycielowi, który otrzymuje swoją należność o pomniejszoną przez inflację sile nabywczej.

• Problem zadłużenia

Bezpośrednią przyczyną powstania globalnego zadłużenia był wzrost wymiany

handlowej pomiędzy krajami najwyżej rozwiniętymi a krajami uznawanymi za

rozwijające się. W dużym stopniu zjawisko to nastąpiło w wyniku pożyczek udzielanych przez państwa bogatsze państwom słabiej rozwiniętym. Ogromny transfer zasobów pieniężnych sfinansował wiele inwestycji oraz doprowadził do zwiększenia popytu na dobra importowane w krajach rozwijających się. Z kolei w krajach silnie uprzemysłowionych pozwolił on podtrzymać korzystną koniunkturę gospodarczą. Jak z tego wynika, mimo różnych przesłanek, zarówno kraje dłużnicze jak i kraje wierzycielskie były zainteresowane przepływem środków finansowych z krajów rozwiniętych pod względem gospodarczym do krajów rozwijających się, co w rezultacie zapoczątkowało narastanie globalnego kryzysu zadłużeniowego.

Do wewnętrznych przyczyn powstania zadłużenia zagranicznego krajów rozwijających się można zaliczyć:

1. politykę inwestycyjną i liberalizm eksportowy (wskutek niskiego poziomu rozwoju gospodarczego wiele krajów nie było w stanie w stosunkowo krótkim czasie zaabsorbować dużego przypływu kapitałów z zagranicy. Nie posiadały one bowiem odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej oraz odpowiedniej infrastruktury technicznej, dzięki czemu wydłużał się okres budowy obiektów przemysłowych. Poza tym część inwestycji okazała się nierentowna

2. polityka finansowo-budżetowa (słaby i mało efektywny rynek pieniężny, nieodpowiednie operowanie stopą procentową, nieskuteczna polityka stymulowania gromadzenia oszczędności);

3. ucieczka kapitału krajowego za granicę w obawie przed dewaluacją waluty krajowej (zjawisko to nasilało się wówczas, gdy oczekiwane dochody z lokat zagranicznych były wyższe niż z krajowych)

Z kolei w grupie zewnętrznych przyczyn powstania kryzysu zadłużeniowego

znalazły się następujące czynniki:

1. niekorzystne kształtowanie się terms of trade (w okresie powojennym ceny wyrobów przemysłowych produkowanych przez kraje rozwinięte rosły szybciej niż ceny surowców i artykułów rolnych eksportowanych przez kraje rozwijające się)

2. polityka protekcjonistyczna krajów rozwiniętych (stosowanie ograniczeń celnych i pozacelnych w dostępie do ich rynków);

3. stopy procentowe (relatywnie niskie stopy procentowe w okresie, gdy zaciągano kredyty stymulowały pożyczki. Wzrost stóp w latach osiemdziesiątych, związany z podwyższeniem cen ropy naftowej, stworzył niekorzystne warunki spłaty);

4. zmiany w warunkach kredytowania i malejący dopływ środków pieniężnych na początku lat osiemdziesiątych (na początku lat siedemdziesiątych 2/3 kredytów pochodziło ze źródeł publicznych, a 1/3 z prywatnych. Pod koniec dekady sytuacja odwróciła się, a jak wiadomo kredyt prywatny jest zawsze droższy od publicznego.

14. Scharakteryzuj cele i instrumenty polityki pieniężnej.

Przyjmując za pewnik, iż bank centralny ma wpływ na podaż pieniądza, powszechnie wyróżnia się trzy grupy celów polityki pieniężnej:

• Strategiczne;

Cele strategiczne mają charakter celów finalnych, kształtujących ogólnoekonomiczną sytuacją kraju. W swej działalności bank centralny musi albo położyć nacisk na potrzebę utrzymania wysokiej koniunktury i zatrudnienia, albo dążyć do utrzymania niskiego poziomu cen. Wybór celu wiąże się właśnie ze sposobem rozumienie zadań banku centralnego i pieniądza w ogóle. W szczególnych okolicznościach bank może realizować oba cele naraz, ale w zasadzie są to cele konkurencyjne. Cele strategiczne realizowane są poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego.

• Pośrednie - taktyczny

W zależności od strategii polityki pieniężnej, bank centralny przyjmuje za cel pośredni wartości, które są w zasięgu oddziaływania instrumentów polityki pieniężnej. Bank centralny może za cel pośredni przyjąć wielkość agregatów pieniężnych (M1,M2,M3) lub wartość stopy procentowej (krótkoterminowej lub długoterminowej). Mają one bezpośredni wpływ na cele finalne. Brak bezpośredniego oddziaływania instrumentów polityki pieniężnej na cel taktyczny, sprawia, że konieczne jest wyznaczanie celu operacyjnego.

• Operacyjne

Jest to zmienna krótkookresowa, znajdująca się pod bezpośrednim oddziaływaniem instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego. Bank centralny może przyjąć jako ten cel agregaty rezerw lub krótkoterminowe stopy procentowe. Agregatem rezerw mogą być: rezerwa, rezerwa niepożyczkowa (rezerwa całkowita pomniejszona o rezerwę pożyczkową), baza monetarna, niepożyczkowa baza monetarna (baza monetarna pomniejszona o rezerwę pożyczkową). Bank centralny może kontrolować tylko jedną z tych wielkości, ponieważ przyjęcie poziomu stopy procentowej za cel prowadzi do wahania podaży pieniądza, z kolei przyjmowani ustalonej wielkości agregatów powoduje wahania stopy procentowej. Cel operacyjny wyznacza się w zależności od przyjętego celu pośredniego. Jeżeli będzie nim stopa procentowa to za cel operacyjny przyjmuje się stopę procentową, natomiast gdy będzie nim agregat pieniężny, to celem operacyjnym będzie agregat rezerw. Obecnie banki centralne przyjmują za cel operacyjny wysokość stóp procentowych. Bank centralny może bezpośrednio kształtować ich wysokość poprzez operacje otwartego rynku oraz na bieżąco analizować dane na ich temat.

Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 2 grupy:

• instrumenty za pomocą których bank centralny oddziałuje na płynność bankową (czyli podaż kredytów oraz ma ich koszt)

• instrumenty typu administracyjnego związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad działalnością kredytową systemu bankowego

Oddziaływanie na płynność bankową:

Bank centralny oddziałuje na płynność bankową kontrolując sumę rezerw stawianych do dyspozycji banków komercyjnych oraz wpływając na koszt korzystania z tych rezerw.

Czyni to za pomocą 3 instrumentów:

• zmiany stopy redyskontowej - polega na ustalaniu przez bank centralny stopy redyskontowej (stopy % stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym)

• operacji otwartego rynku - wywierają bezpośredni wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, a tym samym na rozmiary dostępnego kredytu oraz na ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku są to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych. Jeżeli bank centralny skupuje emitowane przez rząd pap. wartościowe, to zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększa się baza monetarna =>rozwój operacji kredytowych i zwiększenie podaży pieniądza). Operacje otwartego rynku są uważane za najskuteczniejszy instrument polityki pieniężnej.

• ustalaniu poziomu rezerw obowiązkowych - (rezerwy obowiązkowe to część rezerw całkowitych znajdujących się w banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek). Wyraża się ja w % depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.

15. Proszę scharakteryzować pojęcie bilansu płatniczego i określić jego główne elementy składowe.

Bilans płatniczy - jest to syntetyczne zestawienie wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczącym określonego okresu, zazwyczaj jednego roku kalendarzowego.

Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które stosując techniki księgowe, pozwala określić sytuację finansowa kraju „na styku” z otoczeniem zewnętrznym.

Cele i zadania bilansu płatniczego:

• zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji gospodarczej,

• oddziaływanie na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza monetarnej, fiskalnej, handlowej i na kurs walutowy,

• zapewnienie informacji bankom i przedsiębiorstwom oraz innym podmiotom bezpośrednio lub pośrednio uczestniczącym w wymianie handlowej i finansowej z zagranicą.

Bilans jest zestawieniem sporządzanym według ogólnych zasad księgowości w oparciu o zasady przedstawione przez MFW. Transakcje międzynarodowe są w nim sklasyfikowane jako kredytowe (ma) lub debetowe (winien).

Można wyróżnić 3 podstawowe części bilansu płatniczego.

Są to:

1. Bilans obrotów bieżących obejmujący płatności kraju związane z międzynarodową obsługą towarów i usług oraz dodatnie i ujemne koszty obsługi kapitału zagranicznego.
2. Bilans obrotów kapitałowych, czyli wszystkie formy przepływu kapitału, tzn. kapitału portfolio i kapitału inwestycyjnego.

3. Bilans obrotów wyrównawczych określany również jako bilans obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju.

16. Scharakteryzuj podobieństwa i różnice zachodzące między procesami globalizacji i regionalizacji.

Pod pojęciem globalizacji rozumiemy autonomiczny, wielopłaszczyznowy
i trans graniczny proces transformacji narodowych gospodarek, instytucji, społeczeństw i kultur w nowy bardziej współzależny system.

Proces globalizacji poprzez praktycznie nieograniczony przepływ informacji, wymianę towarów i usług i przepływ kapitału wpływa zarówno na metody produkcji, wzorce konsumpcji, jak i styl życia społeczeństw w najodleglejszych częściach świata.

6 cech globalizacji

• Uniwersalizacja - uniformizacja : upowszechnianie się na globie tych samych wzorów zachowań, działań, sposobów myślenia, kulturowych, ubierania się itd. Likwidacja różnorodności, upodabnianie się we wszystkich dziedzinach życia

• Holizm - tworzenie pewnego jednego, wielkiego organizmu społecznego, kulturalnego, politycznego. Każdy element jest zależny od innego, wzajemne powiązanie elementów struktury do tego stopnia, że nie są w stanie samodzielnie istnieć, wzajemnie uzależnienie od siebie

• Konsekwencjalizm planetarny - zjawiska do niedawna uznawane za lokalne dziś mają skutki globalne, nieprzewidywalne. Mogą doprowadzić do zachwiania się całego systemu globalnego (np. choroba ptaków w Chinach zakłóca cały rynek mięsny)

• Przyspieszenie innowacji - przyspieszenie procesu komunikacji

• Ograniczenie suwerenności państw - państwa są uwikłane w różne układy, stosunki. Nie mogą robić tego co im się podoba

• Hybrydyzacja - układy, struktury w ramach całości globalnej, względnie niezależne: regionalne, kulturowe, które mają charakter hybrydalny. Takimi hybrydami mogą być całe państwa. (np. wymuszana demokracja na Iranie)

Te zjawiska występują na całym świecie

Regionalizację można rozumieć jako wyraz stopniowego, krok po kroku konstruowania bloków integracyjnych, z których w przyszłości wyłoni się jednolity, w pełnym tego słowa znaczeniu rynek globalny nie tylko dóbr
i usług ale także kapitału, regulowany jednolitymi przepisami w odniesieniu do zasad wejścia i wyjścia, a także w zakresie sprawozdawczości, nadzoru właścicielskiego i ochrony interesów drobnych inwestorów.

Regionalizacja jest to długofalowy proces integrowania krajów i gospodarek określonego regionu (kontynentalnego) dzięki intensyfikowaniu oraz pogłębianiu powiązań ekonomicznych (a także społecznych, kulturalnych i politycznych) co prowadzi do tworzenia się silnie współzależnego systemu w danym regionie.

Współczesny proces regionalizacji toczy sie jednocześnie na trzech poziomach, które są tworzone przez stopniowe integrowanie krajów i ich gospodarek:

Poziom 1 w danym regionie (kontynentalnym, w jego ramach)

Poziom 2 między regionami (czasem z innych kontynentów) przez zacieśnianie relacji różnych ugrupowań czy tez przyłączanie krajów spoza lub z innych ugrupowań Poziom 3 ponad regionami (i kontynentami) jako części składowe formującej się gospodarki globalnej.

17. Proszę zanalizować pojęcie wzrost gospodarczy oparty na wiedzy.

Powstawanie nowego typu gospodarki, określanej mianem Gospodarki Opartej na Wiedzy (ang. knowledge-based economy, inne popularne określenia: new economy, kowledge-driven economy, digital economy, network economy) jest jednym z ciekawszych zjawisk obserwowanych we współczesnym świecie. Jest to  doniosła w swoich skutkach reorientacja  współczesnej gospodarki, polegającą na stopniowym przechodzeniu od gospodarki materiałochłonnej, do gospodarki opartej na informacji i wiedzy. W jej wyniku, dotychczasowe konkurowanie państw i regionów poprzez ich zasoby materialne jest powoli zastępowane konkurowaniem poprzez zasoby niematerialne, a zwłaszcza poprzez kapitał ludzki, wiedzę oraz nowe technologie. O szansach rozwoju w coraz większym stopniu decydować będzie ludzki potencjał intelektualny oraz wiedza związana z najnowszymi osiągnięciami współczesnej nauki. Budowa nowej gospodarki, w której kluczową rolę odgrywają innowacje,  staje się w XXI wieku podstawowym wyzwaniem dla państw i regionów, których celem jest osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju oraz konkurencyjności.

Gospodarkę opartą na wiedzy wyróżnia sześć istotnych cech:

• Inwestycje w badania i rozwój.

• Wzrost znaczenia eksportu i powiązań międzynarodowych.

• W gospodarce opartej na wiedzy rośnie zatrudnienie w branżach intensywnie wykorzystujących wiedzę.

• Wyłania się nowy typ przedsiębiorstwa - przedsiębiorstwo oparte na wiedzy.

• Wysoki udział sektora usług w zatrudnieniu oraz PKB.

• Istotną rolę odgrywają sieci powiązań formalnych i nieformalnych.

• Niewyczerpywalność wiedzy.

18. Co to są podatki i jaki jest ich związek z budżetem państwa?

Powszechny obowiązek ponoszenia ciężarów i spełniania świadczeń publicznych, w tym podatków, ma podstawę w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Właśnie tam została sformułowana zasada władztwa podatkowego, zgodnie z którą ustawodawca ma prawo obciążania podmiotów znajdujących się w polu jego władzy w celu sfinansowania zadań państwa.

Pojęcie podatku zostało ustawowo zdefiniowane jako publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. Najważniejszą cechą podatku jest to, że stanowi on świadczenie pieniężne nakładane na dane podmioty przez władzę publiczną, któremu nie towarzyszy wzajemne świadczenie tej władzy.

Podstawowymi pojęciami z zakresu prawa podatkowego są „obowiązek podatkowy” i „zobowiązanie podatkowe”. Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Zobowiązaniem podatkowym jest natomiast wynikające z obowiązku podatkowego konkretne zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Poszczególne podatki normowane są przez ustawy podatkowe, które określają, kiedy i w jakich sytuacjach powstaje obowiązek podatkowy obciążający obywatela.

Źródłami dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą dochodów są podatki.

Podatki uzasadnia się koniecznością:

• zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego,

• dokonywania redystrybucji dochodów między różne sektory gospodarki i grupy ludności dysponujące różnymi dochodami,

• ograniczania konsumpcji niektórych produktów (akcyza),

• wykorzystania ich jako narzędzia polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania wyodrębnia się:

1. podatki dochodowe, czyli pobierane od dochodów osobistych ludności oraz od dochodów osób prawnych,

2. podatki konsumpcyjne, czyli nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu,

3. podatki majątkowe, płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku.

19. Scharakteryzuj rolę Światowej Organizacji Handlu w gospodarce światowej.

Światowa Organizacja Handlu - WTO

• rozpoczęła swoją działalność z dniem 1 stycznia 1995 roku

• utworzono ją w celu zastąpienia GATT, który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków międzynarodowych, bo koncentrował się na handlu towarami, a przecież oprócz niego szybko rozwija się międzynarodowy przepływ usług i czynników produkcji

• organizacja ta ma charakter międzynarodowy - każdy kraj ma 1 głos

• ma ona (w odróżnieniu od GATT) osobowość prawną

• jej podstawa w postaci GATT została rozszerzona o postanowienia Rundy Urugwajskiej

• głównym celem WTO jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej

• zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami produkcji

• podstawową zasadą jest niedyskryminacja krajów przejawiająca się w stosowaniu KNU i klauzuli narodowej

• ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do rynków narodowych i uczciwej konkurencji

• rządy mogą interweniować jak w GATT

• Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 roku

Funkcje WTO:

• kontrola układu GATT - czy jest realizowany, a przepisy przestrzegane

• stanowi forum negocjacji międzynarodowych

• wypracowuje projekty mające na celu dalszą liberalizację handlu krajów członkowskich i oceniają jej zgodność z postanowieniami GATT

• rozstrzyga spory handlowe

• współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu wypracowania takiego kierunku rozwoju globalnej polityki handlowej, która stwarzałaby jak najkorzystniejsze warunki rozwoju wymiany handlowej i dawałaby szansę uczestniczenia w tym handlu wszystkim krajom

Najważniejszą organizacją z którą WTO musi współpracować jest OECD, Bank Światowy i MFW. Najwyższą władzą WTO jest konferencja ministerialna.

Na bieżąco zarządza WTO Rada Generalna i jej podporządkowane są rady branżowe, zarządzające układami w odniesieniu do bardzo konkretnych dziedzin handlu (rada ds. handlu towarami, rada ds. handlu usługami, prawami własności intelektualnej)

Praktyczne znaczenie mają w funkcjonowaniu WTO bardzo liczne komitety - grupy robocze zajmujące się konkretnymi sprawami, ich liczba wciąż rośnie.

20. Scharakteryzuj rolę rynku kapitałowego we współczesnej gospodarce.

W potocznym rozumieniu rynek jest miejscem, gdzie dokonuje się transakcji sprzedaży i kupna. Stąd rynkiem nazywany jest często główny plac miasta, gdyż właśnie tam dokonywała się w przeszłości wymiana handlowa. W ujęciu współczesnym w rozwiniętej gospodarce przemysłowej rynek to pojęcie abstrakcyjne, oznaczające proces kupna i sprzedaży towarów, którymi mogą być przedmioty, usługi, pieniądze i kapitał. Mianem rynku określa się też system, w którym ceny ustalane są przez wzajemną relację popytu do podaży.

Rynek pieniężny i kapitałowy

W zależności od rodzaju aktywów finansowych występujących na rynku finansowym dzieli się go zazwyczaj na rynek pieniężny i rynek kapitałowy. Przedmiotem transakcji na rynku finansowym są fundusze pożyczkowe i lokacyjne o zróżnicowanej charakterystyce czasowej. Właśnie okres dysponowania pożyczonymi środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz cele, na które podmiot decyduje się przeznaczyć uzyskane środki są kryterium wyróżnienia rynku pieniężnego i kapitałowego.

Rynek kapitałowy obejmuje natomiast operacje finansowe średnio i długoterminowe. Mają one postać obrotu kapitałem, w tym papierami wartościowymi. W Polsce do rynku kapitałowego zalicza się instrumenty finansowe o okresie zapadalności od roku wzwyż, natomiast na rozwiniętych rynkach o znacznie dłuższym horyzoncie czasowym, z reguły od 2 - 4 lat. Między rynkiem pieniężnym i kapitałowym dokonuje się stałe przemieszczanie środków finansowych. Na obu rynkach następuje ciągła transformacja kapitałów krótkoterminowych na długoterminowe i odwrotnie. Z tego względu dla wyraźnego wyodrębnienia rynku kapitałowego wykorzystuje się często drugi z czynników, którym jest cel zużytkowania pożyczonego kapitału pieniężnego. Zgodnie z tym kryterium środki finansowe uzyskane na rynku kapitałowym są przeznaczane na cele inwestycyjne, natomiast fundusze gromadzone na rynku pieniężnym służą przede wszystkim do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Przedstawione kryteria podziału rynku finansowego na rynek pieniężny i kapitałowy nie mogą być ostre, ponieważ często działania podejmowane przez podmiot gospodarczy na rynku pieniężnym, np. zaciągnięcie krótkoterminowego kredytu, mogą przeobrazić się w kredyt o dłuższym horyzoncie spłaty lub też kredyt taki spłacany może być innym krótkoterminowym zobowiązaniem, co także wydłuża czas jego występowania na rynku finansowym. Ze względu na kryterium celu mogą występować przypadki, w których operacje na rynku kapitałowym, np. środki pochodzące z emisji kilkuletnich obligacji lub zaciągnięcia kilkuletniego kredytu, przeznaczone zostaną na działania bieżące. Szczególnie rozbudowanym segmentem rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych, charakteryzujący się różnorodnością instrumentów finansowych, wysoką płynnością transakcji giełdowych i poza giełdowych, dużymi możliwościami zdobywania kapitału i jego pomnażania. Cechuje go również duża zmienność koniunktury i w związku z tym konieczność podejmowania decyzji inwestycyjnych w warunkach wysokiej niepewności i ryzyka. Napływający na rynek kapitał pochodzi w swej pierwotnej postaci przede wszystkim z oszczędności osób fizycznych, a także z funduszy inwestycyjnych i emerytalno rentowych oraz bankowych. Jest on wykorzystywany przez przedsiębiorstwa, instytucje rządowe i władze lokalne.

Ewentualne przyciągnięcie środków finansowych na rynek kapitałowy jest uzależnione od wielu czynników, w szczególności od wielkości oszczędności, zasobów kapitałowych krajowych i zagranicznych oraz chęci lokowania ich na tym rynku. Ważne jest również stworzenie takich warunków prawno ekonomicznych, które uczynią lokowanie środków finansowych na rynku kapitałowym opłacalnym i bezpiecznym.

Rynek pierwotny i wtórny

Charakterystyczną cechą rynku kapitałowego jest jego podział na dwa poziomy:

• rynek pierwotny

• rynek wtórny

W ujęciu ogólnym na rynku kapitałowym pierwotnym odbywa się sprzedaż wyemitowa­nych papierów wartościowych. Jest to pierwotna sprzedaż inwestorom wypuszczonych przez emitenta instrumentów rynku kapitałowego. Na tym rynku rozpoczyna się proces inwestowania w nowe papiery wartościowe. Na rynku pierwotnym nie dokonuje się obrót papierami wartościowymi, a jedynie pierwotna zamiana kapitału na wyemitowane papiery udziałowe (akcje) lub wierzytelnościowe (obligacje). W ten sposób emitent, np. spółka akcyjna, pozyskuje kapitał na rozwój działalności gospodarczej. Uczestnictwo emitenta na rynku pierwotnym może mieć charakter oferty publicznej lub niepublicznej.

Wtórny rynek kapitałowy spełnia trzy ważne funkcje:

• Wpływa na mobilizację kapitału. W zależności od sposobu i skuteczności działania rynku wtórnego inwestor podejmuje decyzję inwestycji w papiery wartościowe bądź też postanawia ulokować swoje pieniądze w inny, bardziej atrakcyjny sposób. Organizacja rynku oraz wysokość cen akcji wpływają na pojawianie się nowych emisji.

• Następuje na nim transformacja kapitału. Kapitał może przybierać różne formy w zależności od sytuacji na rynku i atrakcyjności poszczególnych lokat.

Następuje wycena kapitału. Każdy emitent, w momencie wprowadzania papierów wartościowych na rynek, określa warunki, jakie wiążą się z emisją.

Inne kryteria podziału rynku kapitałowego

Mimo globalizacji rynków kapitałowych pod wieloma względami są one bardzo zróżnicowane. Wynika to głównie z poziomu rozwoju gospodarczego kraju i znaczenia danej gospodarki w handlu międzynarodowym oraz gospodarce światowej. Te czynniki ekonomiczne legły u podstaw dwóch kryteriów podziału rynków kapitałowych ze względu na poziomu rozwoju oraz znaczenia i zasięgu oddziaływania.

Podział rynków kapitałowych według ich znaczenia i zasięgu oddziaływania

Rynki lokalne

Kapitałowe rynki lokalne należą do rynków, które kreują popyt na kapitał i podaż kapitału miejscowego środowiska podmiotów gospodarczych i inwestorów. Są to przede wszystkim rynki obrotu poza giełdowego, np. obligacjami komunalnymi instytucji samorządowych oraz akcjami małych i średnich spółek o zasięgu lokalnym. Instytucje pośredniczące na rynku lokalnym, głównie banki, tworzą powiązania rynków lokalnych z innymi rynkami kapitałowymi i giełdami papierów wartościowych, zapewniając w ten sposób warunki do przepływu kapitału i papierów wartościowych. Przy współczesnych systemach informatycznych stosowanych w bankowości i profesjonalnych instytucjach rynków kapitałowych (giełdy, domy maklerskie) nie ma najczęściej technicznych ograniczeń współdziałania rynków lokalnych i ich uczestników z innymi rozwiniętymi rynkami kapitałowymi, nie tylko krajowymi, ale także międzynarodowymi.

Rynki regionalne

Rynki kapitałowe o większym zasięgu i znaczeniu niż lokalne zaliczane są do regionalnych. Z reguły tworzone są one wokół działającej giełdy papierów wartościowych w danym regionie. Wiąże się to również z istnieniem na tym terenie większej aglomeracji miejsko przemysłowej, z rozwiniętym handlem towarowym oraz infrastrukturą banków i innych instytucji finansowych.

Rynki krajowe

Rynki kapitałowe wykraczające poza zasięg lokalny czy regionalny, mające silę oddziaływania w szerszej skali, ale w ramach gospodarki danego państwa, nazywa się rynkami krajowymi. Odgrywają one ważną rolę w organizowaniu obrotu kapitałem w danym państwie, jednak ze względu na operowanie instrumentami finansowymi (akcjami, obligacjami) emitentów znanych tylko w kraju oraz niską płynność i skalę obrotów nie mają znaczenia międzynarodowego. Większość rynków kapitałowych małych i średnich państw, a głównie państw rozwijających się, ma charakter rynków krajowych. Mimo że napływa na nie kapitał zagraniczny, papiery wartościowe znajdujące się w obrocie mają znaczenie instrumentów krajowych. Czynnikami wpływającymi istotnie na zmniejszenie zasięgu nawet znaczących rynków kapitałowych są ograniczenia związane z wymienialnością krajowego pieniądza na inne waluty, utrudnienia administracyjne w transferze kapitałów i uzyskiwanych dochodów, systemy podatkowe lub inne polityczne czy administracyjne bariery, utrudniające swobodny przypływ kapitału z rynków zagranicznych.

Rynki światowe

Największe rynki kapitałowe mają charakter rynków światowych. Rolę nadrzędną spełniają centra finansowe Wali Street w Nowym Jorku i City w Londynie. Ponadto jest jeszcze wiele innych rynków kapitałowych o znaczeniu światowym (Tokio, Frankfurt nad Menem, Paryż, Zurich, Toronto, Amsterdam). Poza wysokim poziomem obrotów kapitałowych, rozwiniętą infrastrukturą instytucji finansowych, możliwością operowania wszystkimi rodzajami instrumentów kapitałowych i świadczeniem pełnego zakresu usług, jakimi dysponuje rynek kapitałowy, istnieje jeszcze kilka innych cech wyróżniających światowe rynki kapitałowe.

Należy do nich zaliczyć m.in.:

• brak ograniczeń i utrudnień w przepływie kapitału z rynków zagranicznych,

• uczestnictwo największe firm o zasięgu światowym (korporacje przemysłowe, handlowe, banki i instytucje finansowe),

• zapewnienie jest wysokiej płynność instrumentów rynku kapitałowego i bezpieczeństwa rynku,

• istnienie jednolitego i stabilnego systemu podatkowego dla krajowych i zagranicznych uczestników rynku.

Światowe rynki kapitałowe powstały w krajach wysoko uprzemysłowionych i służą głównie rodzimej klienteli. Są one jednocześnie centrami finansowymi integrującymi wokół siebie inne rynki. Wywierają ogromny wpływ na gospodarkę światową, na alokację i racjonalne wykorzystanie kapitału finansowego w skali ogólnoświatowej, rozwój technik i instrumentów finansowych oraz na główne trendy koniunktury na różnych rynkach. Światowe rynki kapitałowe charakteryzują się wysokimi obrotami i dużą płynnością, przyciągają nie tylko kapitał, ale również emitentów, w tym emitentów zagranicznych. Stwarzają im większe możliwości mobilizacji kapitału na rozwój działalności gospodarczej.

Cechy i funkcje rynku kapitałowego

Cechy rynku kapitałowego

Przejrzystość zawiera się w przyjętym sposobie zawierania transakcji i informowaniu o zrealizowanych transakcjach. Przejrzystość rynku wyznaczała zasady nabywania znacznych pakietów akcji i sposób informowania o takich przypadkach. Na polskim rynku kapitałowym określone są zasady przejmowania spółek publicznych i wyprowadzania spółek z publicznego obrotu.

Rzetelność związana jest przede wszystkim ze sposobem i trybem przekazywania informacji pochodzących od emitentów do publicznej wiadomości. Po pierwsze, informacja jest chroniona prawem. Po drugie, istnieje zbudowany i rozwijany przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd system "Emitent", za pośrednictwem którego, w technice cyfrowej, szybko i bezpiecznie przesyłają emitenci informacje potrzebne inwestorom do oceny opłacalności inwestycji.

Efektywność z kolei opiera się na zbudowanej strukturze tzw. przemysłu giełdowego, który w coraz większym stopniu obsługuje wszystkie segmenty rynku inwestorów, emitentów, instytucje rynku papierów wartościowych.

Płynność rynku zależy od wielkości popytu i podaży. Odpowiednio duży popyt i występująca jednocześnie relatywnie wysoka podaż pozwalają inwestoro­wi na szybkie, bez zbędnej zwłoki, realizowanie transakcji. Wysoka płynność przyciąga kolejnych inwestorów oraz ułatwia organizację obrotu. Płynność ma ścisły związek z koncentracja obrotu, który w zdecydowanej mierze dokonuje się na rynku regulowanym. Na giełdzie papierów wartościowych praktycznie nie występują sesje, na których nie dochodzi do zawarcia transakcji poszczególnymi papierami wartościowymi. Zainteresowanie inwestorów zakupami notowanych na rynku giełdowym papierów wartościowych stwarza solidne podstawy inwestycyjne.

Funkcje rynku kapitałowego

Rozmiary rynku finansowego są skorelowane z poziomem rozwoju gospodarczego. Im bardziej rozwinięta jest gospodarka kraju, tym większe jest zapotrzebowanie na usługi finansowe. Jednakże finanse pełnią funkcję nie tylko usługową, związaną z cyrkulacją pieniądza i kapitału, ale również kreatywną, stymulującą rozwój gospodarczy.

Do podstawowych funkcji rynku kapitałowego w zakresie oddziaływania na procesy gospodarcze można zaliczyć:

• Mobilizacja kapitału na działalność inwestycyjną i rozwój przedsięwzięć gospodarczych.

• Firmy osiągające dobre wyniki gospodarcze mają możliwość poprzez emisję papierów wartościowych pozyskać środki na inwestycje i rozwój, nowe technologie, rozszerzenie programów i zwiększenie konkurencyjności. Poprzez emisję papierów wartościowych mogą również pozyskiwać kapitał nowe firmy, mające atrakcyjne projekty i programy gospodarcze. Rynek kapitałowy stwarza możliwości zdobywania kapitału od inwestorów krajowych

• Alokacja kapitału, czyli finansowanie przedsięwzięć gospodarczych różnych podmiotów, może być prowadzona w gospodarce na kilka sposobów. Przez sektor bankowy, inwestycje bezpośrednie, za pośrednictwem rynku papierów wartościowych i dokonywanych na nim inwestycji portfelowych. Publiczny rynek papierów wartościowych zwiększa bazę potencjalnych uczestników, którzy finansują określone zadania inwestycyjne podmiotu, a tym samym daje często szerszy i większy dostęp do kapitału oraz powoduje, że następuje rozłożenie ryzyka inwestycyjnego związanego z działalnością podmiotu.

• Osiąganie dochodów od kapitału zainwestowanego w papiery wartościowe w wyniku aktywnej działalności na rynku kapitałowym wtórnym; uzyskiwanie zysku z różnic cen papierów wartościowych znajdujących się w obrocie, dochodów z dywidendy i oprocentowania obligacji.

• Dochód z operacji kapitałowych mogą uzyskiwać różni inwestorzy, w tym podmioty gospodarcze lokujące część swoich funduszy na rynku kapitałowym w celu osiągnięcia zysku, który następnie może być wykorzystany na rozwój działalności gospodarczej.

• Pozyskiwanie kapitału przez instytucje rządowe i samorządowe na pokrycie deficytu budżetowego oraz realizację innych ważnych przedsięwzięć publicznych.

• Transformacja kapitału na rynku papierów wartościowych polegająca na przybieraniu przez kapitał różnych postaci, w zależności od oceny ryzyka i oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji. Może on być w postaci akcji papierów udziałowych, obligacji papierów dłużnych, derywatów instrumentów zwiększających dźwignię finansową lub zabezpieczających otwarte pozycje na innych papierach.

Instytucje rynku kapitałowego w Polsce

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest najważniejszą częścią rynku wtórnego, na której handluje się dopuszczonymi do publicznego obrotu papierami wartościowymi. Na giełdzie w sytuacjach odpo­wiednio atrakcyjnych dla inwestora dochodzi do alokacji kapitału, która jest niezmiernie ważna dla rozwoju gospodarki. Osoby i instytucje posiadające nadwyżki środków pieniężnych decydują się na ulokowanie ich w sferze produkcji lub usług bądź nabywają papiery wartościowe emito­wane przez Skarb Państwa. W wyniku trans­akcji giełdowych następuje przemieszczanie środków pieniężnych i udo­stępnianie ich tym, którzy mają możliwości ich efektywnego wykorzy­stania. Giełda w Warszawie jest spółką akcyjną założoną przez Skarb Państwa. Jej akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Spółka prowadząca giełdę nie ma celu zarobkowego. W związku z tym akcjonariusze nie mają prawa do udziału w zysku rocznym. Na Giełdzie występują trzy rynki: podstawowy, równoległy i wolny. De­cyzję o dopuszczeniu papieru wartościowego do obrotu giełdowego podejmu­je Rada Giełdy, biorąc pod uwagę warunki związane z rodzajem i statusem pa­pieru wartościowego, emitentem tego papieru (kapitał akcyjny, wartość księgo­wa, zysk), liczbą i charakterem akcjonariuszy. Przyjęto zasadę, że najwyższe kry­teria dopuszczenia są na rynku podstawowym. Rynek równoległy jest dla spółek średniej wielkości, a rynek wolny dla spółek małych posiadających poten­cjał wzrostu. Na giełdzie nie następuje zasilanie w kapitał emitentów papierów wartościowych, ale dochodzi do kupna i sprzedaży wy­emitowanych wcześniej papierów wartościowych. Giełda papierów war­tościowych chociaż nie zwiększa kapitału emitentów to ma dla nich bar­dzo duże znaczenie. Jest ona przede wszystkim źródłem informacji. Kształtowanie się kursu akcji jest przecież rynkową wycena ich wartości, wahania kursu informują o koniunkturze i dekoniunkturze w gospodarce i branży emitenta.

Centralna Tabela Ofert (CeTO) jest elementem rynku poza giełdowego, która jako spółka akcyjna, będąca własnością domów maklerskich, rozpoczęła swoją działalność w grudniu 1996 roku. Rynek poza giełdowy z natury rzeczy ma być alterna­tywą dla giełdy. Jest on niewątpliwie związany z większym ryzykiem in­westycyjnym i mniejszymi wymaganiami wobec emitentów ze strony in­stytucji rynku kapitałowego. Zgodnie z złożeniami ma on stać się rynkiem małych i średnich spółek o wzrostowym potencjale. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd podejmuje decyzję dopuszczenia na podstawie memorandum informacyjnego. Dokument ten w porównaniu z prospektem emisyjnym, wymaganym do dopuszczenia pa­pierów wartościowych na rynek giełdowy, zawiera mniej informacji. Jest ła­twiejszy w przygotowaniu. Zarówno informacje zawarte w prospekcie emisyjnym, jak i w memorandum informacyjnym podlegają ochronie prawnej.

Domy maklerskie są to instytucje, za których pośrednictwem emitenci sprzedają papiery wartościowe na rynku pierwotnym, a inwestorzy do­konują obrotu na rynku wtórnym. Transakcje na rynku papierów warto­ściowych zawierane są za pośrednictwem maklerów zatrudnionych w do­mach maklerskich. Działalność maklerska może być prowadzona przez domy maklerskie, które stanowią część banku lub oddzielną osobę prawną spółkę akcyjną. Inaczej można powiedzieć, że istnieją w Polsce bankowe i nie bankowe domy makler­skie. Działalność maklerska prowadzona w ramach banku wymaga wydzielenia organizacyjnego i finansowego. Wydzielenie takie ma na celu rozdzielenie ryzy­ka systemowego i finansowego wynikającego z odmiennego charakteru działal­ności komercyjnej i inwestycyjnej banku. Szczególną cechą domu maklerskiego jest to, że działa on na rynku kapitałowym zawsze we własnym imieniu. Oznacza to, że całą odpowiedzialność za realizację prawidłowo wy­pełnionego zlecenia kupna lub sprzedaży papierów wartościowych na rynku przejmuje na siebie dany dom maklerski. W stosunku do swojego klienta od­powiada on również za błędy popełnione przez inne podmioty rynku papie­rów wartościowych.

Fundusze inwestycyjne służą do wspólnego lokowania środków pieniężnych inwestorów w papiery wartościowe. Oznacza to, że pieniądze poszczególnych uczestników funduszu inwestowane są w te same papiery wartościowe, a korzyści lub straty solidarnie są dzielone między nimi, zależnie od wysokości ich udziału. Ze względu na skalę i możliwości skumulowania dużych środków pieniężnych, fundusze powiernicze pozwalają zbudować taki portfel pa­pierów wartościowych, który byłby nieosiągalny dla drobnego inwestora, który jest ograniczony barierą wiedzy oraz posiadanego kapitału inwestycyjnego. Realizowana jest tu zasada dywersyfikacji portfela i minimalizacji ryzyka. Fundusze inwestycyjne dzieli się na zamknięte i otwarte. Fundusze zamknięte mają stabilną liczbę uczestników, którzy są akcjonariuszami funduszu lokującego kapitał w papiery wartościowe. Otwarte fundusze inwestycyjne ułatwiają inwestorowi lokowanie w papiery wartościowe zwalniając go z konieczności oceny atrakcyjności lokat w akcje. Inwestor lokujący pieniądze na rynku kapitałowym poprzez fundusz otwarty nie staje się jego akcjonariuszem jak w funduszu zamkniętym, ale jedynie udziałowcem. Polega to na kupowaniu jednostek uczestnictwa w fundu­szu, które są nie oprocentowane i niezbywalne. Wycofanie się z inwestycji następuje jedynie w drodze umorzenia jednostek uczestnictwa, które nie może być przez fundusz w żaden sposób ograniczone.

Instrumenty polskiego rynku kapitałowego

• Akcje

• Obligacje

• Obligacje i bony skarbowe

• Jednostki uczestnictwa

• Kwity depozytowe

Na rynku kapitałowym dochodzi do ustawicznego przemieszczania się kapitałów pieniężnych. Jest to obok systemu bankowego i budżetu najsprawniejszy układ redystrybucji dochodów w gospodarce. Jego efektywność zależy od stosowanych na nim instrumentów finansowych zwanych często papierami wartościowymi. Papiery wartościowe reprezentują określone prawa majątkowe, dokumentują je oraz potwierdzają ich istnienie. Istnienie, a także realizacja określonego prawa majątkowego jest ściśle związane z posiadaniem papieru wartościowego. Obok klasycznych akcji i obligacji papierami wartościowymi są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych (prawo poboru, prawo do dywidendy, prawo do otrzymania odsetek od obligacji) oraz inne zbywalne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych (opcje, kontrakty terminowe, kwity depozytowe).

21. Scharakteryzuj rolę postępu technicznego w rozwoju współczesnej gospodarki światowej.

Postęp techniczny uważany jest za główny czynnik ułatwiający i napę­dza­jący proces globalizacji.

Technika oznacza „ogół środków i czynności wchodzących w zakres działalności ludzkiej, związanej z wytwarzaniem dóbr materialnych”. Technologia natomiast to „metoda przetwarzania dóbr materialnych w dobra użyteczne; także: wiedza o tym procesie”. Technologię można utożsamić z angielskim terminem know-how, który oznacza „sumę wiedzy technicznej i technologicznej koniecznej do wytwarzania okreś­lo­nego wyrobu”.

Motorem większości przemian, kluczowych dla procesu globalizacji, jest i był rozwój nowoczesnych technik i technologii. Chociaż technicz­nych początków globalizacji szuka się w czasach rewolucji przemysło­wej, już w starożytności można było zaobserwować pewną prostszą formę globalizacji w technicznym rozwoju nawigacji i transportu. Wynalezienie alfabetu można uznać za pierwszą technologię komunikacji, która przyczyniła się do globalizacji. Alfabet umożliwił transmisję i magazynowanie informacji, które przyspieszyły rozwój techniczny. Wynalezienie druku upowszechniło wiedzę, a ukazanie się pierwszej gazety spowodowało, że wiadomości zarówno polityczne, jak i handlowe z całego świata stały się kluczowym elementem w procesie podejmowania decyzji.

Aby kompleksowo rozważyć znaczenie i dominujący wpływ rozwoju techniki i technologii na proces globalizacji, należy zwrócić uwagę na ten proces w kontekście następujących faz postępu technicznego:

1. rewolucji przemysłowej,

2. wynalazków XIX i XX wieku (do lat 70.),

3. rozwoju transportu,

4. nowoczesnych technologii produkcji,

5. technologii informacyjnych - Technologie komputerowe i przechowywania danych, Technologie telekomunikacyjne, Internet.

e-commerce - właściwość ta umożliwia i przyspiesza globalizację ekonomiczną. Jest to handel produktami i usługami, tyle, że z wykorzystaniem Internetu.

e-business - stosowany na coraz większą skalę w przedsiębiorstwach obejmuje szukanie informacji, działania marketingowe i reklamę za pośrednictwem Internetu.

Usługi IP - usługi VoIP to usługi telefoniczne przez Internet, które umożliwiają zastąpienie konwencjonalnych telefonów usługami o znacznie niższym koszcie.

Bankowość elektroniczna - Internet umożliwia dokonywanie operacji finansowych w sieci.

Postęp techniczny i nowoczesne technologie są głównym czynnikiem procesu globalizacji. Dzięki nim nastąpił wzrost zależności i tworzenie nowego typu powiązań między przedsiębiorstwami, państwami i społeczeń­stwami. Postęp techniczny spowodował również, że wydarzenia, decyzje i działania występujące w jednej części świata mają znaczące konsekwencje dla pojedynczych ludzi i całych społeczeństw w odle­głych nawet częściach globu. Przyczyniły się do tego już pierwsze wynalazki, które umożliwiły komunikację, spowodowały rozwój transportu i stworzyły początki globalnych rynków.

22. Proszę wyjaśnić pojęcie bezrobocia oraz jego główne formy i przyczyny.

Pojęcie bezrobocia

We współczesnej gospodarce mamy do czynienia ze zjawiskiem bezrobocia. Tym mianem określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć.

Zagadnienia związanymi z rynkiem pracy i prawami pracowników znajdują się w centrum zainteresowania Międzynarodowej Organizacji Pracy. To właśnie MOP stworzyła definicję bezrobotnego, wykorzystywaną właściwie w całej Europie do celów statystycznych. Zgodnie z tą definicją za bezrobotnego uznaje się taką osobę, która w tygodniu, w którym dokonywano badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez jedną godzinę.

Bezrobocie jest zjawiskiem wielowymiarowym, co sprawia, że można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia.

W ujęciu mikroekonomii bezrobocie jest postrzegane jako sytuacja utraty pracy przez osobę na skutek niedostatecznych umiejętności bądź kwalifikacji, które umożliwiłyby utrzymanie pracy lub zdobycie nowej.

W ujęciu makroekonomicznym bezrobocie rozpatrujemy jako sytuację, w której liczba osób pozostających bez pracy jest spora i dotyczy pewnego obszaru geograficznego, co może wpływać na kondycję całej gospodarki.

Miara bezrobocia

Bezrobocie mierzone jest stopą bezrobocia. Jest to wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do ogółu ludności czynnej zawodowo. Kategoria czynnych zawodowo oznacza osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy. Nie wlicza się tutaj emerytów i nieletnich.

Rodzaje bezrobocia

Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

Bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

Bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

Bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

Bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

Bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

Bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

Bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

Bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

Bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

Bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo

Bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

Przyczyny bezrobocia

Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

• niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;

• procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności

• spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;

• niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;

• niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;

• nadmierne obciążenia fiskalne

• brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy

• zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)

• automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.

Skutki bezrobocia

Do głównych konsekwencji bezrobocia należą:

• niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie;

• spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu;

• spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych;

• zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);

• zagrożenie patologiami społecznymi - uzależnienia, przestępczość, zjawiska dziedziczenia biedy i bezrobocia;

• marginalizacja społeczna osób bezrobotnych, degradacja psychiczna związana z utratą poczucia własnej wartości i poczuciem apatii.

Bezrobocie jest uznawane za niekorzystne zjawisko w gospodarce, jednak jego następstwa są znacznie groźniejsze w sferze społecznej.

23. Scharakteryzuj możliwości konkurencyjne polskich przedsiębiorstw na rynku UE.

Koncepcja przewagi konkurencyjnej nieodłącznie wiążę się z pojęcie konkurencyjności. Konkurencyjność jest we współczesnej ekonomii dyskusyjne i wieloznacznie rozumiana. W myśl najprostszego określenia konkurencyjnym staje się wytwórca, jeżeli jest w stanie z powodzeniem rywalizować z konkurentami. A oto kilka definicji konkurencyjności.

Definicja konkurencyjności wg UE: zdolność firm do podtrzymywania swojej bazy zaspokajania potrzeb klientów i konsumentów przez bardziej sprawną podaż towarów i usług na coraz lepszych warunkach cenowych i poza cenowych.(Panorama of UE Industry 1997. Competitive Companies, Brussels 1997).

Według definicji OECD konkurencyjność oznacza zdolność firm, przemysłów, regionów, krajów lub ugrupowań do sprostania międzynarodowej konkurencyjności jak i do trwałego zapewnienia wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynników produkcji i poziomu zatrudnienia.

Firmy powinny dążyć do jak największego wzrostu relacji wartość/cena przy minimalizowaniu nakładów, ponieważ jest to miarą przewagi konkurencyjnej firmy.

Trzy drogi prowadza do takiego efektu:

1. Doskonałość operacyjna

Pojęcie doskonałości operacyjnej związane jest ze sprawnym przebiegiem produkcji, sprzedaży, obsługi klienta. Doskonałość operacyjna charakteryzuje przedsiębiorstwa w krajach wysoko rozwiniętych. Polska nie zalicz się do takich krajów. Można zaryzykować stwierdzenie, że siłą polskiej gospodarki nie są przedsiębiorstwa wysokiej technologii. Konkurencyjność w większości z nich wypływa z niższych kosztów wytwarzania i związanych z nimi atrakcyjnych cen produktów , albo zagospodarowaniu nisz rynkowych, w takich przypadkach, dominujące znaczenie w umocnieniu i utrzymaniu pozycji w sektorze będzie odgrywać poziom zdolności logistycznych przedsiębiorstwa. Rola logistyki jako skutecznej metody poprawy dystrybucji własnych produktów ale również obniżania całkowitych kosztów, wzrasta w miarę potrzeby obrony przed konkurencją.

2. Dopasowanie do potrzeb indywidualnego klienta

3. Przywództwo produktowe

Przywództwo produktowe oznacza możliwość zaoferowania klientom produktu najnowszego. Możliwe jest to wówczas, gdy firma dysponuje odpowiednim zapleczem technologicznym. Przywództwo produktowe osiągają firmy inwestujące w badania i rozwój. Polskie przedsiębiorstwa nie są rozwinięte tak jak przedsiębiorstwa zachodnie, przeznaczają niskie nakłady na bieżące odnawianie środków produkcji, a na badania i rozwój jeszcze mniej.

Przedsiębiorstwo jest w stanie poprawić swój łańcuch wartości również przez poprawę jakości zasobów, którymi się posługuje. Zasoby firmy nabierają szczególnego znaczenia jako wyznacznik aktualnych i potencjalnych strategii konkurowania. Podejście do strategii konkurowania od strony zasobów nie ogranicza się tylko do prostej ich identyfikacji, ale obejmuje też umiejętności firmy najlepszego ich wykorzystania.

Wśród czynników makroekonomicznych wyznaczających rozwój konkurencyjności polityka gospodarcza rządu znajduje się na pierwszym miejscu. To stwierdzenie ważne jest szczególnie w Polsce .Zakres ingerencji naszego państwa w problemy społeczno gospodarcze musi być znacznie szerszy niż w krajach o gospodarce w pełni rynkowej, ze względu na dokonującą się transformację systemową. Jakość prowadzonej polityki gospodarczej określona jest przez takie elementy jak :

1. zdolność do utrzymania stabilności gospodarki, osiągana przez wzajemne oddziaływanie inflacji ,stopy procentowej, kursu walutowego, poziomu produkcji

2. kształtowanie warunków prawno-instytucjonalnych

3. wspieranie rozwoju sektora prywatnego jako siły napędowej rozwoju gospodarki rynkowej.

Z punktu widzenia tworzenia warunków i zdolności przedsiębiorstw do międzynarodowej konkurencyjności istotne są szczególnie dwie cechy polityki gospodarczej rządu: proinnowacyjność i prorozwojowość.

Szansą na rozwój innowacyjności polskich przedsiębiorstw mogą być alianse strategiczne. Stanowią one jedno ze źródeł innowacyjności dzięki możliwości pozyskania wiedzy i technologii udostępnionej przez partnera aliansu.

 Główne motywy zawierania aliansów to:

• Wejście na nowy rynek / nowi klienci.

• Poprawa finansów, redukcja kosztów, poprawa wartości i firmy, zwiększenie zysków.

• Dostęp do nowej wiedzy, doświadczeń, technologii.

• Racjonalizacja portfela / lepsze wykorzystanie zasobów.

• Poprawa pozycji na rynku / zwiększenie udziałów na rynku.

• Redukcja ryzyka.

24. Wymień i omów fundusze strukturalne UE.

Fundusze strukturalne są instrumentami Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej.

Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. W skład Unii wchodzą regiony dobrze rozwinięte, takie jak południowa Anglia, okolice Paryża, czy Holandia oraz te, których poziom rozwoju znacznie odbiega od "średniej europejskiej". Są nimi Grecja, Irlandia, Portugalia, Północna Skandynawia i Południowe Włochy oraz nowe kraje członkowskie UE. Polityka Strukturalna i Fundusze mają pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych. W latach 2000-2006 istniały cztery Fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE: 

• Europejski Fundusz Społeczny 

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej 

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 

• Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa 

Ponadto istnieje Fundusz Spójności będący instrumentem finansowym UE, nienależącym do Funduszy strukturalnych i wdrażany na poziomie wybranych państw a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów ochrony środowiska o znaczeniu ponadregionalnym.  

W latach 2007-2013, w wyniku reformy polityki spójności, liczba Funduszy strukturalnych została ograniczona do dwóch: Europejski Fundusz Społeczny oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Do głównego nurtu programowania został włączony również Fundusz Spójności, który w latach 2007-2013 będzie podlegał podobnym zasadom, jak Fundusze strukturalne. Z kolei Fundusze wspierające inwestycje w zakresie rolnictwa i rybołówstwa zostały włączone odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej.

25. Jakie są współzależności między zasobem pracy (zasobem siły roboczej) a bezrobociem?

26. Proszę wyjaśnić pojęcie inflacji oraz zanalizować jej główne przyczyny.

Przez inflację rozumie się obecnie wzrost przeciętnego poziomu cen w określonym czasie, zwykle w ciągu roku. Wzrost ten wyrażany jest w postaci procentowego wskaźnika i nosi nazwę stopy inflacji. I tak pod pojęciem inflacji kryją się dwa pojęcia:
Inflacja - określenie procesów ekonomicznych polegających na nadmiernym zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu, w stosunku do rynkowej wartości liczonej w cenach dotychczasowych

Inflacja (procesy inflacyjne) - współczesne pojęcie - określa proces trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen, przy uwzględnieniu zmian jakości towarów w pewnym czasie. Dotyczy ono nie tyle przyczyny tego zjawiska, ile jego objawów. W takim rozumieniu ma ono charakter negatywnej cechy rozwoju.

Rodzaje inflacji.

Inflacja może przybierać różne rozmiary i w zależności od jej wielkości wyróżniamy:

• Inflację pełzającą (do kilku % w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli.

• Inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu % rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać spod kontroli.

• Inflację galopującą (powyżej 20%), powodująca narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie życia społecznego. inflacja galopująca (zwana także superinflacją), to taki wzrost ogólnego poziomu cen, który powoduje narastanie perturbacji w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Stanowi ona poważne zagrożenie dla procesów wzrostu gospodarczego. Z reguły wymyka się ona spod kontroli państwa. Jej negatywną stroną jest to, że przyczynia się ona do erozji systemów motywacyjnych.

• Hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.

• Megainflację (powyżej 100%), to taki poziom inflacji, w którym rząd i Bank Centralny nie ma żadnej kontroli nad podażą pieniądza, a uruchamia się czarna strefa gospodarcza.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się cztery główne źródła powstawania inflacji:

• Inflację popytową, która jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Jej źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa), nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji, wzrost cen (inflacja płacowa)

• Inflację podażową, jej przyczyny tkwią w samym procesie produkcji - przede wszystkim w jej rosnących kosztach spowodowanych wzrostem cen

• Inflację kosztową związaną ze wzrostem kosztów produkcji

• Inflację strukturalną - źródło powstania wynika ze zmian struktury gospodarczej danego kraju w określonym czasie w szczególności dotyczące gospodarek tych krajów, które przechodzą od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej.

Przyczyny inflacji.

Określenie inflacji przez zmiany cen nie wyklucza jednak jej pieniężnego charakteru. Stąd też poszukiwania przyczyn inflacji najczęściej koncentrują się dziś na związkach między podażą pieniądza a poziomem cen. Jeśli podaż pieniądza wzrasta ponad potrzeby gospodarki związane z danym poziomem produkcji, uczestnicy rynku zwiększają swoje wydatki, podczas gdy realny poziom produkcji określony jest przez warunki techniczne i nie zmienia się. Presja popytu powoduje wzrost cen, który w efekcie doprowadza do równowagi na rynku pieniężnym. To uproszczone wyjaśnienie ilościowej teorii pieniądza, którą współcześnie propagują monetaryści, pozwala wskazać jako przyczynę nadmierne wydatki z budżetu, prowadzące do deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zbyt tanie kredyty, zakłócające równowagę na rynku pieniężnym

Skutki inflacji.

Inflacja zwłaszcza dwu i więcej cyfrowa bywa zabójcza dla gospodarki danego państwa. Rodzi niepewność w przewidywaniu zysków, zniechęca do podejmowania inwestycji, jej wzrost powoduje wzrost stopy procentowej, spadek zainteresowania kredytami, co wpływa niekorzystnie na inwestycje. Inflacja na dłuższą metę prowadzi do dewaluacji waluty i podrożenia importu, co powoduje dalszy wzrost cen krajowych. Wpływa również negatywnie na rynek papierów wartościowych i zakłóca tym samym działalność całego systemu finansowego państwa. Obniża też realne dochody ludności, wprowadza niepewność jutra.

Mniejsze znaczenie ma inflacja pełzająca, czyli jednocyfrowa, w ograniczonych ilościach jest nie do uniknięcia i może stymulować dodatnio rynek krajowe, a nadmierne jej zwalczanie może doprowadzić do recesji.

Dużo gorsze efekty może budzić inflacja galopująca, czyli dwucyfrowa, może się ona wymknąć spod kontroli państwa i Banku Centralnego i wejść w fazę hiperinflacji trzycyfrowej, co działa destrukcyjnie na gospodarkę i destabilizująco na stosunki społeczno-polityczne.
Skutkiem inflacji w gospodarce narodowej jest wystąpienie całego szeregu zjawisk mających zdecydowanie negatywny wpływ na jej funkcjonowanie. Mają one zarówno charakter ekonomiczny, jak i społeczny, psychospołeczny i polityczny. Część z nich daje się przewidzieć. Część zaś jest trudna do określenia z wyprzedzeniem, ze względu na specyfikę miejsca i czasu, w którym zaistnieją.

Syntezując, skutkiem procesów inflacyjnych może być:

• spadek siły nabywczej pieniądza (czyli jego deprecjacja), a w ślad za tym również ograniczenie jego funkcji;

• podejmowanie błędnych i nieefektywnych decyzji lokat kapitałowych;

• nieprawidłowa redystrybucja dochodów i majątku (mogąca spowodować niezadowolenie społeczne);

• wzrost stopy procentowej kredytów i oszczędności;

• erozja realnego poziomu opodatkowania;

• strata dla oczekującego na zapłatę i zysk dla odraczającego spłatę należności;

• wzrost kosztów produkcji oraz mniejsze od założonych zyski;

• ucieczka w wartości rzeczowe, prowadząca do nieprawidłowej alokacji kapitału;

• nieprawidłowa decyzja inwestycyjna, której konsekwencją są nieskończone inwestycje i zamrożenie kapitału, prowadzące nawet do bankructwa przedsiębiorstwa;

• nieuzasadnione zakupy przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe;

• powstrzymywanie się od sprzedaży dóbr przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

Mierniki inflacji.

Wymierne skutki procesów inflacyjnych można określić w oparciu o określony zbiór mierników.

Najczęściej odwołuje się do czterech ich rodzajów, mianowicie:

• deflatora produktu narodowego brutto,

• indeksu cen dóbr konsumpcyjnych,

• stopy inflacji cen dóbr konsumpcyjnych

• indeksu cen dóbr konsumpcyjnych

Deflator produktu narodowego brutto (PNB), to procentowy wskaźnik wyrażany stosunkiem nominalnego PNB - to jest wyrażonego w cenach bieżących do realnego PNB - to jest wyrażonego w cenach stałych.

Indeks cen dóbr konsumpcyjnych jest kolejnym, powszechnie stosowanym narzędziem pomiaru ogólnego poziomu cen jest wskaźnik cen konsumpcyjnych. Oznacza się go jako CPI (od: consumer price index) albo, jako P. Jest on procentowym wskaźnikiem wydatków - na dobra i usługi, w typowym koszyku konsumpcyjnym, konsumowane przez typową rodzinę - okresu bieżącego, do wydatków okresu bazowego.

Stopa cen inflacji cen dóbr konsumpcyjnych jest mierzona stopą wzrostu (lub) spadku poziomu cen, najczęściej z jednego roku na drugi.
Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (PPI - z ang. producer price index), to miernik zmiany cen płaconych przez producentów za czynniki produkcji za wyjątkiem pracy. Określa on zmiany cen dóbr produkcyjnych i informuje o zmianach cen dóbr konsumpcyjnych w przyszłości. Traktowany jest on, jako narzędzie przewidywania koniunktury gospodarczej.

Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej występowaniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).

27. Scharakteryzuj rolę ceł we współczesnym handlu światowym.

Cło (dawniej myto) jest specyficzną opłatą pobieraną przez państwo przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. Jest to najstarszy i najczęściej stosowany instrument (środek) polityki handlowej o charakterze działania podobnym do podatków (dla przedsiębiorstw i konsumentów jest kosztem; zaś dla państwa to źródło wpływów budżetowych i narzędzie polityki).

We współczesnej gospodarce światowej dominują cła importowe, podczas gdy bardzo rzadko nakłada się cła eksportowe (tylko w niektórych krajach słabo rozwiniętych) i cła tranzytowe.

Wg kryterium celu wyodrębnia się cła fiskalne (zapewniają głównie wpływy budżetowe) obok ceł ochronnych (chroniących producentów krajowych przed zagranicznymi konkurentami).

Zależnie od sposobu obliczania wysokości opłat celnych można wyróżnić cła ad valorem (% wartości celnej towaru), specyficzne (stawka od ilości towaru) i mieszane (np. opłata za 1 kg plus % od wartości).

Taryfa celna zawiera wykaz towarów (klasyfikacja wg grup i pozycji) oraz obowiązujących stawek celnych; z racji stosowania preferencji celnych zazwyczaj taryfy wielokolumnowe (a nie jednokolumnowe).

28. Co to jest postęp techniczny i jaką rolę spełnia w procesie rozwoju gospodarczego? Jakie są szczególne cechy postępu technicznego we współczesnej gospodarce?

Postęp techniczny- wzrost wydajności pracy, oszczędność surowców, materiałów i energii, umożliwia osiągnięcie wyższych zysków tym, którzy pierwsi zastosują zmiany w technice produkcji (S. Marciniak "Ekonomia dla inżynierów" str. 133).

Postęp techniczny powoduje przesunięcie krzywej podaży w prawo, gdyż producenci są gotowi wytwarzać w tych warunkach więcej niż przedtem przy każdym poziomie ceny rynkowej.

Postęp techniczny powoduje lub też wymusza wiele innych korzystnych zmian np.: w strukturze kosztów własnych produkcji, w strukturze zatrudnienia, w strukturze kwalifikacji pracowników, w organizacji produkcji i pracy.

Wszystkie te zmiany powodują wzrost produkcji poszczególnych przedsiębiorstw, gałęzi, branż, a tym samym gospodarki narodowej jako całości. Postęp techniczny najlepiej spełnia swoją funkcję w warunkach nieskrępowanego działania mechanizmu rynkowego. Państwo powinno wpływać korygującą jedynie wówczas, gdy dynamika zmian technicznych w jakiejś dziedzinie jest tak mała, że zagraża rozwojowi danej gospodarki. Ingerencja powinna dotyczyć przygotowania i wdrażania wynalazków rewolucjonizujących procesy technologiczne np. wykorzystanie energii jądrowej, rozwój biotechnologii, technika laserowa.

Postęp techniczny egzogeniczny

Dotyczy maszyn instalowanych bieżąco, w przeciwieństwie do maszyn już funkcjonujących, za pomocą, których nie osiąga się tego rodzaju postępu technicznego. Jest wynikiem inwestycji zwiększenia ilości kapitału przypadającego na jednego zatrudnionego, czyli intensywności kapitałowej. Wielkość produkcji na jednego zatrudnionego wzrasta, jeśli dzięki inwestycjom zwiększy się wydajność zasobów majątku (B. Fiedor, "Zasoby odnawialne i nieodnawialne w teorii trwałego rozwoju" str.12).

Postęp techniczny indukowany

Jest szczególnym przypadkiem postępu technicznego endogenicznego.

Produkcyjność kapitału w początkowym okresie oddania do eksploatacji nowych maszyn i urządzeń produkcyjnych jest mniejsza od potencjalnej gdyż na początku pracownikom brakuje doświadczenia w posługiwaniu się nowymi technologiami. W tym wypadku produkcyjność nowego kapitału wzrasta z dwóch powodów. Pierwszy to większa produkcyjność nowego kapitału, która ujawnia się już momencie oddania do eksploatacji nowych maszyn i urządzeń. Drugi to wpływ zdobywanego doświadczenia w użytkowaniu nowego kapitału.

29. Proszę przedstawić strukturę współczesnej gospodarki światowej ze względu na ukształtowany poziom rozwoju mierzony wskaźnikiem dochodu narodowego brutto w przeliczeniu na mieszkańca.

30. Wymień i omów sposoby regulacji eksportu i importu.

Podstawowym środkiem regulacji eksportu i importu jest poziom kursu walutowego oraz taryfa celna.

Szczególne znaczenie z punktu widzenia polityki gospodarczej prowadzonej przez państwo, mają narzędzia pozwalające wpływać na import towarów.

Należy wymienić tutaj przede wszystkim:

- cła, kontyngenty, bezpośrednie opodatkowanie importu itp.

Z kolei eksport może być pobudzany poprzez:

- środki pozwalające manipulować kursami walutowymi,

- gwarancje eksportowe państwa,

- bezpośrednie dopłaty do eksportu,

- ulgi dla eksporterów,

35

---