ANTROPOLOGIA KULTUROWA

Dr Ewa Szczecińska-Musielak

Wykład 1

ANTROPOLOGIA-to nauka zainteresowana kulturową różnorodnością świata ludzi; zajmuje się badaniem kultury.

CZAS CYKLICZNY- czas zatacza koło i co roku wracamy do danego momentu (przeciwieństwo do czasu linearnego)

KULTURA-ma charakter wyuczony, musimy się jej nauczyć (nie rodzimy się z tym); materialny i niematerialny dorobek ludzkości , tworzony na przełomie dziejów, przekazywana pokoleniom.

Antropologów interesuje odmienność kulturowa i sam Inny: (2 źródła, które wpłynęły na powstanie antropologii):

człowiek i świat pozaeuropejski- początek dały odkrycia geograficzne np. odkrycie Ameryki przez K. Kolumba (również podróżujący misjonarze przy spotkaniu z Indianami- zadawali sobie pytanie, czy są to ludzie, czy pochodzą od Boga, a więc czy ich nawracać.)

antropolodzy badają Innego ii tłumaczą jego kulturę na pojęcia i język europejski (antropolodzy wierzą, że poprzez obserwację można dotrzeć do pewnych mechanizmów kulturowych; pytanie, jak przetłumaczyć inne kultury na język i kategorię naukową [przy przekładzie dużo się traci])

KULTURA- podstawowa kategoria analityczno-teoretyczna- I definicja Edwarda Tylora:

„Kultura, względnie cywilizacja, wzięta w najszerszym sensie etnograficznym jest złożoną całością, zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”

Kultura w ujęciu:

• ATRYBUTYWNYM- postawa zakładająca, że to człowiek zawsze tworzy kulturę; ludzie w grupie, ich liczebność świadczy o rozszerzaniu kultury. Kultura jako narzędzie przystosowania do środowiska.

• DYSTRYBUTYWNYM-rozumiana jako zbiór cech i zjawisk występujących w danej społeczności; odmienność kulturowa- każda społeczność ma swoją kulturę.

• ESENCJALISTYCZNYM- każda kultura ma swój rdzeń, esencję, zbiór wartości do których trzeba było dotrzeć.

• IDEACYJNYM- Kultura opiera się na komunikacji, a więc wspólnych symbolach-wartości, normy (kładzie na te symbole nacisk).

POJĘCIA SŁUŻĄCE BADANIU ZJAWISK KULTUROWYCH:

• Ewolucja

• Dyfuzja

• Akulturacja (enkulturacja)- przyuczanie człowieka do kultury; wchodzenie w nią.

• Synkretyzm kulturowy- w wyniku mieszania kultur tworzą się hybrydy kulturowe

TECHNIKI BADAŃ ANTROPOLOGICZNYCH:

• Metoda badań terenowych- Bronisław Malinowski

WYKŁAD 2

Szkoły i kierunki w antropologii

Ewolucjonizm, neoewolucjonizm, funkcjonalizm

E.BURNETT TYLOR- Pierwsza definicja kultury (1832-1917)

• 1896- pierwszy profesor antropologii w Oxfordzie

• Schemat rozwoju kultury/cywilizacji wg Tylora:

Dzikość- barbarzyństwo-cywilizacja

• ANIMIZM- minimalna definicja religii

L.H MORGAN (1818-1881)

• Badanie historii i kultury Irokezów (plemię Seneka)

• Pierwszy badacz terenowy

• Studia nad strukturami pokrewieństwa i powinowactwa oraz formami rodziny

• Schemat rozwoju ludzkości wg Morgana:

Dzikość - barbarzyństwo- cywilizacja

• Systemy pokrewieństwa:

• klasyfikacja- grupowanie krewnych określonego typu w klasy

• deskryptywny- każdą jednostkę można umieścić w określonym miejscu w rodzinie.

EWOLUCJONIZM:

• teza o jedności natury ludzkiej- niezależnie od stopnia skomplikowania danego społeczeństwa zakładamy, że natura ludzka jest taka sama, wszyscy jesteśmy tacy sami.

• Uniwersalizm rozwoju kultury-wszystkie społeczeństwa kultury na świecie przechodzą te same stadia rozwoju.

• Genetyczna ciągłość rozwoju- stadia przychodzą zawsze jedno po drugim

• Rozwój jednokierunkowy- idea postępu- stałą cechą rozwoju jest zmiana społeczna, która biegnie ku postępowi.

• Proces rozwoju: od form prostszych do złożonych

• Studia rozwojowe-uniwersalne

• Cel badań: odkrycie genezy zjawisk kulturowych

• Procedura badawcza- metoda porównawcza

• Główna kategoria- przeżytki kulturowe

NEOEWOLUCJONIZM:

• Nurt w antropologii amerykańskiej- lata 40 i 50 XX w.

• Przedstawiciele:

• Leslie A. White- „prawo white'a”- jednotorowy model ewolucji

• Julian Steward- ewolucja wielotorowa, koncepcja rdzenia kultury

• Marshall Sahlins- ewolucja konkretna- dotyczy konkretnych społeczności żyjących w określonym czasie; ewolucja ogólna- dotyczy ludzkości

FUNKCJONALIZM

• Wewnętrzne zróżnicowanie kierunku

• 1922- początek; początek B. Malinowskiego, R.Browna

• Orientacja

• socjologiczna- wpływ E. Durkheima

• Odrzucenie ewolucjonizmu- badanie istniejących instytucji/ struktury społecznej, a nie rekonstrukcja ich historii.

• Konkretne badania społeczności (terenowe)

• Naturalizm- antropologia jako nauka przyrodnicza poszukująca praw funkcjonowania społeczeństwa jako całości

• Organicyzm- każda kultura jako funkcjonalnie powiązany system

• Kanony racjonalności wyznacza nasza kultura- B. Malinowski

BRONISŁAW MALINOWSKI

• 1884- Kraków-1942 New Heaven

• 1908- doktorat UJ

• 1914-1918- badania terenowe Wyspy Trobrianda

• 1922- wydanie „Argonautów zachodniego Pacyfiku”

• 1922-1938- kariera akademicka w London School of economy

• Wyjazd do USA

• 1967- wydanie „Dziennika w ścisłym znaczeniu tego wyrazu”- był skandalem, o tubylcach pisał „negry” - co w tłumaczeniu na angielski jest obraźliwe

• KULA- zjawisko kulturowe, instytucje zaobserwowano na wyspach Trobrianda

„KULA”

• Soulava- naszyjnik z czerwonej muszli

• Mwali- naramiennik z białej

• Przedmioty które się przechowuje u siebie tylko przez jakiś czas

• Instytucja- funkcja integrująca -luzie z różnych plemion wymieniają się tymi przedmotami

ALFRED R. RADCLIFFE- BROWN (1881-1955)

• Antropolog brytyjski

• Interesowała go struktura społeczna

E.E EVANS- PRITCHARD (1902-1973)

• Uczeń B. Malinowksiego

• 1926- badania terenowe Azande (Sudan)

• 1930- Nuerowie (Sudan)

• Badanie problemów, a nie ludów

• Interesowała go subiektywna strona zjawisk kulturowych myślenie ludzi

WYKŁAD 3

RELATYWIZM KULTUROWY FRANZA BOASA

PSYCHOKULTURALIZM; STRUKTURALIZM

FRANZ BOAS:

• Urodził się i studiował w Niemczech

• 1883 r. - wyprawa do Ziemi Baffina-prowadził badania kultury Eskimosów; prowadził następującą ewolucję: od geologii do antropologii- to przełomowy moment w życiu Boasa.

• W 1886- wyjazd do USA- ewolucja jego poglądów- postanawia zostać antropologiem i zaczyna tworzyć antropologię w Ameryce. W tym roku odbył również wyprawę na pn-zach wybrzeże Pacyfiku (badanie Indian)

Antropologia stała się dzięki niemu dziedziną naukową

• Stworzył relatywizm kulturowy- ideologia będąca podstawą antropologii

• Dedukcja- metoda badań, oparta na zasadzie od ogółu do szczegółu (tworzymy teorię i szukamy faktów potwierdzających naszą teorię)

• Indukcja- na odwrót- najpierw badamy fakty potem tworzymy teorię. Boas był zwolennikiem indukcjonizmu.

• Boas badał szybko znikające kultury Indian- stworzył inny paradygmat w antropologii. Trzeba było spisać, zbadać te kultury, żeby przekazać pokoleniom. Jak je badać?

• Badania terenowe

• Poznać ich język (język tubylczy)

• Kolejną wielką przemianą w antropologii było zaproponowanie przez Boasa metody historycznej-wg niego musimy badać każdą kulturę tubylczą, kulturę która ma swoją historię-z ogólnych rozważań schodzimy do szczegółów dotyczących konkretnych kultur.

• Znaczenie Boasa w antropologii:

• Zapoczątkował nowe podejście

• Zauważył nowe problemy

• Był pierwszym nauczycielem- szkoła Boasa (nie stworzył teorii, kładł bowiem nacisk na badania)

PSYCHOKULTURALIZM

• Stworzyli go uczniowie Boasa

• Podejście kultury i osobowości

• Łączy dwie odmienne perspektywy-kulturę i jednotkę

• 2 główne uczennice Boasa:

• RUTH BENEDICT

• Badała kulturę Indian

• Była zwolenniczką łączenia kultury i osobowości

• „wzory kultury”- jej książka, która stała się biblią konfiguracjonizmu.

• Analizując 3 różne kultury stworzyła metaforę „łuku”- aparat mowy może wydawać różne dźwięki, okrzyki, sylaby. Ludzie i kultura wybierają jednak tylko niektóre z nich tworząc słowa. Każda kultura wybiera tylko niektóre symbole, wybiera sobie łuk, na bazie którego tworzą się podstawowe zasady.

• MARGARET MEAD

• Wyznaczył jej pole badawcze- problemy wychowawcze w ogólnym znaczeniu.

• Cel główny jej badań: czy na świecie, wszyscy nastolatkowie przechodzą bunt młodzieńczy-czy jest to cecha biologiczna, czy na całym świecie objawia się on tak gwałtownie jak w Ameryce. Za obiekt swoich badań wybrała lud Samoa.

• Jej badania trwały 9 miesięcy- odkryła że wśród tego ludu nie ma buntu młodzieńczego. Dzieci biorą udział w codziennym życiu- wszystko widzą- śmierć, narodziny itp.,; od najmłodszych lat wprowadza się je w role społeczne

• W Ameryce dzieci są odizolowane od normalnej codzienności- nie mogą widzieć śmierci, wmawia się im że dzieci przynosi bocian itp.

• Mead dowiodła, że takie odsuwanie młodzieży (która widzi że to co uczą ich w szkole wygląda inaczej od rzeczywistości) od problemów, jest przyczyną buntu młodzieńczego- bo nie dali im się nauczyć, przyzwyczaić, dzieci czują się odepchnięte i odizolowane.

• Zarówno badania Mead jak i Benedict pokazują, że kultura w jakiej żyjemy kształtuje naszą osobowość.

A.KARDINER (i inni):

• „amerykańska psychoanaliza”- inspirowana Freudem

• Badali jak kultura kształtuje osobowość

• Osobowość podstawowa- wspólnota kultury każdego społeczeństwa zharmonizowana z jego instytucjami

• Osobowość podstawowa-osobowość statusowa-osobowość modalna

• Instytucje „pierwotne” (socjalizacja-oddziaływanie środowiska społecznego na jednostkę). Instytucje „wtórne”- oddziaływanie jednostek na środowisko społeczne.

• Metodologia badań nad kulturą-biografia jednostki

• Dwoiste rozumienie kultury

• R. Linton poszerzył to cechy osobowości są różne w zależności od statusów (nie można uogólniać np. że 36mln Polaków jest…)- osobowość statusowa. Stworzył on również pojęcie osobowości moralnej.

STRUKTURALIZM

• Teoria - Stworzona na gruncie antropologii francuskiej

• Zainteresowanie językoznawstwem (R. Jakobson i F. de Saussure)

• Twórca- CLAUDE LEVI STRAUSS- „papież strukturalizm”

• Uczeń E. Durkheima i M. Maussa

• Zainteresowany działaniem ludzkiego umysłu

• Główne obszary badań:

• Systemy pokrewieństwa

• Teorie mitu

• Prowadził nieklasyczne badania Indian Ameryki Południowej (Brazylia)

• W trakcie wyprawy starał się opisać jak największa liczbę plemion które zaobserwował

• Napisał książkę- „Smutek tropików”

• II wojna światowa- emigruje do świata, zostaje tam zauważony w środowiskach akademickich. Zaistniał, ale nie czuł się tam dobrze- '47-powrót do Francji.

• Strukturalizm Levi-Strauusa nie ma nic wspólnego ze strukturami społecznymi

• Zapożyczył idee między spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi od Jakobsona.

• Pod pozornie różnorodnością symboli, mitów, obyczajów różnych kultur kryją się struktury, które wynikają z fizjologii naszego umysłu, przez które ludzie konceptualizują świat (my-oni; światło-ciemność)

• Oprócz tego badał:

SYSTEMY POKREWIEŃSTWA

• Umocnienie tabu kazirodztwa- mężczyźni godzili się na ślub swoich sióstr, gdyż liczyli na to, że sami będą mogli się ożenić, dzięki takiej logice.

• Atom pokrewieństwa wg Levi- Strausa:

• System matrylinearny-dziecko dziedziczy wszystko po matce, jego najbliższym krewnym płci męskiej jest brat matki, a nie jego biologiczny ojciec.

• System matrylinearny- dziecko dziedziczy wszystko po ojcu, m.in. przynależność do rodu

TEORIE MITU

• Levi-Strauss badając mity doszedł do wniosku, że pewne kategorie logiczne, relacje między ludźmi są we wszystkich mitach na świecie takie same (zmienia się tylko tło-warunki, imiona, co robią, ale kategorie logiczne wszędzie pozostają takie same; logik mitu- „nie ludzie myślą w mitach, a mity w ludziach”

• Levi-Straussa nie interesowała struktura społeczna, ale struktury „głębokie”- ukryte, nie uświadomione przez człowieka.

• Struktura dla niego do konstrukt logiczny, teoretyczny

• Pod obserwowalną różnorodnością kulturową świata ludzi ukryte są struktury działania ludzkiego umysłu

• Levi-Staruss zainteresowany był relacjami między członami struktur, prawami rządzącymi ich kompozycją i przekształceniami

• Uniwersalność opozycji binarnych

WYKŁAD 4 -

ANTROPOGENEZA- pochodzenie człowieka

EWOLUCJA:

• Teoria ewolucji Karola Darwina

• Teoria doboru naturalnego

• Mikroewolucja i makroewolucja

• Radiacja adaptacyjna

• Anageneza i kladogeneza

TEORIA DARWINA:

1859- Opublikował „O powstawaniu gatunków”- rewolucyjna teoria powstawania człowieka- gatunki nie zostały stworzone tylko wyewoluowały:

• Do tej pory istniał- KREACJONIZM- pogląd przyjmujący powstanie życia na Ziemi za akt twórczy, a także niezmienność postaci i liczby gatunków. Pogląd ten panował do czasu rozwoju teorii ewolucji organizmów.

• Książka zmuszała do innego patrzenia na człowieka- XIX w. rodzi się współczesna geologia.

1 zasadniczą teorią ewolucji Darwina była TEORIA DOBORU NATURALNEGO: (zasady)

• Przedstawiciele jednego gatunku różnią się od siebie- jest to dziedziczne

• Liczba potomstwa jest większa od liczby osobników które przeżyją

• Te osobniki, które przeżyją- są najlepiej przystosowane do warunków środowiska w którym żyją- sukces rozrodczy

MIKROEWOLUCJA- zmiany które zachodzą o obrębie gatunku

MAKROEWOLUCJA- proces odpowiedzialny za powstawanie nowych gatunków- 2 sposoby:

• powolne przekształcanie - ANAGENEZA

• nowy gatunek powstaje w procesie ewolucyjnego różnicowania się populacji organizmów i wyodrębnienia się nowych szczepów- KLADOGENEZA

RADIACJA ADAPTACYJNA- to ewolucyjne różnicowanie się organizmów należących do jednej linii rodowej. W wyniku radiacji adaptacyjnej z jednego gatunku powstaje wiele innych, przystosowanych do życia w różnych środowiskach.

Na powstanie nowych gatunków wpływa:

• kontekst biotyczny- wzajemne relacje pomiędzy przedstawicielami tego samego gatunku

• kontekst fizyczny- warunki terenowe, klimatyczne itp.

EWOLUCJA CZŁOWIEKA:

Kluczowe elementy w ewolucji człowieka (zdaniem paleoantropologów):

• naziemny tryb życia

• dwunożność (postawa wyprostowana)

• ENCEFALIZACJA- wzrost wielkości mózgu w stosunku do reszty ciała

• Kultura

WSPÓŁCZESNE SSAKI NACZELNE- 4 grupy:

• Małpiatki

• Małpy nowego świata (szerokonose)

• Małpy zwierzokształtne Starego Świata

• Całokształtne czyli małpy człekokształtne i ludzie.

Najbardziej spokrewnione z człowiekiem: szympans- goryl- orangutan

EWOLUCJA CZŁOWIEKA- 4 NOWOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE:

• Chód w postawie wyprostowanej- lepsze możliwości lokomocji

• Zmniejszenie zębów przednich i powiększenie zębów policzkowych- by móc konsumować więcej pożywienia o większej zawartości energetycznej

• Rozwój kultury materialnej- np. pojawiły się pierwsze bardzo proste narzędzia- patyki, kamienie itp.

• Znaczący rozwój wielkości mózgu

Najwcześniejsze człowiekowate:

• Gatunek AUSTRALOPITHECUS:

• LUCY- pewne cechy małp i człowieka, żyła 3mln lat temu w Afryce

• Podejrzewa się że poruszali się (na niedalekie odległości) na dwóch nogach.

• Wczesny HOMO-2 mln lat temu:

• Habililis

• Erectus

• Ergaster

• Rudolfensis

• Neanderthalensis

6 mln lat temu- oddzielenie od człekokształtnych małp afrykańskich

4mln lat temu- wczesne małpiokształtne formy przedludzkie- australopitek- dwunożność

2 mln lat temu- wczesny homo- narzędzia kamienne, początki powiększania mózgu

HOMO ERECTUS

• Człowiek wyprostowany

• 850-1000 cm3 objętość mózgu

• Żył od 1 mln-200tys lat temu

• Zmienia się miednica, budowa kręgosłupa, kolana- mogło się już blokować w pionie.

• Potrafił wytwarzać ogień- duże znaczenie dla rozwoju człowieka

HOMO HABILIS

• To określenie homo posługującego się prymitywnymi narzędziami

• 600-800 cm3 objętość mózgu

• 120-125 cm wzrostu

• Żył ok. 2.5-1.8 mln lat temu

• Podobny do małpy człekokształtnej

• Bardzo mocno wysunięta przednia część czaszki

Porównanie szkieletu Australopiteka i Homo erectusa:

AUSTRALOPITEK: HOMO ERECTUS:

• Szeroka klatka - wąska klatka

• Długie palce - krótkie palce

• Szeroka miednica - wąska miednica

• Wysoko podniesione barki - barki opuszczone w dół

• Długa część przednia czaszki - przednia część czaszki cofnięta

HOMO NEANDERTHALENSIS:

• Szczątki odkryli robotnicy w Niemczech w 1856 roku w Dolinie Neandertal w Niemczech.

• Zamieszkiwał część Europy, Azji i bliski Wschód w okresie 250-30 tys. lat temu

• Masa ciała: 65 kg- 170cm. - mężczyzna

50 kg-160cm.- kobieta

• Średnia pojemność mózgu- 1450cm3

• Gatunek bardzo ewolucyjnie zaawansowany

• Bliski człowiekowi współczesnemu

• Z Neandertalczykiem związana jest kultura mustierska

• Silne umięśniony- żeby przetrwać w trudnych warunkach

• Żyli w małych wędrownych grupach

• Zimno i mróz- a więc konstruowali sobie ubrania do okrywania ciała

• Kości z zabitych zwierząt wykorzystywali do wyrabiania narzędzi i ozdób- związek z kulturą mustierską

• Zajmowali się zbieractwem i łowiectwem

• Celowe pochówki zmarłych- wyraz wyższych uczuć społecznych, początki wiary z życie pozagrobowe, zaczątki religii.

Rozpowszechnienie się Homo Sapiens:

AfrykaBliski Wschód Wschód z Homo Erectusa- głównie rozwój czaszki mózgowej

Zachód Europa (spotkanie z Neandertalczykiem- wyeliminowali ich- lepsze narzędzia, siła przebicia) wschód Chiny Płw. Indyjski Australia Alaska Ameryka Północna

HOMO SAPIENS SAPIENS:

• Homo ergaster Erectus Sapiens

• Pojawił się w Afryce ok. 150 tys. Lat temu

• Hipoteza Ewy mitochondrialnej- jako pierwsza przemiana

• Przeciwstawny kciuk- służący bardziej do manipulacji niż do lokomocji

Dwie pierwsze kultury:

KULTURA ASZELSKA

• Od nazwy stanowiska archeologicznego we Francji

• Do 200tys lat temu funkcjonowała

• Dużo narzędzi- np. pięściaki- w kształcie kropli- kamień idealnie leżący w ręku.

KULTURA OLDUWAJSKA:

• Dużo starsza

• Afryka, Tanzania

• 2.5-1.5 mln lat temu

WYKŁAD 5

GÓRNY PALEOLIT

Najwcześniejszą fazą w dziejach kultury ludzkiej była kultura górnego paleolitu, przypadająca na okres 40-10 tys. lat temu. Za jej początek uznaje się powstanie współczesnej formy człowieka czyli podgatunku homo sapiens sapiens. Jej schyłek przypada na koniec epoki lodowcowej.

W okresie tym przypada erupcja różnorodności kulturowych- pojawiło się bardzo wiele kultur lokalnych.

Ludzie górnego paleolitu:

KROMANIOŃCZYK:

W 1868r. w Akwitanii (Francja) odkryto stanowisko kultury oryniackiej. W grobowcu odkryto szczątki ciężarnej kobiety (płód) i 3 mężczyzn, w tym starca. Określa się ich jako ludzi kromaniońskich, od nazwy schroniska skalnego Cro Magnon.

• Wzrost- 180 cm.

• Objętość mózgu- ok. 160cm3

• Wydłużona szczęka i żuchwa

• Silnie zaznaczona broda

KULTURA GÓRNEGO PALEOLITU:

• Typ gospodarki: zbieractwo i myślistwo

• Polowali na wielką faunę plejstoceńską

• Różnorodność typów broni łowieckiej

• Różnorodność materiałów i surowców z których wyrabiali broń (wcześniej używano tylko kamienia do wytwarzania broni, teraz zaczęto również stosować róg, drewno kość)

• Pojawia się wiele kultur

• Celowe pochówki, wyposażanie grobów (groby znajdowały się niedaleko obozowisk; rozwój uczuć rodzinnych, wyobrażeń, zaczątki wiary w wieczne życie)

• Rozwija się sztuka codziennego użytku- bransoletki, pierścionki, bogato zdobiono bronie.

• Okres największego rozwoju górnego paleolitu przypada na klimat chłodny- ludność musiała nabyć umiejętności tworzenia dla siebie ubrań i domów- zaczęli tworzyć skupiska.

• Malarstwo naskalne -( np. malowidła w Lascaux)- malowano głównie zwierzęta łowne- mamuty, jelenie itp. Ludzi malowali bardzo rzadko- jeżeli już to bardzo schematycznie, podkreślając jedynie niektóre najcenniejsze ich zdaniem elementy.

REWOLUCJA NEOLITYCZNA

• Ciąg przeobrażeń, trwających kilka tysiącleci. Początek ok. 12 tys. lat temu; Bliski Wchód

• Przejście od myślistwa i zbieractwa na rolnictwo i hodowlę- najczęściej w dolinach rzecznych

• Osiadły tryb życia

• Powstanie i rozwój pierwszych miast

Pierwszy etap uprawy roślin- przypadkowo rozrzucane ziarna, niedaleko obozowiska, następnym etapem było wypalanie dużych obszarów- by dzięki temu użyźnić glebę. Następnie stosowano kopielnictwo- zaostrzonym kijem poruszano ziemie, ale tylko ziemie lekką tzn. w dorzeczach. W późniejszym czasie został wynaleziony płóg dzięki czemu praca stała się znacznie bardziej efektowna- gospodarka sprzężajna.

• Osiadły tryb życia- można było od tej pory gromadzić i przechowywać swój dobytek. Wypalano gliniane naczynia- do przechowywania żywności (wcześniej też je wytwarzano, ale przy koczowniczym trybie życia nie były one pożyteczne, gdyż się tłukły)

• Rozwijały się tkactwo i metalurgia

• wzrost liczebności populacji- zwiększają się relacje społeczne, dzięki możliwością gromadzenia majątku, pojawia się własny dobytek- możliwości wymiany- miejsce kontaktów międzyludzkich

• posiadanie własnego dobytku wiąże się również ze wzrostem statusu społecznego- zaczyna się ujawniać hierarchia i struktura społeczna- konieczność pojawienia się władzy i administracji- do ściągania podatków.

• Najwcześniejsze osady powstały 7tys lat temu- Darmo i Jerycho - dolina Eufratu i Tygrysu

HIPOTEZY DOTYCZĄCE POWSTANIA ROLNICTWA:

Nacisk demograficzny (rozrost populacji) i zmiany klimatyczne długo konkurowały ze sobą jako najbardziej przekonywujące wyjaśnienia przejścia na osiadły tryb życia i udomowienia roślin i zwierząt. Ostatnio uwaga badaczy zwróciła się ku czynnikom związanym ze złożonością życia społecznego.

Wyjaśnienia osiadłego trybu życia i udomowienia roślin i zwierząt

• Nacisk demograficzny

• Zmiany klimatyczna

• Czynniki społeczne

Istniały 3 główne ośrodku powstania rolnictwa:

• Mezoameryka- kukurydza, dynia, fasola, bawełna

• Żyzny Półksiężyc- pszenica, jęczmień, soczewica, kozy, owce, bydło

• Chiny- ryż, soja, groch, świnie

Rewolucja neolityczna przyczyniła się do powstania pierwszej cywilizacji z rozwiniętym państwem, aparatem administracyjnym, hierarchią społeczną oraz wynalezieniem pisma.

Pierwsza miasta powstały w : Mezopotamii, Egipcie, Chinach, Peru

Scentralizowana władza powoduje wyróżnienie zrębów struktury społecznej:

• Kapłani

• Niewolnicy

OSIADŁY TRYB ŻYCIA- doprowadził do:

• złożona struktura społeczna

• złożone relacje międzygrupowe (wzrost)

• handel na duże odległości (wzrost)

• kultura materialna i duchowa (wzrost)

• udomowienie roślin i zwierząt (wzrost)

• zasięg dziennych przemieszczeń (spadek)

• zróżnicowanie zasobów (spadek)

• populacja (wzrost)

WYKŁAD 6

ANTROPOLOGICZNA KONCEPCJA JĘZYKA

”Słowa i rzeczy pozostają ze sobą w związku arbitralnym, a nie naturalnym”

• Słowa mają charakter umowny. Nazwy mają charakter arbitralny, zostały stworzone przez człowieka.

• Słowa, pojęcia- nie ma między nimi wyraźnych granic. Elastyczność językowa-płynność granic

Według opowieści biblijnej, ludzie mówili jednym językiem, wyuczonym w Raju. Wszyscy się doskonale porozumiewali. Pewnego dnia władca miasta Babilon, król Nimrod, postanowił wybudować wieżę tak wysoką, że dosięgneła by ona nieba. A ponieważ Bóg nie zamierzał pozwolić, by ludzie zapukali do jego Królestwa, pomieszał ich języki. I nagle robotnik nie mógł się porozumieć z majstrem, majster z architektem i wieża pozostała niedokończona. Przerażeni ludzie zebrali się grupkami mówiącymi podobnymi językami i rozpierzchli się po świecie.

CECHY DEFINICYJNE JĘZYKA:

• Dwustopniowość (poziom fonologiczny i gramatyczny)

• Arbitralność (umowność języka)

• Produktywność (tworzenie nowych wyrazów)

• Nieciągłość

• Semiotyczność

• Dwuznaczność

„Język wskazuje nam jak gdyby `zauważ to', `zawsze uważaj to za odmienne od tamtego', `takie, a takie rzezy należą do jednej grupy'. Ponieważ ludzie od dzieciństwa zaprawiani są do reagowania w ten sposób, uważają takie rozróżnienia za nieunikniony element życia. Każdy język wywiera wpływ na to, co posługujący się nim ludzie widzą, co czują, jak myślą i o czym mogą mówić”

- Clyde Klukhohn

ANTROPOLOGICZNA KONCEPCJA JĘZYKA

EDWARD SAPIR

• Definicja kultury

• Związki między językiem a kulturą

• Język: `symboliczny przewodnik po kulturze'

• Badania językoznawcze i języków indiańskich

• Twórca formalnej lingwistyki deskryptywnej i metody dystrybucyjnej

• Język jako narzędzie komunikacji i ekspresji

Funkcje jakie pełni język w danej grupie: (według Sapira)

• Komunikacyjne

• Konsoliduje grupę społeczną

• Czynniki socjalizacji

• Wiążę jednostki z kulturą

• Główny czynnik rozwoju indywidualnego

„Światy, w których żyją różne społeczeństwa są odrębnymi światami”

• Sapir uważał, że nie istnieje 1 świat, gdzie ludzie mówią wieloma językami. Uważał, że to są zupełnie inne światy.

BENJAMIN LEE WHORF

• Uczeń Sapira

• Badanie porównawcze języka Indian Hopi i języków europejskich (odmienność kategorii czasu i przestrzeni)

• Struktura języka ukierunkowuje ludzkie doświadczanie świata, myślenie, a także działanie

• Mocna wersja hipotezy Sapira- Whorfa- jeśli 2 języki różnią się od siebie w zasadniczy sposób, nie możliwe jest porozumienie się członków danej kultury.

CLAUDE LEVI- STRAUSS

• Językoznawstwo, a etnografia

• `zarówno język jak i kultura zbudowane są z opozycji i korelacji, inaczej mówiąc ze stosunków logicznych'

• Język- nakładanie form na treść

• Formalne aspekty ludzkiego umysłu są tożsame dla wszystkich ludzi i kultur (podstawowe struktury mentalne)

BRONISŁAW MALINOWSKI

• `Etnograficzna teoria języka'

• Waga kontekstu sytuacji w wypowiedzi językowej

• Język jako narzędzie działania

• Szczególna funkcja mowy- współuczestniczenie fatyczne- uważał, że wspólnota tworzy się tylko dzięki wspólnej rozmowie.

Kompetencje językowe (znajomość języka by móc się porozumiewać)

„kompetencje komunikacyjne” Hymesa

• Słowa mają moc sprawczą

• Używanie formuły `pan/pani' służą podkreśleniu szacunku, ale pokazaniu dystansu instytucjonalnego

• Przezwiska, zdrobnienia- mają podkreślać zażyłości, intymność kontaktów

• Wulgaryzmy- zależą od konwencji językowej- jak się mówi w danej grupie

• Inny język w kontaktach służbowych i prywatnych

• Imię własne- dla wielu środowisk jest to tabu- nie zdradzają swojego prawdziwego imienia

WYKŁAD 7

MIT:

• XIX wieczno antropolodzy traktowali mit jako przejaw niższego poziomu umysłowości charakterystycznego dla ludów pierwotnych

• Współcześni antropolodzy uznają obecność mitu we współczesnych społeczeństwach- Mircea Eliade, Roland Barth.

• Emil Durkheim- podzielił świat na 2 strefy: sacrum i profanum (przestrzeń świecka)

• M. Eliade- opowieść o tym co działo się przed historią

Rytuał- w miarę upływu czasu degraduję się i degraduje mity. Odtworzenie historii która opowiadana jest mitycznie.

• R. Barth- mit, sposób myślenia stereotypami; uzasadnia się to co nieuzasadnione.

FUNKCJONALNA KONCEPCJA MITU B. MALINOWSKIEGO:

Prawdziwość lub fałszywość mitu jest nieistotna, ważne jest to jak mit działa w danej społeczności, jak wpływa na ludzkie działania.

• Mythologiques- „logika mitu”

Claude'a Levi Straussa- analizował mity (uważał, że należy badać nie pojedyncze mity, a całe mitologie)

• Koncepcja monomitu Josepha Campell

Monomit- uniwersalny wzór, leżący u podstaw heroicznych historii tworzonych we wszystkich kulturach. Monomitem jest np. podróż bohatera.

MIT CZY RYTUAŁ?

Spór pomiędzy intelektualistami, a symbolistami- dla intelektualistów religia jest sposobem wyjaśniania wszechświata, dla symbolistów jest ona językiem symbolicznym, w którym wygłasza się twierdzenia na temat porządku społecznego.

WIELOŚĆ DEFINICJI RYTUAŁU:

3 szersze perspektywy teoretyczne badanie rytuału:

• Rytuał- jako wyraz paradygmatycznych wartości śmierci i odradzania się

• Rytuał- jako mechanizm wciągający jednostkę do społeczności i ustanawiający społeczną całość.

• Rytuał- jako proces społecznej transformacji służący ucieleśnianiu symbolicznych wartości, definiowaniu natury rzeczy czy też walki o kontrolowanie znaków.

RYTUAŁY PRZEJŚCIA ARNOLDA VAN GENNEPA:

• Uniwersalny, strukturyzujący element występujący w ludzkich społeczeństwach. Obejmuje święta związane z porami roku, rytuały terytorialne, ofiary, pielgrzymki i ogólnie każde zachowanie, religijne czy świeckie, które przejawia ten sam, podstawowy potrójny wzór oddzielenia okresu przejściowego, integracji.

• Rytuał przejścia składa się z 3 faz:

• Preliminalna- przygotowanie do ważnego wydarzenia

• Liminalna- okres przejściowy

• Postliminalna- rytuał mający na celu przywrócenia odmienionej jednostki do społeczeństwa

COMMUNITAS VICTORA TURNERA

Communitas to stan, występujący w określonym miejscu i czasie, a nawet poza czasem i miejscem, polegający na zawieszeniu pełniących przez jednostkę ról i pozycji społecznych, na zawieszeniu zwyczajowych form interakcji, wzorów myślenia i zachowania.

Communitas to poczucie wspólnoty, wykraczające poza klasową, warstwową czy zawodową identyfikacje, powstałe na gruncie owego zawieszenia i na wynikającym z zanegowania barier struktury społecznej uczucia „my”.Turner przeciwstawia communitas strukturze rozumianej jako hierarchiczny rozkład pozycji społecznych oraz wynikających z nich ról i prestiżu.

PRZEMOC RYTUALNA

• Freud i kompleks Edypa

• „kozioł ofiarny” Rene Girarda- uważał, że w rytuale zawsze przejawia się przemoc. Społeczeństwo wybiera na ofiarę jednostkę, której wyłonienie nie naruszyłoby stabilizacji całej grupy

ANALIZA MITÓW BIBLIJNYCH-PROPOZYCJA MARY DOUGLAS

• Kulturowe kategorie skalania brudu oraz świętość, czystość

WYKŁAD 8

MAGIA I RELIGIA

ANTROPOLOGICZNE DEFINICJE MAGII:

w ujęciu ewolucjonistów:

• Edward B. Tylor- animizm -wiara w powszechne uduchowienie natury; magia jako błąd w myśleniu człowieka; ewolucja religijna: od animizmu (jako pierwszej formy religii) po monoteizm.

• James Frazer- schemat ewolucyjny: magia- religia-nauka

Magia skażona jest logicznym błędem w myśleniu, ale jest poprzedniczką nauki (w odróżnieniu od Religi); magia teoretyczna (to co układa czarownik) oraz magia praktyczna (zastosowanie tego w praktyce)

MAGIA SYMPATYCZNA-oparta na zasadzie powinowactwa; rzeczy wpływają na siebie na odległość za pośrednictwem swoistego „niewidzialnego eteru”

• Magia homeopatyczna-zasada podobieństwa

• Magia przenośna- prawo styczności- rzeczy które były ze sobą w bezpośrednim kontakcie, po zerwaniu tego kontaktu pozostaje mimo to więź np. przez ubrania, części ciała, przez ślady

Tabu- zakaz czynienia czegoś pod groźbą rozpadu świata

Kiedy magia jest używana przez cała społecznością- zaczęli wyłaniać się czarodzieje itp.

DURKHEIM I SZKOŁA DURKHEIMOWSKA:

• Kategorie sacrum i profanum

• Totemizm jako najpierwotniejsza forma wydarzeń religijnych (australijscy Aborygeni)

• Religia jako symboliczna afirmacja społeczeństwa

TOTEMIZM:

• Przyjmowanie zwierzęcia jako totem- oznacza to, że plemię to pochodzi od tego zwierzęcia (np. Papuga Bororo- lud Bororo)

• Możliwość uporządkowania i klasyfikowania świata

LUCIEN LEVY BRUHL:

• Mentalność jednostki jest determinowana przez zbiorowe wyobrażenia społeczeństwa, natomiast te ostatnie przez określony typ struktury społeczeństwa

• Wyróżnił 2 typy myślenia:

• Prelogiczny- społeczeństwa pierwotne

• Logiczny- społeczeństwa nowoczesne

• Wyróżnił prawo partycypacji- pewne przedmioty ludzie, sytuacje powiązane są ze sobą w mistyczny sposób

FUNKCJONALNA KONCEPCJA MAGII:

• Alfred Radcliffe- Brown-główny cel magii, funkcją magii ma być ustalanie hierarchii społecznej, opisywanie relacji pomiędzy nimi.

• Bronisław Malinowksi- magia rodzi się w sytuacji napięcia emocjonalnego stresu, kiedy ktoś się denerwuje, próbuje sobie z tym radzić dzięki rytuałom magicznym. Funkcją magii jest redukowanie lęku, uspakajanie.

STRUKTURALIZM CLAUDE'A LEVI- STRAUSSA:

Myślenie we wszystkich epokach charakteryzują te same logiczne struktury; nauka i magia to 2 równoległe sposoby poznania wymagające tego samego typu obserwacji zmysłowych, różniące się nie swą istotą, ale typem zjawisk jakich dotyczą. „Myśl nieoswojona” cechuje większy udział „intuicji zmysłowej”, większe zbliżenie do konkretnej rzeczywistości, podczac gdy nauka opiera się we wyższym poziomie abstrakcji.

Magia- manipulowanie bezosobowymi siłami natury w konkretnym celu (jednostki lub społeczności)

Religia- system wyobrażeń w którym centralną rolę pełnią przedstawienia bytów i sił nadprzyrodzonych.

TYPY WIERZEŃ:

• Animizm

• Fetyszyzm- polega na tym, że ktoś bardzo emocjonalnie podchodzi do pewnych rzeczy

• Totemizm

• Szamanizm- opiera się na szamanach- ma wrodzony talent do kontrolowania się z sacrum, zdolności te są dziedziczone po ojcu; chronią społeczność, leczą

• Panteizm- wyobrażenie o świecie która cały przepełniony jest mocą boską

MAGIA- koncepcja M. Budowskiego:

• Magia- może być zdefiniowania jako szczególny typ świadomości społecznej, regulujący odpowiedni rodzaj praktyki społecznej

• Możemy wyróżnić 3 obszary praktyki społecznej:

• Techniczno-użytkowa- produkcja, wymiana, konsumpcja

• Komunikacyjna- obyczaj, język, sztuka, nauka

• Światopoglądotwórcze- system wyobrażeń o świecie

Te 3 strefy są bardzo wyraźnie od siebie oddzielone

Magiczny typ kultury- charakteryzuje się synkretyzmem, wymieszaniem wyróżnionych sfer kultury. Praktyki techniczno- użytkowe, symboliczne i waloryzujące stanowią jedność kulturową.

Buchowski wyróżnia 3 sfery magii:

• Pierwotna

• Profesjonalna

• Zdegenerowana

RACJONALNOŚĆ MAGII, CZYLI CZY MAGAI NAPRAWDĘ DZIAŁA?

• to zależy od społeczeństwa w którym żyjemy

• racjonale jest takie zachowanie, które za racjonalne uważane jest w społeczności w której żyjemy np. niektórzy ludzie, gdy się źle czują Ida do szamana, my idziemy do lekarza. Dla nich racjonalne jest złożenie ofiary, dla nas wzięcie lekarstwa które zalecił nam lekarza.

WYKŁAD 9

RODZINA

Uniwersalność instytucji rodziny

2 główne typy rodzin:

• Rodzina mała- nuklearna, pierwiastkowa (rodzice i dzieci)

• Rodzina duża- wielopokoleniowa, rozgałęziona (dziadkowie, ciotki i wujowie z małżonkami, kuzynostwo itp.)

MAŁŻEŃSTWO

• Związek między kobietą i mężczyzną

• Małżeństwo- jako stosunek wymiany- koncepcja wymiany małżeńskiej Levi- Strauss'a (wymiana ta zachodzi na zasadzie atomu pokrewieństwa- połączeniu dwóch rodzin, pomiędzy małżonkami, a bratem siostry)

ZRÓŻNICOWANIE FORM MAŁŻEŃSTWA

• Monogamia

• Poligamia

• Poliandria- żona i kilku mężów (tylko jedna grupa zamieszkująca Tybet)

• Poligynia- mąż i kilka żon

MIEJSCE ZAMIESZKANIA MAŁŻONKÓW PO ŚLUBIE

• Patrylokalizm- małżeństwo mieszka z rodziną męża

• Matrylokalizm- małżeństwo mieszka z rodziną żony

• Bilokalizm- raz z jedną raz z drugą rodziną

• Ambilokalizm- miejsce zamieszania nie jest określone

• Neolokalizm- po ślubie małżonkowie zamieszkują w nowym domostwie

Z KIM MOŻNA ZAWRZEĆ ZWIĄZEK MAŁŻEŃSKI

• Egzogamia- nakaz doboru współmałżonka poza swoją grupą

• Endogamia- nakaz wyboru małżonka wewnątrz swojej grupy

• Tabu kazirodztwa- wykluczenie bliskich krewnych

(przekonanie, że to mogłoby wywołać możliwość wad genetycznych; wyklucza się brania ślubu z adoptowanymi dziećmi)

MAŁŻEŃSTWO PREFERENCYJNE I NAKAZOWE

• PREFERENCYJNE- nie musimy, ale powinniśmy zawrzeć związek małżeński z określonymi osobami; małżeństwa z pokrewnymi osobami tzn. moje dzieci powinny wyjść za mąż/ ożenić się z dziećmi mojego rodzeństwa

• NAKAZOWE- kiedy nam każą zawrzeć związek małżeński z konkretną osobą. (2typy):

• LEWIRAT- wdowa wychodzi za mąż za brata męża

• SORORAT- mąż poślubia siostrę zmarłej żony

MACIERZYŃSTWO I OJCOSTWO

Macierzyństwo i ojcostwo są społecznie sankcjonowane i ustalane; decydują o przynależności dzieci do klanu, rodu

2 TYPY DZIEDZICZENIA

-PATRYLINEAŻ- wszystkie cenne przywileje dziedziczy się w linii męskiej

-MATRYLINEAŻ- tu główną rolę odgrywają mamy; dziedziczy się po matce (najbliższym męskim krewnym jest wtedy brat matki)

ADOPCJA- adoptowane dzieci, również dziedziczą; mają formalnie te sama prawa co dzieci urodzone w rodzinie

ZAWARCIE I ROZWIĄZANIE MAŁŻEŃSTWA

Zawarciu jak i rozwiązaniu związku małżeńskiego towarzyszą rytuały, gdyż kobieta i mężczyzna zmieniają swój status społeczny, podejmują nowe role społeczne. Dlatego obie te sytuacje muszą być zaznaczone społecznie.

OPŁATA ZA NARZECZONĄ- kobieta jako cenne dobro (małżonek ofiarowuje dary rodzinie narzeczonej)

STOSUNKI WZAJEMNEGO UNIKANIA- dotyczy to sytuacji, gdy małżonkowie mieszkają u któreś rodziny. Relacje między żoną i teściem bądź teściową i zięciem są pełne niechęci, wrogości, nie mogą ze sobą rozmawiać (wszystko po to, aby uniknąć ewentualnych kontaktów seksualnych)

STOSUNKI ŻARTOBLIWE- są specjalne kategorie krewnych, które są bardzo wyraźnie społecznie ustalone

WYKŁAD 10

ETNICZNOŚĆ

UNIWERSALNOŚĆ KATEGORII SWÓJ-OBCY

• Podstawowe cecha funkcjonowania naszego umysłu- podział na 2 kategorie: na swoich i obcych

• Uważa się, że problem etniczności dotykał jedynie ludów pierwotnych i ludów kolonialnych problem peryferii. Niemcy, Wielka Brytania, Francja- centrum nowoczesnego świata, ich te problemy nie dotykały. Dopiero gdy ludy kolonialne zaczęły do tych państw emigrować, stały się częścią składową nowoczesnych państw.

SWOJSKOŚĆ- przedmioty np. dom, przestrzeń dobrze znana, może dotyczyć również środowiska, kraj lat dziecinnych.

OBCOŚĆ- osoba, której nie rozumiemy, przedstawiciel innej rasy, ale i Polacy, którzy nie są swojakami, inne pokolenie itp. obcość nie musi łączyć się z etnicznością.

SPOSOBY DEFINIOWANIA I ODCZUWANIA SWOJSKOŚCI I OBCOŚCI:

• CONTINUUM- obcość i swojskość jest pewną ciągłością

• DYCHOTOMIA- polaryzacja świata na 2 kategorie

OPOZYCJA SWOJSKOŚĆ- OBCOŚĆ -przejawia się na 3 poziomach

• Tożsamości jednostki

• Społecznym- różnice pomiędzy poszczególnymi klasami i warstwami społecznymi

• Kulturowym- różnice między subkulturami, wyznaniami religijnymi, różnymi ludności zamieszkującymi ten sam region

POJĘCIE INNOŚCI- pomiędzy swojskością, a obcością- pierwszy krok -musimy uznać kogoś za innego ode mnie. Inność może przerodzić się w swojskość, ale może zamienić się i w obcość.

ETNICZNOŚĆ - ma stopniowalny charakter

• Jako grupa społeczna

• Jako identyfikacja etniczna

• Jako ruch społeczny

• Jako rodzaj więzi społecznej,

WIĘŹ I TOŻSAMOŚĆ ETNICZNA:

• Stanowisko pierwotnościowe- więź etniczna jest czymś pierwotnym i etnicznym. Tkwi głęboko w świadomości ludów.

• Stanowisko instrumentalistyczne- podkreśla, że tożsamość etniczna ujawnia się w sytuacjach politycznych- np. walka o władze

GRUPA ETNICZNA (definicja A. Smitha)

• Mit wspólnego pochodzenia

• Dzielenie tej samej historii

• Uczestnictwo w tej samej kulturze

• Związek ze wspólnym terytorium

• Poczucie wzajemnej solidarności

Etniczność, a sytuacja mniejszościowa- bezpośredni wpływ sytuacji mniejszościowej an utrzymanie się, a także intensyfikacja etniczności

Kulturowa dominacja i podporządkowanie. Grupa mniejszościowa, a większościowa

REAKCJE NA DYSKYRMINACJĘ:

• Postawa akceptacji sytuacji

• Postawa eskapistyczna- tworzenie ruchów, organizacji, które uwalniają od sytuacji tu i teraz

• Postawa buntu

Stosunki etniczne- pomiędzy asymilacją, a konfliktem etnicznym np. terroryzm

ASYMILACJA- proces zachodzący na 3 płaszczyznach:

• Strukturalnej- związek różnych pozycji

• Kulturowej- światopogląd, system wartości, obyczaje

Osobowości- wartości kulturowe stają się wartościami osobowymi

WYKŁAD 11

MIGRACJE

Migracja jako fenomen historyczny i jednocześnie atrybut społeczeństwa

MIGRACJA- to względnie trwała zmiana miejsca pobytu jednostek i grup w ramach określonej przestrzeni.

IMIGRANCI- osoby napływające do danego kraju z zagranicy

EMIGRANCI- osoby opuszczające swój kraj

REPATRIANCI- osoby deportowane, uchodźcy, przesiedleńcy wracający do swojego kraju

FAZY MIGRACJI

• Wczesny ruch wędrówkowy- od paleolitu przez starożytność do tzw. Wielkiej Wędrówki ludów (IV-VII w n.e.)

• Migracje nowożytne- zaczynają się z wielkimi odkryciami geograficznymi od XVI w.

Masowe migracje wewnątrzeuropejskie.

Wielka migracja atlantycka (od poł. XIXw do I wojny światowej)

Migracyjne skutki II wojny światowej

TYPY MIGRACJI

• Stałe i czasowe (sezonowe- np. praca przy zbieraniu truskawek; okresowa; wahadłowa- codzienny dojazd do pracy przez granicę itp.)

• Dobrowolne (np. zła sytuacja ekonomiczna; migracje małżeństw) i przymusowe (przesiedlenia, wysiedlenia, deportacje, ucieczki itp.)

• Wewnętrzne (w ramach danego kraju) i zewnętrzne (poza granice kraju, w tym międzykontynentalne i kontynentalne)

• Legalne i nielegalne

• Migracje łańcuchowe- np. łączenie rodzin

Aby stać się emigrantem trzeba spędzić za granicą minimum rok.

Nasilenie migracji po II wojnie światowej, a szczególnie w ciągu ostatnich 20 lat, uczyniło z niej poważny problem polityczny w wielu krajach.

„Nowa Fala Imigracji” w Ameryce Północnej:

• Problem ten badała Saskia Sassen

• Nowi imigranci azjatyccy byli uznawani za specjalistów danych zawodów- dostawali prace w nowoczesnych ośrodkach migracja zarobkowa

• Głownie kobiety

• Skupiali się w największych miastach

• Spowodowało to wiele sporów i dyskusji na temat kto za tych nielegalnych imigrantów będzie płacić.

4 MODELE MIGRACJI

• KLASYCZNY MODEL MIGRACJI-np. Stany Zjednoczone, Kanada Australia- a więc kraje określane mianem „kraje imigrantów”- nowym przybyszom gwarantowali obywatelstwo.

• KOLONIALNY MODEL MIGRACJI- np. Wielka Brytania, Francja- faworyzuje się w tych krajach imigrantów z byłych kolonii kosztem innych krajów.

• MODEL GASTARBEITERÓW- np. Niemcy, Belgia, Szwajcaria- zatrudniali do pracy- potrzebna była siła robocza, ale nie dawali obywatelstwa.

• IMIGRACJE NIELEGALNE

Wiele dawnych teorii migracji rozróżniało czynniki przyciągające i wypychające danego imigranta z kraju.

MOTYWY MIGRACJI

	„WYPYCHAJĄCE” CZYNNIKI	„CIĄGNĄCE” CZYNNIKI
EKONOMICZNE I SPOŁECZNE	Ubóstwo Bezrobocie Niskie płace Wysoki przyrost naturalny Brak podstawowej opieki medycznej Braki w systemie edukacji	Perspektywy wyższych zarobków Perspektywy poprawy standardu życia Rozwój osobisty lub zawodowy
POLITYCZNE	Konflikty, niebezpieczeństwo, przemoc Korupcje Łamanie praw człowieka	Poczucie bezpieczeństwa Wolność polityczna
SPOŁECZNE I KULTUROWE	Dyskryminacja wynikające ze względów etnicznych i religijnych	Łączenie rodzin Migracje do kraju przodków Brak zjawiska dyskryminacji.

Obecnie badacze migracji uznają je za bardziej złożone zjawisko, preferują systemowe ujęcie makro i mikro czynników.

Diaspory- populacje etniczne, które żyją poza ojczyzną

4 TENDENCJE MIGRACJI GLOBALNEJ

(s. Castles i M. Miller)

• Nasilenie

• Zróżnicowanie- imigranci należą do różnych kategorii, podczas gdy dawniej przeważały określone formy imigracji np. zarobkowa lub uchodźcy

• Globalizacja- migracja jest zjawiskiem globalnym. Coraz więcej krajów jest zarazem źródłem i celem imigrantów

• Feminizacja- coraz więcej kobiet migruje. Dekolonizacja produkcji- najtańsza siła robocza w krajach Trzeciego Świata to głównie kobiety- bo nie oczekują dużych zarobków, są to osoby najmniej chronione prawie przez co łatwo je zwolnić.

Polscy imigranci po 2004 roku.

TYPOLOGIA POLSKIEJ MIGRACJI W LONDYNIE

• Bociany (20%)- typowi migranci sezonowi- rolnicy, studenci, lekarze; cel: maksymalizacja zarobków przy minimalizacji czasu który spędzają w Londynie i minimalizacji wydatków.

• Chomiki (16%)- jednorazowy sposób akumulacji kapitału

• Buszujący (42%)- osoby, które nie sytuują swojej przyszłość w danym kraju- głównie młodzież

• Łososie (22%)- osoby, które nastawiają się na życie na stałe w Wielkiej Brytanii, nie chcą wracać do Polski.

Badanie migracji po wstąpieniu Polski do UE pokazały, że Polacy najczęściej wyjeżdżający do:

• Niemiec

• Wielkiej Brytanii

• Irlandii

• Francji

• Włoch

Kulturowe aspekty migracji:

• Społeczno- ekonomiczne:

• BRAIN DRAIN- kraj opuszcza profesjonalna kadra, ludzie wykształcenidrenaż mózgów

• BRAIN WEST- zjawisko niewykorzystania swoich zawodowych możliwości

EFEKTY MIGRACJI:

• Destabilizacja struktury ludności

• Zmniejszenie bezrobocia

• Transfery zarobków do krajów; do rodzin

• Problemy rodzinne i wychowawcze- rozbite rodziny, stały brak jednego z rodziców

• Problemy z asymilacją

• Migranci- problemy z zatrudnieniem; niższe płace, szybciej zwalniani

• Specyfika stacji mieszkaniowej-gorsze wyposażenie mieszkań, skupianie się imigrantów w określonych dzielnicach czy miastach

• Przestępstwa na tle rasowym/etnicznym.

WYKŁAD 12

Procesy, które kształtowały oblicze współczesnego świata:

• Migracje

• Kultura masowa

• Globalizacja

GLOBALIZACJA

• Pod koniec XX wieku idea społeczeństwa globalnego i procesów globalizacji zdominowały teorię socjologiczną

• Globalizacja jest także popularnym pojęciem w publicystyce i polityce

• Globalizacja bywa różnie definiowana; problem z ujęciem zjawiska odzwierciedla wielość definicji

„Globalizacja to zespół procesów, które tworzą jeden wielki świat”

- definicja Robertsona

WYMIARY GLOBALIZACJI:

• Świat staje się jednym dzięki nowoczesnym technologiom komunikacyjnym np. Internet, telewizja, radio (masowe media). Świat staje się „globalną wioską” (M. McLuchan)

• Społeczności ludzkie stają się coraz bardziej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomiczno-politycznych, finansowych, strategicznych, kulturalnych

• Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych i kulturalnych o charakterze ponadnarodowym, oderwane od konkretnego kraju czy państwa- korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe- np. coca-cola, McDonald's, ONZ, UE itp.

• Pojawiają się nowe kategorie społeczne osób, których proces i życie odrywają się od konkretnego miejsca- menadżerowie, finansiści, zawodowi sportowcy, artyści, personel lotniczy

• Efektem globalizacji jest uniformizacja świata oraz homogenizacja kultur.

• Wpływ masowych mediów na kształtowanie światopoglądu- „imperializm mediów”- np. 14 luty dzień św. Walentego

• Westernizacja- inaczej amerykanizacja -np. w kinach sprzedawane są bilety głównie na filmy produkcji amerykańskiej; czasami filmy mogą stać się firmami stają się oddzielnym przemysłem np. produkcja kubków, pościeli i innych akcesorii z bohaterami władców pierścieni itp. Dzięki filmom i serialom promuje się amerykański styl życia, przedstawiane jest szczęśliwe życie, wypełnione sukcesami i właśnie to jest dla ludzi atrakcyjne.

EFEKTY GLOBALIZACJI:

• Deterytorializacja kultur- etnokrajobrazy- żadna kultura nie zachowała w 100% swojej dziewiczości m.in. z powodu migracji kultury zostają przenoszone; mozaiki etniczne w państwach- ludzie mają problemy z tożsamością

• Hiperprzestrzenie- np. centra handlowe, lotniska, KFC, empik wszędzie serwują te same produkty, miejsca wyglądają wszędzie tak samo.

• Hiperrzeczywistość- pojęcie wprowadzone przez Jean'a Baudrillarda - takie miejsca to np. Disneyland- miejsca- „niby rzeczywistości” - odwzorowania pewnych rzeczywistości by je sprzedać

• Turyzm- chodzi o przemysł turystyczny- np. safari- inność sprzedaje się bardzo dobrze, ale musi być to inność z pocztówek, fotografii itp.; wieża Eiffla, Statua Wolności tworzy się gotowe, standardowe opakowanie atrakcji turystycznych, obcowanie z obcością w bezpieczny sposób.

• Nowe formy integracji- nowoplemiona i tybalizm Michela Maffesdi - tworzą się grupy ludzi, których łączą np. wspólne zainteresowania: formy wspólnot (np. fora internetowe) - łatwiej zrezygnować z uczestnictwa.

• Globalizacja nie zawsze oznacza homogenizację czasami wywołuje reakcję odwrotną- uznanie odmienności na poziomie racjonalnym i lokalnym za cenną wartość społeczną:

• Racjonalizmy i lokalizmy

• Folklor (autentyczna sztuka ludowa) a folkloryzm (artefakt kulturowy, nawiązuje do folkloru, jest pewnego rodzaju odtworzeniem folkloru np. zespół pieśni i tańca, kuchnia ludowa)

WYKŁAD 13

ZMIANA SPOŁECZNA

• Przemiany społeczeństw pierwotnych

• Zmiany zachodzące we współczesnych społeczeństwach

Zmiana społeczna może mieć charakter:

• Wewnętrzny (endogenny) np. odkrycia geograficzne

• Zewnętrzny (egzogenny) np. wynalazki

Do zmian dochodzi w wyniku:

• Innowacji

• Ewolucji

• Dyfuzji

• Akulturacji

• Synkretyzmu kulturowego

Czynniki zmiany społecznej:

• Technologie

• Organizacja społeczna

• Ideologia

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:

• Kultura w ujęcie atrybutywnym i dystrybutywnym, esencjalna i ideacyjna, definicja kultury.

• Twórcy i główne założenia ewolucjonizmu, funkcjonalizmu, relatywizm, psychokulturalizm, strukturalizm

• Ewolucje człowieka- australopitek, gatunek homo, neandertalczyk, homo sapiens, hipoteza Ewy genetycznej

• Specyfika kultur górnego paleolitu, kromaniończyk

• Rewolucja neolityczna

• Cechy definicyjne języka, hipoteza Sapira- Whorfa, współuczestniczenie faktyczne, kompetencje komunikacyjne

• Monomit Campbella, rytuały przejścia, przemoc rytualna

• Koncepcja magii Frazera, sacrum i profanum, religia u Durkheima i Levy-Bruhla, kultura magiczna

• Formy małżeństwa- miejsce zamieszkania po ślubie, Endo i egzogamia, małżeństwa preferencyjne i nakazowe

• Aspekty etniczności, grupa etniczna, konflikt etniczny, asymilacja

• Pojęcie migracji, typy migracji, modele migracji i czynniki przyciągające i wypychające, nowe ujęcie mikro i makro systemowe, kulturowe aspekty migracji

• Definicja globalizacji, 4 wymiary globalizacji, westernizacja, efekty globalizacji: deterytorializacja kultur, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość, turyzm.

---