Teza I - miejsce teologiczne wiary w stworzenie

Stworzenie i zbawienie w ich wzajemnych relacjach

Opisy stworzenia świata zawarte w Piśmie Świętym mają na celu ukazanie istoty stworzenia, jego relacji do Boga oraz dziejów zbawienia ludzkości. Prawda o dziejach stworzenia jest nierozerwalnie powiązana z prawdą o zbawieniu. Porządek stwórczy i porządek zbawczy nie są tym samym ale się nie usuwają wzajemnie i nie mieszają. Ten sam Bóg jest Stwórcą i Zbawcą i ta sama osoba ludzka jest stwarzana i zbawiana. Dar stworzenia dał człowiekowi materialne, realne istnienie, natomiast dar zbawienie dał człowiekowi nieskończone istnienie. Teologia stworzenia i zbawienia mają ten sam przedmiot: Bóg, człowiek i świat, różny mają przedmiot formalny: istnienie (życie) w wymiarze ziemskim (skończonym) i wiecznym. Człowiek jest w centrum całego stworzenia, jak również jest adresatem zbawczego dzieła Chrystusa.

Chrystologia św. Pawła ujmuje nową wizję stworzenia w Jezusie jako odkupicielu. Stworzenie i zbawienie łączy wizja Adama. Pierwszy Adam z prochu ziemi, był przyczyną rozbicia i podziałów, Drugi Adam, Syn Boży który zjednoczył się z człowiekiem już osobowo, jednoczy ludzkość z Bogiem. Na tej zasadzie Chrystus staje się Głową stworzenia, prawzorem (albowiem z Niego i dla Niego wszystko).

Stary Testament: stworzenie jako przesłanka (założenie) przymierza

Zwolennicy tej teorii to K. Barth, G. von Rad. Twierdzili że wiara Izraela w stworzenie świata wywodziła się z doświadczenia działania Boga. To doświadczenie wybrania, prowadzenia , zawarcia przymierza z nardem wybranym było podstawą odkrycia stwórczej mocy Boga. Bóg, który objawił się uwalniając Lud z Egiptu musi być koniecznie Bogiem całego świata. Wiara w dzieło stworzenia było objawem przejścia od pojmowania Boga tylko Izraela (myślenie nacjonalistyczny) do pojmowania Boga jako Pana i Stwórcę całego świata (myślenie uniwersalistyczne). Stwórca jest Bogiem bliskim, Bogiem który kocha swoje stworzenie i troszczy się o nie, dlatego zawiera przymierze ze swoim narodem, które zaczyna realizować się w Abrahamie. Taka interpretacja ma przybliżone wyjaśnienie w analizie pierwszych trzech rozdziałów księgi Rodzaju. Zawarta tam historia stwarzania jest ujęta jakby w schemat przymierza, jakie znał naród Izraelski. Najpierw Bóg okazuje swoją dobroć i stwarza człowieka, następnie umieszcza go w raju dla niego przygotowanym i zobowiązuje do wierności (w przykazaniu nie jedzenia z drzewa). Nieposłuszeństwo Bogu przynosi śmierć.

Stworzenie jako pojęcie niezależne od przymierza

Przedstawiciel tego poglądu C. Westrmann uważał że autorzy Księgi Rodzaju materiał do jej powstania zaczerpnęli z kultur ościennych. We wszystkich ludach ościennych Izraela panowało przekonanie, że wszystko co istnieje zostało stworzone przez bóstwo. Zatem wiara Izraela w Boga Stwórcę nie jest uzależniona od wiary w przymierze Boga z Izraelem. Bóg Stwórca wszystkich ludzi szczególnie umiłował naród Izraelski i zawarł z nim przymierze.

Problem historyczności opisu stworzenia

Historyczność opisów stworzenia wyjaśnia Karl Rahner, przy pomocy teorii etiologii historycznej. Autorzy księgi rodzaju żyli w konkretnej sytuacji doświadczenia dobroci Boga, który opiekował się, bronił, pouczał lud przez siebie wybrany. Z drugiej strony autorzy Księgi Rdz obserwowali rzeczywistość grzechu i to zarówno tego osobistego jako i całego narodu wybranego. Taki stan próbowali wyjaśnić opisując że wszelkie dobro pochodzi od Boga Stworzyciela, natomiast zło pochodzi od człowieka. Teologowie nazwali ten rodzaj wyjaśniania jako proroctwo retrospektywne. Patrząc wstecz autorzy Rdz chcieli określić historyczną drogę pierwotnej ludzkości, a dzięki natchnieniu mogli wypowiedzieć prawdy o początku świata i człowieka. Nie jest bowiem zamiarem Pisma Świętego aby dostarczać danych historycznych, czy przyrodniczo-naukowych, lecz przedstawić prawdy Boże objawione dla naszego zbawienia.

Pozabiblijne opisy pochodzenia świata i człowieka i ich wartość w świetle Objawienia

Wysoko rozwinięte kultury Azji posiadały własne mity kosmogeniczne mówiące o pochodzeniu świata. W egipskim micie o bogu Słońca Re, stwórcze działanie polegało na wprowadzeniu każdego ranka na nowo ładu w świecie (maat); bóg ten wyłonił się z pierwotnych wód (nun) i aż do wieczora odbywał swą zwykłą drogę po niebie, umożliwiając tym samym wszelkie życie. W mitologii kananejskiej (Mezopotamia ) najwyższy bóg El jest nazywany stwórcą bogów (teogonia), a jego żona Athiratu stwórczynią bogów. Są oni stwórcami stworzeń, w tym i człowieka. Stworzenie rozumiane jest jako zachowanie ziemi dzięki stałemu cyklowi wegetacji, za który odpowiedzialny jest bóg Baal, wspomagany przez żonę (i siostrę) Anat. W walce z innymi bogami (teomachia) Baal zwyciężył i ustanowił stały cykl wegetacji. Babiloński poemat Enuma Elisz mówi o wyłonieniu się z bezmiaru wód pierwotnego chaosu pierwszej pary bogów Tiamat i Apsu, z której zrodził się świat i cały świat. Ludzie zostali stworzeni z ciała zabitej Tiamat. Inny babiloński mit Atrahasis, mówi o tym że ludzie zostali stworzeni po to by zastąpić zbuntowanych bogów i przejąć ich niewolniczą pracę. W Persji króla uważano za ustanowionego przez Boga stróża ładu kosmicznego. Czczono ciała niebieskie jako bóstwa z racji przypisywanej im władzy kierowania losami świata i człowieka.

Pomimo wielu analogii mitów starożytnych ludów o stworzeniu świata, opis stworzenia świata zawarty w Objawieniu ma wiele różnic. Wiara Izraela była monoteistyczna, wyznawali jednego Boga - Jahwe, który jest Stwórcą całego świata. W opisie biblijnym stworzenia brak zradzania się bogów i walki bogów. Bóg stworzył człowieka w swojej dobroci, stworzył go na swój obraz i obdarzył go wolnością. Izrael chociaż uważał króla za namaszczonego przez Boga, to odmawiał mu czci boskiej, król był takim samym człowiekiem jak wszyscy. Izrael nie czcił ciał niebieskich ani żadnego ze stworzeń. Teologiczne opisy stworzenia świata przezwyciężają świadomość mityczną.

Teza 2 - nauka o stworzeniu w Starym Testamencie

Teologiczne treści Rdz 1-3

Księga Rdz 1-3 zawiera różne warstwy tradycji: kapłańskiej (Rdz 1-2,4a) i jahwistycznej (Rdz 2,4b-3,24). Przejście od jednej tradycji do drugiej dostrzegalne jest w zmianie imienia Boga: z Jahwe na Elohim. Część jahwistyczna powstała w IX wieku, natomiast cześć jahwistyczna powstała w okresie niewoli Babilońskiej VI wiek. Egzegeci i teologowie są zgodni, że księga Rdz nie jest reportażem o stworzeniu świata, ujmuje w paru wierszach olbrzymią przestrzeń czasową. Rozumienie świata przez ludzi było bardzo prymitywne. Jednak opisy stworzenia zawierają idee stworzenia, które wykraczają poza możliwości poznawcze człowieka. Żadna ludzka tradycja nie sięga do momentu stworzenia. Opowiadanie dotyczące początków istnienia świata i człowieka ukazuje istotne prawdy wiary, zinterpretowane przez Kościół. Główne treści teologiczne:

1. Początek początków - początkiem stworzenia był chaos, który wyrażał niebyt, nicość. akt stwórczy jest powołaniem do istnienia coś co wcześniej nie istniało. Stwórcą wszystkiego jest Bóg, który powołuje do istnienia wszytko jednym aktem stwórczym.

2. Stwórcą jest Bóg, który jest Panem nieba i ziemi, który istniał przed całym stworzeniem, jest niestworzony, plan stwarzania świadczy o wszechmocy i mądrości Boga

3. Stworzenie z niczego, można to wywnioskować nie wprost ale z wyrażenia pierwotnego chaosu, który oznacza nicość, brak jakiegokolwiek stworzenia.

4. Pierwotna dobroć stworzenia- każde stworzenie, jest dobre, tzn. posiada właściwą sobie doskonałość, konieczną do realizowania celu bytowania,

5. Godność człowieka - człowiek jest najdoskonalszym stworzeniem Bożym na ziemi, stworzony na obraz i Boże podobieństwo,

6. Bóg z prochu ziemi tworzy człowieka i tchnie w niego życie,

7. Bóg tworzy człowiekowi środowisko dla życia (raj), człowiek ma harmonijną relację do Boga, świata i samego siebie, szczęśliwość człowieka,

8. Człowiek ma wolną wolę jako dar Boży - człowiek może uznać siebie jako byt stworzony i swój status lub odrzucić to.

9. Kobieta jest stworzona przez Boga jako odpowiednia pomoc dla mężczyzny - kobieta ma taką samą naturę jak mężczyzna,

10. Człowiek jest odpowiedzialny za swój rozwój i jest wezwany do troski o świat i zaangażowanie w pracę (troska o raj),

11. Pierwotnie cielesność jest traktowana jako piękno stworzenia,

12. Zło na świecie jest skutkiem grzechu człowieka, odpowiedzialność za istnienie zła nie obciążą Stwórcy,

13. W relacje pomiędzy Bogiem a człowiekiem wkracza istota demoniczna,

14. Wąż wyobraża wielką inteligencję, większą od człowieka, i przeciwną Bogu

15. Człowiek przez swoje nieposłuszeństwo Bogu ściągnął na siebie karę śmierci, odtąd jest istotą śmiertelną,

Pierwszy opis stworzenia Rdz 1,1-2,4a

Pierwszy opis stworzenia mówi o całym widzialnym wszechświecie. Opis ten posługuje się schematem tygodnia, w którym poszczególne dni są etapami stwarzania. Nie jest to kolejność czasowa powstawania stworzeń. Twórcza aktywność Boga wpleciona w schemat tygodniowy jest normatywna dla rytmu życia i pracy wszystkich ludzi. Porządek powoływania bytów określa większą lub mniejszą odległość poszczególnych stworzeń od Boga. Bóg rozgranicza pierwotny chaos, swym słowem, powołuje stworzenie z nicości do bytu. Bóg powołuje prze słowo, wskazuje to na związek zależności stworzenia od Stwórcy. Słowo Boga jest stale wypowiadane nad stworzeniem, stąd pozostaje stwórcze działanie. Poprzez wypowiadane słowo Bóg pozostaje zawsze zwrócony do swojego stworzenia. W tekście sześciokrotnie jest powtarzany zwrot „i było dobre”, z punktu widzenia teologicznego stworzenie w oczach Boga ma zawsze pozytywną wartość. Pierwszego dnia Pan rozgranicza pierwotny chaos i następnie ustanowił dzień i noc, które są całkowicie zależne od Boga. drugiego dnia Bóg oddziela wody i tworzy niebo i wody pod sklepieniem nieba. Trzeciego dnia oddzielił Bóg wody od lądu suchego, na którym powstała roślinność. Czwartego dnia Stwórca uczynił Słońce i Księżyc, oraz wszystkie gwiazdy na niebie. Piątego dnia Bóg uczynił istoty żywe w wodach i w powietrzu i pobłogosławił im aby się rozmnażały. Szóstego dnia Bóg uczynił wszystkie rodzaje zwierząt ziemnych, tego dnia także Bóg uczynił człowieka na swój obraz. Człowiekowi Bóg błogosławi i przykazał panowanie nad ziemią. Wszystko co Bóg uczynił darował człowiekowi. Siódmego dnia Bóg odpoczął po całym dziele stwarzania.

Drugi opis stworzenia Rdz 2,4b-25

Drugi opis stworzenia wychodzi od obrazu ziemi pustynnej, pozbawionej roślin i zwierząt. Autor księgi ukazuje kolejno pewne obrazy aby wyrazić sens i istotę ludzkiego życia. Dopóki na ziemi na ziemi nie ma ludzi, jest ona pustkowiem. Bóg lepi człowieka z prochu ziemi, jest przedstawiony jako garncarz dla podkreślenia zależności człowieka od Boga. materiał z którego Bóg lepi człowieka (ziemia), wskazuje na nietrwałość człowieka, człowiek w swej cielesności związany jest z ziemią. Jednak w człowieku jest tchnienie życia, gdyż wszelkie życie pochodzi od Boga. obraz ten ukazuje także troskę Boga o ludzi, którzy zawsze pozostają pod Jego opieką. Pan Bóg sprawia że z ziemi wyrastają drzewa i wszelka roślinność, obraz ten przedstawia troskę Boga o ludzi, którym daje wszystko co jest im potrzebne. Wymienienie rzek przepływających przez raj miało wyrażać obfitość wody, która na pustyni jest symbolem życia. Bóg zaufał ludziom powierzając im ziemię. Człowiek otrzymał zadanie przekształcania ziemi przez pracę. Dzięki pracy ludzi nie tylko sama ziemia się zmienia ale rozwija się także człowiek. Przykazał Pan Bóg człowiekowi aby nie spożywał owoców z drzewa poznania dobra i zła. Ponieważ człowiek jest istotą rozumną i wolną Bóg ustanowił przykazanie, przeciwko któremu nie wolno mu wykraczać. Bóg rozpoznaje potrzebę pomocy dla człowieka, jednak żadne dotychczas stworzone stworzenie nie było odpowiednią pomocą dla niego. Bóg wprowadza Adama w głęboki sen i tworzy z jego żebra niewiastę. Obraz utworzenie kobiety z ciała mężczyzny oznacza że są oni bardzo bliscy sobie i są sobie równi. Kończąca opowiadanie wzmianka o nagości obojga wyraża myśl o czystości niewinności moralnej.

Opis upadku i zapowiedź zbawienia Rdz 3

Opis księgi rodzaju rozpoczyna się od podkreślenia roli węża w całej historii upadku, jako stworzenia, jego inteligencja znacznie przekraczała inteligencję człowieka. Nie chodzi tutaj o zwykłego węża ale istotę demoniczną, szatana, który w swej przebiegłości sprzeciwia się Bogu. Wąż kusiciel zwraca się z pokusą do niewiasty, która z natury jest wrażliwsza. Szatan chytrze podsuwa w wypowiedzi wieloznacznik ( czy rzeczywiście nie wolno jeść ze wszystkich drzew?). niewiasta odpowiada że zakaz dotyczy jednego drzewa ale dodaje kłamstwo że nie wolno człowiekowi nawet go dotykać. Niewiast kontynuuje o karze śmierci za złamanie zakazu. Wąż przebiegle sączy wątpliwości czy aby na pewno Bóg ukarze za złamanie zakazu (na pewno nie pomrzecie). W człowieku rodzi się przekonanie, że człowiek może być jak Bóg, istotą pożądania jest pycha ludzka. Dialog z wężem pokazuje jak człowiek może zbliżyć się do zła i jemu ulec. Niewiasta spostrzegła że owoce tego drzewa nadają się spożycia i zjadła i podała mężczyźnie. Złamanie zakazu powoduje że ludzie poznają swoją nędze, ujawnia się to we wzajemnym lęku przed sobą i przed Bogiem. Ludzie ukryli się przed Bogiem. Bóg szuka upadłych ludzi. Bóg rozmawia z ludźmi i próbuje się dowiedzieć od nich samych o złamaniu zakazu. Ludzie jednak nie potrafią uznać swojej winy i zrzucają kolejno odpowiedzialność. Bóg ogłasza swój wyrok rozpoczynając od węża, jako głównego sprawcę zła. Bóg wypowiada swoje przekleństwo nad wężem i wprowadza nieprzyjaźń między potomstwo jego a potomstwo ludzkie. Oznacza to że ludzie pomimo swojego grzechu nie utracili dobroci natury, chociaż została ona skażona. Konsekwencje grzechu nie są takie same dla mężczyzny i kobiety. Kobieta ma być poddana mężczyźnie, swe pragnienie ma kierować ku niemu, ma doświadczyć bólu rodzenia potomstwa. Mężczyzna będzie się zmagał z całą przyrodą, nad którą miał panować. Praca, ciężka i rozczarowująca, nie będzie przynosiła mu satysfakcji.

Temat zbawienia w innych tekstach starotestamentalnych

Iz 40-55 - przedstawia stworzenie w perspektywie zbawczej. Autor natchniony utwierdza wiarę, że to właśnie Jahwe stworzył i wybrał Izraela. Stworzenie jest objawieniem się mocy zbawczej Boga Izraela.

Am 4,12 - stwórcze działanie Boga jest podstawą zaufania Bogu i wiarę w Jego zbawcze działanie.

Ps 2;47;105 - przedstawiają Boga jako wyzwalającego Izraela, stworzyciela świata i Króla ostatecznych czasów.

Hi 28; Syr 24 - literatura mądrościową ukazuje niezwykła mądrość Boga stwarzającego wszystko, stąd też pochodzi zaufanie do Jego zbawczego planu.

Stworzenie w Nowym Testamencie

W Nowym Testamencie stworzenie pojawia się jako kontynuacja myśli Starego Testamentu. Nowością jest ukazanie Chrystusa jako pełni dzieła Bożego rozpoczętego w stworzeniu, które przedłuża się do końca wieków. W Dziejach Apostolskich (17,24-31) zawarta jest zapowiedź sądu Bożego nad ludźmi. Bóg, który od początku (od stworzenia) kierował losami ludzkości ostatecznie będzie sądził ludzkość. Zmartwychwstanie Chrystusa jest momentem ostatecznego działania Boga. 1Kor 8,6 zawiera wyznanie wiary w jednego Boga Ojca i wyznanie wiary w jednego Pana Jezusa Chrystusa. On jest Panem przez którego wszystko się stało i my istniejemy przez Ojca. Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między ludźmi i Bogiem, stąd jest pośrednikiem w stworzeniu. Hb 1,2-3, Syn , przez którego został stworzony świat jest tym, który został ustanowiony dziedzicem. J1,3.10 czwarta Ewangelia przepowiada pośrednictwo Logosu w stworzeniu. Logos jest Bogiem, jest zjednoczony z Ojcem od początku. Św. Jan mówi o wprost o stwórczej funkcji Logosu. Logos jest tym z którego wszystko zostało stworzone. Kol 1,15-20 Chrystus umarły i zmartwychwstały jest obrazem Boga niewidzialnego, pierworodny wobec całego stworzenia. Stworzenie Chrystusowi zawdzięcza swoje istnienie.

Teza 3 - stworzenie w ujęciu systematycznym

Bóg stwarza poprzez słowo

„Bóg powiedział: niech się stanie”- autorzy natchnieni wyrażali przekonanie że całe stworzenie dokonało się przez słowo. Hebrajskie słowo „dabar” etymologicznie oznacza że w Bogu ukryta jest moc stwarzania. Motyw ten nie wywodzi się z mitologii naturalnej, gdyż zwrot ten pojawia się późno. Słowo Boga nie jest mocą natury ale sposobem działania Boga, który jest Osobą. Człowiek jest partnerem dialogu z Bogiem. Bóg jest tym który udziela się w słowie człowiekowi, człowiek jest zaś tym który albo przyjmuje to słowo albo odrzuca. Słowo Boga to przewyższanie Boga nad wszelkim stworzeniem. Słowo przedstawia wolę Boga.

Stworzenie jako dzieło Boga Trójjedynego

Przyczyną sprawczą stworzenia są w równorzędnym stopniu Ojciec, Syn i Duch Święty (Sobór Laterański IV). Stworzenie jest zatem wspólnym dziełem całej Trójcy. Wskazują na to relacje zachodzące wewnątrz Trójcy. Ojciec oddaje się całkowicie Synowi w Duchu, to akt stwórczy należy rozumieć w tym Trynitarny komunikowaniu się. Syn jest obrazem Ojca a w konsekwencji tego wszystkiego c od Niego pochodzi w Duchu Świętym, a zatem wszystkiego co stworzone. Wspólne dla Trójcy Świętej dzieło stworzenia sprawia, że miłość, która tworzy wiekuistą wspólnotę Osób Boskich, udziela się na zewnątrz wszystkim stworzeniom, ale jednocześnie całe stworzenie jest całkowicie różne od Trójcy. Dzieło Trójcy Świętej stworzenia świata jest całkowicie wolne i wypływa z dobroci Boga. św. Augustyn kreślił to wspólne dzieło, że stworzenia świata dokonuje „Ojciec i Syn i Duch Święty”. Dzieła stworzenia dokonują nie kolejno po sobie, ale równoważnie względem siebie.

Motyw stworzenia

Stworzenie jest aktem wolności Boga, wynika z całkowitej doskonałości Boga, w którym nie ma żadnego braku. Bóg nie potrzebuje świata dla swej doskonałości. Stworzenie nic nie wnosi do doskonałości Boga, jest aktem całkowitej bezinteresowności. Świat zaistniał ponieważ Bóg w swojej wolności chciał jego istnienia. Stworzenie nie jest kaprysem Boga, ale motywem zaistnienia świata jest Jego miłość.

Cel istnienia świata: chwała Boża

Bóg stworzył świat aby dać mu udział w chwale i miłości Boga. celem stworzenia jest zatem udział w chwale Boga. świat widzialny ukazuje obecność i boskość Boga niewidzialnego. Stworzenie oddaje chwałę Bogu po prostu istniejąc (chwała obiektywna - gloria obiectiva), lub przez dzieło istot rozumnych i wolnych (chwał subiektywna - gloria subiectiva). Chwała Boża w Nowym Testamencie ma charakter chrystologiczny, Jezus Chrystus jest Objawieniem się chwały Bożej. Oddawanie chwały Bogu najpełniej realizuje Chrystus, uwielbiając Ojca. Chwała Boża w stworzeniach objawia się w różnych stopniach doskonałości. Skutkiem grzechu pierworodnego była utrata chwały Bożej. Człowiek jako obraz Boga oddaje chwałę Bogu przez otwartość na Boga.

Bóg stworzył świat wraz z czasem

Kościół stwierdza, że Bóg stworzył świat wraz z czasem (Bóg stworzył niebo i ziemię na początku). Dzieło stworzenia nie było aktem zaistniałym w czasie, ale razem ze stworzeniem wszelkiego stworzenia stworzony został także czas. Nie ma świata bez czasu ale i nie ma czasu bez świata. Nie istnieje żaden czas poza światem, lub przed światem. Świat istnieje w czasie. Czas jest miarą trwania właściwą dla bytów materialnych. Jest oczywiste że istniejący świat, nie istniał od zawsze, ma swój pierwszy moment ale i ma swój określony koniec. Bóg sam wypełni w Chrystusie Koniec czasów. Jezus Chrystus prowadzi ludzkość do jej ostatecznego wypełnienia.

Stworzenie z nicości

Stwierdzenie, że Bóg stworzył świat z niczego (ex nihilo) wypływa z uznania wszechmocy Boga. gdyby istniało coś niezależnie od Boga, coś co nie zawdzięczałoby Bogu swojego istnienia, oznaczałoby to, że Bóg nie jest Bogiem. Nicość nie można rozumieć jako jakiejś pramaterii, ani jako rzeczywistości poprzedzającej stworzenie (chaos). Nicość oznacza działanie Boga, spowodowanie zaistnienia rzeczy. Stwarzanie jest wyrażone hebrajskim słowem „dabar” (Rdz 1), które nie wyraża pracy przetwarzania czegoś, podmiotem Tego słowa jest zawsze Bóg. Innym terminem wyrażającym tą rzeczywistość jest wyrażenie tohu -wa-bohu tłumaczone jako bezwład i pustkowie, jednak nie oznacza ono żadnej rzeczywistości. W 2Mach 7,28 Matka synów skazywanych na śmierć wyznaje odwieczną wiarę narodu wybranego. (Proszę cię synu spójrz na niebo i na ziemię, a mając na oku wszystko, co jest na nich, zwróć uwagę na to że z niczego stworzył je Bóg i że ród ludzki powstał w ten sam sposób.).

Podtrzymywanie świata w istnieniu - Opatrzność Boża

Świat stworzony zależy od Boga w każdym momencie jego istnienia, tak samo jak zależał od Boga w momencie jego zaistnienia. Bóg jest obecny dla świata, świadczą o tym księgi ST: 1Sm 26 - Bóg zabija i ożywia, Jr 5,24; Ps 145,15 - Bóg daje deszcz, zbiory i pokarm we właściwym czasie, Mdr 16,26 słowo które było pośrednikiem stworzenia jest mocą podtrzymującą świat w istnieniu. Wszyscy zostali wybrani o przeznaczeni w Chrystusie (Ef 1,9). W Nowym Testamencie Jezus naucza że człowiek jest ważniejszy od całego stworzenia (Mt 6, 25-34). Bóg zachowuje i kieruje w swej opatrzności wszystko co stworzył (Sobór Watykański I). tak samo jak Bóg działał stwórczo przy powoływaniu świata do istnienia, tak też działa w nieustannym podtrzymywaniu świata w jego istnieniu oraz w jego ostatecznym wypełnieniu, jest to creatio continua. Bóg nie ogranicza wolności człowieka przez swoją Opatrzność, ale jest podstawą tej wolności. Bóg jest twórcą wolności człowieka i to On zabezpiecza aby człowiek mógł z niej skorzystać. Człowiek jest niezależny w swej wolności.

Teza 4 - człowiek jako stworzenie, pochodzenie człowieka

Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo, stworzył mężczyznę i niewiastę. Człowieka został stworzony w swojej własnej naturze: zawiera w sobie świat duchowy i materialny. Człowiek jako jedyne stworzenie jest zdolny do poznania i pokochania swojego Stworzyciela. Człowiek jest jedynym stworzeniem które Bóg chciał dla niego samego. Tylko człowiek jest wezwany do uczestnictwa w życiu Bożym. Człowiek posiada godność osoby ludzkiej. Jest zdolny aby dać swojemu Stwórcy odpowiedź w postaci wiary i miłości. Człowiek został stworzony aby służyć i kochać Boga.

Rodzić się i umierać dziś

Współczesna nauka tak dalece ingeruje w życie ludzkie że chce kontrolować i wniknąć w proces zrodzenia nowego człowieka i śmierci. Dziecko zaczyna być traktowane jako produkt, który można odpowiednio „wyprodukować”. Rodzice wykazują dużą niedojrzałość traktując dziecko jako ich prawo. Różnego rodzaju techniki manipulacyjne wpływają na proces poczęcia czy to przez sztuczne zapłodnienie, czy też unikanie zapłodnienia przez środki antykoncepcyjne. Życie ludzkie zatraca swoje podstawowe pojęcie jako łaska, dar, tajemnica.

Opowiadanie o pochodzeniu człowieka

Księga Rodzaju posiada dwa ujęcia powstania człowieka. W opowiadaniu Kapłańskim człowiek został stworzony jako ostatni, jako szczyt całego stworzenia, jako największe dzieło Boga(Rdz 1,27). W drugim opisie jahwistycznym człowiek ukazany jest jako pierwsze stworzenie, ukształtowane przez Boga, a cały świat został ukształtowany dla niego(Rdz 2,7).

Człowiek pochodzi z ziemi i jest z nią związany, ma ją uprawiać, a po śmierci wróci do niej. Człowiek jest stworzony tego samego dnia co zwierzęta, należy do ich świata. Człowiek jednak przewyższa zwierzęta gdyż jest obrazem Boga. człowiek ma panować nad światem. Świat nie jest człowiekowi obcy, ale człowiek ukoronowaniem całego świata. U podstaw wszelkich relacji człowieka jest odniesienie do Boga.

Ewolucjonizm

Istotna treść opisu biblijnego

Pismo święte stwierdza że człowiek został stworzony przez Boga jednym aktem. Pismo święte nie chce informować jak człowiek został stworzony ale że człowiek został stworzony. Człowiek w całej swej naturze zawdzięcza swe istnienie stwórczemu działaniu Boga. zatem Pismo święte nie zabiera głosu na temat procesu stworzenia.

Dane nauki

We współczesnej wizji naukowej powstawania poszczególnych gatunków na Ziemi wiąże się z ewolucją biogenetyczną. Poszczególne gatunki przechodził przekształcenie (transformację) w inne gatunki, ewoluowały dostosowując się do warunków środowiska. Jedne gatunki wymierały inne powstawały w ich miejsce na drodze selekcji naturalne. Wszystkie gatunki powstały z jednej pierwotnej formy życia na Ziemi. Prekursorem ewolucyjnego przekształcania się gatunków był Jean Baptiste Lamarck, który w swoich badaniach wykazywał że poszczególne organy u gatunków wykształcały się jako odpowiedź na potrzebę wykonywania określonych czynności. Nowo powstały organ był przekazywany następnemu pokoleniu. Teorię tę przyjął Charles Darwin, rozbudowując ją o teorię doboru naturalnego, według której w środowisku mogły przetrwać tylko te jednostki które były najlepiej dostosowane. Współcześnie mówi się o wielu czynnikach wpływających na zmiany mutacyjne w organizmach żywych.

Człowiek wierzący wobec ewolucjonizmu

Człowiek wierzący, który uznaje autorytet Objawienia, nie wyklucza z góry, że Bóg mógłby posłużyć się procesem ewolucji dla stwarzania. Jednak do tej pory nie ma na to przekonujących dowodów. Encyklika Piusa XII Humani generis (1950) a także późniejsze nauczanie Jana Pawła II i Benedykta XVI stwierdzają że autorzy biblijni nie rozstrzygają, czy Bóg stworzył człowieka bezpośrednio, czy też wykorzystał istniejącą materię ożywioną. Ciało ludzkie powstałe w drodze ewolucji z niższych gatunków mogło być w pewnym stadium rozwoju obdarzone przez Boga duszą, a więc rozumem i wolną wolą. Moment ten antropologia określa progiem hominizacji. Być może że o tym momencie pisze Księga Rodzaju.

Stanowisko rady naukowej KEP

Jest rzeczą oczywistą, że zastąpienie wiary w Stwórcę materialistycznym ewolucjonizmem jest dla chrześcijanina nie do przyjęcia. Ale także fundamentalistyczny kreacjonizm nie jest zgodny z nauką katolicką.

Kościół jest zarówno za jasnym rozgraniczeniem kompetencji nauk matematyczno-przyrodniczych i myśli religijnej, jak i za ich spotkaniem wokół zagadnienia prawdy i ostatecznych pytań człowieka. Spotkanie to jest możliwe, bowiem wiara chrześcijańska od początku była przeświadczona, że mamy możliwość uchwycenia naszym rozumem prawdy o Stwórcy i Jego relacji do świata. Z kolei nauki zakładają istnienie rozumnego planu, projektu (design): gdyby rzeczywistość była chaosem, u którego źródeł miałby stać przypadek, nie byłoby ani czego poznawać, ani badać.

Kościół - odrzucając ideologiczny ewolucjonizm i fideizm - jest żywo zainteresowany zagadnieniem ewolucji, które w ostatecznym wymiarze dotyka tych samych pytań, na które daje odpowiedź wiara: Skąd pochodzimy? Dokąd zmierzamy? Jaki jest nasz początek? Jaki jest nasz cel?

Pius XII sformułował przy tym dwa warunki: nie należy przyjmować ewolucjonizmu w taki sposób, jak gdyby była to już nauka pewna oraz jak gdyby można było abstrahować od tego, co o początkach świata i człowieka mówi Objawienie.

Każda teoria jednak - kontynuował Papież Jan Paweł II - domaga się ciągłej konfrontacji z faktami, uwzględniania nowych danych oraz refleksji nad pojęciami zapożyczonymi z filozofii. Jeśli chodzi o zagadnienie ewolucji, wiemy dobrze, że niektóre wykopaliska są niepewne, wielu tzw. ogniw brakuje, a sposoby wyjaśniania mechanizmów są bardzo różnorodne.

nauka wiary niezmiennie utrzymuje, że duchowa dusza ludzka została stworzona bezpośrednio przez Boga. [...]. Ciało ludzkie, pozostające w ustalonym przez Stwórcę porządku sił witalnych, mogło się stopniowo ukształtować z istniejącej uprzednio materii ożywionej. Natomiast materia nie jest sama z siebie zdolna wyłonić duchowej duszy, która stanowi ostatecznie o «uczłowieczeniu

monogenizm

otwarcie się na ewolucjonizm postawiło nowy problem, czy ludzkość faktycznie pochodzi od jednej pary ludzkiej (monogenizm), czy też od wielu par, które w tym samym czasie, w różnych miejscach na ziemi osiągnęły proces hominizacji(poligenizm). Wśród egzegetów jest przekonanie że autor natchniony nie zamierzał przekazać prawdy o pochodzeniu ludzkości od jednej pary. Biblijny Adam nie oznacza człowiek jednego ale człowieka w ogólności. Nowy Testament (Rz 5,12-21) mówi o grzechu pierworodnym w tradycyjnym rozumieniu Adama jako indywidualnego ojca całej ludzkości. Do tego nauczania odwołuje się Sobór Trydencki w swojej nauce o pochodzeniu grzechu pierworodnego. Encyklika Humani Generis nie zgadza się na połączenie poligenizmu z umiarkowaną teorią ewolucji. Ostatecznie przyjęto że jedność ludzkości opiera się na Chrystusie a nie na Adamie. Pierwotnym fundamentem solidarności między ludźmi jest łaska i zbawienie, a nie grzech.

Bóg Stwórcą poszczególnego człowieka

Obietnica licznego potomstwa dana przez Boga Abrahamowi wyraża przeświadczenie, że życie przekazywane przez rodziców ma źródło w Bogu. Kościół wyrażą przekonanie że sama tylko moc rodzenia nie może być przyczyną uduchowionej istoty ludzkiej, lecz przy powstaniu każdego człowieka działa w szczególny sposób Stwórca. Przekonanie to wypływa ze świadomości niepowtarzalnej godności osoby ludzkiej. Każdy człowiek jest bezpośrednio chciany przez Boga, człowiek zatem jest kimś więcej niż tylko produktem ewolucji. Działanie Boga przy zaistnieniu poszczególnego człowieka nie ma charakteru zewnętrznego. Bóg nie stwarza najpierw duszy aby dodać ją do ciała. Bóg przy powstawaniu każdego człowieka działa od wewnątrz poprzez działanie rodziców, uzdalniające ich do dania nowego życia nowej istocie. Zarówno Bóg jak i rodzice są przyczyną całego człowieka, każdy według swojej przyczynowości. Powołanie do istnienie nie jest nowym aktem stwórczym - rodzenie jest kontynuacją stworzenia. Akt stwórczy jest jednym czynem woli Boga i obejmuje cały świat. Nauka Kościoła głosi że działanie rodziców i Boga zbiega się w momencie poczęcia płodu ludzkiego.

Wartość ciała ludzkiego w świetle stworzenia

Człowiek jest jednością złożoną z duszy i ciała. Jest wnioskiem teologicznym, że ciało ludzkie jest czynnikiem integralnym i konstytutywnym natury ludzkiej. Nie można mówić o człowieczeństwie pomijając ciało ludzkie. Ciało ludzkie uczestniczy w godności obrazu Bożego. Osoba ludzka poznaje realizuje, doskonali się w ciele. Ciało jest przeznaczone aby stać się świątynią Ducha. Duszę po śmierci nie należy interpretować jako bezcielesną duszę, do której później dołączy ciało w dniu ostatecznym.

Teza 5 - człowiek jako jedność duszy i ciała

Jedność człowieka w Piśmie Świętym

W Piśmie Świętym człowiek widziany jest pod kątem swojej relacji do Boga. ta relacja decyduje o istocie człowieka i jego powołaniu. W ST naród wybrany ma obowiązek kochać Jahwe całym swoim sercem, całą swoją duszą i ze wszystkich sił swoich. Najważniejsze terminy opisujące człowieka to: nefesh, ruah i basar. Nefesh oznacza oddech, tchnienie i podkreśla życie związane z konkretnym ciałem. Człowiek posiada tchnienie życia i to go określa. Ruah oznacza oddech, duch, umysł, oznacza Bożą moc działającą w człowieku od wewnątrz. Człowiek jest zdolny w ciele do działania. Termin basar oznacza mięso, ciało i odnosił sie jednoznacznie do zwierząt. Człowiek należy do świata zwierząt przez swoje ciało. Nowy Testament przeciwstawia ducha (pneuma) ciału (sarks), jednak nie jest to ujęcie człowieka w ścisłym znaczeniu a jedynie wyrażą wewnętrzny wymiar człowieka duchowego i cielesnego. Św. Paweł głosi naukę o człowieku grzesznym połączonym ze światem i człowieku oczyszczonym i odnowionym przez łaskę.

Jedność człowieka w myśli Ojców Kościoła

Ojcowie Kościoła przeszli od ujęcia biblijnego człowieka jako wewnętrzne spotkanie wielu wymiarów, do człowieka o dwóch wymiarach duchowym i cielesnym. Chętnie przyjmowali koncepcję platońską , w której rozumieniu dusza jest nieśmiertelną substancją intelektualną złączoną z ciałem już uprzednio ożywionym przez duszę zmysłową i wegetatywną. Św. Augustyn twierdził że człowiek jest określony przez swoje odniesienie do Boga, swego celu. Cenił jednak więcej duszę, dusza to nie cały człowiek ale część lepsza człowieka, ciało nie jest całym człowiekiem lecz niższą częścią.

Antropologia św. Tomasza

Przyjął on definicję duszy jako formy ciała, która wyraża całkowitą jedność człowieka ale nie zaprzecza wielości wymiarów. Człowiek jest złożony z duszy i ciała. Dusza nie jest przypadkowo złączona z ciałem. Ciało i dusza nie są dwiema rozdzielnymi rzeczywistościami. Ciało nie jest czymś negatywnym w stosunku do duszy. Dusza bez ciała nie tylko nie byłaby osobą ale w ogóle nie mogła by istnieć. Jedność duszy i ciała służy zbawieniu człowieka a cielesność jest źródłem dobra.

Jedność człowieka w wypowiedziach Magisterium

Magisterium Kościoła jednoznacznie opowiedziało się przeciw wszystkim tendencjom próbującym rozdzielić duszę i ciało w człowieku, orzeka o nieśmiertelności każdej duszy, odrzuca wszelki monizm (człowiek to albo dusza albo ciało) Synod w Toledo (V) odrzucił naukę że dusza jest częścią ciała, Synod Konstantynopolitański (543) odrzucił że czyste dusze preegzystują, a za grzechy są skazywane na życie w ciele. Sobór Konstantynopolitański (869-871) potępił naukę że w człowieku są dwie dusze, Sobór Laterański V (1513) podkreślił że dusza jest nieśmiertelna, w odróżnieniu od ciała. Papież Atanazy II (498) potępił nauczanie że dusza ludzka jest zrodzona przez rodziców.

Godność i powołanie kobiety (kongregacja Nauki Wiary o współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i świecie)

Przede wszystkim należy podkreślić osobowy charakter istoty ludzkiej. Człowiek jest osobą, w równej mierze mężczyzną i kobietą, oboje wszakże zostali stworzeni na obraz i podobieństwo Boga osobowego. Równa godność osób realizuje się w komplementarności fizycznej, psychologicznej i ontologicznej. Niewiast jest drugim „ja” we wspólnym człowieczeństwie. Od początku mężczyzna i kobieta jawią się jako jedność dwojga, co oznacza wyjście z pierwotnej samotności człowieka, w której nie znajdował on pomocy do siebie podobnej. W jedności dwojga mężczyzna i kobieta są od początku wezwani aby bytować obok siebie, razem ze sobą, ale przede wszystkim jedno dla drugiego. Płciowość charakteryzuje mężczyznę i kobietę nie tylko na poziomie fizycznym ale także na poziomie psychologicznym i duchowym. Różnica pomiędzy kobietą a mężczyzną nie może sprowadzać się do faktu biologicznego. Męskość i kobiecość osoby znajduje swój wyraz w zdolności kochania na obraz Boga Miłości, także w oblubieńczym charakterze ciała. Kobiecość jest czymś więcej niż tylko cechą płci żeńskiej, słowo to oznacza ludzką zdolność do życia dla innych i dzięki innym.

Jedną z podstawowych wartości związanych z życiem kobiety jest ta, która została nazwana wrażliwością na innych. Kobieta dzięki głębokiej intuicji czuje że najlepsze w jej życiu jest związane z wydawaniem na świat potomstwa, jego wychowaniem i ochroną. To intuicyjne przeświadczenie związane jest z fizyczną zdolnością do dawania życia. Owa zdolność jest czymś co głęboko kształtuje osobowość kobiecą. Niezastąpiona jest rola kobiety we wszystkich aspektach życia rodzinnego i społecznego, które związane są z relacjami międzyosobowymi i troską o innych. W rodzinie uczą kochać bezinteresownie, uczą szanować każdą inną osobę, poznawać oblicze Boga.

Teza 6 - człowiek jako obraz Boży

Zagadnienie obrazu w teologii

nauka o człowieku jako obrazie Boga stanowi rozwiniętą antropologię teologiczną o charakterze systematycznym. Według tej nauki obraz Boga w człowieku przejawia się najpierw w jego osobowej relacji do Boga, w jego panowaniu nad światem i odpowiedzialności za świat przed Bogiem. Wspaniałość umysłu ludzkiego zdolnego poznawać samego siebie, świat otaczający i przede wszystkim swojego Stwórcę, jest przejawem podobieństwa człowieka do Boga. podobnie w człowieku odbija się dobroć Boża w swej woli, dążeniu do miłości, łaskawości, godności. Drugim przejawem obrazu Bożego w człowieku jest jego działalność, zdolność tworzenia nowych rzeczy, w pracy przetwarzania świata. W rezultacie Bóg odbija swoje podobieństwo w całej osobie ludzkiej, która jest niepowtarzalna i nieporównywalna z żadnym stworzeniem. Człowiek zatem jest istotą boską osobową, ma swoją jaźń, podmiotowość i nieskończoną godność. Obraz Boży w człowieku powodu że człowiek może być partnerem dla Boga, może prowadzić z Nim dialog.

Człowiek jako obraz Boży w Starym Testamencie

teksty mówiące o podobieństwie człowieka do Boga to przede wszystkim: Rdz 1,26-27; 5,1.3; 9,6; Ps8; Syr 17,1-3; Mdr 2,23. Język hebrajski używa sformułowania selem(obraz) i demut (podobieństwo). Pierwszy z nich sugeruje niemal cielesne upodobnienie, w znaczeniu materialnym, zatem nie tylko do jego duszy. Cały człowiek z ciałem i duszą jest obrazem Boga. fragmenty księgi Rodzaju mówią że człowiek jest stworzony na obraz Boży, co oznacza że człowieka odzwierciedla pewne własności Boga, jest partnerem dialogu, lecz nie przestaje być człowiekiem, nie zmienia swej natury. Podobieństwo człowieka do Boga w rozumieniu Rdz wyraża się w określeniu, że człowiek jest pełnomocnikiem Pana Boga wezwanym do zachowania i rozszerzania panowania Boga na ziemi. Człowiek ma szczególną rolę reprezentowania Boga na ziemi. Księga Mądrości podejmuje temat obrazu Bożego w kontekście współuczestnictwa człowieka w życiu Bożym, szczególnie do nieśmiertelności.

Obraz Boży w człowieku w Nowym Testamencie

Nowy Testament podejmuje temat Obrazu Bożego w człowieku w odniesieniu do Chrystusa, Nowego Człowieka, doskonałego obrazu Boga. wypowiedzi św. Pawła: Chrystus jest doskonałym obrazem Boga(2Kor 4,4), chrześcijanin staje się obrazem Chrystusa (Rz 8,29), chrześcijanin w Chrystusie staje się obrazem Boga (Kol 3,10). Człowiek jest jako taki obrazem Boga ponieważ jest stworzony przez Boga i z racji na to że w Chrystusie stał się przybranym synem Ojca. Aspekt zbawczy poruszany w Nowym Testamencie bierze pod uwagę że grzeszny człowiek dzięki Chrystusowi zostaje upodobniony do Jego obrazu. Aspekt etyczny mówi o tym że każdy jest wezwany aby upodobnić się do obrazu Jezusa Chrystusa poprzez realizację cnót prowadzących do odnowy serca i ducha. Aspekt eschatologiczny zakłada stawanie się podobnym do Chrystusa jako proces obejmujący całe życie, a pełny obraz upodobnienia urzeczywistni się przy zmartwychwstaniu ciał. Chrześcijanie są upodobnieni do Chrystusa w Chrzcie, lecz to upodobnienie trwa przez całe życie przez dążenie do sprawiedliwości i świętości. Ta przemiana realizuje się mocą Ducha Świętego, któremu przypisuje się odrodzenie i odnowienie.

Człowiek obrazem Bożym w refleksji patrystycznej

Trzy podstawowe kierunki rozwoju myśli patrystycznej:

1. Jeśli pierwowzorem jest preegzystujące Słowo to obrazem Boga jest dusza niewidzialna i duchowa, tak twierdzili Ojcowie tradycji aleksandryjskiej (św. Atanazy),

2. Jeśli pierwowzorem jest Słowo wcielone to obrazem Boga jest cały człowiek w jedności duszy i ciała, tak twierdzili ojcowie tradycji antiocheńskiej (św. Ireneusz, Tertulian) ,\

3. Jeśli pierwowzorem jest Trójca Święta to obrazem Boga jest człowiek w jedności swej natury i troistości swych władz duchowych(myśl, wola i pamięć). Św. Augustyn.

Teza 7 - obraz Boży w antropologii teologicznej

Obraz Boży a natura ludzka

Człowiek w swej naturze jest ukierunkowany na Boga i tylko we wspólnocie z Bogiem może być prawdziwym człowiekiem. Podstawowym aktem natury człowieka jest akt religijny. Człowiek ujmowany jest zawsze w swojej relacji do Boga, odniesienie to może być pozytywne lub negatywne. Człowieka i Boga łączy szczególna więź. Godność człowieka opiera się na byciu synem Boga, uczestniczącym w Jego życiu. Człowiek jest odblaskiem Boga i w swej istocie ukazuje Boga jako czystą Osobę w doskonałej wolności i miłości. Wolność człowieka jest najwyższą formą podobieństwa człowieka w swej naturze do Boga. podobieństwo do Boga nie może być zniszczone przez grzech, ale może ulec deformacji. Grzech bowiem jest nadużyciem wolności. Prawdziwa wielkość człowieka realizuje się gdy przyjmuje on z synowskim posłuszeństwem wolę Ojca. Człowiek korzysta ze swoje wolnej woli tylko wtedy gdy wybiera dobro, natomiast wybór zła zawsze jest nadużyciem wolnej woli. Dobro i zło nie są względem siebie alternatywą.

Obraz Boży a społeczny wymiar człowieka

Prawda o obrazie Boga w człowieku realizuje się w sposób szczególny we wspólnocie mężczyzny i kobiety. Zatem człowiek realizuje swoje człowieczeństwo i podobieństwo do Boga w swoim ukierunkowaniu na drugą osobę, w przeznaczeniu do bycia „my”. Biblijnie ukazane jest to przez wzajemność i relacyjność. Człowiek jest wezwany do wejścia w relację z drugim człowiekiem oraz w relację z Panem Bogiem, przy jednoczesnym uszanowaniu indywidualności każdego. Wzajemność to odpowiedź na relację drugiej osoby, czy Pana Boga własną relacją. Mężczyzna i kobieta od początku są powołani by istnieć jedno dla drugiego. Ludzkość jest wezwana do budowania społeczności wolnej od podziałów. Społeczna natura człowieka wyraża się poprzez jego życie rodzinne, we wspólnocie Kościoła, czy wspólnocie społecznej(Sobór Watykański II).

Obraz Boży a ekologia

Pan Bóg powierzył człowiekowi świat i dał mu prawo panowania nad nim. Jednak jest to zadanie człowieka aby był opiekunem świata. Człowiek jest przed Bogiem odpowiedzialny za świat i zobowiązany jest do troski, opieki nad nim oraz czuwać by się rozwijał. Bóg zastępuje Boga na ziemi, zatem musi do świata odnosić się z taką samą miłością jaką okazuje mu Bóg, który strzeże i daje wzrost. Niewolno człowiekowi niszczyć, rabować, degradować świata. Troska o świat jest związana z służbą człowieka samemu Bogu. Nie można dowolnie dysponować rzeczami, gdyż oprócz prawa biologicznego wszystkich ludzi obowiązują prawa moralne, których nie wolno przekraczać. Panowanie człowieka nad światem ma swoje granice.

Człowiek jako osoba

Podobieństwo człowieka do Boga wyraża się przez osobowy charakter bytowania. Od pierwszych chwil swojego istnienia człowiek jest wezwany do samookreślenia i samoświadomości. Są dwa elementy określające osobowość ludzką. Człowiek najpierw stwierdza swoją odrębność w stosunku do wszystkich istot żyjących. Następnie człowiek wchodzi w świadomą relację z osobą Boską, prowadzi dialog. Poprzez możliwość dokonania wyboru człowiek odkrywa swoją zdolność do samostanowienia. Te trzy elementy składające się na osobowość ludzką stanowią podstawę człowieczeństwa, jednak osoba ludzka może się realizować tylko przez swoje ludzkie ciało. Pismo święte nie posługuje się terminem osoba natomiast mówi o sercu człowieka jako o wnętrzu osobowego centrum. Tylko osoba może być kochana i pragnąć kochać innych, jest zdolna do poznania dobra. Im bardziej człowiek staje się osobą tym bardziej odpowiada na Boże wezwanie. Osoba realizuje się tylko przez kontakt z drugą osobą. Klasyczna definicja osoby Boecjusza: indywidualna substancja rozumnej natury.

Kobieta - jej powołanie i godność w świetle opisów stworzenia i w NT

Fragment Rdz 1, 1-2,4 opisuje moc stwórczą Słowa Bożego.” Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz , na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę”. Ludzkość jest przedstawiona jako zróżnicowana od pierwszych chwil swego istnienia na mężczyznę i kobietę. Taka właśnie ludzkość zróżnicowana płciowo zostaje wyraźnie nazwana Obrazem Boga. w drugim opisie stworzenia Rdz 2,4-25 człowiek stworzony przez Pana Boga i umieszczony w raju, doświadcza samotności, w której obecność zwierząt nie jest dostateczną pociechą. Potrzebuje on odpowiedniej dla siebie pomocy. Adam musi wejść w relację z drugą równą mu istotą, nie jest to relacja podporządkowująca. Tylko kobieta stworzona z tego samego ciała daje przyszłość życiu człowieka. Stworzenie kobiety nadaje ludzkości charakter rzeczywistości relacyjnej osobowo. Niewiasta jest drugim „ja” we wspólnym człowieczeństwie. Od początku relacyjność ukierunkowana jest na komunię czego wyrazem jest podejście do nagości. „chociaż mężczyzna i jego żona byli nadzy nie odczuwali wobec siebie wstydu”. W ten sposób w ciele ludzkim (męskim czy kobiecym) zawarta jest oblubieńcza miłość, czyli zdolność do wyrażania swej miłości, tej miłości w której człowiek osoba staje się darem.

W Nowym Testamencie Maryja jako wybrana córka Syjonu w swej kobiecości w pełni uosabia wypełnienie się wielkich dziel Boga. Maryja żyła tajemnicą miłości Boga, rozpoznawała swoją tożsamość oraz nastawienie serca, postawę i czyny, których Bóg od Niej oczekiwał. Maryja podstawą swojego istnienia uczyniła słuchanie i przyjmowanie Słowa Bożego. Wiara Maryi żyje i pogłębia się w pokornym i pełnym miłości posłuszeństwie, „Niech mi się stanie według słowa Twego” (Łk 1,38;), wiara wciąż wskazuje na Jezusa, „zróbcie wszystko cokolwiek wam powie (J 2,5). W najtrudniejszym momencie Maryja odważnie dochowuje wierności, wspierana w jedyną pewność , jaką jest ufność w słowo Boże. Od Maryi można uczyć się znaczenia mocy miłości, którą Bóg wyraża i objawia w życiu swego umiłowanego Syna. Maryja jest wzorem kobiecości: gotowa do słuchania, otwarta, pokorna, wierna, uwielbiająca i oczekująca.

osoba i łaska

jako istota duchowa człowiek otwarty jest na nieskończoność, zdolny jest do wykraczania poza siebie i rzeczywistość skończoną (rozum poznaje Absolut, wola pragnie dobra najwyższego) i odczuwa pragnienie nieskończoności. Człowiek będąc jednocześnie istotą śmiertelną, skończoną, ograniczoną przez materię, nigdy nie może sam ze siebie osiągnąć nieskończoności, jest ograniczony w swych możliwościach. Te dwa wykluczające się wzajemnie stany ducha człowieka (dążenie do nieskończoności i bezsilna świadomość że sam nie osiągnie tej nieskończoności ) otwiera go na łaskę. Przez to że człowiek jest istotą duchową może zjednoczyć się z Bogiem, a przez to dojść do nieskończoności. Bóg, w swojej całkowitej wolności udziela człowiekowi nieskończoności jako dar. Człowiek jako osoba realizuje się w pełni tylko przez zjednoczenie z nieskończoną Osobą.

Teza 8 - stan pierwotny człowieka

Pierwszy człowiek został stworzony jako bardzo dobry. Od początku człowiek żył w takiej przyjaźni ze swoim Stwórcą i w takiej harmonii z samym sobą i ze stworzeniem, które przewyższa jedynie chwała nowego stworzenia w Chrystusie. Pierwszy rodzice zostali obdarowani łaską uświęcającą i byli na drodze do pełnej samorealizacji.

Stary Testament i Nowy Testament o stanie pierwotnym człowieka

Autor Księgi Rodzaju przekazuje następujące prawdy o stanie pierwotnym człowieka: 1. Bóg umieścił człowieka w wyższym stanie łaski , niż przysługiwał człowiekowi ze względu na jego naturę, 2. Człowiek w raju miał uporządkowaną relację do Boga, świata i samego siebie, 3. Człowiek od początku został stworzony jako istota społeczna - relacja mężczyzna, kobieta, 4. Człowiek miał możliwość realizacji pełni człowieczeństwa, człowiek miał zachowywać prawo i był zobowiązany do pracy, 5. Pierwotnie człowiek był wolny od śmierci, bólu, cierpienia, choroby, trudu, wolny od pożądliwości.

W Nowym Testamencie stan pierwotny człowieka jest rozważany w kontekście nauki o zbawieniu przyniesionym przez Chrystusa. Rz 5,12 mówi że grzech był przyczyną śmierci, oznacza to że pierwotnie człowiek cieszył się nieśmiertelnością. 2Kor 5,18; Rz 5,10 rozwijają temat stanu pierwotnego pokoju w stosunku do wrogości. Rz 5,15, Fil 2,6-11; Hbr 5,8 podkreślają posłuszeństwo Chrystusa w kontekście nieposłuszeństwa Adama.

Stan pierwotny w tradycji Kościoła

Synod w Kartaginie (418) podkreśla możliwość, że człowiek w raju nie umiera. Synod w Orange (529) nadmienia o nieśmiertelności, którą mógł się cieszyć pierwszy człowiek. Synod Trydencki, w dekrecie o grzechu pierworodnym, określa pierwotny stan jako świętości i sprawiedliwości, a następnie stan niewinności.

Łaska w stanie pierwotnym

najważniejszym darem udzielonym przez Boga człowiekowi pierwotnemu była łaska świętości nadprzyrodzonej (wspólnota z Bogiem). Człowiek mógł i rzeczywiście odrzucił przyjaźń Boga zaoferowaną mu przez Boga. łaska Boga wyrażała się przez świętość i sprawiedliwość. Rzeczywistość jakiej udzielił nam Chrystus przez swoje odkupienie nieskończenie przewyższa to co Adam mógł nam przekazać.

dary pozanaturalne: dar nieśmiertelności, Integralność natury ludzkiej lub wolność od pożądliwości.

Dary naturalne - to co człowiek posiada w swojej naturze (kompletna natura w swoim porządku).

Dary nadprzyrodzone - przyjaźń z Bogiem, łaska, powołanie do szczęśliwości,

Dary pozanaturalne - natura ludzka ich nie wymaga aby być kompletną, jednak dary te udoskonalają ją. Wśród tych darów wyróżnia się: nieśmiertelność, integralność (wolność od pożądliwości), wiedza wlana.

Grzech spowodował utratę darów nadprzyrodzonych, oraz pozanaturalnych. Natomiast nie utracił człowieka darów naturalnych (natura człowieka pozostała dobra).

Nieśmiertelność

Pierwotny plan Boży wobec człowieka wykluczał śmierć. Śmierć weszła w świat przez grzech (Rdz 2,17;3,19; Rz 5,12). Człowiek w planie Boga był przeznaczony do prawdziwego, nieprzemijającego życia (Rdz 2,17;3,19)

W religii Izraela życie i śmierć są podstawowymi pojęciami teologii przymierza. Naród stoi przed wyborem życia i śmierci. Cielesna śmierć, której poddany jest człowiek jest obrazem i znakiem oddalenia się od Boga. Natomiast życie, które Bóg obiecuje jest wspólnotą z żywym Bogiem. Dla św. Pawła śmierć jest nieodzownym skutkiem grzechu, utrata życia Bożego, oddalenie się od Boga.

W raju człowiek stworzony z prochu ziemi otrzymał perspektywę życia wiecznego. To życie utracił człowiek lekkomyślnie ze swej winy. Życie, które utracił Adam przez swoje nieposłuszeństwo, odzyskał Chrystus przez swoje całkowite posłuszeństwo. Pierwotny plan Boga, co do nieśmiertelności człowieka, został zrealizowany w Chrystusie przez łaskę odkupienia.

Integralność natury ludzkiej (wolność od pożądliwości)

Człowiek pierwotny był całkowicie wolny od pożądliwości (Mężczyzna i jego żona byli nadzy, ale nie odczuwali wstydu - Rdz 2,25). Dar integralności natury ludzkiej jest owocem obecności Ducha Bożego w człowieku, integralność pochodzi z łaski.

Św. Paweł naucza że pożądliwość jest objawem mocy grzechu. Sobór Trydencki stwierdził, że „pożądliwość pochodzi z grzechu, skłania do grzechu, chociaż sama w sobie nie może być nazwana grzechem”. Zatem pożądliwość jest tendencją, dążeniem człowieka do nieuporządkowania z powodu mocy zła. Pożądliwość jest czymś co człowiek musi przezwyciężać przez całe życie (skłonność do egoizmu i możliwość grzechu). Stan pożądliwości jest czymś negatywnym ale i jest mocą naturalną, dlatego że przeszkadza człowiekowi opowiedzenia się za dobrem, z drugiej strony sprawia że decyzja w kierunku zła jest mniej niebezpieczna (możliwość nawrócenie).

Status viae pierwszego człowiek

Pierwszy człowiek znajdował się na drodze do pełni samorealizacji, a nie w stanie pełnej doskonałości. Świadczy o tym fakt że Bóg dał człowiekowi przykazanie, dał mu możliwość posłuszeństwa i nieposłuszeństwa. Także do Adama odnosi się podstawowe prawo porządku zbawienia, według którego Bóg nie zbawia człowieka bez jego wolnego przyzwolenia. Także pierwszy człowiek został powołany do odpowiedzialności i powinien był w posłuszeństwie wobec Boga okazać miłość.

Historyczność stanu pierwotnego

Stan pierwotny człowieka jest faktem, który miał miejsce na początku historii ludzkości. Człowiek został stworzony przez Boga w stanie łaski ale przez czyn pełen winy utracił życie Boże, które zostało mu udzielone dla całej ludzkości. W ten sposób spowodował sytuację potępienia w której rodzi się teraz każdy człowiek. W tym sensie stan pierwotny jest prawdziwie historyczny. Raj jako ogród nie istniał. Istniała jednak łaska człowieka pierwotnego. Stan pierwotny był rzeczywistością religijną i duchową i dlatego nie jest możliwe zbadanie jej przy pomocy nauk świeckich. Pismo Święte i Tradycja nie mówią nic jak długo trwał stan pierwotny.

Teza 9 - nauka o grzechu pierworodnym

Pojęcie grzechu pierworodnego

Pierwszy grzech człowieka polegał na tym, że człowiek kuszony przez diabła, przestał ufać Stwórcy i nadużywając swojej wolności okazał nieposłuszeństwo przykazaniu Bożemu. Popełniając ten grzech, człowiek przedłożył siebie nad Boga, a przez to wzgardził Bogiem. Człowiek zapragnął być „jak Bóg”. Konsekwencją tego nieposłuszeństwa jest zapowiedź Boga, że : „człowiek wróci do ziemi, z której został wzięty”(Rdz 3,19). Dlaczego grzech Adama jest grzechem wszystkich jego potomków? Jedność całego rodzaju ludzkiego począwszy od Adama łączy ciało ludzkie. Przez tę jedność ciała wszyscy ludzie są uwikłani w grzech Adama. Adam i Ewa popełnili grzech osobisty, ale ten grzech dotyka natury ludzkiej, którą pierwsi rodzice będą przekazywać. Grzech będzie przekazywany przez zrodzenie. Każde nowe życie ludzkie od tego momentu ma przekazywaną naturę ludzką pozbawioną pierwotnej świętości i sprawiedliwości. Natura ludzka jest zraniona w swoich siłach naturalnych, poddana niewiedzy, cierpieniu, władzy śmierci oraz skłonna do grzechu. Grzech pierworodny jest stanem a nie aktem działania. Chociaż grzech pierworodny jest grzechem własnym każdego człowieka, to jednak w żadnym potomku nie ma on charakteru winy osobistej.

Podstawy biblijne (Stary i Nowy Testament)

Doświadczenie zła i grzechu w Izraelu jest punktem wyjścia dla opowiadania z księgi Rodzaju. Autor natchniony ujawnia i wyjaśnia stan ciągłego porzucania przykazań Bożych przez naród wybrany. Po przekroczeniu Bożego przykazania, Bóg ogłasza swój wyrok: kobieta zostaje skazana na bóle rodzenia i na poddanie mężowi, mężczyzna został ukarany trudem pracy. Obydwoje zostają usunięcie raju i odsunięci od drzewa życia. Księga Rodzaju zwraca uwagę o pewnej wrodzonej przewrotności w sercu człowieka, pewnej skłonności do zła już od najmłodszych lat. (Rdz 6,5). Zło jest rozpowszechnione na ziemi, mimo że skłonność ku niemu nie jest nieprzezwyciężalna. Sprawiedliwi jak Noe potrafią oprzeć się złu (Rdz 6,8). Izajasz stwierdza zatwardziałość serca Narodu Wybranego i przewrotność ich serca. (Iz 6,10). Prorok Jeremiasz mówi o wszystkich ludach dotkniętych deprawacją serca(Jer 9,25). Nie ma na ziemi człowieka sprawiedliwego, który by nie zgrzeszył. (1 Krl 8,46). Psalm 51 stwierdza: oto zrodzony jestem w przewinieniu i w grzechu poczęła mnie matka. Sytuacja grzechu z pokolenia na pokolenie. Grzesznik nie może pozostawać w obliczu Boga, gdyż grozi mu śmierć (Wj 19,21;33,20). Wszyscy bez różnicy są grzesznikami przed Panem. Stary Testament ukazuje powszechną sytuację grzechu, wspólną wszystkim ludziom. Na początku istniało przekonanie że synowie ponoszą konsekwencje win swoich ojców i uczestniczą w ich grzechach. Prorocy starają się skorygować to pojmowanie. Ojcowie nie poniosą śmierci za winy swoich synów ani synowie za winy ojców. Każdy umrze za swój grzech.(2Krl 14,6). Według sprawiedliwości Bożej każdy otrzyma zapłatę za własne czyny.

W Nowym Testamencie ważnym tekstem który wpłynął na kształt nauki o grzechu pierworodnym jest fragment z Listu św. Pawła do Rzymian 5, 12-21 „jak przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć, w ten sposób śmierć przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli”. Apostoł przeciwstawia czyn Adama - grzesznika, a dziełem Chrystusa - sprawcy odkupienia i głowy ludzkości odkupionej. Jeśli grzech Adama jest odległym źródłem naszych grzechów, to Chrystus przyszedł nie tylko po to aby wynagrodzić za pierwszy upadek, lecz aby wyzwolić nas z niewoli grzechu.

Nauczanie Ojców Kościoła

Św. Augustyn

Jest uważany za twórcę terminu „grzech pierworodny”. Dokonał interpretacji Rz 5,12, że każdy człowiek grzeszy ponieważ jest włączony w Adama. Zatem począwszy od Adama wszyscy ludzie dziedziczą grzech pierworodny przekazywany przez zrodzenie. Przekazywany jest przez zrodzenie na skutek pożądliwości. Grzech pierworodny jest winą za którą główną karą jest śmierć.

Podobnie rozwijali naukę: św. Hieronim, ojcowie kapadoccy, św. Jan Chryzostom, św. Jan Damasceński.

Orzeczenia Kościoła

Synod w Kartaginie (418) potępił błędy Pelagiusza, który uważał że człowiek jest w stanie osiągnąć zbawienie o własnych siłach. Każdy człowiek rodzi się w stanie jakim był Adam przed grzechem. Grzech Adama był tylko złym przykładem i nie ma wpływu na jego potomstwo.

Sobór Trydencki wypowiedział się w sprawie nauki o usprawiedliwieniu. Sobór stwierdził że istotna kondycja człowieka zmieniła się na gorszą, nie tylko pod względem fizycznym (choroby, cierpienie, śmierć). Lecz także pod względem moralnym (zraniona wolność, skłonność do złego). Odpowiedzialny za tę zmianę sytuacji człowieka nie jest Bóg; owa sytuacja grzechu jest przekazywana, czy też rozpowszechnia się drogą naturalną zrodzenia i jest sytuacją właściwą każdemu; łaska Chrystus, udzielona przez chrzest , wyzwala człowieka z grzechu pierworodnego, lecz nie uwalnia go od pożądliwości, która jako skłonność do zła, pozostaje w człowieku również po chrzcie.

Interpretacje grzechu pierworodnego

Teorie mityczne

Według tej teorii wszystkie opisy tekstów biblijnych należy tłumaczyć jako mity, co najwyżej symbole, niedające podstaw pod jakąkolwiek naukę historiozbawczą o grzechu pierworodnym. Według tego przekonania grzech pierworodny należy uważać za naukę o złu w ogóle, o śmiertelnym grzechu osobistym i o wiecznym dramacie walki między dobrem a złem w człowieku jako jednostce i społeczności, bez odniesienia do jakiegoś konkretnego momentu w czasie i miejscu. (H. Junker, H. Haag, J. Gross. H. Küng. U. Baumann)

Teorie realistyczne

Przyjmuje opisy Księgi Rodzaju jako przekazujące prawdy Objawione, zaistniałe fakty w konkretnym czasie i miejscu. Interpretacja ta przyjmuje pochodzenie ludzkości z jednej pary prarodziców, stan raju ziemskiego, upadek pierwszych ludzi, wygnanie z raju. Istota grzechu pierworodnego polega na złamaniu przykazania i odwróceniu się od Boga, buncie przeciw stworzonemu porządkowi. Złączenie się z szatanem jako przeciwnikiem Boga. (F. Ceuppens, Ch. Boyer, E. Ruffin, L. Scheffczyk, M. Garcia Cordero, W. Granat)

Teoria historiozbawcza

Przyjmuje monogenizm teologiczny, który polega na historyczności jednego grzechu na początku ludzkości. Grzech ten spowodował utratę darów nadprzyrodzonych i pozaprzyrodzonych, wzbudzając pożądliwość jako stałe zarzewie grzechów osobistych. W ten sposób rozpoczęła się historia dzieląca się na zbawienie i niezbawienie. Historia zbawienia prowadzi do Jezusa Chrystusa, drugiego Adama, jako Zbawiciela, przywracający dary nadprzyrodzone. (K. Rahner, P. Grelot, J. Ratzinger, I. Różycki, L. Balter)

Teoria ewolucjonistyczna i egzystencjalna

Teoria ta traktuje grzech pierworodny czysto strukturalnie i utożsamiają go z grzechem świata lub grzesznością strukturalną bytu ludzkiego, jak czyniło to wielu ojców wschodnich (Teodoret z Cyru).

(P. Teilhard de Chardin, P. Schoonenberg, H. Lubac)

Teza 10 Bóg stwórcą świata niewidzialnego - aniołowie

Świadectwa biblijne Starego Testamentu (okres patriarchów i wędrówki, czasy królewskie, po niewoli babilońskiej )

Biblijne określenie „anioł” jest nie określeniem natury ale jego funkcji. Z tekstów Starego Testamentu wynika, że aniołowie są bytami doskonalszymi od ludzi, odznaczają się wyższą siłą. W okresie patriarchów i wędrówki ludu z niewoli aniołowie są ukazani w wyjątkowej bliskości z Bogiem. Obecność aniołów w ST - aniołowie są obecni przy stwarzaniu (Hi 38,7 -Synowie Boży), zamykają raj ziemski (Rdz 3,24), chronią Lota (Rdz 19,1-23), ratują Hagar i jej dziecko (Rdz 21,17), powstrzymują rękę Abrahama przed zabiciem Izaaka (Rdz 22,11), prowadzą Lud Boży aniołowie towarzyszą Ludowi w drodze z niewoli egipskiej do ziemi obiecanej, rozporządzają Bożą potęgą i działają w imieniu Boga (Wj 23, 20-23), Anioł Jahwe ukazuje się Mojżeszowi w krzaku gorejącym (Wj 3,2-6 ),

Anioł Jahwe - był pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem, objawiał Boże zamysły, odsłaniały tajemnicę zbawienia, wybawiał lud Boży.

W czasach królewskich Bóg jawi się jako król otoczony zastępami niebieskimi, które pośredniczą między Bogiem a ludzkością.

W Starym Testamencie z czasem zarysowały się trzy chóry anielskie:

1. Aniołowie oblicza Bożego - widzą oni Boga twarzą w twarz (Tb 12, 6-15),

2. Cherubini - osobowe istoty które się modlą, zanoszą błaganie, orędują za całym stworzeniem (Lb 21, 6-9; Pwt 8, 15, Krl 22,19),

3. Serafini - wychwalający świętość Boga, oddani uwielbieniu Boga (Lb 21, 6-9; Iż 6, 2-7, Hi 1,6).

Występują też aniołowie imienni:

1.Michał (mika-el, któż jak Bóg), to pierwszy książę aniołów, obrońca Izraela, pogromca szatana (Dn 10, 13-20; Jud 9),

2. Gabriel (gabrie-el, moc Boga, mąż Boży), książę anielski, podtrzymujący świat (Dn 8-13; Jr 25, 11;29),

3. Rafał (refa-el, Bóg uzdrawia, zbawia) - uzdrawia, odpłaty Bożej (Tb 3, 17; Krn 26,7),

Wysłańcy Boga wykonywali również kary jakie zsyłał Bóg na Lud za niewierność (2Mch 3,23-27)

Naród wybrany doskonale znał idee w świetle której Michał Archanioł strzeże Izraela, a inni aniołowie troszczą się o inne narody. Anioł stróż opiekuje się narodem wybranym i zasługuje na szacunek i słuchanie jego słów gdyż są to słowa Jahwe.

Świadectwa biblijne Nowego Testamentu (w Tajemnicy Chrystusa, w życiu uczniów)

Nowy Testament kontynuuje naukę o aniołach, jako specjalnych wysłannikach Boga. ponadto włącza ich w zbawcze posłannictwo Chrystusa. Aniołowie należą do Chrystusa ponieważ zostali stworzeni przez Niego i dla Niego (Kol 1,16).

Aniołowie to byty osobowe - są zatem duchowymi bytami rozumnymi, objawiając się przybierają postać młodzieńców w białych szatach (Mt 28,3; Mk 16,4-5), anioły mają własne imiona jak w Starym Testamencie, spotykamy różne klasy aniołów: moce, władze, zwierzchności, panowania, trony. (Rz 8,38; 1Kor 15,24; Kol1,16; Ef 1,21).

Aniołowie to wysłannicy Boga - poprzez ich posługę Bóg zbliża się do Ludzi w Jezusie Chrystusie, aniołowie służą Jezusowi,

Aniołowie pełnią misję w tajemnicach życia Jezusa - są wysłannikami Boga, zwiastują narodziny Jezusa, ratują Dziecię Jezus przed Herodem, aniołowie usługują Jezusowi po kuszeniu na pustyni, obwieszczają Zmartwychwstanie Jezusa,

Aniołowie wspomagają uczniów Chrystusa w świadczeniu o zmartwychwstałym i pośredniczą w budzeniu wiary. aniołowie uwalniają apostołów z więzienia,

Aniołowie w czasach ostatecznych zbiorą wybranych ze wszystkich stron świata i doprowadzą ich przed Tron Boży.

Z nauczania Chrystusa wyciągnięto wniosek że każdy człowiek posiada swojego anioła opiekuna (Mt 18,10), poszczególne Kościoły lokalne posiadają swojego anioła opiekuna (Ap 1,20; 2,8.12.18), na podstawie Dziejów Apostolskich wnioskowano że św. Piotr posiadał swojego anioła opiekuna (Dz 12,7-11).

Nauka o aniołach w tradycji patrystycznej

Angelologią zajmował się Orygenes (185-254), Tacjan (130-193), św. Klemens (150-211), św. Jan Chryzostom (350-407), św. Augustyn (354-430). Przeciwstawiali się oni rozumieniu aniołów jako legendy pogańskie, bronili duchowej natury aniołów, aniołowie nie są bytami pośrednimi między Bogiem a ludźmi, aniołowie nie są współtwórcami świata. Anioły są stworzeniami wolnymi, posiadają rozum i wolę, są stworzeniami osobowymi i nieśmiertelnymi

Nauka o aniołach w scholastyce

Św. Bonawentura ()- anioł jest stworzony przez Boga z niczego, atrybuty anioła: byt prosty, numerycznie różnią się od siebie, posiadają władzę duchowe: rozum, wolę i pamięć, mają zdolność wyboru dobra lub zła.

, św. Tomasz z Akwinu (1274)- aniołowie są to stworzenia, aniołowie nie są złożeniami z materii i formy ale istnieją jako czysta forma, są bytami duchowymi, bezcielesnymi, nieśmiertelnymi, każdy anioł tworzy oddzielny gatunek

Wypowiedzi magisterium Kościoła

Sobór Laterański IV (1215) - Bóg równocześnie od początku czasu stworzył z nicości jeden i drugi rodzaj stworzeń, stworzenia duchowe i materialne, tzn. aniołów i świat ziemski. To stwierdzenie potwierdził Sobór Watykański I.

Pius XII encyklika Humani Generis - jako stworzenia czysto duchowe aniołowie posiadają rozum i wolną wolę: są stworzeniami osobowymi.

Sobór Watykański II Konstytucja Dei verbum - na temat stworzenia Pismo Święte naucza prawd objawionych przez Boga dla naszego zbawienia.

Sobór Watykański II - wymienia aniołów jako czczonych przez wyznawców Chrystusa.

Tożsamość aniołów i ich znaczenie

Natura aniołów - byt stworzony, duchowy, osobowy i nadprzyrodzony w stosunku do człowieka. Aniołowie są duchami prostymi ale nie w tym samym znaczeniu co Bóg, są bowiem substancjami przypadłościowymi i istnieją nie ze swej woli. Nie posiadają ciała w naszym tego słowa znaczeniu, mogą ukazywać się ludziom w snach, wizjach. Anioł posiada rozum i wolną wolę, są zatem zdolni do wybierania różnych działań i duchowego widzenia Boga. aniołowie są niematerialni i nieśmiertelni. Aniołowie przewyższają doskonałością wszystkie stworzenia widzialne. Natura anielska jest nadprzyrodzona w odniesieniu do świata materialnego. Aniołowie cieszą się życiem łaski, życiem moralnym, darami i charyzmatami, treścią życia aniołów jest widzenie i nieskończona miłość Trójcy Świętej

Przymioty aniołów: anioły posiadają wiedzę wlaną ale ich poznanie jest ograniczone, aniołowie poznają Boga gdyż otrzymują od Niego w swej naturze bezpośrednio Jego podobieństwo, aniołowie poznają siebie przez swoją istotę, nie są zdolni poznać tajemnic Bożej łaski, nie mogą poznać tajemnic duchowych myśli i pragnień, aniołowie mogą przyjmować ciało ludzkie, tworzą fakty niezwykłe gdyż lepiej znają prawa przyrody, wpływają w sposób nadzwyczajny na materię, nie mogą tworzyć w umyśle ludzkim woli i myśli, czy pragnień.

Podstawowe znaczenie aniołów to ich posłannictwo, aniołowie to duchy przeznaczone do usług. Aniołowie przekazują ludziom Boże polecenia, ale również przedstawiają Bogu prośby człowieka. Posługują ludzkości w całej historii zbawienia, są posłani na pomoc tym którzy mają posiąść zbawienie. Chrystus przypisuje aniołom rolę świadków na sądzie ostatecznym (Łk 12, 8-9). W trakcie liturgii Mszy świętej aniołowie oddają hołd Bogu, wyraża to Kościół w prefacjach mszalnych, obecność dobrego anioła podczas liturgii symbolizuje diakon.

Współczesne poglądy

Karl Rahner - akcentuje mocno służebną funkcję aniołów w dziele zbawienia, angelologia jest nauką o pozaludzkim, historiozbawczym środowisku. Funkcja aniołów łączy się nierozerwalnie z historią zbawienia.

Współcześni teologowie nie stawiają aniołów w hierarchii stworzeń wyżej od człowieka, gdyż pierwiastek materialny wcale nie przeszkadza człowiekowi uczestniczyć w życiu Trójcy Świętej.

Teza 11 - Zło osobowe- szatan - upadły anioł:

Wypowiedzi Pisma świętego Starego i Nowego Testamentu (przeciwnik Chrystusa, przeciwnik chrześcijan)

W księgach Pisma Świętego Starego Testamentu jest mowa o duchowych mocach Bożych, wspierających i oskarżających, nagradzających i karzących, co z czasem rozwinęło się w postaci aniołów i złych duchów. (1 Sm 16, 14-23; Sdz 9,23; Za 3,1-3, 1Krl 22, 21-23; Hi 1-2, Ps 109,6). W księdze Hioba szatan wykazuje Hiobowi że odejdzie od Boga, w Księdze Zachariasza szatan jest oskarżycielem i przeciwnikiem Bożych planów. W księdze Rodzaju szatan jest nazwany wężem starodawnym, wrogim, złośliwym, przewrotnym, zawistnym i kłamliwym. Jako wróg Boga szatan staje się wrogiem człowieka. Księga Mądrości nazywa go diabłem przez którego zawiść weszła na świat. Szatan jest sprawcą śmierci duchowej i fizycznej (Mdr 1,13;2,24).

W Nowym Testamencie szatan i jego działanie jest przeciwne odkupieniu człowieka, zbawienia ludzkości. Szatan jest przeciwnikiem Mesjasza i Królestwa Bożego. Szatan dąży do zniszczenia życia nadprzyrodzonego, duchowego moralnego, w ten sposób dążą do utworzenia królestwa zła, śmierci wiecznej. Szatan chce zniszczyć cały świat stworzony, człowieka i jego naturę, dlatego zwodzi ludzi (Mt 4,3; 1Kor 7,5), chce duchowej i moralnej zguby człowieka (J 8,44). Ewangelie przedstawiają życie Jezusa jako walkę z szatanem (Łk 3,38; Mt 4, 1-11; Mk 1,12-13). Opis kuszenia Jezusa na pustyni nawiązuje do kuszenia pierwszych ludzi w raju. Jezus Chrystus, Nowy Adam w imieniu całej ludzkości oparł się pokusom szatana. Chrystus przyszedł na świat aby zniszczyć dzieło diabła (1J 3,8) i przeprowadzić człowieka ze śmierci do życia (Rz 6,13). Zmartwychwstanie Jezusa jest klęską szatana, jednak ostateczne rozprawienie się z szatanem nastąpi w Dzień Pana, kiedy to Jezus przekaże królowanie Bogu i Ojcu, jako ostatni wróg zostanie pokonana śmierć (1Kor 15,24-28). Ludzkość będzie zmuszona walczyć z szatanem do ostatnich swoich dni, aż do samego końca historii zbawienia (Ap 12,5). Apokalipsa uczy także o anty-Trójcy: Smok (Wąż Starodawny), Bestia pierwsza (antyteza Syna Bożego), Bestia druga (antyteza Ducha Świętego).

Diabeł trwa w grzechu od początku (1J 3,8), od początku był zabójcą i w prawdzie nie wytrwał, bo prawdy w nim nie ma (J 8,44). Bóg im nie odpuścił, ale wydał ich w ciemności lochów Tartaru, aby byli zachowani na sąd(2P 2,4), Pan aniołów, tych którzy nie zachowali swej godności, ale opuścili własne mieszkanie , spętanych wiekuistymi więzami zatrzymał w ciemnościach na są wielkiego dnia(Jd 6)

Świadectwo Tradycji patrystyka i scholastyka

Najstarsza nauka teologiczna o szatanie zawiera się w liście Leona Wielkiego do Turrybiusza, biskupa Astorgii z roku 447. Papież w liście tym sprzeciwił się nauczaniu że szatan nie był dobry i że jego natura jest dziełem Boga. wyraźnie naucza że nie ma żadnej natury złej, gdyż wszystko co Bóg stworzył było dobre.

Piotr Lombardi, św. Bonawentura, bł. Jan Duns Szkot nauczali że aniołowie zostali uświęceni jakiś czas po swoim stworzeniu, czas ten był potrzebny do zdobycia samoświadomości oraz pełnej współpracy z łaską, bądź jej odrzuceniu.

Św. Ireneusz, św. Grzegorz z Nyssy, św. Augustyn nauczali, że źródłem grzechu aniołów mogła być ich zazdrość wobec człowieka

Na zachodzie nauka o szatanie rozwija się w duchu św. Augustyna, którą podjął i rozwinął św. Tomasz: szatan jest bytem ze stworzenia dobrym, a zło szatana realizuje się w jego świecie osobowym. Jego stan osobowy jest określony przez odrzucenie porządku nadprzyrodzonego i komunii z Bogiem. Św. Tomasz podkreślał że grzechem aniołów była pycha i brak posłuszeństwa. Św. Albert Wielki zwalczał poglądy, że świat materialny został stworzony przez „boga zła”, a przez to cały świat cielesny jest zły. Św. Jan Damasceński nauczał, że: nie ma dla szatana i jego aniołów skruchy po upadku, jak nie ma skruchy dla ludzi po śmierci.

Wypowiedzi Magisterium Kościoła

Sobór Laterański IV (1215) stwierdza: Diabeł bowiem i inne złe duchy zostały stworzone przez Boga jako dobre z natury, ale same uczyniły się złymi”. Sobór Watykański I stwierdza, że człowiek zgrzeszył za podszeptem diabła. Aniołowie są stworzeniami osobowymi, nauczali papieże: Pius XII (encyklika humani generi 1950) Paweł VI(homilie z 1972, 1978), oraz Jan Paweł II (homilie z 1986).

KKK - (391-395) -Grzech aniołów i ich upadek polega na wolnym wyborze dokonanym przez te duchy stworzone, które odrzuciły Boga. grzech ten nie może być wybaczony gdyż wybór tych aniołów jest nieodwołalny. Wpływ szatana na losy świat jest zgubny, szatan działa w świecie przez nienawiść do Boga i Jego Królestwa. Moc szatana nie jest nieskończona, moc jego jest mocna gdyż jest on duchem ale i stworzeniem.

Aktywność szatan w świecie

Nie ma zła bez osoby, która jest formą zła, dlatego szatan jest podmiotem osobowym dla zła moralnego. Występuje jako kusiciel, podżegacz, oskarżyciel bezwzględny, jest okrutny, zajadły, niszczyciel, kłamca, morderca. Jego działanie ma charakter relacyjny względem świata. Szatan może posługiwać się elementami natury ale nie może zmienić ich stworzonego dobra ani nie może naruszyć Opatrzności Bożej. Przede wszystkim szatan działa na płaszczyźnie osobowej. Sam jest kłamstwem, nienawiścią, pragnie zła i do tego samego próbuje skłonić całą ludzkość. Szatan i jego aniołowie mogą kusić i trapić ludzi na różne sposoby, poprzez nakłanianie, zamieszanie, chaos, niewiedzę, nadmierne rozbudzenie pożądliwości, nieopanowanie, wybujałe namiętności, zwątpienie, depresję, niewiarę, pochlebstwo, opętanie. (wojny, ateizm, ludobójstwo, samobójstwa, mordowanie nienarodzonych, terroryzm, upadek moralny, zniewolenie, wyzysk, uzależnienia, )

Współczesne poglądy

W latach siedemdziesiątych XX wieku teologowie dyskutowali w sporze o istnienie szatana. Dyskusję zaprezentowali Ks. Alfons Skowronek i o. Jacek Salij na stronach miesięcznika „Więź”.

Teologowie tacy jak: Ch. Duquoca (1966), H. Haag, wysuwali tezy że diabeł jest projekcją ludzkiego doświadczenia. Próbowali oni przy pomocy danych z zakresu psychologii, parapsychologii, socjologii oraz egzegezy historyczno - krytycznej podważyć realnie osobowy byt szatana. Ta interpretacja wzbudziła zdecydowany sprzeciw papieża Pawła VI i tradycyjnych teologów. Kard. Joseph Höffner jak również Karl Lehmann zdecydowanie podkreślali osobowy charakter szatana. Kard. Joseph Ratzinger podkreśla że diabeł jest nie-osobą, jest rozkładem i rozpadem osobowości. Jego właściwością jest jego bezobliczowość, anonimowość

Satanizm: pochodzenie i przejawy

Satanizm jest oddawaniem szatanowi czci należnej tylko Bogu. Ma dwa nurty: osobowy i bezosobowy. Nurt osobowy głosi istnienie szatan jako istoty osobowej. jest przywoływany, wzywany, czczony. Wyznawcy tego nurtu zwracają się do szatana o moc panowania nad innymi i zaspokojenia każdego swojego pragnienia. Bezosobowy nurt satanizmu polega na tym, że wyznawcy nie wierzą w istnienie szatana jako osoby, ale uważają że istnieje jakaś siła, energia ukryta, obecna w kosmosie, którą można rozwinąć przez praktykowanie perwersji we wszystkich jej formach, związane z bluźnierczymi obrzędami. Satanizm promuje całkowite odwrócenie wartości, stawiając jako wzorzec coś co jest obiektywnie złe i niedozwolone. Zło nie jest już złem ale formą wyzwolenia. Zaspokojenie instynktów jest jedyną normą etyczną, można robić wszystko na co ma się ochotę: przemoc, egoizm, rozwiązłość.

Założycielem satanistów jest Anton Le Vey, który w San Francisco w 1966 roku prawnie zalegalizował w Stanach Zjednoczonych „kościół szatana”. W swoich obrzędach wprowadził czarną mszę, które rozpoczyna od bluźnierczych wezwań, odwrócone krzyże, orgia miesza się z hostią.

Przejawami satanizmu są także: czarna magia, wróżbiarstwo, astrologia, spirytyzm, okultyzm,

Teza 12 - Encyklika Papieża Jana Pawła II Evangelium Vita

Człowiek jest powołany do pełni życia, polegającej na uczestnictwie w życiu samego Boga. W tym wyraża się wielkość i ogromna wartość ludzkiego życia. Ewangelia życia przekazana przez Chrystusa wzbudza odzew w sercu każdego człowieka, który dzięki światłu rozumu i otwarciu na dobro i prawdę a przede wszystkim działaniu łaski, może rozpoznać świętość ludzkiego życia od poczęcia aż do kresu. Każda istota ludzka ma prawo oczekiwać poszanowania swojego życia. Zagrożenia życia ludzi i narodów, zwłaszcza słabych i bezbronnych. Obok dawnych plag: nędza, głód, choroby endemiczne, przemoc i wojny, pojawiają się plagi nowe. Sobór watykański wylicza: A. to co godzi w samo życie: zabójstwa, ludobójstwa, spędzanie płodu, eutanazja, dobrowolne samobójstwo, B. to co narusza całość osoby ludzkiej: okaleczenia, tortury zadawane ciału i duszy, próby wywierania przymusu psychicznego, C. to co ubliża godności ludzkiej: nieludzkie warunki życia, arbitralne aresztowania, deportacje, niewolnictwo, prostytucja, handel kobietami i młodzieżą, D. nieludzkie warunki pracy. Współcześnie człowiek także odrzuca od siebie odpowiedzialność za najsłabszych: starych, chorych, dzieci, imigrantów.

. Papież wspomina przemoc przeciw życiu milionów istot ludzkich, zwłaszcza dzieci, zmuszonych znosić nędzę, niedożywienie i głód. Szczególnie zwraca uwagę na zagrożenia dla życia poczętego i dobiegającego kresu. Przestępstwa te uzyskują charakter prawa. Uderza ono w ludzkie życie, gdy jest ono najsłabsze i całkiem pozbawione obrony. Przyczyną przyzwolenia na grzechy przeciw życiu ludzkiemu należy upatrywać także w ekspansji kultury antysolidarystycznej, która przybiera formę kultury śmierci. Wyraża się w koncepcji społeczeństwa w której najważniejszym kryterium jest sukces. Rodzi to poczucie że człowiek który swoją chorobą, niepełnosprawnością zagraża dobrobytowi lub życiowym przyzwyczajeniom bywa postrzegany jako wróg. Decyzje wymierzone przeciw życiu rodzą się z doświadczenia głębokiego cierpienia, samotności, całkowitego braku perspektyw ekonomicznych, depresji i lęku o przyszłość. Problem ten wykracza poza sytuację osobistą , występuje bowiem ono na płaszczyźnie społecznej, kulturowej i politycznej. Występuje tendencja do ujmowania przestępstw przeciw życiu ludzkiemu jako przejawów wolności osobistej, którą należy chronić i uznawać jako autentyczne prawa jednostki. Kolejną przyczyną jest pojęcie wolności, które absolutyzuje znaczenie jednostki ludzkiej, ostatecznie jest to wolność silniejszych wymierzona przeciw słabszym, skazanym na zagładę. Sedno dramatu jaki przeżywa współczesny człowiek jest osłabienie wrażliwości na Boga i człowieka. Osłabienie wrażliwości na Boga dokonuje się w głębi sumienia każdego człowieka ale także w głębi sumienia całego społeczeństwa. Społeczeństwo jest odpowiedzialne za zachowania wymierzone przeciw życiu ale również za promowanie kultury śmierci i struktur grzechu, wymierzonych przeciw życiu. Chrześcijańskie orędzie o życiu. Wszyscy jesteśmy wezwani aby z pokorą i odwagą wyznać wiarę w Jezusa Chrystusa. Ewangelia życia jest rzeczywistością konkretną i osobową gdyż polega na głoszeniu osoby samego Jezusa. Życie zawsze jest dobrem . człowiek żyjący zostaje obdarowany najwyższą godnością, która zakorzeniona jest w wewnętrznej więzi łączącej go ze Stwórcą. Dlatego człowiek nie może być zniewolony przez swoich bliźnich i zredukowany do rzeczy. Życie człowieka pochodzi od Boga, jest Jego darem, Jego obrazem i odbiciem, udziałem w Jego ożywczym tchnieniu. Dlatego Bóg jest jedynym panem tego życia, człowiek nie może nim rozporządzać. Życie i śmierć człowieka są zatem w ręku Boga. Człowiek jest wezwany do zachowania życia w prawdzie, prawda życia zostaje objawiona przez Boże przykazanie. Przykazanie Boże jest przedstawione jako droga życia „kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście”. Przerywanie ciąży jest, niezależnie od tego w jaki sposób zostaje dokonane, świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym stadium jej życia. Wykorzystywanie embrionów płodów ludzkich jest przestępstwem przeciw godności istot ludzkich. Dopuszczalne są zabiegi na embrionach ludzkich pod warunkiem że uszanują życie i są podejmowane w celu leczenia. Przez eutanazję w ścisłym i właściwym sensie należy rozumieć czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub w intencji działającego powoduje śmierć e celu usunięcia wszelkiego cierpienia. Samobójstwo jest zawsze moralnie niedopuszczalne jako czyn zdecydowanie zły. Od eutanazji należy odróżnić decyzję o rezygnacji z uporczywej terapii, to znaczy pewnych zabiegów medycznych które przestały być adekwatne do prawdziwej sytuacji chorego. Obrona i promocja życia ludzkiego powinna mieć charakter posługi miłości, która wyraża się: poprzez świadectwo osobiste, różne formy wolontariatu, działalność społeczną i zaangażowanie polityczne.

Dignitas personae - instrukcja Kongregacji Nauki Wiary dotycząca niektórych problemów bioetycznych cz. 1( ASPEKTY ANTROPOLOGICZNE, TEOLOGICZNE I ETYCZNE LUDZKIEGO ŻYCIA I PROKREACJI)

Każdej istocie ludzkiej, od poczęcia aż po naturalną śmierć, należy się godność osoby. Ta podstawowa zasada, wyrażająca wielkie „tak” dla ludzkiego życia, powinna znaleźć się w centrum refleksji etycznej nad badaniami naukowymi w dziedzinie biomedycyny, które w dzisiejszym świecie nabierają coraz większego znaczenia. W ostatnich dziesięcioleciach nauki medyczne znacznie wzbogaciły swą wiedzę o życiu ludzkim w początkowych fazach jego istnienia. kiedy zakładają niszczenie istot ludzkich bądź posługuje się środkami, które naruszają godność osoby lub są stosowane w celach sprzecznych z integralnym dobrem człowieka, nie można się na nie godzić. Istota ludzka powinna być szanowana i traktowana jako osoba od chwili swojego poczęcia i dlatego od tej samej chwili należy uznać jej prawa osoby, a wśród nich nade wszystko nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty ludzkiej do życia. wyniki badań naukowych dotyczących ludzkiego embrionu dostarczają «cennej wskazówki dla rozumowego rozpoznania obecności osobowej, od pierwszej chwili pojawienia się życia ludzkiego: czy jednostka ludzka nie byłaby ludzką osobą? A zatem embrion ludzki od samego początku ma godność właściwą osoby. Poszanowanie tej godności należy się każdej istocie ludzkiej, gdyż są w niej zapisane w sposób niezatarty właściwa jej godność i wartość. Ze względu na sam fakt istnienia każdej istocie ludzkiej należy się pełen szacunek. Trzeba wykluczyć stosowanie w odniesieniu do godności kryteriów różnicujących na podstawie rozwoju biologicznego, psychicznego, kultury czy stanu zdrowia. Kościół przypomina, że wartość etyczną biomedycyny mierzy się poprzez odniesienie zarówno do bezwarunkowego szacunku należnego każdej istocie ludzkiej we wszystkich chwilach jej istnienia, jak i do ochrony szczególnego charakteru osobistych aktów służących przekazywaniu życia.

9

---