I Cechy charakteryzujące spółdzielnie.

Jednostka organizacyjna aby mogła funkcjonować w strusie prawnym jako spółdzielnia musi spełniać kumulatywnie (łącznie) następujące warunki.

W świetle uchwał międzynarodowego związku spółdzielczego oraz w oparciu o ustawową definicję cechami najistotniej charakteryzującymi spółdzielnie należą:

1. Dobrowolność zrzeszenia osób. Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem osób zarówno fizycznych jak i prawnych. Oznacza to, że członkowstwo jest niedostępne dla jednostek organizacyjnych pozbawionych osobowości prawnej. Wyłącza możliwość nabycia członkostwa przez struktury organizacyjne nie legitymujące się osobowością prawna. Wymóg dobrowolności oznacza, że niedopuszczalne są jakiekolwiek formy przymusu prawnego i administracyjnego zarówno gdy chodzi o nabycie statusu członkowskiego jak i możliwość wystąpienia członka ze spółdzielni.

Spółdzielnia jest korporacja członkowie mogą być osobami fizycznymi i prawnymi. Ma na celu dostosowanie by partie i osoby prawne mogły funkcjonować w obrocie gospodarczym.

2. Nieograniczona liczba członków. Nieograniczony liczbowo osobowy skład spółdzielni. Powyższa cecha oznacza, że spółdzielnia nie może z góry zakładać liczby swoich członków, a przede wszystkim określać ich górnego pułapu. Od tej zasady istnieje szereg wyjątków. Są one podyktowane względami natury faktycznej.

Nieograniczony dostęp do spółdzielni jest jednak założeniem wyjściowym oznacza praktycznie, że status danej spółdzielni nie może określić górnej granicy członków danej spółdzielni, statut może natomiast określić wymagania, które są nieodzowne dla ubiegania się o członkostwo danej spółdzielni.

3. Samorządny charakter spółdzielni. Spółdzielnia musi być organizacją o charakterze samorządnym co oznacza, że sama określa sobie cele i kierunki swojego działania jak również w granicach wyznaczonych przez prawo kształtuje swoją strukturę wewnętrzną oraz wewnętrzne zasady funkcjonowania. Ingerencja w sprawy spółdzielni ze strony organów administracji rządowej czy samorządowej może mieć miejsce tylko w formach i granicach wyznaczonych przez przepisy rangi ustawowej. Akty ustawodawcze określają różne stopnie samorządności. Spółdzielnia nie jest autonomiczna musi poddać się na przykład rygorom podatkowym, kontroli skarbowej, PIP jak inne jednostki organizacyjne

4. Spółdzielnia jest korporacja założoną w celu prowadzenia działalności gospodarczej przy czym rodzaj czy rodzaje tej działalności muszą być oznaczone w jej statucie. Działalność jest zdefiniowana potrzebami założycieli, wynika z ich potrzeb. Jednak cechą charakterystyczną spółdzielczej działalności gospodarczej jest to, że winna ona być prowadzona w interesie członków, a w szczególności w celu zaspokojenia oczekiwań jakie wiążą oni z nabyciem statusu członkowskiego.

Spółdzielcza działalność gospodarcza musi mieć charakter celowy oznacza to , że powinna uwzględnić interesy członków i służyć zaspokojeniu ich oczekiwań. Celem spółki jest maksymalizacja zysku, natomiast spółdzielnia także dąży do osiągnięcia korzyści ( świadczenie usług na rzecz osób 3 i z tych źródeł czerpie korzyści i np. inwestuje), ale na czele są interesy i oczekiwania członków spółdzielni, które należy spełnić. W pierwszej kolejności zaspokajamy potrzeby członkowskie. Przesłanką jest wizja zgłoszenia potrzeb.

5. Spółdzielnia obok działalności gospodarczej może prowadzić również pozagospodarczą działalność o charakterze kulturalnym, społecznym czy oświatowym. Do 1994 roku ustawodawstwo polskie jak i większość europejskich traktowała wprowadzenie tej ostatniej działalności jako równorzędne z działalnością gospodarczą. Nowelizacja ustawy z 1994 roku doprowadziła do rezygnacji z obowiązkowego charakteru na rzecz fakultatywności. W przeciwieństwie do poprzednich obowiązków działalność kulturalno - oświatowa jest traktowana fakultatywnie czyli nieobowiązkowo.

Po 1990r wyodrębniony został przedsiębiorca i spółdzielnia została poddana konkurencji. A oświata dawała efekty jako centra kulturowe, ale nie dawała korzyści więc nie można było być w takim przypadku konkurencyjnym. Dlatego w 1994r zniesiono obowiązek prowadzenia takiej działalności.

Na te wszystkie cechy patrzymy przez pryzmat kumulatywności. To znaczy że muszą być spełniane razem.

II Źródła prawa spółdzielczego.

Źródła prawa ma charakter wieloznaczny. Używa się go zwykle w dwóch znaczeniach.

1. jako źródło poznania prawa

2. jako źródło pochodzenia prawa

Mówiąc o źródle prawa w sensie pozytywnym mamy na względzie to drugie rozumienie tego określenia . W takim tez sensie zwykło się rozróżniać dwie grupy źródeł prawa spółdzielczego:

1. Źródła zewnętrzne

Akty normatywne pochodzące od organów państwa począwszy od ustaw kończąc na rozporządzeniach wykonawczych. Powszechnie obowiązujące źródła prawa spółdzielczego, a wśród nich przede wszystkim akty ustawodawcze, które dotyczą wyłącznie spraw organizacji i funkcjonowania spółdzielni.

Do kręgu najważniejszych ustawowych regulacji spółdzielczości należą:

1. ustawa prawo spółdzielcze 16.09.1982

2. ustawa o zmianach w organizacji działalności spółdzielczości 20.01.1990

3. ustawa o waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach 30.08.1991

4. ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych 15.12.2000

5. ustawa o spółdzielni europejskiej 22.07.2006r

Do wspomnianych źródeł należą również. Rozporządzenia wykonawcze wydane na podstawie przepisów powyższych ustaw oraz w granicach przez te przepisy wyznaczonych.

W/w ustawy maja charakter odnoszący się wyłącznie do spółdzielni. Są też ustawy, które obowiązują zarówno spółdzielnie ale także inne podmioty gospodarcze np. KP, ustawa o rachunkowości.

2. Akty wewnętrzne prawa spółdzielczego.

Najistotniejszą grupę, mającą podstawowe znaczenie, stanowią statuty spółdzielni czy innej organizacji spółdzielczej - akty normatywne, które musi posiadać każda spółdzielnia a jego uchwalenie należy do wyłącznej kompetencji najwyższego organu spółdzielni tj. walnego zgromadzenia członków. Każda spółdzielnia ma obowiązek uchwalenia i udostępnienia członkom obowiązującego statutu. Uchwała taka i uchwała o wprowadzeniu zmian statutowych wymaga kwalifikowanej większości 2/3 głosów. O tym jakie elementy powinien zawierać każdy statut określa art. 5 prawa spółdzielczego wskazując przede wszystkim na oznaczenie indywidualizującej nazwy, siedziby, terenu i czasu działania, przedmiot działalności gospodarczej, zasad i trybu przyjmowania członków oraz ich praw i obowiązków, oznaczenie organów spółdzielni i zakresu ich kompetencji oraz przesłanki podziału, połączenia i likwidacji spółdzielni.

Postanowienia statutu powinny być zgodne z przepisami ustawy spółdzielczej oraz innych ustaw z tym, że chodzi tu wyłącznie o zgodność z przepisami ustawowymi, wyłącznie bezwzględnie obowiązującymi (rodzaj konstytucji spółdzielczej). Nie oznacza to bezwzględnego podporządkowania przepisom ustawy, są przepisy które pozwalają na odstępstwo, są przepisy dające np. możliwość wyboru działalności gospodarczej na przykład Radzie nadzorczej lub Walnemu Zgromadzeniu. Albo gdy przepisy mówią „ chyba że statut stanowi inaczej”, a przed tym podają na przykład trzy rozwiązania. Jest to tak zwana indywidualizacja statutu i spółdzielni. Rozwiązania narzucane uniemożliwiają dostosowanie do zindywidualizowanych potrzeb.

Tematyka statutu jako źródła prawa nasuwa jednak pewien dylemat. Konstytucja nie przewiduje wewnętrznego prawa jako źródła. Ale statut nie obowiązuje powszechnie, dotyczy tylko członków spółdzielni, więc gdy ktoś odchodzi ze spółdzielni statut przestaje go obowiązywać. Kwestia ta pozostaje nie do końca rozstrzygnięta. Są to wewnętrzne czy autonomiczne źródła prawa.

Obok statutu do kręgu aktów wewnętrznego prawa spółdzielczego zalicza się również uchwały organów spółdzielni:

- uchwały walnych zgromadzeń członków, nie wszystkie akty tylko te o charakterze normatywnym będący źródłem obowiązków i uprawnień dla członków spółdzielni,

- uchwały innych organów spółdzielni o ile oczywiście mają charakter generalny , a więc adresowane są do wszystkich lub określonej grupy spółdzielni.

III Założenie spółdzielni

Spółdzielnia jako dobrowolna korporacja osób może powstać tylko i wyłącznie w wyniku ich oddolnej inicjatywy. Ustawa określa liczbę osób fizycznych lub prawnych. Na gruncie europejskiego prawa spółdzielczego jak i w toku ewolucji polskiego ustawodawstwa ukształtowały się 3 modele założycielskie.

1. model reglamentacyjny - jego istota polega na tym, że skuteczność prawna inicjatywy założycielskiej wymaga zgody lub zezwolenia właściwego organu zewnętrznego. Czyli założyciele spółdzielni obok obowiązkowego spełnienia określonych warunków na założenie spółdzielni muszą uzyskać zgodę lub zezwolenie wskazanego w danej ustawie organu. Odmowa udzielenia zgody unicestwia skuteczność zamiaru założycielskiego i to bez możliwości kwestionowania odmowy na drodze sądowej.

Ten model obowiązywał np.: w Polsce w latach 1961 - 1983. Pod rządem ówcześnie obowiązującego prawa spółdzielczego, a warunkiem koniecznym założenia spółdzielni było uzyskanie przez ich założycieli tzw. oświadczenia o celowości jej założenia, właściwemu Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu. Bez uzyskania oświadczenia procedura założycielska nie mogła być kontynuowana a osoby zainteresowane nie mogły skorzystać z drogi sądowej w celu zaskarżenia takiej odmowy.

Założyciele poza odpowiednią liczbą, poświadczeniami w Urzędzie Statystycznym, wystąpieniu o siedzibę itp. Musieli uzyskać zgodę o celowości założenia spółdzielni. Cel wymagania tej zgody wyrażał się w tym by sieć spółdzielni nie wykraczała poza rzeczywiste społeczne potrzeby, do tego były centralne komisje, każda dziedzina miała swoją budownictwo mieszkaniowe, piekarnie. Istniała możliwość odwołania się do rady tej centrali ( centrale Spółdzielcze).

2. model ograniczonej reglamentacji jego istota polega na tym, że członkowie założyciele muszą wystąpić o stosowne zezwolenie lub zgoda na założenie spółdzielni, ale w razie odmowy założyciele mają możliwość zakwestionowania odmowy na drodze sądowej. Jeżeli są rejestrowy uznał odmowę za bezzasadną mógł w konsekwencji wpisać spółdzielnię do rejestru przez co uzyskuje ona osobowość prawną W tej sytuacji sąd ostatecznie decydował czy odmowa była zasadna i określał bezzasadność merytoryczną, mógł finalizować postępowanie założycielskie. Model ten obowiązywał w Polsce w latach 1982 - 90.

3. model w pełni dobrowolnego założenia spółdzielni jest to model aktualnie nas obowiązujący. Założyciele spółdzielni nie są tutaj związani koniecznością uzyskania koniecznej zgody lub zezwolenia. Po podjęciu inicjatywy założycielskiej przez minimum 10 osób fizycznych lub 3 osób prawnych a w przypadku zakładowej spółdzielni o charakterze mieszkaniowym liczba ta nie może być mniejsza niż 10. Wyjątkowo dla założenia spółdzielni produkcji rolnej lub spółdzielni socjalnej niezbędne jest współdziałanie co najmniej 5 osób fizycznych - założycieli

Założyciele spółdzielni muszą dokonać co najmniej dwóch czynności.

Pierwszą z nich jest uchwalenie statutu przyszłej spółdzielni stosownie do wymagań ustawy spółdzielczej ( statut nie może być sprzeczny z przepisami ustawowymi) należy go uchwalić i podpisać, a drugą dokonanie wyboru organów, które w myśl statutu mają być organami wybieralnymi. Zarząd i Radę Nadzorczą. A jeżeli zakłada swój rozwój w najbliższym czasie i przystąpienie innych członków wtedy zamiast wyboru tych organów możliwe jest dokonanie wyboru co najmniej 3osobowym składzie, tymczasowej komisji organizacyjnej. Ustawa pozwala na dowolność w tym zakresie.

Są to czynności organizatorsko - założycielskie przyszłej spółdzielni.

W terminie 2 miesięcy od daty uchwalenia statutu Zarząd lub Komisja Organizacyjna powinna wystąpić z wnioskiem do Krajowego Rejestru Sądowego o wpisanie spółdzielni do rejestru przedsiębiorców. Wniosek taki należy zgłosić nie później niż do uchwalenia statusu pod rygorem jego odrzucenia. Do wniosku dołączamy oryginał statutu i odpis oraz inne dokumenty przewidziane w odrębnych przepisach dla podjęcia jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Organ rejestrowy bada wniosek, statut i załączone dokumenty tylko i wyłącznie według kryterium legalności. W razie stwierdzenia niezgodności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa wyznacza założycielom określony termin do usunięcia uchybień pod rygorem odrzucenia wniosku rejestrowego. O ile organ rejestrowy nie dostrzeże takich uchybień dokonuje wpisu do Rejestru Przedsiębiorców z tą datą spółdzielnia nabywa osobowość prawną i staje się odrębnym podmiotem praw i obowiązków w obrocie prawnym.

KRS jest to zespół sędziów dokonujących analizy dokumentacji wszystkich przedsiębiorstw. Nie według kryteriów przydatności czy celowości tylko i wyłącznie pod względem legalności, czyli zgodności z bezwzględnie obowiązującym przepisami prawa.

Przed wpisem spółdzielnia jest na etapie założycielskim, a założyciele są spółką cywilną, co widać szczególnie w ich obowiązkach i odpowiedzialności ( całym swym majątkiem ). Wpis ma charakter konstytutywny.

IV NABYCIE CZŁONKOWSTWA W SPOŁDZIELNI

Bez względu na tryb i procedurę nabywania członkowstwa w każdym przypadku nabycie tego statusu może nastąpić wyłącznie dobrowolnie. Członkostwo w spółdzielni jest dostępne zarówno dla osób fizycznych i prawnych. W przypadku osób fizycznych zasadą jest to, że musi się ona legitymować pełną zdolnością do czynności prawnych. Od tej zasady statuty mogą przewidzieć wyjątki polegające na tym, że dopuszcza się członkostwo dla osób fizycznych o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, a nawet tej zdolności pozbawionych. Zupełny wyłom w tej zasadzie przewidziany jest dla spółdzielni mieszkaniowych. Członkostwo w nich z mocy ustawy dostępne jest zarówno dla osób ograniczonych w zdolności do czynności prawnych, jak i zdolności pozbawionych. Dotyczy to zarówno ograniczeniu lub braku z racji wieku jak i ubezwłasnowolnienia.

Na gruncie obowiązującego ustawodawstwa wyróżnia się dwa sposoby nabycia członkostwa.

1. sposób pierwotny zastrzeżony jest wyłącznie dla członków-założycieli danej spółdzielni (osób prawnych lub fizycznych, które uchwaliły pierwszy statut i złożyły pod nim własnoręczne podpisy). Ta grupa osób nabywa członkowstwo nie jako z mocy prawa, a ściślej z datą wpisania spółdzielni do rejestru przedsiębiorców. Osoby nie muszą składać deklaracji członkowskiej gdyż ich członkowstwo nie wymaga z ich oraz spółdzielni strony dokonania jakichkolwiek czynności prawnych. Do momentu wpisu rejestrowego spółdzielni założyciele stanowią grupę osób, które zwykle kwalifikuje się jako wspólników swoistego rodzaju spółki cywilnej. Ma to szczególny wpływ na ich odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte na rzecz przyszłej spółdzielni do chwili jej zarejestrowania. Do tego momentu założyciele jak i tzw. wspólnicy ponoszą za wspomniane zobowiązania osobistą odpowiedzialność nieograniczoną czyli odpowiadają całym swoim majątkiem.

2. sposób wtórny Dotyczy on wszystkich osób fizycznych i prawnych, które wykazały zainteresowanie nabyciem członkowstwa już po dacie wpisu rejestrowego spółdzielni, czyli zamierzają przystąpić do już istniejącej spółdzielni. Osoby takie musza w szczególności złożyć adresowane do spółdzielni oświadczenie woli (pisemne pod rygorem nieważności), zwane deklaracją członkowską, która jest rodzajem oferty czy tez wniosku o nabycie członkowstwa. W treść takiej deklaracji powinna być zawarta wola przystąpienia do spółdzielni oraz zobowiązanie do przestrzegania statutu i innych aktów prawnie obowiązujących w spółdzielni, a także poza danymi identyfikacyjnymi powinno być zawarte zobowiązanie do wniesienia zadeklarowanych udziałów. Statut spółdzielni określa, który z jej organów jest właściwy do przyjmowania członków. Zwykle jest nim Zarząd Spółdzielni, który w terminie przewidzianym w statucie ma obowiązek podjęcia uchwały o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kandydata. Uchwała odmawiająca wymaga uzasadnienia prawnego i faktycznego oraz wskazania terminu i organu właściwego do rozpatrzenia odwołania. Organem tym najczęściej jest Rada Nadzorcza. Gdy organ odwoławczy odmówi przyjęcia kandydata w poczet członków kończy się możliwość zabiegania o członkostwo na drodze wewnątrzspółdzielczej.

DOKTRYNA

W doktrynie prawa pracy i orzecznictwie sądowym przez długi czas toczył się spór czy w razie podjęcia decyzji odmownej w postępowaniu wykonawczym zainteresowany może taką ostateczną decyzję w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym zaskarżyć na drodze sądowej. Na rzecz koncepcji dopuszczającej skargę sądową w tych kwestiach przemawia zasada prawa obywatela do sądu jak również to, że ustawodawstwo spółdzielcze nie zna żadnej drogi podważenia odmownych decyzji nawet w razie ich rażącego naruszenia prawa. Przeciwko dopuszczeniu drogi sądowej przemawia zasada samorządności spółdzielni stosowanie do której spółdzielnia jako dobrowolna korporacja musi mieć możliwość samodzielnego kształtowania swojego składu osobowego bez zewnętrznej ingerencji. Ostatecznie spór ten przesądzono na rzecz wyłączenia drogi sądowej w sytuacji gdy w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym zapadła ostateczna decyzja odmawiająca przyjęcie danej osoby do grona członków. Aktualnie można uznać, że orzecznictwo wyraża zapatrywanie wyłączające możliwość zaskarżania omawianych uchwał. Wyłączenie co do zasady drogi sądowej w sprawach o nabycie członkostwa w spółdzielni musi doznać wyłomu, jest tak wówczas gdy odmowa przyjęcia kandydata jest podyktowana jakimikolwiek względami dyskryminacyjnymi, w takim przypadku bezwzględne jest pierwszeństwo normy konstytucyjnej art132 Konst. RP przewidujący bezwzględny zakaz dyskryminacji z jakichkolwiek powodów. Wyższość prawa nad fobiami i uprzedzeniami. Potem wszcząć postępowanie karne.

V USTANIE CZŁONKOWSTWA W SPÓŁDZIELNI

Istnieją dwa sposoby ustania członkostwa:

1. z inicjatywy członka stosownie do zasady dobrowolności członkostwa ustanie tej więzi prawnej z inicjatywy członka może nastąpić w każdym czasie bez potrzeby podawania przyczyny podjęcia takiego zamiaru. Członek może bowiem w każdej chwili wystąpić ze spółdzielni czyniąc to przez oświadczenie woli czyli wypowiedzenie stosunku członkostwa, które pod rygorem nieważności musi być złożone w formie pisemnej. W treści wystarczy samo oświadczenie woli wypowiedzenia członkostwa bez potrzeby uzasadnienia. Członkostwo ustaję po upływie określonego w statucie okresu wypowiedzenia. W kwestii terminu wypowiedzenia ustawa spółdzielcza odsyła do statutu spółdzielni, także powinny one wyraźnie określać jaki jest to konkretny okres wypowiedzenia i kiedy kończy ono bieg czyli powoduje ustanie członkostwa. Po ustaniu członkostwa, gdy rozliczenie jest po nim były członek ma prawo do zysku, ale także musi uczestniczyć w stratach.

2. z inicjatywy samej spółdzielni ustawa przewiduje użycie dwóch środków prawnych powodujących ustanie członkostwa (w oparciu o oświadczenie woli właściwego organu spółdzielni).

a) wykreślenie członka co może nastąpić w sytuacji gdy ten z przyczyn przez niego niezawinionych nie może wykonywać obowiązków statutowych. Ustawa zobowiązuje jednak spółdzielnie aby te w swoich statutach określiły katalog skonkretyzowanych przyczyn, które będą stanowiły podstawę wykreślenia członków. Nie ma obligatoryjnego stwierdzenia może ale nie musi wykreślić.

b) wykluczeniu członka zgodnie z ustawą może to nastąpić gdy członek świadomie działa na szkodę spółdzielni lub pozostawienie go w spółdzielni przez jego postępowania byłoby sprzeczne ze statutem i z zasadami współżycia społecznego. Wykluczenie jest najdrastyczniejszym sposobem ustania członkostwa mającym zastosowanie szczególnie w przypadkach szczególnie zawinionych i nagannych zachowań. Konsekwencją jest pozbawienie zysku, gdy było zawinione i naganne. Najdalej idąca sankcja. Podobnie jak w przypadku wykluczenia również przyczyny wykreślenia powinny być skonkretyzowane w treści statutu spółdzielni.

Uchwały w sprawie wykreślenia lub wykluczenia członka ze spółdzielni podejmuje Rada Nadzorcza. Zainteresowany członek ma prawo uczestniczenia w posiedzeniu Rady w części dotyczącej jego sprawy z możliwością złożenia wyjaśnień i przedstawienia swojej argumentacji. W razie podjęcia przez Radę uchwały o wykreślenie lub wykluczenie, członka spółdzielni ma do wyboru możliwości prawne

1. złożenie odwołania w przewidzianym w statucie terminie do Wlanego Zgromadzenia

2. bezpośrednie sądowe zaskarżenie uchwały Rady Nadzorczej.

O ile skorzysta z pierwszej drogi odwoławczej to na czas trwania postępowania wewnątrz spółdzielczego ulega zawieszeniu bieg terminów przewidzianych w postępowaniu sądowym. Unormowanie taki powoduje, że skorzystanie z drogi wewnątrz spółdzielczej i brak satysfakcjonującego na tej drodze rozstrzygnięcia nie zamyka drogi do postępowania sądowego.

PRAWA CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI

Spółdzielnia jest korporacja, jej członek determinuje istotę zrzeszenia.

Źródłem zarówno praw członków są przepisy ustaw spółdzielczych, statuty spółdzielni oraz uchwały organu spółdzielni.

Pierwszą grupę stanowią te, które wynikają wprost z ustawy i mają charakter powszechny w tym sensie, że dotyczą wszystkich członków spółdzielni niezależnie od rodzaju działalności prowadzonej przez spółdzielnie. Istota polega na tym, że nie mogą one być uchwalane w postanowieniach statutów spółdzielczych. Punktem wyjścia dla określonych prawnie obowiązków jest zasada wynikająca z ustawy o równości praw i obowiązków wynikających ze stosunku członkostwa. Chodzi tu o prawa i obowiązki typu organizacyjnego. Zróżnicowane natomiast mogą być uprawnienia z tego stanu prawnego wynikające , ale o charakterze majątkowym. Do kręgu podstawowych praw wynikających z ustawy dla członka spółdzielni należy zaliczyć:

1. prawo osobistego uczestnictwa w obradach najwyższego organu spółdzielni tj. walnego zgromadzenia, a w szczególności udziału w głosowaniu podejmowanych uchwał przez ten organ. Od tej zasady są pewne wyjątki, które dotyczą zwłaszcza członków spółdzielni, osób fizycznych o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub tej zdolności pozbawionych. Ta grupa członków może omawiane prawo wykonywać jedynie za pośrednictwem ustawowych przedstawicieli lub sądowo ustanowionych opiekunów. Z prawa osobistego udziału w najwyższym organie spółdzielni z oczywistych względów nie mogą korzystać członkowie będący osobami prawnymi. Ich prawo na forum walnego zgromadzenia wykonują osoby wskazane przez organy prawne, osoby fizyczne, które osobiście nie legitymują się członkostwem ale są przedstawicielami tych osób prawnych.

2. drugim rodzajem uprawnienia jest czynne i bierne prawo wyborcze do wybieralnych organów spółdzielni. Dotyczy to przede wszystkim zarządu i rady nadzorczej. Korzystanie z powyższego prawa jest wyłączone dla członków pozbawionych zdolności do czynności prawnej oraz osób prawnych jak wyżej.

3. trzecim uprawnieniem jest prawo do uzyskania od spółdzielni aktualnego statutu oraz wydanych na jego podstawie regulaminów, prawo wglądu i dokonywania we własnym zakresie odpisów i wpisów z wszystkich obowiązujących w spółdzielni regulaminów, protokołów z obrad organów spółdzielni oraz protokołów pokontrolnych w tym protokołu polustracyjnego i ustaleń pokontrolnych organów pozaspółdzielczych.

4. czwartym uprawnieniem wszystkich członków spółdzielni jest prawo wglądu do treści umów gospodarczych zawartych przez spółdzielnię. Zarząd spółdzielni może odmówić takiego wglądu jeżeli mogłoby to naruszać prawa osób trzecich albo istnieje uzasadnione podejrzenie, że ujawnienie tej treści mogłoby być wykorzystane ze szkoda dla spółdzielni. Człowiek, któremu odmówiono wglądu do umowy gospodarczej może decyzją zarządu zaskarżyć do sądu a sąd postanowieniem zobowiązać spółdzielnię do ujawnienia treści żądanej umowy.???

Uprawnienia wynikające ze statutów oraz uchwał organów spółdzielni nie mają charakteru powszechnego jako, że te których źródłem jest statut dotyczą wyłącznie członków tej spółdzielni, której statut obowiązuje. Natomiast uprawnienia wynikające z uchwał organów spółdzielni o ile mają one charakter generalny dotyczą wszystkich członków danej spółdzielni, a jeśli mają charakter indywidualny dotyczą tylko tego członka lub członków, do których są imiennie adresowane.

OBWIĄZKI CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI

Podobnie jak uprawnienia członkowskie również obowiązki członków występują w trzech kategoriach. A więc wynikają z ustawy, statutów oraz uchwał organów spółdzielni.

Do kategorii obowiązków ustawowych należą w szczególności:

1. obowiązek przestrzegania postanowień statutu spółdzielni oraz uchwał organizacji tejże spółdzielni w takim zakresie w jakim są one do członków adresowane.

2. każdy członek spółdzielni ma obowiązek udostępnienia spółdzielni danych osobowych oraz innych informacji w takim zakresie jaki wynika z ustaw spółdzielni oraz innych ustaw.????

3. obowiązek zadeklarowania, a następnie wniesienia udziału lub udziałów w wysokości i w terminach określonych w statucie. Każdy członek spółdzielni ma obowiązek zadeklarowania a następnie wniesienia co najmniej 1 udziału chyba, że statut przewiduje większą ilość. Udziały powinny być identyczne co do wysokości. Wspomniane udziały określa się mianem obligatoryjnych dlatego, że statut spółdzielni ani żadne uchwały jej organów nie mogą zwolnić członka z powyższego obowiązku.

Obok udziałów obligatoryjnych statut spółdzielni może przewidywać deklarowanie i wnoszenie udziałów ponadobowiązkowych do ilości oznaczonej przez statut lub braku takiego oznaczenia w ilości pozostawionej do uznania członka.

Kolejnymi grupami praw i obowiązków członków SA takie, których źródłem jest statut spółdzielni - prawa i obowiązki statutowe, bądź umowy zawierane między spółdzielnią a członkiem - prawa i obowiązki zindywidualizowane. Zarówno jedne jak i drugie są bardzo zróżnicowane, a o ich rodzaju i zakresie zwykle przesądza przedmiot działalności gospodarczej prowadzonej przez spółdzielnie i jej realnie ocenione możliwości

UDZIAŁY I WKŁADY CZŁONKOWSKIE

Z przyczyn wcześniej wspomnianych spółdzielcze więzy oparte na członkostwie nie mogą ograniczać się tylko do relacji osobowych. Każda spółdzielnia prowadząca działalność gospodarczą musi dysponować określonym zasobem środków finansowych, a jednym z istotniejszych źródeł ich pozyskania są udziały członkowskie.

Ustawa zobowiązuje każdego członka spółdzielni do zadeklarowania a następnie wniesienia udziału lub udziałów w wysokości i terminach określonych przez statut. Są to tak zwane udziały obowiązkowe, z których deklarowanie ich wnoszenia nie może być zwolniony żaden członek spółdzielni. Obok udziałów obowiązkowych statut może przewidywać zadeklarowanie i wnoszenie udziałów ponad obowiązkowych w ilości nieograniczonej lub w granicach przez statut wyznaczonych tym zastrzeżeniem, że ich jednostkowa wysokość musi być identyczna jak wysokość udziałów obowiązkowych.

Udziały obowiązkowe i ponadobowiązkowe mają w pewnym stopniu zróżnicowany charakter. W przypadku udziałów obowiązkowych członek może żądać ich zwrotu tylko po ustaniu członkostwa albo co najmniej równocześnie z wypowiedzeniem członkostwa. W konsekwencji wierzyciele osobiści członka nie mogą zaspokoić swoich roszczeń z jego udziałów obowiązkowych w spółdzielni jeżeli jemu egzekucja prowadzona przez wierzyciela osobistego członka z jego majątku okaże się bezskuteczna może on dokonać zajęcia tych udziałów co w konsekwencji powoduje, że po ustaniu członkostwa będą one w pierwszej kolejności przeznaczone na zaspokojenie jego roszczeń.

Odmiennie jest w przypadku udziałów ponadobowiązkowych członek może żądać ich zwrotu również w czasie trwania członkostwa i to niezależnie od ich ilości. W obu jednak przypadkach wypłata udziałów na rzecz członka nie może nastąpić wcześniej niż po zatwierdzeniu przez Walne Zgromadzenie rocznego sprawozdania finansowego zwanego bilansem. Statuty spółdzielni określają ponadto termin po upływie, którego licząc od daty zatwierdzenia bilansu staje się wymagalne roszczenie o zwrot udziałów.

ZASADY ZWROTU UDZIAŁÓW OBLIGATORYJNYCH I PONADOBOWIĄZKOWYCH

Udziały obowiązkowe podlegają zwrotowi na rzecz członków tylko i wyłącznie wówczas gdy dochodzi do ustania członkowstwa w spółdzielni. Chodzi o sytuacje gdy członek w sposób prawnie skuteczny wystąpi ze spółdzielni za wypowiedzeniem albo został z niej wykreślony lub wykluczony. Oznacza to, że wcześniejsze żądanie wpłat wniesionych udziałów jest prawnie nieskuteczne. W przypadku udziałów ponadobowiązkowych żądanie ich zwrotu może nastąpić w każdym czasie, a w żadnym razie nie stoi na przeszkodzie utrzymanie stosownego członkowstwa. W jednym jak i w drugim przypadku wpłata kwoty wniesionej czy to na udział obligatoryjny czy ponadobowiązkowy może nastąpić nie wcześniej niż po zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego (bilansu) przez Walne Zgromadzenie członków. Statut spółdzielni ponadto określa w jakim terminie od daty sporządzenia bilansu powinna nastąpić wypłata udziałów.

W czasie trwania członkowstwa wierzyciele osobiści członka spółdzielni nie mogą w sposób prawnie skuteczny dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń z udziału czy udziałów wniesionych przez członka. Mogą to uczynić dopiero z momentem ustania członkowstwa.

Odmiennie w przypadku udziałów ponadobowiązkowych wierzyciel osobisty członka może skierować swoje roszczenie do wniesionych przez członka udziałów. Podlegają one zatem egzekucji o ile oczywiście wierzyciel dysponuje stosownym tytułem wykonawczym.

Od udziałów członkowskich należy odróżnić wkłady członkowskie. Nie jest to instytucja ustawowa, a jedynie jej stosowanie może wynikać z treści statutu obowiązującego w danej spółdzielni. Wkłady członkowskie mogą być pieniężne lub rzeczowe. W praktyce zniknęła niemal zupełnie instytucja wkładów rzeczowych. Wkłady pieniężne są zatem w istocie rodzajem umowy - pożyczki pomiędzy członkiem jako pożyczkodawcą a spółdzielnia jako pożyczkobiorcą. W spółdzielniach, w których statuty przewidują taka instytucję wnoszenie wkładów odbywa się na podstawie indywidualnych umów zawieranych pomiędzy spółdzielnia a jej członkiem. W treści takiej umowy niezbędne jest określenie wysokości kwoty pożyczki, terminu jej zwrotu oraz wysokości oprocentowania za czas korzystania z udostępnionych spółdzielni środków pieniężnych. Przedstawiona powyżej instytucja wkładów członkowskich w żadnym razie nie dotyczy tzw. wkładów gruntownych przewidzianych w spółdzielniach produkcji rolnej oraz wkładów mieszkaniowych i budowlanych stosowanych w spółdzielniach mieszkaniowych.

W przeciwieństwie do udziałów obligatoryjnych i ponadobowiązkowych członek spółdzielni w żadnym razie nie ponosi odpowiedzialności kwotami wkładów członkowskich za straty bilansowe spółdzielni. Jednocześnie też kwoty wniesione tytułem wkładu przez członka spółdzielni nie podlegają ochronie przed roszczeniami wierzyciela osobistego członka.

Podobnie jak uprawnienia członkowskie również obowiązki członkowskie mogą być kreowane mocą postanowień statutów jak i uchwał organów spółdzielni. w przypadku obowiązku statutowych dotyczą one jedynie osób, które aktualnie są członkami danej spółdzielni. Natomiast obowiązki wynikające z uchwał organów spółdzielni mogą mieć charakter generalny, a więc dotyczyć wszystkich członków organizacji spółdzielni albo skonkretyzowanych czyli odnoszących się szczególnie do członków imiennie w uchwale wskazanych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZA ZOBOWIAZANIA LUB STRATY FINANSOWE SPÓŁDZIELNI

Spółdzielnia jak każda inna osoba prawna za zaciągnięte przez siebie zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem. Finansowym odzwierciedleniem tego majątku jest podstawowy fundusz własny spółdzielni czyli fundusz zasobowy. Z tego tez względu za zobowiązanie z jakichkolwiek tytułów spółdzielnia odpowiada wobec wierzycieli cała wielkością funduszu zasobowego. Odpowiedzialność członków spółdzielni za jej zobowiązania aktualizuje się dopiero w momencie gdy wielkość funduszu zasobowego nie pozwala na pokrycie wszystkich roszczeń wymagalnych zgłoszonych przez wierzycieli.

W europejskim prawie spółdzielczym w toku ewolucji kształtowały się 3 modele odpowiedzialności członków za zobowiązania spółdzielni. Pierwszy z nich polega na przyjęciu zasady odpowiedzialności osobistej członków tj. odpowiedzialności nieograniczonej obejmującej cały majątek członków. Powyższy model jako ustawowy był stosowany nad wyraz rzadko i zazwyczaj w formule możliwości jego ustanowienia mocą postanowień statutu danej spółdzielni. Drugi model, przewidziany miedzy innymi w polskiej ustawie spółdzielczej z 1920 roku, przewiduje że członkowie spółdzielni za jej zobowiązania odpowiadają do jej wysokości określonej w statucie wielokrotności zadeklarowanej przez członków np.: 3, 4 lub 5 - krotność. Taki model obowiązuje albo jest dopuszczalny w większości zachodnioeuropejskich ustawodawst państw Wspólnoty Europejskiej. Trzeci model przewidziany miedzy innymi w obowiązującej polskiej ustawie spółdzielczej przewiduje, że członek za jej zobowiązania odpowiada wyłącznie do wysokości zadeklarowanych udziałów. Dotyczy to zarówno udziałów obligatoryjnych jak i ponadobowiązkowych.

TRYB POSTEPOWANIA I ŚRODKI ODWOŁAWCZE W RAZIE WYKLUCZENIA LUB WYKRESLENIA CZŁONKA SPÓLDZIELNI

Polskie rozwiązania prawne w zakresie zasad i trybu wykreślenia i wykluczenia członków przeszły dość znamienną rewolucje.

• W okresie do lipca 2005 roku polskie prawo spółdzielcze przewidywało mechanizm wykreślenia i wykluczania stosowany w większości europejskich ustawodawst spółdzielczych. Polegał on na tym, że organem właściwym do podejmowania uchwał w tych sprawach stosownie do postanowień statutu konkretnej spółdzielni była Rada Nadzorcza lub Walne Zgromadzenie członków. Zdecydowanie w większości spółdzielni statuty przyznawały omawianą kompetencję Radzie Nadzorczej. Organ ten był obowiązany zawiadomić członka o terminie i miejscu posiedzenia Rady w celu umożliwienia mu złożenia wyjaśnień i przedstawienia argumentów przeciwko wykreśleniu lub wykluczeniu. Najistotniejsze jest jednak to, że z datą podjęcia uchwały przez Radę o wykreśleniu lub wykluczeniu dochodziło do ustania członkowstwa. W celu odzyskania tego statusu prawnego były członek mógł złożyć odwołanie do Walnego Zgromadzenia w terminie przewidzianym przez statut o ile Walne Zgromadzenie podtrzymało uchwałę Rady Nadzorczej członek mógł obie uchwały zaskarżyć w trybie sądowym domagając się ich uchylenia. Natomiast pozytywna dla odwołującego członka uchwała Walnego Zgromadzenia była równoznaczna z odzyskaniem członkowstwa. W trybie sądowym reaktywowanie członkowstwa następowało dopiero po uprawomocnieniu się wyroku uchylającego odpowiednią uchwałę o wykreśleniu lub wykluczeniu.

• Po wejściu w życie nowelizacji prawa spółdzielczego ustawa z 3 czerwca 2005 roku, podobnie jak poprzednio, kompetencja do wykreślenia lub wykluczenia członków przysługuje stosownie do postanowień statutu Radzie Nadzorczej lub Walnemu Zgromadzeniu. Zasadniczo różnica w stosunku do poprzedniego modelu dotyczy dwóch kwestii:

1. uchwała Rady Nadzorczej nie wywołuje bezpośredniej wprost skutku prawnego ustania członkowstwa,

2. członek spółdzielni, co do którego Rada lub Walne Zgromadzenie podjęły uchwałę o wykreśleniu lub wykluczeniu może bez […….. postępowania trybu wewnętrznego] spółdzielczego wystąpić na drogę sądową. W konsekwencji zatem do ustania członkowstwa w wyniku wykreślenia lub wykluczenia dochodzi w 3 sytuacjach:

1. jeżeli członek nie odwołał się w Radzie Nadzorczej, ani nie zaskarżył jej w drodze sądowej, a upłynęły terminy zastosowania środków odwoławczych,

2. jeżeli członek prawnie odwołał się od uchwały Rady do Walnego Zgromadzenia, ale uchwała nie została w tym trybie uchylona, a członek zaniechał zaskarżenia uchwał (na drodze sądowej),

3. z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądowego oddalającego powództwo członka o uchylenie uchwał o wykluczenie lub wykreślenie.

UDZIAŁY CZŁONKOWSKIE

Spółdzielnia jest korporacją, a więc zrzeszeniem osób stanowiących substrat osobowości prawnej. Jednakże ustawowy obowiązek prowadzenia przez każdą spółdzielnię działalności gospodarczej wymaga aby dysponowała ona odpowiednim zasobem środków finansowych. Jednym ze źródeł pozyskiwania tych środków są udziały członkowskie.

1.Udziały obowiązkowe - europejskie ustawodawstwo spółdzielcze, a w tym i polskie, bez wyjątków przewiduje, że każdy członek spółdzielni ma obowiązek zadeklarowania, a następnie wniesienia udziału lub udziałów pieniężnych w wysokości i na warunkach określonych w statucie. Statuty spółdzielnia wskazują zatem jaka jest wysokość udziału i w jakim terminie winien być on wniesiony do spółdzielni. Są to tak zwane udział obowiązkowe, z których zadeklarowania ich wniesienia nie może członków zwolnić ani statut, ani uchwała żadnego z organów czy członków spółdzielni. Statut określa ile i wartość jednostkową udziału - obowiązek ustawowy nie można stosować żadnych ulg.

2.Udziały ponadobowiązkowe - obok udziałów obowiązkowych ustawa spółdzielcza przewiduje możliwość zadeklarowania, a następnie wniesienia udziałów ponadobowiązkowych, czyli dobrowolnych. Statuty spółdzielni mogą określać dopuszczalność wnoszenia tych udziałów jak również określić ich górną ilościową granicę czy wręcz rezygnując z jakiegokolwiek górnego limitu.

Statut określa czy wpłaty dokonywać jednorazowo czy też można w ratach i co ile. Udziały ponadobowiązkowe są racjami czysto komercyjnymi. Jeżeli ktoś ma i chce zarobić to korzysta gdyż banki oprocentowanie dają małe na udziałach jest większy zysk, dają większe oprocentowanie i mniejsze ryzyko, mamy wpływ na decyzje podejmowane w spółdzielni widzimy jak wykorzystywane są nasze pieniądze. Możemy zgadzać się lub sprzeciwić decyzji.

Zarówno udziały obowiązkowe jak i ponadobowiązkowe wniesione przez członków tworzą Fundusz Udziałowy, który pozostaje do dyspozycji spółdzielni.

Różna jest jednak sytuacja prawna dotycząca zwrotu tych udziałów. W przypadku udziałów obowiązkowych ich zwrot może nastąpić wyłącznie po ustaniu członkostwa niezależnie od sposobu tego ustania. Oznacza to że w czasie trwania tego członkostwa, członek nie może żądać wypłaty udziałów obowiązkowych ani w całości ani w części. Odmiennie jest przy udziałach ponadobowiązkowych członek może żądać zwrotu udziałów dobrowolnych również w czasie trwania członkostwa. W konsekwencji zatem wierzyciel osobisty członka w czasie trwania członkostwa nie może skutecznie żądać zaspokojenia swoich roszczeń z wniesionych przez niego udziałów obowiązkowych może to jednak uczynić w odniesieniu do wniesionych przez członka udziałów ponadobowiązkowych. Bardziej liberalna zasada bez uzasadnienia można żądać zwrotu udziałów ponadobowiązkowych. Mogą podlegać egzekucji komornika, jeżeli nie ma innych środków.

Identyczna jest natomiast sytuacja udziałów obowiązkowych i ponadobowiązkowych w zakresie terminu dokonania ich wypłaty na rzecz członka. W obu bowiem sytuacjach wypłata może nastąpić nie wcześniej niż po zatwierdzeniu rocznego bilansu przez Walne Zgromadzenie. Ponadto statuty przewidują w różny sposób termin po upływie, którego od chwili zatwierdzenia bilansu roszczenie o wypłatę staje się wymagalne

Np. obowiązkowe udziały - 9.11 składa wypowiedzenie ( oświadczenie woli i żądanie zwrotu udziałów) 30.11 ostatni dzień członkostwa. Rozliczenie następuje zawsze w I kwartale następnego roku + uzgodnienia statutowe ( termin np. 2 miesięcy po uzgodnieniu bilansu).

Np. ponadobowiązkowe udziały - liczy się data żądania zwrotu 02.01.2007 czyli już po sprawozdaniu finansowym za rok 2007. Musi teraz czekać do następnego sprawozdania które następuje w I kwartale roku 2008r + uzgodnienia statutowe. Czyli zwrot dostanie za około 1,5 roku. Wynika z zakresu odpowiedzialności członka, gdyż trzeba się rozliczyć z ewentualnych zobowiązań wynikających np. ze strat spółdzielni.

WKŁADY CZŁONKOWSKIE. ICH RODZAJE I CHARAKTER PRAWNY

Przeciwieństwie do udziałów wkłady członkowskie są wyłącznie instytucja statutową. Czyli funkcjonują jedynie w tych spółdzielniach, których statuty je przewidują i określają ogólne warunki ich stosowania. Wkłady mogą mieć dwojaki charakter mogą być pieniężne i rzeczowe:

1. pieniężne - wkład jest rodzajem umowy pożyczki zawieranej pomiędzy członkiem - pożyczkodawcą, a spółdzielnią jako pożyczkobiorcą. W tym przypadku termin trwania umowy, warunki zwrotu i wysokość oprocentowania określa umowa pomiędzy spółdzielnią, a członkiem. Z tytułu wniesionych wkładów pieniężnych członek nie odpowiada w żadnym zakresie za zobowiązania spółdzielni.

2. rzeczowe - marginalne znaczenie ma obecnie instytucja wkładów rzeczowych, która polega na wnoszeniu przez członków do spółdzielniach własności do użytkowania na podstawie innego tytuły prawnego nieruchomości lub rzeczy ruchomych. Do pojęcia wkładów w powyższym znaczeniu nie ma podstaw do zaliczenia wkładów gruntowych w spółdzielniach produkcji rolnej czy też wkładów mieszkaniowych czy budowlanych w spółdzielniach mieszkaniowych.

Art. 20 Prawa Spółdzielczego mówi, że tytuł prawny, warunki zwrotu, oprocentowanie, zasady wyceny określa spółdzielnia jest ona inicjatorem oferuje członkowi zawarcie umowy. On ma większe oprocentowanie zysku, a spółdzielnia ma kredyt na niskim oprocentowaniu - obopólne korzyści. Nie służą do pokrycia zobowiązań poza 2 w/w przypadkami, są one na odrębnych zasadach.

ORGANY SPÓŁDZIELNI

Spółdzielnia jak każda inna osoba prawna może działać, a więc uczestniczyć w obrocie gospodarczym i prawnym wyłącznie przez swoje organy. Wynika to jednoznacznie z art. 38 kc, że osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w statucie i opartym na niej statucie. Ustawa ustrojowa tj. prawo spółdzielcze konstrukcje organów spółdzielni opiera na tradycyjnej i koniecznej trójpodmiotowości. Najprościej oznacza to, że prawnym warunkiem skutecznego działania spółdzielni jest funkcjonowanie 3 organów, które określa się mianem ustawowych lub koniecznych, niezbędnych do jej prawidłowego i skutecznego prawnie działania. Są to następujące organy: Walne Zgromadzenie Członków, Rada Nadzorcza, Zarząd Spółdzielni.

Brak funkcjonowania któregokolwiek z tych organów w znacznym stopniu uniemożliwia działanie spółdzielni i może być przesłanką postawienia jej w stan likwidacji.

Funkcjonowanie w/w organów koniecznych podlega pewnym ogólnym zasadom wśród, których najistotniejsze są następujące:

• Każdy z organów działa za spółdzielnie w zakresie kompetencji wynikającej dla niego z ustawy i statutu spółdzielni,

• Uchwały organów spółdzielnia podejmowane są zazwyczaj zwykłą większością głosów, chyba że ustawa lub statut przewidują w określonej sprawie wymóg większości bezwzględnej lub kwalifikowanej. Przy ustaleniu każdej z tych większości uwzględnia się jedynie głosy oddane za lub przeciw projektowi uchwały, odstępstwo od tej zasady może wprowadzić statut, ale nie w sposób generalny, a jedynie wskazujący rodzaje spraw, w których obliczanie głosów odbywać się będzie na innej zasadzie.

• Uchwały dotyczące wyboru członków organów wybieralnych tj. Rady Nadzorczej i Zarządu podejmowane są spośród nieograniczonego kręgu kandydatów i wymagają zachowania tajności głosowania. Również odwołanie członków tych organów musi odbyć się w sposób tajny. Nieograniczoność i tajność są niezbędne.

• Obok organów koniecznych statut spółdzielni może przewidzieć tworzenie i funkcjonowanie w danej spółdzielni organów fakultatywnych. W takim przypadku statut powinien jednocześnie określić zakres kompetencji tych organów, które nie mogą wkraczać w obszar kompetencji zastrzeżonych dla organów koniecznych, zasady i tryb przeprowadzania wyborów do takich organów oraz odwoływania ich członków i określić kadencję organów. WYJĄTEK jedynie w spółdzielniach socjalnych, gdy liczba członków jest mniejsza niż 15 to kompetencje Rady Nadzorczej wykonują indywidualni członkowie.

WALNE ZGROMADZENIE - ORGAN SPÓŁDZIELNI

Ustawa określa Walne Zgromadzenie mianem najwyższego organu spółdzielni. Powyższe określenie ma jednak przede wszystkim charakter prestiżowy i wskazuje na szczególna rolę tej formy bezpośredniej demokracji spółdzielczej. Nie oznacza to natomiast, że Walne Zgromadzenie występuje w roli organu hierarchalnie nadrzędnego wobec pozostałych organów koniecznych spółdzielni. Nie ma tu bowiem hierarchicznej struktury organów spółdzielni, a więc podległości organizacyjnej i funkcjonalnej RN i Zarządu, Walnemu Zgromadzeniu. Każdy bowiem organ spółdzielni korzysta jedynie z tych kompetencji, które przyznaje jemu ustawa i oparty na niej statut. WZ jest najbardziej wyrazistym przejawem bezpośredniej demokracji wewnątrz spółdzielczej gdyż prawo udziału w Walnym Zgromadzeniu posiadają wszyscy członkowie spółdzielni. WYJĄTKI:

• Członkowie, którzy mają ograniczona zdolność do czynności prawnych lub są jej pozbawieni , którzy reprezentowani są na forum WZ przez swoich ustawowych przedstawicieli.

• Osoby prawne jako członkowie spółdzielni są reprezentowane na Walnym Zgromadzeniu przez ustanowionych przez siebie pełnomocników. Pełnomocnicy nie muszą być członkami spółdzielni.

Ponadto prawo uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu posiadają przedstawiciele Związku Rewizyjnego, w którym zrzeszona jest spółdzielnia oraz Krajowej Radzie Spółdzielczej, ale bez prawa uczestnictwa w głosowaniu. Każdy członek spółdzielni może zaprosić do udziału w obradach tego posiedzenia ustanowionego przez siebie doradcę lub eksperta czyniąc to jednak na koszt własny. Doradcy i eksperci nie maja prawa zabrania głosu w trakcie obrad.

WZ ma wyraziście normatywny charakter. Każdy organ działa w zakresie swoich kompetencji, więc stwierdzenie najwyższy organ nic tu nie zmienia. WZ jest dostępne dla wszystkich członków spółdzielni. Jest zależny od liczby członków i zmienności osób. Podejmuje najważniejsze decyzje w spółdzielni.

Ustawa wyróżnia 2 rodzaje Walnych Zgromadzeń:

1. Zwyczajne Walne Zgromadzenie - obligatoryjne, które w każdej spółdzielni musi się odbyć nie później niż do 30 czerwca roku następnego po zakończonym roku obrachunkowym. Czyli co najmniej raz w roku w celu rozliczenia działalności statutowych za rok miniony. Winno ono odbyć się między 1.01 a 30.06 roku następnego.

2. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie, które może zwołać Zarząd z własnej inicjatywy albo działając na żądanie Rady Nadzorczej lub co najmniej 1/5 członków spółdzielni. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie powinno być zwołane w taki sposób, aby odbyło się w ciągu 6 tygodniu od daty wystąpienia z żądaniem jego zwołania. Jeśli to nie nastąpi Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie może być zwołane przez Radę Nadzorczą, Zarząd Związku Rewizyjnego lub Krajową Radę Spółdzielni.

Organem właściwym do zwoływania Walnych Zgromadzeń jest Zarząd Spółdzielni. O ile z jakichkolwiek powodów Zarząd nie zwoła WZ w terminie przewidzianym przez statut może to uczynić RN lub Związek Rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona.

Zwołanie następuje przez zawiadomienie członków minimum 2 tygodnie przed datą zwoływanego posiedzenia. Ustawa nie określa sposobu zawiadamiania członków pozostawiając to do regulacji statutom spółdzielni. Bezwzględnym wymaganiem jest aby zawiadomienie określało czas, miejsce oraz porządek obrad zwoływanego posiedzenia ( jakie sprawy są przedmiotem WZ). Podmioty uprawnione do żądania zwołania WZ mogą również wystąpić o uzupełnienie proponowanego porządku obrad w 7 dni od daty dotarcia zawiadomienia.

Prawidłowo zwołane WZ może podejmować uchwały wyłącznie w sprawach objętych porządkiem obrad podanym w zawiadomieniu członków. Uchwały organizującego organu zapadają zazwyczaj zwykłą większością głosów chyba, że ustawa lub statut żądają większości bezwzględnej lub kwalifikowanej. Przy obliczaniu ilości głosów uwzględnia się wyłącznie głosy za i przeciw projektowi uchwały.

PODEJMOWANIE UCHWAŁ PRZEZ WALNE ZGROMADZENIE

Walne Zgromadzenie jako organ kolegialny wszelkie swoje rozstrzygnięcia może wyrażać wyłącznie w postaci uchwał. Ustawa spółdzielcza wyraźnie zastrzega, że wspomniany organ może podejmować uchwały wyłącznie w sprawach, które zostały zamieszczone w porządku obrad wskazanym w zawiadomieniu członków o terminie i miejscu posiedzenia. Zazwyczaj uchwały te podejmowane są zwykła większością głosów, chyba że ustawa lub statut dla określonego rodzaju spraw wymagają większości bezwzględnej lub kwalifikowanej. Ponadto skuteczność prawna uchwał zależy od tego czy przy podjęciu uchwały spełniono wymóg 50% quorum. Od tej ostatniej zasady wyjątki może przewidywać statut spółdzielni.

Uchwały Walnego Zgromadzenia obowiązują wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkie jej organy. Mogą być one zaskarżane sądownie przez każdego z członków spółdzielni lub przez jej zarząd. Nie dotyczy to jedynie uchwał w sprawach indywidualnych dotyczących praw i obowiązków konkretnej osoby, a więc adresowanych imiennie do określonego członka spółdzielni, te bowiem dotyczą wyłącznie osoby, co do której zostały podjęte i mogą być zaskarżane wyłącznie przez zainteresowanego. Każda uchwała Walnego Zgromadzenia z wyjątkiem uchwał indywidualnych może być zaskarżona na warunkach przewidzianych w ustawie i statucie spółdzielni. prawo takiego zaskarżenia przysługuje wszystkim członkom spółdzielni oraz jej zarządowi. Polskie ustawodawstwo spółdzielcze zna 2 modele różniące się trybem i podstawa zaskarżenia uchwał Walnego Zgromadzenia.

(„ Pierwszy z tych modeli obowiązywał pod rządem Polskiej Ustawy Spółdzielczej do chwili wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej z 3 czerwca 2005 roku. Jego istota polegała na tym, że członek spółdzielni mógł na drodze sądowej zaskarżyć każdą uchwałę z wyłączeniem indywidualnych o ile jego zadaniem jest ona/była ona sprzeczna z przepisami prawa lub postanowień statutu. Pojecie sprzeczności z prawem lub statutem było w doktrynie i orzecznictwie pojmowane dość szeroko, chodziło zatem nie tylko o sprzeczność treści uchwały z przepisami prawa lub statutem, ale również o uchybienia natury prawnej w postępowaniu poprzedzającym podjecie uchwały np.: wadliwie zwołane WZ, nie respektowanie zasady tajności czy też zarzuty dotyczące sposobu obliczania głosów. Na podstawie powyższych zarzutów skarżący mógł od sądu domagać się uchylenia uchwały, a w razie takiego orzeczenia sadowego uchwała stawała się bezskuteczna od momentu jej podjęcia.

Drugi model przyjęty w polskim prawie spółdzielczym od 2005roku przewiduje zróżnicowanie podstaw sądowego zaskarżenia uchwał oraz zróżnicowanie skutków prawnych orzeczeń sadowych uwzględniających powództwa członków. O ile bowiem członek zarzuca uchwale niezgodność z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy występuje do sądu z powództwem o stwierdzenie jej nieważności. W takim przypadku o ile sąd uzna rację skarżącego stwierdza jedynie, że uchwała od chwili jej podjęcia jest nieważna, a tym samym nie mogła wywołać żadnych skutków prawnych. Członek może również dążyć do Sadownego uchylenia uchwały WZ. Takie żądanie może opierać na następujących podstawach:

1. zarzut niezgodności uchwały z postanowieniami statutu,

2. zarzut sprzeczności uchwały z dobrymi obyczajami,

3. zarzut sprzeczności, godzenia przez uchwałę w istotne interesy gospodarcze spółdzielni

4. zarzut polegający na tym, że uchwała zmierza do zamierzonego i celowego pokrzywdzenia członka.

O ile powództwo członka oparte na jednej z powyższych podstaw zostanie przez sąd uwzględnione uchwała traci moc prawną od chwili jej podjęcia, natomiast pozostaje problem oceny skutków prawnych i faktycznych, które powstały w wyniku jej wykonywania w okresie pomiędzy datą podjęcia a datą prawomocnego uchylenia.”) * z poprzedniego roku

Europejskie ustawodawstwa spółdzielcze w tym i polskie począwszy od 1920r, aż po wejście w życie nowelizacji prawa spółdzielczego dokonanej ustawą z dnia 3czerwca2005r odpierała zaskarżalność uchwał. Mogły być zaskarżane wyłącznie na dwóch podstawach: przesłankami zaskarżenia mogły być jedynie zarzuty niezgodności uchwały z przepisami ustawy bądź postanowieniami statutu. Podnosząc jeden z tych zarzutów albo oba łącznie skarżący mógł domagać się sądowego uchylenia uchwały. W wyniku wejścia w życie nowelizacji konstrukcja zaskarżenia uchwał oparta została na zasadniczo zmienionych podstawach. Zgodnie z obecnie obowiązującymi regulacjami uchwała sprzeczna z ustawą jest nieważna, a skarżący może domagać się stwierdzenia przez sąd tej nieważności.W tym przypadku orzeczenie sądu będzie miało charakter deklaratoryjny, potwierdzający stan prawny i faktyczny, który powstał z mocy prawnej. Powództwo uprawnionego może się też opierać na następujących zarzutach:

1. zarzut niezgodności uchwały z postanowieniami statutu,

2. zarzut sprzeczności uchwały z dobrymi obyczajami,

3. zarzut sprzeczności, godzenia przez uchwałę w istotne interesy gospodarcze spółdzielni,

4. zarzut polegający na tym, że uchwała zmierza do zamierzonego i celowego pokrzywdzenia członka.

Podnosząc którykolwiek z tych zarzutów powództwo poszkodowanego będzie zmierzało do uchylenia uchwały. Od dłuższego czasu w orzecznictwie SN przyjmuje się że zarzuty odnoszące się do kwestionowanej uchwały mogą dotyczyć nie tylko jej treści, ale uregulowanej w ustawie i statucie procedury poprzedzającej jej uchwalenie.

Zebranie Przedstawicieli jako forma demokracji pośredniej

Ustawa przewiduje możliwość zastąpienia w określonej sytuacji WZ Zebraniem Przedstawicieli. Wówczas jeżeli ilość członków danej spółdzielni przekroczy liczbę wskazaną w statucie co uniemożliwia bądź utrudnia zwoływanie lub obradowanie w formie bezpośredniej tj. WZ. Jest substytutem WZ, gdy np. jest kilka tysięcy członków.

W razie przejścia na system przedstawicielski statut musi określić zasady podziału członków na grupy członkowskie oraz proporcje pomiędzy ilością członków spółdzielni,a wybieranymi przedstawicielami Zebrania Przedstawicieli działają w systemie kadencyjnym tzn. każda grupa członkowska wybiera przedstawicieli na okres statutowo określonej kadencji i tylko ona jest władna do odwołania przedstawiciela ze składu zebrania. Ponieważ Zebranie Przedstawicieli jest odbiciem (emanacją) WZ przysługują mu te same kompetencje, które ustawa i statut spółdzielni zastrzegają dla WZ.(mini WZ)

KOMPETENCJE WALNEGO ZGROMADZENIA

Spółdzielnia jako osoba prawna działa przez swoje organy, a każdy z nich wykonuje kompetencje, które przewiduje dla niego ustawa i oparty dla niej statut. Identycznie jest w przypadku spółdzielni gdzie podział kompetencji pomiędzy jej organami ustala ustawa spółdzielcza i oparte na niej statuty. Wspomniana ustawa zastrzega dla WZ szereg kompetencji na zasadzie wyłączności. Wyłączność oznacza, że przewidziane w ustawie kompetencje nie mogą być w statutach przypisane innym organom oraz to, że WZ nie może ich przekazać na rzecz innych organów. Powyższe uwagi dotyczą odpowiednio zebrania przedstawicieli, a wiec tych spółdzielni, które przyjęły przedstawicielski system demokracji wewnątrzspółdzielczej. Wyłączne kompetencje WZ mają różny charakter, a najogólniej można je podzielić na 3 grupy:

1. kompetencje o charakterze nadzorczo - kontrolnym, do których należy rozpatrywanie i zatwierdzanie corocznych sprawozdań Rady Nadzorczej i Zarządu oraz zatwierdzanie rocznych sprawozdań bilansowych (bilansu),

2. uprawnienia w zakresie wyrażania zgody na dokonanie określonych czynności prawnych przez zarzut. Chodzi tu w szczególności o wyrażanie zgody na zbycie nieruchomości zakładu spółdzielczego lub wyodrębnionej jednostki organizacyjnej. Do tej grupy należy również wyrażanie zgody na zakładanie lub przystępowanie przez spółdzielnię do innych organizacji gospodarczych np.: spółdzielni osób prawnych czy spółek prawa handlowego. Do tej grupy prawnej należy również wyrażanie zgody na przystąpienie lub wystąpienie spółdzielni ze Związku Rewizyjnego lub Związku Gospodarczego.

3. uprawnienia natury bilansowo - organizacyjnej takie jak: ustalenie górnej sumy zobowiązań, które spółdzielnia może zaciągać w danym roku obrachunkowym. W omawianej grupie szczególna rolę spełniają kompetencje podejmowania uchwał w sprawie przekształcenia organizacji prawnych np.: podział lub łączenie spółdzielni, a nadto postawienie spółdzielni w stan likwidacji albo uchwalenie wniosku o ogłoszenie jej upadłości.

Statuty spółdzielni mogą przewidywać na zasadzie wyłączności dla WZ również inne kompetencje. Nie powinny one jednak obejmować obszaru uprawnienia ustawowo zastrzeżonego dla innych organów koniecznych spółdzielni.

RADA NADZORCZA JAKO ORGAN SPÓŁDZIELNI

Rada Nadzorcza należy do kręgu koniecznych organów spółdzielni i w zasadzie musi funkcjonować we wszystkich spółdzielniach. WYJĄTEK został przewidziany dla spółdzielni socjalnej, której liczba członków nie przekracza 15.

Ustawa określa Rade Nadzorczą jako organ kontroli nadzoru nad całokształtem działalności gospodarczej i pozagospodarczej spółdzielni. Rada jest zawsze organem kolegialnym gdyż ustawa wymaga aby składała się z co najmniej 3 osób, którymi mogą być wyłącznie członkowie danej spółdzielni. Z biernego prawa wyborczego do Rady Nadzorczej korzystają członkowie spółdzielni, ale z następującymi wyjątkami:

1. uprawnienie to jest wyłączone dla członków o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub tej zdolności pozbawionych,

2. w przypadku członka będącego osobą prawną w jego imieniu do Rady Nadzorczej może kandydować osoba lub osoby fizyczne wyznaczone przez organ osoby prawnej.

Wyboru członków Rady dokonuje WZ członków spółdzielni, a w systemie przedstawicielskim Zebranie Przedstawicieli albo zebranie grup członkowskich. O wyborze decydują postanowienia statutowe. Wyboru członków Rady Nadzorczej dokonuje się indywidualnie spośród nieograniczonej liczby kandydatów w głosowaniu tajnym. Wybieramy konkretne osoby, wybieramy tych, którzy dostali najwięcej głosów. Wybór dokonywany jest na okres przewidzianej w statucie kadencji. Przed upływem kadencji każdy z członków Rady może być odwołany w każdym czasie i bez podawania przyczyn (bez uzasadnienia) wyłącznie przez ten organ, który wcześniej dokonał jego wyboru. Odwołanie takie wymaga jednak uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów. Ustawa nie przewiduje odwołania RN jako organu bez zachowania indywidualizacji aktu odwołania. Odwołać można jedynie członka lub następujących członków ( nawet wszystkich) choć głosowanie odbędzie się indywidualnie.

Istotne kontrowersje w doktrynie prawa spółdzielczego, jak i praktyce spółdzielczej budzi sprawa łączenie mandatu w RN ze statusem pracowniczym członków spółdzielni. Nie dotyczy to w zupełności spółdzielni pracy, w których istnieje ustawowy obowiązek łączenia stosunku członkowskiego ze stosunkiem pracy opartym na spółdzielczej umowie o pracę. W pozostałych spółdzielniach wybór do RN jej członków będących jednocześnie pracownikiem spółdzielni prowadzi do niepożądanego zatarcia odpowiedzialności za sprawy pracownicze spółdzielni. Z jednej bowiem strony pracownicy wchodzący w skład RN są podwładnymi Zarządu jako organu personifikującego spółdzielnie w roli pracodawcy. Z drugiej natomiast strony RN w zasadzie decyduje o wyborze jak i odwołaniu członków Zarządu i występuje wobec nich jako organ reprezentujący spółdzielnię jako pracodawcę.

W 1993r Sejm uchwalił zmianę ustawy spółdzielczej, która przewidywała, że członkowie spółdzielni będący jej pracownikami nie mogą kandydować do składu RN. Ustawa została zaakceptowana przez Senat, ale spotkała się z wetem prezydenta RP. Parlament nie odrzucił weta i wspomniane przepisy nie weszły w życie. Niejako jest to rodzaj dyskryminacji gdyż każdy powinien mieć równe prawa, w tym uczestnictwo w organach spółdzielni.

Członkowie RN będący pracownikami danej spółdzielni korzystają ze szczególnej ochrony prawnej trwałości stosunku pracy. Polega to na tym, że wypowiedzenie bezterminowej umowy o pracę członkowi RN będącemu pracownikiem wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w uchwale RN.

Członkowie Rady na pierwszym posiedzeniu powyborczym dokonują tzw. aktu ukonstytuowania się, czyli wybierają ze swego składu przewodniczącego i jego zastępców i ewentualnie ustalają inne funkcje tego organu . Oznacza to, że swoja wewnętrzną organizację kształtuje sama Rada Nadzorcza.

KOMPETENCJE RADY NADZORCZEJ

Ustawa określa RN mianem organu kontrolno - nadzorczego tymczasem jest to organ dysponujący różnymi kompetencjami. Obowiązujący stan prawny pozwala wyróżnić 3 rodzaje kompetencji, które są jej przyznane na zasadzie wyłączności:

1. kompetencje dające uprawnienia w zakresie podejmowania czynności kontrolnych i nadzorczych, a wśród nich w szczególności:

• badanie, kontrola corocznych i okresowych sprawozdań finansowych przedkładanych przed Zarząd,

• rozpatrywanie skarg dotyczących działalności Zarządu.

2. drugą grupę uprawnień stanowią te, które są związane z zarządzaniem spółdzielni (charakter zarządczy). Do nich w szczególności należy

• zatwierdzanie struktury organizacyjnej spółdzielni,

• wyrażanie zgody na nabycie przez spółdzielnię nieruchomości, albo obciążenie nieruchomości stanowiące przedmiot jej własności,

• wyrażenie zgody na nabycie przez spółdzielnię innego zakładu spółdzielczego lub wyodrębnionej gospodarczo jednostki organizacyjnej.

3. trzecim rodzajem kompetencji są uprawnienia Rady w zakresie reprezentacji spółdzielni. Są one wyjątkiem od ogólnej zasady, że reprezentacji spółdzielni w stosunkach na zewnątrz należy do Zarządu spółdzielni. W omawianym zakresie ustawa przewiduje bowiem, że przy czynnościach prawnych pomiędzy spółdzielnią a członkami jej zarządu oraz czynnościach prawnych dokonywanych przez spółdzielnie w interesie członków zarządu spółdzielnię reprezentuje RN.(Przy realizacji funkcji reprezentacyjnej przez RN Rada nie musi działać w całości, a może w tym celu ustanowić pełnomocnika albo upoważnić do działania dwóch swoich członków.)?

Korzystając z upoważnienia ustawowego spółdzielnia może przewidzieć w statucie zastąpienie RN organem określanym mianem Komisji Rewizyjnej. Statuty spółdzielni mogą przewidywać przekazanie niektórych uprawnień RN na rzecz WZ. Niedopuszczalne jest jednak przekazanie uprawnień z zakresu nadzoru i kontroli nad działalnością spółdzielni. W takiej sytuacji ustawa zezwala aby dotychczasowa RN utworzyła Komisję Rewizyjną. W praktyce korzystają z tego małe spółdzielnie , a w szczególności Spółdzielnie Produkcji Rolnej. W razie dokonania takiej zmiany statutowej Komisja Rewizyjna zachowuje wyłącznie uprawnienia przewidziane dla RN o charakterze kontrolno - nadzorczym oraz w zakresie reprezentowania spółdzielni na zewnątrz. Przyjmując powyższe rozwiązanie statut powinien jednocześnie pozostałe uprawnienia przewidziane dla RN w ustawie przenieść na rzecz WZ w spółdzielni.

Ponadto statut może przewidywać dokonanie wyboru przez Radę ze swojego grona Organu Prezydialnego. Prezydium Rady nie jest jednak ani organ spółdzielni o charakterze koniecznym ani o charakterze fakultatywnym. Nie jest także organem decyzyjnym. Jest to wyłącznie wewnętrzny organ RN, którego zadania mogą dotyczyć wyłącznie spraw natury organizacyjno - technicznej. Jego rola i zadania sprowadzają się do przygotowania i organizowania prac Rady jako organu właściwego, przygotowania materiałów na posiedzenie Rady oraz innych informacji niezbędnych dla zrealizowania przyjętego porządku obrad. Rada nie może mocą swojej uchwały przekazać na rzecz Prezydium swoich kompetencji przewidzianych w ustawie lub statucie spółdzielni.

ZARZĄD JAKO ORGAN SPOŁDZIELNI

Jest trzecim z koniecznych organów spółdzielni, a ustawa bardzo ogólnie określiła jego kompetencje stanowiąc, że dotyczą one kierowania działalnością spółdzielni i reprezentowania jej w stosunkach wewnętrznych i z osobami trzecimi (na zewnątrz spółdzielni). W przeciwieństwie do WZ i Rady Nadzorczej ustawa nie zawiera ani taksatywnego katalogu ani nawet przykładowego wyliczenia kompetencji przyznanych Zarządowi Spółdzielni. Przyjmuje natomiast w tym zakresie tzw. Negatywną metodę wyznaczenia kompetencji. W omawianej sytuacji oznacza to, że do Zarządu należy wykonywanie wszystkich kompetencji (uprawnień) w sprawach spółdzielni, które nie zostały w ustawie lub ustaleniach statutowych zastrzeżone dla innych organów spółdzielni, czyli WZ i RN. Przyjęcie tej metody jest zabezpieczeniem przed możliwością powstawania w spółdzielni zarówno sporów kompetencyjnych jak i nie kompetencyjnych między organami. W pierwszym przypadku chodzi o taki spór gdy do realizacji określonego zadania aspiruje więcej niż jeden organ, w drugim przypadku natomiast chodzi o to, że do rozpoznania i rozstrzygnięcia określonej sprawy nie czuje się władny żaden z organów. Stąd też należy zgodzić się z opinią, że sposób wyznaczenia kompetencji dla Zarządu oparty jest na zasadzie domniemania jego właściwości w każdej kwestii sporu.

Zarząd może być organem jednoosobowym lub wieloosobowym przesądza o tym statut spółdzielni, który w przypadku zarządu wieloosobowego powinien ściśle określać liczbę członków tego organu. Obecnie obowiązująca ustawa odstąpiła nie tylko od wieloletniej tradycji funkcjonowania zarządu jako organu kolegialnego, na rzecz statutowego rozstrzygnięcia pomiędzy składem jednoosobowym a kolegialnym. Również od zasady dostępności mandatu w tym organie wyłącznie dla członków danej spółdzielni. Statut może określać wymagania, które winna spełniać osoba zainteresowana członkowstwem w zarządzie, a jednym z takich wymagań jest legitymowanie się członkowstwem w danej spółdzielni.

Wyboru członków Zarządu spółdzielni w zależności od rozwiązania przyjętego w statucie dokonuje RN albo WZ. Z biernego prawa wyborczego korzystają wszyscy członkowie z wyjątkiem tych, którzy nie mogą kandydować również do Rady Nadzorczej Cechą charakterystyczną wyboru członków Zarządu jest to, ze może on być dokonywany wyłącznie w sposób zindywidualizowany. W każdym bowiem przypadku czynność wyboru dotyczy konkretnego kandydata, z zastrzeżeniem, że akt wyboru przesądza o funkcji jaką ma pełnić w składzie Zarządu. Wybory przesądzają o tym kto będzie Prezesem, a kto zastępcą. Wyboru członków zarządu w zasadzie dokonuje się na czas nieokreślony. Zarząd nie jest organem kadencyjnym czyli ustawa nie ustala ani nie przekazuje do statutów unormowania okresu na który następuje wybór jego członków. Statuty mogą jednak przewidywać kadencyjność tego organu wskazując tym samym na potrzebę wyboru na czas nie dłuższy niż statutowa kadencja. Członek zarządu może być odwołany z pełnionej funkcji, w każdym czasie przez organ, który dokonał jego wyboru bez uzasadnienia. Do 2005r ustawa przewidywała, że akt odwołania wymaga pisemnej formy uzasadnienia. Nowelizacja ustawy spółdzielczej dokonana w 2005 roku uchyla dotychczasowe wymagania pisemnego uzasadnienia uchwały odwołującej - oznacza to, że obecnie odwołanie może nastąpić bez podania jakiejkolwiek przyczyny o ile tylko dokonane zostało wymagana większością głosów w głosowaniu tajnym. Nie oznacza to jednak de fakto, że uzasadnienie będzie wymagane przynajmniej w odniesieniu do wniosku zastosowania takiej sankcji organizacyjnej.

Członkowie zarządu nawet ci, których wybrała RN mogą być odwołani również w szczególnym trybie, który określa się mianem absolutoryjnego. Każdy bowiem z członków zarządu ma obowiązek złożenia indywidualnie sprawozdania ze swojej działalności w tym organie na dorocznym WZ. W oparciu o jego sprawozdanie i przeprowadzone nad nim dyskusje następuje głosowanie w sprawie udzielenia mu absolutorium czyli zaaprobowania jego działalności za miniony rok obrachunkowy. Negatywny dla członka zarządu wynik głosowania absolutoryjnego nie powoduje wobec niego żadnych bezpośrednich skutków organizacyjnych, ale daje możliwość każdemu z członków złożenia wniosku o odwołanie członka. W razie niekorzystnego dla członka zarządu wyniku głosowania absolutoryjnego, każdy z uczestników WZ ma kompetencje do odwołania nawet wówczas gdy statut spółdzielni wybór i odwołanie członków zarządu zastrzega dla RN. To jedyny w ustawie spółdzielczej przypadek dopuszczalnej możliwości podjęcia uchwały w sprawie, która nie była podana w porządku obrad. Odwołanie może nastąpić indywidualnie nie jako cały organ.

Typy zarządu spółdzielni. W praktyce kreowania zarządu zawodowego stosuje się trzy rodzaje składów tego organu :

1. określany jest mianem zarządu zawodowego, co oznacza, że wszyscy jego członkowie pozostają ze spółdzielnią w stosunku pracy, a ich zadania i obowiązki pracownicze wynikają z pełnionych funkcji,

2. typ składu zarządu jest zarząd społeczny, którego wszyscy członkowie wykonują swoje zadania w tym organie nieodpłatnie czyli społecznie,

3. stosowana jest też metoda wyboru zarządu mieszanego, w którym niektórzy z członków pełnią swoje obowiązki zawodowo, czyli w ramach stosunku pracy, a pozostali w sposób nieodpłatny.

ZARZĄD JAKO REPREZENTACJA SPÓŁDZIELNI

Zarząd jest organem koniecznym, któremu ustawa powierza 2 podstawowe funkcje:

1. kierowania działalnością gospodarczą i pozagospodarcza spółdzielni,

2. reprezentowanie spółdzielni w stosunkach wewnętrznych oraz na zewnątrz i z osobami trzecimi.

W zakresie reprezentacji spółdzielni z nielicznymi wyjątkami organem właściwym jest Zarząd. Dotyczy to zarówno składania oświadczeń woli za spółdzielnie w stosunkach wewnętrznych, a wiec wobec członków i pracowników spółdzielni, jak i stosunków zewnętrznych, a więc osób trzecich. Ustawa spółdzielcza w zakresie reprezentacji spółdzielni (w obu przypadkach) opiera się na zasadzie tzw. reprezentacji łącznej. O ile zarząd jest wieloosobowy oświadczenie woli za spółdzielnie składają dwaj członkowie zarządu lub członek zarządu wraz z ustanowionym przez zarząd pełnomocnikiem. W przypadku zarządu jednoosobowego (zarządu monokratycznego) oświadczenie woli składa Prezes Zarządu wraz z jednym z pełnomocników. Dopuszczalne i prawnie skuteczne jest również składanie oświadczenia woli w tej sytuacji przez dwóch pełnomocników zarządu jednoosobowego. (Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku zarządu jednoosobowego w jego kompetencji w zakresie reprezentacji nie obejmuje oświadczenie woli w sprawach z zakresu stosunków członkowskich w spółdzielni. Kompetencje taką w tej sytuacji przejmuje RN działająca przez najmniej dwóch uprawnionych członków. ?)

Oświadczenia woli za spółdzielnię składane są w formie pisemnej przy zastrzeżeniu, że winny być złożone pod nazwą spółdzielni w brzmieniu wpisanym do rejestru w Krajowym Rejestrze Sądowym. Przedstawione powyżej zasady dotyczą tak zwanej reprezentacji czynnej, którą należy odróżnić od reprezentacji biernej. Kwestia tzw. biernej reprezentacji spółdzielni, chodzi tu bowiem o przyjmowanie oświadczeń woli kierowanych przez osoby trzecie do spółdzielni ze skutkiem prawnym, wiążący tą spółdzielnię. Przyjęcie takich oświadczeń woli jest skuteczne jeżeli oświadczenie woli osoby trzeciej zostało złożone w lokalu stanowiącym siedzibę spółdzielni któremukolwiek członkowi zarządu albo jego pracownikowi. O ile oświadczenie woli będzie składane poza siedzibą spółdzielni jego skuteczność wymaga aby było złożone jednemu z członków zarządu.

Zarząd spółdzielni może podjąć uchwałę ustanawiającą pełnomocnictwo do bieżącego kierowania działalnością gospodarczą spółdzielni. Pełnomocnictwo takie może być udzielone zarówno jednemu ze swoich członków, innemu członkowi spółdzielni albo innej osobie nie będącej członkiem spółdzielni. Takie pełnomocnictwo oznacza, że pełnomocnik nazywany w praktyce kierownikiem czy dyrektorem spółdzielni podejmuje samodzielnie wszelkie decyzje w zakresie bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni, chyba że w niektórych sprawach statut wyraźnie zastrzegł decydowanie przez zarząd. Należy tez uwzględnić ustalenia wynikające z uchwał organów spółdzielni. Zarząd może również bez ograniczenia udzielać pełnomocnictwa członkom spółdzielni lub innym osobom do podejmowania działań pranych określonego rodzaju lub o szczególnym charakterze.

Pełnomocnik ustanowiony w tym zakresie staje się jednocześnie reprezentantem spółdzielni jako pracodawcy. Występuje zatem w charakterze osoby wykonującej wszelkie czynności pracodawcze przewidziane w przepisach ustawodawstwa prawa pracy.

Zarząd może również ustanowić odpowiednio pełnomocnictwo do bieżącego kierowania działalnością gospodarczą wyodrębnionych zakładów lub jednostek organizacyjnych spółdzielni.

ZAKAZY I OGRANICZENIA DLA CZŁONKÓW RADY I ZARZADU SPÓŁDZIELNI

Ustawa spółdzielcza w celu zapewnienia członkom możliwości pełnego kontrolowania działalności przewiduje, że członkowie jej organów zobowiązani są do respektowania szeregu zakazów i ograniczeń. Są one następujące:

1. Niedopuszczalne jest łączenie funkcji członka rady i zarządu tej samej spółdzielni. W przypadku zdekompletowania składu zarządu rada nadzorcza może na czas określony degować jednego lub kilku swoich członków do uczestniczenia w pracach zarządu do momentu uzupełnienia składu zarządu stosownie do wymagań statutu. Takie rozwiązanie nie przeczy omawianemu zakazowi, gdyż w okresie skierowania do pracy w zarządzie następuje z mocy prawa zawieszenie członkowstwa delegowanego w pracach rady.

2. W spółdzielniach, które przeszły na system przedstawicielski członkowie zarządu nie korzystają również z biernego prawa wyborczego do składu zebrania przedstawicieli.

3. członkowie Rady i Zarządu Spółdzielni zarówno na posiedzeniach tych organów jak i w trakcie głosowań na WZ nie mogą brać w nich udziału jeżeli projektowana uchwała ich osobiście dotyczy.

4. Do składu rady nadzorczej nie mogą kandydować poza członkami zarządu również współmałżonkowie członków zarządu, osoby pełniące funkcje kierowników bieżącej działalności gospodarczej zarówno na szczeblu spółdzielni jak i zakładu i jednostki organizacyjnej. Dotyczy to również osób, które z wyżej wymienionymi są spokrewnieni lub spowinowaceni w linii prostej bez ograniczeń a w linii bocznej do drugiego stopnia.

5. członków Rady i Zarządu obowiązuje ustawowy zakaz konkurencji wobec macierzystej spółdzielni. Oznacza to, ze członkowie tych organów nie mogą podejmować zatrudnienia na podstawie stosunku pracy albo w oparciu o umowy cywilno - prawne, na rzecz przedsiębiorców prowadząc działalność konkurencyjną wobec działalności gospodarczej spółdzielni. Treścią tego zakazu jest również zakaz ujawniania podmiotom konkurującym ze spółdzielnia jakichkolwiek materiałów i informacji stanowiących przedmiot prawnie chronionej tajemnicy spółdzielni(technicznej, technologicznej, organizacyjnej lub finansowej). W razie naruszenia powyższego zakazu konkurencji członkowie Rady i Zarządu podlegają odwołaniu zajmowanej funkcji. O ile naruszenie zakazu spowodowało szkodę w spółdzielni może ona dochodzić od sprawcy szkody jej wyrównania na zasadach deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 415 k.c. i n. W doktrynie i orzecznictwie sporne jest zagadnienie, czy zakaz konkurencji może być stosowany wobec osób kierujących bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni, jej zakładu lub jednostki organizacyjnej. Na rzecz takiej potrzeby przemawia szeroki zakres uprawnień wynikających z pełnomocnictwa dla wspomnianej grupy osób. Z drugiej jednak strony zakaz konkurencji jest w określonym zakresie wyjątkiem od zasady swobody wyboru miejsca pracy i rodzaju zatrudnienia. W świetle prawoznawstwa uregulowania o naturze wyjątków nie mogą być interpretowane rozszerzająco, a jedynie akceptowane w granicach i literalnego brzmienia.

PRZEKSZTAŁCENIA PRAWNO ORGANIZACYJNE W SPÓLDZIELNI

Pod powyższym pojęciem należy rozumieć wszelkiego rodzaju zmiany organizacyjne w strukturze spółdzielni, które prowadza bądź do zmian wewnętrznej organizacji bądź do ustania działalności spółdzielni albo powstania nowej czy nowych spółdzielni. Przekształcenia, którym może ulec spółdzielnia kwalifikuje się dwojako:

1. przekształcenia o charakterze wewnętrznym. Polega w istocie na przejęciu odpłatnym lub nieodpłatnym zakładu lub jednostki organizacyjnej innej spółdzielni. Tego rodzaju przekształcenia nie powodują żadnych konsekwencji w sferze korporacyjnej, tj. nie ulega zmianie skład członkowski, a w szczególności i w yniku nie powstaje nowa lub nie ustaje dotychczasowa spółdzielnia.

Przekształcenia zewnętrzne. Ich istota polega na tym, że w rezultacie przekształcenia dochodzi albo do ustania działalności jednej spółdzielni, albo do powstania kilku nowych spółdzielni.Do kategorii przekształceń zewnętrznych należy zaliczyć POŁĄCZENIE spółdzielni i PODZIAŁ spółdzielni.

ŁĄCZENIE SPÓŁDZIELNI

Ustawa spółdzielcza nie przewiduje, ani nie wskazuje żadnych przesłanek merytorycznych, których spełnienie byłoby konieczne dla połączenia spółdzielni. Podjęcie takiego rozstrzygnięcia pozostawia samym zainteresowanym. Połączenie spółdzielni może nastąpić w każdym czasie, ale wyłącznie na podstawie uchwał Walnych Zgromadzeń łączących się spółdzielni, podjętych kwalifikowaną większością 3/4głosów. Każda z tych form musi wyraźnie wskazywać następujące elementy:

1. oznaczenie spółdzielni przejmującej, a także przejmowanej

2. musi zawierać przyjęcie statutu, który będzie obowiązujący w spółdzielni po dokonaniu połączenia z tym zastrzeżeniem, że statut ten nie może uszczuplać uprawnień członków łączących się spółdzielni.

Podstawę rachunkową aktu połączenia stanowią:

1. Zatwierdzone bilanse spółdzielni przejmujących i przejmowanych. Natomiast członkowie spółdzielni przejmowanych przenoszą z mocy prawa swoje udziały do spółdzielni przejmującej w takiej wysokości jakiej wskazuje na to bilans ich spółdzielni macierzystej.

Z prawnego punktu widzenia najistotniejsze jest to że z chwilą połączenia członkowie spółdzielni przejmowanych nabywają mocy prawa członkostwa.

2.Drugim skutkiem prawnym jest to, że z chwilą połączenia spółdzielnia przejmująca obejmuje cały majątek trwały i obrotowy spółdzielni przejmowanych, a zarazem dłużnicy i wierzyciele spółdzielni przejmowanych stają się dłużnikami i wierzycielami spółdzielni przejmującej.

3. Trzecim skutkiem prawnym jest to że z momentem połączenia ustaje działalność Zarządów, Rad Nadzorczych spółdzielni przejmowanych na rzecz Zarządu i R.N.spółdzielni przejmującej. Uchwały połączeniowe mogą jednak zastrzegać, że w określonym w nich terminie spółdzielnia przejmująca przeprowadzi wybory do składu Rady Nadzorczej i Zarządu Spółdzielni.

PODZIAŁ SPÓŁDZIELNI

Podobnie jak w przypadku łączenia, również możliwość przeprowadzenia podziału spółdzielni nie jest uzależniona od przewidzianych przez ustawę jakichkolwiek działań merytorycznych. Identycznie zatem przeprowadzenie podziału spółdzielni pozostawiono w rozstrzyganiu samym zainteresowanym.

Przepisy ustawy przewidują dwa różne tryby przeprowadzania podziału:

1. zwykły -polega na tym, że z inicjatywy zarządu albo innego podmiotu uprawnionego do żądania zwołania innego zgromadzenia, najwyższy organ spółdzielni może podjąć uchwałę zwykłą większością głosów, w wyniku której zostanie wyodrębniona jedna lub kilka nowych spółdzielni.

2. szczególny - polega na tym że każda grupa członków spółdzielni, której prawa i obowiązki są związane z wyodrębnioną jednostką organizacyjną lub taką częścią majątku spółdzielni , która nadaje się do ponownego wyodrębnienia. Może wystąpić do zarządu z żądaniem zwołania z Walnego Zgromadzenia dla podjęcia uchwały podziałowej w taki sposób jaki został przez nich przedstawiony w treści żądania. Zarząd obowiązany jest zwołać Walne Zgromadzenie w terminie przewidzianym w statucie, nie później jednak niż w ciągu trzech miesięcy od daty zgłoszenia żądania, Zarząd zobowiązany jest też udostępnić żądającym materiały i informacje niezbędne dla popierania wniosku podziałowego.

Ustawa przyjmuje zasadę, że Walne Zgromadzenie może odmówić podjęcia uchwały podziałowej tylko wtedy gdy :

1. przeprowadzenie podziału naruszałoby istotne interesy gospodarcze spółdzielni

2. gdyby uchwała podziałowa była sprzeczna ze słusznymi interesami członków spółdzielni

Jeżeli Walne Zgromadzenie oddali się żądanie spółdzielni, wnioskodawcy mogą w ciągu tygodni od daty takiej uchwały wystąpić do właściwego miejscowo Sądu Okręgowego z powództwem o wydanie przeczenia zastępującego uchwałę Walnego Zgromadzenia. Z takim wnioskiem mogą wystąpić w jeszcze dwóch sytuacjach:

1. w sytuacji gdy Walne Zgrom. nie zostało zwołane w ciągu 3miesięcy od daty zgłoszenia żądania.

2. Jeżeli Walne Zgrom. Wprawdzie podjęło uchwałę podziałową, ale w jej treści nie uwzględniono wszystkich elementów żądania podziałowego.

Nie zaskarżona podziałowa uchwała Walnego Zgrom. albo prawomocne orzeczenie sądu w sprawie podziału spółdzielni, powodują że :

1. Członkowie spółdzielni macierzystych, którzy przechodzą do spółdzielni nowoutworzonej, obowiązani są wszcząć procedurę założycielską.

2. Na rzecz nowoutworzonych spółdzielni przechodzą składniki majątku trwałego oraz prawa i zobowiązania wskazane w treści uchwały lub orzeczenia.

Jednakże za zobowiązania powstałe przed prawomocnym podziałem wobec wierzycieli odpowiadają solidarnie spółdzielnia macierzysta i spółdzielnia nowoutworzona

Członkowie, którzy przychodzą do nowoutworzonych spółdzielni powinni na zebraniu założycielskim uchwalić statut, który będzie ich spółdzielnię obowiązywał oraz dokonać wyboru tych organów, które w myśl uchwalonego statutu mają być organami wybieralnymi. Mogą zamiast tego wyboru powołać tymczasowo Komisję Organizacyjną, której zadanie będzie przeprowadzenie wszystkich czynności zmierzających do powstania spółdzielni jako osoby prawnej, czyli wpisu do KRS

SZCZEGÓLNE ZASADY GOSPODARKI SPÓŁDZIELCZEJ

Spółdzielnia jako przedsiębiorstwo podlega reżimowi prawnemu przewidzianemu dla wszystkich innych podmiotów gospodarczych z pewnymi jednak odrębnościami.

Są one następujące:

Istotna odrębność wykazuje zasady podziału zysku spółdzielni o ile takie osiągnęła w danym roku obrachunkowym. Zysk ten po uwzględnieniu podatku dochodowego od osób prawnych oraz innych obligatoryjnych obciążeń publiczno prawnych podlega podziałowi stosownie do uchwały WZ członków. W praktyce chodzi tu zwykle o ustalenie proporcji pomiędzy Cesia pozostałego zysku od podatku i obciążenia na zasilenie funduszy zasobowego i przekazanie na tzw. dywidendy członkowskie. Ustawa nie zawiera żadnych wskazań w kwestii powyższej proporcji. Również WZ decyduje kolejna uchwale o kryteriach wg, których dzielona jest ta część zysku, która przeznaczona została na dywidendy członkowskie. W tym zakresie ustawa nie przewiduje jednoznacznych rozstrzygnięć. W praktyce stosuje się różne kryteria np. stażu członkowskiego, ilość wzniesionych udziałów czy stażu udziałowego.

O ile bilans spółdzielni wykazuje, ze w danym roku obrachunkowym poniosła ona straty zachodzi konieczność ich pokrycia z funduszy pozostałych do dyspozycji spółdzielni. . Podstawowa zasadą w tym zakresie jest pokrywanie powyższych strat w pierwszej kolejności z funduszu zasobowego, a wiec ze składników majątku stanowiących własność spółdzielni. O ile jednak środki funduszu zasobowego okażą się niewystarczające zachodzi potrzeba sięgnięcia do innych funduszy spółdzielni w tym również do funduszu udziałowego. Oznacza to, że źródłem pokrycia strat mogły być również udziały członkowskie zarówno obligatoryjne jak i ponadobowiązkowe. Gdyby się okazało, że wielkość wniesionych udziałów nie wystarcza na pokrycie strat a członkowie zadeklarowali udziały w większej ilości, spółdzielnia może zadąć niezwłocznego ich wniesienia niezależnie od obowiązujących w tym zakresie terminów ustawowych.

Spółdzielnia tworzy dwa podstawowe fundusze, jest to po:

1. Fundusz zasobowy - odzwierciedlający wartość jej majątku trwałego i obrotowego.

2. Fundusz udziałowy, który tworzy wpłaty wnoszone przez członków na poczet udziałów obligatoryjnych i ponadobowiązkowych.

Źródłem I szego z tych funduszy jest tzw. wpisowe oraz odpisy z nadwyżki bilansowej oraz środki przewidziane w odrębnych przepisach.

Fundusz udziałowy natomiast nazywany jest również funduszem własnym ale nie w sensie własnym spółdzielni jako wolument środków pozwalających do jej dyspozycji. Spółdzielnia może tworzyć inne fundusze wskazując w swoim statucie źródła ich pochodzenia i zasilania.

LUSTRACJA SPOLDZIELNI

Lustracja jest tradycyjna instytucja prawa spółdzielczego polegającym na tym ze spółdzielnie podlegają badaniom kontrolnym w celu wskazania i uchybienia i nieprawidłowości ich działania. W ustawodawstwach spółdzielczych w tym w polskim ukształtowały się II modele lustracyjne.

I-szy z nich określany jest jako model (władczy) polega na tym ze nadrzędny organ spółdzielczy korzysta z kompetencji nie tylko kontrolnych ale również typu nadzorczego wobec spółdzielni i jej organu. Takimi środkami nadzoru w ramach podanego modelu są najczęściej:

- zawieszenie w czynnościach

- odwołanie poszczególnych członków całego organu spółdzielni czy tez postawienie spółdzielni w stan likwidacji.

Jego przeciwieństwem jest model lustracji dowodowej. Polega on na tym ze spółdzielczy organ lustracyjny dysponuje wyłącznie kompetencjami kontrolnymi a ocenę wyników kontrolnych i sposób ich wykonywania należą wyłącznie do własności organu spółdzielni.

Według obowiązującego stanu prawnego każda spółdzielnia zobowiązana jest podąć się badaniu lustracyjnemu raz na trzy lata a spółdzielnia w stanie likwidacji oraz spółdzielnie mieszkaniowe w okresie budowy mieszkań i rozliczeń kosztów budowy zobowiązane są to czynić corocznie. W każdym przypadku lustracja prowadzona jest wg trzech kryteriów tj.:

- legalność

- gospodarność

- rzetelność

Celem badan lustracji jest stwierdzenie czy spółdzielnia prowadzi działalność zgodnie z obowiązującym prawem i własnym statutem oraz czy działalność ta jest podejmowana i prowadzona w interesie członków.

Obok pełnej powyższej lustracji zarząd z własnej inicjatywy albo na zadanie rady nadzorczej czy 1/5 członków może wystąpić o przeprowadzenie lustracji częściowej lub problemowej.

Lustracje przeprowadzają Związki Rewizyjne, w których spółdzielnie są zrzeszone a wobec spółdzielni niezrzeszonych odplatanie wybrany przez nie związek lub Krajowa Rada Spółdzielcza. Lustratorem może być osoba fizyczna, która pomyślnie ukończyła egzamin kwalifikacyjny przeprowadzony przez Krajowa Rade Spółdzielczą i uzyskała od tego organu świadectwo kwalifikacyjne potwierdzające nabycie uprawnień.

Lustrator przystępując do badania zawiania o tym Rade i zarząd spółdzielni, które

20

---