Test J. L Moreno

 Najbardziej znaną techniką socjometryczną jest technika J. L. Moreno. Polega ona na podaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych uprzednio pytań, dotyczących badanego problemu. W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy, ich zdaniem, spełniają wymagania sugerowane w pytaniu.

Te technikę stosuje się nadal w wielu dziedzinach, a szczególnie w zakresie wychowania i nauczania.

Konstruowanie testu socjometrycznego polega głównie na sformułowaniu objętych nim pytań w taki sposób, aby określały one jasno i wyraźnie kryteria wyboru, według których osoby badane byłyby w stanie wymienić nazwiska, pożądane z punktu widzenia celów podjętych badań socjometrycznych[1].

Kryterium zawarte w pytaniu powinno być przede wszystkim tak sformułowane, aby było jednoznacznie rozumiane przez wszystkie osoby badane.

Przy konstruowaniu testów socjometrycznych badacz musi rozstrzygnąć problem, czy domagać się odpowiedzi na postawione pytania dowolnej, czy ograniczonej liczby wyborów, np. 2, 3, 4 czy 5. Zaleca się na ogół ograniczoną liczbę wyborów ze względu na możliwość łatwiejszego wykorzystania otrzyma­nych odpowiedzi i gruntowniejszej ich analizy statystycznej. Ponadto twierdzi się, że ograniczony wybór dostarcza mniej informacji o statusie socjometrycznym każdego z członków grupy, a czasami dane mniej dokładne i nie poddające się łatwo analizie.

Test socjometryczny może obejmować kilka pytań, ale w zasadzie nie więcej, niż 5 pytań, zwłaszcza w klasach młodszych.

Przeprowadzając test zapoznajemy osoby badane z zasadą, jaka obowiązuje ich przy dokonywanych wyborach. Rozpoczynają one wybór od osoby najbardziej odpowiadającej kryterium danego pytania, a kończą na osobie najmniej, ich zdaniem, podpadającą pod owe kryterium. Wybory ich odnosić się mogą tylko do członków badanej grupy. Zapewniamy badanych o pełnej dyskrecji z naszej strony. W grupach mieszanych możemy zaznaczyć, że chłopcy mogą wybierać dziewczynki i odwrotnie. Osoby badane dokonują wyborów w sposób samorzutny. Dobrze jest, jeżeli osoby badane wpisują swe odpowiedzi na kartkach jednakowego formatu. Ułatwia to opracowanie danych socjometrycznych. Zamiast czystych kartek można dać uczniom gotowe” kwestionariusze".

Otrzymane w badaniach socjometrycznych wyniki mogą być przedmiotem szczegółowych analiz dopiero po ich należytym uporządkowaniu. W tym celu zestawia się je w specjalnej tabeli, zwanej matrycą socjometryczną lub socjomatrycą. Tabela ta, powinna obejmować wszystkich uczniów danej klasy, w której przeprowadzono badania. Wpisujemy oddzielnie nazwiska i imiona dziewczynek, oddzielnie nazwiska i imiona chłopców, w porządku alfabetycznym i oddzielamy specjalną linią poziomą i pionową. Zapis taki ułatwia odczytywanie tabeli. Zebrane dane zapisujemy w tabeli, pamiętając, że kolumny poziome odnoszą się do nazwisk uczniów wybierających, a kolumny pionowe do nazwisk uczniów wybieranych. Wybór zaznaczamy odpowiednio w miejscu przecinania się dwóch powyższych kolumn: poziomej i pionowej. Zaznaczamy go najczęściej liczbą oznaczającą kolejność wyboru. Podobnie postępujemy z pozostałymi wyborami i wszystkimi innymi uczniami, uwzględnionymi w naszych badaniach. Po naniesieniu wszystkich danych socjometrycznych podsumowujemy je w specjalnej rubryce, u dołu tabeli wybory otrzymane, a z boku wybory oddane.

Tabela socjometryczną może, zatem dostarczyć wielu cennych informacji o dokonanych przez uczniów wyborach. Dowiadujemy się z niej, kogo wybrała dana osoba i przez kogo zastała ona wybrana oraz kto uzyskał najwięcej wyborów, a kto najmniej lub żadnych. Dowiadujemy się o popularności uczniów lub całkowitej wobec nich obojętności, czy też częściowym lub kompletnym ich odrzuceniu. W ten sposób wyłaniają się w wyniku odpowiedniego stabelaryzowania danych tzw. "gwiazdy", osoby, które otrzymały najwięcej wyborów, "osoby przeciętne" - z mniejszą ilością wyborów, "osoby izolowane" - pozbawione wy­borów, oraz "osoby odrzucane" - z wyborami negatywnymi.

Tabela socjometryczna to ogólny obraz stosunków panujących w klasie, dlatego zawarte w niej dane wymagają dalszej analizy.

Analiza danych może być graficzna lub ilościowa. Analiza graficzna polega na wykreśleniu tzw. socjogramów, a analiza ilościowa na znalezieniu odpowiednich wskaźników liczbowych. Socjogramy stanowią graficzne przedstawienie rozkładu dokonanych przez uczniów wyborów. Uwidocznione są na nich wszystkie lub niektóre osoby uczestniczące w badaniach. Socjogram grupowy uwzględnia w zasadzie wszystkie osoby badane, zaś socjogram indywidualny tylko te osoby, które są związane bezpośrednio z wyeksponowaną na nim jednostką. Dziewczęta oznaczamy w socjogramie kółkiem, a chłopców trójkątem. Poszczególne wybory oznaczone są strzałkami, a wybory odwzajemnione za pomocą linii ze strzałkami dwukierunkowymi.

Analiza ilościowa polega na obliczaniu różnych wskaźników cyfrowych. Wskaźniki mogą być indywidualne i grupowe. Wskaźniki indywidualne mówią nam, w jakiej mierze cieszy się dana jednostka popularnością wśród pozostałych uczniów danej klasy, czy jest przez nich akceptowana lub odrzucana. Wskaźniki grupowe mówią m. in. o stopniu nasilenia stosunków interpersonalnych panujących w klasie.

Struktura społeczna badanych dzieci w klasie III

w Szkole Podstawowej w Bukowsku

Wyniki badań testem socjometrycznym J. L Moreno "Moje 1 urodziny"

            Jedną z technik zastosowanych w badaniach była technika J. L. Moreno. Przeprowadziłam je zbiorowo przy 100 % obecności dzieci. Starałam się wytworzyć odpowiednią atmosferę, zredukować napięcie wywołane niecodzienną sytuacją. Zapewniłam o dyskrecji i nie ujawnieniu nikomu wyników badań. Chciałam, aby dzieci nie czuły się skrępowane i odpowiadały szczerze. Zastosowałam test z dwoma kryteriami. Dozwoloną ilością wyborów była liczba 2. Kryteria dotyczyły "zaproszenia na urodziny", "wspólnego wyjścia do kina". Instrukcję podałam ustnie, a uczniom rozdałam gotowe kwestionariusze i poprosiłam o podpisanie i udzielenie odpowiedzi. Podawałam pytania kolejno, zostawiając dzieciom odpowiednią ilość czasu na zapisanie odpowiedzi.

Po zebraniu kartek z odpowiedziami dzieci, przystąpiłam do uporządkowania i opracowania wyników badań:

1.       Uporządkowałam kartki - (najpierw dziewczynki, potem chłopcy).

2.       Wykreśliłam tabelę socjometryczną.

3.       Naniosłam odpowiedzi na tabelę.

4.       Podsumowałam liczbę wyborów otrzymanych i oddanych przez każdego ucznia.

Z tabel socjometrycznej mogłam odczytać:

     kto kogo wybrał,

     ile każdy oddał wyborów,

     ile wyborów każdy otrzymał,

     ile osób każdy wybrał,

     przez ile osób sam został wybrany i odrzucony,

     ile wyborów dokonała cała klasa,

     kto otrzymał najwięcej, a kto najmniej wyborów,

     kto wcale nie otrzymał wyborów.

5. Przystąpiłam do interpretacji danych w kategoriach jakościowych. Kategorie są następujące:

     dzieci akceptowane,

     dzieci przeciętnie akceptowane,

     dzieci o statusie niezrównoważonym (polaryzacja akceptacji), dzieci izolowane,

     dzieci odrzucane.

6. Następnie przystąpiłam do ilościowej analizy wyników badań.

Dysponując tabelą socjometryczną można przystąpić do szczegółowego określenia statusu każdej jednostki w grupie. W celu skonstruowania skali Pilkiewicz wykorzystał tabelę wartości krytycznych statusów socjometrycznych" U. Bronfenbrennera, określającą ile wyborów musi uzyskać jednostka, aby przypisać jej status wysoki, przeciętny lub niski.

Tabela ta określa wymienione wartości krytyczne z dużym prawdopodobieństwem (poziom istotności waha się w granicach 0,01 - 0,03), określa ile wy-I borów musi otrzymać jednostka, aby można było przypisać jej określony status |w grupie liczącej 10-50 osób, można wiec posługiwać się nią przy oznaczeniu pozycji dziecka w klasie szkolnej.

Wartości Krytycznych Statusów U. Bronfenbrennera [2]

 Tabela 1

Liczba wyborów dozwolonych w każdym kryterium	Jedno kryterium			Dwa kryteria			Trzy kryteria
		N	X	W	N	X	W	N	X	W
1	-	1	4	-	2	6	0	3	8
2	-	2	6	0	4	9	1	6	12
3	0	3	7	1	6	11	3	9	15
4	0	4	8	2	8	13	5	12	18
5	1	5	9	4	10	16	9	15	22

 Oznaczenia tabeli:

  N - status niski

 X - status przeciętny

W - status wysoki

 M. Pilkiewicz proponuje pewne modyfikacje do tabeli U. Bronfenbrennera, tzn. proponuje rozszerzenie statusów socjometrycznych o status poniżej przeciętnego i powyżej przeciętnego. W ten sposób każda badana osoba może uzyskać:

 status W      - wysoki

status +X     - wyższy od przeciętnego

status X       - przeciętny, średni

status -X      - niższy od przeciętnego

status N       - niski

  Socjometryczna skala akceptacji M. Pilkiewicza

Tabela 2

Pozycje na skali akceptacji Kategorie główne	Symbol
Akceptacja	A
Średnia akceptacja	X
Polaryzacja akceptacji	P
Izolacja	I
Odrzucanie	O

 Pozycja jednostki jest określana na podstawie liczby uzyskanych wyborów oraz porównania tej liczby z wartościami zawartymi w „Tabeli wartości krytycznych statutów socjometrycznych” U.Bronfenbrennera.

Otóż w sytuacji dwóch kryteriów i dwóch dozwolonych wyborach wartości krytyczne wynoszą: O, 4, 9.

Oznacza to, że status niski przypiszemy tym osobom, które uzyskały O wyborów, status mniej niż przeciętny - tym osobom, które uzyskały 1-2 wy­bory, status przeciętny tym, które uzyskały 3-5 wyborów, status powyżej prze­ciętnego - osobom, które uzyskały 6-8 wyborów i wreszcie status wysoki będą miały te osoby, które w badaniach uzyskały 9 i więcej wyborów.

Na podstawie tych danych skonstruowałam tabelę.

  Pozycja jednostki w badanej klasie wg U. Bronfenbrennera

 Tabela 3

Liczba wyborów	Status	Liczba uczniów	%
9 i więcej	Status wysoki	3	12
6-8	Status powyżej przeciętnego	4	15
3-5	Status przeciętny	9	35
1 -2	Status niższy od przeciętnego	6	23
0	Status niski	4	15
	Razem	26	100%

 Analiza s. 2 aneksu nr 1 pozwala na ustalenie poziomu akceptacji dzieci na pięciostopniowej Socjometrycznej Skali Akceptacji.

Wyniki przedstawia tabela nr 4.

Pozycja społeczna dzieci na Socjometrycznej Skali Akceptacji

Tabela 4

Pozycja na Socjometrycznej Skali Akceptacji	Liczba dzieci	%
Akceptacja - A	3	12
Średnia akceptacja - X	19	73
Polaryzacja - P	-	-
Izolacja - 1	-	-
Odrzucanie -O	4	15
Łącznie badanych	26	100%

 Wyniki badań wykazują, że w badanej klasie technika Moreno ujawniła 3 osoby akceptowane, 19 osób ze średnią akceptacją i 4 osoby odrzucane.

Analiza danych uzyskanych za pomocą techniki badawczej wykazała, że w każdej klasie są uczniowie akceptowani, uczniowie o statusie niezrównoważonym, przeciętnym oraz odrzucani przez grupę.

W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzam, że 12 % badanych stanowią uczniowie akceptowani, oznacza to, że cieszą się oni największym uznaniem, sympatią zespołu uczniowskiego. W stosunku do nich klasa przejawia silne postawy pozytywne o dodatnich związkach emocjonalnych przy jednoczesnym braku postaw negatywnych. Obserwacja zachowania tych uczniów wykazała, że doskonale przystosowują się oni do wymagań szkoły. Klasa szkolna zapewnia im poczucie bezpieczeństwa, zadowolenia i satysfakcji z przebywania w gronie przyjaznych i życzliwych kolegów. Takie warunki sprzyjają prawidłowemu rozwojowi społecznemu dziecka.

Inną kategorię stanowią dzieci przeciętnie akceptowane. Status przeciętny uzyskało 73 % badanych uczniów. Nie zajmują oni ważnych miejsc w strukturze grupy, dzieci te mają w swojej klasie niewielu kolegów, z którymi czują się związane pewnymi więzami emocjonalnymi. Przebywanie w grupie uczniowskiej nie dostarcza im zbyt wielu pozytywnych bodźców, ale nie jest również źródłem przeżyć negatywnych.

Sytuacja społeczna, w jakiej znajdują się dzieci obydwu wymienionych grup jest dla nich korzystna. Pozytywny stosunek klasy do dziecka sprzyja intensyfikacji wzajemnych powiązań z grupą i czynnemu włączeniu się w jej życie.

Bardzo mało (15 % badanych) uzyskało pozycję uczniów odrzucanych przez kolegów i koleżanki z klasy. Są to uczniowie, którzy otrzymali najwyższą liczbę wyborów negatywnych. Uczniowie z klasy szkolnej mają do nich wyraźną niechęć, stąd też nie znajdują w niej warunków do prawidłowego rozwoju społecznego. Dla dziecka nie lubianego i nie akceptowanego przez grupę przebywanie w niej jest źródłem wielu niemiłych przeżyć i frustrujących doświadczeń społecznych. Taka sytuacja nie sprzyja właściwemu rozwojowi dziecka, zaburzając tym samym różne aspekty społecznego funkcjonowania w grupie (stosunek do grupy, do nauki, do szkoły, ocena samego siebie, itp.).

Jak wykazują dane zamieszczone w tabeli nr 1, nie ma uczniów izolowanych od zespołu klasowego, funkcjonujących na marginesie życia zbiorowego, nie podejmujących działań na rzecz grupy, których charakteryzuje bierność społeczna.

Obserwacja zachowania się uczniów w różnych sytuacjach wychowawczych, zespołowych na terenie szkoły, klasy wykazuje jednak, że w każdej klasie takie jednostki funkcjonują. Są to dzieci, które nie angażują się w życie społeczne klasy, są bierne i obojętne. Społeczność uczniowska nie okazuje im zainteresowania i sympatii. Z punktu widzenia prawidłowego rozwoju społecznego sytuacja dzieci izolowanych jest niekorzystna. Uczeń bierny, obojętny, samotny, nie nawiązujący kontaktów społecznych w ramach swojej grupy klasowej nie ma możliwości zbierania doświadczeń społecznych.

 Z analizy sytuacji struktury społecznej uczniów w klasie szkolnej wynika, że najbardziej narażone na nieprzystosowanie społeczne są dzieci izolowane i odrzucane. Warunki, jakie im stwarza zespół klasowy, nie sprzyjają stymulacji rozwoju społecznego.

Na podstawie danych umieszczonych w tabeli „Moje Urodziny” wyliczyłam wskaźnik ekspansywności klasy wg wzoru:

Wskaźnik ekspansywności klasy =
,

gdzie N = 26 (liczba dzieci)

Wskaźnik ten wynosi 4, co oznacza, że Każde dziecko oddało 4 głosy Świadczy to o spoistości ogółu panujących w niej stosunków społecznych.

Obliczyłam też wskaźniki indywidualne jakimi są statusy wyborów, któ­rych wartość waha się w granicach od O do 1.

 Wskaźniki indywidualne (status wyborów)

  Tabela 5

Uczniowie	Ilość otrzymanych wyborów	Wskaźnik indywidualny
Diana	10	0,40
Małgosia B.	6	0,24
Kamila	4	0,16
Asia	6	0,24
Marzena K.	5	0,20
Ania	4	0,16
Małgosia O.	11	0,44
Marzena R	1	0,04
Basia	-	0,00
Jadzia	2	0,08
Paulina	-	0,00
Justyna	2	0,08
Anefta	2	0,08
Karolina	5	0,20
Robert Cz.	5	0,20
Robert H.	-	0,00
Jasiek	7	0,28
Grzesiek	3	0,12
Bartek	1	0,04
Piotrek P.	3	0,12
Michał	10	0,40
Piotrek S.	-	0,00
Łukasz	2	0,08
Marcin	6	0,24
Robert Sz.	5	0,20
Rafał	4	0,16

 Przy obliczeniach korzystałam ze wzoru:

gdzie N - to liczba dzieci w klasie.

Wskaźniki indywidualne dają nam obraz klasy, odzwierciedlają w szczególności stopień popularności lub akceptacji, jaką cieszą się poszczególni uczniowie w klasie.

          Wysoki wskaźnik otrzymali: Małgosia, Diana, Michał. Te osoby są w badanej klasie „gwiazdami” socjometrycznymi, co potwierdzają sporządzone socjogramy kołowe. Na socjogramach przedstawiłam też grupy koleżeńskie: gwiazdy, paczki wybory wzajemne.

 

 

 

   

 

  

   

 

 

Na podstawie socjogramów kołowych mogę stwierdzić, że istnieją słabe kontakty interpersonalne między dziewczynkami i chłopcami. W klasie ogółem chłopcy skierowali ku dziewczętom 4 wybory, a dziewczynki skierowały ku chłopcom 2 wybory.

Socjogramy wykreślone na podstawie wyników wyborów socjometrycznych wskazują na istnienie w klasach dwóch grup składających się z odmiennej płci. Wewnątrz grupy chłopców i dziewcząt tworzą się pary koleżeńskie. Wśród grupy chłopców jest 5 par koleżeńskich i wśród dziewcząt też jest 5 par koleżeńskich. Istnieją też grupy koleżeńskie "paczki", wśród dziewcząt są 4 grupy, a wśród chłopców 2 grupy koleżeńskie.

Można wnioskować, iż płeć dziecka wpływa dezintegrujące na kontakty interpersonalne w klasach początkowych.

W grupie dziewcząt i chłopców istnieją jednostki "atrakcyjne", które uzyskały największą liczbę wyborów. "Gwiazdami" w badanej klasie są:

Małgosia O. (7), która otrzymała 11 wyborów,

Diana (1), otrzymała 10 wyborów,

Michał (21), otrzymał 10 wyborów.

Dzieci te są dobrymi uczniami, są koleżeńscy, chętni do pomocy, zainte­resowani sprawami kolegów, cieszą się dużą sympatią wśród badanej grupy uczniów.

W obu grupach istnieją jednostki odrzucane, czyli takie, które nie otrzy­mały wyborów. Są nimi: Basia (8), Robert H. (16), Bartek (19), Piotrek S. (22). Uczniów tych można podzielić na dwie grupy.

Pierwsza grupa to uczniowie nieśmiali, nie narzucający się innym. Do nich należą: Basia, Robert H., Piotrek S., Paulina.

Drugą grupę stanowią uczniowie uciążliwi dla innych, agresywni, złośliwi, nieuczynni. Jest to Justyna i Bartek. Justyna narzuca swoje zdanie innym, chce rządzić wszystkimi, dyrygować, jest czasem niemiła, kłótliwa. Bartek zaś jest agresywny w stosunku do swoich kolegów z klasy.

 TEST SOCJOMETRYCZNY J. L. MORENO

 "Moje urodziny"

"Każde z was ma urodziny. Czasami są obchodzone uroczyście, mama pozwala wam zaprosić kolegów i koleżanki. Jeżeli mama pozwala wam zaprosić dzieci z klasy" to:

1.  Kogo z klasy zaprosiłabyś (zaprosiłbyś) na swoje urodziny? (dwa wybory)

"Na urodzinach mama powiedziała, że ma dwa wolne bilety do kina na piękną bajkę."

2. Z kim chciałbyś pójść do kina?

Odpowiedź na pytanie: Kogo z klasy zaprosiłbyś na swoje urodziny, oznaczono cyframi arabskimi -1,2 (dwa wybory).

Odpowiedź na pytanie: Z kim chciałbyś pójść do kina (dwa wybory) oznaczono cyframi rzymskimi -I, II

---