Zmysłowa orientacja w otoczeniu -

elementarne czynności poznawcze.

Człowiek kontaktując się ze światem zewnętrznym, odbiera dochodzące do niego bodźce i aktywnie je przetwarza dzięki sprawności centralnego układu nerwowego. Proces ten nazywamy percepcją, czyli odbiorem i przetwarzaniem informacji. Percepcja zaś składa się z analizy i syntezy. Wyróżniamy percepcję wzrokową i słuchową.

Analizator - system dróg i ośrodków nerwowych, w obrębie których odbywa się analiza bodźców zmysłowych. Analizator składa się z: receptora - odbiera bodźce, nerwów dośrodkowych- przewodzących impulsy nerwowe, ośrodków korowych - przetwarzających te impulsy.

Percepcja wzrokowa - to odbiór i przetwarzanie informacji napływających z otoczenia, proces poznawania świata na drodze wzrokowej. Proces ten dokonuje się w wyniku analizy (rozkładu większej całości na elementy kładowe) i syntezy (scalania tych elementów) oraz koordynacji i integracji funkcji analizy i syntezy. Objawy zaburzeń percepcji wzrokowej to: trudności w różnicowaniu kształtów graficznych, w zapamiętywaniu i odwzorowywaniu z modelu lub z pamięci: mylenie liter różniących się niuansami graficznymi, jak: a-o, m-n, l-f, o kształcie zbliżonym, lecz różnym położeniu w stosunku do osi pionowej; odwracanie kolejności liter w wyrazach; opuszczanie drobnych elementów graficznych; przekształcanie łuków w kąty ostre lub rozwarte; pisanie liter wybiegających poza linie, nierównych, rozchwianych; robienie za dużych lub za małych odstępów między literami; trudności w ortografii; trudności w nauce geografii; niewłaściwe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie, problemy z orientacją w kierunkach świata; trudności w nauce geometrii: wynikające z kłopotów w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłóconej orientacji i wyobraźni przestrzennej.

Percepcja słuchowa - to odbiór i przetwarzanie informacji napływających z otoczenia, proces poznawania świata na drodze słuchowej. Proces ten dokonuje się w wyniku analizy (rozkładu większej całości na elementy kładowe) i syntezy (scalania tych elementów) oraz koordynacji i integracji funkcji analizy i syntezy. Objawy zaburzeń percepcji słuchowej to: trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń słownych; trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań; słaba pamięć słuchowa; trudności w pisaniu ze słuchu dłuższych wyrazów; trudności w czytaniu; często mały zasób słów; prymitywne, proste zdania w opowiadaniu; zniekształcenie wyrazów w dyktandzie; trudności w pisaniu wyrazów zmiękczonych; kłopoty z różnicowaniem „j”, „i”; trudności w odróżnianiu samogłosek: ą, ę od „on”, „om”, „en”, „em”; łączenie przyimków z rzeczownikami; opuszczanie wyrazów, bądź końcówek wyrazów; trudności w uczeniu się języków obcych. Niewyrównanie zaburzeń percepcji słuchowej może wpływać na opóźnienie rozwoju myślenia słowno - pojęciowego, przejawiającego się trudnościami w rozumieniu, wnioskowaniu i uogólnianiu w stosunku do materiału przekazywanego w formie werbalnej.

Podstawowym i pierwotnym źródłem informacji o otaczającym świecie, jak też o własnym organizmie, są bodźce działające bezpośrednio na narządy zmysłów i wywołujące w nich określone zmiany. W wyniku tych zmian powstają proste procesy poznawcze, zwane wrażeniami, które składają się na czynność spostrzegania. Odbieranie wrażeń to zdolność reagowania na pojedyncze cechy przedmiotów. Jednak ten poziom odbioru informacji ze świata zewnętrznego dot. niższego poziomu rozwoju filogenetycznego i wczesnej ontogenezy rozwoju człowieka, tj. wtedy, gdy pojawia się zachowanie sytuacyjne. Bardziej doskonała orientacja jest możliwa dzięki czynności myślenia. Ten wyłącznie ludzki proces poznawczy sprowadza się nie tylko do odbioru informacji ze świata zewnętrznego, stanowi podstawę do wytwarzania nowych informacji. Myślenie jest czynnością poznawczą polegającą na pośrednim i uogólnionym odzwierciedlaniu świata. Orientacja w otoczeniu ( i zmysłowa i oparta na uogólnionym poznaniu rzeczywistości) jest możliwa dzięki zdolności przechowywania minionych doświadczeń, tj. pamięci.

Wrażenia i spostrzeżenia jako forma odbioru informacji:

O wrażeniach mówimy wtedy, kiedy doznajemy np. „zieloności” liścia, „twardości” metalu.

Jest to prosty proces psychiczny, poznawczy, powstający pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju i polegający na odzwierciedlaniu pojedynczych cech bodźca. Nie jest to jednak podstawowym elementem poznania zmysłowego, wrażenia jako jednostki samodzielne są wynikiem analizy myślowej. Poznając świat nie odzwierciedlamy pojedynczych cech przedmiotów czy zjawisk, lecz całe sytuacje, elementy, zespoły cech. Doznając wrażenia zieloności liścia, spostrzegamy zarazem jego kształt, czujemy fakturę, widzimy go z perspektywy, itp.

Poznając świat opieramy się na procesach bardziej złożonych, które nazywamy spostrzeżeniami. Stanowią one proces poznawczy, polegający na odzwierciedlaniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów.

Dzięki procesom analizy i syntezy pobudzeń nerwowych (w centralnej części OUN) odzwierciedlane są nie pojedyncze cechy przedmiotów lecz zespoły. Takie obrazy syntetyczne nazywamy spostrzeżeniami.

Odbiór i różnicowanie bodźców

Narządy zmysłów, które wyspecjalizowały się w odbiorze określonych kategorii bodźców, reagują jedynie na ograniczony zakres zjawisk świata zewnętrznego. W widmie promieniowania elektromagnetycznego tylko fragment fal o długości 400 do 700 milimikronów (mu), stanowi bodziec wywołujący wrażenia wzrokowe. Minimalna wielkość bodźca, przy której jeszcze doznajemy wrażenia i poniżej której ono już nie występuje, nazywamy progiem wrażliwości. Wrażliwość to zdolność odbierania wrażeń.

Wrażliwość zmienia się w zależności od rodzaju receptora (jest różna dla różnych jakości zmysłowych), od stanu psychicznego, koncentracji uwagi, nastawienia jednostki i innych czynników wewnętrznych.

Człowiek dysponuje dużą liczbą narządów zmysłów, z których każdy pełni właściwą sobie funkcję informując o odpowiednich zmianach zachodzących na zewnątrz i wewnątrz organizmu, jednakże orientację w otoczeniu zdobywa przede wszystkim dzięki narządom wzroku i słuchu.

Wzrok informuje nas o barwach, kształtach i o otaczającej nas przestrzeni trójwymiarowej, jest głównym zmysłem przestrzennym. Dostarcza również informacji o następstwach czasowych, ruchach i zmianach w czasie, jest więc też zmysłem czasu. Podobne funkcje pełni zmysł słuchu.

Wrażenia wzrokowe - bodźcami dla wrażeń wzrokowych są fale elektromagnetyczne o długości wahającej się w granicach 400 - 750 milimikronów. W zależności od długości fali otrzymujemy wrażenie barwy o różnej jakości. Fale najkrótsze wywołują barwę fioletową, najdłuższe odcienie czerwieni.

fioletowy

niebiesko-zielony niebieski

żółto-zielony zielony żółty

pomarańczowy czerwony

400 500 600 700

widmo optyczne

Wrażenia słuchowe - bodźcami wywołującymi wrażenia słuchowe są fale dźwiękowe powstające w wyniku drgań cząstek powietrza lub innych substancji przewodzących drgania. Źródłem tych fal są odpowiednie wibracje przedmiotów i zjawisk w otoczeniu. W falach dźwiękowych charakteryzujących się kształtem sinusoidalnym wyróżniamy częstotliwość i amplitudę. Częstotliwość mierzona w cyklach ( 1 cykl/s=Hz ) decyduje o wysokości dźwięku / ucho ludzkie rejestruje częstotliwości w granicach 16 - 20000 Hz/, natomiast amplituda fali akustycznej decyduje o sile dźwięku, którą mierzymy w jednostkach zwanych decybelami ( db ). Dźwięki powyżej 100 db mogą być szkodliwe dla organizmu.

Organizmy wyżej zorganizowane, zwłaszcza człowiek, zdobywają orientację w otoczeniu nie tylko przez odbiór wrażeń aktualnych. Występują one w kontekście innych wrażeń doznawanych aktualnie bądź w przeszłości. W spostrzeganiu wykorzystujemy informacje aktualne oraz nabyte w wyniku poprzednich doświadczeń, ( idącego ulicą człowieka identyfikujemy jako np. n-la j. rosyjskiego ).

Spostrzeżenie jest subiektywnym odzwierciedleniem rzeczywistości.

Organizacja procesu spostrzegania

Spostrzeżenia nie są prostą mechaniczną sumą wrażeń.

Prawa spostrzegania:

1. Różnicowanie bodźców na figurę i tło.

Najpierw spostrzegamy figurę, później tło. Figura ma określony kształt, jest na pierwszym planie i jest żywsza od tła, bogatsza w kolory. Całość jest pierwotna w stosunku do elementów.

Np. gdy spojrzysz w klasie do góry, to najpierw zobaczysz wiszące lampy (figura), później

sufit (tło), wazon na stole, czarny druk na białym tle ( tendencja do spostrzegania figury na tle)

2. Bliskości.

Elementy znajdujące się w tej samej relacji przestrzennej są grupowane - zasada bliskości.

Np. 12 12 12 - widzimy trzy pary 12, a nie 121 212.

3. Zasada ciągłości.

Z reguły łączymy z sobą te elementy figury, które tworzą pewną całość. Np. na rys. a widzimy linię łamaną i linię ciągłą, chociaż można ją spostrzegać w inny sposób, np. jak na rys. b.

rys. a rys. b

4. Zasada zamykania.

Jeśli widzimy figury niepełne (nie zamknięte) to staramy się je zamknąć, mamy tendencje aby spostrzegać je jako pełne

Np. Na rysunku nie widzimy pełnych figur, ale sami zamykamy je.

5. Podobieństwo.

Elementy znajdujące się w tej samej relacji przestrzennej łączymy razem na zasadzie podobieństwa.

Spostrzegamy kolumny 1 i 2 , a nie rzędy składające się z cyfr 1 i 2

1 2 1 2 1 2

1 2 1 2 1 2

1 2 1 2 1 2

Czynniki determinujące proces spostrzegania:

spostrzeganie jest selektywne, nie spostrzegamy wszystkiego na raz, tylko pewien wycinek, w zależności od wiedzy, nastawienia, motywacji, zainteresowań, stanu emocjonalnego. Proces spostrzegania ulega różnym modyfikacjom, szczególnie w sytuacjach, gdy odbierane bodźce są mało ustrukturalizowane lub wieloznaczne.

1. Nastawienie.

Gotowość do spostrzegania rzeczywistości w ściśle określony sposób; nastawienia są uwarunkowane "starymi" doświadczeniami; mogą być chwilowe lub długotrwałe. Dużą rolę odgrywa instrukcja, odpowiednie polecenie. ( np. eksperyment R.W. Leepera ).

2. Kontrast.

Jeśli w krótkim odstępie czasu doznajemy dwóch bodźców, to ten drugi spostrzegany jest

bardziej "różny".

Np. Podnoszę lekką walizkę, a zaraz później ciężką. Stwierdzę, że ta druga jest bardzo ciężka.

3. Uwaga.

Skierowanie narządów zmysłów ( receptorów ) wybiórcze, na odbiór określonych bodźców, w ściśle określony kierunek. Dzięki uwadze dokonujemy selekcji bodźców. Zauważamy te bardziej ruchliwe, jaskrawe, różniące, dominujące, silne (grzmot), nieoczekiwane (rozbita szyba), zmiany w otoczeniu.

4. Zainteresowanie

Przykład z wycieczką - relacje z niej są różnorodne.

5. Potrzeby i emocje.

( głównie w sytuacjach wieloznacznych) - spostrzegamy otoczenie tak jak chcielibyśmy je widzieć, albo jako niezgodne z oczekiwaniami (np. człowiek głodny spostrzega przedmioty jako związane z jedzeniem częściej niż osoby syte).

Spostrzeganie przebiega na dwóch poziomach:

1. sensorycznym (czuciowo-ruchowy).

2. sensoryczo-operacyjnym (znaczeniowo-czynnościowym).

Poza wrażeniami słuchowymi i wzrokowymi wyróżniamy:

1/ WRAŻENIA WĘCHOWE
- bodźcami są ciała lotne ( zapachy itp.). Ciała lotne wchodzą w reakcje chemiczne z komórkami węchowymi umieszczonymi u nasady nosa. Jednak nie wszystkie ciała lotne wchodzą w reakcje chemiczne - toteż nie czujemy wszystkich zapachów np. nie czujemy tlenu, natomiast wyczuwamy ozon.

2/ WRAŻENIA SMAKOWE
- pokarm gryziony rozpuszcza się w ślinie i przedostaje się do tzw. kubków smakowych.
Na końcu języka odbieramy - smaki słodki
Na końcu i bokach - smak słony
Tylko na bokach - smak kwaśny
Na tylnej części języka - smak gorzki

3/ WRAŻENIA CIEPŁA I ZIMNA
- inaczej wrażenia zmiany temperatur. Dzięki tej grupie potrafimy utrzymać stałą temperaturę ciała

4/ WRAŻENIA DOTYKOWE
- receptory wrażeń dotykowych znajdują się na skórze. Najbardziej wrażliwe na dotyk SA opuszki palców. W całym życiu tracimy aż 70% komórek znajdujących się w opuszkach palców, ale czucie tracimy tylko, w 30%, ponieważ pozostałe komórki przejmują pracę tych, które obumarły.
Dotyk informuje nas o właściwościach przedmiotów

5/ WRAŻENIA ORGANICZNE
- tzw. wrażenia ustrojowe, receptory tych wrażeń odbierane są przez interoreceptory. Informują one nas o pracy poszczególnych narządów. Gdy praca narządów jest prawidłowa - wrażeń organicznych nie odbieramy. Dopiero, gdy dochodzi do zakłóceń tych narządów, odbieramy wrażenia. Ta grupa wrażeń informuje nas o konieczności zaspokojenia potrzeb fizjologicznych.

6/ WRAŻENIA RÓWNOWAGI
- wrażenia statyczne, informują nas o położeniu ciała względem przestrzeni. Jeżeli położenie ciała względem przestrzeni jest normalne, prawidłowe, nie odbieramy tych wrażeń. Dopiero, gdy pozycja ciała względem otoczenia się zmienia zaczynamy je odbierać.

7/ WRAŻENIA MIĘŚNIOWO - RUCHOWE
- wrażenia kinestetyczne, czyli czuciowe. Pokazują nam one zmianę położenia ciała i wykonywanie ruchów. Receptory tych wrażeń znajdują się w mięśniach, stawach i ścięgnach. Ta grupa wrażeń zabezpiecza pracę narządu mowy, ruchu i wzroku. Na przykład dzięki tej grupie wrażeń wiemy, co robi moja ręka za plecami, przy zmianie wzroku z lewa na prawo - nie wyjmujemy gałek ocznych, ale przesuwamy je świadomością.

Wyższe procesy poznawcze umożliwiają pośrednie i uogólnione odzwierciedlanie świata.

MYŚLENIE

to uwewnętrzniona czynność operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

Wyróżniamy pięć podstawowych operacji myślowych:

1. Analiza - myślowe rozdzielanie danych całościowych ( przedmiotów, zjawisk, sytuacji, zadań), a przez to wykrywanie ich części składowych.

2. Synteza - polega na myślowym scalaniu rozdzielanych w analizie elementów i - jak z tego wynika - operacja ta jest uzależniona od dokonanej uprzednio analizy. Zależność między analizą i syntezą jest dwustronna. Synteza myślowa nie jest zwykle prostym odtwarzaniem całości. Prowadzi ona do pewnego przekształcenia sytuacji w umyśle jednostki, ponieważ elementy zostają łączone w nowy sposób, a nawet mogą być dołączone jakieś nowe składniki znane z uprzedniego doświadczenia. W rzeczywistości mamy tu do czynienia z jednolitym procesem analityczno - syntetycznym, dzięki któremu wykrywane zostają coraz to nowe aspekty rzeczy i sytuacji. Niektóre jednostki mogą wykazywać silniejszą tendencję w kierunku czynności analitycznych i syntetycznych. Mówimy wtedy o „umysłowości analitycznej” lub „syntetycznej”, pamiętając jednak, że zawsze jest to tylko względna przewaga jednej z tych operacji, gdyż w zasadzie są one nierozdzielne.

3. Porównywanie - jest operacją zestawienia ze sobą przedmiotów, zjawisk, lub sytuacji, a następnie ujmowania podobieństw i różnic między nimi. Porównywanie przeprowadza się zwykle z punktu widzenia jakiejś wyabstrahowanej cechy, a jego celem jest dokonanie określonego wyboru. Ujmowanie różnic jest na ogół łatwiejsze, niż ujmowanie podobieństw. Porównywanie następcze polega na zestawianiu uprzednio opanowanego materiału z nowym, natomiast w porównaniu przeciwstawnym zestawiane są równocześnie poznawane przedmioty lub zjawiska.

4. Abstrahowanie - jego istota polega na wyróżnianiu jakiejś jednej właściwości rzeczy, zjawiska lub sytuacji, a jednocześnie pominięciu innych cech. Dlatego słowa „abstrahować” używamy nieraz zamiennie ze słowem „odrywać”, np. mówimy często o „myśleniu oderwanym”, rozumiejąc przez to pojęcie - myślenie abstrakcyjne. Przez abstrakcję odrywamy jakąś cechę przedmiotu lub sytuacji od innych cech. Niewątpliwie abstrahowanie uwarunkowane jest bezpośrednio przez analizę, lecz operacje te różnią się od siebie w sposób istotny.

5. Uogólnianie - polega na ujmowaniu właściwości wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i

zjawisk, jest tą operacją, dzięki której uwalniamy się od jednostkowości wyodrębnionych przez abstrakcję cech przedmiotów , zjawisk i sytuacji. Uogólniając

odrzucamy to, co jest jednostkowe, a zatrzymujemy to, co jest wspólne .

Operacje myślowe są podstawą bardziej złożonych czynności myślowych, takich jak : kształtowanie pojęć, wnioskowanie.

Definicja pojęcia: taki rodzaj reprezentacji rzeczywistości w umyśle człowieka, której treścią są ogólne właściwości, wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy oraz stosunki między elementami rzeczywistości.

Myślenie pojęciowe: jest najwyższą formą poznania rzeczywistości, właściwą jedynie człowiekowi. Kształtuje się w toku indywidualnego rozwoju człowieka.

Teoria Jeana Piageta ( 1896-1980 ) : rozwojowa teoria formowania się pojęć w myśleniu dzieci.

Zakłada, że dzieci w miarę dojrzewania rozwijają bardziej skomplikowane wzorce myślenia.

POJĘCIE - jest ideą jednostek na temat konkretnej klasy obiektów, czy zdarzeń, zgrupowanych razem na podstawie tego, co mają ze sobą wspólnego. To przez pojęcia nadajemy znaczenia światu.

Fazy rozwoju myślenia:

1. sensomotoryczna (od urodzenia do 2 r.ż.)

2. myślenie przedoperacyjne ( 2 r.ż. - 7 r.ż.)

• okres przedpojęciowy ( 2 - 4 r.ż.)

• okres wyobrażeń przedoperacyjnych (4 - 7 r.ż.)

operacje konkretne (ok. 7 - 11 r.ż.)

operacje formalne ( od ok. 12 r.ż.).

Ad.1. faza sensomotoryczna - polega na bezpośrednim działaniu w środowisku za pośrednictwem zmysłów i aktywności ruchowej, na czynnym eksperymentowaniu „tu i teraz”. Początkowo aktywność dziecka (odruchy) jest skierowana w kierunku własnego ciałą, między 4-8 m.ż. w coraz większym stopniu zaczyna również dotyczyć obiektów zewnętrznych. Proces zachodzi poprzez włączanie nowych elementów do schematów i modyfikowanie ich w odpowiedzi na nowe doświadczenia. Najważniejszym punktem na tym etapie życia dziecka jest dojście do świadomości, że rzecz usunięta z pola widzenia istnieje nadal (do 18 m.ż. dziecko jest tego nieświadome). Następuje u dziecka rozwój aktywności ruchowej, a także dziecko uczy się komunikacji ze światem, najpierw poprzez gesty, później uczy się słów.

Ad.2. Myślenie przedoperacyjne - następuje intensywny rozwój mowy, wzrasta rola wyobrażeń, co przejawia się w zdolności naśladownictwa odroczonego (w zabawie „na niby”) i w słownictwie, gdzie dziecko potrafi przewidzieć skutki jakiegoś działania. Ważnym elementem w rozwoju dziecka w tym okresie jest świadomość, że natura nie ulega zmianie, mimo zmiany jej wyglądu. Dziecko posiada też umiejętność rozróżnienia pozorów od rzeczywistości. Charakterystyczną cechą myślenia w tym okresie jest myślenie tylko z punku widzenia własnego Ja. Dopiero ok. 6 r.ż. dziecko dowiaduje się, że rówieśnicy myślą odmiennie niż ono samo. Dzieci skupiają się wyłącznie na jednym aspekcie zagadnienia, nie są zdolne do ćwiczenia tego co Piaget nazywa zachowywaniem stałości ( np. bez względu na zmianę kształtu substancji nie zmienia się jej objętość, ilość). Myślenie w tym okresie cechuje również brak zdolności powrotu do punktu wyjścia. Widząc jakąś rzecz, która ulega przekształceniom nie potrafi ustawić jej pozycji poprzedniej. Nie potrafi przeprowadzić kolejności zmian owej rzeczy, ponieważ nie potrafi jeszcze śledzić kolejności przekształceń.

Egocentryzm; koncentrowanie się; nieodwracalność.

Ad. 3. Operacje konkretne - zanikają problemy w myśleniu z poprzedniego okresu życia. Dziecko zaczyna myśleć logicznie, w razie sprzeczności opiera swoje rozstrzygnięcia na rozumowaniu. System myślenia jest powiązany z doświadczeniami konkretnymi . Oznacza to, że dzieci mogą formułować hipotezy, mimo, że nie mają przed sobą konkretnego dowodu, dzięki rozumowaniu abstrakcyjnemu. Są zdolne do takiego działania, ponieważ w przeszłości doświadczyły takiego dowodu. Wyróżnia się typy operacji konkretnych, opartych na dodawaniu logicznym:

szeregowanie - umiejętność układania od najmniejszego do największego

klasyfikacja - szukanie podobieństw.

Ad. 4. Okres operacji formalnych - dziecko posiada umiejętność rozwiązywania problemów, umie skoordynować kilka operacji na raz. Rozumuje hipotetycznie, czyli bada rzeczy nie poznane bezpośredni. Rozumuje też kombinatorycznie, czyli uznaje istnienie wielu zmiennych. Można wyróżnić zasadę proporcjonalności i prawdopodobieństwa. Rozwija się myślenie abstrakcyjne. Wykracza ono poza obserwację, jest to myśl oparta na posiadanej wiedzy.

MOWA

Mowa wyraża procesy umysłowe, emocjonalne, jest środkiem ekspresji procesów psychicznego życia człowieka.

2 znaczenia :

1. MOWA (jako język) - społecznie wypracowany system znaków i reguł operowania nimi, będący środkiem porozumiewania się ludzi, mają one określone znaczenie.

2. MOWA (dot. nadawania i odbioru przekazów językowych) - to złożone czynności zw. z nadawaniem i odbieraniem przekazów językowych, dot. mowy ustnej (głosowej)- aktualizowanej w postaci dźwięków artykułowanych oraz dot. mowy pisanej - realizowanej za pomocą znaków graficznych (pismo).

Mowa jest właściwa tylko ludziom, jest zjawiskiem społecznym. Aktywność człowieka (np. praca) wymagająca współdziałania, stworzyła potrzebę porozumiewania się. Człowiek oddziałuje na innych za pomocą słów, których znaczenie oni rozumieją.

Funkcje mowy:

1. funkcja regulacyjna- oddziaływanie na innych za pomocą słów, wypowiadając różne polecenia, instrukcje można regulować wzajemnie swoje zachowanie

2. funkcja komunikacyjna - polega na przekazywaniu innym rezultatów czynności poznawczych (powiadamiamy co kto zobaczył, usłyszał, wyobraził sobie, pomyślał).

Mowa - znaczenie rozwojowe

1. dziecko dowiaduje się różnych nowych rzeczy (ze pośrednictwem języka mówionego i/lub pisma) - przyswaja sobie wiedzę o rzeczywistości,

2. regulacja zachowania się dziecka (polecenie, nakazy dorosłych regulują zachowanie dziecka ) - podstawa do samoregulacji

Jeżeli w pierwszym okresie rozwoju dziecka dorośli za pomocą wypowiedzi regulują i planują jego czynności, to następnie ono samo używa takich wypowiedzi w mowie do siebie.

Z czasem ta MOWA GŁOŚNA włącza się w działanie dziecka, przechodzi w mowę wewnętrzną, ulega zarazem skróceniu. Jest to MECHANIZM INTERIORYZACJI czynności zewnętrznych i proces kształtowania się właściwych czynności myślowych.

Pamięć

W języku potocznym, pamięć to zdolność przypominania sobie.

Pamięć, to właściwość zachowawcza, polegająca na gromadzeniu i przechowywaniu ubiegłych doświadczeń oraz wykorzystywaniu ich w różnych sytuacjach.

Badania wykazały, że to hipokamp ( obszar mózgu w pobliżu jego pnia ) selekcjonuje i organizuje wspomnienia, a następnie przesyła je do innych części mózgu.

Dziecko około pierwszego roku życia zaczyna rozwijać pamięć krótkoterminową. Uzmysławia sobie obecność różnych przedmiotów, potrafi zapamiętać gdzie zostały odłożone. Do trzeciego roku życia dziecko zapamiętuje obrazy jako pojedyncze zdjęcia migawkowe, kolorowe i pełne szczegółów, ale bez kontekstu.

Opanowanie sztuki mówienia ma wiele wspólnego z pojemnością pamięci długoterminowej.

Wyróżniamy 3 procesy pamięci ( operacje umysłowe )

1. zapamiętywanie - to gromadzenie doświadczenia nabytego w trakcie działalności jednostki, (rejestrowanie informacji , kodowanie). Zapamiętywanie jest samorzutne / mimowolne / i świadome / zamierzone / . W zapamiętywaniu samorzutnym jednostka nie stawia sobie celu jakim jest zapamiętanie. Zapamiętywanie świadome przekształca się w czynność uczenia się.

Podstawowym warunkiem zapamiętywania jest UWAGA ( zogniskowanie energii mózgowej na danym przedmiocie ) i MOTYWACJA, która ułatwia rejestrowanie i utrwalanie informacji.

2. przechowywanie - utrwalenie w celu przechowania, czyli magazynowanie, polega na gromadzeniu informacji w wyniku zmian powstałych w komórkach nerwowych w czasie zapamiętywania; jest to proces czynny. Treści przechowywane podlegają różnym zmianom.

3. przypominanie - odtwarzanie informacji czyli odzyskanie.

W zależności od związku pamięci z czasem i przestrzenią wyróżniamy:

• pamięć bezpośrednią - ultrakrótką

• pamięć krótkoterminową - STM

• pamięć długoterminową - LTM

pamięć bezpośrednia ( zmysłowa ) - rejestr sensoryczny :
system pamięci rejestruje dane w sposób bierny bez przetwarzania treści informacji,
pojemność przestrzenna jest prawdopodobnie nieograniczona,
pojemność czasowa wynosi około 1s,
dla każdego zmysłu istnieje odrębna pamięć np. dla wzroku pamięć ikoniczna rejestruje ona pod postacią obrazów informację na siatkówce w przeciągu około 1s, dla słuchu pamięć echoiczna ( w uchu wewnętrznym rejestrowane są informacje w postaci drgań przez około 1s),

pamięć krótkotrwałą:

pojemność przestrzenna wynosi 7 jednostek informacji +- 2 ( typową sekwencją informacji dla pamięci krótkotrwałej jest numer telefonu stacjonarnego (7 cyfr), zwiększenie pojemności przestrzennej dokonuje się poprzez dzielenie informacji ponad 7 jednostkowych na całości mniejsze od 7.
pojemność czasowa STM to kilkadziesiąt sekund do 2 minut. (przedłużenie tego czasu następuje przez zjawisko powtarzania dosłownego informacji lub przez powtarzanie opracowujące informacji,
składa się z trzech funkcji:
a) z centralnego ośrodka wykonawczego (uwaga) - jest to decyzja o wyborze informacji zarejestrowanej w pamięci zmysłowej jako informacji poddanej zachowaniu (zapamiętaniu),
b) pętla fonologiczna - pozwala ona na zapamiętanie początku informacji zakodowanej słownie w jakimś ciągu (zdaniu) do momentu rejestracji ostatniej informacji w tym ciągu, aby zrozumieć zdanie trzeba w momencie usłyszenia w nim słowa pamiętać słowa poprzedzające je,
c) zapis przestrzenny informacji - polega na utrzymaniu informacji zakodowanej obrazowo tak długo jak długo jest to niezbędne do zrozumienia ciągu informacji obrazowych (umiejętność wykorzystywana w prowadzeniu samochodu),
d) pamięć krótkotrwała w swojej funkcji centralnego ośrodka wykonawczego jest pamięcią operacyjną ,

pamięć długotrwała:

pojemność przestrzenna pamięci LTM jest nieznana (prawdopodobnie jest nieograniczona),
pojemność czasowa LTM wynosi od kilku minut do wielu lat,
informacje LTM są kodowane, albo w sposób językowy (za pomocą słów i wyrażeń), albo w sposób obrazowy (za pomocą obrazów fragmentów rzeczywistości i sytuacji),
występuje w II rodzajach:
a) pamięć proceduralna (jest to pamiętanie scenariuszy wykonywania określonych czynności organicznych, które jeżeli zostały zaakceptowane przez organizm są wykorzystywane automatycznie i nawykowo (np. scenariusz chodzenia),
b) pamięć deklaratywna - występuje ona jako pamiętanie silnych przeżyć osobistych w określonym miejscu i czasie pamięć epizodyczna lub jako pamiętanie porcji informacji nabywanych w trybie sformalizowanego kształceniem i przyswajaniem (pamięć semantyczna),
Logiczna pamięć LTM jest zorganizowana albo w postaci sieci informacji, która jest uporządkowana hierarchicznie (zwierzę - pies - jamnik - burek), albo w postaci schematów czyli przyporządkowania nowych informacji do grup występujących jako kategorie (np. schemat bycia studentem, schemat JA, schemat zachowania w określonej sytuacji).

Pamięć z LTM podlega procesowi zapominania wedle następujących reguł:
Ebbinghausa - bezpośrednio po zapamiętaniu porcji informacji LTM po upływie 24h człowiek traci około 60% informacji dalej proces zapominania biegnie w sposób śladowy i niezauważalny, statystycznie człowiek zapomina ok. 6% informacji rocznie dotyczy to informacji nieaktualizowanych,
Bezpośrednio po nauczeniu się najwięcej zapominamy. Najszybciej ulatuje - tekst naukowy, potem - opis, a potem dopiero - opowiadanie.
Na zapominanie ma więc wpływ rodzaj materiału.

CECHY PAMIĘCI, dzielimy na:
1/ trwałość pamięci
zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia. Trwałość pamięci jest wybiórcza. W zależności od zapamiętywanych treści ( interesujące nas rzeczy zapamiętamy trwalej).
2/ szybkość zapamiętywania
może mieć związek z trwałością, ale nie musi. Szybkość też może być związana z treściami zapamiętywanymi.
3/ gotowość pamięci
zdolność do szybkiego odtwarzania doświadczenia - na zawołanie
4/ wierność pamięci
zdolność do dokładnego odtwarzania zapamiętanych treści.

TYPY PAMIĘCI:
podstawą wyodrębniania typów pamięci jest rodzaj bodźców, które najlepiej się utrwalają, a w związku z tym najlepiej funkcjonują w życiu człowieka.

1/ pamięć wzrokowo - słuchowa - z przewagą wzroku lub słuchu,
2/ pamięć słowno - logiczna - zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach. Zdolność do zapamiętywania związków logicznych w treści zapamiętywanej,
3/ pamięć ruchowa - ma ona znaczenie w tych rodzajach działalności człowieka, które opierają się na nawykach ruchowych i sprawnościach ruchowych człowieka,
4/ pamięć uczuciowa - przejawem tej pamięci jest łatwość zapamiętywania i przechowywania tych zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie.

W zapamiętanym materiale pierwsze i ostatnie słowa są lepiej pamiętane. Nazwano to odpowiednio efektem pierwszeństwa i efektem świeżości. Efekt świeżości przypisywany jest STM, dotyczy ostatnich słów z listy. Efekt pierwszeństwa odnosi się do pierwszych słów z listy, które nie mogą jeszcze pozostawać w STM, gdyż jej pojemność jest ograniczona, są to więc słowa wydobyte z LTM.

Czynniki wpływające na STM:

• pojemność

• efekt świeżości

Czynniki wpływające na LTM:

• dodatkowe zadania w czasie prezentacji materiału /znosi efekt pierwszeństwa/

• szybkość prezentacji /wolne tempo ułatwia kodowanie w LTM/

• powtarzanie

Uwaga

Uwaga, to skierowanie świadomości na działający bodziec, uświadomienie sobie, działającego na nasze zmysły bodźca. Oznacza to, że jeśli nie zwrócimy uwagi na działający bodziec, to nie powstanie żadna informacja na jego temat w naszej świadomości, ponieważ nie został on przez nas odebrany.( Dlatego np. dziecko nie wie co jest zadane, bo nie ma tych informacji w świadomości, bo nie zwróciło na nie uwagi!).

Wyróżniamy uwagę mimowolną, która zależy od działających w naszym otoczeniu bodźców, to one kierują naszą uwagą.( Przeważa u dzieci do lat ok. 10, potem występuje względna równowaga). W wyniku dojrzewania układu nerwowego, wzrostu ilości doświadczeń życiowych, zmniejsza się rola uwagi mimowolnej, zaczyna dominować uwaga dowolna.( Pojawia się ok. 3 r.ż., jej rozwój przypada na wiek przedszkolny i młodszoszkolny; doskonali się ok. 18-20 r.ż.). Już nie bodźce z otoczenia, ale z własnej woli decydujemy, na jakie sytuacje lub czynności skierujemy naszą uwagę.

Skupienie uwagi wymaga od nas dużego wysiłku psychicznego, wydatkujemy wówczas znaczne ilości energii i odczuwamy to jako potężne zmęczenie. To od naszej odporności na zmęczenie (jest to właściwość indywidualna) zależy w dużym stopniu czas i natężenie (koncentracja) uwagi. Różnice indywidualne w zakresie uwagi dotyczą także zakresu uwagi (ilości bodźców, które jednocześnie możemy objąć naszą uwagą). Z zakresem uwagi łączy się również podzielność uwagi. Jeśli mamy duży zakres uwagi i potrafimy jednakowo skupić ją na wielu obiektach i cechach, to mamy dużą podzielność uwagi.

UWAGĘ można scharakteryzować ze względu na:

1. udział woli - mówimy więc o uwadze mimowolnej i dowolnej,

2. czas skupienia - mamy tu uwagę krótkotrwałą i długi czas skupienia uwagi,

3. natężenie uwagi - słaba i silna koncentracja uwagi,

4. podzielność uwagi - małą lub duża podzielność uwagi.

W zależności od naszych możliwości, zainteresowań, doświadczeń, wiedzy, treningu itp. możemy w różnych dziedzinach działalności i życia mieć różne cechy i właściwości uwagi.

Bodźce przyciągające naszą uwagę, to:

• bodźce nagle pojawiające się,

• bodźce nieznane,

• bodźce znane występujące w nowej dla nas sytuacji, bodźce silne, wybijające się z otoczenia (barwa, ruch, natężenie itp.).

1

---