Samochody terenowe Star 266/1266/1366/1466

Rodzina polskich samochodów terenowych Star 266 i pochodnych powstała w wyniku doświadczeń z eksploatacji terenowych samochodów ciężarowych średniej ładowności w układzie napędowym 6x6: Star 66 i Star 660 . W chwili obecnej samochody Star 266/266M stanowią podstawowy sprzęt transportowy średniej ładowności we wszystkich jednostkach i rodzajach Sił Zbrojnych RP.

Poprzednicy Stara 266 czyli modele 66 i 660 z silnikami benzynowymi produkowane były w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Starachowicach w latach 1958-65 ( Star 66 ) i 1965-83 ( Star 660 ). Ten ostatni okazał się bardzo trwałym pojazdem - ostatnie serie produkowane z silnikiem wysokoprężnym nadal są w służbie a w 2000 r. samochody zaprezentowano modernizację do standardu 660M3 z silnikiem wysokoprężnym MAN zastosowanym w klasę lżejszym Starze 944 - kilkadziesiąt samochodów Star 660M2 zmodernizowano do wersji M3 .

Prototyp Stara 266 , będącego jednym z modeli nowej serii średnich samochodów ciężarowych ze Starachowic (modele 200, 244, 266 ) wyjechał na próby w roku 1969 r. Dwa lata później, po zakończeniu prób kwalifikacyjnych jedenastu prototypów Stary 266 trafiły do produkcji - początkowo informacyjnej, a od 1973 r. rozpoczęto wielkoseryjny montaż tych pojazdów. W procesie opracowania samochodu dużą uwagę zwracano na unifikację modelu 6x6 ( Star 266 ) z samochodem terenowym Star 244 (4x4) oraz ciężarówką szosową 4x2 ( Star 200 ). Do zakończenia produkcji fabrykę opuściło ok. 18000 samochodów Star 266 .

Star 266

W toku produkcji modernizowano pojazd, wprowadzając np. zmodernizowany silnik Star 359M a w 1985 r. nową kabinę załogi. Dla potrzeb odbiorców zagranicznych wprowadzano dodatkowe zmiany i nowe wyposażenie Stara 266 . W latach 70. ub. wieku prowadzono prace badawczo-rozwojowe nad nową rodziną samochodów ciężarowych (tzw. seria 300 ) w skład której wejść miała trójosiowa ciężarówka terenowa. Pod koniec lat 70. zaprzestano prac nad tymi projektami i w związku z tym seria 200 znajdowała się w produkcji do lat 90. Od lat 80. FSC (a następnie Zakłady Starachowickie SA) wprowadziła do produkcji nowe odmiany samochodów szosowych serii 1100 (Star 1142 ) i opracowała terenowe Stary 1144 i 1166 , ten ostatni wykonano jako prototyp o nazwie Star 1366 , zainteresowana była nim armia węgierska. Nie wszedł on jednak do produkcji z powodu przejęcia wytwórni przez MAN-a i oferty nowej generacji wozów w układzie 6x6.

W 1998 r. podpisano list intencyjny o współpracy z niemieckim producentem ciężarówek MAN Nutzfahrzeuge AG, a w 1999 r. firma ta zakupiła część zakładów w Starachowicach, tworząc Star Trucks S.A. Wynikiem umowy z MAN-em było m.in. skonstruowanie Stara 266M (1999 r.) czyli zmodernizowanego Stara 266 . Początkowo Star 266M posiadał nieznacznie zmodernizowaną starą kabinę typ 641, docelowy wariant ma odchylaną kabinę typu MAN. Modernizację najpóźniej wyprodukowanych samochodów terenowych Star 266 do standardu 266M rozpoczęto w 2002 r. i do 2005 r. dostarczono ok. 200 szt. zmodernizowanych pojazdów. Jak się wydaje, modernizacja ta z uwagi na koszty mniejsze niż w przypadku zakupu nowych ciężarówek tej klasy nadal jest zasadna, pozwoliłoby to na utrzymanie parku samochodów terenowych w WP przy niższych kosztach. Równolegle przedstawiono kilka nowych pojazdów terenowych średniej ładowności, wśród nich Stara 1466 w układzie 6x6. W 2000 r. przyjęto w WP nową strukturę parku pojazdów samochodowych: Star 1466 mieści się w klasie samochodów terenowych średniej ładowności i wysokiej mobilności.

Obecnie WP posiada wg przybliżonych szacunków około 5 tys. samochodów Star 266/266M w wersji skrzyniowej i kilka tysięcy podwozi z zabudowami specjalistycznymi. Zakupiono również kilkadziesiąt Starów 1466ML pod zabudowy specjalistyczne. Natomiast Star 1266 i 1366 nie został skierowany do produkcji.

Wersje:

Podstawowa odmiana skrzyniowa Stara 266 wykorzystywana jest lub była do przewozu ładunków, żołnierzy, jako ciągnik artyleryjski holujący m.in. 122 mm haubice wz. 38 i 38/85, 120 mm moździerze wz. 37/43. Na bazie Stara 266 opracowano również wiele odmian specjalistycznych, zarówno wojskowych jak i cywilnych. W Wojsku Polskim użytkowane były (są) między innymi:

PP-64 - podwozie pod elementy parku (mostu) pontonowego PP-64 Wstęga. Do przewozu parku pontonowego PP-64 służą pojazdy Star 266 AP-64 i Star 266 BP-64 , przy czym ostatni stosowany do pontonów brzegowych ma podwyższoną i powiększoną kabinę, mieszczącą czterech żołnierzy. Jeden komplet PP-64 przewożony jest na ok. 70 samochodach Star 266 .

PPM-71 - podwozia pod elementy pływającego pomostu pontonowego. Do przewozu pomostu PPM-71 służą pojazdy Star 266 AP-71 i Star 266 BP-71 , ten drugi stosowany do elementów brzegowych ma podwyższoną i powiększoną kabinę, mieszczącą czterech żołnierzy.

WUS-3 - wysokowydajne urządzenie do zabiegów specjalnych: dezynfekcji, dezaktywacji i dekontaminacji pojazdów, terenu, urządzeń, budowli, itp. Składa się z zbiorników z cieczami roboczymi oraz urządzenia rozpylającego skonstruowanego na bazie lotniczego silnika odrzutowego SO-3. Silnik wraz z dyszą posadowiony jest na ruchomej w poziomie (-/+ 90 stopni) i pionie (-15/+25 stopni) podstawie, obsługiwanej przez operatora z kabiny.

WUS-3 na podwoziu Stara 266

Dźwig samochodowy - o udźwigu maksymalnym 5 ton Koparka - samochodowy zestaw koparkowy z łyżką podsiębierną

Ciągnik siodłowy C 266 - prototyp (1971 r.) przystosowany do ciągnięcia dwuosiowej naczepy terenowej N6.

Autocysterna (typ 520 - CD-5) - przeznaczona do przewozu paliw ciekłych ze zbiornikiem o pojemności 4,5 tys. l, wyposażona w pompę. Stanowi etatowe wyposażenie plutonów zaopatrzenia batalionów czołgów i zmechanizowanych Wojsk Lądowych.

Instalacja Sanitarno-Rozlewcza (IRS) - służąca do przeprowadzania zabiegów dezaktywacji, dezynfekcji i odkażania. Zbiornik o pojemności 3,0 tys. l., pompa, podgrzewacz i mieszalnik cieczy, wyposażenie do rozchodowania cieczy.

Generator Dymu GD-2 (typ 528) - przeznaczony do stawiania zasłon dymnych ciągłych lub okresowych o maks. wymiarach 1500x150 m

Hibneryt - na samochodzie Star 266 ze zmienioną (obniżoną i wzmocnioną) skrzynią ładunkową przystosowaną do zamocowania działka zamontowany jest 23 mm artyleryjski zestaw przeciwlotniczy ZU-23-2 lub ZUR-23-2S (i ich odmiany) z kołami. Pojazd przewozi ponadto amunicję, wyposażenie i obsługę zestawu.

ADK-11 - wóz dowódczo-sztabowy zastosowany m.in. w systemie kierowania ogniem artylerii Topaz

Sarna I (typ 550) i Sarna II (typ 786/786B) - nadwozia przeznaczone do instalowania sprzętu i wyposażenia specjalistycznego (elektronicznego, dowodzenia, łączności, warsztatów i innych). Sarna II jest nadwoziem izotermicznym, kroploszczelnym i hermetycznym. Konstrukcja bezszkieletowa, zbudowana z klejonych płyt przekładkowych o grubości 30 mm . Poszycie zewnętrzne stanowi blacha duralowa, od wewnątrz jest to sklejka wodoodporna, wypełnienie z pianki poliuretanowej. Podłoga z płyty stolarskiej o grubości 18 mm wzmocniona stalową ramą mocowaną do ramy samochodu. Drzwi z tyłu nadwozia, również z boku (opcja). Masa nadwozia 1600 kg . Konstrukcja nadwozia typ 786 przystosowana jest do montażu wyposażenia i urządzeń specjalnych we wnętrzu o wymiarach 4000x2250x1800 mm. Po zdjęciu nadwozia z samochodu może być ono postawione na nóżkach na ziemi. Opcjonalnie można w nadwoziu zamontować agregat prądotwórczy, ogrzewacz spalinowy, uchwyty na maszty, pomosty itp. W odmianie z agregatem prądotwórczym samochód nosi oznaczenie Star 266/SOM . Na Starach-266 Sarna II montowany był np. sprzęt łączności (m.in. radiostacje R-140M i R-137B, radiolinia R-409), stacje kontrolno-naprawcze systemów kierowania ogniem wozów bojowych Cyrkon , stacja zasilania SZ4/M2, jeden z wozów systemu dowodzenia obrony przeciwlotniczej szczebla operacyjnego Zenit-P , laboratorium chemiczno-radiacyjne, warsztaty ruchome - Obsługi Pojazdów (WOP), Remontu Pojazdów (WRP), Remontu Silników (WRS), Spawalniczo-Blacharski (WSB), Aparatury Paliwowej (WAP), Obsługi Smarowniczej (WRS), Ładowania Akumulatorów (WŁA), Elektromechaniczny (WEM) - wyposażone są w odpowiedni sprzęt do obsługi pojazdów i inne.

Nadwozia specjalistyczne (typ 117 AUM) - ze starszych samochodów Star-660.

Pożarniczy (typ 660) - terenowy samochód pożarniczy, wyposażony w zbiorniki na środki gaśnicze i urządzenia gaśnicze (pompy, prądownice, działko wodno-pianowe)

Natomiast na podwoziu Stara 1466 opracowano następujące pojazdy:

Autocysterna (typ 514) - przystosowaną do przewozu pali ciekłych, wyposażoną w pompę (250 l/min), pojemność zbiornika 6,3 tys l.

Artyleryjska wyrzutnia rakietowa BM-21M - na podwoziu Stara 1466 z długą kabiną załogową umieszczono wyrzutnie 122 mm niekierowanych pocisków rakietowych BM-21 Grad (zdjętą z samochodu Urał-375D). Załoga dysponuje sprzętem łączności, możliwe jest wpięcie wozu w system dowodzenia pododdziałem artylerii.

Ruchomy warsztat remontowo-treningowy (RWR-T) - pojazd służy do naprawy systemów przeciwlotniczego zestawu artyleryjskiego Loara . Możliwe jest również symulowane szkolenie załogi Loary . Na podwoziu Stara 1466ML zamontowano kontener z aparaturą diagnostyczną i remontową oraz stanowiska szkoleniowe.

Samochód transportowo-załadowczy (STZ) - transporter amunicji i zapasowych luf do 35 mm armat zestawu Loara. Skrzyniowy Star 1466K wyposażony jest w żuraw Hiab 060-35 o udźwigu 710 kg przy wysięgu 7,7 m , krótką skrzynię ładunkową amunicji i części zamiennych (3440x2440x1800 mm) o ładowności 4,5 t. Na tylnej ścianie skrzyni ładunkowe j zamontowano tarcze do sprawdzania układu celowniczego Loary .

Samochód amunicyjny (Waran) - samochód do przewozu i dystrybucji amunicji artyleryjskiej kal. 155 mm dla samobieżnych armatohaubic Krab. Wyposażony w skrzynię specjalnie przystosowaną do przewozu amunicji i żuraw Hiab 060-35.

Samochód pozarniczy (typ 665) - z kabiną załogową sześcioosobową, wyposażony w zbiorniki na środki gaśnicze i urządzenia gaśnicze (pompy, prądownice, działko wodno-pianowe), osprzęt ratowniczy i specjalistyczny.

W 2003 r. zaprezentowano Stara 1466 z opancerzoną kabiną przeznaczonego o działań w obszarze zagrożenia wojennego, którego można wykorzystać do zabudowy typu "gun-truck". Standardowa Kabina Stara 1466 posiada płaskie szyby i poszycie, luk ewakuacyjny i możliwość montażu opancerzenia. Kabinę 1466 , bazową, którą wyposażono w mocowane do wsporników opancerzenie z płyt pancernych o grubości 5 mm , chroniące przed ostrzałem standardowymi pociskami do kal. 7,62 mm z odległości 30 m i odłamkami pocisków artyleryjskich do kal. 155 mm z odległości 100 m . Osłony podłogowe zapewniają zaś ochronę przed wybuchami granatów ręcznych i minami przeciwpiechotnymi. Masa opancerzenia wraz z szybami pancernymi ( 30 mm grubości) i wykładzinami przeciwodłamkowymi to ponad 450 kg . Opancerzenie montowane jest na samochodzie w ciągu ok. 4 do 6 h. Kabinę wyposażono w układ filtrowentylacji, klimatyzacji, przystosowano do montażu wyposażenia specjalistycznego (radiostacje, przyrządy obserwacyjne, sprzęt łączności, przeciwchemiczny itp.).

Star 1466 z systemem STZ

Samochody Star 266/266M/1466 przystosowane są do eksploatacji w trudnych warunkach terenowych, o zapyleniu powietrza do 1,5g/cm, temperaturze otoczenia od - 40 do + 50 stopni, wilgotności do 98 %.

Star 266

Elementem nośnym Stara 266 jest rama podłużnicowa, nitowana, wykonana z blachy stalowej. Samochód napędzany jest przez sześciocylindrowy silnik wysokoprężny Star 359M, chłodzony cieczą, o pojemności 6842 cm i mocy 110 kW przy 2800 obr/min, maksymalny moment obrotowy 432 Nm przy 1800 obr/min. Pojemność zbiorników paliwa 2 x 150 l , za kabiną kosz na kanistry. Zasilanie i smarowanie silnika możliwe jest w skrajnych przechyłach samochodu. Sprzęgło tarczowe MFZ 362, z centralną sprężyną talerzową. Skrzynia biegów o 5 przełożeniach do przodu i 1 do tyłu - ZF S5-45, zsynchronizowana (biegi od drugiego do piątego), skrzynia rozdzielcza napędu typu SR-380M, dwubiegowa, mechaniczna, z możliwością włączania napędu przedniego mostu. Mosty napędowe jednostopniowe, z terenową blokadą mechanizmów różnicowych. Most przedni sztywny z odciążonymi półosiami i przegubami homkinetycznymi Brifield. Mosty środkowy i tylny sztywne z elektropneumatycznym włączaniem blokady mechanizmu różnicowego. Napęd przedniego mostu odłączany, pozostałych - stały. Zawieszenie samochodu na resorach piórowych półeliptycznych, amortyzatory hydrauliczne podwójnego działania (oś przednia) i drążki reakcyjne (oś środkowa i tylna). Koła pojedyncze z oponami o wymiarach 12.00- 20" z bieżnikiem terenowym. Średnica zawracania 17 m . Koło zapasowe umieszczono pionowo za kabiną załogi. Hamulce bębnowe z samoregulacją, dwuobwodowe, hydrauliczne ze sterowaniem pneumatycznym, hamulec postojowy ręczny - tarczowy na wale napędowym. Układ hamulcowy wyposażony jest w sygnalizację uszkodzeń. Układ kierowniczy z przekładnią śrubowo-kulkową ZF-80-60 wspomagany hydraulicznie. Instalacja elektryczna 12 (24) V, wodoodporna, ekranowana, przystosowana do jazdy w zaciemnieniu i montażu urządzeń specjalnych (szperacze). Samochód posiada instalację doszczelniana zespołów napędowych w czasie brodzenia. Wciągarka jednobębnowa o maksymalnym obciążeniu 60 kN, z liną o długości 50 m (lub dwubębnowa: 2 x 25 m ), napędzana od silnika, sterowana pneumatycznie. Kabina załogi wagonowa (typ 641), dwumiejscowa z rozkładaną leżanką, nie podnoszona (z tego względu dostęp do silnika jest możliwy z wewnątrz kabiny), wentylowana i ogrzewana, z dwoma włazami w dachu, spawana z blachy stalowej. W obu bokach kabiny za drzwiami załogi znajdują się małe drzwiczki dostępu do akumulatorów. Istnieje możliwość zamontowania radiostacji i układu filtrowenylacji. Skrzynia ładunkowa: typ 663 - tzw. ?, dwupoziomowa z bocznymi wnękami skrzyni na koła i schowki narzędziowe, bocznymi ławkami, oświetleniem i łącznością z kabiną załogi (opcją była nagrzewnica skrzyni) o wymiarach 3890x2200 mm lub skrzynia typ 673 - metalowa z drewnianą podłogą, składanymi ławkami po bokach (3970x2200 mm). Obie wersje miały składane pałąki do dachu półokrągłego lub dwuspadowego.

Star 266M

Star 266M posiada rozwiązania z prototypowego Stara 1366 oraz nowe elementy firmy MAN. Pozostałe, sprawdzone elementy samochodu nie podlegają wymianie. Zastosowano kabinę załogi typu MAN, dwumiejscową, z leżanką składaną, dwoma włazami w dachu, uchwytami na broń osobistą i sprzęt saperski, odchylaną hydraulicznie do przodu, ogrzewaną i wentylowaną. Skrzynia ładunkowa (w wersji podstawowej) stalowa, z drewnianą podłogą o wymiarach wewnętrznych: 4440 x 2440 x 1740 mm , z wodoodporną opończą. Star 266M wposażony jest w czterocylindrowy silnik wysokoprężny MAN D0824LFL09, z bezpośrednim wtryskiem paliwa sterowanym mechanicznie, chłodzony cieczą, turbodoładowany, z chłodnicą powietrza doładowującego, o pojemności 4580 cm i mocy 114 kW przy 2400 obr/min, spełniający normy emisji spalin Euro 2. Jeden zbiornik paliwa 250 l . Sprzęgło tarczowe MFZ 362, z centralną sprężyną talerzową. Skrzynia biegów o 6 przełożeniach do przodu i 1 do tyłu - ZF S6-36, zsynchronizowana, skrzynia rozdzielcza napędu SR-380M, dwubiegowa, elektro-pneumatyczna. Koła z oponami 12.00- 20" , koło zapasowe przeniesiono pod ramę, usunięto kosz na kanistry.

Star 266 w wersji podstawowej

Star 1466

Samochód terenowy w układzie napędowym 6x6. Element nośny stanowi rama podłużnicowa z blachy stalowej. Napęd samochodu stanowi sześciocylindrowy silnik wysokoprężny MAN D0826LFG15 (Euro 2) z bezpośrednim wtryskiem paliwa sterowanym mechanicznie, chłodzony cieczą, turbodoładowany z chłodzeniem powietrza doładowującego, o mocy 162 kW przy 2400 obr/min., maksymalny moment obrotowy 820 Nm przy 1500 obr/min. Możliwe jest zastosowanie innego silnika, nowocześniejszego i spełniającego ostrzejsze normy emisji spalin. Sprzęgło tarczowe MFZ 395, skrzynia biegów ZF 6S850 o 6 przełożeniach do przodu i 1 do tyłu z przystawką do odbioru mocy, skrzynia rozdzielcza napędu VG50 (G1000-2), mechaniczna, dwubiegowa. Mosty napędowe typu MAN, jednostopniowe z blokadą mechanizmu różnicowego. Star 1466 posiada instalację doszczelniania zespołów napędowych w czasie brodzenia. Układ hamulcowy dwuobwodowy bębnowo-szczękowy, uruchamiany pneumatycznie, wyposażony w ABS. Hamulec awaryjny i postojowy działający na koła środkowe i tylne. Instalacja elektryczna 24 V, wodoodporna, ekranowana, przystosowana do zaciemnienia. Wciągarka o uciągu 60 kN. Kabina wagonowa, stalowa, odchylana hydraulicznie do przodu, typu MAN, z płaskimi szybami przednimi. Wyposażona w luk dachowy, ogrzewanie, wentylację i izolację. Kabina posiada wersje: krótką (dwumiejscową z leżanką) dla wersji skrzyniowych, kontenerowych lub długą (4-6 miejscową) w odmianach specjalistycznych. Skrzynia ładunkowa metalowa o wymiarach 4440 x 2440 mm , możliwość montażu za kabiną żurawia z ramieniem 6 m o udźwigu 3,4 t. - w tej wersji skrzynia ładunkowa ma wymiary 3440 x 2440 mm . Zabudowy specjalne w zależności od wymagań odbiorcy.

Eksport

Ogółem według dostępnych danych w latach 1977-2000 r. wyeksportowano ok. 6000 samochodów Star 266, zarówno dla odbiorców wojskowych jak i cywilnych, z tego do: Angoli - 2790 szt., Birmy - 89 szt., Jemenu - 550 szt., Libii - 650 szt., ZSRR - co najmniej 359 szt., na Węgry - 174 szt.

Dane techniczne różnych wersji:

	266	520/266	786/266	266M	1466	514/1466
Podwozie	6x6	6x6	6x6	6x6	6x6	6x6
Długość (mm)	6820	6680	7170	6900	7400	7200
Szerokość (mm)	2500	2500	2660	2540	2500	2500
Wysokość (mm)	2690(?) /3155	2680	3200	3220	3300	3200
Prześwit (mm)	325	325	325	330	350	-
Masa całkowita (kg)	7300	-	-	7100	-	-
Masa dopuszczalna szosa/teren (kg)	12350/ 10850	-/11370	-	12000/10600	14000	14000
Masa przyczepy (kg)	4000	-	-	4000	8500	-
Silnik (typ)	Star 359M	Star 359M	Star 359M	MAN D0824 LFL09	MAN D0824 LFL09	MAN D0824 LFL09
Moc silnika (kW)	110	110	110	114	162	162
Moment obrotowy/obr. min	432/1800	432/1800	432/1800	580/1600	820/1500	820/1500
Prędkość maks. (km/h)	90	86	85	93	86	85
Zasięg (km)	1050	1050	1050	650	600	-
Zużycie paliwa (l/100)	27	27	27	24	-	-
Pokonywane wzniesienia (st.)	76	-	-	78	-	-
Pochylenie poprzeczne (st.)	41	-	-	41	-	-
Głębokość brodzenia (m)	1,2 (1,8)	0,9	1,2	1,2	1,2	1,2

---