Wybrane elementy prawa karnego i procesowego.

1. Prawo karne i prawo wykroczeń w systemie prawa obowiązującego w RP.

Prawo karne i prawo wykroczeń są jednymi z gałęzi systemu prawa obowiązującego w RP. Podstawową funkcją tych prawa jest ochrona stosunków społecznych przed naruszeniami porządku prawnego, które stanowią zagrożenie ładu i porządku publicznego. Funkcja ta wiąże się z funkcją społeczno-wychowawczą, wyrażającą się reakcją Państwa na przypadki naruszania zasad porządku prawnego i dyscypliny społecznej. Ochrona stosunków społecznych realizowana jest poprzez :

• prewencję ogólną - oddziaływanie prawa karnego i prawa wykroczeń na całe społe-

czeństwo, zmierzające do poszanowania zasad porządku prawnego,

• prewencję szczególną - oddziaływanie na jednostkę - obywatela polskiego lub cudzo-

ziemca za pośrednictwem postępowania karnego zakończone prawomocnym wyrokiem

sądu lub rozstrzygnięciem kolegium d/s wykroczeń.

Prawo karne dotyczy naruszeń przepisów karnych w postaci przestępstw / zbrodni lub

występków /, natomiast prawo wykroczeń dotyczy naruszeń przepisów o mniejszym ciężarze gatunkowym , czyli wykroczeń. Prawo karne i prawo wykroczeń stanowi jednocześnie gwarancję przed samowolą organów państwowych / m.in. Policji, prokuratury, sądów, kolegiów ds. wykroczeń / określając warunki i granice ich stosowania - funkcja gwarancyjna prawa karnego i prawa wykroczeń. Prawo karne i prawo wykroczeń są ze sobą ściśle związane, a wyraża się to m.in. podobieństwem zasad odpowiedzialności za p-stwa i wykroczenia, jak też zbliżonym rodzajowo systemem kar. Oba rodzaje prawa posiadają rozliczne związki z innymi rodzajami prawa np. z prawem o ruchu drogowym, prawem cywilnym, wodnym, górniczym, budowlanym itd. Dla przykładu - ustawa o broni, amunicji i materiałach wybuchowych określa jakie czyny są p-stwem / nielegalne posiadanie broni palnej /, a jakie są wykroczeniami / nielegalne posiadanie broni wiatrówkowej /.Inny przykład - ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych - p-stwem jest m.in. kradzież dowodu tożsamości, wykroczeniem natomiast niedopełnienie obowiązku meldunkowego.

2. Podział prawa karnego i prawa wykroczeń.

Prawo karne i prawo wykroczeń to przepisy, które regulują walkę z czynami zwanymi p-stwami i wykroczeniami za pomocą specjalnych środków, jakimi są kary i środki zabezpieczające. Prawo karne można podzielić na :

- prawo karne materialne - zespół norm prawnych, określających czyny przestępne i

zasady odpowiedzialności za nie oraz kary grożące za ich popełnienie. Źródłem tego prawa jest kodeks karny oraz ustawy szczególne regulujące zagadnienia nie ujęte w kodeksie karnym np. w ustawie o cudzoziemcach.

- prawo karne procesowe - zespół norm prawnych regulujących tok postępowania w sprawach o p-stwa tj. dotyczą one procedury postępowania karnego w sprawach o p-stwa, a także praw i obowiązków stron i uczestników postępowania karnego. Źródłem tego prawa jest kodeks postępowania karnego, prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa o Sądzie Najwyższym oraz ustawa o prokuraturze.

• prawo karne wykonawcze - zespół norm prawnych regulujących sposób wykonania

orzeczeń w postępowaniu karnym, a źródłem jest kodeks karny wykonawczy.

Podział prawa wykroczeń :

• prawo wykroczeń materialne - określa jakie czyny są wykroczeniami, jakie są zasady odpowiedzialności karnej za wykroczenia, a także określa kary stosowane wobec sprawców wykroczenia. Źródłem tego prawa jest kodeks wykroczeń oraz inne

ustawy.

• prawo wykroczeń procesowe - dotyczy procedury postępowania w sprawach o wykro-

czenia , reguluje postępowanie przed właściwymi organami / kolegium ds. wykroczeń,

sąd, organy postępowania mandatowego /, dotyczy ustalenia okoliczności popełnienia

wykroczenia i czy sprawca poniesie odpowiedzialność karną. Źródłem tego prawa jest

kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

• prawo ustrojowe - określa tryb powoływania, uprawnienia i zasady działania organów

orzekających w sprawach o wykroczenia. Źródłem tego prawa jest ustawa o ustroju

kolegiów do spraw wykroczeń.

3. Definicja przestępstwa i wykroczenia, rodzaje przestępstw i wykroczeń.

Aby mówić o definicji p-stwa lub wykroczenia, wspomnieć należy o normie prawnej, czyli regule, przepisie, prawidle. Norma prawna to wypowiedź, wskazująca komuś jakieś postępowanie, to jest nakazy lub zakazy. Jest to dyrektywa określonego zachowania się.

Każda norma prawna oznacza :

• adresata normy prawnej - określonego w ustawie m.in. słowami : kto, obywatel polski,

żołnierz, matka, funkcjonariusz publiczny,

• dyspozycję - określającą sposób postępowania,

• sankcję - to jest karę za naruszenie normy prawnej

W praktyce istnieje wiele rodzajów norm - zwyczajowe / napiwek /, obyczajowe / lany poniedziałek /, religijne / post w piątek /, honorowe, organizacyjne, a także normy prawne. Naruszenie normy prawnej powoduje odpowiedzialność karną, innych natomiast nie.

Nie znaczy to jednak, że normy pozaprawne nie posiadają gwarancji prawnych np. zdrada małżeńska stanowi naruszenie normy moralnej i jako taka jest brana pod uwagę przy rozstrzyganiu sprawy o rozwód, lecz nie powoduje odpowiedzialności karnej, ponieważ z punktu widzenia prawa karnego czyn ten nie jest przestępstwem.

Wracając do definicji przestępstwa stwierdzić należy, iż obowiązujący od 1 września 1998 roku kodeks karny w art.1 określa, że przestępstwo to czyn popełniony przez człowieka, bezprawny, zawiniony, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Kary grożące za popełnienie przestępstwa to :

• grzywna - wymierzana w stawkach dziennych, z których najniższa wynosi 10,

natomiast najwyższa 360.Stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł. ani też

przekraczać 2000 zł.

• ograniczenie wolności - trwające od miesiąca do 12 miesięcy, wymierzana w

miesiącach. W czasie jej odbywania skazany nie może bez zgody sądu zmieniać stałego

miejsca pobytu, jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, a także ma

obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Praca wskazana

przez sąd polega na nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele społeczne w wyznaczonym z

zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji społecznej lub

instytucji charytatywnej lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze 20 do 40 godzin

miesięcznie. Sąd może w zamian za wskazaną pracę orzec potrącenie od 10 do 25 % mie-

sięcznego uposażenia na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny. Sąd może również

zobowiązać skazanego do przeproszenia pokrzywdzonego, naprawienia wyrządzonej

szkody, zarządzić obowiązek łożenia na rzecz innej osoby, a także powstrzymania się od

nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających.

• pozbawienie wolności - w zwykłym wymiarze od 1 miesiąca do 15 lat orzekana w

miesiącach i latach.

• 25 lat pozbawienia wolności - jako kara odrębna pozbawienia wolności orzekana za

p-stwa o wielkim ciężarze gatunkowym. Nie mogą być wymierzane kary pozbawienia

wolności w przedziale między 15 i 25 lat oraz kary surowsze.

• dożywotnie pozbawienie wolności - kara za najsurowsze p-stwa.

Definicja przestępstwa, w porównaniu do definicji z poprzednio obowiązującego kodeksu, ma charakter formalny, ponieważ do katalogu ogólnych znamion p-stwa nie zostało zaliczone społeczne niebezpieczeństwo czynu. Zamiast społecznego niebezpieczeństwa czynu pojawia się pojęcie społecznej szkodliwości, które nie jest jednak elementem ogólnej definicji p-stwa, a stanowi jedynie przesłankę uznania czynu za p-stwo w konkretnym przypadku. Aby jakiś czyn uznany został za p-stwo, jego szkodliwość społeczna musi być wyższa niż znikoma.

Przestępstwa podzielić można na :

• materialne / skutkowe / - dla bytu których wymagany jest skutek np. zabójstwo,

uszkodzenie ciała, kradzież z włamaniem,

• formalne - nie wymagają skutku np. poświadczenie nieprawdy

• przez działanie - np. kradzież, przywłaszczenie,

• przez zaniechanie - nie dopełnienie obowiązków, do których sprawca był zobowią-

zany np. nie opuszczenie barier przez dróżnika.

• zbrodnie - czyny zagrożone karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności,

• występki - czyny o mniejszym ciężarze gatunkowym, zagrożone karami łagodniejszymi,

to jest powyżej 30 stawek dziennych grzywny, karą ograniczenia wolności lub

karą pozbawienia wolności powyżej miesiąca,

• powszechne - sprawcą może być każdy np. kradzież, przywłaszczenie, rozbój,

• indywidualne - sprawcą może być tylko ściśle określona osoba np. matka dokonująca

zabójstwa noworodka pod wpływem porodu, f-sz publiczny przekraczający lub

nie dopełniający obowiązków, osoba odpowiedzialna za nadzór nad mieniem.

• umyślne - np. kradzież, oszustwo, zabójstwo,

• nieumyślne - nieumyślne spowodowanie śmierci, śmiertelny wypadek drogowy,

paserstwo nieumyślne,

• p-stwa podobne - skierowane p-ko temu samemu lub zbliżonemu rodzajowo dobru

chronionemu prawem np. p-stwa p-ko mieniu - kradzież, przywłaszczenie, zniszczenie

mienia. Przestępstwa te to również przestępstwa popełnione z tych samych pobudek np.

w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, z motywów chuligańskich.

• p-stwa ciągłe - to cykl podobnych zachowań mających charakter ciągły np. regularne

wynoszenie mięsa z zakładów mięsnych.

Definicja wykroczenia jest zbliżona nieco do definicji przestępstwa.

Wykroczenie to czyn społecznie szkodliwy, popełniony przez człowieka, zawiniony, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, zagrożony karą aresztu od 5 do 30 dni, karą ograniczenia aresztu trwającego 1 miesiąc, grzywny w wysokości od 20 do 5000 złotych oraz karą nagany.

Podstawowe różnice między przestępstwem a wykroczeniem :

• szkodliwość społeczna - w przypadku p-stw jest ona znaczna, w porównaniu z

wykroczeniami np. zabójstwo, uszkodzenie ciała, rozbój a niedopełnienie obowiązku

meldunkowego, nie oświetlenie tabliczki z numerem budynku,

• zagrożenie karą - w przypadku przestępstw najwyższym wymiarem kary może być

kara dożywotniego pozbawienia wolności, natomiast w przypadku wykroczenia

najłagodniejsza kara to kara nagany.

• inne organy orzekające - w przypadku p-stw sprawca ponosi odpowiedzialność

karną przed sądem, natomiast w przypadku wykroczeń obwiniony odpowiadać może

przed organami postępowania mandatowego, przed kolegium ds. wykroczeń, a

przed sądem w przypadku zaskarżenia orzeczenia wydanego w I instancji przez kolegium

ds. wykroczeń w przypadku konieczności orzeczenia kary aresztu lub zakazu prowa-

dzenia pojazdów mechanicznych na okres powyżej roku.

Wykroczenia, podobnie jak przestępstwa podzielić można na skutkowe i bezskutkowe, z działania lub z zaniechania, umyślne i nieumyślne, powszechne i indywidualne oraz podobne. Zasada terytorialności stanowi, że przepisy polskiej ustawy karnej stosuje się do czynów (przestępstw i wykroczeń ) popełnionych na terytorium Polski oraz na statkach wodnych i powietrznych, niezależnie od tego, gdzie one się znajdują. Przepisy polskich ustaw stosuje się

na terytorium RP wobec sprawców p-stw i wykroczeń, niezależnie od ich obywatelstwa, koloru skóry, wyznawanej religii, czy też innych kryteriów.

Miejscem popełnienia p-stwa lub wykroczenia jest teren, na którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany albo gdzie nastąpił skutek. Ustalenie miejsca popełnienia czynu ma istotne znaczenie m.in. dla ustalenia właściwości miejscowej właściwego organu, który będzie podejmował czynności procesowe w sprawie.

Czas popełnienia p-stwa lub wykroczenia to czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany albo czas, gdy nastąpił skutek. Określenie czasu ma istotne znaczenie , zwłaszcza dla stwierdzenia, czy sprawca działał pod wpływami starej, czy

nowej ustawy, czy w chwili popełnienia czynu był poczytalny i dorosły.

Zbieg przepisów ustawy - jeżeli w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia przestępstwa, to stosuje się przepisy nowej ustawy. Jeżeli jednak przepisy starej ustawy byłyby dla sprawcy łagodniejsze, to stosuje się przepisy starej ustawy. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, to skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

4. Ustawowe znamiona przestępstwa i wykroczenia.

Aby czyn stanowił przestępstwo lub wykroczenie musi zawierać w sobie 4 ustawowe znamiona - cechy charakteryzujące czyn. Brak chociażby jednego z nich powoduje, że nie ma mowy o p-stwie lub wykroczeniu. Do ustawowych znamion zalicza się :

• podmiot - to osoba sprawcy. Musi to być osoba dorosła tzn. w chwili popełnienia czynu

musi mieć ukończone 17 lat, a także musi być poczytalna .Nieletni, po ukończeniu

15 roku życia, może odpowiadać jak dorosły, jeśli dopuści się p-stwa zamachu na życie

Prezydenta RP, zbrodni zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, sprowadzenia katastrofy

powszechnej, aktu terroryzmu, sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub

powietrznym, gwałtu ze szczególnym okrucieństwem, wzięcia zakładnika lub rozboju.

Poniesie on odpowiedzialność, gdy okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy,

jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeśli

poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Wobec sprawcy występku, gdy w chwili czynu ukończył 17 lat, a nie ukończył 18 lat, sąd

zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze przewidziane dla

nieletnich, jeżeli właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Nieletni w wieku

13 roku życia za popełnione p-stwa i wykroczenie nie odpowiada / odpowiedzialność

cywilna rodziców za wyrządzone przez nieletniego szkody /, natomiast w przedziale w

wieku od 13 do 17 lat odpowiada on przed sądem ds. nieletnich. Sąd stosuje środki

wychowawcze lub poprawcze.

• przedmiot - dobro chronione prawem, na które sprawca czyni zamach swym czynem

poprzez działanie lub zaniechanie np. zdrowie, życie, bezpieczeństwo powszechne,

wolność, obyczajność. Może to być dobro powszechne lub osobiste tzn. konkretnej osoby

np. w przypadku rozboju.

• strona przedmiotowa - sposób działania sprawcy w postaci działania lub zaniechania,

a także okoliczności popełnienia p-stwa lub wykroczenia np. czas, miejsce, wywołany

skutek, użyte środki, ewentualne współdziałanie z nieletnim itp.

• strona podmiotowa - wina sprawcy, czyli psychiczny, subiektywny stosunek sprawcy

do popełnionego czynu, warunkujący zachowanie się sprawcy. Ważne elementy winy to :

świadomość / orientacja w tym co się dzieje, stan czuwania /, a także wola popełnienie

czynu / zdolność do świadomego i celowego kierowania swym postępowaniem przy

podejmowaniu decyzji /.

Rodzaje winy.

Wina, czyli psychiczny, subiektywny stosunek sprawcy do popełnionego czynu to strona przedmiotowa p-stwa lub wykroczenia. Stosunek sprawcy do popełnionego czynu określany jest jako umyślność lub nieumyślność. W przypadku przestępstw sprawca odpowiada za czyny popełnione umyślnie, natomiast w przypadku p-stwa lub wykroczenia popełnionego nieumyślnie poniesie on odpowiedzialność, gdy ustawa tak stanowi. Z winą związana jest nierozerwalnie świadomość i wola popełnienia czynu, o czym wcześniej była już mowa. Zbrodnia popełniana jest zawsze umyślnie , natomiast występki zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Dla przypisania popełnienia zbrodni należy zawsze wykazać umyślność po stronie sprawcy. Przestępstwa i wykroczenia umyślne są zawsze zamierzone przez sprawcę, choć nie zawsze chciane, natomiast p-stwa i wykroczenia nieumyślne nie są zamierzone.

Wina określana jako umyślność występuje 2 postaciach :

• zamiar bezpośredni - sprawca chce popełnić p-stwo lub wykroczenie i popełnia je.

Występuje tu świadomość i wola jego popełnienia. Niekiedy „chcenie” bywa chwilowe, pod wpływem gwałtownego przeżycia, nagłego impulsu / zamiar nagły /.Inną postacią zamiaru bezpośredniego jest zamiar przemyślany, gdy sprawca zamierza swój czyn, długo go przygotowuje, obmyśla szczegóły.

• zamiar ewentualny - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu, będącego

p-stwem lub wykroczeniem i na to się godzi. Zamiar ten często w praktyce ma miejsce w przypadku p-stw p-ko życiu i zdrowiu, zwłaszcza popełnionych na tle rodzinnym np. sprawca nie chce śmierci ofiary, nie dąży do niej, ale zadając cios ofierze z dużą siłą godził się z faktem, że cios ten może okazać się śmiertelny. Inny przykład - sprawca podkładając ładunek wybuchowy pod budynek nie miał zamiaru pozbawić życia przypadkowych osób, ale decydując się na taki czyn, godził się z faktem, że może to spowodować taki skutek. Występuje tu świadomość popełnienia czynu oraz zgoda ewentualna na dodatkowe skutki czynu. Przykład wykroczenia - art.67 par. 2 kw - sprawca umyślnie uszkadzając lub usuwając ogłoszenie lub plakat z tablicy ogłoszeń godzi się z faktem, iż przez swe działanie uniemożliwi innym zapoznanie się z treścią plakatu lub ogłoszenia.

Wina określona jako nieumyślność.

W przypadku nieumyślności sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego, nie chce jego popełnienia ani się na to nie godzi, ale jednak popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Ostrożność to zachowanie rozważne, baczne, przezorne. Warunkiem przypisania nieumyślności jest niezachowanie przez sprawcę

ostrożności wymaganej w danej chwili. Ważnym elementem nieumyślności jest przewidywanie czynu przez sprawcę - musi on przewidywać możliwość takiego czynu albo musi być możliwość takiego przewidywania np. budowniczy świadomie odstępujący od zachowania warunków konstrukcyjnych budowli przewiduje możliwość zaistnienia katastrofy

budowlanej, choć może do końca nie przewidywać jej rozmiarów i skutków. Nieumyślność zachodzi również wówczas, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu, ale ma obiektywne i subiektywne możliwości takiego przewidywania np. poziom wiedzy sprawcy, stan fizyczny i psychiczny w danej chwili itp. Niektóre formy nieumyślności mogą być w praktyce trudne do rozgraniczenia z zamiarem ewentualnym. Przy nieumyślności sprawca też niekiedy przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego. Różnica polega na tym, że przy zamiarze ewentualnym sprawca przewiduje możliwość czynu i na to się godzi, natomiast przy nieumyślności sprawca też przewiduje czyn, ale się na to nie godzi.

5. Formy stadialne i zjawiskowe p-stw i wykroczeń.

Formy stadialne przestępstw i wykroczeń to pewne etapy, które pokonuje sprawca od momentu zaplanowania do realizacji czynu. Wyróżnia się następujące formy stadialne :

• zamiar - nie jest karalny, obojętny z punktu widzenia prawa,

• czynności przygotowawcze - to podjęcie czynności mających na celu stworzenie

warunków do realizacji przedsiębranego zamiaru .Polegają one na przygotowaniu planów, narzędzi itp. Karane są jedynie przygotowania do czynów przeciwko podstawowym interesom kraju, a także przygotowania do fałszerstwa dokumentów i środków płatniczych.

Dobrowolne odstąpienie od przygotowania, a w szczególności zniszczenie przygotowanych środków, a zwłaszcza razie porozumienia z innymi osobami - powoduje nie podleganie karze. Przygotowanie do wykroczenia nie jest karalne, a posiadanie wytrychów i narzędzi służących do dokonywania kradzieży traktowane jest jako samoistne wykroczenie z art. 129 kw.

• usiłowanie - sprawca zachowaniem swym zmierza bezpośrednio do popełnienia p-stwa

lub wykroczenia, które jednak nie następuje. Można tu wyróżnić 2 rodzaje

usiłowań :

• udolne - dokonanie czynu było możliwe, lecz sprawca odstąpił od dalszej realizacji

zaplanowanego przedsięwzięcia,

• nieudolne - sprawca usiłuje dokonać czynu zabronionego, lecz nie zdaje sobie sprawy, że

dokonanie nie jest możliwe z uwagi na brak przedmiotu nadającego się do

popełnienia czynu lub z uwagi na użycie środka nie nadającego się do

osiągnięcia celu.

W przypadku udolnego usiłowania przestępstwa kara wymierzana jest w granicach zagrożenia przewidzianego za dane p-stwo, natomiast w przypadku usiłowania nieudolnego możliwe jest nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia. Dobrowolne odstąpienie od usiłowania oraz zapobieżenie skutkowi przestępnemu / czynny żal / powoduje, że sprawca nie podlega karze. Karalność za usiłowanie wykroczenia ma miejsce wówczas, gdy ustawa tak stanowi tj. usiłowanie kradzieży lub przywłaszczenia, wyrębu drzewa w lesie i jego kradzieży, paserstwa, umyślnego niszczenia mienia, oszukiwania na wadze, mierze i gatunku, nabywania lub sprzedaży z zyskiem biletów na imprezę oraz usuwania oznaczeń towaru.

• dokonanie - to realizacja poprzednio omówionych stadiów i podlega karaniu.

Formy zjawiskowe p-stw i wykroczeń :

sprawstwo :

• sprawstwo pojedyncze - polega na dokonaniu czynu lub czynów przez jedną osobę,

jednego sprawcę,

• sprawstwo kierownicze - kierowanie dokonaniem czynu przez inną osobę,

• sprawstwo przez polecenie - polecenie dokonania czynu innej osobie, uzależnionej od

zlecającego,

• współsprawstwo - dokonanie czynu wspólnie z innymi osobami,

• podżeganie - osoba nakłaniająca inną osobę do popełnienia czynu zabronionego,

• pomocnictwo - ułatwienie innej osobie popełnienie czynu zabronionego, udzielanie

rad, informacji, dostarczenie planów i narzędzi.

Podżegacz i pomocnik pozornie uczestniczą w cudzym przestępstwie, ale faktycznie popełniają własne. Odpowiadają oni niezależnie od odpowiedzialności sprawcy, nawet wówczas gdy sprawca nie popełnił p-stwa. Podżeganie i pomocnictwo to formy zjawiskowe

przed dokonaniem p-stwa.

6. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.

Wyróżnia się tu okoliczności wyłączające odpowiedzialność za czyn z uwagi na brak bezprawności czynu - obronę konieczną ( art. 25 kk ), stan wyższej konieczności ( art. 26 kk )

eksperyment badawczy ( art. 27 kk ) oraz okoliczności wyłączające odpowiedzialność z uwagi na brak winy - błąd ( art. 28-30 kk ) oraz niepoczytalność ( art. 31 kk ).

Obrona konieczna ( art. 25 kk ) .

Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego i rzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem np. życie, zdrowie, mienie, porządek społeczny, wolność. Aby zachowanie mogło być uznane za działanie w obronie koniecznej muszą być spełnione określone warunki. Zamach musi więc być bezpośredni tzn. stwarza natychmiastowe niebezpieczeństwo dla atakowanego dobra np. napastnik zamierza się na ofiarę, aby ją uderzyć, jak też ucieka z łupem. Zamach bezprawny - nie jest ważne, czy jest on zawiniony, czy też nie np. zamach ze strony osoby niepoczytalnej, dziecka, czy też działanie w błędzie. Nie ma obrony koniecznej przed działaniem opartym na prawie np. przed czynnością f-sza Policji zatrzymującego przestępcę. Przekroczenie uprawnień przez policjanta może stwarzać podstawę do stosowania obrony koniecznej jedynie wówczas, gdy działanie policjanta ma charakter przestępczy. W innych przypadkach obywatel ma prawo złożenia skargi. Zamach rzeczywisty - tzn. musi zachodzić faktycznie, a nie w wyobraźni napadniętego. Działania obronne mogą być podjęte po spełnieniu powyższych warunków. Osoba atakowana ma prawo się bronić, a nie tylko uciekać. W obronie ofiary p-stwa ma prawo wystąpić każda osoba. Działania obronne to odpieranie ataku i mogą godzić jedynie w napastnika i jego dobra. Obronę konieczną należy stosować tak długo, jak trwa atak, a także należy stosować środki obronne adekwatne do środków ataku. Intencją obrony koniecznej jest zachęcenie społeczeństwa do interwencji np. w zajściach chuligańskich celem ich usuwania.

Nie mogą powoływać się na obronę konieczna uczestnicy bójki, chyba że interweniują w zamiarze jej uśmierzenia. Przekroczenie obrony koniecznej powoduje, że czyn staje się zachowaniem przestępczym, ale jego sprawca może korzystać nadzwyczajnego złagodzenia kary, a niekiedy nawet z pełnej bezkarności.

Przekroczenie obrony koniecznej występuje w 2 postaciach tzn. jako :

• eksces intensywny - zastosowanie środków obrony niewspółmiernych do środków ataku

np. użycie niebezpiecznego narzędzia wobec sprawcy niszczącego

mienie.

- eksces ekstensywny - przekroczenie obrony koniecznej w czasie tzn. obrona przedwczesna

lub spóźniona, gdy nie było już zagrożenia.

W przypadku przekroczenia obrony koniecznej bierze się pod uwagę szczególną sytuację emocjonalną, w której działa osoba w warunkach obrony koniecznej.

Stan wyższej konieczności ( art. 26 kk ).

Stan wyższej konieczności polega na poświęceniu dobra mniejszej wartości dla ratowania dobra większej wartości w sytuacji, gdy nie można tego uniknąć w inny sposób np. wybicie

szyby w cudzym mieszkaniu w celu ratowania ofiar pożaru, jazda karetką pogotowia „pod prąd”, aby szybko przewieźć ofiarę wypadku do szpitala. Niebezpieczeństwo, o którym mowa wyżej musi być rzeczywiste, a nie urojone, bezpośrednie tzn. istnieje zagrożenie naruszenia dobra natychmiast lub w najbliższym czasie np. pożar. Ponadto niebezpieczeństwo musi

zagrażać dobru prawnie chronionemu i którego nie można uniknąć w inny sposób, niż poprzez poświęcenie jednego dobra. Ważnym elementem jest fakt zastosowania proporcjonalności dóbr - ratowanego i poświęconego.

Przykładem stanu wyższej konieczności w przypadku wykroczenia może być przeprowadzenie bez zezwolenia publicznej zbiórki na wydatki związane z ratowaniem czyjegoś życia w sytuacji nagłej, uniemożliwiającej staranie się o uzyskanie zezwolenia - sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej z art. 56 KW. Inny przykład - znany z praktyki - to rozplakatowanie przez sprawcę prywatnego listu gończego za zbiegłym przestępcą, stwarzającym zagrożenie dla sprawcy i jego bliskich. Kolejny przykład - stan wyższej konieczności wyłączy odpowiedzialność karną z art. 51 KW w przypadku, gdy sprawca zakłóci ciszę nocną, jeżeli zakłócenie to miało na celu obudzenie mieszkańców i ostrzeżenie ich o grożącym pożarze.

Eksperyment badawczy ( art. 27 kk ) .

Chodzi tu o eksperyment medyczny, techniczny lub ekonomiczny przeprowadzony dla realnie spodziewanej korzyści, gdy z góry nie można przewidzieć spodziewanego wyniku. Oczekiwane korzyści muszą być zasadne z punktu widzenia aktualnego stanu wiedzy. Ekspe-

ryment musi być oparty na naukowych podstawach. W przypadku eksperymentu medycznego na osobie - musi odbywać się za zgodą tej osoby i po poinformowaniu jej zarówno o spodziewanych korzyściach, jak i niebezpieczeństwach.

Niepoczytalność ( art. 31 kk ) .

W grę wchodzi tu choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zakłócenie czynności psychicznych np. psychoza na tle gorączki. Alkohol lub podobnie działające środki trakto-wane są jako okoliczności obciążające. Wyjątek - podstępne upicie.

Błąd ( art. 28-30 kk ) .

Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy np. sprawca z wieszaka zdjął cudzy płaszcz ( podobny do swojego ) będąc przekonany, że to jego. Aby sprawca odpowiadał za zabójstwo popełnione umyślnie musi wiedzieć, że zabija człowieka. Działa więc w błędzie w sytuacji, gdy przystawia broń osobie i naciąga spust powodując śmierć, będąc wcześniej przekonany, że broń nie jest nabita. W tym przypadku odpowiadał będzie za nieumyślne spowodowanie śmierci, wskutek nieostrożnego postępowania. Inny przypadek - sprawca strzelając na polowaniu do człowieka jest przekonany, że strzela do zwierzęcia. Będzie on odpowiadał również za nieumyślne spowodowanie śmierci, a nie za zabójstwo. Jeżeli jednak zabija osobę X w błędnym przeświadczeniu, że to Y to odpowiadał będzie za zabójstwo - nie ma tu okoliczności wyłączającej odpowiedzialność karną. Innym przypadkiem błędu jest sytuacja, gdzie sprawca jest błędnie przekonany, że zachodzi okoliczność wyłączająca odpowiedzialność za czyn z uwagi na obronę konieczną np. sprawca został zaczepiony w ciemnym parku przez osobę proszącą o zapałki, a on sądząc że to próba napadu rabunkowego
przystępuje do ataku na domniemanego napastnika. Kolejny przypadek błędu to sytuacja, gdy sprawca przystępuje do działania sądząc, że ma do czynienia z przypadkiem stanu wyższej konieczności np. atakuje biegnącą osobę, sądząc że to złodziej, a była to przypadkowa osoba. Błąd co do eksperymentu - sprawca został nakłoniony do włamania będąc przekonany, że uczestniczy w eksperymencie polegającym na testowaniu nowego systemu alarmowego - tymczasem nie był to eksperyment, lecz rzeczywiste włamanie. Błąd co do prawa -(nieświadomość bezprawności czynu )- jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną ma miejsce wówczas, gdy jest ona usprawiedliwiona - decydują tu okoliczności czynu np. przepis należący do wyspecjalizowanej gałęzi prawa, niski poziom wiedzy prawniczej np. cudzoziemiec nie zna niuansów polskiego prawa. Okoliczności te należy jednak traktować wyjątkowo, gdyż od każdego dorosłego człowieka należy oczekiwać znajomości podstawowych przepisów prawa polskiego.

Inne okoliczności wyłączające bezprawność czynu :

• czynności urzędowe - np. tymczasowe aresztowanie stosowane przez sąd, zatrzymanie

przestępcy przez policjanta zgodnie z prawem.

• zabiegi lecznicze - np. śmierć chorego na nowotwór po dokonaniu operacji zgodnie ze

sztuką lekarską.

• uprawianie sportu - np. kontuzje dokonane przez piłkarzy na meczu , boksera na ringu.

• prawo karcenia dzieci przez rodziców ,

• rozkaz przełożonego - dowódca ponosi odpowiedzialność za rozkaz będący p-stwem,

jeżeli wykonujący rozkaz żołnierz nie miał świadomości, że

rozkaz stanowił p-stwo. Jeżeli jednak miał on taką świadomość,

to będzie odpowiadał wraz z dowódcą.

7. Przestępstwa przeciwko mieniu.

Art. 278 - kradzież cudzej rzeczy ruchomej.

Rzecz ruchoma to przedmiot materialny, a także pieniądze i papiery wartościowe (art.115 § 8 kk). Kradzież to wyjęcie cudzej rzeczy ruchomej spod władztwa innej osoby. Ma ona miejsce od momentu wejścia w posiadanie przez sprawcę. Ma ono charakter kierunkowy i jest przestępstwem umyślnym, a celem jest przywłaszczenie. Nie jest ważne czy mienie to sprawca zachował dla siebie, czy też zbył innej osobie. Rzeczą cudzą jest również rzecz stanowiąca współwłasność np. mienie małżeńskie.

§ 2 - zabór cudzego programu komputerowego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Może to być skopiowanie, a także zabór nośnika informacji - dyskietek, CD.

§ 3 - przypadek mniejszej wagi - to m.in. kradzież energii elektrycznej (podłączenie się) oraz kradzież karty uprawniającej do pobrania pieniędzy z automatu bankowego, kradzież drobna. § 4- nieznaczny stopień szkodliwości społecznej. Katalog osób najbliższych - art.115 § 1 kk.

Przestępstwo kradzieży w odróżnieniu od wykroczenia ma miejsce wówczas, gdy wartość skradzionego mienia wynosi powyżej 250 zł.

Art. 279 - kradzież z włamaniem.

To kwalifikowana postać kradzieży. Polega to na pokonaniu przeszkody materialnej, będącej częścią konstrukcji pomieszczenia zamkniętego lub specjalnego zamknięcia tego pomieszczenia, a następnie na dokonaniu kradzieży. Zamknięcie to wykonane jest w taki sposób, aby uniemożliwiało normalne wejście i wskazywało na wolę zabezpieczenia tego pomieszczenia przed dostępem innych osób. Może to być zamek, skobel, haczyk wewnątrz. Zamknięcie tylko klamką nie spełnia tego wymogu. Wejście dopasowanym kluczem - „na pasówkę” to włamanie, natomiast wejście za pomocą klucza pozostawionego w zamku nie jest włamaniem. W przypadku działania sprawców w grupie przestępczej nie ma znaczenia, który ze sprawców osobiście pokonał przeszkodę - odpowiadają wszyscy jako współsprawcy.

Art. 280 kk - rozbój.

W przypadku rozboju kradzież poprzedzona jest 4 rodzajami zachowań :

• użyciem przemocy,

• groźbą natychmiastowego użycia przemocy,

• doprowadzeniem ofiary do stanu nieprzytomności,

• doprowadzeniem ofiary do stanu bezbronności.

Przestępstwo rozboju dotyczy cudzego mienia ruchomego, programu komputerowego, energii elektrycznej oraz karty do automatu bankowego. Jeśli sprawca popełnia jeden czyn na szkodę kilku osób, to odpowiada za jedno przestępstwo. Jeśli natomiast kolejno dopuszcza się rozboju na kilku osobach, to odpowiada za kilka rozbojów.

§ 2 - kwalifikowana postać rozboju z uwagi na użycie broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego. Broń palna - art. 263 kk. Inne niebezpieczne działanie to np. duszenie, niebezpieczne zranienie. Posłużenie się bronią lub niebezpiecznym przedmiotem nie musi polegać na bezpośrednim użyciu - wystarczy samo okazanie w celu sterroryzowania.

Art. 281 kk - kradzież rozbójnicza.

W pierwszej fazie tego przestępstwa ma miejsce kradzież wartości, następnie zaś sprawca stosuje przemoc lub groźbę przemocy, aby utrzymać się w posiadaniu skradzionej rzeczy -

np. tzw. kradzież „na trupka”. Działanie sprawcy występuje podobnie jak w rozboju, tylko zmieniona jest kolejność. Przemoc lub groźba bezprawna następuje bezpośrednio po dokonaniu kradzieży. Przemoc może być skierowana wobec ofiary, a także wobec innej osoby np. ścigającej sprawcę.

Art. 282 kk - wymuszenie rozbójnicze.

Typowym rodzajem tego typu przestępstwa jest wymuszenie haraczy - żądanie pieniędzy lub innych świadczeń majątkowych pod groźbą wyrządzenia krzywdy fizycznej lub zniszczenia mienia np. zdemolowanie lokalu, zniszczenie samochodu. Wymuszeniem rozbójniczym jest też porwanie osoby dla okupu. W odróżnieniu od rozboju przestępstwo to różni się tym, iż spełnienie warunku np. danie pieniędzy nie następuje natychmiast, lecz w bliżej nieokreślonej przyszłości np. za kilka dni lub opłacanie haraczu raz na miesiąc. Groźba zamachu może dotyczyć nie tylko ofiary, lecz również innej osoby np. członka rodziny.

Art. 284 - przywłaszczenie.

W odróżnieniu od kradzieży przywłaszczenie ma miejsce wówczas, gdy sprawca przejmuje rzecz, której nie wyjmował spod władztwa innej osoby. Wejście w posiadanie ma tu charakter legalny, a przestępstwo następuje od momentu rozporządzania rzeczą jak własną tj. we własnym imieniu. Sprawca może wejść w posiadanie cudzej rzeczy poprzez użyczenie, powierzenie, przypadkowe wejście w posiadanie. Nie jest ważne czy sprawca tę rzecz sam używa, czy też zbył innej osobie. Jest to przestępstwo umyślne, kierunkowe - nie odpowiada osoba, która odebrała w szatni cudzy, podobny płaszcz i w błędzie nosi go jak własny. Mienie powierzone - traktowane surowiej z uwagi na danie pod opiekę lub do dyspozycji sprawcy. Ściganie na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 285 kk - włączenie się do urządzenia telekomunikacyjnego na cudzy rachunek.

Są to zabiegi o charakterze technicznym. Nie jest przestępstwem prowadzenie rozmowy z cudzego telefonu bez wiedzy i zgody właściciela telefonu, jeśli nie wchodzi w grę włączenie się do urządzenia. Jest to przestępstwo umyślne.

Art. 286 kk - oszustwo.

Warunkiem koniecznym jest chęć osiągnięcia korzyści majątkowej. Oszustwo występuje w trzech postaciach :

• wprowadzenie w błąd - udzielenie mylnych informacji np. tombak zamiast złota,

• wyzyskanie błędu - inna osoba jest przekonana mylnie o rzeczywistości - np. sądzi, że coś jest oryginałem, a w rzeczywistości jest to wiernie sporządzona np. kopia obrazu.

• wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania np. skorzystanie z czyjejś nieświadomości (dziecka, upośledzonego).

Finałem jednego z trzech rodzajów zabiegów, działań sprawcy musi być niekorzystne rozporządzenie mieniem - własnym lub cudzym, które przyniesie stratę. Przykłady - zaciąganie pożyczki z zamiarem nie zwrócenia jej, gdy przy tym sprawca wprowadził w błąd udzielającego pożyczki. Jeśli nie towarzyszył temu oszukańczy zamiar - to nie ma oszustwa.

§ 2 - postać kwalifikowana oszustwa - żądanie korzyści majątkowej za zwrot zabranej rzeczy np. za zwrot skradzionego samochodu. Sprawca odpowiadał będzie zarówno wówczas, gdy oświadczył to wprost, jak również w sytuacji gdy mówi, że odnalazł rzecz i żąda za to wynagrodzenia. Jest to przestępstwo ścigane z urzędu.

Art. 287 kk - oszustwo komputerowe.

W celu osiągnięcia korzyści majątkowej sprawca dokonuje tu operacji finansowych za pośrednictwem komputera.. Innym celem będzie tu wyrządzenie szkody innej osobie. Przykłady - włamanie się do sieci komputerowej banku i spowodowanie przelewu kwoty na rachunek sprawcy - uzyskanie korzyści. Działanie na szkodę - zniszczenie lub zniekształcenie zapisu na komputerowym nośniku informacji, a także celowe zniszczenie, uszkodzenie.

Art. 288 kk - umyślne zniszczenie cudzej rzeczy.

Chodzi t u o wszelkie rzeczy - przedmioty materialne, a także nieruchomości np. obiekt budowlany. Wartość zniszczonego mienia musi wynosić powyżej 250 zł., ponieważ podobny czyn o wartości do 250 zł. stanowi wykroczenie. Przewidziano 3 rodzaje działania :

• niszczenie rzeczy,

• uszkodzenie tj. częściowe zniszczenie, powodowanie uszczerbku, defektu,

• czynienie rzeczy niezdatnej do użytku - pozbawienie jej wartości użytkowych.

Art. 289 kk - krótkotrwałe użycie cudzego pojazdu mechanicznego.

Pojazd mechaniczny to to pojazd silnikowy ( z wyjątkiem motoroweru ) oraz pojazd szynowy ( patrz art. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku - Prawo o ruchu drogowym, Dz.U. Nr 98, poz. 602 ) . Celem działania sprawcy nie jest tu osiągnięcie korzyści majątkowej, lecz chęć krótkotrwałego użycia (przejechanie). Nie każde krótkotrwałe użycie będzie tu przestępstwem, a tylko w przypadku jego zaboru, czyli wyjęciu spod władztwa osoby uprawnionej. Długotrwałe używanie świadczy o jego przywłaszczeniu, jest zatem kradzieżą. Przestępstwo to następuje z chwilą dokonania zaboru w celu krótkotrwałego użycia, nawet jeśli do tego użycia nie doszło np. sprawca przepchał auto spod domu właściciela do miejsca ustronnego i po nieskutecznym uruchomieniu pozostawić go.

§ 2 - postać surowsza, kwalifikowana - zabór pojazdu po uprzednim włamaniu się do niego np. po otwarciu zamka dopasowanym kluczykiem, po usunięciu blokady kierownicy. Podobna jest odpowiedzialność w przypadku porzucenia pojazdu w stanie uszkodzonym - musi to być poważniejsze uszkodzenie np. rozbicie o drzewo.

§ 3 - surowsza karalność - zabór pojazdu przy użyciu przemocy, groźby przemocy albo doprowadzeniu człowieka do stanu bezbronności lub nieprzytomności. Jest to przestępstwo ścigane z urzędu.

Art. 291 kk - paserstwo umyślne.

Przestępstwo to występuje w 4 postaciach :

• nabycie rzeczy pochodzącej z przestępstwa lub czynu zabronionego,

• pomoc w zbyciu takiej rzeczy,

• przyjęcie takiej rzeczy,

• pomoc w jej ukryciu.

Czyn zabroniony - to pojęcie szersze od przestępstwa np. czyn popełniony przez nieletniego, niepoczytalnego (nie jest to przestępstwo, lecz czyn zabroniony ) . Z reguły chodzi tu o rzeczy pochodzące z kradzieży, choć mogą to być również z oszustwa itp. Ma to miejsce po dokonaniu czynu zabronionego lub przestępstwa . Gdy przed - to odpowiedzialność za pośrednictwo do kradzieży lub do kradzieży z włamaniem. Jest to przestępstwo umyślne - sprawca ma świadomość, że pochodzi ono z nielegalnego źródła lub godzi się on z tym, że pochodzi ono z przestępstwa . Cel działania sprawcy jest tu obojętny - nie musi tu być osiągnięcie korzyści materialnej. Wartość rzeczy musi wynosić powyżej 250 zł., gdyż do tej wartości czyn stanowi wykroczenie.

Art. 292 kk - paserstwo nieumyślne.

Istota i forma jest tu podobna jak w przypadku paserstwa umyślnego. Różnica sprowadza się tu do świadomości co do źródła pochodzenia rzeczy, jej legalności. W tym przypadku sprawca nie ma pełnej świadomości, ale na podstawie okoliczności powinien przewidzieć, że legalność rzeczy jest co najmniej wątpliwa. Okoliczności te to m.in. czas, miejsce transakcji, nietypowe zachowanie się sprawcy, niska cena itp.

Art.293 kk - paserstwo umyślne i nieumyślne programu komputerowego.

Chodzi tu o programy pirackie (art. 278 §2 kk). Program może ulec przepadkowi, jeśli nie stanowi własności sprawcy.

Art. 294 kk - kradzież, przywłaszczenie, włączenie się do urządzenia

telekomunikacyjnego na cudzy rachunek, oszustwo, oszustwo

komputerowe, paserstwo umyślne w przypadku mienia znacznej wartości.

Mienie znacznej wartości to ponad 200 miesięcznych wynagrodzeń - art. 115 § 5 kk. Podobnie dotyczy to mienia o szczególnym znaczeniu dla kultury.

8. Wykroczenia przeciwko mieniu.

Art. 119 kw - Kradzież lub przywłaszczenie.

Kradzież lub przywłaszczenie, stanowią wykroczenie, jeśli wartość skradzionej lub przywłaszczonej rzeczy nie przekracza 250 złotych. Kradzież to zabór w celu przywłaszczenia cudzej rzecz ruchomej, czyli wyjęcie spod władztwa rzeczy ruchomej innej osoby w celu przywłaszczenia. Wykroczenie jest od momentu przejęcia władztwa na rzeczą, to jest od chwili wejścia w posiadanie rzeczy. Przywłaszczenie natomiast polega na tym, że sprawca przejmuje cudzą rzecz, ale jej nie zabiera, nie wyjmuje spod władztwa innej osoby.

Sprawca przywłaszczenia legalnie wchodzi w posiadanie cudzej rzeczy ruchomej - wykroczenie staje się z chwilą, kiedy zaczyna nią rozporządzać we własnym imieniu jak posiadacz samoistny np. odmawia zwrotu użyczonej mu na przechowanie rzeczy. Różnica między kradzieżą a przywłaszczeniem sprowadza się do tego, że przy kradzieży samo wejście w posiadanie cudzej rzeczy jest już wykroczeniem, natomiast przy przywłaszczeniu wykroczeniem staje się od chwili rozporządzania rzeczą. Sprawca przywłaszczenia może wejść w posiadanie czyjejś rzeczy poprzez użyczenie, powierzenie lub znalezienie rzeczy.

Dla bytu wykroczenia nie ma znaczenia co sprawca zrobi z cudzą rzeczą - czy będzie ją sam używał, czy zbędzie lub podaruje innej osobie. Rzecz ruchoma to przedmioty materialne, a także polskie lub obce pieniądze, środki płatnicze lub dokumenty uprawniające do sumy pieniężnej albo zawierające obowiązek wypłaty kapitału, odsetek. Udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Cudzą rzeczą jest również współwłasność sprawcy i innej osoby. Nie wchodzi tu w grę odpowiedzialność za kradzież programu komputerowego, energii lub karty upoważniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego - kradzież tych dóbr stanowi przestępstwo z art. 278 § 2 5 KK. Kradzież i przywłaszczenie podlegają ściganiu z urzędu. Jeśli jednak sprawca czynu jest dla pokrzywdzonego osobą najbliższą to ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Karalne są tu również formy zjawiskowe wykroczenia tzn. podżeganie i pomocnictwo oraz forma stadialna - usiłowanie.

Art. 120 kw - Wyrąb drzewa z lasu, kradzież lub przywłaszczenie.

Czyny te stanowią wykroczenie, gdy wartość drzewa nie przekracza 75 złotych - w przypadku wyższej wartości to przestępstwo z art. 290 KK. Karalne jest tu również podżeganie i pomocnictwo. Przewidziano tu również orzeczenia nawiązki jako środka karnego w wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczone do drzewa, a także obowiązek zapłaty jego równowartości

Art. 121 kw - Wyłudzenie przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji.

Odpowiedzialność ponosi tu sprawca, który dopuszcza się takiego wyłudzenia po uprzednim dwukrotnym ukaraniu go karą pieniężną w ciągu roku i kary te nie zostały uiszczone. Jeśli jednak sprawca kary te uiścił, to nie można go ukarać za czyn z art. 121 KW. W § 1 odpowiada sprawca wyłudzający przejazdy w przedsiębiorstwie dysponującym karami taryfowymi ( PKP, PKS, zakłady komunikacji miejskiej ). Jeśli kary takie nie są przewidziane to sprawca odpowiadał będzie z § 2, nawet jeśli dopuszcza się tego po raz pierwszy.

Z § 2 odpowiadał będzie również sprawca wyłudzający przejazd taksówką bez zapłaty za kurs, jak też sprawca wyłudzający pożywienie lub napój w zakładzie żywienia zbiorowego,

Sprawca wyłudzający wstęp na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub inne podobne świadczenia płatne.

Art. 122 kw - Paserstwo.

Wykroczenie paserstwa obejmuje cztery postacie :

• nabycie mienia pochodzącego z kradzieży lub przywłaszczenia,

• pomoc w zbyciu takiego mienia,

• przyjęcie takiego mienia,

• pomoc w jego ukryciu.

Mieniem w rozumieniu art. 122 KW są rzeczy ruchome , a więc przedmioty fizyczne, pieniądze i papiery wartościowe. Wykroczenie ma charakter umyślny - sprawca ma świadomość, że mienie pochodzi z kradzieży lub przywłaszczenia, jak i nieumyślny tzn. sprawca wprawdzie nie wie, że pochodzi ono z nielegalnego źródła, ale na podstawie towarzyszących okoliczności ( czas, miejsce i okoliczności transakcji ) powinien i mógł przypuszczać, skąd to mienie pochodzi. Dla pierwszych dwóch postaci paserstwa cel działania sprawcy nie ma znaczenia, natomiast dla pozostałych postaci istotne znaczenie ma wykazanie, że sprawca paserstwa działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Odpowiedzialność wchodzi w grę jedynie wówczas, gdy wartość mienia pochodzącego z kradzieży lub przywłaszczenia nie przekracza 250 złotych oraz 75 złotych, gdy dotyczy to drzewa.

Art. 123 kw -Zabór nieznacznej ilości owoców, warzyw lub kwiatów z cudzego ogrodu.

Przepis nie określa o jaką ilość owoców, warzyw czy kwiatów chodzi - pozostawia to ocenie organu orzekającego w konkretnych przypadkach. Czyny te ścigane są na wniosek pokrzywdzonego. Jeśli zabór owoców, warzyw lub kwiatów z cudzego ogrodu łączy się ze zniszczeniem lub uszkodzeniem ogrodu, w grę wchodzi odpowiedzialność z art. 150 KW.

Art. 124 kw - Umyślne niszczenie cudzego mienia.

Sprawca odpowiada za wykroczenie, jeśli szkoda nie przekracza 250 złotych. W art. 124 KW chodzi o rzecz, a więc, zgodnie z art. 45 Kodeksu Cywilnego, o wszelkie przedmioty materialne, nie tylko o rzeczy ruchome w rozumieniu art.47 § 7. Odpowiedzialność obejmuje zatem również czyny polegające na niszczeniu czy uszkadzaniu nieruchomości.

Przepis przewiduje trzy formy działania sprawcy :

• niszczenie rzeczy,

• uszkadzanie rzecz, czyli niszczenie częściowe, powodowanie uszczerbku lub defektu,

• czynienie rzeczy niezdatnej do użytku, czyli pozbawienie jej walorów użytkowych.

Przepis przewiduje też możliwość orzeczenia środka karnego - naprawienia szkody w postaci zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub przywrócenia stanu poprzedniego.

Art. 125 kw - Nie zawiadomienie Policji lub innego organu państwowego o znalezieniu cudzej rzeczy albo przybłąkaniu się cudzego zwierzęcia.

Obowiązek ten wynika z art. 183 Kodeksu Cywilnego - w przypadku znalezienia cudzej rzeczy zgubionej należy niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeśli nie jest znana taka osoba lub nie jest znane jej miejsce zamieszkania należy powiadomić o fakcie znalezienia Policję lub inny uprawniony organ państwowy w terminie 14 dni od daty znalezienia rzeczy lub przybłąkania się cudzego zwierzęcia. Szczegółowe zasady postępowania z rzeczami znalezionymi oraz ze zwierzętami zabłąkanymi określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 1966 roku o rzeczach znalezionych -

Dz. U. Nr 22, poz. 141.

Art. 126 kw- Kradzież, przywłaszczenie, umyślne niszczenie lub uszkadzanie cudzej rzeczy o wartości niemajątkowej.

Chodzi tu o rzeczy, które materialnie nie przedstawiają żadnej wartości, bądź wartość znikomą, ale mają wartość niemajątkową, emocjonalną np.z uwagi na to, że stanowią dla kogoś osobiste pamiątki. Mogą to być zdjęcia, albumy ze zdjęciami, listy itp.

Wykroczenie to może być popełnione tylko umyślnie. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 127 kw - Samowolne użycie cudzej rzecz ruchomej.

Samowolne użycie cudzej rzeczy ruchomej to działanie wbrew woli osoby uprawnionej do dysponowania daną rzeczą. Użycie może się łączyć z zaborem cudzej rzeczy, ale nie musi. Karalne jest np. użycie cudzej rzeczy będącej legalnie w posiadaniu sprawcy, jeśli osoba uprawniona nie życzy sobie używania tej rzeczy przez sprawcę. Może np. odpowiadać szewc, który samowolnie używał powierzonego mu do naprawy cudzego obuwia. Nie podlega odpowiedzialności z art. 127 KW zabór cudzego pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia - taki czyn stanowi bowiem przestępstwo z art. 289 KK.

Ściganie sprawcy wykroczenia następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 128 kw - Nielegalny hazard.

Wykroczenie polega na urządzaniu gry hazardowej albo na użyczeniu do takiej gry środków lub pomieszczenia. Według orzeczenia Sądu Najwyższego gra hazardowa obejmuje swym zakresem wszelkie gry , w tym i grę w tzw. trzy karty, jeżeli wygrana lub przegrana uzależniona jest nie od umiejętności grających, lecz wyłącznie lub przeważnie od losu.

Odpowiada sprawca, który urządza grę, a więc ją organizuje, prowadzi, nadzoruje przebieg. Ponadto odpowiada sprawca, który użycza do gry środków ( pieniędzy, jakichś narzędzi, przedmiotów itp. ), a także użycza pomieszczenia np. udostępnia graczom własne mieszkanie.

Wykroczenie ma charakter umyślny i celowy - sprawcy przyświeca osiągnięcie korzyści majątkowej dla siebie lub dla innej osoby. Jeśli grze towarzyszy oszustwo to sprawca poniesie odpowiedzialność za przestępstwo z art. 286 KK. Pieniądze i inne przedmioty służące do nielegalnej grze podlegają obowiązkowemu przepadkowi, nawet jeśli nie stanowiły własności sprawcy.

Art. 129 kw - Nielegalne posiadanie wytrychów.

Każdy posiadacz wytrychów powinien wykazać, że posiadane przez niego wytrychy służą mu do legalnie wykonywanego zawodu, w przeciwnym razie ponosi on odpowiedzialność karną.

Karalne jest nie tylko posiadanie wytrychów, ale również ich wyrabianie i nabywanie, a także dostarczanie ich osobie nie trudniącej się zawodem, w którym są one potrzebne.

Karalne jest również wyrabianie, posiadanie oraz nabywanie kluczy do cudzego domu, mieszkania, innego pomieszczenia ( np. garażu ) albo schowania ( np. sejfu ). Legalne posiadanie cudzych kluczy może mieć miejsce jedynie za zgodą osoby uprawnionej.

Ponadto przepis przewiduje odpowiedzialność za wyrabianie, posiadanie lub nabywanie narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży, a także za dostarczanie takich narzędzi innym osobom.

9. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.

Art. 148 kk - Zabójstwo.

Przedstawiona tu zbrodnia zabójstwa przedstawiona została w czterech postaciach tj. jako zabójstwo zwykłe ( § 1 ), zabójstwo połączone ze szczególnym okrucieństwem, z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych albo zabójstwo zasługujące na szczególne potępienie ( § 2 ), zabójstwo więcej niż jednej osoby lub połączone z wcześniejszym skazaniem przez sprawcę za zabójstwo ( § 3) a także zabójstwo w postaci uprzywilejowanej jako zabójstwo w afekcie ( § 4 ).

Zabójstwo jest zbrodnią i może być popełnione tylko z winy umyślnej, a zatem podstawowe znaczenie dla przypisania go sprawcy ma ustalenie zamiaru. Sprawca musi obejmować swoim zamiarem pozbawienie życia drugiego człowieka, musi tego pozbawienia życia chcieć lub przynajmniej na to się godzić. Jest to przestępstwo skutkowe - jeśli nie dojdzie do śmierci ofiary, to sprawca odpowiadał będzie za usiłowanie zabójstwa. Dla bytu przestępstwa nie ma znaczenia czy śmierć ofiary nastąpiła natychmiast w wyniku działania przestępczego, czy też później - ważne jest, aby istniał związek przyczynowo-skutkowy między zachowaniem sprawcy a skutkiem śmiertelnym. Zabójstwo zwykle popełniane jest poprzez działanie, ale możliwe jest również przez zaniechanie np. matka nie dająca pożywienia swemu dziecku i doprowadzająca je do zagłodzenia na śmierć. Szczególne okrucieństwo sprawcy to zadanie śmierci ofierze, połączone z zadawaniem dodatkowych cierpień fizycznych i psychicznych np. torturowanie przed śmiercią, zadawanie śmierci w sposób długotrwały, połączone z fizycznym i psychicznym maltretowaniem. Motywacja zasługująca na szczególne potępienie to m.in. zabójstwo dokonane w celu zawładnięcia majątkiem ofiary, zabójstwo na zlecenie za pieniądze, zabójstwo dokonane w celu pozbycia się niewygodnej dla sprawcy osoby, niektóre przypadki zabójstwa z zemsty. Zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia, to postać łagodniejsza, uprzywilejowana zabójstwa, z uwagi na okoliczności towarzyszące czynowi.

Stan silnego wzburzenia to stan psychiczny obejmujący podniecenie, zdenerwowanie, to stan,

w którym emocje górują nad przeżyciami intelektualnymi. Nie każde wzburzenie uzasadnia łagodniejszą odpowiedzialność

Art. 149 kk - Zabójstwo pod wpływem porodu.

Warunkiem uprzywilejowanej odpowiedzialności za zabójstwo noworodka przez matkę jest szczególny stan psychiczny matki, wywołany silnymi przeżyciami. Przeżycia te muszą być spowodowane jedną z trzech okoliczności tj. przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka, szczególnie trudną sytuacją osobistą. Jeżeli zabójstwo zostało dokonane bez wpływu silnego przeżycia lub gdy przyczyna silnego przeżycia była inna niż jedna z trzech podanych uprzednio, to odpowiedzialność za zabójstwo noworodka odbywać się będzie na ogólnych zasadach. Przestępstwo ma charakter umyślny, a zatem sprawczyni musi działać świadomie, z zamiarem bezpośrednim i ewentualnym.

Art. 150 kk - Zabójstwo na żądanie - eutanazja.

Jest to postać uprzywilejowana zabójstwa z uwagi na towarzyszące mu okoliczności - na żądanie człowieka i pod wpływem współczucia dla niego. Chodzi tu najczęściej o czyn polegający na pozbawieniu życia osoby nieuleczalnie chorej i cierpiącej, która żąda od sprawcy, by skrócił jej cierpienia. Żądanie ofiary musi mieć charakter na tyle jednoznaczny i wyraźny, aby u sprawcy wzbudzało to jednoznaczne przekonanie, że chce ona pozbawienia jej życia.

Art. 151 kk - namawianie do popełnienia samobójstwa.

Odpowiedzialność karna grozi zarówno za namawianie innej osoby do targnięcia się na własne życie, jak też udzielenie jej pomocy w targnięciu się na własne życie. Dla bytu przestępstwa nie ma znaczenia czy samobójstwo osoby doszło do skutku, czy też osoba została uratowana. Ważne jest, aby istniał związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy namawianiem lub udzielaniem pomocy w dokonaniu samobójstwa a podjęciem decyzji przez osobę, która zdecydowała się na krok samobójczy za sugestią sprawcy.

Od przestępstwa z art. 151 KK należy odróżnić przestępstwo z art. 207 § 3 KK, polegające na doprowadzeniu pokrzywdzonego do targnięcia się na na własne życie poprzez fizyczne lub moralne znęcanie nad nim.

Art. 152 kk - niedozwolone przerwanie ciąży.

Odpowiedzialności karnej podlega takie przerwanie ciąży, które jest sprzeczne z przepisami Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży ( Dz. U. Nr 17, poz. 78 z póżn. zm.).

Art. 4a cytowanej ustawy stanowi, że przerwanie ciąży może być dokonane przez lekarza w przypadku, gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, gdy z badań prenatalnych i innych przesłanek medycznych wynika duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, gdy ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego oraz gdy kobieta znajduje się ciężkich warunkach życiowych lub trudnej sytuacji osobistej.

Kobieta ciężarna nie podlega odpowiedzialności karnej, a jedynie osoba, która takiego zabiegu dokonuje. W szczególności odpowiadać tu będzie osoba nie posiadająca żadnych uprawnień do przerywania ciąży, jak też lekarz dokonujący takiego zabiegu wbrew przepisom Ustawy. W § 2 odpowiada sprawca, który udziela pomocy kobiecie ciężarnej w przerwaniu ciąży lub ją do tego nakłania np. organizator tzw. turystyki aborcyjnej.

Art. 153 kk - Przerwanie ciąży wbrew woli kobiety ciężarnej.

Działanie sprawcy tego przestępstwa polega na :

• przerwaniu ciąży przez zastosowanie przemocy wobec kobiety ciężarnej,

• przerwaniu ciąży w inny sposób, bez przemocy, ale wbrew woli kobiety ciężarnej

np. przez podstęp,

• doprowadzeniu kobiety ciężarnej, poprzez przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp do

przerwania ciąży.

Pierwsze dwie postacie polegają na przerwaniu ciąży przez działanie samego sprawcy, natomiast trzecia polegać może na tym, że to kobieta sama przerywa sobie ciążę lub poddaje się zabiegowi wykonanemu przez inną osobę. Przestępstwo ma charakter umyślny, popełniony w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym np. sprawca atakuje kobietę o widocznej ciąży w celu dokonania na niej gwałtu czy rozboju, jeśli stosuje wobec niej przemoc w postaci bicia lub kopania - takim zachowaniem godzi się na spowodowanie śmierci dziecka poczętego.

Art. 154 kk - Spowodowanie śmierci kobiety ciężarnej w wyniku przerwania ciąży

Przewidziano tu zaostrzony wymiar kary za wywołanie skutku w postaci spowodowania śmierci kobiety ciężarnej w wyniku przerwania ciąży, jak też w wyniku udzielenia kobiecie ciężarnej pomocy do przerwania ciąży i nakłaniania jej do tego.

Art. 155 kk - Nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka.

Jest to występek nieumyślny, którego skutkiem jest śmierć człowieka. Sprawca w tym przypadku nie chce śmierci człowieka, ani się na to nie godzi, ale w wyniku nieostrożnego zachowania doprowadza do śmierci. Istotą nieumyślności jest bowiem brak u sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Dla ustalenia odpowiedzialności sprawcy ważne jest wykazanie związku przyczynowo-skutkowego między zachowanie sprawcy a śmiercią osoby.

Art. 156 kk - Ciężkie uszkodzenie ciała.

Przestępstwo to występuje w trzech postaciach tj. jako występek umyślny i nieumyślny oraz jako postać kwalifikowana z uwagi na skutek śmiertelny. Ciężkie uszkodzenie ciała to nie tylko osłabienie lub ograniczenie niektórych funkcji organizmu, ale całkowita ich utrata np. wzroku, słuchu, mowy, pozbawienie zdolności płodzenia. Ponadto skutkiem zachowania przestępczego jest spowodowanie ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej, trwałej choroby psychicznej, trwałego zniekształcenia lub zeszpecenia itp.

Art. 157 kk - Lekkie uszkodzenie ciała.

Również to przestępstwo występuje w postaci występku umyślnego jak i nieumyślnego, a polega ono na spowodowaniu naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia.

Uszkodzenie ciała polega na naruszeniu substancji materialnej ciała człowieka np. przez zranienie czy skaleczenie. Rozstrój zdrowia natomiast to zakłócenie funkcjonowania organizmu bez naruszenia jego integralności np. przez zatrucie, spowodowanie szoku psychicznego itp. Długotrwałość uszczerbku na zdrowiu nie może być utożsamiana z okresem niezdolności do pracy - chodzi tu o ściśle określony okres, w którym funkcjonowanie organizmu pokrzywdzonego było zakłócone. Zatem niezdolność do pracy może trwać dłużej niż faktyczne zakłócenie funkcjonowania organizmu. Wywołanie skutku ma istotne znaczenie dla trybu ścigania sprawcy - naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający do 7 dni powoduje, że ściganie sprawcy następuje z oskarżenia prywatnego pokrzywdzonego, natomiast powyżej 7 dni - ściganie z urzędu. W związku z powyższym w każdym przypadku przestępstwa z art. 157 KK zasięga się opinii biegłego lekarza.

Art. 158 kk - Udział w bójce lub pobiciu.

Bójka to wzajemne starcie się co najmniej trzech osób i polega ona na wzajemnym naruszaniu nietykalności cielesnej uczestników starcia. Cechą istotną bójki jest fakt, iż każdy z jej uczestników jest jednocześnie stroną atakującą i atakowaną tzn. każdy z nich zadaje i otrzymuje ciosy. Pobicie w rozumieniu art. 158 KK polega z kolei na tym, że dwie lub więcej osób dokonują czynnej napaści na jedną lub więcej osób. Różnica między bójką a pobiciem polega na tym, że w bójce nie ma strony atakującej i broniącej się, gdyż wszyscy uczestnicy atakują się wzajemnie i bronią, w pobiciu natomiast jedna strona jest atakująca, a druga broni się. Dla odróżnienia bójki od pobicia istotne znaczenie mają zwykle okoliczności początku zajścia - czy było to starcie wzajemne, czy atak jednej strony na drugą. Początkowa faza zajścia zwykle najlepiej obrazuje zamiar uczestników zajścia. Niekiedy bowiem w toku starcia następuje zmiana początkowych ról i bójka może przerodzić się w jednostronne bicie jednej strony przez drugą - i odwrotnie, przy pobiciu strona napadnięta broniąc się może uzyskać przewagę nad napastnikami. Cechą istotną bójki lub pobicia jest również fakt, iż starcie musi obejmować zachowania niebezpieczne dla życia i zdrowia np. zadawanie ciosów pięściami, kopanie, duszenie, bicie głową itp. Udział w bójce to również słowne wzywanie i zagrzewanie do walki uczestników zajścia - podobnie jest w przypadku pobicia.

Postacie kwalifikowane bójki lub pobicia to wywołany skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci człowieka, stąd zaostrzony wymiar kary.

Art. 159 kk - Udział w bójce lub pobiciu z udziałem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu.

Inny niebezpieczny przedmiot to m.in. kamień, łom, młotek, wszelkiego rodzaju ostre narzędzia.

Art. 160 kk - Narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Przestępstwo może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, a sprawcą czynu może być każdy - podmiot pospolity. Narażenie polegać może na działaniu np. sprawca dla żartu wystawia dziecko poza barierkę balkonu na dużej wysokości, jak i na zaniechaniu np.

Pozostawienie otwartej i nie zabezpieczonej studzienki kanalizacyjnej w takich okolicznościach, że ktoś może do niej wpaść. Narażenie musi być bezpośrednie tzn. grozi natychmiastowym niebezpieczeństwem, a nie urojonym.

§ 2 dotyczy sytuacji, gdy sprawca umyślnie naraził na niebezpieczeństwo osobę, co do której ciążył na nim obowiązek opieki np. rodzic, opiekun, nauczyciel, przedszkolanka itp.

Art. 161 kk - Umyślne narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo zarażenia wirusem HIV lub chorobą weneryczną.

Przestępstwo to ma charakter umyślny - sprawca ma świadomość, że jest zarażony wirusem HIV lub chorobą weneryczną i swoim zachowaniem naraża na zarażenie inną osobę. Narażenie na zarażenie musi być bezpośrednie np. utrzymywanie stosunków seksualnych.

Przestępstwo ma charakter formalny tzn. dla jego bytu nie jest wymagany skutek w postaci zarażenia wirusem HIV lub chorobą weneryczną --wystarczy sam fakt spowodowania zagrożenia takim zarażeniem.

Art. 162 kk - Nie udzielenie człowiekowi pomocy.

Obowiązek udzielenia pomocy człowiekowi, któremu grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu , spoczywa na każdym. Chodzi tu o taką sytuację, gdzie niebezpieczeństwo jest na tyle bezpośrednie, że utrata życia lub ciężki uszczerbek na zdrowiu może nastąpić niezwłocznie. Czyn ten można popełnić tylko umyślnie, a zatem sprawca musi mieć świadomość skutków swego zaniechania. Nie ma tu znaczenia z jakiej przyczyny osoba znalazła się w niebezpieczeństwie - może to być również próba samobójstwa ze strony takiej osoby. Poniesie zatem odpowiedzialność karną sprawca, który widząc osobę podcinającą sobie żyły i wykrwawiającą się, nie organizuje dla niej pomocy.

Odpowiedzialność dotyczy nie udzielenia pomocy jedynie w takim przypadku, gdy sprawca mógł jej udzielić bezpiecznie tzn. bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo.

Nie poniesie odpowiedzialności karnej osoba, która widząc tonącego nie skoczyła do wody, bo nie umiała pływać, lecz wzywała pomocy innych osób lub szukała kija do podania tonącemu. Nie będzie również przestępstwem np. brak zgody na dawstwo krwi, choćby od tego zależało życie innego człowieka.

10. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu.

Art. 296 kk - niegospodarność.

Jest to przestępstwo indywidualne - odpowiada ściśle określona osoba - odpowiedzialna z mocy umowy o pracę lub innego tytułu ( np. pełnomocnik) mająca obowiązek zajmowania się sprawami majątkowymi. Osoba taka jest zobowiązana lub uprawniona do podejmowania decyzji. Nadużycie uprawnień - wykorzystanie poza dopuszczalny zakres uprawnień.

Niedopełnienie obowiązków - musi wystąpić tu szkoda materialna.

§ 2 - typ kwalifikowany - działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

§ 3 - wyrządzenie szkody w znacznych rozmiarach tj. przekraczających 1000 najniższych

miesięcznych wynagrodzeń.

Musi to być faktyczna szkoda, a nie możliwość wystąpienia takiej szkody.

Art. 297 kk - wyłudzenie kredytu, pożyczki, dotacji, subwencji itp.

Działanie sprawcy polega na wyłudzeniu poprzez przedstawienie fałszywych dokumentów i oświadczeń. Jest to przestępstwo umyślne. Samo posługiwanie się fałszywymi dokumentami jest już wystarczające dla bytu przestępstwa. Jest to przestępstwo formalne - nie jest wymagany skutek w postaci uzyskania kredytu czy gwarancji.

Działanie sprawcy to :

• przedłożenie fałszywych dokumentów,

• przedłożenie dokumentów stwierdzających nieprawdę,

• przedłożenie nierzetelnych, pisemnych oświadczeń.

Dokument - art. 115 § 14 - każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku

informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na

zawartą w nim treść, stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub

okoliczności mającej znaczenie prawne. ( rękopis, lub zapis komputerowy

dzieła, akt notarialny, umowa sprzedaży samochodu, zaświadczenie lekarskie ) .

Dokumenty fałszywe - to podrobione (na nowo) lub przerobione ( przekształcenie doku-

mentu istniejącego np. poprzez wpis ) .

Sprawcą może być również poręczyciel przedkładający fałszywy dokument o stanie majątkowym.

§ 2 - odpowiada urzędnik, który wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie powiadomił organów ścigania o ujawnieniu znanego mu faktu wyłudzenia kredytu, pożyczki bankowej, dotacji lub subwencji lub próby takiego wyłudzenia.

Art. 298 kk - oszustwo ubezpieczeniowe.

Może to być umyślne rozbicie samochodu, ukrycie go, spowodowanie pożaru budynku ubezpieczonego od szkód. Jest to przestępstwo skutkowe, materialne. Nie jest tu konieczna wypłata ubezpieczenia. Oszukańcze wyłudzenie mienia przy umowie ubezpieczenia ma miejsce wówczas, gdy sprawca upozorował włamanie. Celem działania sprawcy jest osiągnięcie korzyści majątkowej.

§ 2 - czynny żal jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną, w sytuacji gdy sprawca przed wszczęciem postępowania dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.

Art.299 kk - pranie brudnych pieniędzy.

Działanie sprawcy polega na wprowadzeniu do legalnego obrotu pieniędzy i innych korzyści pochodzących z działalności przestępczej . Charakter brudnych pieniędzy mogą mieć :

• środki płatnicze, papiery wartościowe - akcje, obligacje etc.

• inne wartości dewizowe,

• prawa majątkowe,

• mienia ruchome,

• nieruchomości.

Krajowe środki płatnicze - waluta polska, weksle, czeki, czeki podróżne akredytywy, polecenia wypłat i przekazy oraz wszelkie pełniące takie funkcje dokumenty bankowe i finansowe opiewające na walutę polską.

Wartości dewizowe - waluty obce i dewizy - (zagraniczne środki płatnicze), złoto, i platyna w stanie nieprzerobionym w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., półfabrykatów (z wyjątkiem dentystyki) oraz wyroby ze złota i platyny (złoto i platyna dewizowa), papiery wartościowe w obcych walutach, w tym akcje, obligacje, ks. oszczędnościowe.

Dewizy - weksle, czeki, akredytywy, polecenia wypłat itp.

Działanie sprawcy polega na :

• przyjmowaniu,

• przekazywaniu lub wywozie za granicę,

• pomocy do przenoszenia własności lub posiadania

• podejmowaniu innych czynności

Przestępcze zachowanie sprawcy obejmuje zachowanie zarówno prawne jak i taktyczne - np. umowy cywilno - prawne przenoszące własność lub posiadanie, a także zachowanie w postaci przyjęcia, przekazania lub wywozu za granicę. Brudne pieniądze muszą być związane z przestępstwem innej osoby, nie samego sprawcy. Sprawcą może być każdy - podmiot pospolity.

§ 2 - 4 - podmiot indywidualny - pracownik banku, instytucji finansowej lub kredytowej. Jest to przestępstwo umyślne.

Art. 300 kk - utrudnianie dochodzenia roszczeń.

Dotyczy to sytuacji niewypłacalności firmy, zakładu. „Niewypłacalność” dotyczy osób, natomiast upadłość - przedsiębiorstwa państwowego, spółki akcyjnej lub innej. Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzycieli to takie działania, które uniemożliwiają zaspokojenie roszczeń lub je ograniczają. Są to m.in.:

• usuwanie składników swego majątku (przeniesienie w inne miejsce),

• ukrywanie tych składników,

• uszkadzanie ich,

• pozorne ich obciążenie. (ustanowienie na nich zastawu lub hipoteki).

Art. 301 kk - tworzenie pozornego bankructwa.

W praktyce chodzi o rzeczywiste bankructwo - jest to wybieg sprawcy, aby udaremnić lub ograniczyć zaspokojenie wierzycieli przez dłużnika. Podmiot pospolity - dłużnik. Chodzi tu o długi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak i długi osobiste. Kilku wierzycieli - to od trzech do nieskończoności. Istota przestępstwa polega na tym, że sprawca składniki majątkowe przenosi do innej spółki. Jest to przestępstwo z działania lub zaniechania (niepodjęcie przeciwdziałania grożącym stratom majątkowym).

Art. 302 kk - dowolne zaspokojenie wierzycieli.

Przestępstwo to polega na wybiórczym potraktowaniu wierzycieli i ich zabezpieczeniu lub spłaceniu. Jest to przestępstwo formalne - nie musi tu dojść do powstania szkody u wierzycieli.

Art. 303 kk - nierzetelne prowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej.

Przestępstwo to może polegać na nie prowadzeniu dokumentacji lub prowadzeniu jej nierzetelnie albo niezgodnie z prawdą. Niektóre zachowania to niszczenie dokumentów, usuwanie, ukrywanie ich, przerabianie lub podrabianie. Dokumentacja to zbiór dokumentów - księgi podatkowe, ewidencyjne, księgowe - dokumenty pisemne i komputerowe. Jest to przestępstwo materialne, skutkowe - osiągnięcie szkody majątkowej.

Szkoda majątkowa - to np. uszczerbek w mieniu, funduszach, zmniejszenie aktywów lub powiększenie pasywów, a także utrata spodziewanych korzyści.

Jest to przestępstwo umyślne.

Art. 304 kk - wyzyskanie krytycznego położenia.

Wyzyskanie krytycznego położenia to zawarcie umowy krzywdzącej kontrahenta, znajdującego się w krytycznym położeniu, gdyż nie ma on możliwości swobodnego zawarcia umowy. Przyczyna krytycznego położenia kontrahenta nie jest tu ważna i nie ma znaczenia. Przestępstwo ma miejsce z chwilą zawarcia umowy. Ważnym elementem jest tu niewspółmierność świadczeń ze strony kontrahenta (wyższe) do tego, które ma otrzymać w zamian. Jest to przestępstwo umyślne.

Art. 305 kk - przeszkadzanie w przetargu.

Wyróżnia się przetarg ukryty - licytację oraz pisemny - na zasadzie konkursu. Są to działania, zabiegi udaremniające lub utrudniające odbycie przetargu np. zablokowanie siłą dostępu do miejsca przetargu, fałszywe poświadczenie o odwołaniu przetargu, przeszkadzanie niektórym osobom w swobodnym dotarciu do miejsca przetargu.

§ 2 - informacje nieprawdziwe lub zatajanie informacji prawdziwych.

Art. 306 kk - fałszerstwo znaczków identyfikacyjnych.

Chodzi tu o znaki towarowe określające towar - oznaczenie producenta, datę produkcji, datę przydatności towaru lub urządzenia.

Art. 307 kk - nadzwyczajne złagodzenie kary w przypadku naprawienia szkody w

całości.

Dotyczy to czynów z art. 296, 299 - 305 kk.

11. Przestępstwa przeciwko wolności.

Art. 189 kk - pozbawienie człowieka wolności.

Czyn ten polega na działaniach pozbawiających człowieka możliwości swobodnego poruszania się. Może to być np. zamknięcie w pomieszczeniu, związanie itp. Czyn można popełnić poprzez działanie lub zaniechanie np. policjant zaniechał zwolnienia z aresztu osoby zatrzymanej, co do której minął czas zatrzymania. Postać kwalifikowana tego czynu to pozbawienie wolności powyżej 7 dni lub też połączone ze szczególnym dręczeniem ofiary np. biciem, torturowaniem, odmawianiem pożywienia. Czyn ten ma charakter trwały i umyślny.

Art. 190 kk - groźba karalna.

Dla bytu p-stwa muszą być spełnione łącznie n/w przesłanki :

• sprawca grozi innej osobie popełnieniem p-stwa np. zabójstwem, pobiciem, zniszczeniem

mienia,

• p-stwo to ma być popełnione na szkodę ofiary lub osoby jej najbliższej,

• groźba wzbudza u pokrzywdzonego obawę, że zostanie ona spełniona,

• obawa ta jest uzasadniona.

Groźba bezprawna może być wyrażona ustnie, gestem, określonym zachowaniem, wyzywa-

jącą postawą lub np. przystawieniem noża do szyi itp. Czyn jest dokonany z chwilą wyrażenia groźby i ma charakter umyślny. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 191 kk - zmuszanie człowieka do określonego zachowania się.

Działanie sprawcy zmierza do ograniczenia wolności ofiary w zakresie jej zachowania się.

Czyn sprawcy realizowany jest dwojako - poprzez stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej. Przemoc to działanie za pomocą siły fizycznej. Jest to p-stwo umyślne i celowe -

przemoc lub groźba ma na celu zmuszenie innej osoby do określonego zachowania się, wbrew jej woli.

Art. 192 kk - wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta.

Przedmiotem ochrony jest wolność człowieka w zakresie decyzji o poddaniu się leczeniu. Podmiotem może być każdy, kto wykonuje zabieg leczniczy - lekarz, jak i osoba nie będąca lekarzem, jeżeli podejmuje się takiego zabiegu. Zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza z dnia 5grudnia 1996 roku wykonanie zabiegu operacyjnego wymaga zgody pacjenta, a w przypadku małoletnich lub chorych psychicznie wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Zgoda nie jest konieczna, gdy chory jest nieprzytomny lub niemożliwe jest porozumienie z przedstawicielem ustawowym, a zwłoka mogłaby grozić śmiercią. Powyższy przepis nie dotyczy obowiązkowego podania się leczeniu chorób wenerycznych, gruźlicy, chorób zakaźnych. Jest to p-stwo umyślne, a ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 193 kk - naruszenie miru domowego.

Zagrożona jest tu prywatność - prawo do wyłącznego dysponowania domem, mieszkaniem, lokalem, pomieszczeniem oraz ogrodzonym terenem.. Działanie sprawcy to :

• wdarcie się, czyli przedostanie się do domu, lokalu wbrew woli osób uprawnionych,

• nie opuszczenie wskazanych miejsc wbrew żądaniu osób uprawnionych ( sprawca

znalazł się za zgodą mieszkańców ).

Wdarcie się sprawcy może nastąpić przy użyciu przemocy, jak też bez jej użycia np. wejście przez dziurę w płocie. Osoba uprawniona to właściciel lokalu, użytkownik, jak też każda osoba upoważniona przez właściciela np. sąsiad.

12. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej.

Art. 212 kk - pomówienie.

Pomówienie to podanie o kimś wiadomości hańbiących, godzących w cześć i dobre imię innej osoby. Może ono być wyrażone publicznie, jak i nie publicznie. Pokrzywdzonym może być pojedyncza osoba, jak też grupa osób, a także instytucja, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej. Pomówienie jest p-stwem, gdy działanie sprawcy jest bezprawne. Nie jest pomówieniem np. prawdziwa informacja o negatywnym zachowaniu podwładnego wyrażona w opinii służbowej, w zeznaniach, w ramach krytyki naukowej, literackiej itp. Aby mówić o p-stwie pomówienia musi wystąpić co najmniej jeden

z warunków :

• wiadomości podane w pomówieniu mogą osobę poniżyć w opinii publicznej,

• wiadomości te mogą narazić na utratę zaufania przydatnego dla zawodu, rodzaju pracy,

stanowiska, działalności.

Surowsza odpowiedzialność karna przewidziana jest za pomówienie popełnione za pośrednictwem środków masowej informacji.

Art. 213 kk - wyłączenie karalności za pomówienie.

Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność za pomówienie jest fakt, iż czyn ten popełniony został nie publicznie i polega on na prawdzie. Inną okolicznością jest obrona społecznie uzasadnionego interesu.

Art. 216 kk - znieważenie człowieka.

Znieważenie - ubliżenie komuś, to obraźliwe zachowanie się wobec innej osoby. Znieważenie nie dotyczy instytucji i osób prawnych. Forma znieważenia nie ma tu znaczenia - mogą to być wyzwiska słowne i obelgi, gesty, pisma, rysunki itp. Odpowiedzialność następuje, gdy sprawca działał w obecności osoby znieważonej, a w pewnych przypadkach także pod jej nieobecność, zwłaszcza gdy sprawca działał publicznie lub z zamiarem, aby zniewaga dotarła do osoby znieważonej. Jest to czyn popełniony z winy umyślnej. Ściganie następuje z oskarżenia prywatnego.

Art. 217 kk - naruszenie nietykalności cielesnej człowieka.

Naruszenie to może polegać na uderzeniu lub innym oddziaływaniu na ciało ofiary np. popchnięcie, szarpanie za włosy, oblanie wodą itp. Możliwe jest odstąpienie od ukarania sprawcy w sytuacji, gdy czyn został sprowokowany wyzywającym zachowaniem pokrzywdzonego albo gdy pokrzywdzony odpowiedział takim czynem. Ściganie następuje z oskarżenia prywatnego.

13. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę

zarobkową.

Art.218 kk - naruszenie praw pracowniczych.

Podmiotem p-stwa może być każda osoba wykonująca jakiekolwiek czynności w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Czynności te należą w szczególności do pracodawcy. Sprawcą zatem może być pracodawca lub osoba przez niego wyznaczona do prac z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Pokrzywdzonym może być tylko pracownik. Czynności z zakresu prawa pracy to m.in. nawiązywanie i rozwiązywanie stosunku pracy, wypłata wynagrodzeń, udzielanie urlopów, określenie warunków zatrudnienia, załatwianie spraw związanych z uzyskaniem świadczeń itp. Naruszenie praw pracowniczych to m.in. pozbawienie należnego wynagrodzenia, nie udzielenie należnego urlopu, nie udzielenie świadczenia z tytułu wypadku itp. Warunkiem odpowiedzialności karnej jest działanie ze złośliwości lub uporczywości np. w celu dokuczenia, wyrządzenia krzywdy pracownikowi dolegliwości. Uporczywość to działanie długotrwałe, powtarzające się, nacechowane złą wolą, z uporem.

Art. 219 kk - nierzetelność w zakresie dokumentowania prawa do świadczeń z ubezpieczenia.

P-stwo to można popełnić przez działanie lub zaniechanie. Ubezpieczenie społeczne obejmuje świadczenia pieniężne w razie macierzyństwa, niezdolności do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa, emerytalne i w razie śmierci. Czyn polega na nie zgłoszeniu właściwych danych ( np. faktu zatrudnienia pracownika ) lub zgłoszeniu nieprawidłowych danych (o wysokości wynagrodzenia ). Jest to p-stwo ścigane z urzędu i popełnione jest umyślnie.

Art. 220 kk - narażenie pracownika na niebezpieczeństwo przez niedopełnienie obowiązków w zakresie BHP.

Sprawcą czynu może być tylko pracodawca. Chodzi tu także o działania, które mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika i zagrożenie to musi być bezpośrednie. Jest to p-stwo umyślne, jak i nieumyślne.

Art. 221 kk - nie zgłoszenie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Podmiotem p-stwa może być tylko pracodawca, na którym ciąży prawny obowiązek zgłoszenia o wypadku przy pracy czy choroby zawodowej.

14. Przestępstwa p-ko działalności instytucji państwowych oraz

samorządu terytorialnego.

Art. 222 kk - naruszenie nietykalności cielesnej f-sza publicznego.

Funkcjonariusz publiczny ( art. 115 § 13 kk ) - Prezydent, poseł, senator radny, sędzia, ławnik prokurator, komornik, zawodowy kurator sądowy, osoba orzekająca w sprawach o wykroczenia lub w organach dyscyplinarnych, pracownik administracji sądowej, organu państwowego lub samorządu terytorialnego, pracownicy organów kontroli, żołnierze czynnej służby wojskowej, f-sze organów ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego, f-sze Służby Więziennej. Naruszenie nietykalności cielesnej - patrz art. 217 kk. Przestępstwem jest naruszenie nietykalności cielesnej f-sza, które ma miejsce podczas pełnienia obowiązków służbowych lub które ma związek z pełnieniem obowiązków służbowych. Z reguły chodzi o czyn popełniony w czasie wykonywania obowiązków służbowych, ale nie zawsze. Jeśli np. sprawca spoliczkuje f-sza w jego własnym mieszkaniu, po godzinach pracy, ale z powodu pretensji o załatwienie jego sprawy, to mamy do czynienia z naruszeniem nietykalności cielesnej f-sz w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. I odwrotnie - jeśli sprawca spoliczkował f-sza w czasie i miejscu pracy, ale do zdarzenia doszło w sytuacji, gdy f-sz nie zajmował się sprawami służbowymi, lecz załatwiał swoje prywatne sprawy np. rozliczał swoje osobiste długi i na tym tle doszło do nieporozumienia - wówczas nie zachodzi ani czyn popełniony podczas wykonywania obowiązków służbowych, ani w związku z pełnieniem służby. Ochronie prawnej podlega nie tylko f-sz publiczny, ale również osoba przybrana mu do pomocy. Jest to czyn popełniony umyślnie. Nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia (§2 ) może wystąpić w sytuacji, gdy sprawca został sprowokowany niewłaściwym zachowaniem f-sza publicznego lub osoby przybranej np. poniżenie zatrzymanej osoby, bicie zatrzymanego aresztanta.

Art. 223 kk czynna napaść na f-sza publicznego.

F-sz publiczny - patrz art. 115 § 13 kk.

Napaść - to zaczepne wystąpienia p-ko komuś przy użyciu przemocy. Czynna - to znaczy aktywna, energiczna. Czynna napaść to energiczne, intensywne, zaczepne wystąpienie sprawcy p-ko f-szowi publicznemu z zastosowaniem przemocy. Napaść oznacza coś więcej, niż naruszenie nietykalności cielesnej, gdyż do jej istoty należy zamiar wyrządzenia f-szowi krzywdy fizycznej. Nie każda czynna napaść spełnia warunki tego p-stwa - chodzi tu o napaść zbiorową ( z co najmniej dwiema osobami - łącznie co najmniej trzech sprawców ). Przedmiotem odpowiedzialności jest też napaść dokonana przez jednego sprawcę, ale przy użyciu broni palnej, noża, innego niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego. Broń palna - patrz art. 259 kk (kamień, łom, młotek, narzędzia ostre )

Jeśli napaści dopuszcza się jeden lub dwóch sprawców bez użycia broni palnej, innego niebezpiecznego przedmiotu lub śr. obezwładniającego, to nie ma p-stwa z art. 223 kk. W zależności od skutków, sprawca lub sprawcy mogą odpowiadać za czyn z art. 222 kk lub z art. 157 kk ( spowodowanie uszczerbku na zdrowiu ).Przedmiotem odpowiedzialności jest czynna napaść dokonana podczas lub w związku z pełnieniem przez f- sza lub osoby przybranej obowiązków służbowych. Jest to p-stwo umyślne, a odpowiedzialność nie zależy od skutków - sprawca odpowiada nawet wtedy, gdy f-sz nie odniósł żadnego szwanku.

Art. 224 kk - bezprawne wywieranie wpływu na czynności urzędowe i służbowe.

Chodzi tu o czynności urzędowe administracji rządowej i samorządowej oraz innych organów państwowych. Warunkiem odpowiedzialności karnej jest bezprawne wywieranie wpływu przy użyciu przemocy ( przewagi siłowej ) lub przy użyciu groźby bezprawnej. Groźba bezprawna - patrz art. 115 § 12 kk. Wywieranie wpływu - tzn. oddziaływanie na kogoś, na coś, to znaczy powodowanie zmiany czyjegoś zachowania. Może to być wywieranie wpływu na wydanie jakiejś decyzji, zgodnej z prawem, a także na wydanie decyzji bezprawnej. Dokonanie następuje z chwilą podjęcia przez sprawcę określonego zachowania i nie jest istotne, czy osiągnął cel. Czyn określony w §2 dotyczy wywierania wpływu przemocą lub groźbą bezprawną do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej - skutek nie jest istotny. Jest to p-stwo umyślne i celowe.

Art. 225 kk - przeszkadzanie w kontroli ochrony środowiska oraz w zakresie inspekcji pracy.

Przeszkadzanie polegać może na udaremnieniu kontroli, a także na jej utrudnieniu. Organem uprawnionym do przeprowadzenia kontroli jest Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska oraz Państwowa Inspekcja Pracy, a także Społeczna Inspekcja Pracy.

Art. 226 kk - Znieważenie f-sza publicznego.

F-sz publiczny- patrz art. 115 § 13 kk.

Zniewaga - patrz art. 216 kk.

Chodzi tu o zniewagę dokonaną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Znieważenie dotyczy f-sza publicznego oraz osoby mu przybranej. §3 dotyczy znieważenia konstytucyjnego organu państwa.

Art. 227 kk - bezprawne podanie się za f-sza publicznego.

Sprawca podszywa się tu pod funkcję publiczną np. udaje policjanta, którym w rzeczywistości nie jest. Zachowanie się polegać może na podaniu się za f-sza publicznego, wystąpienia w jego roli - wprowadza w ten sposób w błąd otoczenie. Nie wystarczy samo podanie się za f-sza publicznego, ale musi też być wykonanie jakiejś czynności związanej z tą funkcją np. zatrzymywanie pojazdów, legitymowanie osób itp. Sprawcą może być również funkcjonariusz publiczny, który podszywa się pod inną funkcję publiczną np. policjant podający się za prokuratora. Cel działania sprawcy nie ma znaczenia.

Art. 228 kk - łapownictwo bierne.

Chodzi tu o przyjmowanie korzyści majątkowych przez osoby pełniące funkcje publiczne np. prezesa sp-ni mieszkaniowej. Korzyść majątkowa - patrz art. 115 § 4 kk. Korzyść osobista to zysk, pożytek o innym charakterze niż materialny np. usługi erotyczne. Funkcja publiczna to taka funkcja, którą pełni f-sz publiczny. Sprawcą p-stwa jest odbiorca wręczonej mu łapówki. Czyn może polegać również na przyjęciu obietnicy korzyści, a także na żądaniu korzyści przez f-sza. Żądanie - to ostre domaganie się o coś, wymaganie. Nie ma znaczenia czy sprawca w zamian za korzyść wyświadczył dającemu korzyść, przysługę. Czyn jest dokonany z chwilą przyjęcia łapówki lub jej żądaniu, niezależnie od późniejszych zdarzeń. §3 dotyczy sytuacji naruszenia przepisów prawa w związku z przyjęciem łapówki lub obietnicy jej przyjęcia np. zwrot prawa jazdy nietrzeźwemu kierowcy w zamian za przyjęcie łapówki.

15. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji.

Przepisy karne dotyczące ochrony informacji niejawnych zawarte są w rozdziale 33 kodeksu karnego - uregulowana tu została odpowiedzialność za p-stwa p-ko ochronie informacji. Jest tu mowa zarówno o informacjach niejawnych stanowiących tajemnicę państwową i służbową, jak też o tajemnicy korespondencji, a także o p-stwach komputerowych, polegających na włamaniu do zabezpieczonych systemów oraz na wyrządzaniu szkody w zapisach na komputerowych nośnikach informacji.

Art.265 kk - Ujawnienie tajemnicy państwowej.

Tajemnica państwowa - patrz art.2 pkt 1 Ustawy z dnia 22 stycznia 1999 o ochronie informacji niejawnych /Dz. U. Nr 11, poz. 95/. W myśl tego przepisu jest to wiadomość, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów państwa, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli oraz narazić na co najmniej znaczną szkodę. Ujawnienie to inaczej uczynienie jawnym, wiadomym - ma ono charakter

jednorazowy. Nie będzie ujawnieniem powtórzenie już raz ujawnionej tajemnicy. Ujawnienie tajemnicy to m.in. przekazanie prasie lub innej osobie spoza kręgu uprawnionych przez urzędnika. Sprawcą jest więc osoba urzędowo do niej dopuszczona np. urzędnik, f-sz publiczny. Wykorzystanie informacji ma miejsce wówczas, gdy jest ona wykorzystana wbrew przeznaczeniu np. przekazanie prasie, użycie w negocjacjach handlowych, w publikacji przez osobę, która taką informację uzyskała. Publikacja prasowa to typowe działanie sprzeczne z Ustawą. Paragraf 2 tego art. to postać kwalifikowana czynu - zaostrzony wymiar kary.

Chodzi tu o ujawnienie tajemnicy państwowej osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego - zagraniczną instytucję, organizację.

Działanie sprawcy czynu w par.1 i 2 ma charakter umyślny, z pełną świadomością i zamiarem , natomiast w par.3 ma ono charakter nieumyślny, polegający na niezachowaniu ostrożności np. wygadanie się, działanie pod wpływem alkoholu.

Art.266 kk - Ujawnienie tajemnicy służbowej, zawodowej lub powierzonej.

Przedmiotem p-stwa jest tajemnica służbowa, zawodowa oraz inna tzn. nie mająca charakteru ani tajemnicy państwowej ani zawodowej - tajemnica powierzona np. osobie prowadzącej badania naukowe z zobowiązaniem do jej zachowania. Tajemnica zawodowa to np. tajemnica lekarska, adwokacka, dziennikarska - zakaz publikacji źródła informacji. Tajemnica zawodowa może w niektórych przypadkach pokrywać się z tajemnicą służbową np. lekarz zatrudniony w publicznej placówce służby zdrowia. Przykładem ujawnienia tajemnicy służbowej może być ujawnienie niepowołanej osobie prywatnego adresu przez pracownika biura meldunkowego, podanie danych personalnych przez dziennikarza w sytuacji, gdy osoba przekazująca informację zastrzegła sobie anonimowość. Innym przykładem może być ujawnienie faktu przez pracownicę służby zdrowia, że X jest nosicielem wirusa HIV lub leczył się w przeszłości w poradni wenerologicznej. Strona przedmiotowa, czyli sposób działania sprawcy nie ma tu znaczenia - może to być przekazanie tajemnicy innej osobie, podanie jej dziennikarzowi lub wydanie oświadczenia. Postać kwalifikowana tego p-stwa, występująca w paragrafie 2 tegoż artykułu to przypadek ujawnienia tajemnicy służbowej przez funkcjonariusza publicznego np. posła, radnego / f-sz publiczny - art.115 par.13 kk /.W grę wchodzić tu może naruszony interes publiczny, jak też prywatny.

Art.267 kk -Nieuprawnione uzyskanie informacji.

Strona przedmiotowa tego p-stwa, czyli sposób działania sprawcy to m.in. :

• otwarcie cudzego pisma - naruszenie korespondencji,

• podłączenie się do przewodu np. linii telefonicznej lub sieci komputerowej,

• przełamanie zabezpieczeń elektronicznych, magnetycznych - włamania

komputerowe,

• założenie urządzenia podsłuchowego lub służącego do podglądu.

P-stwo to jest dokonane z chwilą uzyskania nieuprawnionej informacji - w innym przypadku można mówić o usiłowaniu p-stwa. Podsłuch lub podgląd przez dziurę w ścianie nie wyczerpuje znamion tego czynu. P-stwo to jest p-stwem umyślnym, ma charakter kierunkowy tzn. sprawca posiada pełną świadomość czynu. Ściganie sprawcy następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art.268 kk - Umyślne niszczenie, uszkadzanie, usuwanie lub zmiana

zapisu informacji.

W grę wchodzą tu wszelkie formy zapisu informacji - dokumenty pisemne, zapisy magnetyczne, czy komputerowe. Aby sprawca poniósł odpowiedzialność karną należy mu udowodnić umyślność działania. Dla bytu p-stwa nie jest ważny cel działania sprawcy np. z zemsty, działanie konkurencji, czy inne pobudki. Ściganie przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art.269 kk - Umyślne niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, zmiana zapisu komputerowego o szczególnym znaczeniu dla obronności kraju, bezpieczeństwa w komunikacji, funkcjonowania administracji rządowej lub samorządowej, zakłócanie lub

uniemożliwianie automatycznego gromadzenia lub przekazywania takich informacji.

Chodzi tu o informacje o szczególnym znaczeniu dla wymienionych w przepisie sfer funkcjonowania Państwa. Przepis nie precyzuje tu o jakie informacje chodzi, pozostawiając to orzecznictwu. Przedmiotem niszczenia, uszkadzania, zmiany i usuwania zapisu może być komputer, dysk komputerowy, modem itp. P-stwo tego typu może być popełnione tylko z winy umyślnej.

16. Pojęcie i istota procesu karnego.

Zastosowanie prawa karnego materialnego w stosunku do konkretnej osoby wymaga określonej procedury postępowania, polegającej na wyjaśnieniu czy został popełniony czyn zabroniony przez prawo i kto jest jego sprawcą oraz jakie sankcje wobec osoby można zastosować. Problematyką tą zajmuje się prawo karne procesowe określane jako ogół przepisów ( norm ) regulujących sposób postępowania w sprawach o przestępstwa. Przepisy prawa karnego procesowego określają :

• podstawę prawną czynności procesowych,

• tryb i formę tych czynności,

• uprawnienia i obowiązki uczestników procesu.

Proces karny to ogół czynności uprawnionych organów i uczestników podejmowanych w określonej formie, trybie i kolejności. Proces karny jest zjawiskiem klasowym, historycznie zmiennym, wyrażającym wolę klasy panującej. Prawo karne procesowe urzeczywistnia, urealnia normy prawa karnego materialnego określając jak należy postępować, aby sprawca p-stwa poniósł zasłużoną karę .Źródłem tego prawa jest głównie kodeks postępowania karnego oraz akty wykonawcze poszczególnych ministrów w postaci rozporządzeń. Nie należy zapominać o Konstytucji, jako o akcie prawnym najwyższej rangi. W toku postępowania karnego mamy do czynienia z podziałem funkcji procesowych :

• ścigania i oskarżania - realizowanego przez oskarżyciela,

• obrony - realizowanej przez obrońcę i oskarżonego,

• orzekania ( sądzenia ) - realizowanej przez sąd.

Stadia procesu karnego :

• postępowanie przygotowawcze - prowadzone w postaci dochodzenia lub śledztwa - etap

dokumentowania materiału dowodowego przez prokura-

tora i Policję dla potrzeb postępowania sądowego,

• postępowanie przed sądem I i II instancji,

• postępowanie wykonawcze - to wykonanie orzeczenia sądu..

17. Zasady procesowe.

Zasady procesowe to ogólne dyrektywy, idee, zalecenia dotyczące form prawnych zachowania się organów procesowych oraz osób uczestniczących w procesie karnym, a także przebiegu czynności procesowych. Do głównych zasad procesowych należą :

Zasada prawdy materialnej.

Zasada ta polega na tym, że podstawę wszelkich rozstrzygnięć stanowią ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie. Należy podjąć wszelkie starania, aby ustalić rzeczywisty przebieg zdarzenia.

Zasada legalizmu.

Organy procesowe po uzyskaniu informacji o przestępstwie ściganym z urzędu mają prawny obowiązek podjęcia stosownych czynności procesowych, aby udokumentować zebrany materiał dowodowy w ramach postępowania przygotowawczego i przekazać go sądowi.

Zasada skargowości.

Sąd w postępowaniu karnym jest jedynie arbitrem i nie ma żadnych uprawnień w zakresie wszczynania postępowań przygotowawczych. Oczekuje on impulsu ze strony oskarżyciela w

postaci aktu oskarżenia i akt oskarżenia stanowi podstawę do włączenia się sądu w proces karny. Rolą sądu jest jedynie orzekanie, a nie wszczynanie postępowania.

Zasada kontradyktoryjności.

Przed sądem toczy się swoisty spór pomiędzy dwiema stronami, zainteresowanymi właściwym rozstrzygnięciem tj. między stroną oskarżającą a oskarżaną, a sąd ten spór rozstrzyga. Jest rzeczą oczywistą, że strony mają sprzeczne ze sobą interes.

Zasada jawności.

Rozprawa ma charakter jawny, zarówno dla uczestników postępowania, jak też dla całego społeczeństwa. Za zgodą sądu można m.in. filmować przebieg rozprawy, robić notatki celem ich wykorzystania jako materiał prasowy itp. W uzasadnionych przypadkach sąd może jednak wyłączyć jawność postępowania przed sądem np. z uwagi na tajemnicę państwową lub służbową, obyczajność lub naruszenie interesu osoby.

Zasada bezpośredniości.

Wszelkie czynności dowodowe odbywają się bezpośrednio przed składem orzekającym, który ma możliwość bezpośredniej ich oceny i niektóre dowody przyjąć, a niektóre odrzucić.

Zasada domniemania niewinności.

Zgodnie z tą zasadą oskarżonego uważa sią za niewinnego tak długo, aż zostanie mu udowodniona wina. W postępowaniu sądowym sąd musi udowodnić winę oskarżonemu, a sam sprawca nie ma obowiązku udowadniać swej niewinności.

Zasada swobodnej oceny dowodów.

Ocena przydatności i wiarygodności dowodów należy do sądu, który niektóre dowody przyjmuje, a niektóre odrzuca np. wartość zeznania bezpośredniego świadka wypadku drogowego będzie dla sądu o wiele większa niż zeznanie innego świadka ze słyszenia.

Zasada informacji prawnej.

Sprowadza się ona do obowiązku poinformowania uczestników postępowania o przysługujących im prawach i obowiązkach, a brak takiego pouczenia nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla osoby, której to dotyczy.

Zasada prawa do obrony.

Oskarżony w postępowaniu przed sądem ma prawo do obrony - może sam ustanowić swego obrońcę, a gdy tego nie uczyni to przysługuje mu obrońca z urzędu. Oskarżony może również sam się bronić i odpierać ataki ze strony oskarżyciela publicznego oraz pokrzywdzonego.

18. Podmioty procesu karnego (pokrzywdzony, świadek).

Pokrzywdzony jest szczególną stroną procesu karnego. Pokrzywdzonym w odróżnieniu od oskarżonego może być osoba fizyczna, a także instytucja państwowa i samorządowa oraz organizacja społeczna. ( art.49 kpk ). Pokrzywdzonym jest tu więc osoba fizyczna lub

prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone p-stwem.

Pokrzywdzony może w procesie karnym wystąpić w charakterze :

• strony czynnej,

• oskarżyciela posiłkowego (srt.53 kpk ),

• oskarżyciela prywatnego (art.59 kpk ),

• powoda cywilnego (art. 62 kpk ),

• źródła dowodu (świadka osoby poddanej oględzinom )

Pokrzywdzony ma prawo do :

• złożenia zawiadomienia o p-stwie,

• składania wniosków o dokonanie czynności w toku śledztwa lub dochodzenia,

• zgłaszania powództwa cywilnego z wnioskiem o zabezpieczenie roszczeń,

• zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego,

• zażalenia na postanowienia prokuratora co do dowodów rzeczowych, gdy dochodzenie

lub śledztwo zostało umorzone.

Ponadto pokrzywdzony ma prawo przejrzenia akt sprawy, gdy postępowanie przygotowawcze zostało umorzone. Należy go dopuścić do udziału w czynnościach dowodowych :

• niepowtarzalnych, o ile zwłoka w postępowaniu powodowana takim dopuszczeniem nie spowoduje utraty lub zniekształcenia dowodów,

• innych niż niepowtarzalne na wyraźne żądanie, o ile nie zachodzą w/w warunki.

Uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym dotyczą także jego przedstawiciela ustawowego (rodzica lub opiekuna) i pełnomocnika, którego może on powołać już w tym stadium. Pokrzywdzony powinien być powiadomiony o złożeniu aktu oskarżenia, aby mógł w terminie złożyć powództwo cywilne lub zgłosić się do roli oskarżyciela posiłkowego (art.53 kpk). Stąd wniosek o obowiązku powiadomienia przez sąd o terminie rozprawy.

Świadek

Prawa i obowiązki świadka przedstawione są w Rozdziale 21 w art. 177-192 kpk.

Świadek - to osoba fizyczna , która w procesie toczącym się p-ko innej osobie składa

zeznania o spostrzeżonych przez siebie faktach i okolicznościach mających

znaczenie dla procesu karnego.

Obowiązki świadka :

• obowiązek stawienia się na wezwanie organu procesowego i składanie zeznań (art.177 kpk). W przypadku choroby, kalectwa lub innej poważnej przeszkody, można świadka przesłuchać w miejscu zamieszkania. W przypadku nieusprawiedliwionego zgłoszenia się lub uchylania się od zgłaszania na wezwanie świadków można przymusowo doprowadzić, a także można nałożyć na niego karę pieniężną. Kara pieniężna dotyczy również sytuacji, gdy oddali się on z miejsca czynności procesowych bez zgody organu procesowego,

• Poddanie się oględzinom i badaniom lekarskim, jeśli świadek jest pokrzywdzonym i od stanu zdrowia pokrzywdzonego uzależniona jest karalność czynu - art.192 kpk.. W innych przypadkach wymagana jest na to zgoda świadka,

• Obowiązek mówienia prawdy - należy go uprzedzić o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy - (art. 190 kpk). W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności, a w postępowaniu przed sądem od świadka można przyjąć przyrzeczenia. Fałszywe zeznanie - art. 223 § 1 do § 6 kk.

Bezwzględne zakazy przesłuchania świadka :

• obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt. 1 kpk),

• duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt 2 kpk).

Zakazy względne przesłuchania świadka :

• osoby obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony ( najczęściej ministra )

• osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek. W takim przypadku sąd lub prokurator może zwolnić świadka od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 180 § 1 kpk),

• osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje sąd i na to postanowienie przysługuje zażalenie. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych identyfikujących autora materiału prasowego, listu do redakcji itp. jeśli autorzy zażyczyli sobie anonimowość.

Prawa świadka :

• prawo odmowy zeznań w sytuacji, gdy zeznanie dotyczy osoby najbliższej (art.182 kpk). Osoby najbliższe to : rodzice, dziadkowie, dzieci (w tym przysposobione), wnuki, prawnuki, rodzeństwo, ojczym i macocha, małżonkowie rodzeństwa, małżonek i rodzeństwo małżonka, dziadkowie małżonka, dzieci i wnuki małżonka. Prawo odmowy zeznań przysługuje również świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w p-stwie objętym postępowaniem. Prawo takie przysługuje również świadkowi pozostającemu z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185 kpk i 186 kpk),

• prawo do nie udzielenia odpowiedzi na pytanie, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub inną osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za p-stwo lub wykroczenie (art. 183 § 1 i 2 kpk),

• prawo do zachowania w tajemnicy, w niektórych przypadkach, danych osobowych świadka (art.184 kpk) i danych dot. Miejsca zamieszkania (art.191 § 3 kpk),

• prawo do zwrotu poniesionych kosztów.

Świadek incognito - patrz art. 184 kpk.

Świadek koronny - patrz art. 2 Ustawy z dnia 25 czerwca 1997 roku o świadku

koronnym ( Dz. U. Nr 114, poz. 738 )

19. Formy postępowania przygotowawczego.

Celem postępowania przygotowawczego jest :

• ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on p-stwo,

• wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,

• zebranie danych osobo - poznawczych,

• wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody,

• zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów.

Postępowanie przygotowawcze prowadzi się w postaci dochodzenia lub śledztwa

• dochodzenie - prowadzone przez Policję, UOP, Straż Graniczną z własnej inicjatywy

lub na polecenie prokuratora. Wyróżnia się dochodzenie zwykłe -

trwające 30 dni od daty jego wszczęcia ( może być przedłużone do

3 m-cy, a wyjątkowych sytuacjach może być zamienione na śledztwo ).

Dochodzenie uproszczone dotyczy spraw o mniejszym ładunku spo-

łecznej szkodliwości i charakteryzuje się znacznymi uproszczeniami

procedury.

• śledztwo - prowadzi je prokurator w sprawach o zbrodnie, niektóre występki określone

w art. 309 kpk, w sprawach, w których podejrzanym jest f-sz Policji, UOP,

Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia, a także w

przypadku innych p-stw z uwagi na zawiłość sprawy. Śledztwo trwa 3 m-ce i

może być przedłużone do 1 roku, a w uzasadnionych przypadkach na czas

określony. Śledztwo prowadzi prokurator, ale może je zlecić Policji w całości

lub w części albo wykonanie niektórych czynności.

Postępowania szczególne :

• uproszczone - art. 469 kpk - stosuje się w sprawach o p-stwa zagrożone karą do 3 lat

pozbawienia wolności. Procedura tego postępowania jest znacznie

uproszczona.

• nakazowe - art. 500 kpk - stosuje się w sprawach o czyny rozpoznawane w postępo-

waniu uproszczonym, gdy przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne

z uwagi na wystarczający materiał dowodowy i nie ma żadnej wątpliwości

co do osoby sprawcy. Nakazem karnym, spełniającym rolę wyroku można

orzec karę ograniczenia wolności lub grzywnę w wysokości do 100 stawek

dziennych.

• postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego - art. 485-499 kpk.

• postępowanie w sprawach o wykroczenia - art. 508-517 kpk

Wszczęcie postępowania przygotowawczego.

Źródła wiadomości o przestępstwie :

• zawiadomienia od obywateli,

• zawiadomienia od instytucji, przedsiębiorstw oraz organów kontroli i inspekcji,

• spostrzeżenia i ustalenia własne,

• wyniki pracy operacyjnej,

• zawiadomienia anonimowe,

• samooskarżenia,

• czynności urzędowe,

• informacje zawarte w prasie i środkach masowej informacji.

Tryby ścigania sprawców przestępstw :

• z urzędu (art.9 kpk) - ściganie następuje niezależnie od woli i postawy

pokrzywdzonego, a czasami nawet wbrew jego woli. Organy

procesowe, zgodnie z zasadą legalizmu, mają prawny obowiązek

podjęcia stosownych czynności procesowych po uzyskaniu

informacji o p-stwie ściganym z urzędu.

• na wniosek pokrzywdzonego (art.12 kpk ) - warunkiem wszczęcia postępowania

przygotowawczego i odpowiedzialności karnej sprawcy czynu

jest sporządzenie przez pokrzywdzonego pisemnego wniosku

o ściganie i ukaranie sprawcy np. w sprawie o gwałt, w przypadku

gdy sprawcą czynu jest osoba najbliższa.

• z oskarżenia prywatnego (art.59 kpk) - dotyczy to przestępstw o mniejszej

szkodliwości społecznej. Pokrzywdzony może bez pośrednictwa

Policji złożyć zawiadomienie o p-stwie bezpośrednio do sądu

uiszczając stosowną opłatę. Sądzie występuje jako oskarżyciel

prywatny.

Konsekwencje prawne wynikające z obowiązku zawiadomienia organów ścigania o

p-stwie ściganym z urzędu :

• obowiązek społeczny (art.304 § 1 kpk) - obowiązek ten wynika z pobudek moralnych,

a zaniechanie tego obowiązku nie powoduje odpowiedzialności

karnej,

• obowiązek prawny - występuje w dwojakiej postaci tj. obowiązek każdego obywatela

który dowiedział się o p-stwach określonych w art.240 § 1 kpk

(m.in. zabójstwo, katastrofa, terroryzm powietrzny itd.) oraz

obowiązek instytucji państwowych i samorządowych (art. 304 §2

kpk) o każdym p-stwie ściganym z urzędu, a nadto obowiązek

zabezpieczenia miejsca zdarzenia do czasu przybycia Policji

w celu zabezpieczenia śladów i dowodów p-stwa. Zaniechanie

obowiązku prawnego powoduje odpowiedzialność karną.

Podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie popełnienia p-stwa, a po potwierdzaniu informacji wydaje się postanowienie o wszczęciu dochodzenie lub śledztwa.

Zawieszenie postępowania przygotowawczego jest to czasowe wstrzymanie biegu postępowania spowodowane jakąś trwałą lub czasową przeszkodą np. nie można ująć sprawcy, który ukrywa się, podejrzany wyjechał czasowo za granicę lub czasowo zachorował.

Zawieszone postępowanie podejmuje się gdy ustała przyczyna zawieszenia np. podejrzany został zatrzymany, wyzdrowiał lub powrócił z zagranicy.

Umorzenie postępowania przygotowawczego ma miejsce wówczas, gdy brak jest podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia z uwagi na np. nie wykrycie sprawcy, nie popełnienie p-stwa przez podejrzanego, brak dostatecznych dowodów popełnienia p-stwa przez podejrzanego.

Wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania ma miejsce wówczas, gdy w umorzonym postępowaniu występował podejrzany i postępowanie ma być kontynuowane p-ko tej samej osobie, a także wówczas gdy zaistniały nowe okoliczności, które nie były wcześniej znane. Te nowe okoliczności to fakty, które rokują nadzieje na wniesienie aktu oskarżenia. Mogą to być nowe dowody, nowi świadkowie.

Zakończenie postępowania - postępowanie przygotowawcze zamyka się gdy istnieją podstawy do wniesienia aktu oskarżenia - zebrany materiał dowodowy pozwala na postawienie podejrzanego przed obliczem sądu. Przed wydaniem postanowienia o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa podejrzanego zapoznaje się z aktami postępowania.

20. Czynności procesowe i ich dokumentowanie.

Czynności procesowe to wszelkie czynności organów ścigania, sądu i uczestników postępowania podejmowane w celu wywołania określonych skutków prawnych. Decyzje procesowe dzieli się na orzeczenia i zarządzenia. Orzeczenia dzielą się na wyroki i postanowienia. Wyroki wydaje sąd, natomiast postanowienia wydaje organ prowadzący postępowanie przygotowawcze oraz sąd w postępowaniu karnym. Podstawową formą dokumentacji czynności procesowych jest protokół. Wyjątkiem od tej zasady jest instytucja czynności sprawdzających, dokumentowana w postaci notatek urzędowych.

Czynności sprawdzające stosuje się w przypadku powstania wątpliwości, czy zgłoszone zdarzenie jest rzeczywiście przestępstwem. W tym cel należy dokonać stosownych sprawdzeń w postaci wywiadów, ustaleń, sprawdzeń telefonicznych oraz zażądania dodatkowych dokumentów itp. Głównym celem czynności sprawdzających jest ustalenie, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego. Czasokres trwania czynności sprawdzających wynosi 30 dni od daty zgłoszenia informacji o zdarzeniu. Efektem finalnym tych czynności jest wydanie postanowienia o wszczęciu lub odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa.

Czynności w niezbędnym zakresie - art. 308 kpk.

W postępowaniu przygotowawczym obowiązuje zasada, że czynności procesowe wykonuje się po wydaniu postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa. Kodeks postępowania karnego przewiduje jednak, wyjątkowo, odstępstwo od tej zasady w przypadku, gdy z treści zawiadomienia o przestępstwie lub informacji poufnej uzyskanej przez Policję wynika konieczność pośpiesznego działania ( np. w pościgu za przestępcą ), a zwłoka spowodowana wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania doprowadziłaby do utraty lub zniszczenia śladów i dowodów przestępstwa. Chodzi tu o czynności nie cierpiące zwłoki ,

które należy wykonać niezwłocznie. W takiej sytuacji dopuszcza się wykonanie czynności procesowych przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania. W grę wchodzi tu

m.in. przeprowadzenie oględzin miejsca zdarzenia, rzeczy, odzieży i ciała osoby podejrzanej, oględzin zwłok, przesłuchanie świadka, przeszukanie, zatrzymanie osoby podejrzanej, jej sfotografowanie i okazanie świadkom, pobranie odcisków linii papilarnych, obuwia, stóp i innych odcisków, pobranie krwi i wydzielin, pobranie pisma ręcznego i maszynowego, a

także przesłuchanie osoby w charakterze podejrzanego. Czasokres tych czynności wynosi 5 dni, a po ich wykonaniu należy wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania.

Do czynności procesowych nalezą między innymi :

• przesłuchanie świadka, podejrzanego, biegłego,

• oględziny, których celem jest przeszukanie i ujawnienie śladów i dowodów p-stwa oraz zabezpieczenie ich przed utratą lub zniszczeniem,

• przeszukanie pomieszczeń, osób i innych miejsc, a ich celem jest odnalezienie przedmiotów mogących stanowić dowód w postępowaniu przygotowawczym ,

• okazanie osób, rzeczy i zwłok w celu ustalenia tożsamości,

• konfrontacja - bezpośrednie przesłuchanie dwóch osób zapytywanych na te same okoliczności, aby wyjaśnić wątpliwości lub wykazać kłamstwo jednej z osób np. podejrzanego,

• eksperyment procesowy - doświadczalne sprawdzenie lub odtworzenie określonego zdarzenia, jego fragmentów oraz okoliczności towarzyszących na potrzeby postępowania przygotowawczego,

• wizja lokalna - ma na celu potwierdzenie faktu popełnienia p-stwa w określonym miejscu, czasie lub w określony sposób, a także odszukanie ukrytych zwłok, narzędzi p-stwa oraz przedmiotów pochodzących z p-stwa.

• Środki zapobiegawcze - tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, społeczne lub osobiste osoby godnej zaufania, a także dozór policyjny.

• zapoznanie podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego - ma to miejsce, gdy istnieją podstawy do sporządzenia aktu oskarżenia. Osoba podejrzana to osoba, co do której zebrano procesowy materiał dowodowy, wskazujący na to, że jest ona sprawcą konkretnego czynu, lecz jeszcze jej nie przesłuchano. Podejrzany to osoba, której przedstawiono zarzut konkretnego p-stwa lub p-stw. Jest on centralną postacią w procesie karnym, wobec której toczy się postępowanie. Na etapie postępowania przed sądem ta sama osoba przyjmuje status oskarżonego, a po uprawomocnieniu się wyroku skazującego przyjmuje status skazanego.

21. Ogólne wiadomości o dowodach.

Nazwy „dowód” używa się w procesie karnym w różnych znaczeniach. W opracowaniu niniejszym przez dowód rozumie się środek dowodowy. Wyróżnia się osobowe i rzeczowe środki dowodowe. Kryterium podziału stanowi charakter źródła dowodowego. Źródłem dowodowym jest osoba lub rzecz dostarczająca środka dowodowego.

W procesie karnym znane są następujące osobowe i rzeczowe środki dowodowe :

• zeznania świadków,

• wyjaśnienia podejrzanych,

• opinie biegłych,

• treść dokumentów,

• właściwości przedmiotów,

• właściwości miejsca,

• właściwości ciała ludzkiego.

Poszczególnym środkom dowodowym odpowiadają środki dowodowe. Są nimi :

- świadkowie,

• podejrzani,

• biegli,

• dokumenty,

• przedmioty,

• miejsce,

• ciało ludzkie.

Z pojęciem środka i źródła dowodowego nie należy utożsamiać przesłuchań, oględzin itp., gdyż są to czynności dowodowe, zmierzające do uzyskania środków dowodowych ze źródeł

dowodowych. Przedmiot dowodu stanowią te fakty, które należy udowodnić, aby mogło nastąpić rozstrzygnięcie sprawy. Pierwszą czynnością dowodową jest ujawnienie źródła dowodowego np. świadka, ślad linii papilarnych, czy ślady stóp. Następną czynnością jest przyjmowanie środków dowodowych od źródeł dowodowych np. składanie zeznań przez świadków, wyjaśnień przez podejrzanych, ekspertyza itp. Środki dowodowe, zarówno osobowe jak i rzeczowe, mogą być nadto utrwalone poprzez :

• wykonanie szkiców i zdjęć fotograficznych,

• utrwalenie odcisków linii papilarnych na folii,

• sporządzenie odlewów gipsowych,

• nagranie magnetofonowe, magnetowidowe lub utrwalenie obrazu na taśmie filmowej.

Kolejną czynnością dowodową jest sprawdzanie środków dowodowych. Najczęściej osobowe środki dowodowe sprawdza się poprzez :

• ujawnienie i przeprowadzenie nowych dowodów na te same okoliczności np. przesłuchać

innych świadków, którzy potwierdzą fakty podane przez pierwszego świadka,

• zestawienie dowodu z innymi dowodami,

• konfrontację, okazanie, eksperyment dochodzeniowo-śledczy,

• analizę istoty samego dowodu,

• pytania kontrolne zadawane podczas przesłuchania,

• zbieranie informacji charakteryzujących przesłuchiwanego.

Po sprawdzeniu dowodów podlegają one ocenie pod kątem prawdziwości lub nieprawdziwości faktów. Ocenę wstępną przeprowadzają organy procesowe, a ostateczną sąd.

Wnioskiem dowodowym jest żądanie strony procesowej przeprowadzenia przez organ procesowy określonej czynności dowodowej. Dowodami rzeczowymi są przedmioty stanowiące dowód w sprawie, a właściwie ich właściwości. Tak więc dowodami rzeczowymi mogą być :

• właściwości dokumentów,

• właściwości miejsca,

• właściwości przedmiotów,

• właściwości ciała ludzkiego np. ślady zadrapań. zranień, zasinień.

Ze względu na właściwości źródła dowodowego dowody rzeczowe można podzielić na :

• narzędzia i inne przedmioty, które służyły do popełnienia p-stwa np. łom, wytrych,

• przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z p-stwa,

• przedmioty, które zachowały na sobie ślady działania przestępczego np. dokumenty ze

śladami przerobienia lub podrobienia, przedmioty, na których znajdują się ślady odcisków

linii papilarnych, ślady stóp, opon samochodowych itp.,

• inne przedmioty, które mogą służyć jako środek do wykrycia sprawcy np. przedmioty

przypadkowo pozostawione przez sprawcę na miejscu zdarzenia.

Dowody rzeczowe ujawnione w toku różnych czynności procesowych dokumentuje się w postaci sporządzenia pisemnie protokołów z tych czynności np. oględzin, przeszukania lub odebrania rzeczy, zatrzymania korespondencji lub przesyłek, uzyskania dokumentów od władz i urzędów.

LITERATURA :

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny ( Dz. U. Nr 88, poz. 553 ).

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego ( Dz. U. Nr 89, poz. 555).

3. Daszkiewicz W. i inni, Proces karny. Poznań 1997.

4. Gostyński Z. Kodeks postępowania karnego - komentarz, Warszawa 1999.

5. Grzegorczyk T. , Kodeks postępowania karnego z komentarzem, Kraków 1999.

6. Marszał K., Proces karny, Katowice 1999.

7. Waltoś S., Proces karny - zarys systemu, Warszawa 1998.

PYTANIA KONTROLNE :

1. Podaj definicję i podział prawa karnego i prawa wykroczeń.

2. Podaj definicję przestępstwa i wykroczenia.

3. Wymień i omów rodzaje kar za popełnienie p-stwa i wykroczenia.

4. Wymień i omów rodzaje p-stw i wykroczeń.

5. Podstawowe różnice między p-stwem a wykroczeniem.

6. Omów czas i miejsce p-stwa i wykroczenia.

7. Wymień ustawowe znamiona p-stwa i wykroczenia.

8. Wymień i omów stadialne i zjawiskowe formy p-stwa i wykroczenia.

9. Na czym polega obrona konieczna ?

10. Omów stan wyższej konieczności.

11. Omów pozostałe okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.

12. Wymień i omów p-stwa przeciwko mieniu.

13. Wymień i omów wykroczenia przeciwko mieniu.

14. Wymień i omów przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.

15. Wymień i omów p-stwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej,

16. Wymień i omów p-stwa przeciwko prawom osób wykonującym pracę

zarobkową.

17. Wymień i omów p-stwa przeciwko ochronie informacji.

18. Wymień i omów przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu.

19. Pojęcie i istota procesu karnego.

20. Wymień i omów zasady procesowe.

21. Wymień i omów prawa i obowiązki pokrzywdzonego.

22. Wymień i omów prawa i obowiązki świadka.

23. Bezwzględne i względne zakazy przesłuchania świadka.

24. Cele postępowania przygotowawczego.

25. Rodzaje postępowania przygotowawczego.

26. Źródła wiadomości o przestępstwie.

27. Tryby ścigania sprawców przestępstw,

28. Na czym polega prawny i społeczny obowiązek powiadamiania organów ścigania o p-stwie ściganym z urzędu,

29. Na czym polega zawieszenie, umorzenie, wznowienie i zakończenie postępowania przygotowawczego ?

30. Czynności procesowe i ich rodzaje.

31. Omów czynności w trybie art., 308 kpk.

32. Rodzaje środków i źródeł dowodowych.

33. Czynności a wnioski dowodowe.

34. Podział dowodów rzeczowych.

1

154

---