NURY

Nury obejmują gatunki wodne, latem spotykane na wodach śródlądowych, a zimujące nad morzami. Zamieszkują północną strefę półkuli północnej.

długość 60 do 80 cm

wrzecionowate ciało, podczas pływania widać tylko część grzbietową

gruba szyja

krótki ogon

krótkie, ostre skrzydła

silny, prosty dziób

szczelinowata budowa nozdrzy osłonięta błoną przeciwko dostawaniu się wody podczas nurkowania

nogi przesunięte mocno do tyłu, co stanowi doskonałe przystosowanie do pływania, lecz uniemożliwia im normalne chodzenie

czarno-białe, kontrastowe upierzenie

łapy o krótkim i bocznie spłaszczonym skoku, goleń nieruchoma i nie wysuwana poza tułów, mają szerokie płetwy między trzema przednimi palcami, palec tylny jest uwsteczniony

różna szata godowa i spoczynkowa, gęste i zbite upierzenie

silnie rozwinięty gruczoł kuprowy

brak dymorfizmu płciowego

doskonale pływają i nurkują

ciężko startują do lotu

lot szybki, prostoliniowy, silne uderzenia skrzydłami

słabo rozwinięty dymorfizm płciowy - samiec jest nieco większy

proste gniazdo na brzegu

wysiadywanie zazwyczaj 2 jaj przez 4 tygodnie

zagniazdowniki, młode latają po około 7 tygodniach, tempo rozmnażania niskie

odżywiają się pokarmem zwierzęcym zdobytym podczas nurkowania.

PERKOZY

Rodzina perkozów obejmuje gatunki zamieszkujące stojące wody śródlądowe, rzadziej wolno płynące rzeki (poza sezonem lęgowym niektóre gatunki widuje się na morzu). Występują na całym świecie poza najwyższymi szerokościami geograficznymi. Niektóre gatunki szeroko rozpowszechnione, a inne endemiczne.

• doskonałe przystosowanie do pływania i nurkowania z dużą szybkością, przyciskają wtedy skrzydła do ciała, a łapy mają wyciągnięte skośnie do góry, to pozwala np. perkozowi dwuczubemu przepłynąć pod wodą 40 m,

• na palcach znajdują się płatkowate rozszerzenia, fałdy odchodzące z każdego palca łączące się tylko u podstawy - odpowiednik błony pławnej,

• pazury wyglądają jak spłaszczone paznokcie,

• nogi przesunięte ku tyłowi, części ruchome to tylko krótkie i spłaszczone skoki wraz z palcami,

• ogon szczątkowy z giętkimi sterówkami,

• długa, wyraźna szyja,

• upierzenie gęste i silnie natłuszczone dające szczelność przed wodę i izolację termiczną, co wynika z dobrze rozwiniętego gruczołu kuprowego. Na stronie brzusznej upierzenie jest tak gęste, a stosiny i promienie piór tak ułożone, że całość wygląda jak futro.

• pierzenie pod koniec lata całkowite (nie mogą wtedy latać, choć w ogóle rzadko to robią), wczesną wiosną - częściowe,

• skrzydła małe i szerokie(jeden gatunek nielotny),

• brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, lecz szata godowa różni się od spoczynkowej,

• pływające gniazda z roślin wodnych, a w nich jaja białe, z czasem brązowe od gnijących roślin. Ptaki przykrywają je czasem roślinami, przez co gniazdo wydaje się opuszczone. Gnijące pokrycie i spód gniazda wydziela też ciepło co stabilizuje temperaturę jaj w czasie nieobecności rodziców.

• pisklęta są zagniazdownikami, choć nie mają dobrze rozwiniętej termoregulacji i dlatego małe pisklęta często są widywane na grzbiecie matki lub ojca schowane wśród ich piór. Rodzice wkładają pożywienie do dziobów swoich piskląt.

• Nie wyjaśniono do tej pory dlaczego w żołądkach perkozów znajdują się kłębki puchu. Nawet dorosłe ptaki podają go do zjedzenia młodym. Możliwe, że mają chronić wrażliwy przewód pokarmowy przed skaleczeniem ośćmi, albo powoduje to opóźnienie przechodzenia treści żołądkowej dalej.

CZAPLOWATE

rodzina ptaków z rzędu pelikanowych (Pelecaniformes)^[2]. Do 2008 roku czaplowate umieszczane były w rzędzie bocianowych lecz badania genetyczne zasugerowały że rodzina ta jest bliżej spokrewniona z pelikanowymi^[3]. Obejmuje gatunki zamieszkujące niemal cały świat, choć z przewagą strefy klimatów ciepłych. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• zróżnicowane rozmiary (długość od 30 do 150 cm)

• smukła sylwetka

• długi prosty dziób

• długie nogi

• w locie esowato zgięta szyja

• długie 4 palce, przy środkowym szczątkowe błony pławne

• brak wyraźnie zaznaczonego dymorfizmu płciowego, za to stwierdza się u niektórych gatunków polimorfizm

• w upierzeniu występują pióra pudrowe

• zamieszkują środowiska błotne i brzegi wód

• gniazda zazwyczaj na drzewach, w koloniach

• wiele gatunków odbywa zrytualizowane toki

• w zniesieniu zazwyczaj 3 do 7 jaj, które wysiadują obydwoje rodzice

• pisklęta są gniazdownikami

• żywią się głównie rybami oraz innymi drobnymi zwierzętami wodnymi

• w upierzeniu przeważa kolor biały, niebieskawy, szary, żółty, zielonkawy lub czerwonawy.

BOCIANOWATE

Bocianowate obejmują gatunki brodzące zamieszkujące cały świat poza Antarktydą, lecz większość gatunków zamieszkuje Afrykę i Azję.

• ciało o długości 55-160 cm

• nogi, szyja i dziób długie

• krępy tułów

• krótki ogon

• skrzydła szerokie i długie

• brak wyraźnego dymorfizmu płciowego

• u większości gatunków w upierzeniu dominują kolory biały i czarny

• dobrzy lotnicy

• w locie głowa, szyja i nogi wyciągnięte

• gniazdo zazwyczaj na drzewie

• zazwyczaj 3 do 6 jaj w lęgu

• oboje rodzice budują gniazdo, wysiadują jaja i karmią młode

• pisklęta są gniazdownikami

• większość gatunków nie wydaje głosu, niektóre klekoczą.

KACZKOWATE

rodzina ptaków z rzędu blaszkodziobych. Obejmuje gatunki wodne, zamieszkujące cały świat.

• zróżnicowana wielkość (ptaki średnie i duże) - długość w granicach 28-170 cm, rozpiętość skrzydeł 60-250 cm, ciężar 300 g - 22,5 kg.

• dziób posiada dwa rzędy blaszek na brzegach, zazwyczaj jest spłaszczony

• szyja średniej długości lub bardzo długa

• stosunkowo wąskie, ostro zakończone skrzydła

• krótki ogon

• nogi krótkie, przesunięte ku tyłowi (zwłaszcza u gatunków nurkujących)

• palce spięte błoną pławną

• samiec większy od samicy, często bardzo kontrastowo ubarwiony, podczas gdy samica zazwyczaj posiada ubarwienie stonowane

• pożywienie zdobywają zazwyczaj w wodzie, choć niektóre również na lądzie. Żywią się zarówno roślinami, jak i małymi zwierzętami.

• zasadniczo dobrzy lotnicy, choć są również gatunki nielotne

• w zniesieniu od 2 do 20 jaj, pisklęta są zagniazdownikami

• wędrowne, wiele gatunków lecąc w stadzie tworzy charakterystyczny klucz w kształcie litery "V"

• wiele gatunków udomowiono lub hodowano w stanie półdzikim.

KACZKI WŁAŚCIWE

plemię ptaków z podrodziny kaczek, rodziny kaczkowatych. Obejmuje gatunki wodne, zamieszkujące cały świat. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• długość ciała 30-70 cm

• masa ciała 400-1700 g

• bardzo różnorodne upierzenia, ale na skrzydle zawsze jaskrawe lusterko

• silnie zaznaczony dymorfizm płciowy

• w okresie lęgowym zamieszkują wody słodkie, jedynie zimą niektóre gatunki spotykane na morskim wybrzeżu

• żywią się pokarmem mieszanym, który zdobywają zanurzając głowę, szyję i przednią część tułowia, unosząc jednocześnie kuper (tzw. gruntowanie)

• nurkują źle, jedynie podczas ucieczki

• doskonali lotnicy

• gniazdo na ziemi, drzewie, często daleko od wody

• w zniesieniu 6 do 20 jaj

• jaja wysiaduje samica, ona też opiekuje się pisklętami.

GRĄŻYCE

plemię ptaków z podrodziny kaczek, rodziny kaczkowatych (Anatidae). Obejmuje gatunki wodne, zamieszkujące cały świat. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• długość ciała 40-55 cm

• masa ciała 500-1300 g

• upierzenie białe, szare, czarne lub brązowe

• wyraźny dymorfizm płciowy i sezonowy

• zamieszkują zarówno wody słodkie, jak i morza

• pokarm stanowią rośliny z niewielką domieszką zwierząt

• gniazdo na lądzie, w pobliżu wody lub w wodnej roślinności

• w zniesieniu 5 do 19 jaj, które wysiaduje tylko samica

• wyłącznie samica opiekuje się pisklętami.

RYBOŁOWY

Rybołów (Pandion haliaetus) - gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny rybołowów(Pandionidae), zamieszkujący w zależności od podgatunku:

• rybołów (zwyczajny) (P. haliaetus haliaetus) - niemal cała Europa, południowa i środkowa Azja oraz północna Afryka. Zimuje w Afryce i południowej Azji. Przeloty III-V i VIII-X.

• rybołów amerykański (P. haliaetus carolinensis) - Ameryka Północna i Antyle. Zimuje w Ameryce Południowej.

• rybołów karaibski (P. haliaetus ridgwayi) - osiadły podgatunek z Ameryki Środkowej i Antyli

• P. haliaetus leucocephalus - osiadły podgatunek z Australii i Oceanii.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy na niżu, prawie wyłącznie na dwóch obszarach: Pojezierza Mazurskiegooraz Pomorza Zachodniego i częściowo Wielkopolski (całkowita liczebność: 70-75 par)^[4].

Cechy gatunku

Obie płci ubarwione jednakowo ale samice są nieco większe od samców. Wierzch ciała brązowy, brązowy pas biegnie również od oka, bokiem szyi na grzbiet. Spód czysto biały, na szyi i piersi szeroki pas brązowych plamek. Gardło i potylica brudnobiałe. Dziób i nogi szaroniebieskie. Długie skrzydła. Skrajny palec zwrotny.

Wymiary średnie

• Długość ciała 55-70 cm^[5][6]

• Rozpiętość skrzydeł 145-183 cm^[5][6]

• Masa ok. 1,6 kg

Biotop

Lasy, w których można znaleźć liczne duże, niezarośnięte zbiorniki wodne.

Gniazdo

Na szczycie starego, wyniosłego drzewa (zazwyczaj sosny). Zajmuje również sztuczne platformy.

Jaja

Składa w kwietniu ok. 3 jaj.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres ok. 5 tygodni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 9 tygodniach.

Pożywienie

Tylko i wyłącznie ryby, które chwyta rzucając się na nie z wyciągniętymi szponami i ze złożonymi skrzydłami.

JASTRZĘBIOWATE

rodzina ptaków z rzędu szponiastych. Występują na całym świecie.

• różnicowana wielkość (od jaszczurnika, który ma 22 cm długości, po sępa kasztanowatego o długości 120 cm)

• samice zazwyczaj większe niż samce

• upierzenie zazwyczaj ciemne, często z podłużnym wzorem

• u wielu gatunków występuje kilka odmian barwnych

• odżywiają się pokarmem zwierzęcym. Najczęściej polują na kręgowce, pożerają ich padlinę lub też zjadają owady.

• wyprowadzają jeden lęg w roku składający się z 1 do 6 jaj

• wysiadywanie trwa dość długo (do 7 tygodni).

SOKOŁOWATE

• długość ciała od 15 do 50 cm

• silnie zagięty ku dołowi dziób, ma w pobliżu nasady "ząb", wsuwający się przy zwarciu szczęk we wcięcie w żuchwie

• wąskie i krótkie skrzydła umożliwiają lot z dużymi prędkościami (w locie nurkowym ponad 300 km/h), oraz szybkie i dokładne manewrowanie (przy pogoni za zdobyczą)

• samice są większe od samców (nawet o 30%)

• w obrębie gatunku często występuje polimorfizm barwny nie związany ani z płcią, ani z wiekiem

• żywią się upolowanymi przez siebie kręgowcami (często chwytanymi w locie) lub owadami, zazwyczaj unikają padliny

• wyprowadzają jeden lęg w roku, złożony z 3 do 6 jaj

• nie budują gniazd; gnieżdżą się w szczelinach skalnych lub opuszczonych gniazdach innych ptaków.

GŁUSZCOWATE

wyróżniana niekiedy rodzina ptaków z rzędu grzebiących (Galliformes). Obejmuje gatunki lądowe, grzebiące, nazywane czasem leśnymi kurakami. Są to masywne ptaki o silnych kończynach bez ostróg. Zamieszkują północną półkulę (holoarktyka). Obecnie gatunki z tej rodziny zaliczane są do rodzinykurowatych^[1].

KUROWATE

• różnicowaną wielkością (długość 120-2350 mm, ciężar 45-4500 g)

• samce bardzo barwne, często upierzenie z metalicznym połyskiem, posiadają ostrogi

• samice zazwyczaj mniejsze o maskującym ubarwieniu, zazwyczaj pozbawione ostróg

• często na głowie nagie pola jaskrawo ubarwionej skóry

• szybko biegają

• słabo latają

• żywią się pokarmem roślinnym uzupełnianym w okresie lęgowym przez bezkręgowce

• pokarm wydobywają grzebiąc w ziemi

• samce tokują w zrytualizowany sposób

• gnieżdżą się na ziemi

• jeden lęg w roku, 4 do 20 jaj w lęgu

• pisklęta są zagniazdownikami

• osiadłe (wyjątek stanowią niektóre przepiórki)

• niektóre gatunki udomowiono, bądź hoduje się je w stanie półdzikim.

CHRUŚCIELE

Obejmuje gatunki zazwyczaj związane z wodą i terenami podmokłymi (w obu przypadkach gęsto zarośniętymi), podszytem wilgotnych lasów tropikalnych. Zamieszkują cały świat poza najwyższymi szerokościami geograficznymi. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• długość ciała 14-50 cm

• masa ciała 40-1200 g

• boczne spłaszczenie ciała stanowi przystosowanie do przeciskania się w gęstej roślinności

• skrzydła krótkie, o zaokrąglonym obrysie, co czyni z nich słabych lotników

• krótki ogon, zazwyczaj złożony z miękkich piór

• nogi długie

• palce długie

• jedynie łyski (Fulica) mają płatkowate błony pławne

• wiele gatunków ma płaską, nagą, rogową narośl lub płytkę na czole

• zazwyczaj brak wyraźnego dymorfizmu płciowego

• żywią się pokarmem mieszanym

• pokarm zdobywają zarówno na lądzie, jak i w wodzie oraz pod wodą

• gnieżdżą się na ziemi, na wodzie, na roślinach lub w norach

• gniazdo zazwyczaj otwarte, rzadziej zamknięte w formie sfery z wejściem z boku

• w czasie pierzenia tracą lotki i przez 2 tygodnie są niezdolne do lotu

• wyprowadzają od 1 do 4 lęgów w roku

• składają od 2 do 16 jaj

• czasem w karmieniu późniejszych lęgów pomaga starsze rodzeństwo

• młode są zagniazdownikami, pokryte czarnym puchem

ŻURAWIE

• wysmukła sylwetka

• długie nogi

• duża część podudzia ponad stawem skokowym jest nieopierzona i ubarwiona na czarno lub czerwono

• duże skrzydła, doskonali lotnicy

• wydłużone i obwisłe lotki drugorzędowe zakrywają przy złożonych skrzydłach ogon

• na głowie niekiedy czub

• brak wyraźnego dymorfizmu płciowego

• długość ciała od 78 do 152 cm

• ciężar od 2 do 8 kg

• samce zazwyczaj większe od samic

• poza ptakami z rodzaju Balearica nigdy nie siadają na drzewie

• gniazdo na ziemi, w podmokłym terenie (jedynie ptaki z rodzaju Balearica budują je nieraz na drzewie)

• wyprowadzają jeden lęg w roku

• w zniesieniu 1 do 3 jaj

• wędrowne

• stado leci w charakterystycznym kluczu w kształcie litery V.

SIEWKOWATE

• ptaki małe lub średnie

• dość duża głowa i krótka szyja

• stosunkowo krótkie i cienkie dziób i nogi, przystosowane do brodzenia. Tylny palec nóg jest nieco wyżej niż pozostałe lub zanika, co decyduje o tym, że są dobrymi biegaczami

• szczątkowa błona pławna między palcami. Tylko płatkonogi mają błony pławne na palcach ^[3]

• dość długie skrzydła pozwalają na wytrwały i zręczny lot

• w wyniku całkowitego pierzenia, zaraz po gniazdowaniu, skromniejsze upierzenie letnie jest zastąpione godowym. Przed gniazdowanie dochodzi do drugiego częściowego pierzenia

• słabo wykształcony kciuk

• w czasie toków wydają charakterystyczny głos, wykonują specjalne ruchu w locie, a niektóre samce walczą ze sobą

• słabo zaznaczony dymorfizm płciowy i sezonowy

• w zniesieniu średnio 2 do 4 jaj w gniazdach na ziemi

• pisklęta są zagniazdownikami, wkrótce po wykluciu opuszczają gniazdo. Pokryte są gęstym puchem w barwach ochronnych

• wysiadują oboje rodzice lub samica (wyjątkiem jest mornel (Charadrius morinellus), u którego wysiadywaniem zajmuje się samiec)

• w czasie zagrożenia pisklęta rozpłaszczają się na ziemi, a rodzice starają się odstraszyć intruza krzykiem lub udając osobniki kalekie odwieść go od gniazda

BEKASOWATE

• zróżnicowane rozmiary, od 50 do 1000 g

• dziób krótki prosty lub długi prosty lub długi i zagięty łukowato ku dołowi albo lekko w górę, często jaskrawo ubarwiony

• nogi długie lub średnie, często jaskrawo ubarwione

• brak, lub szczątkowy kciuk

• rzadko występuje dymorfizm płciowy, ale dość częsty jest dymorfizm sezonowy

• w upierzeniu przeważają szarości i brązy, ewentualnie z białymi lub czarnymi elementami

• zamieszkują otwarte, podmokłe tereny; nieliczne gatunki - podmokłe lasy

• niektóre gatunki takie jak batalion, słonka czy kszyk odbywają charakterystyczne rytuały godowe

• gniazda budują na ziemi

• w zniesieniu zazwyczaj 4 jaja; jeśli składają drugi lęg, liczy on zazwyczaj 3 jaja

• zazwyczaj wysiadują oboje rodzice przez okres około 21 dni.

MEWY

• zróżnicowana masa ciała (od 100 g do 3 kg)

• brak dymorfizmu płciowego

• polimorfizm wiekowy i słabiej zaznaczony dymorfizm sezonowy

• osobniki dorosłe ubarwione są najczęściej jasno, czasem z domieszką szarego i czarnego

• młode zazwyczaj brunatno-białe

• gęste i zbite upierzenie o dobrze działającym gruczole kuprowym

• krępy tułów o długich skrzydłach, które w większości składają się z długich kości dłoni i lotek

• duża głowa z mocnym, prostym, zakończonym haczykiem dziobem

• nogi o 3 palcach spiętych błoną pławną, palec tylny słabo rozwinięty lub brak

• duże gatunki późno dojrzewają i przed osiągnięciem dojrzałości płciowej kilkakrotnie zmieniają ubarwienie

• doskonali lotnicy, latając pokonują długie dystanse. Potrafią szybować w czasie burzy i wirować w powietrzu

• dobrze pływają z ogonem ustawionym do góry, ale nie nurkują

• na lądzie dobrze chodzą i biegają

• pierzą się 2 razy w roku, po całkowitym wymianie piór jesienią przybierają skromniejsze upierzenie

• szata godowa, po częściowym pierzeniu, nadaje ich głowie czarną barwę, która jednak może mieć czasem kształt czarnej czapeczki

• żerują zarówno na lądzie, jak i w wodzie; wszystkożerne, choć wyraźnie przeważa pokarm zwierzęcy

• bardzo towarzyskie, często gnieżdżą się w dużych, gwarnych koloniach

• w zniesieniu zazwyczaj 1 do 3 jaj w płytkich jamkach w ziemi

• pisklęta to zagniazdowniki, lecz jeszcze długo po uzyskaniu zdolności do lotu żebrzą o pokarm, wkładany przez dorosłe osobniki prosto do dziobów. Pokryte są gęstym i plamistym puchem

• największa z nich to mewa siodłata o rozpiętości 170 cm i wadze 1,8 kg ^[2]

RYBITWY

• wysmukłe ciało

• duża głowa z prostym, ostro zakończonym dziobem

• krótkie nogi

• długi, rozwidlony ogon

• upierzenie zwykle białe z domieszką koloru czarnego

• doskonali lotnicy, ale słabo chodzą po ziemi

• większość gatunków pływa niechętnie

• pożywienie zdobywają w wodzie pikując na nie z góry, czasem biernie nurkują (wykorzystując rozpęd); niektóre chwytają owady w locie

• żywią się niemal wyłącznie drobnymi rybami i bezkręgowcami wodnymi

• zamieszkują brzegi zbiorników zarówno słodkowodnych, jak i słonych.

GOŁĘBIOWATE

• krępa budowa ciała

• stosunkowo mała głowa i dziób

• u nasady dzioba nabrzmiała, miękka woskówka

• miękkie i gęste upierzenie

• większość lata dobrze i szybko

• długość ciała od 15 do 65 cm

• pokarm roślinny - zasadniczo nasiona, niekiedy bezkręgowce

• pijąc zanurzają dziób w wodzie i wsysają ją

• gniazdo stanowi zazwyczaj platforma z drobnych gałązek

• zazwyczaj dwa jaja w zniesieniu (rzadziej jedno)

• gniazdowniki

• oboje rodzice wysiadują jaja i karmią młode

• pokarm piskląt przez pierwsze dni stanowi ptasie mleczko.

PŁOMYKÓWKOWATE

 Obejmuje gatunki mięsożerne, zamieszkujące niemal cały świat. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• szlara w kształcie serca

• stosunkowo słaby dziób

• stosunkowo długie nogi

• składają owalne jaja.

PUSZCZYKOWATE

Obejmuje gatunki mięsożerne, zamieszkujące niemal cały świat. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:

• okrągła szlara

• mocny dziób

• stosunkowo krótkie nogi

• znoszą niemal okrągłe jaja.

LELKOWATE

• długość ciała do 40 cm

• krótki dziób, który mogą szeroko otwierać

• dziób otoczony szczeciniastami piórami czuciowymi

• krótkie nogi

• ubarwienie maskujące (szaro-czarno-brązowe upierzenie)

• są aktywne w nocy

• polują na duże owady

• posiadają zdolność hibernacji

• nie budują gniazd, jaja składają bezpośrednio na ziemi.

JERZYKOWATE

Obejmuje ptaki małe lub średnie, o długich, ostro zakończonych skrzydłach i krótkich dziobach z szeroką paszczą, ułatwiających chwytanie owadów w locie. Jerzyki mają bardzo krótkie nogi z silnymi stopami i palcami skierowanymi do przodu, co ułatwia chwytanie się nawet pionowych powierzchni, natomiast praktycznie uniemożliwia chodzenie po ziemi. Ptaki te większość życia spędzają w powietrzu. Upierzenie zwykle czarne lub matowobrązowe z białymi akcentami.

ZIMORODKOWATE

Należy tutaj około 90 gatunków zazwyczaj małych ptaków o dużych głowach, dużych, długich, bocznie spłaszczonych i ostrych dziobach, krótkich nogach i krótkim ogonie.

Zimorodkowate żyją zarówno w środowiskach leśnych jak i związanych z wodami śródlądowymi. Największym gatunkiem jest kukabura chichotliwa osiągająca 45 cm długości. Zimorodki żyjące blisko wód polują głównie na drobne ryby (rzucając się na nie nagle do wody), a te żyjące w lasach najczęściej na drobne gady. Niezależnie od rodzaju zdobyczy, zimorodki przed zjedzeniem zabijają ją uderzając o gałąź lub kamień.

ŻOŁNY

Charakteryzują się bardzo kolorowym ubarwieniem, smukłym ciałem i wydłużonymi środkowymi sterówkami. Wszystkie mają zakrzywiony do dołu dziób i ostro zakończone skrzydła. Większość gatunków występuje w Afryce, a pozostałe w południowej Europie,Madagaskarze, Nowej Gwinei i Australii.

Odżywiają się latającymi owadami, w szczególności osami i pszczołami. Zwykle wyczekują na wystającej gałęzi i po zauważeniu zdobyczy, podlatują i chwytają ją w locie. W 20 niezależnych badaniach nad 16 gatunkami żołn, wykazano, że błonkoskrzydłe stanowią od 20 do 96% wszystkich zjadanych owadów, z tego pszczoły miodne stanowią jedną trzecią (Fry CH, 1992). Po schwytaniu zdobyczy, żołny usuwają przed zjedzeniem żądło i jad. Jeżeli owad, np. pszczoła usiądzie, nawet w bezpośrednim pobliżu żołny, ptak nie będzie próbował upolować owada. Żołny są "zaprogramowane" aby chwytać owady wyłącznie w locie.

Żołny są towarzyskimi ptakami, gniazdują kolonijnie. Tak jak pozostałe kraskowe, wykopują tunele w piaszczystej ziemi, w których składają 2-9 (w zależności od gatunku) białych jaj. Większość gatunków jest monogamiczna, potomstwem opiekują się oboje rodzice.

KRASKI

Tak jak inne kraskowe są kolorowo ubarwione, a ich palce są zrośnięte, z tym że u krasek zrośnięte są jedynie dwa wewnętrzne palce, a dwa zewnętrzne są wolne.

Polują na owady, które chwytają w locie. Gniazdują w rozmaitych dziuplach i innych otworach w drzewach, w których składają 2-4 jaja. Występują głównie w cieplejszych krajach, połowa gatunków w Afryce.

DZIĘCIOŁOWATE

• rozmiary od małych po średnie (od 8 do 50 cm długości i od 6 do 315 g wagi)

• bardzo silny, dłutowaty dziób

• silnie rozwinięty, bardzo długi język wraz ze specyficznie zbudowanym aparatem gnykowym

• język pokryty lepką wydzieliną gruczołów ślinowych podjęzykowych

• sztywne, ostro zakończone sterówki umożliwiające opieranie się ogonem o drzewo

• bardzo ostre pazury, zazwyczaj parami przeciwstawne

• pożywienie stanowią owady uzupełniane pokarmem roślinnym

• niektóre gatunki wsuwają szyszkę bądź orzech między gałęzie lub w szczelinę kory w upatrzonym przez siebie miejscu i następnie rozbijają je. Takie miejsce nazywane jest kuźnią.

• niektóre gatunki dziurawią gatunki bogatych w soki drzew, które wabią i unieruchamiają owady następnie zjadane przez ptaka.

• monogamiczne, niektóre gatunki w okresie godowym szybko uderzają w suchą pustą gałąź. Powstały odgłos godowy nazywany jest bębnieniem.

• gnieżdżą się w dziuplach, niemal zawsze samodzielnie wykutych

• wyprowadzają jeden lęg w roku, pisklęta wykluwają się nagie i ślepe, z charakterystycznym zgrubieniem na pięcie, na którym siedzą w niewyścielonej dziupli.

PLUSZCZE

Pluszcze jako jedyne z rzędu wróblowatych potrafią szukać pod wodą larw owadów. Pływają lub spacerują pod wodą. To pękate ptaki z krótkim dziobem o delikatnie zadartym ogonie. 
     Budują gniazda o okrągłym kształcie w pobliżu szybko płynących wód. Osobniki obu płci są podobne.
     W Polsce występuje tylko 1 gatunek z tej rodziny - pluszcz.

KRUKOWATE

• średnie lub duże

• mocny dziób

• u wielu gatunków duża ilość barwy czarnej w upierzeniu, zwykle z połyskiem; inne barwy to szara, zielona, żółta lub niebieska

• gniazda budowane z gałązek, umieszczone na drzewach lub krzewach, rzadziej w dziuplach

• jeden lęg w roku, wczesną wiosną

• w zniesieniu 2 do 8 jaj, od białawych do bladozielonych, z plamkami.

WILGI

Są to ptaki średniej wielkości. Występuje u nich wyraźny dymorfizm płciowy, samce ubarwione są dużo okazalej. Głowa większości gatunków jest ubarwiona na żółto z czarnymi elementami.

WILGI

• gęste, pastelowe upierzenie

• na głowie zazwyczaj czubek

• średnia wielkość

• odżywiają się pokarmem zwierzęcym i roślinnym

• gatunki północne inwazyjne.

SKOWRONKI

odzina małych ptaków z rzędu wróblowych, obejmująca ok. 100 gatunkówzamieszkujących prawie cały świat (z wyjątkiem Grenlandii i Ameryki Południowej, nie licząc izolowanych osiadłych populacji górniczka w Andach). Występują przede wszystkim na suchych, skąpo zarośniętych terenach stepowych lub na terenach rolniczych.

U większości gatunków obie płci ubarwione podobnie - maskująco, zwykle brązowo, niekiedy z czarnymi i białymi plamkami. Jedynie samce kalandry czarnej są całe czarne. Skowronki mają wydłużony tylny pazur. Potrafią szybko biegać i wytrwale latać, niektóre odbywają loty godowe z intensywnym śpiewem. Gniazdują na ziemi. Składają 2-6 jaj, zwykle plamkowanych. Odżywiają się owadami, a poza okresem lęgowym - nasionami.

W Polsce występują trzy gatunki lęgowe (skowronek, dzierlatka i lerka) oraz jeden przelotny i zimujący (górniczek). Ponadto do polskiej awifauny zalicza się cztery gatunki zalatujące wyjątkowo (kalandra szara, czarna i białoskrzydła oraz skowrończyk krótkopalcowy).

POKRZEWKOWATE

rodzina ptaków z rzędu wróblowych, gniazdujących w większości w Europie i północnej Azji. Są to ptaki podejmujące dalekie wędrówki, zimujące najczęściej w tropikach Afryki i Azji.

Są to małe ptaki owadożerne, o skromnym, nierzucającym się w oczy upierzeniu. W większości przypadków obie płcie wyglądają identycznie. Często najpewniejszą cechą charakterystyczną umożliwiającą zidentyfikowanie danego gatunku pokrzewkowatych jest ich śpiew.

DROZDOWATE

• są małe lub średniej wielkości

• mają upierzenie zmienne, często brązowe lub szare, ale są również gatunki jaskrawo ubarwione

• owadożerne, często szukają pokarmu na ziemi

• wiele z nich odznacza się bogatym repertuarem pieśni i pięknym śpiewem.

W Polsce rodzina jest reprezentowana przez kilkanaście gatunków, w tym kilka lęgowych lub lokalnie lęgowych.

MUCHOŁÓWKI

Są to ptaki niewielkich rozmiarów, odżywiające się owadami. Zazwyczaj czatują nieruchomo na owady i chwytają je w locie, rzadziej zbierają larwy z liści drzew. Mają stosunkowo szeroki i płaski dziób ze szczecinkami wokół nozdrzy.

JASKÓŁKOWATE

• krótki dziób i szeroka paszcza

• długie, ostro zakończone skrzydło

• w przeciwieństwie do jerzykowych są zdolne do chodzenia po ziemi

• na ogół brak dymorfizmu płciowego

• żywią się owadami chwytanymi w locie, stąd wysokość lotu zależy od wilgotności powietrza

• gniazda na skałach, budynkach lub w norach (bardzo rzadko na drzewach), w skład materiału na gniazdo zawsze wchodzi ślina ptaka

• zwykle jeden do dwóch lęgów w roku, w zniesieniu 4 do 6 jaj

• gatunki północne wędrowne, południowe osiadłe.

PLISZKOWATE

Są to ptaki owadożerne polujące na ziemi. Występują na otwartych przestrzeniach. Gniazdo wiją na ziemi, składają w nim do 6 jaj.

SZPAKOWATE

rodzina ptaków z rzędu wróblowych, obejmująca ponad sto dwadzieścia gatunków. Są to małe lub średnie ptaki, w większości owadożerne, niektóre żywią się również owocami. Wiele gatunków żyje na otwartych przestrzeniach i tworzy duże stada.

Charakterystyczną cechą szpaków są wybitne zdolności naśladowania różnych odgłosów (ptaki mimetyczne), w tym ludzkiej mowy i dźwięków wydawanych przez maszyny, np. dźwięk alarmu samochodowego. Gwarek czczony jest hodowany w niewoli właśnie dla swoich zdolności naśladowania ludzkiej mowy.

TRZNADLOWATE

rodzina ptaków z rzędu wróblowych, obejmuje kilkaset gatunków. Są to małe lub średnie ptaki, odżywiające się przeważnie owadami bądź ziarnami. Większość gatunków zamieszkuje Amerykę Północną i Południową.

ŁUSZCZAKI

• odżywiają się nasionami, w okresie lęgowym często uzupełnionymi owadami

• w dziobie specjalne listwy ułatwiające łuskanie ziaren

• gniazda na ziemi lub drzewach, w zniesieniu zwykle 4 do 6 jaj

• w okresie polęgowym często zbierają się w stada (czasem wielogatunkowe)

• ciężar 12-60 g

• niektóre gatunki (z rodzaju Loxia - krzyżodzioby) mają skrzyżowane szczęki.

W Europie gnieździ się około 18 gatunków, a kilka zalatuje. Do polskiej awifauny zalicza się 18 gatunków, z czego 11 to ptaki lęgowe.

WRÓBLOWE

Są to z reguły małe lub średnie ptaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, ubarwieniu i trybie życia. Stopy wróblowych mają cztery palce łączące się z nogą na tej samej wysokości. Trzy są skierowane do przodu, a najbardziej wewnętrzny - do tyłu. U większości gatunków skrzydła stopniowo zwężają się w stronę ich czubka, co stanowi przystosowanie do szybkiego poderwania się do lotu i sprawnego manewrowania w powietrzu. Zmniejsza to jednak zdolność utrzymania wysokiej prędkości lotu.

Wiele z nich prowadzi leśny tryb życia. Większość żywi się pokarmem roślinnym lub owadami. Często tworzą pary monogamiczne. Samce większości gatunków aktywnie uczestniczą w wysiadywaniu jaj i wychowywaniu młodych.

SIKOROWATE

• osiągają niewielkie rozmiary (średnia długość ciała: 12-13 cm),

• mają krótkie skrzydła, ogon stosunkowo długi,

• mają mały, krótki dziób (odżywiają się owadami),

• większość charakteryzuje się kontrastowym, najczęściej czarno-białym, ubarwieniem głowy,

• mają 10 lotek I rzędu oraz 12 sterówek.

Są to w większości gatunki o dużej liczebności (przykładowo sikora bogatka jest jednym z najliczniejszych ptaków Polski). Nie są zagrożone wyginięciem. Jedynie 3 gatunki z rodzaju Parus uznaje się za narażone w przyszłości na utratę liczebności lub wręcz wymarcie. Do polskiej awifauny zalicza się 7 gatunków, wszystkie są objęte ścisłą ochroną gatunkową^[2].

PEŁZACZOWATE

rodzina ptaków z rzędu wróblowych, obejmująca kilka gatunków małych ptaków. Pełzacze występują w Europie i północnej Azji. Pełzacz amerykański występuje w Ameryce Północnej, a pełziec na subkontynencie indyjskim i w Afryce subsaharyjskiej. Pełzacze są bardzo podobne w wyglądzie i zachowaniu, dlatego też na obszarach, gdzie występuje więcej niż jeden gatunek, odróżnienie ich sprawia duże trudności. Pełzaczowate nie podejmują dalekich migracji.

W Polsce występują dwa gatunki: pełzacz leśny i pełzacz ogrodowy.

Są małymi ptakami, żerującymi na drzewach. Z wierzchu są brązowe, a od spodu białe. Mają długi zakrzywionydziób, którym wydobywają drobne bezkręgowce z zagłębień w korze. Podobnie jak dzięcioły, mają sztywnesterówki, którymi podpierają się, podczas przebywania na pniu drzewa. Gniazdują w rozmaitych szczelinach w pniach lub między pniem a korą.

Pełziec różni się od pozostałych gatunków, bardziej kropkowanym ubarwieniem (również na spodzie ciała) oraz budową sterówek, które nie spełniają funkcji podpierającej.

DZIERZBOWATE

Występują głównie w Eurazji i Afryce, dwa gatunki spotykane są w Ameryce Północnej. Nie ma żadnych przedstawicieli tej rodziny w Ameryce Południowej i Australii. Dzierzbowate polują na owady, gady i inne drobnekręgowce, w tym ssaki. Ich unikalną cechą jest zwyczaj nabijania swoich ofiar na cierń lub ostrą gałąź. Takie unieruchomienie ofiary ułatwia jej pokawałkowanie na łatwiejsze do spożycia fragmenty. Ciernie wykorzystywane są również jako spiżarnie, dzierzba może wrócić do tak zmagazynowanego pożywienia w późniejszym terminie.

W Polsce gniazdują cztery gatunki dzierzb: gąsiorek, dzierzba czarnoczelna, srokosz i dzierzba rudogłowa^[2]. Sporadycznie zalatuje dzierzba pustynna i dzierzba śródziemnomorska.

STRZYŻYKI

Są to w większości małe ptaki, mają krótkie skrzydła i zakrzywiony do dołu dziób. Niektóre gatunki często trzymają swój ogon postawiony pionowo w górę, tak właśnie zachowuje się występujący w Polsce strzyżyk zwyczajny. Wszystkie są owadożerne.

U żadnego z gatunków nie występuje dymorfizm płciowy. Wszystkie budują również podobne kuliste gniazda.

PŁOCHACZE

Jest to jedyna rodzina ptaków endemiczna dla Palearktyki. Większość gatunków zamieszkuje obszary górskie; jedynie pokrzywnica, płochacz śniady oraz płochacz syberyjski żyją też na terenach nizinnych. Nie odbywają dalekich wędrówek, ale zimą przenoszą się w niższe partie gór i na tereny o łagodniejszym klimacie położone bardziej na południu.

Z wyglądu przypominają wróble (ale nie są z nimi blisko spokrewnione). Mają rude, brązowe lub szare, kreskowane upierzenie, cienki i ostry dziób. Obie płci są ubarwione podobnie. Gniazdują na ziemi, wśród niskiej roślinności lub w szczelinie skalnej. Składają 3-6 jaj o barwie od zielonkawej do niebieskiej. Odżywiają sięowadami, a zimą również nasionami i jagodami.

W Polsce występuje pokrzywnica i płochacz halny. Płochacz syberyjski zalatuje wyjątkowo.

OGONIATKI

Są to małe ptaki o długich ogonach, zamieszkujące trzcinowiska i podobne siedliska. Nie podejmują migracji, dotyczy to zarówno gatunków zamieszkujących strefę tropikalną jak i umiarkowaną.

KOWALIKOWATE

Unikalną cechą kowalikowatych jest ich zdolność do utrzymywania się na pniach drzew głową w dół, większość potrafi się w tej pozycji sprawnie poruszać. Inne ptaki, często poruszające się po pniach drzew, takie jakdzięcioły i pełzacze, ustawione są zawsze głową do góry. Kowaliki są do siebie bardzo podobne pod względem wielkości, wyglądu i zwyczajów. Są ptakami wszystkożernymi, zjadają chętnie owady, ich larwy, orzechy i nasiona, które chowają w szczelinach kory^[2].

REMIZY

w Polsce dosyć częsty, głównie na niżu.

Są to małe ptaki, słynące z konstrukcji bardzo kunsztownych gniazd, które budowane są tak, aby zwisały z końca gałęzi, na której są umiejscowione. Często, gniazdo jest lokalizowane w pobliżu lub bezpośrednio nad powierzchnią wody.

RANIUSZKI

W Polsce występuje jeden gatunek - raniuszek zwyczajny.

Są to małe ptaki, wyglądem przypominające sikory, łacińska nazwa rodzaju Aegithalos wywodzi się z greki i oznacza właśnie sikorę. Podobnie jak sikory, raniuszki są owadożerne.

Raniuszki słyną z budowy bardzo specyficznych gniazd. Są to owalne konstrukcje z otworem wlotowym z boku, wykonane niemal w całości z mchu. Maskowane są dodatkami z porostów, kory i pajęczyn.

WIKŁACZOWATE

Są to ptaki żywiące się zazwyczaj ziarnem zbóż i nasionami traw, a także owadami. Większość z nich żyje w Afryce subsaharyjskiej, pozostałe w Azji i Australii. Samce wielu gatunków, zwłaszcza z regionów tropikalnych, są kolorowo ubarwione, często żółte lub czerwone. Zwykle występuje dymorfizm płciowy, często wiekowy lub sezonowy.

Wikłaczowate zawdzięczają swoją nazwę niezwykle misternym gniazdom. Każdy gatunek do budowy gniazd używa specyficznych dla siebie materiałów, popularne są źdźbła traw, wikłane ze sobą w skomplikowane kosze. Niektóre gatunki budują zbiorowe gniazda plecione z ciernistych gałązek lub patyków.

Wikłaczowate to stadne ptaki, które często gniazdują kolonijnie. Para ptaków buduje gniazdo wspólnie, przy czym początkowe stadia są zazwyczaj wykonywane przez samca i stanowią swego rodzaju reklamę jego możliwości.

---