arek Andrzej
komentarz
LEX 2007
Komentarz do art.265 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, LEX, 2007, wyd. IV.
Stan prawny: 2007.03.15
1. Rodzajowym przedmiotem ochrony rozdz. XXXIII jest ochrona informacji przed ich bezprawnym ujawnieniem, uzyskaniem lub wykorzystaniem. Słusznie podkreśla B. Kunicka-Michalska wielopłaszczyznowość tej ochrony, dzieląc przepisy komentowanego rozdziału na trzy grupy. Pierwsza grupa, to przepisy chroniące informacje będące tajemnicą (państwową, służbową, zawodową lub prywatną); drugą grupę tworzą przepisy chroniące informacje (ich nośniki) przed zniszczeniem lub naruszeniem, wreszcie do trzeciej grupy należy zaliczyć przepisy chroniące urządzenia techniczne służące do utrwalenia i przekazywania informacji [zob. A. Wąsek (red.), Komentarz, t. II, s. 407 i n.].
2. Artykuł 265 § 1-3 chroni informacje stanowiące tajemnicę państwową przed ich ujawnieniem lub nieuprawnionym wykorzystaniem.
Dla stosowania komentowanych przepisów podstawowe znaczenie ma ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631). Ustawa ta szczegółowo reguluje sposób nadawania klauzuli tajności informacjom stanowiącym tajemnicę państwową, organizację ochrony takich informacji oraz sposób i warunki ich udostępniania.
Według art. 2 pkt 1 cyt. ustawy tajemnicą państwową jest informacja niejawna, określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych ( zał. nr 1 do ustawy), której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli, albo narazić te interesy na co najmniej znaczną szkodę. Ustawa o ochronie informacji niejawnych posługuje się więc materialno-formalnym określeniem informacji stanowiących tajemnicę państwową, które wymaga wystąpienia łącznie dwóch kryteriów: zagrożenia podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej oraz ujęcia informacji w wykazie rodzajów informacji stanowiących tajemnicę państwową (por. B. Kunicka-Michalska, j.w., s. 459).
3. Wydaje się, że "znaczność" szkody, o której mowa w art. 2 pkt 1 cyt. ustawy, należy oceniać z punktu widzenia rodzaju dobra lub interesu, który został narażony w wyniku nieuprawnionego ujawnienia informacji stanowiącej tajemnicę państwową.
4. Penalizowane zachowanie polega na ujawnieniu tajemnicy chociażby jednej osobie nieupoważnionej - przez przekaz ustny, udostępnienie dokumentu (tj. zapisu informacji utrwalonej na dowolnym nośniku) albo innego przedmiotu objętego tajemnicą (np. urządzenia lub broni albo składnika używanego do jej wytwarzania). Nie wydaje się natomiast, aby warunki penalizacji spełniało "ujawnienie" takiej tajemnicy znakiem, gestem lub nawet mimiką (tak wyr. SN z 17 III 1971 r., III KR 260/70, OSNKW 1971, nr 10, poz. 151 oraz R. Góral, Komentarz, s. 433). Interpretacja taka uczyniłaby "bezbrzeżnym" rozumienie pojęcia ujawnienia, naruszając zasadę dostatecznej określoności zachowania podlegającego penalizacji.
5. Nie stanowi ujawnienia tajemnicy powtarzanie czy przekazywanie innym informacji, która wprawdzie objęta jest tajemnicą państwową, ale wcześniej została ujawniona, w szczególności w środkach masowej informacji i jest powszechnie znana lub może do niej każdy uzyskać łatwy dostęp.
6. Przez nieuprawnione wykorzystanie informacji stanowiącej tajemnicę państwową, o którym mowa w art. 265 § 1, należy rozumieć posłużenie się taką informacją w jakiejkolwiek działalności, w szczególności politycznej, gospodarczej lub naukowej (np. w publikacjach, badaniach, w negocjacjach handlowych z partnerem zagranicznym). Warunkiem penalizacji jest, aby to wykorzystanie nastąpiło wbrew przepisom ustawy (tj. ustawy o ochronie informacji niejawnych).
7. Podmiotem omawianego przestępstwa w obu jego typach wykonawczych może być każdy, kto z racji swej działalności zapoznał się z informacją stanowiącą tajemnicę państwową lub została mu ona powierzona. Dotyczy to zarówno funkcjonariuszy publicznych, jak i innych osób, np. zatrudnionych w przemyśle zbrojeniowym, w instytucjach planowania strategicznego itp. Nie wydaje się, aby trafny był pogląd, iż podmiotem ujawnienia tajemnicy państwowej może być tylko osoba pełniąca służbę publiczną, natomiast podmiotem wykorzystania tej tajemnicy także inna osoba (tak W. Wróbel, Prawnokarna ochrona tajemnicy państwowej, CzPKiNP 2000, nr 2 oraz R. Góral, Komentarz, s. 433). Przepis art. 265 § 1, ujmujący podmiot omawianego przestępstwa jako powszechny, nie daje podstawy do takiego rozróżnienia.
8. Przestępstwo ujawnienia tajemnicy państwowej ma charakter umyślny i może być popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym.
9. Typem kwalifikowanym omawianego przestępstwa jest ujawnienie wiadomości stanowiącej tajemnicę państwową osobie działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego (art. 265 § 2). Przestępstwo to może, ale nie musi być formą współpracy z obcym wywiadem (zob. art. 130 § 2); decyduje o tym charakter instytucji zagranicznej, której ujawniono informację objętą tajemnicą oraz świadomość sprawcy co do tej okoliczności. Zakres ochrony art. 265 § 2 jest więc szeroki, co ma na celu zapobieganie ujawnianiu tajemnic, w tym tajemnic gospodarczych, również osobom działającym na rzecz obcych instytucji o charakterze niewywiadowczym.
10. Artykuł 265 § 3 przewiduje również karalność nieumyślnego (tj. wynikłego z lekkomyślności lub niedbalstwa) ujawnienia tajemnicy państwowej, z tym że podmiotem tego przestępstwa może być tylko osoba, która z nią się zapoznała w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym upoważnieniem (przestępstwo indywidualne).
arek Andrzej
komentarz
LEX 2007
Komentarz do art.266 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, LEX, 2007, wyd. IV.
Stan prawny: 2007.03.15
1. Zgodnie z art. 266 § 1, odpowiedzialności karnej podlega, kto ujawnia tajemnicę, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą albo działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Przepis ten chroni tajemnicę zawodową w sensie ścisłym (tj. związaną z zawodem, z którym łączy się określony stopień zaufania), jak i w sensie szerszym, obejmującym zastrzeżone jako tajemnica informacje, z którymi ktoś zapoznał się w związku z pełnioną działalnością o charakterze publicznym, społecznym, gospodarczym lub naukowym. Jest to więc ze względu na podmiot przestępstwo indywidualne, którego może się dopuścić jedynie osoba zobowiązana do zachowania w tajemnicy określonych informacji.
2. Działanie przestępne może polegać na ujawnieniu informacji objętej tajemnicą albo na jej nieuprawnionym wykorzystaniu (co do wykładni tych pojęć - zob. uwagi do art. 265).
3. Omawiane przestępstwo ma charakter formalny; można się go dopuścić jedynie umyślnie tak w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym.
4. Źródłem obowiązku zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywanym zawodem lub rodzajem działalności może być przepis prawny lub przyjęte przez siebie zobowiązanie. To drugie określenie zakreśla bardzo szeroko obowiązek zachowania tajemnicy na podstawie niejasnej podstawy prawnej. Wydaje się, że podmiot zobowiązujący do zachowania tajemnicy pracownika, członka organizacji prowadzącej działalność publiczną, społeczną lub gospodarczą musi opierać nałożone zobowiązanie na konkretnej podstawie prawnej (np. art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 1983 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, art. 45 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej czy art. 12 ustawy z dnia 29 maja 1995 r. o statystyce publicznej).
5. Szczególne znaczenie ma obowiązek zachowania tajemnicy przez osoby wykonujące zawód związany z zaufaniem publicznym, gdyż tego rodzaju działalność wiąże się z uzyskiwaniem informacji ważnych dla poszczególnych osób oraz dla interesu społecznego. Chodzi tu przede wszystkim o tajemnicę zawodową lekarza, adwokata, radcy prawnego i dziennikarza. Tak więc art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty nakłada na lekarza obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem i jego chorobą (nawet po śmierci pacjenta); art. 6 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze zobowiązuje adwokata do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się od klienta, udzielając pomocy prawnej (porady w toku prowadzenia sprawy), przy czym analogiczny obowiązek formułuje ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (art. 3 ust. 3 i 4); wreszcie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe, ustanawiając obowiązek tajemnicy zawodowej dziennikarza, zakazuje dziennikarzowi ujawnienia danych autora materiału prasowego, listu do redakcji lub informacji przekazanej z zastrzeżeniem anonimowości.
6. Typem kwalifikowanym przestępstwa ujawnienia tajemnicy zawodowej lub związanej z wykonywaną działalnością jest ujawnienie tajemnicy służbowej (art. 266 § 2). Podmiotem tego przestępstwa może być tylko funkcjonariusz publiczny, tj. osoba określona w art. 115 § 13 (por. uwagi do tego przepisu).
7. Penalizacji na podstawie art. 266 § 2 podlega ujawnienie przez funkcjonariusza publicznego osobie nieuprawnionej informacji stanowiącej tajemnicę służbową albo innej informacji, którą funkcjonariusz ten uzyskał w związku z wykonywaniem czynności służbowych. Do znamion przestępstwa należy, aby ujawnienie informacji, o których mowa w tym przepisie, stwarzało choćby potencjalne zagrożenie dla prawnie chronionego interesu publicznego lub prywatnego. Jest to więc przestępstwo formalne z narażenia. Można się go dopuścić jedynie umyślnie, w obu formach zamiaru (nieumyślne ujawnienie informacji objętej tajemnicą służbową może podlegać penalizacji na podstawie art. 231 § 3, jeżeli spowodowało istotną szkodę - por. uwagi do tego przepisu).
8. Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, tajemnicą służbową jest informacja niejawna, nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi lub wykonywaniem prac zleconych przez funkcjonariusza publicznego, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes publiczny, prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej. Bliższe określenie przedmiotu tajemnicy służbowej należy wiązać z treścią poszczególnych regulacji prawnych, które taką tajemnicę ustanawiają.
9. Osoby zobowiązane do tajemnicy służbowej lub zawodowej mogą być zwolnione z zachowania w tajemnicy posiadanych informacji w razie wezwania do złożenia zeznań w postępowaniu karnym. Decyzję w tym przedmiocie podejmuje sąd lub prokurator prowadzący sprawę, kierując się interesem wymiaru sprawiedliwości (art. 180 § 1 k.p.k.). W wypadku notariusza, adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza rygory uchylenia obowiązku tajemnicy są ostrzejsze. Decyzja taka zastrzeżona jest do wyłącznej kompetencji sądu i może być podjęta jedynie wtedy, gdy jest to niezbędne dla wymiaru sprawiedliwości, a dana okoliczność (fakt dowodowy) nie może być ustalona na podstawie innego dowodu ( art. 180 § 2 k.p.k.). Należy dodać, że nawet w takich warunkach nie można zobowiązać dziennikarza do ujawnienia danych dotyczących tzw. anonimatu (informatora, autora listu), chyba że może to zapobiec popełnieniu przestępstwa określonego w art. 240 k.k. Jeżeli chodzi o adwokata - nie można uchylić zakazu przesłuchania go co do okoliczności, o których dowiedział się, wykonując obowiązki obrońcy w postępowaniu karnym (art. 178 pkt 1 i art. 180 § 3 k.p.k.) (bliżej zob. S. Waltoś, Proces karny, Warszawa 2002, s. 353-355).
udyn-Kulik Magdalena, Kozłowska-Kalisz Patrycja, Kulik Marek, Mozgawa Marek
komentarz
Oficyna 2007
Komentarz do art.266 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] M. Mozgawa (red.), M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Oficyna, 2007, II wyd.
Stan prawny: 2007.10.10
1. Przedmiotem ochrony jest poufność informacji (co do pojęcia informacji - por. uwaga 1 do art. 265); przepis chroni stosunek zaufania pomiędzy dysponentem a depozytariuszem informacji, który jest warunkiem prawidłowości wykonywania określonych zawodów, pełnienia funkcji czy prowadzenia pewnych działalności (Wróbel (w:) Zoll II, s. 1264); tym samym ochroną w tym przepisie objęty będzie także interes prywatny (sfera prywatności), jak też inne interesy, w które godzi ujawnienie tajemnicy służbowej (z § 2) - por. art. 2 pkt 2 ustawy o ochronie informacji niejawnych.
2. Przepis przewiduje penalizację naruszenia tzw. tajemnicy zawodowej (funkcyjnej) i prywatnej ( § 1) oraz służbowej (§ 2).
3. Tajemnica zawodowa istnieje, gdy wiadomość nią objęta została uzyskana przez osobę reprezentującą określony zawód, z tytułu wykonywania którego było możliwe wejście w posiadanie cudzej tajemnicy czy sekretu (Wróbel, Niektóre problemy..., s. 29-30). Ustalenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej może wynikać wprost z przepisów regulujących tryb i zasady wykonywania określonych zawodów bądź z przyjęcia na siebie zobowiązania co do nieujawniania faktów poznanych w związku z wykonywaną pracą zawodową. Źródłem obowiązku zachowania dyskrecji w przypadku tajemnicy zawodowej nie muszą być wyraźne przepisy prawne, lecz także zasady etyki zawodowej. Tajemnica zawodowa ma dwojaki charakter, tzn. może obejmować wiadomości, które dotyczą życia określonych osób, uzyskane w ramach dokonywania czynności zawodowych czy też pełnionych funkcji oraz informacje dotyczące samego zawodu i sposobu jego wykonywania. Przepis § 1 nie dotyczy jednak tylko tajemnicy zawodowej; ma bowiem zakres o wiele szerszy - obejmuje także każdą tajemnicę, poznaną w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Stąd też ten rodzaj tajemnicy określany jest także jako tajemnica funkcyjna (Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko..., s. 445-446). Pojęcie tajemnicy prywatnej natomiast używane być może ze względu na rodzaj informacji stanowiących przedmiot tajemnicy, tj. dotyczących prywatnej sfery życia dysponenta informacji.
4. Paragraf 1 art. 266 stanowi zatem normę sankcjonującą w stosunku do tych wszystkich naruszeń tajemnicy zawodowej, w których przepisy nakładające obowiązek jej dochowania stanowią normę niezabezpieczoną, tj. nie przewidują wprost sankcji karnych za naruszenie obowiązku tajemnicy (np. ustawa z 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm. w stosunku do tajemnicy adwokackiej albo ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm. - w stosunku do tajemnicy lekarskiej), albo mogącą mieć zastosowanie tam, gdzie przepisy wprawdzie nie przewidują wprost ustawowego obowiązku zachowania tajemnicy, natomiast charakter wykonywanego zawodu czy prowadzonej działalności pozwala na wejście w posiadanie informacji poufnych i z reguły dotyczących życia prywatnego jednostki (np. nauczyciele, pracownicy szkół wyższych; Wróbel (w:) Zoll II, s. 1264 i n.; tenże, Niektóre problemy ..., s. 20-24); w każdym razie § 1 może dotyczyć w zasadzie ochrony każdej cudzej tajemnicy (Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko ochronie..., s. 446).
5. Źródłem obowiązku zachowania tajemnicy w przypadku przestępstwa z § 1 jest bądź konkretny przepis prawa (np. art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, art. 100 § 2 pkt 4, 5 k.p., art. 6 prawa o adwokaturze), bądź też umowa pomiędzy dysponentem informacji i depozytariuszem, której treścią jest przyjęcie zobowiązania dyskrecji.
6. Co do znamion "ujawnia", "wykorzystuje" - por. uwagi do art. 265 k.k.
7. Zgodnie z treścią art. 2 pkt 2 ustawy z 22 stycznia 1999 r. - o ochronie informacji niejawnych (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631 ze zm.) tajemnicą służbową jest informacja niejawna, niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli lub jednostki organizacyjnej.
8. Podstawowym kryterium odróżniającym tajemnicę zawodową od służbowej jest pierwszorzędność interesów, które chronione są przez zakazy ujawniania informacji objętych tymi rodzajami tajemnic; obowiązek zachowania tajemnicy służbowej ma charakter publiczny i uzasadniony jest przede wszystkim interesem społecznym, natomiast tajemnica zawodowa obejmuje swoim zakresem informacje dotyczące najczęściej sfery życia osobistego i odnosi się do interesów osobistych czy też prywatnych, indywidualnych (Preussner-Zamorska, Zakres prawnie chronionej..., s. 310).
9. Przepisy prawa regulują następujące rodzaje tajemnic, związanych najczęściej właśnie z pełnioną funkcją, wykonywanym zawodem, prowadzoną działalnością: sędziowską ( art. 85 ustawy z 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.; art. 35 ustawy z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.); prokuratorską ( art. 48 ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.); adwokacką ( art. 6 ustawy z 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.); radcowską ( art. 3 ust. 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.); notarialną ( art. 18 ustawy z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.); komorniczą ( art. 20 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.); dziennikarską ( art. 15 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe, Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.); lekarską (art. 40 ust. 1 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.); pielęgniarską i położniczą (art. 21 ust. 1 ustawy z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 ze zm.); psychiatryczną ( art. 50 ust. 1 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.); psychologa ( art. 14 ustawy z 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, Dz.U. Nr 73, poz. 763 ze zm.); przedsiębiorstwa (art. 11 ust. 4 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.); przeszczepów ( art. 19 ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, Dz.U. Nr 169, poz. 1411); medyczną ( art. 11 ust. 3 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy, t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 125, poz 1317 ze zm.); bankową (art. 104 i n. ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.); statystyczną (art. 10 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, Dz.U. Nr 88, poz. 439 ze zm.); pocztową (art. 39 ustawy z 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe, Dz.U. Nr 130, poz. 1188 ze zm.); skarbową (art. 293 i n. ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., art. 34 i n. ustawy z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej, t.j. Dz.U z 2004 r. Nr 8, poz. 65 ze zm.); kontroli państwowej (art. 73 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zm.); ubezpieczeniową ( art. 19 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.); pośrednictwa ubezpieczeniowego (art. 13, 26 ustawy z 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. Nr 124, poz. 1154 ze zm.); pomocy społecznej (art. 119 ust. 2 pkt 5 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. Nr 64, poz. 593 ze zm.); pracowniczą ( art. 100 § 2 pkt 4 k.p.); autorską (art. 84 ust. 1 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.); geologiczną ( art. 45 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.); maklerską (obrotu instrumentami finansowymi; art. 147 i n. ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, Dz.U. Nr 183, poz. 1538 ze zm.); dawcy krwi ( art. 13 ust. 1 ustawy z 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi, Dz.U. Nr 106, poz. 681 ze zm.).
10. Co do pojęcia "funkcjonariusz publiczny" - por. art. 115 § 13 k.k.
11. Oba typy przestępstw z art. 266 mają charakter umyślny (mogą być popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym), są skutkowe (por. teza 13 do art. 265 k.k.), indywidualne - sprawcą czynu zabronionego z § 1 może być tylko ten, na kim ciąży obowiązek zachowania tajemnicy; sprawcą przestępstwa z § 2 może być tylko funkcjonariusz publiczny.
12. Artykuł 266 § 1 i 2 mogą pozostawać w zbiegu z innymi przepisami przewidującymi odpowiedzialność karną za naruszenie szczególnego rodzaju tajemnic (np. przedsiębiorstwa - art. 23 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.; bankowej - art. 171 ust. 5 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.); w takich jednak przypadkach, na zasadzie specjalności art. 266 § 1 k.k. zostanie wyłączony; natomiast w razie zbiegu z art. 266 § 2 k.k. wydaje się, że można zastosować kumulatywną kwalifikację; art. 266 § 2 k.k. może także pozostawać w zbiegu z art. 231 § 1 lub 2; w pierwszym przypadku - na zasadzie specjalności - art. 231 § 1 k.k. zostanie wyłączony, natomiast w drugim - zasadne będzie zastosowanie kumulatywnej kwalifikacji; zbieg kumulatywny zachodzić także może z art. 241 k.k.
13. Ściganie naruszenia tajemnicy zawodowej/funkcyjnej z § 1 odbywa się wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego (przestępstwo bezwzględnie wnioskowe); naruszenie tajemnicy służbowej ( § 2) odbywa się z urzędu.
Barczak-Oplustil Agnieszka, Bogdan Grzegorz, Ćwiąkalski Zbigniew, Dąbrowska-Kardas Małgorzata, Kardas Piotr, Majewski Jarosław, Raglewski Janusz, Rodzynkiewicz Mateusz, Szewczyk Maria, Wróbel Włodzimierz, Zoll Andrzej, Zoll Fryderyk
komentarz
Zakamycze 2006
Komentarz do art.266 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze, 2006, wyd. II.
Stan prawny: 2006.03.01
Znamiona określające typ czynu zabronionego
Przedmiot ochrony
1. Artykuł 266 § 1 i 2 penalizuje naruszenie szeroko rozumianej tajemnicy zawodowej i prywatnej (§ 1) oraz służbowej ( § 2).
2. Bezpośrednim przedmiotem ochrony jest prawo zachowania określonych informacji w tajemnicy, przy czym obowiązek dyskrecji spoczywający na depozytariuszu informacji podyktowany być może potrzebą ochrony istotnego interesu prywatnego, stosunku zaufania łączącego dysponenta informacji z jej depozytariuszem, jak również prawidłowego wykonywania określonych zawodów czy prowadzenia określonej działalności, w których szczególne znaczenie odgrywa stosunek zaufania.
3. Przepis art. 266 § 1 k.k. przewiduje sankcję karną za zachowania, które naruszają obowiązek dochowania tajemnicy określonych informacji, ustanowiony w przepisach innych ustaw. Ustawy te dopiero wyznaczać będą konkretny przedmiot ochrony, którym może być tajemnica lekarska, bankowa, dziennikarska itp. Ustawy te określają także zakres ochrony tajemnicy, wskazując na te dobra i interesy, ze względu na które wprowadzono obowiązek dyskrecji. Z treści art. 266 § 1 nie można więc autonomicznie interpretować przedmiotu ochrony wykraczającego poza treść ustaw szczególnych.
4. Zgodnie z art. 266 § 3 przestępstwo określone w § 1 tego artykułu ścigane jest wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. Jak wynika z treści art. 49 k.p.k., pokrzywdzonym może być tylko konkretna osoba fizyczna lub prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (zob. art. 49 k.p.k.). Należy stąd wnosić, że w przypadku bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji, które wszakże nawet pośrednio nie narusza dóbr prawnych konkretnego podmiotu, a co najwyżej generalnie pojęty interes publiczny, nie dochodzi do realizacji znamion z art. 266 § 1. Naruszenie obowiązku dochowania tajemnicy podlega więc karze określonej w tym przepisie, o ile obowiązek ten ustanowiony został w interesie określonych podmiotów, którym można następnie przypisać status pokrzywdzonych. Jeżeli więc pracownik instytucji państwowej, niebędący funkcjonariuszem publicznym, ujawni tajemnicę służbową, ustanowioną wyłącznie dla ochrony interesu społecznego (nie zaś z uwagi na interes danej jednostki organizacyjnej - zob. definicja tajemnicy służbowej w tezie 7) nie poniesie on odpowiedzialności karnej z art. 266 § 1 z uwagi na brak konkretnego podmiotu pokrzywdzonego takim czynem.
5. Artykuł 266 § 1 wprowadza karalność naruszenia dobrowolnie przyjętego na siebie obowiązku dyskrecji. W tym zakresie kodeks karny nie odsyła do innych regulacji, co pozwala przyjąć, iż w tym przypadku przedmiotem ochrony jest stosunek zaufania istniejący pomiędzy dysponentem informacji a jej depozytariuszem, w sytuacji gdy ten ostatni pełni określoną rolę społeczną (tj. zapoznaje się z informacją w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną itp.). Rola ta przesądza o większych możliwościach uzyskania określonych informacji od ich dysponentów.
6. Niejednokrotnie obowiązek dyskrecji wynikający z ustaw szczególnych będzie się pokrywał z treścią przyjętego dobrowolnie zobowiązania do zachowania tajemnicy. Nie musi to wszakże przesądzać o tożsamości przedmiotu ochrony w perspektywie art. 266 § 1. O ile bowiem w przypadku przyjętego na siebie zobowiązania o karygodności czynu decydować będzie naruszenie stosunku zaufania wobec dysponenta informacji, o tyle w przypadku obowiązku dyskrecji, mającego charakter ustawowy, karygodność ta może wynikać także z zagrożenia dla innych jeszcze dóbr prawnych. Jednocześnie przyjęcie na siebie obowiązku dyskrecji może znacznie wykraczać poza zakres ochrony informacji, przewidziany w przepisach szczególnych, i w takiej sytuacji stanowić samodzielną podstawę odpowiedzialności karnej w przypadku jego naruszenia.
7. Bezpośrednim przedmiotem ochrony w art. 266 § 2 jest szeroko rozumiana tajemnica służbowa. W szczególności ochrona przewidziana w tym przepisie odnosi się w pewnym zakresie do tajemnicy służbowej, zdefiniowanej w ustawie z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631). Zgodnie z art. 2 pkt 2 tej ustawy tajemnicą służbową jest informacja niejawna niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej. Dobrem prawnym stojącym u podstaw ochrony tajemnicy służbowej są więc zarówno interesy indywidualne, jak też szeroko rozumiany interes publiczny, a także interes jednostki organizacyjnej, z którą współpracuje lub w której zatrudniony jest depozytariusz tajemnicy służbowej.
8. Definicja tajemnicy służbowej ma charakter materialny i nie ma dla niej znaczenia, czy w sensie administracyjnym określonemu dokumentowi czy materiałowi zawierającemu tajemnicę służbową nadano formalną klauzulę poufności czy też nie (odmiennie B. Kunicka-Michalska (w:) Kodeks..., s. 532). Za ujawnienie tajemnicy służbowej może więc odpowiadać także ten, kto wbrew obowiązkowi nie nadał stosownej informacji klauzuli poufności umożliwiając w ten sposób zapoznanie się z nią przez osobę do tego nieupoważnioną. Należy wszakże podkreślić, iż obowiązek zachowania tajemnicy służbowej, tak jak ją definiuje ustawa o ochronie informacji niejawnych, dotyczy wyłącznie podmiotów i osób, do których ustawa ta ma zastosowanie (zob. teza 12 do art. 265).
9. Niezależnie od definicji tajemnicy służbowej, sformułowanej w ustawie z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, przedmiotem ochrony na gruncie art. 266 § 2 jest także taka informacja, która uzyskana została w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes. Kodeks karny nie precyzuje, jakiego typu interesy przemawiać mogą za utajnieniem określonych informacji. Wskazanie na prawną ochronę tego interesu wymaga wskazania konkretnych norm prawnych, także o charakterze konstytucyjnym, z których można by wyinterpretować taką ochronę. Może to być w szczególności art. 51 Konstytucji RP, przewidujący ochronę danych osobowych, czy też art. 47 Konstytucji, przewidujący ochronę życia prywatnego. Artykuł 266 § 2 nie odnosi się wszakże wyłącznie do prawnie chronionych dóbr jednostek, lecz przedmiotem ochrony tego przepisu może być także interes podmiotów gospodarczych, osób prawnych czy też interes ponadindywidualny (interes publiczny). W każdym jednak wypadku musi istnieć podstawa prawna w ustawie szczególnej do przyjęcia prawnej ochrony tego interesu.
10. Istota karygodności zachowań ujętych w art. 266 § 2 wynika z faktu, iż funkcjonariusz publiczny posiada znacznie większe możliwości uzyskiwania informacji od ich dysponentów, często z uwagi na konieczność ich udostępnienia w ramach postępowań prowadzonych przez funkcjonariusza w imieniu państwa. W wielu sytuacjach funkcjonariusz publiczny staje się depozytariuszem koniecznym określonych informacji, często utrwalonych w postaci akt lub protokołów danego postępowania, zaś ich dysponent traci możliwość skutecznej ochrony tych informacji. Ponieważ w takim przypadku świadomość bezpieczeństwa przekazywanych funkcjonariuszowi informacji przesądza o prawidłowym prowadzeniu postępowania, w którym informacje danego rodzaju stają się podstawą wydania rozstrzygnięcia, karygodność ujawnienia tych informacji nie wynika wyłącznie z faktu naruszenia indywidualnego interesu, lecz również z zagrożenia, jakie tego typu zachowania stwarzają dla prawidłowego funkcjonowania działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego. W tym sensie przestępstwo z art. 266 § 2 ma charakter przestępstwa podobnego do przestępstw ujętych w rozdziale XXIX kodeksu karnego.
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego
Podmiot czynu zabronionego
11. Podmiotem przestępstwa z art. 266 § 1 może być tylko ten sprawca, na którym ciążył obowiązek zachowania informacji w tajemnicy lub też zakaz jej wykorzystania. Obowiązek ten może mieć charakter ustawowy, zwykle nałożony na osoby wykonujące określony zawód (lekarze, adwokaci, dziennikarze), może wynikać wszakże z przyjętego na siebie zobowiązania. W tym drugim przypadku sprawca przestępstwa z art. 266 § 1 nie musi należeć do określonego kręgu zawodowego i może nim być każda osoba, która zapoznała się z informacją w związku z wykonywaniem czynności lub prowadzeniem działalności określonej w tym przepisie.
12. Obowiązek dochowania tajemnicy musi ciążyć na sprawcy przestępstwa z art. 266 § 1 nie tylko w chwili ujawnienia informacji, lecz także w chwili zapoznania się z nią. Odnosi się to także do zakazu wykorzystania informacji. Osoba, która zapoznała się z określoną informacją, zanim dobrowolnie przyjęła na siebie obowiązek jej utrzymania w tajemnicy lub została do tego zobligowana przez przepis ustawy, nie może być podmiotem przestępstwa z art. 266 § 1. Karygodność czynów określonych w tym przepisie wynika bowiem z faktu, iż zobowiązanie do zachowania informacji w tajemnicy i powstający na tym tle stosunek zaufania pomiędzy dysponentem informacji a jej depozytariuszem, ułatwia temu ostatniemu uzyskanie informacji i stąd czyni zeń jej szczególnego gwaranta.
13. Obowiązek zachowania tajemnicy wynikający zarówno z przepisu ustawy, jak i z dobrowolnego przyjęcia ma charakter okoliczności osobistej w rozumieniu art. 21 § 2 k.k., co prowadzi do możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej z art. 266 § 1 także tych współdziałających, na których co prawda obowiązek ten bezpośrednio nie ciążył, niemniej wiedzieli o takim zobowiązaniu jednego ze sprawców.
14. Podmiotem przestępstwa z art. 266 § 2 może być wyłącznie funkcjonariusz publiczny. O pojęciu "funkcjonariusza publicznego" - zob. uwagi do art. 115 § 13.
15. Sprawca przestępstwa z art. 266 § 2 musi być funkcjonariuszem publicznym zarówno w chwili ujawnienia informacji, jak i w chwili zapoznawania się z nią. W przypadku ujawnienia informacji uzyskanej w czasie, gdy sprawca był jeszcze funkcjonariuszem publicznym, w chwili zaś ujawnienia już nim nie jest, wchodzi w grę odpowiedzialność karna z art. 266 § 1, o ile na sprawcy nadal ciąży obowiązek dyskrecji.
16. Sprawcą przestępstwa z art. 266 § 1 lub 2 może być wyłącznie osoba, która sama zapoznała się z informacją chronioną jako cudza tajemnica. W przypadku ujawnienia innej osobie informacji stanowiącej tajemnicę, z którą nie zapoznał się sam sprawca tego ujawnienia (np. przekazanie dokumentacji medycznej lub gospodarczej czy dokumentów przekazanych adwokatowi), wykluczona jest odpowiedzialność za przestępstwo z art. 266. Przepis ten zakłada bowiem, iż sprawca musi sam zapoznać się z objętą ochroną informacją. Wynika to wprost z brzmienia § 1 oraz ustawowej definicji tajemnicy służbowej, do której odsyła § 2 in principio. Także w przypadku ujawnienia przez funkcjonariusza państwowego informacji niestanowiących tajemnicy służbowej, a uzyskanych w związku z czynnościami służbowymi (art. 266 § 2 in fine ), funkcjonariusz publiczny musi posiadać przynajmniej taką wiedzę o treści tych informacji, która pozwoli mu ocenić, czy ich ujawnienie może narazić na szkodę jakiś prawnie chroniony interes. Przestępstwo z art. 266 § 2 ma bowiem charakter umyślny, co oznacza, iż sprawca musi posiadać świadomość, że przekazana przez niego informacja może narazić prawnie chroniony interes. Spełnienie tego warunku w sposób konieczny zakładać musi wiedzę sprawcy o treści informacji objętych tajemnicą.
Znamiona określające czynność sprawczą
17. Przestępstwo z art. 266 § 1 popełnić można przez ujawnienie lub wykorzystanie informacji chronionej. Typ kwalifikowany obejmuje wyłącznie ujawnienie informacji.
18. Pojęcie ujawnienia - zob. odpowiednio tezy 18, 19 i 21 do art. 265.
19. Pojęcie wykorzystania - zob. odpowiednio tezę 25 do art. 265.
20. Karalność ujawnienia informacji odnosi się tylko do takich informacji, z którymi sprawca zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Dotyczy to w szczególności pełnienia funkcji w organach władzy państwowej, w tym w organach wybieralnych, organach kolegialnych, takich jak zarządy lub rady nadzorcze, w organach społecznych, związkach zawodowych, stowarzyszeniach, spółdzielniach, kościołach i związkach wyznaniowych, samorządzie gospodarczym i zawodowym, organach placówek oświatowych i szkół wyższych itp. Należy zaznaczyć, iż funkcja ta nie musi mieć charakteru funkcji publicznej. Przez wykonywanie pracy należy rozumieć nie tylko świadczenie pracy na zasadach przewidzianych w kodeksie pracy, ale także w formie wolnego zawodu, bez względu na podstawę prawną wykonywanych czynności. Praktycznie wyliczenie ujęte w art. 266 § 1 obejmuje wszelkie formy społecznego funkcjonowania człowieka.
21. Karalność ujawnienia informacji z art. 266 § 1 nie dotyczy przypadków, gdy informacja ta uzyskana została prywatnie albo co prawda w czasie wykonywania czynności wymienionych w tym przepisie, ale bez merytorycznego z nimi związku. Nie można wszakże owego merytorycznego związku sprowadzić wyłącznie do informacji, których uzyskanie było celem podejmowanych czynności. Związek ten będzie istniał na przykład w sytuacji, gdy ankieter przeprowadzając wywiad zostanie poinformowany o okolicznościach, które nie były przedmiotem badania, bądź gdy lekarz w trakcie przeprowadzanego badania pacjenta otrzyma od niego informacje nieistotne z punktu widzenia procesu leczenia.
22. Ujawnienie informacji, określone w art. 266 § 1, musi naruszać zakaz takiego ujawnienia ustanowiony w przepisie szczególnym bądź być sprzeczne z przyjętym przez sprawcę zobowiązaniem. Zakaz ten może mieć szerszy bądź węższy zakres zarówno jeżeli chodzi o charakter objętych tajemnicą informacji, okres trwania obowiązku, sytuacji usprawiedliwiających jego przełamanie.
23. Z ważniejszych ustaw zawierających regulacje prawne nakazujące zachowanie tajemnicy określonych informacji należy wymienić: ustawę z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.); ustawę z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.); ustawę z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538); ustawę z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.); ustawę z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.); ustawę z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65 ze zm.); ustawę z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.); ustawę z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 ze zm.); ustawę z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.); ustawę z 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.); ustawę z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.); ustawę z 26 maja 1985 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 ze zm.); ustawę z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.); ustawę z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.); ustawę z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.); ustawę z 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 12, poz. 110 ze zm.); ustawę z 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.).
24. Sprawcą przestępstwa z art. 266 § 1 może być także duchowny ujawniający informacje objęte tajemnicą spowiedzi. W takim przypadku obowiązek tajemnicy wynika nie tylko z obowiązków nałożonych na duchownego przez wewnętrzne regulacje danej wspólnoty religijnej (zob. np. 983 kanon kodeksu prawa kanonicznego), lecz wynika także z przyjęcia na siebie takiego zobowiązania, które per facta concludentia wynika z okoliczności wysłuchania spowiedzi.
25. Zakaz wykorzystywania określonego typu informacji zawiera w szczególności art. 11 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, który zakaz wykorzystywania do "cudzych informacji stanowiących tajemnice przedsiębiorstwa" rozciąga także na osoby, które świadczyły pracę na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego przez okres trzech lat od jego ustania.
26. Przyjęcie zobowiązania zachowania określonych informacji w tajemnicy lub do ich niewykorzystywania może być częścią umowy zawartej pomiędzy dysponentem informacji a depozytariuszem, w szczególności zaś umowy o pracę, umowy zlecenia czy umowy o dzieło. W takim przypadku skuteczność owego zobowiązania powinna być oceniana w kategoriach prawa cywilnego z punktu widzenia ogólnych kryteriów przesądzających o ważności czynności prawnych oraz wywoływaniu przez te czynności skutków prawnych. Przyjęcie zobowiązania może mieć wszakże postać jednostronnej czynności prawnej. Istota karygodności zachowania polegającego na ujawnieniu informacji objętej takim zobowiązaniem polega bowiem na tym, że złożenie gwarancji dyskrecji staje się sposobem do uzyskania informacji od jej dysponenta, który w przeciwnym razie nie udzieliłby informacji. Złożenie obietnicy dochowania tajemnicy stanowi więc swoisty środek ochrony informacji. Złamanie obowiązków gwaranta w sposób zasadniczy narusza prawa dysponenta informacji.
27. Przyjęcie na siebie zobowiązania dla swej skuteczności musi realizować wszelkie wymogi skutecznej czynności prawnej, przewidziane w kodeksie cywilnym. W szczególności zaś musi być świadome i dobrowolne. Nie można uznać za prawnie skuteczne zobowiązania do zachowania w tajemnicy informacji, które dotyczą okoliczności popełnienia przestępstwa i osób w nim uczestniczących. Zobowiązanie takie nie rodzi skutków prawnych, podobnie jak w przypadku, gdy przepis ustawy nakłada na daną osobę obowiązek ujawnienia określonych informacji (np. w sytuacji składania zeznań w charakterze świadka w postępowaniu sądowym).
28. Czas trwania obowiązku dochowania tajemnicy w sytuacji, gdy jest on częścią umowy pomiędzy depozytariuszem a dysponentem informacji, uzależniony jest od okresu, na jaki została zawarta sama umowa. W przypadku jednostronnego przyjęcia na siebie obowiązku dochowania tajemnicy czas trwania tego obowiązku najczęściej wynikać będzie z kontekstu uzyskania informacji przez jej depozytariusza.
29. Zobowiązanie do dochowania tajemnicy musi być wyrażone, zanim depozytariusz zapoznał się z informacją. Może mieć ono charakter ogólny i obejmować wszelkie informacje uzyskane od określonego dysponenta informacji, może wszakże dotyczyć informacji o określonej treści. Zobowiązanie dochowania tajemnicy może odnosić się do jakichkolwiek osób trzecich, może wszakże być zawężone do zindywidualizowanych podmiotów.
30. Należy uznać, iż w przypadku gdy dysponent informacji uzależnia jej udzielenie od zobowiązania zachowania dyskrecji, osoba składająca takie zobowiązanie i zapoznająca się z daną informacją może być następnie sprawcą ujawnienia cudzej tajemnicy z art. 266 § 1.
31. Z punktu widzenia realizacji znamion czynu zabronionego z art. 266 § 1 nie ma znaczenia treść ujawnianej informacji. Można wszakże przyjąć, że w przypadku gdyby ujawnienie objętej tajemnicą informacji tylko w znikomym stopniu zagrażało prawnie chronionym interesom, czyn ten nie wykazuje subminimalnego stopnia społecznej szkodliwości, o którym mówi art. 1 § 2. W takim przypadku czyn ujawnienia cudzej tajemnicy nie stanowiłby przestępstwa.
32. Artykuł 266 § 2 przewiduje surowszą odpowiedzialność karną w przypadku ujawnienia przez funkcjonariusza publicznego tajemnicy służbowej lub innej informacji uzyskanej przez funkcjonariusza publicznego w związku z wykonywaniem czynności służbowych. Obejmuje to wszelkie informacje uzyskane w związku z prowadzonym przez funkcjonariusza publicznego postępowaniem prowadzonym zarówno na wniosek określonego podmiotu, jak i z urzędu. Ochrona informacji obejmuje w tym przypadku nie tylko informacje, których przekazanie funkcjonariuszowi publicznemu jest obowiązkiem ich dysponenta (np. ze względu na wezwanie do złożenia zeznań w charakterze świadka), ale także te, które zostały przekazane dobrowolnie.
33. Funkcjonariusz publiczny, który uzyskał informacje w związku z wykonywaniem czynności służbowych, może je ujawnić wyłącznie osobie do tego uprawnionej. Uprawnienia takiego nie można domniemywać, lecz konieczne jest w tym celu wykazanie konkretnej podstawy prawnej. Nie jest wystarczające, iż podmiot, któremu przekazano informacje, ma charakter organu państwowego, uprawnionego do wydania decyzji administracyjnej lub innego rozstrzygnięcia w sprawie osoby, której informacje dotyczą.
34. Ujawnienie informacji uzyskanej przez funkcjonariusza publicznego w związku z wykonywaniem czynności służbowych karalne jest tylko o tyle, o ile może narazić na szkodę prawnie chroniony interes. Stwierdzenie tej okoliczności możliwe jest wyłącznie w konkretnej sytuacji. Interes zagrożony ujawnieniem danej informacji musi podlegać ochronie prawnej - tak jest w przypadku informacji odnoszącej się do życia prywatnego, stanu zdrowia, działalności gospodarczej, faktów, które mogłyby podważać zaufanie do kompetencji czy rzetelności danej osoby.
35. Nie stanowi zagrożenia dla prawnie chronionego interesu ujawnienie takiej informacji, które zapobiegło wydaniu przez organ władzy publicznej rozstrzygnięcia w oparciu o sfałszowane lub nieprawdziwe dane, choćby działało to na niekorzyść podmiotu ubiegającego się o to rozstrzygnięcie. Podlega natomiast karze określonej w art. 266 § 2 przekazanie informacji, które miały na celu uzupełnienie innego postępowania, choćby ich treść w zasadniczy sposób wpłynęła na wydane w tym postępowaniu rozstrzygnięcie.
36. Nie stanowi zagrożenia dla prawnie chronionego interesu ujawnienie informacji o nieprawidłowym funkcjonowaniu organów władzy publicznej, w szczególności o wadliwych czynnościach podejmowanych przez organy niższej instancji, a ujawnionych przez funkcjonariusza badającego sprawę w wyższej instancji. Nie podlegają także ochronie przekazane funkcjonariuszowi publicznemu informacje o działaniach innych organów państwowych.
Znamiona strony podmiotowej
37. Zarówno typ podstawowy, jak i kwalifikowany ujawnienia informacji stanowiącej cudzą tajemnicę lub tajemnicę służbową mogą być popełnione wyłącznie umyślnie, zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.
Zagrożenie karą i środkami karnymi
38. Przestępstwo ujawnienia cudzej tajemnicy zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności w wymiarze od 1 do 12 miesięcy lub karą pozbawienia wolności od miesiąca do 2 lat. Ujawnienie tajemnicy służbowej przez funkcjonariusza publicznego, opisane w art. 266 § 2, zagrożone jest karą od miesiąca do 3 lat pozbawienia wolności. W tym drugim przypadku, zwłaszcza gdy waga zagrożonych ujawnieniem informacji wpłynie na niższy stopień społecznej szkodliwości czynu, sąd powinien rozważyć możliwość orzeczenia na zasadzie art. 58 § 3 grzywny lub ograniczenia wolności, jak również zastosowania środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania.
39. W każdym przypadku skazania za przestępstwo z art. 266 wymaga rozważania ewentualne zastosowanie środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu (art. 41 § 1) z uwagi na to, iż przestępstwo to ze swojej istoty polega na nadużyciu zaufania związanego z wykonywaniem danego zawodu lub zajmowanym stanowiskiem, co z kolei stanowi podstawową przesłankę stosowania wspomnianego środka karnego.
Zbieg przepisów ustawy
40. Typ czynu zabronionego ujęty w art. 266 § 1 i 2 może pozostawać nader często w zbiegu z przepisami szczególnymi przewidującymi odpowiedzialność karną za ujawnienie określonego typu tajemnicy zawodowej lub służbowej. O ile przepisy te przewidują surowszą odpowiedzialność, zbieg ten ma charakter pozorny, w istocie bowiem przepisy szczególne wprowadzają typ kwalifikowany ujawnienia cudzej tajemnicy w stosunku do typu czynu zabronionego określonego w art. 266. W przypadku równej lub łagodniejszej sankcji, na zasadzie lex specialis, zastosowanie powinien mieć wyłącznie przepis ustawy szczególnej, chyba że ustawa ta weszła w życie przed 6 czerwca 1997 r. i nie została utrzymana w mocy w przepisach wprowadzających kodeks karny. Nie dotyczy to sytuacji, gdy za naruszenie określonego typu tajemnicy zawodowej lub służbowej grozi na gruncie ustaw szczególnych jedynie odpowiedzialność dyscyplinarna lub karnoadministracyjna. Wówczas czyn taki powinien być odrębnie kwalifikowany, jako przestępstwo z art. 266 § 1 lub 2 k.k.
41. Może nastąpić zbieg pomiędzy art. 266 § 2 a art. 231 określającym przestępstwo urzędnicze. W przypadku zbiegu z typem podstawowym przestępstwa urzędniczego, przestępstwo ujawnienia tajemnicy służbowej ma charakter lex specialis, nie stosuje się więc w takim przypadku instytucji kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy. W zbiegu tym mogą natomiast się znaleźć art. 266 § 2 oraz art. 231 § 2 (typ kwalifikowany przestępstwa urzędniczego ze względu na działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej).
Tryb ścigania
42. Przestępstwo ujawnienia lub wykorzystania cudzej tajemnicy z art. 266 § 1 ścigane jest wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. Pokrzywdzonym w tym przypadku jest podmiot uprawniony do wyrażenia zgody na ujawnienie lub wykorzystanie danej informacji, choćby to nie on zapoznał z nią sprawcę.
43. Przestępstwo ujawnienia tajemnicy, do zachowania której zobowiązany jest funkcjonariusz publiczny ( art. 266 § 2), ścigane jest z urzędu.
arek Andrzej
komentarz
LEX 2007
Komentarz do art.267 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, LEX, 2007, wyd. IV.
Stan prawny: 2007.03.15
1. Konstytucyjną gwarancję ochrony prywatności i tajemnicy komunikowania się (zob. art. 49 i 51 § 1 i 2 Konstytucji) realizują przepisy art. 267 § 1-3. Należy wszakże podkreślić, że wymienione przepisy chronią nie tylko sferę prywatną jednostki, lecz także informacje będące w dyspozycji lub przeznaczone dla osoby prawnej, instytucji lub organizacji, której uzyskanie jest niezgodne z wolą dysponenta (nieuprawnione).
2. Przepisy art. 267 § 1-3 obejmują pięć typów przestępstwa naruszenia tajemnicy informacji, a mianowicie:
1) otwieranie bez upoważnienia zamkniętego pisma;
2) podłączanie się do przewodu służącego do przekazywania informacji (podsłuch telefoniczny);
3) przełamywanie urządzeń elektronicznych, magnetycznych lub innych urządzeń, które służą zabezpieczeniu dostępu do informacji (m.in. włamanie komputerowe, tzw. hacking);
4) zakładanie lub posługiwanie się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym lub innym urządzeniem specjalnym w celu uzyskania informacji, do której sprawca nie jest uprawniony;
5) ujawnianie innej osobie informacji uzyskanych w jakikolwiek z wymienionych sposobów.
3. Podmiotem omawianego przestępstwa we wszystkich jego odmianach może być każdy, kto bezprawnie narusza tajemnicę informacji, co odróżnia to przestępstwo od naruszenia tajemnicy służbowej lub zawodowej, w których podmiot jest indywidualnie określony ( art. 266).
4. Naruszenie tajemnicy informacji jest występkiem umyślnym, przy czym czynów określonych w art. 267 § 1 można dopuścić się jedynie w zamiarze bezpośrednim, co wynika ze sposobu ujęcia znamion wykonawczych ("otwiera", "podłącza się", "przełamuje"). Typ przestępstwa określonego w § 2 tego artykułu wymaga zamiaru bezpośredniego kierunkowego ("w celu uzyskania... zakłada"), natomiast występek określony w § 3 można zrealizować także w zamiarze ewentualnym. W każdym razie nie stanowi przestępstwa nieumyślne zapoznanie się z informacją dla danej osoby nieprzeznaczoną, np. przypadkowe podsłuchanie rozmowy telefonicznej, omyłkowe przełamanie zabezpieczenia elektronicznego lub otwarcie cudzej korespondencji.
5. Wątpliwości wywołała wykładnia użytego w art. 267 § 1 znamienia "uzyskuje informację". Według jednych autorów, uzyskanie informacji to zapoznanie się z nią, czyli dojście jej treści do wiadomości sprawcy (tak B. Kunicka-Michalska, w: A. Wąsek (red.), Komentarz, t. II, s. 513). Inni komentatorzy są zdania, że "uzyskanie" to pojęcie szersze niż "zapoznanie się", zatem znamiona dokonania przestępstwa wypełnia także uzyskanie (zawładnięcie) nośnika informacji (tak W. Wróbel, w: A. Zoll (red.), Komentarz 2, s. 1279; P. Kardas, Prawnokarna ochrona informacji z perspektywy przestępstw komputerowych , NP 2000, Nr 1, s. 67 i n.). Należy przyjąć, że trafne jest to drugie stanowisko. Wystarczy zatem uzyskać w sposób określony w tym przepisie nieprzeznaczoną dla sprawcy informację - bez wymagania jej percepcji, sprawca bowiem może treści informacji nie zrozumieć albo nie umieć jej "odczytać". Przy innej interpretacji udowodnienie dokonania tego przestępstwa byłoby często niemożliwe.
6. Według uchw. SN z 22 I 2003 r. (I KZP 43/02, OSNKW 2003, nr 1, poz. 5) działanie polegające na bezprawnym podłączeniu odbiornika telewizyjnego do sieci kablowej godzi wprawdzie w prawa majątkowe nadawcy programu, nie wyczerpuje jednak znamion przestępstwa określonego w art. 267 § 1. Jest to stanowisko słuszne, gdyż sprawca nie uzyskuje dostępu do informacji zastrzeżonej, skoro każdy, kto uiści odpowiednią opłatę, może uzyskać do nich dostęp (por. R. Góral, Komentarz, s. 438).
7. O ile przestępstwo określone w art. 267 § 1 ma charakter materialny (uzyskanie informacji lub jej nośnika), o tyle inny jest charakter przestępstwa określonego w art. 267 § 2. Jego znamiona wyczerpują bowiem zakładanie lub posługiwanie się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym lub innym urządzeniem specjalnym w celu nieuprawnionego uzyskania informacji (do posługiwania się takimi środkami uprawnione są jedynie organy państwowe na podstawie odpowiednich przepisów).
8. Bezprawność czynu jest uchylona, jeżeli zapoznanie się z treścią korespondencji, kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych lub obrazu oraz uzyskiwanie informacji za pomocą urządzeń specjalnych dokonane jest przez organ ścigania, prokuraturę lub sąd na podstawie decyzji określonej przez obowiązujące prawo, w sposób przewidziany w odpowiednich przepisach (zob. rozdz. 25 i 26 k.p.k.; bliżej zob. S. Waltoś, Proces karny, s. 366-371).
udyn-Kulik Magdalena, Kozłowska-Kalisz Patrycja, Kulik Marek, Mozgawa Marek
komentarz
Oficyna 2007
Komentarz do art.267 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] M. Mozgawa (red.), M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Oficyna, 2007, II wyd.
Stan prawny: 2007.10.10
1. Przedmiotem ochrony jest poufność informacji, prawo do dysponowania informacją z wyłączeniem innych osób, a także bezpieczeństwo jej przekazywania; przepis chroni także sferę prywatności (Adamski, Prawo karne..., s. 42); por. też art. 49 Konstytucji RP, art. 8 europejskiej konwencji praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284-286), art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167); co do pojęcia informacji - por. uwaga 1 do art. 265 k.k.
2. Uzyskanie informacji musi nastąpić bez uprawnienia, czyli mieć charakter nielegalny, naruszający prawo innego podmiotu do dysponowania informacją czy też jej uzyskiwania.
3. Uzyskanie informacji nieprzeznaczonej dla sprawcy (tzn. nieadresowanej do niego) podlega penalizacji, jeśli nastąpiło w któryś ze sposobów wymienionych w tym przepisie. W doktrynie sporne jest, czy uzyskanie informacji oznacza zapoznanie się z jej treścią, czyli musi obejmować dojście treści informacji do wiadomości sprawcy (tak: Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko ochronie..., s. 492-493; Adamski, Przestępczość..., s. 22-23), czy też wystarczy jedynie uzyskanie władztwa nad nośnikiem informacji czy skopiowanie jej bez zapoznania się z jej treścią (Kardas, Prawnokarna ochrona..., s. 67 i n.; Wróbel (w:) Zoll II, s. 1279-1280 ). Wydaje się, że drugie stanowisko jest trafne, skoro ustawa nie posługuje się pojęciem "zapoznania się" z informacją w wyniku podjęcia czynności określonych w tym przepisie; uzyskanie informacji jest szersze niż zapoznanie się z nią - obejmuje bowiem objęcie władztwa nad nośnikiem informacji, skopiowanie zapisu informacji, a także właśnie zapoznanie się z informacją (bez konieczności władania jej nośnikiem; Kardas, Prawnokarna..., s. 67).
4. Otwarcie zamkniętego pisma może nastąpić w dowolny sposób, który polega na usunięciu zabezpieczenia, umożliwiając dotarcie do jego treści (Bojarski, Naruszenie..., s. 72), nawet bez niszczenia opakowania (np. przez prześwietlenie; Wróbel (w:) Zoll II, s. 1280; Górniok (w:) Górniok i in., t. II, s. 361).
5. Podłączenie się do przewodu służącego do przekazywania informacji polega na przyłączeniu urządzenia odbiorczego do kabla telefonicznego, sieci komputerowej, sieci kablowej służącej do przekazywania obrazu itp. (Wróbel (w:) Zoll II, s. 1280-1281).
6. Przełamanie zabezpieczenia to każda czynność, która ma niejako "otworzyć" sprawcy dostęp do informacji; może polegać na usunięciu zabezpieczenia przez jego zniszczenie lub też na oddziaływaniu na zabezpieczenie w celu zniwelowania jego funkcji ochronnej, bez jednakże zniszczenia go (Kardas, Prawnokarna ochrona..., s. 71-72). Przełamanie elektronicznego, magnetycznego zabezpieczenia to tzw. hacking, polegający na usunięciu szczególnych konstrukcji, "osłon", które służą uniemożliwieniu dostępu do informacji zgromadzonych w systemie; przepis obejmuje także przełamanie innych - niż elektroniczne czy magnetyczne - szczególnych zabezpieczeń informacji, co oznacza, że chodzi tu o takie zabezpieczenia, których usunięcie wymaga od sprawcy specjalistycznej wiedzy lub dysponowania specjalistycznymi narzędziami; w każdym razie przełamanie zabezpieczenia powinno sprawić jakieś trudności - wtedy można przyjąć, że zabezpieczenie takie ma charakter "szczególny" (Kardas, Prawnokarna..., s. 71).
7. Urządzenie podsłuchowe, wizualne lub inne specjalne - to każde urządzenie służące do rejestracji dźwięku i obrazu (Kunicka-Michalska, Przestępstwa przeciwko ochronie..., s. 496), a więc takie, za pomocą którego można uzyskać informację (kamera, aparat fotograficzny, magnetofon, dyktafon itp.).
8. Paragraf 2 nie obejmuje - co oczywiste - sytuacji uzyskania informacji na podstawie przepisów prawa pozwalających na stosowanie urządzeń podsłuchowych i innych urządzeń pozyskiwania informacji (por. np. art. 237 i 241 k.p.k., art. 19 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm., art. 27 ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz.U. z 2002 r. Nr 74, poz. 676 ze zm.).
9. Paragraf 3 obejmuje ujawnienie informacji, która została uzyskana w sposób wypełniający znamiona czynów § 1 i 2, co nie oznacza, że sprawcą ujawnienia musi być ta sama osoba, która pozyskała informacje w sposób z § 1 i 2.
10. Co do pojęcia "ujawnia" - por. uwagi do art. 265 k.k.
11. "Istotą występku, o jakim mowa w art. 267 § 1 k.k., jest uzyskanie informacji dyskrecjonalnej, nie przeznaczonej dla sprawcy. Program emitowany w sieci kablowej z natury rzeczy jest przeznaczony dla każdego, kto tylko uiści abonament. Tak więc informacje zawarte w tym programie nie są informacjami, które nie są przeznaczone dla potencjalnych odbiorców. Sprawca, który bezprawnie z takich programów korzysta i uzyskuje zawarte w nich informacje, nie narusza więc dyspozycji art. 267 § 1 k.k., lecz godzi jedynie w prawa majątkowe" ( wyrok SN z 24 marca 2004 r., IV KK 46/04, Orz. Prok i Pr. 2004, nr 7-8).
12. "Wprawdzie art. 267 k.k. za przestępcze naruszenie tajemnicy korespondencji traktuje jedynie otwieranie "zamkniętych pism", to jednak przepisy te (...) wyznaczają aksjologiczny kierunek postępowania z wszelką korespondencją. W kategoriach etycznych powszechnie stosowana i społecznie akceptowana (...) jest zasada nieczytania cudzej korespondencji, nawet jeśli ma ona postać kart pocztowych" (wyrok SN z 3 lutego 2004 r., II KK 388/02, Orz. Prok. i Pr. 2004, nr 9).
13. "Działanie sprawcy, polegające na bezprawnym podłączeniu odbiornika telewizyjnego do sieci kablowej, godzi w prawa majątkowe nadawcy programu, nie wyczerpuje jednak znamion przestępstwa określonego w art. 267 § 1 k.k." (uchwała SN z 22 stycznia 2003 r., I KZP 43/02, OSNKW 2003, nr 1-2, poz. 5, z glosą aprobującą Hoca, WPP 2003, nr 4).
14. Czyn zabroniony z § 1 ma charakter materialny; przestępstwo z § 2 jest formalne w zakresie czynności posługiwania się urządzeniem, natomiast materialne w odniesieniu do znamienia zakładania (skutkiem jest wytworzenie stanu faktycznego, w którym urządzenie umożliwiające uzyskanie informacji zostało zainstalowane w określonym miejscu, zgodnie z wolą sprawcy); czyn z § 3 ma charakter materialny (skutkiem jest poznanie informacji przez inną osobę).
15. Przestępstwa z § 1, 2 i 3 mają charakter powszechny; mogą być popełnione tylko umyślnie, przy czym typy z § 1 i 2 tylko w zamiarze bezpośrednim ze względu na kierunkowość działania sprawcy. "Co prawda przepis art. 267 § 1 k.k. nie zawiera charakterystycznego zwrotu, który redukowałby w stronie podmiotowej umyślność do zamiaru bezpośredniego, to jednak cała konstrukcja tego typu przestępstwa, a w szczególności znamię czasownikowe "uzyskuje" i znamiona określające bliżej sposób owego uzyskania, eliminują w istocie możliwość popełnienia tego występku w zamiarze wynikowym" (wyrok SN z 2 czerwca 2003 r., II KK 232/02, LEX nr 78373).
16. Zbieg kumulatywny może zachodzić pomiędzy przepisem art. 267 § 1 oraz przepisem art. 278 § 2 k.k.; możliwy jest zbieg kumulatywny § 3 z art. 265, 266 § 1 i 2 k.k., czy też z przepisami penalizującymi naruszenie poszczególnych rodzajów tajemnic (np. art. 23 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; art. 171 ust. 5 prawa bankowego).
17. Wszystkie typy przestępstw z art. 267 k.k. są bezwzględnie wnioskowe.
arczak-Oplustil Agnieszka, Bogdan Grzegorz, Ćwiąkalski Zbigniew, Dąbrowska-Kardas Małgorzata, Kardas Piotr, Majewski Jarosław, Raglewski Janusz, Rodzynkiewicz Mateusz, Szewczyk Maria, Wróbel Włodzimierz, Zoll Andrzej, Zoll Fryderyk
komentarz
Zakamycze 2006
Komentarz do art.267 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze, 2006, wyd. II.
Stan prawny: 2006.03.01
Znamiona określające typ czynu zabronionego
Przedmiot ochrony
1. Artykuł 267 penalizuje zachowania polegające na bezprawnym uzyskaniu informacji objętych ochroną, jak również podejmowanie zachowań zmierzających bezpośrednio do ich uzyskania (stosowanie podsłuchu). Szczególny typ przestępstwa przewidziany jest w art. 267 § 3, a polega on na ujawnieniu innej osobie bezprawnie uzyskanej informacji.
2. Bezpośrednim przedmiotem ochrony jest szeroko rozumiane prawo do dysponowania informacją, mające charakter prawa podmiotowego. Swój wyraz znajduje ono w konstytucyjnym prawie do ochrony życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji RP) czy ochrony tajemnicy komunikowania się (art. 49 Konstytucji RP). Przejawem podmiotowego prawa do informacji jest również ochrona przewidziana przez prawo autorskie, wynalazcze czy patentowe.
3. Rozstrzygniecie, komu przysługuje prawo do dysponowania określoną informacją, musi być podejmowane w oparciu o regulacje konstytucyjne, regulacje prawa cywilnego oraz regulacje innych ustaw szczególnych, odnoszących się do szeroko rozumianego prawa do informacji zarówno w aspekcie majątkowym, jak i niemajątkowym. Kodeks karny ma w tym względzie wyłącznie subsydiarny charakter, to znaczy jego przepisy znajdą zastosowanie wyłącznie wówczas, jeżeli dojdzie do naruszenia konkretnego prawa do dysponowania informacją. Wynika to także z faktu, iż zarówno przestępstwo bezprawnego uzyskania informacji ( art. 267), jak i udaremnienie osobie uprawnionej zapoznania się z informacją (art. 268) ścigane jest wyłącznie na wniosek osoby pokrzywdzonej. W każdym więc przypadku konieczne jest ustalenie, że w istocie doszło do naruszenia lub zagrożenia dóbr prawnych konkretnego podmiotu, w szczególności zaś prawa tego podmiotu do dysponowania określoną informacją.
4. Przestępstwa ujęte w art. 267 godzą w ten aspekt prawa do dysponowania informacją, który przejawia się w prawie do wyłączności w dostępie do informacji oraz prawie do tajemnicy przekazu informacji.
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego (art. 267 § 1)
Podmiot czynu zabronionego
5. Przestępstwo określone w art. 267 § 1 ma charakter przestępstwa powszechnego. Jego sprawcą może być wyłącznie osoba, która sama nie jest uprawniona do uzyskania określonej informacji, w szczególności zaś nie jest jej dysponentem.
Znamiona określające czynność sprawczą
6. Zachowanie określone w art. 267 § 1 polega na uzyskaniu informacji. Przez pojęcie uzyskania należy rozumieć nie tylko wejście we władanie nośnika, na którym zapisano informacje (kartki papieru, taśmy magnetofonowej, taśmy filmowej, dyskietki komputerowej), ale także skopiowanie zapisu informacji (przez przepisanie, wykonanie kserokopii lub fotokopii, skopiowanie zapisu na nośniku komputerowym) czy też zapoznanie się z informacją w sposób umożliwiający jej zrozumienie.
7. W przypadku przejęcia władztwa nad nośnikiem zapisu informacji lub skopiowania tego zapisu dla realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 267 § 1 nie jest konieczne zapoznanie się przez sprawcę z treścią informacji, nie jest też konieczne, by sprawca miał realną możliwość zrozumienia treści informacji.
8. Uzyskanie informacji musi dokonać się przez przełamanie zabezpieczenia informacji. Uzyskanie informacji, co do której nie przedsięwzięto żadnych środków ochronnych, nie stanowi przestępstwa z art. 267 § 1.
9. Bezprawne uzyskanie informacji może nastąpić przez otwarcie zamkniętego pisma. Ochronie na gruncie art. 267 § 1 podlega wyłącznie korespondencja zabezpieczona przed dostępem do niej osób trzecich. Zapoznanie się z treścią wiadomości umieszczonych na karcie pocztowej (zob. M. Siewierski (w:) J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987, teza 3 do art. 172) bądź w kopercie, która wszakże nie była zaklejona, nie realizuje znamion czynu zabronionego z tego przepisu.
10. Przez pojęcie pisma należy rozumieć wszelki zapis graficzny w postaci znaków graficznych, liter, cyfr czy obrazów posiadających określone znaczenie, a skierowanych przez nadawcę pisma do konkretnej osoby (zob. L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego, Kraków 1933, s. 690 i n.). Pisma nie można utożsamiać z listem, tzn. zapisem informacji sporządzonej przez samego nadawcę jako osobista wypowiedź adresowana do odbiorcy listu. Pismem zamkniętym jest zarówno pismo znajdujące się w zaklejonej kopercie, jak i umieszczone w innym opakowaniu uniemożliwiającym zapoznanie się z jego treścią.
11. Otwarcie zamkniętego pisma może polegać na rozerwaniu koperty, na jej rozklejeniu, jak również na zastosowaniu urządzeń specjalnych umożliwiających zapoznanie się z treścią pisma bez niszczenia opakowania (np. poprzez prześwietlenie).
12. Nie stanowi przestępstwa z art. 267 § 1 samo otwarcie zamkniętego pisma, jeżeli nie towarzyszy mu zapoznanie się z jego treścią lub przejęcie władztwa nad pismem. Stanowi to zmianę w stosunku do art. 172 § 1 k.k. z 1969 r. W przypadku gdy po otwarciu zamkniętego pisma sprawca jedynie zapoznaje się z jego treścią nie przejmując w sposób trwały władania nad nim, o uzyskaniu informacji pochodzących z tego pisma można mówić wyłącznie wówczas, gdy nie były one wcześniej znane sprawcy. Należy wszakże zaznaczyć, iż pismo stanowi także źródło wiedzy o tym, jakie poglądy ma jego nadawca, czego nie można utożsamiać z obiektywnymi informacjami zawartymi w piśmie przez nadawcę.
13. Bezprawne uzyskanie informacji polegać może także na podłączeniu się do przewodu służącego do przekazywania informacji. Znamię to zostaje zrealizowane przez zachowania polegające na przyłączeniu urządzenia odbiorczego do kabla telefonicznego, sieci komputerowej, sieci kablowej służącej do przekazywania obrazu. Informacja przekazywana za pośrednictwem urządzeń połączonych w sieci przewodowej z reguły nie ma charakteru powszechnie dostępnej.
14. Krytycznie należy ocenić pogląd przyjęty w uchwale SN z 22 stycznia 2003 r. (I KZP 43/02, OSNKW 2003, nr 1-2, poz. 5), w myśl którego: "działanie sprawcy polegające na podłączeniu odbiornika telewizyjnego do sieci kablowej, po uprzednim pokonaniu zabezpieczeń skrzynki rozdzielczej i uzyskaniu dostępu do emitowanego programu niewątpliwie ma charakter bezprawny i godzi w prawa majątkowe przedsiębiorstwa będącego nadawcą programu. Nie wyczerpuje ono jednak znamion przestępstwa z art. 267 § 1 k.k." Zdaniem SN przedmiotem ochrony z art. 268 jest wyłącznie informacja skierowana do konkretnej osoby, uprawnionej do uzyskania informacji. W przypadku podłączenia się do sieci kablowej dostarczającej programy telewizyjne dochodzi wyłącznie do wyłudzenia usługi, świadczonej każdemu, kto uiści określoną opłatę, a informacja w ten sposób dostarczana ma charakter informacji powszechnej. W późniejszym wyroku z 24 marca 2004 r. (IV KK 46/04, Prok. i Pr. 2004, nr 7-8, poz. 1) SN podkreślił, iż wspomniane wyżej zachowanie "należałoby zakwalifikować jako wyczerpujące znamiona występku z art. 7 ust. 1 lub art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym (Dz. U. Nr 126, poz. 1068 ze zm.), gdyż bezprawne podłączenie odbiornika telewizyjnego do sieci kablowej po uprzednim pokonaniu zabezpieczeń skrzynki rozdzielczej i korzystanie w związku z tym z usługi chronionej polegającej na rozpowszechnianiu i rozprowadzaniu programu telewizyjnego stanowi używanie urządzenia niedozwolonego w rozumieniu tej ustawy i jeśli działanie to podjęto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to wyczerpuje znamiona występku z art. 7 ust. 1, zaś w przypadku używania tego urządzenia niedozwolonego wyłącznie na własne potrzeby występku z art. 7 ust. 2 tej ustawy".
Stanowisko SN co do braku realizacji znamion z art. 267 należy uznać za niesłuszne. Prawo do dysponowania określoną informacją związane jest nie tylko z jej treścią, ale także sposobem jej utrwalenia. W tym sensie ochronie podlegają prawa do stworzonych baz danych czy innych konglomeratów informacji, niebędących z uwagi na ich treść szczególnie chronioną tajemnicą. Kodeks karny w art. 267 nie różnicuje charakteru chronionej informacji, nie jest także istotne, czy z uwagi na treść lub też sposób utrwalenia dysponowanie informacją powiązane jest z uzyskiwaniem określonej korzyści majątkowej. Inną kwestią jest stwierdzenie, czy pomiędzy art. 267 a art. 7 ust. 1 lub art. 7 ust. 2 ustawy z 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym zachodzi pomijalny lub pozorny zbieg przepisów ustawy, prowadzący do wykluczenia kwalifikacji prawnej z art. 267 k.k.
15. Dopuszcza się przestępstwa z art. 267 § 1 także ten, kto bez uprawnienia uzyskuje informację korzystając z urządzenia podłączonego do sieci przewodowej, choćby podłączenie to było legalne. Stanowi więc realizację znamion art. 267 § 1 podsłuchanie rozmowy przełączanej z biurowej centralki telefonicznej.
16. Uzyskanie informacji nadawanych za pośrednictwem fal radiowych, telewizyjnych czy sygnału satelitarnego, nawet jeżeli jest dokonywane w paśmie zastrzeżonym, nie stanowi realizacji znamion z art. 267 § 1, chyba że odbiór tak nadawanych informacji uzależniony był od przełamania określonego kodu zabezpieczającego czy też posiadania specjalnego urządzenia odbiorczego.
17. Nie stanowi przestępstwa z art. 267 § 1 zastosowanie urządzenia podsłuchowego, wykorzystującego czułe mikrofony połączone następnie z odbiornikiem przy pomocy przewodu. Dla realizacji znamion tego przestępstwa konieczne jest bowiem, by nadawca informacji wykorzystywał sieć przewodową do jej przekazania. Nie stanowi takiej sieci nawet bardzo skomplikowane urządzenie podsłuchowe.
18. Przestępstwo z art. 267 § 1 może być popełnione także przez uzyskanie informacji, któremu towarzyszy przełamanie elektronicznego, magnetycznego lub innego szczególnego jej zabezpieczenia. Pojęcie zabezpieczenia obejmuje wszelkie formy utrudnienia dostępu do informacji, których usunięcie wymaga wiedzy specjalnej lub posiadania szczególnego urządzenia lub kodu. Zabezpieczeniem takim może być hasło dostępu do informacji zgromadzonych na komputerowym nośniku, szczególny program komputerowy umożliwiający odkodowanie zapisu informacji, zapis magnetyczny uruchamiający określone urządzenie, a wraz z nim dostęp do informacji, specjalne urządzenie umożliwiające odczytanie informacji nadawanych na falach radiowych lub telewizyjnych (dekoder).
19. Pojęcie szczególnego zabezpieczenia nie odnosi się wyłącznie do kodowania informacji, ale obejmuje także zamknięcie określonych dokumentów w sejfie, zamknięcie rękopisu w kasecie opatrzonej zamkiem itp. Pojęcie to obejmuje więc także zabezpieczenie mechaniczne samego nośnika informacji, byle miało ono charakter szczególny, tzn. o takim stopniu trudności w jego przełamaniu jak w przypadku zabezpieczenia magnetycznego lub elektronicznego.
20. Z uwagi na to, iż ustawodawca wskazał wyraźnie, że chodzi o szczególne zabezpieczenie samej informacji, dla realizacji znamion art. 267 § 1 niezbędne jest przełamanie takiego zabezpieczenia, którego podstawową funkcją jest właśnie ochrona informacji przed dostępem do niej osób nieuprawnionych. Znamię to nie jest spełnione, gdy sprawca uzyskuje informacje włamując się do mieszkania czy wybijając szybę w samochodzie. Co prawda zachodzi wówczas przełamanie zabezpieczenia w znaczeniu ogólnym, niemniej specyficzną funkcją tego zabezpieczenia nie jest ochrona samej informacji.
21. Przełamanie zabezpieczenia nie musi być tożsame ze zniszczeniem tego zabezpieczenia. Nie można natomiast uznać za przełamanie zabezpieczenia obejścia mechanizmów lub procedur postępowania uniemożliwiających zapoznanie się z informacją osób nieuprawnionych. Przełamanie zabezpieczenia następuje wyłącznie wówczas, gdy sprawca swoim działaniem wpływa na funkcjonowanie tego zabezpieczenia. Jeżeli istnieje taki sposób dostępu do informacji, który nie został objęty szczególnym zabezpieczeniem, to skorzystanie z tego sposobu nie stanowi realizacji znamion z art. 267 § 1, choćby nawet osobie zapoznającej się z informacjami wiadoma była wola ich zabezpieczenia przed osobami postronnymi.
22. Nie stanowi przestępstwa z art. 267 zapoznanie się z pocztą mailową gromadzoną na serwerze, chyba że następuje to poprzez przełamanie kodu szyfrującego treść poczty (zob. A. Bojańczyk, Karnoprawne aspekty ochrony prawa pracownika do tajemnicy komunikowania się, cz. II, Palestra 2003, z. 3-4).
23. Nie popełnia przestępstwa z art. 267 § 1 osoba, która wyłącznie przełamuje zabezpieczenie informacji, nie zapoznając się wszakże z nimi. Działanie takie może być co najwyżej potraktowane jako usiłowanie popełnienia tego przestępstwa, o ile można tej osobie przypisać zamiar zapoznania się z chronionymi informacjami. W przypadku jednak gdy zabezpieczenie ma charakter określonej informacji (określonego hasał lub kodu), zapoznanie się z nią stanowi dokonanie przestępstwa z art. 267 § 1 k.k. (por. A. Adamski, Prawo karne komputerowe, Warszawa 2000, s. 46; S. Bukowski, Przestępstwo hackingu, PS 2005, nr 4, s. 141 i n.).
24. Nie stanowi przestępstwa z art. 267 § 1 bezprawne posługiwanie hasłami lub kodami umożliwiającymi dostęp do informacji (S. Bukowski, Przestępstwo..., s. 142 i n.). Natomiast ten, kto ujawnia innej osobie informacje uzyskane w sposób określony w art. 267 § 1, w tym hasła i kody dostępu, podlega odpowiedzialności karnej z art. 269b.
Znamiona strony podmiotowej (art. 267 § 1)
25. Przestępstwo z art. 267 § 1 ma charakter umyślny. Ze względu na istotę czynności wykonawczych przestępstwo to możliwe jest do popełnienia wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, trudno bowiem sobie wyobrazić, by sprawca nie miał pełnej świadomości faktu, iż uzyskuje informacje dla niego nieprzeznaczone (por. wyrok SN z 2 czerwca 2003 r., II KK 232/02, LEX nr 78373).
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego (art. 267 § 2)
Podmiot czynu zabronionego
26. Przestępstwo z art. 267 § 2 ma charakter powszechny. Nie może być jego sprawcą osoba uprawniona do uzyskania danych informacji.
Znamiona określające czynność sprawczą
27. Karalne zachowanie opisane w art. 267 § 2 polega na zakładaniu lub posługiwaniu się urządzeniem specjalnym umożliwiającym bezprawne uzyskiwanie informacji.
28. Pojęcie "zakładania" obejmuje wszelkie czynności polegające na instalowaniu urządzenia specjalnego w miejscu pozyskiwania informacji. O dokonaniu przestępstwa z art. 267 § 2 można mówić wówczas, gdy zainstalowane urządzenia umożliwiają już uzyskanie informacji, chociażby nie była to jeszcze instalacja kompletna. Nie jest konieczne, by czynności instalowania urządzenia podsłuchowego miały szczególny charakter. Wystarczające jest na przykład pozostawienie mikrofonu w mieszkaniu osoby podsłuchiwanej.
29. Pojęcie posługiwania się urządzeniem podsłuchowym obejmuje wszelkie czynności polegające na korzystaniu z tego urządzenia w miejscu lub w czasie uzyskiwania informacji.
30. Dla realizacji znamion czynności wykonawczej wystarczające jest wyłącznie założenie urządzenia podsłuchowego, chociażby nie doszło do jego wykorzystania ani też do uzyskania przy jego pomocy określonych informacji. Podobnie karalne jest samo posługiwanie się urządzeniem podsłuchowym, nawet jeżeli nie uzyskano jeszcze żadnej informacji. Nie jest konieczne, by osoba posługująca się urządzeniem podsłuchowym wcześniej urządzenie to zakładała.
31. Urządzenie podsłuchowe obejmuje wszelkie urządzenia przysposobione do uzyskiwania informacji wyrażonych dźwiękiem (za pośrednictwem mowy czy pochodzących z nagrań) w warunkach uniemożliwiających zapoznanie się z tą informacją przez osoby postronne. Nie ma charakteru urządzenia podsłuchowego magnetofon nagrywający rozmowę z osobą, która nie wie o prowadzeniu nagrania. Magnetofon taki również nie ma charakteru urządzenia podsłuchowego, jeżeli został pozostawiony w mieszkaniu danej osoby, bez jej wiedzy, służąc do ciągłego nagrywania prowadzonych w tym mieszkaniu rozmów. Magnetofon ten może być natomiast częścią urządzenia podsłuchowego, którego elementami są nadto na przykład specjalne mikrofony, umożliwiające podsłuch w sposób ukryty dla osoby podsłuchiwanej bądź przez naturalne przeszkody chroniące dostęp do informacji przez osoby postronne. Takie cechy noszą urządzenia pozwalające na uzyskanie dźwięku pochodzącego ze źródła znajdującego się w znacznej odległości od tego urządzenia.
32. Przez urządzenie wizualne należy rozumieć wszelkie urządzenia umożliwiające odbiór lub rejestrację obrazu w warunkach uniemożliwiających dokonywanie takich czynności przez osoby postronne. Charakter taki wykazują wszelkie kamery, które ze względu na posiadane cechy fizyczne lub sposób instalacji są trudne do wykrycia przez osobę, której zachowania są rejestrowane. Podobny charakter mają te urządzenia, które umożliwiają uzyskanie lub rejestrację obrazu ze znacznej odległości, a które nie są powszechnie dostępne. Dotyczy to w szczególności aparatów pozwalających na wykonywanie zdjęć ze znacznej wysokości. Nie ma charakteru urządzenia wizualnego w rozumieniu art. 267 § 1 aparat fotograficzny lub kamera wideo, chyba że została zainstalowana w taki sposób, który obiektywnie uniemożliwia osobie uprawnionej uniknięcie obserwacji lub rejestracji obrazu. Dotyczy to na przykład bezprawnego stosowania kamer wideo lub wykonywania zdjęć w stosunku do osób pozbawionych wolności.
33. Pojęcie "inne urządzenie specjalne" stanowi kategorię dopełniającą i obejmuje wszelkie urządzenia w sposób specjalny przystosowane do uzyskiwania informacji zabezpieczonych przed dostępem osób postronnych. Taki charakter posiadać będą aparaty umożliwiające ujawnienie zawartości określonych przedmiotów poprzez ich prześwietlenie, urządzenia pozwalające na uzyskiwanie informacji szczególnie zabezpieczonych, a nadawanych w formie sygnału radiowego lub telewizyjnego (dekodery). Nie mają charakteru urządzenia specjalnego wszelkie takie urządzenia służące do uzyskiwania informacji, które mają charakter urządzeń powszechnie dostępnych, nawet jeżeli sposób lub okoliczności ich użycia noszą znamiona naruszenia dóbr osobistych osoby, której dotyczą uzyskane informacje.
34. Należy zgodzić się z poglądem, iż w przypadku zainstalowania na komputerze szczególnego oprogramowania, komputer taki może być uznany za urządzenie specjalne, umożliwiające bezbarwne uzyskiwanie informacji w rozumieniu art. 267 § 2 (por. A. Adamski, Karalność hackingu na podstawie przepisów kodeksu karnego z 1997 r., PS 1998, nr 11-12; P. Kardas, Prawnokarna ochrona informacji w polskim prawie karnym z perspektywy przestępstw komputerowych. Analiza dogmatyczna i strukturalna w świetle obowiązującego stanu prawnego, CzPKiNP 2000, z. 1, s. 74 i n.).
35. Nie popełnia przestępstwa z art. 267 § 2 k.k. ten, "kto posługuje się urządzeniem podsłuchowym w celu uzyskania informacji, do której jest uprawniony" (A. Bojańczyk, glosa do wyroku SN z 10 maja 2002 r., WA 22/02, Palestra 2003, z. 7-8). Słusznie zauważa autor, iż osoba uprawniona do otrzymania informacji może ją utrwalić w dowolny sposób.
Znamiona strony podmiotowej (art. 267 § 2)
36. Przestępstwo z art. 267 § 2 ma charakter umyślny. Z uwagi na jego kierunkowy charakter umyślność ta możliwa jest wyłącznie w formie zamiaru bezpośredniego .
37. Dla realizacji znamion strony podmiotowej niezbędne jest także, by sprawca działał w celu uzyskania informacji, do których nie jest uprawniony.
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego (art. 267 § 3)
Podmiot czynu zabronionego
38. Przestępstwo określone w art. 267 § 3 ma charakter powszechny. Może go popełnić zarówno ten, kto sam uzyskał informacje w sposób określony w § 1 lub 2 tego artykułu, jak też ten, kto ujawnia informacje uzyskane w ten sposób przez inną osobę. Sprawca przestępstwa z art. 267 § 3 nie musi otrzymać ujawnionych następnie informacji bezpośrednio od osoby, która w sposób bezprawny je uzyskała. Zakaz ujawniania tak uzyskanych informacji dotyczy więc każdego, do kogo informacje te dotarły.
39. Nie popełnia przestępstwa ujawnienia bezprawnie uzyskanych informacji ten, kto na mocy przepisu szczególnego lub decyzji organu władzy został do tego zobowiązany.
Znamiona określające czynność sprawczą
40. Przestępstwo określone w art. 267 § 3 polega na ujawnieniu bezprawnie uzyskanych informacji. Co do pojęcia "ujawnienie informacji" - zob. tezy 18, 19, 21 i 22 do art. 265.
41. Ujawnienie bezprawnie uzyskanych informacji może nastąpić także poprzez ich opublikowanie lub podanie do wiadomości przy pomocy środków masowego komunikowania.
Przedmiot bezpośredniego działania
42. Zakaz ujawnienia obejmuje informacje uzyskane w sposób określony w § 1 lub 2 art. 267. Obejmuje on wszelkie informacje podlegające ochronie. Uzyskanie informacji ma realizować znamiona czynu zabronionego opisanego w wyżej wymienionych przepisach, a ponadto musi być bezprawne. Nie ma natomiast znaczenia, czy sprawca bezprawnego uzyskania informacji może podlegać odpowiedzialności karnej. W szczególności pozostaje karalne ujawnienie informacji uzyskanych z zastosowaniem podsłuchu, nawet wówczas, gdy nie złożono wniosku o ściganie przestępstwa uzyskania tych informacji lub gdy nastąpiło już przedawnienie karalności tego przestępstwa.
Znamiona strony podmiotowej (art. 267 § 3)
43. Przestępstwo ujawnienia bezprawnie uzyskanych informacji ma charakter umyślny i możliwe jest do popełnienia zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.
44. Warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo z art. 267 § 3 jest świadomość, iż źródłem ujawnianych informacji jest ich bezprawne uzyskanie. Nie jest w tym wypadku konieczna dokładna wiedza o tożsamości sprawcy tego uzyskania. Dla przyjęcia umyślności nie jest natomiast wystarczające, by osoba ujawniająca informację miała jedynie ogólną świadomość, że zostały one uzyskane w sposób nielegalny czy nieetyczny.
Zagrożenie karą i środkami karnymi
45. Przestępstwo bezprawnego uzyskania informacji (§ 1), zakładania lub posługiwania się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym lub innym urządzeniem specjalnym ( § 2), a także przestępstwo ujawnienia bezprawnie uzyskanych informacji (§ 3) podlegają grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do lat 2. Wysokość tej sankcji umożliwia stosowanie warunkowego umorzenia postępowania. Z uwagi na to, iż informacje podlegające ochronie na podstawie art. 267 mogą mieć różną wagę i różne znaczenie dla prawnie chronionych dóbr osoby pokrzywdzonej, stosunkowo często może zachodzić potrzeba rozważenia odstąpienia od wymiaru kary i poprzestania na orzeczeniu środka karnego (art. 59 k.k.).
46. W przypadku skazania za przestępstwo z art. 267 § 2 należy w każdym przypadku rozważyć potrzebę orzeczenia przepadku urządzeń podsłuchowych, wizualnych lub innych urządzeń specjalnych. W przypadku skazania za przestępstwo ujawnienia bezprawnie uzyskanych informacji za przedmiot służący do popełnienia tego przestępstwa można uznać przygotowany do opublikowania materiał lub też na przykład egzemplarze publikacji.
Zbieg przepisów ustawy
47. Zachodzi kumulatywny zbieg przepisów pomiędzy art. 267 § 1 oraz art. 278 § 2 z uwagi na to, iż ten pierwszy przepis nie odnosi się bezpośrednio do praw majątkowych, natomiast wskazuje na szczególny sposób uzyskania informacji, jakim jest przełamanie szczególnego jej zabezpieczenia.
48. Może zachodzić kumulatywny zbieg przepisów ustawy pomiędzy art. 267 § 1 a art. 275 § 1 w zakresie kradzieży dokumentu, o ile dokument ten zawiera informacje, do których uzyskania sprawca kradzieży nie jest uprawniony, zaś samo uzyskanie dokumentu połączone było z przełamaniem szczególnego zabezpieczenia.
49. Kumulatywny zbieg przepisów ustawy pomiędzy art. 267 § 1 a przepisami odnoszącymi się do przestępstw przeciwko mieniu zachodzi także wówczas, gdy przedmiot stanowiący nośnik informacji posiada określoną wartość majątkową spełniając cechy rzeczy ruchomej. Dotyczy to także przypadków, gdy wartość danego przedmiotu wynika w głównej mierze z faktu, iż jest on nośnikiem określonych informacji (np. rzadki egzemplarz określonej książki). Należy wszakże pamiętać, że w przypadku czynu naruszającego prawa majątkowe do określonej rzeczy ruchomej, będącej równocześnie nośnikiem określonych informacji, kumulatywny zbieg z art. 267 § 1 może wchodzić w grę wyłącznie wówczas, gdy czyn niezależnie od praw natury majątkowej narusza prawo do dysponowania samą informacją.
Tryb ścigania
50. Wszystkie przestępstwa z art. 267 ścigane są wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego.
arek Andrzej
komentarz
LEX 2007
Komentarz do art.268 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, LEX, 2007, wyd. IV.
Stan prawny: 2007.03.15
1. Przedmiotem ochrony przepisów art. 268 jest informacja, a przede wszystkim integralność jej zapisu (bliżej zob. P. Kardas, Prawnokarna ochrona..., NP 2000, nr 1).
Istota określonego w art. 268 § 1 przestępstwa polega na udaremnianiu lub utrudnianiu dostępu do informacji osobie do tego uprawnionej. Penalizowane działanie może polegać na zniszczeniu (tj. całkowitym unicestwieniu), uszkodzeniu ("zepsuciu"), usunięciu lub zmianie zapisu istotnej informacji, przy czym chodzi tu o ingerencję dotyczącą wszelkich urządzeń lub przedmiotów zawierających zapis informacji (rękopis, tekst wydrukowany w dowolnej formie, kaseta audio lub wideo, płyta DVD itp.). Podmiotem tego przestępstwa może być tylko osoba nieuprawniona do dokonywania ingerencji, która nie dysponuje przedmiotową informacją (przestępstwo indywidualne)
2. Z użycia w omawianym przepisie określenia: "zapis istotnej informacji" wynika, że nie wypełnia znamion przestępstwa usunięcie, zmiana lub zniszczenie informacji mało ważnej - tak z punktu widzenia oceny obiektywnej, jak i interesu podmiotu, którego informacja dotyczy - a także niewielkie zmiany lub uszkodzenia informacji wprawdzie istotnej, które jednak nie niweczą istoty tej informacji.
3. W wypadku gdy nieuprawniona ingerencja dotyczy zapisu na komputerowym nośniku informacji (twardy dysk, dyskietka, CD-ROM), kodeks karny przewiduje wyższą sankcję (art. 268 § 2), co wiąże się ze zwiększoną szkodliwością takiego czynu (np. skasowanie zapisów, wprowadzenie do systemu komputerowego wirusa itp.; zob. B. Fischer, Przestępstwa komputerowe i ochrona informacji, Kraków 2000).
4. Dalsze zaostrzenie karalności wiąże się z wyrządzeniem dysponentowi zapisu informacji - za pomocą zachowań określonych w art. 268 § 1 lub 2 - znacznej szkody majątkowej (art. 268 § 3). Chodzi tu z pewnością nie tyle o bezpośredni uszczerbek majątkowy (wartość majątkową zniszczonego lub uszkodzonego urządzenia lub zapisu informacji), ile o szkodę, jaką ponosi dysponent informacji w następstwie tego czynu (np. skasowanie zapisów w księgowości może powodować czasochłonne i kosztowne jej odtwarzanie; zniszczenie lub zniekształcenie dzieła autorskiego może pozbawić autora spodziewanych korzyści związanych z jego sprzedażą). Wielkość szkody nie może być mniejsza niż wskazana w art. 115 § 5 i 7.
5. Omawiane przestępstwo we wszystkich jego typach (art. 268 § 1-3) wymaga umyślności działania, przy czym czynności, takie jak "usuwanie", "zmienianie", "udaremnianie" lub "utrudnianie", wymagają niewątpliwie zamiaru bezpośredniego. Spowodowanie znacznej szkody majątkowej, o której mowa w art. 268 § 3, może natomiast być objęte również zamiarem ewentualnym. Ustawa nie używa tutaj określenia "następstwo" czynu, toteż za nieuprawniony trzeba uznać pogląd, że skutek w postaci znacznej szkody majątkowej może być objęty nieumyślnością na podstawie konstrukcji art. 9 § 3 (tak O. Górniok i in., Komentarz , t. II, s. 364 oraz R. Góral, Komentarz, s. 440).
6. Ściganie omawianego przestępstwa we wszystkich jego typach odbywa się na wniosek pokrzywdzonego ( art. 268 § 4).
Budyn-Kulik Magdalena, Kozłowska-Kalisz Patrycja, Kulik Marek, Mozgawa Marek
komentarz
Oficyna 2007
Komentarz do art.268 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] M. Mozgawa (red.), M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Oficyna, 2007, II wyd.
Stan prawny: 2007.10.10
1. Przedmiotem ochrony jest integralność (nienaruszalność) informacji oraz dostępność (możliwość korzystania z niej przez uprawnione podmioty); ochrona integralności zapisu informacji zapewnia także jej kompletność i poprawność (Adamski, Przestępczość..., s. 28-29).
2. Niszczy, uszkadza - por. uwagi do art. 288 i 276 k.k.; zniszczenie czy uszkodzenie może dotyczyć zarówno samego nośnika informacji (i tym samym zapisu), jak też tylko zapisu informacji, bez naruszania corpus mechanicum; skutkiem uszkodzenia jest co do zasady utrudnienie odczytania czy zrozumienia sensu informacji. W przypadku uszkodzenia informacja nie ulega całkowitemu unicestwieniu (tak jak to ma miejsce przy zniszczeniu), natomiast naruszona zostaje jej integralność (Kardas, Prawnokarna..., s. 90).
3. Usunięcie polegać może na "wymazaniu" zapisu informacji z jej nośnika (Wróbel (w:) Zoll II, s. 1293); por. też uwagi do art. 276 k.k.
4. Zmianą zapisu będzie każda ingerencja w treść, sens informacji, jej modyfikacja; może sprowadzać się także do usunięcia części zapisu, dodania nowych elementów, jak też zmiany sposobu zakodowania informacji (Wróbel (w:) Zoll II, s. 1293-1294).
5. Udaremnieniem będzie całkowite uniemożliwienie zapoznania się z informacją przez osobę uprawnioną; utrudnienie polega natomiast na wprowadzeniu przeszkód w zapoznaniu się z informacją, w zrozumieniu jej sensu.
6. Penalizacją objęte są tylko czynności podjęte przez osobę niemającą uprawnienia do ich dokonania, wynikającego bądź z przepisu prawa, bądź z woli dysponenta informacją.
7. Zapisem informacji jest każda postać jej utrwalenia.
8. Konstytutywne dla odpowiedzialności karnej za dopuszczenie się czynności sprawczych wymienionych w tym przepisie są istotność informacji oraz skutki oddziaływania sprawcy w postaci udaremnienia lub znacznego utrudnienia zapoznania się z informacją przez uprawnionego (Adamski, Przestępczość..., s. 30).
9. Istotność informacji należy oceniać obiektywnie, ale także z uwzględnieniem interesów osoby uprawnionej do jej poznania (Wróbel (w:) Zoll II, s. 1296); o istotności rozstrzyga waga, treść, znaczenie informacji (Kardas, Prawnokarna ochrona..., s. 88).
10. Typ kwalifikowany z § 2 w stosunku do typu podstawowego z § 1 znamienny jest rodzajem nośnika informacji ( postacią utrwalenia); komputerowy nośnik informacji - oznacza każdy nośnik, na którym informacja może być zapisana za pomocą komputera (Czarny-Drożdżejko, Ochrona informacji..., s. 207); może mieć postać nośnika półprzewodnikowego (kości pamięci komputera, np. RAM, ROM, EPROM oraz karty pamięciowej - dyski krzemowe), nośnika magnetycznego (taśma magnetyczna, dyskietki miękkie, dyski twarde), nośnika optycznego (płyty kompaktowe - CD-ROM); Jakubski, Komputerowy nośnik..., s. 15-16; zakres tego pojęcia jest stosunkowo wąski, bo nie obejmuje wszystkich nośników cyfrowego zapisu informacji, urządzeń elektronicznych, w których mogą być przechowywane informacje (modemy, drukarki wyposażone w pamięć); nie stanowi też komputerowego nośnika informacji karta płatnicza wyposażona w ścieżkę magnetyczną, na której zakodowano dane jej posiadacza (Adamski, Prawo karne..., s. 67-68).
11. Typ kwalifikowany z § 3 znamienny jest skutkiem w postaci znacznej szkody majątkowej - por. art. 115 § 7 k.k. oraz uwagi do art. 296 k.k.
12. Są to przestępstwa skutkowe; skutkiem czynu z § 1 i 2 jest zniszczenie czy też uszkodzenie, usunięcie lub zmiana zapisu informacji (lub inne udaremnienie lub utrudnienie zapoznania się z nią); skutkiem z § 3 jest znaczna szkoda majątkowa.
13. Zarówno typ podstawowy z § 1, jak i typy kwalifikowane mogą być popełnione zarówno przez działanie, jak i zaniechanie, tylko umyślnie (w obu postaciach zamiaru); § 3 nie jest typem kwalifikowanym przez następstwo, stąd też § 3 art. 9 k.k. nie ma zastosowania (odmiennie: Górniok (w:) Górniok i in., t. II, s. 364); jeśli chodzi o podmiot, są to przestępstwa powszechne.
14. Zbieg kumulatywny zachodzić może pomiędzy przepisem art. 268 § 3 i art. 287 k.k., a także pomiędzy art. 268 i 276 k.k. oraz art. 268 i 288 k.k.; § 3 art. 268 k.k. wyłączy natomiast na zasadzie specjalności (jako typ kwalifikowany) § 2 art. 268 k.k. (odmiennie: Wróbel (w:) Zoll II, s. 1297).
15. Wszystkie typy przestępstw z art. 268 ścigane są wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego (bezwzględnie wnioskowe).
arczak-Oplustil Agnieszka, Bogdan Grzegorz, Ćwiąkalski Zbigniew, Dąbrowska-Kardas Małgorzata, Kardas Piotr, Majewski Jarosław, Raglewski Janusz, Rodzynkiewicz Mateusz, Szewczyk Maria, Wróbel Włodzimierz, Zoll Andrzej, Zoll Fryderyk
komentarz
Zakamycze 2006
Komentarz do art.268 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze, 2006, wyd. II.
Stan prawny: 2006.03.01
Znamiona określające typ czynu zabronionego
Przedmiot ochrony
1. Bezpośrednim przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 268 jest prawo do dysponowania informacją w aspekcie prawa do zachowania integralności informacji oraz prawo do dostępu do informacji (zob. też tezy 2 i 3 do art. 267). Nie stanowi dobra prawnego chronionego w tym przepisie powszechne i generalnie rozumiane prawo do uzyskiwania informacji ( art. 54 oraz art. 61 Konstytucji RP). Prawo do informacji musi mieć więc charakter konkretny, jako prawo podmiotowe do dysponowania informacjami o określonej treści lub informacjami zawartymi na określonych nośnikach z wyłączeniem osób trzecich.
2. Społeczna szkodliwość zachowań określonych w art. 268 wynika w szczególności z naruszenia prawa dysponenta informacji do zapoznania się z nią, gromadzenia informacji oraz zachowywania zapisów informacji w określonej formie. Podwyższoną karygodność wyżej wspomnianych zachowań ustawodawca wiąże z wyrządzeniem dysponentowi informacji szkody majątkowej (art. 268 § 3).
3. Przestępstwo z art. 268 § 1 odnosi się do tego aspektu ochrony tajemnicy korespondencji, który wyrażony był w art. 172 § 1 k.k. z 1969 r. jako ukrywanie lub niszczenie cudzej korespondencji.
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego
Podmiot czynu zabronionego
4. Przestępstwo określone w art. 268 ma charakter przestępstwa powszechnego. Jego sprawcą może być wyłącznie osoba, która sama nie jest uprawniona do uzyskania określonej informacji, w szczególności zaś nie jest jej dysponentem.
Znamiona określające czynność sprawczą
5. Przestępstwo z art. 268 polega na udaremnieniu lub znacznym utrudnieniu zapoznania się z informacją osobie do tego uprawnionej. Jako sposoby owego udaremniania lub utrudniania ustawodawca wyliczył niszczenie, uszkadzanie, usuwanie lub zmienianie zapisu istotnej informacji. Wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy.
6. Udaremnienie zapoznania się osobie uprawnionej z informacją polega na całkowitym uniemożliwieniu tej osobie zrozumienia sensu zapisu tej informacji. Znaczne utrudnienie polegać może zarówno na tym, iż odczytanie informacji wymaga znacznego nakładu czasu lub wysiłku, bądź też na tym, że informacja, z którą zapoznaje się osoba uprawniona, ma charakter niekompletny lub znacznie zniekształcony.
7. Zniszczenie zapisu informacji może polegać zarówno na tym, iż fizycznie zostanie zniszczony nośnik danej informacji (papier, taśma magnetofonowa, klisza fotograficzna), jak też wymazany zostanie z nośnika sam zapis informacji. W takim przypadku można również mówić o usunięciu zapisu.
8. Uszkodzenie zapisu informacji może prowadzić przede wszystkim do znacznego utrudnienia w jej zrozumieniu przez osobę uprawnioną. Uszkodzenie zapisu informacji wynikające z uszkodzenia bądź to nośnika, bądź też usunięcia części zapisu tym różni się od zmiany zapisu, że prowadzi do naruszenia sensowności tego zapisu. Zapis uszkodzony zawiera informację niekompletną, o niejasnej treści, której odtworzenie, przynajmniej częściowe, wymaga przekraczających zwykłą miarę zabiegów interpretacyjnych.
9. Zmiana zapisu informacji prowadzić może do uszkodzenia tego zapisu, najczęściej jednak polega na dokonaniu zamiany sensu informacji. Zapis zmieniony przedstawia informację czytelną, tyle że odbiegającą swoją treścią od informacji pierwotnej. Zmiana zapisu polegać może zarówno na usunięciu części zapisu, jak też i na dodaniu do tego zapisu nowych elementów. Należy przyjąć, iż zmianą zapisu będzie także zakodowanie informacji o niezmienionej treści w nowy sposób (np. w innym języku, innym kodzie szyfrowym). Zmiana sposobu zakodowania informacji, nawet jeżeli nie narusza jej treści ani też nie powoduje uszkodzenia zapisu, może stanowić realizację znamion czynu zabronionego z art. 268 § 1, o ile uniemożliwia lub znacznie utrudnia osobie uprawnionej zapoznanie się z tak zakodowaną informacją (np. z uwagi na nieznajomość języka).
10. Sprawca przestępstwa z art. 268 § 1 może także w inny sposób uniemożliwić lub znacznie utrudnić osobie uprawnionej zapoznanie się z informacją. Jego działanie nie musi się odnosić do samego zapisu informacji bądź nośnika, na którym został on sporządzony. Przestępstwo z art. 268 § 1 zostanie popełnione także wówczas, gdy sprawca ukryje nośnik informacji (schowa list przeznaczony dla innej osoby), wprowadzi szczególne utrudnienia w dostępie do nośnika lub do samej informacji (np. przez wymianę zamków w skrzynce pocztowej, wprowadzenie programów komputerowych uniemożliwiających zapoznanie się z nadesłaną pocztą elektroniczną czy korzystanie z założonej przez osobę uprawnioną bazy danych).
11. Udaremnienie lub utrudnienie zapoznania się z informacją polegać może także na zniekształceniu lub zniszczeniu programu komputerowego, umożliwiającego odczytanie informacji, czy zablokowaniu funkcjonowania sprzętu komputerowego.
12. Nie stanowi realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 268 § 1 oddziaływanie wyłącznie na osobę dysponenta informacji, które pozbawia go możliwości odbioru informacji lub znacznie ten odbiór zakłóca. Czyn polegający na usunięciu szkieł kontaktowych czy zamknięciu w określonym pomieszczeniu, mimo iż jego celem może być udaremnienie zapoznania się z informacją, nie stanowi więc przestępstwa z art. 268.
13. Nie stanowi przestępstwa z art. 268 § 1 zniszczenie programu komputerowego zabezpieczającego dostęp do informacji, nie prowadzi to bowiem do udaremnienia osobie uprawnionej zapoznania się z informacją. Nie stanowi także realizacji znamion czynu zabronionego określonego w tym przepisie zniszczenie jednej z wielu kopii zapisu informacji, chyba że zapoznanie się z informacją zawartą na pozostałych kopiach jest znacznie utrudnione.
Skutek
14. Skutkiem zachowania określonego w art. 268 § 1 może być zarówno zniszczenie lub zniekształcenie samego zapisu informacji bez naruszania nośnika informacji, jak też zniszczenie nośnika informacji wraz z jej zapisem.
15. Dla realizacji znamion czynu zabronionego z art. 268 nie jest konieczne, by zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległ cały zapis informacji. Wystarczające jest, by skutek ten objął tę część zapisu, która samodzielnie zawierała informacje o istotnym znaczeniu.
16. Skutek w postaci zniszczenia lub uszkodzenia zapisu istotnej informacji zachodzi także wówczas, gdy usunięto lub uszkodzono program komputerowy umożliwiający analizę oraz odpowiednią klasyfikację informacji zgromadzonych w bazie danych bez zniszczenia samych informacji źródłowych.
17. Szczególny skutek charakteryzuje typ kwalifikowany określony w art. 268 § 3, a polegający na wyrządzeniu znacznej szkody majątkowej osobie, której udaremniono lub znacznie utrudniono dostęp do informacji. Znaczna szkoda majątkowa nie może polegać wyłącznie na uszczerbku majątkowym, jaki wynika z samego zniszczenia lub uszkodzenia nośnika informacji. W takim bowiem przypadku zastosowanie ma art. 288 § 1 lub art. 294 § 1 z rozdziału przestępstw przeciwko mieniu (zob. też teza 29). Szkoda majątkowa, o której mówi art. 268, musi wynikać z naruszenia prawa do dysponowania informacją, a nie być wyłącznie pochodną naruszenia prawa majątkowego do nośnika informacji.
18. Pojęcie znacznej szkody majątkowej - zob. tezy do art. 296.
19. Szkoda majątkowa może być następstwem czynu zabronionego określonego w art. 268 § 1 wówczas, gdy pokrzywdzony, z uwagi na niemożność zapoznania się z określoną informacją, podejmuje decyzje majątkowe przynoszące mu straty lub też nie może ukończyć dzieła, które jako przedmiot praw autorskich posiadałoby określoną wartość majątkową.
Okoliczności modalne
20. Realizacja znamion czynu zabronionego określonego w art. 268 § 1 zachodzi wyłącznie wówczas, gdy informacja, z którą zapoznanie się udaremniono lub znacznie utrudniono, ma istotne znaczenie. Oceny istotności informacji należy dokonywać według kryteriów obiektywnych, biorąc wszakże pod uwagę interesy osoby uprawnionej do zapoznania się z nią. Określona informacja, która dla osoby posiadającej znaczny majątek nie ma istotnego znaczenia, może posiadać taki przymiot dla osoby gorzej usytuowanej.
21. W § 2 art. 268 przewidziano typ kwalifikowany udaremnienia lub znacznego utrudnienia zapoznania się z informacją zapisaną na nośniku komputerowym.
22. Przez pojęcie komputerowego nośnika należy rozumieć wszelkie nośniki danych, umożliwiające ich automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przesyłanie. Odnosi się to w szczególności do twardych dysków, dyskietek czy CD-ROM-ów. Dotyczy to także nośników umożliwiających przechowywanie danych w pamięciach operacyjnych.
23. Do realizacji znamion typu kwalifikowanego z art. 268 § 3 dochodzi nie tylko wtedy, gdy sprawca usuwa lub zmienia zapis na komputerowym nośniku informacji, ale także wówczas, gdy ukrywa dyskietkę z zapisanymi na niej danymi, czy też poprzez oddziaływanie na sieć komputerową uniemożliwia osobie uprawnionej odczytanie przesłanej poczty elektronicznej.
Znamiona strony podmiotowej
24. Zarówno typ podstawowy czynu zabronionego z art. 268 § 1, jak i oba typy kwalifikowane (§ 2 i 3) mają charakter umyślny, a ich realizacja możliwa jest zarówno z zamiarem bezpośrednim , jak i ewentualnym.
25. Znamię typu kwalifikowanego z § 3, w postaci znacznej szkody majątkowej, nie posiada charakteru następstwa, do którego zastosowanie miałby art. 9 § 3.
Zagrożenie karą i środkami karnymi
26. Typ podstawowy udaremnienia lub uniemożliwienia zapoznania się z informacją zagrożony jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Taka wysokość sankcji umożliwia stosowanie warunkowego umorzenia. W typie kwalifikowanym z § 2 przewidziano sankcję od miesiąca do 3 lat pozbawienia wolności, zaś w typie kwalifikowanym z § 3 sankcję od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.
27. Jakkolwiek głównym dobrem prawnym zagrożonym przez przestępstwo z art. 268 § 3 jest prawo do dysponowania informacją, dobrem ubocznym są także interesy majątkowe osoby uprawnionej. Stąd przestępstwo to ma również charakter przestępstwa przeciwko mieniu, a związku z tym, w przypadku wyrządzenia szkody majątkowej, zastosowanie ma art. 46, przewidujący środek karny w postaci zasądzenia na wniosek pokrzywdzonego obowiązku naprawienia szkody w całości lub części.
Zbieg przepisów ustawy
28. Dokonując kwalifikacji czynu z § 3 art. 268, należy wskazać, czy odnosi się on do § 1 czy też do § 2 tego artykułu.
29. Jeżeli przedmiot stanowiący nośnik informacji posiada określoną wartość majątkową, spełniając cechy rzeczy ruchomej, zniszczenie lub uszkodzenie takiego przedmiotu może stanowić równocześnie przestępstwo z art. 288 § 1. O ile wartość danego przedmiotu wynika w głównej mierze z faktu, iż jest on nośnikiem określonych informacji, wykluczona jest wówczas kumulatywna kwalifikacja takiego zachowania z art. 268 oraz z art. 288. Kwalifikację taką należy wszakże zawsze rozważyć wówczas, gdy głównym dobrem prawnym naruszonym przez zniszczenie określonego nośnika informacji jest prawo do dysponowania tą informacją, niezależnie od naruszenia określonych praw majątkowych pokrzywdzonego.
30. Wykluczona jest kumulatywna kwalifikacja pomiędzy art. 268 § 1 oraz art. 275 § 1. W przypadku zniszczenia lub uszkodzenia określonego przedmiotu, ten ostatni przepis należy uznać za lex specialis, dodatkowo kwalifikujący utrwaloną na zniszczonym nośniku informację jako dokument.
31. Zasadniczo wykluczony jest zbieg pomiędzy art. 268 § 3 oraz art. 287 § 1. Jeżeli bowiem sprawca zmieniający lub usuwający określony zapis na komputerowym nośniku informacji działa w celu wyrządzenia szkody majątkowej znacznej wartości, wchodzi w grę odpowiedzialność karna z art. 294. Z przyczyn kryminalnopolitycznych należy uznać, iż nie jest wówczas celowe osobne powoływanie w kwalifikacji prawnej art. 268 § 3. Kumulatywna kwalifikacja pomiędzy art. 268 § 3 a art. 287 § 1 wchodzi natomiast w grę wówczas, gdy sprawca dokonujący zmiany lub usunięcia zapisu na komputerowym nośniku informacji działa celem wyrządzenia szkody majątkowej obejmując zamiarem ewentualnym także skutek w postaci wyrządzenia znacznej szkody majątkowej.
Tryb ścigania
32. Zarówno typ podstawowy określony w § 1, jak oba typy kwalifikowane - ścigane są na wniosek pokrzywdzonego.