ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ

2.1. Przedmiot i cele badań

Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań, mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej lub kulturowej. W związku z tym niezbędne jest określenie przedmiotu i celu badań.

Przedmiot badań jest złożony. Przedmiotem badań pedagogicznych jest rzeczywisty świat, który istnieje w postaci faktów, obiektów, zjawisk czy związków. Przedmiotem badań jest tak zwany świat pedagogiczny. Przedmiot oznacza jakiś obiekt, który stoi przed podmiotem, wobec którego podmiot poznający staje, który jest poza badaniem. Swoistość przedmiotu badań polega na tym, że zawsze jest zjawiskiem, strukturą wielorako złożoną.

Według W. Okonia „przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja”.

W ujęciu S. Nowaka przedmiot badań „to obiekt lub zjawisko, o którym w odpowiedzi na postawione pytania chcemy formułować twierdzenia”.

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest wpływ programów telewizyjnych na rozwój umysłowy dzieci.

Wydzielając przedmiot swoich badań, należy określić ich cel. T. Pilch twierdzi, że „zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ściślej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji - takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcji wiedzy, a są nimi prawa nauki i prawidłowości”.

„Celem badania naukowego jest zbadanie warunków, które muszą zaistnieć, by można było zrealizować postulowane stany rzeczy”.

Według J. Sztumskiego „(...) celem podejmowanych badań jest (...) naukowe poznanie badanej rzeczywistości”.

J. Gnitecki pisze, że w badaniach pedagogicznych formułowane są trzy kategorie celów:

• Cel poznawczy - „związany [...] głównie z opisem, wyjaśnieniem i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych”,

• Cel teoretyczny - „związany [...] między innymi z podejmowaniem zadań teoretycznych”,

• Cel praktyczny - „związany [...] między innymi z realizacją zadań praktycznych, na przykład opracowaniem dyrektyw pedagogicznych, czyli praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczycieli, rodziców i uczniów”.

Celem mojej pracy jest zbadanie wpływu programów telewizyjnych na funkcjonowanie umysłowe dzieci w wieku 7 - 8 lat.

Określenie celu jak i przedmiotu badań staje przed badaczem, gdy musi on przeprowadzić badania empiryczne. Zarówno cel jak i przedmiot badań są sprawą nadrzędną a istotną rolą w ich utworzeniu odgrywają naukowo-poznawcze i profilaktyczno-społeczne implikacje zagadnienia. Możemy tu mówić o świadomości istnienia sprzecznych teorii dotyczących badanego tematu, o potrzebie zmian w otaczającej nas rzeczywistości, czy o samej ciekawości badacza.

2.2. Problemy badawcze

Podstawowym warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych jest uświadamianie sobie przez badacza problemów badawczych. Problematyka badań to tyle, co zbiór pytań dotyczących pewnych przedmiotów, zjawisk czy procesów, które znalazły się w polu zainteresowania badacza.

„Problem badawczy to zabieg polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania (...), musi wyczerpać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań. (...) Drugim warunkiem jest (...) konieczność zawarcia wszystkich generalnych zależności między zmiennymi (...), trzecim warunkiem jest rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna”.

Według J. Sztumskiego „problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych (...), co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze”.

J. Pieter stwierdza, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie przyrodzie i otoczeniu, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”.

Zdaniem J. Kozieleckiego „problemem jest rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie jego jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, która prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu”. Definicja ta akcentuje dwie podstawowe cechy problemu. Pierwsza to ta, że problemy są zadaniami, druga, że zadania te wymagają rozwiązania.

Ogólnie możemy powiedzieć, że problem to poważne zagadnienie, zdanie wymagające rozwiązania, kwestia do rozstrzygnięcia. Jest pytaniem, na które odpowiedź uzyskiwana jest na drodze badań naukowych.

Problem badawczy to szczególna trudność poznawcza w realizowaniu określonych celów. Problem wyraża się w uświadomieniu sobie pewnej niewiedzy, który polega na wystąpieniu barier w pewnym wyjaśnieniu. Problemy badawcze muszą być bardzo dokładnie, precyzyjnie sformułowane, gdyż stają się podstawą, wytyczną całego toku dalszego badania. Są podstawą doboru strategii, metod, narzędzi badań, procedur. Umiejętność formułowania problemów to w istocie umiejętność stawiania pytań. Nie każde jednak postawione przez badacza pytanie jest problemem badawczym. Na ogół jest nim takie pytanie, które w miarę precyzyjnie określa cel zamierzonych badań i jednocześnie ujawnia braki w dotychczasowej wiedzy na interesujący nas temat. Zazwyczaj wyróżnia się problemy naukowo i subiektywnie badawcze, problemy dotyczące właściwości zmiennych i relacji między zmiennymi oraz problemy w postaci pytań rozstrzygnięcia i dopełnienia. W poprawnym sformułowaniu problemów badawczych może, oprócz znajomości ich klasyfikacji, dopomóc również uświadomienie sobie, niektórych przynajmniej, kryteriów poprawności tego problemu. Kryteriami tymi są zwłaszcza: usytuowanie problemów badawczych na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych, precyzja w sposobie ich formułowania, realna możliwość ich rozwiązania za pomocą poszukiwań naukowo - badawczych i przydatność praktyczno - użyteczna podejmowanych problemów badawczych.

Problemem badawczym mojej pracy jest odpowiedź na pytanie: Czy i w jaki sposób telewizja wpływa na rozwój umysłowy dzieci w wieku 7 - 8 lat?

Problem główny został zawarty w szczegółowych pytaniach badawczych:

1. Ile czasu dziennie dzieci przeznaczają na oglądanie telewizji?

2. Jakie programy telewizyjne lubią najbardziej?

3. Czego się najczęściej boją oglądając telewizję?

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Badania naukowe, jako celowe poznanie rzeczywistości mogą być realizowane wieloma różnymi metodami, wzajemnie uzupełniającymi się po to, aby obraz badanej rzeczywistości był odpowiedni, dokładny i w miarę wyczerpujący. Metody i techniki badawcze są niezbędne do rozwiązania określonego problemu badawczego.

Jednym z etapów postępowania badawczego jest dobór do postawionego problemu badań odpowiedniej metody oraz techniki i narzędzi badawczych. Metody badawcze to pewne typowe i powtarzalne sposoby zbierania analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania dogłębnie zasadnych odpowiedzi na pytania problematyki badawczej.

M. Łobocki przez metodę rozumie pewien „ogólny system reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań, skierowanych z góry na założony cel badawczy”.

T. Pilch twierdzi, że metoda to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.

Według S. Nowaka przez metodę badań rozumiemy „określony, powtarzalny sposób, bądź też cały zespół sposobów zdobywania pewnego typu informacji z rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego”.

Podobną definicję przedstawia A. Kamiński, który metodę badawczą formułuje jako „ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania problemu naukowego”. W takim rozumieniu metoda jest zespołem czynników i zabiegów zmierzających do poznania określonego problemu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych.

Poprawnie stosowana metoda według J. Sztumskiego powinna spełniać następujące warunki:

• jasności (by była powszechnie zrozumiała i rozpoznawana),

• jednoznaczności (by wykluczała dowolność stosowania odpowiednich zasad regulatywnych),

• ukierunkowania (tzn. podporządkowania przyjętemu celowi badań),

• skuteczności (by umożliwiała osiągnięcie przyjętego celu),

• owocności (rozumianej jako możliwość uzyskania nie tylko spodziewanych głównych rezultatów, ale także i wyników pobocznych),

• ekonomiczności (możliwość uzyskania zamierzonych rezultatów przy możliwie niskim stopniu zużycia sił i środków).

Metody badawcze to pewne typowe i powtarzalne sposoby zbierania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania dogłębnie zasadnych odpowiedzi na pytania problematyki badawczej.

W opracowaniach metodologicznych można spotkać bardzo różne podziały i klasyfikacje metod i technik badawczych. T. Pilch i T. Bauman w „Zasadach badań pedagogicznych”, idąc śladem A. Kamińskiego, wyodrębniają kategorie metod i technik badawczych. Do metod zaliczają oni:

• eksperyment pedagogiczny,

• monografię pedagogiczną,

• metodę indywidualnych przypadków,

• metodę sondażu diagnostycznego.

Natomiast do technik zaliczyli między innymi:

• obserwacje,

• wywiad,

• ankietę,

• badanie dokumentów.

M. Łobocki proponuje następujący podział metod i podporządkowanych im technik badań pedagogicznych:

1. Metoda obserwacji:

1. techniki obserwacji standaryzowanej, czyli technika obserwacji skategoryzowanej i technika obserwacji próbek czasowych,

2. techniki obserwacji niestandaryzowanej, tj. technika obserwacji dorywczej, technika dzienniczków obserwacyjnych, technika obserwacji fotograficznej i technika próbek zdarzeń;

2. Metoda szacowania (skale ocen):

1. skale numeryczne i graficzne,

2. skale przymiotnikowe i opisowe,

3. skale dyskretne i ciągłe,

4. skale z wymuszonym wyborem i inne;

3. Eksperyment pedagogiczny:

1. technika grup równoległych,

2. technika ro­tacji (podziału krzyżowego),

3. technika czterech grup (Solomona),

4. technika jednej grupy i badania quasi-eksperymentalne;

4. Testy osiągnięć szkolnych:

1. testy według mierzonej cechy osiągnięć ba­danego,

2. testy według układu odniesienia wyników testowania,

3. testy według stop­nia ich zaawansowania konstrukcyjnego,

4. testy według zasięgu ich stosowania i inne, np. testy pisemne, ustne i praktyczne;

5. Metoda socjometryczna:

1. klasyczna technika socjometryczna,

2. plebiscyt życzliwości i niechęci,

3. technika "Zgadnij kto?" ,

4. technika szeregowania rango­wego;

6. Analiza dokumentów:

1. klasyczne techniki analizy dokumentów - ana­liza wewnętrzna i zewnętrzna dokumentów,

2. nowoczesne techniki analizy do­kumentów,

3. analiza jakościowa, ilościowa i formalna dokumentów,

4. analiza wypracowań, dzienników, rysunków i inne techniki analizy dokumentów;

7. Metoda sondażu:

1. techniki sondażu z zastosowaniem ankiety - technika ankiety audytoryjnej, pocztowej i prasowej, w tym ankieta anonimowa i jawna,

2. techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu, tj. częściowo lub całkowicie swobod­nego wywiadu i wywiadu ustrukturalizowanego czy skategoryzowanego oraz wy­wiadu jawnego i ukrytego, a także wywiadu indywidualnego i zbiorowego;

8. Metoda dialogowa:

1. rozmowa indywidualna i grupowa,

2. rozmowa bezpo­średnia i pośrednia,

3. rozmowa oparta na słuchaniu biernym lub czynnym;

9. Metoda biograficzna:

1. metoda monogra­ficzna,

2. metoda indywidualnych przypadków.

W mojej pracy podstawową metodą zastosowaną do zbierania materiału empirycznego był sondaż diagnostyczny. T. Pilch przyznaje, że metoda sondażu diagnostycznego to „sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.

W ślad za wyborem metody musi następować przygotowanie szczegółowych technik badawczych. T. Pilch techniką badań nazywa czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

W literaturze przedmiotu techniki badań są czynnościami praktycznymi, regulowanymi, starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Techniki badawcze są sposobami zbierania materiałów, oparte na opracowanych dyrektywach, mające charakter instrukcji. A więc techniki badawcze są określonymi czynnościami służącymi do uzyskania pożądanych danych.

W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to: wywiad, ankieta, kwestionariusz, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne, obserwacja, testy psychologiczne i pedagogiczne, techniki socjometryczne.

Podstawową techniką zastosowaną w niniejszej pracy jest ankieta.

Według W. Zaczyńskiego ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem.

Według K. Konarzewskiego ankieta to metoda zbierania danych polegająca na planowym wypytywaniu badanego. Podstawą ankiety jest kwestionariusz, czyli ustalona lista pytań, którym towarzyszy mniej lub bardziej zamknięty zbiór odpowiedzi.

Według T. Pilcha ankieta jest techniką gromadzenia informacji; czynnością dwustronną, wymagającą kontaktu bezpośredniego. Polega na wypełnieniu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, raczej bez obecności ankietera. Ankieta dotyczy zwykle wąskiego problemu lub szerszego, lecz rozbitego na zagadnienia szczegółowe. Pytania ankiety są konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Są zaopatrzone w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Istnieją kafeterie zamknięte, które mają ograniczony zestaw odpowiedzi, półotwarte, mające jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem „inne". Kafeteria koniunktywna pozwala na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dając możliwość utworzenia hierarchii. Dzięki ankiecie można poznać cechy zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Ankieta może spełniać pożyteczną rolę w początkowym etapie badań jako wiedza wyjściowa.

2.4. Organizacja i przebieg badania

Organizacja badań to celowe, świadome porządkowanie działania badawczego, to precyzyjne zorganizowanie badań. Organizacja procesu badawczego zależy od charakteru i celu badań, terenu, na którym są prowadzone oraz od technik stosowanych w trakcie badań. Schemat organizacji badań powinien zawierać fazę koncepcyjną, w której należy stwierdzić, czy w postulacie wykonalności kryje się obiekt badań, problem czy zjawisko jest badawczo dostępne. Dostępność badawcza to zarówno kwestia kontaktu fizycznego z faktami, jak też orientacja problemowa. Wszelkie dane, który zostały uzyskane w trakcie badań wymagają odpowiedniego przygotowania, co obejmuje weryfikację, selekcję, klasyfikację, kategoryzację i skalowanie. Weryfikacja ma na celu ustalenie, czy i jaką wartość naukową mają zebrane materiały oraz eliminację różnych deformacji danych, które mogły pojawić się na skutek zaangażowań emocjonalnych, nieszczerości, obaw, fałszywych ambicji. Selekcja to wybór dwuetapowy, który polega na wyselekcjonowaniu spośród nagromadzonych danych, rzeczywiście potrzebnych ze względu na podjęty temat badawczy. Celem wtórnej jest uporządkowanie danych według stopnia ich ważności, co pozwala na wyróżnienie danych o znaczeniu pierwszo- i drugorzędnym dla każdego problemu. Klasyfikacja polega na gromadzeniu i logicznym podziale danych, według przyjętych cech. Kategoryzacja natomiast polega na łączeniu danych ze względu na wspólne ich właściwości w określone kategorie. Skalowaniem nazywa się takie postępowanie, które umożliwia pewnym właściwościom przyporządkowanie wartości, liczby lub innych symboli.

Badania niniejsze przebiegały w następującej kolejności:

1. Określenie przedmiotu, celu i zakresu przeprowadzonych badań.

2. Sformułowanie głównego problemu badawczego oraz szczegółowych problemów badawczych.

3. Zapoznanie się z literaturą dotyczącą przedmiotu badań.

4. Dokonanie wyboru metod badań.

5. Opracowanie technik badawczych.

6. Wybór terenu i ustalenie organizacji badań.

7. Przeprowadzenie badań własnych

8. Uporządkowanie i zanalizowanie zebranych materiałów.

9. Opracowanie i uogólnienie zebranych materiałów.

10. Wnioski i postulaty

2.5. Charakterystyka środowiska badawczego

Charakterystyka terenu badań

Według T. Pilcha wybór terenu badań to „(...) przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania”.

Według autora teren badań może dotyczyć określonej placówki lub instytucji, na terenie której pragniemy przeprowadzić badania. Wybór taki jest równoznaczny z wyborem pewnego kompleksu zagadnień i układów społecznych.

Terenem moich badań była Szkoła Podstawowa Nr 32, mieszcząca się w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 12 w Sosnowcu, przy ul. Jasieńskiego 2a.

Sosnowiec jako miasto może się poszczycić zaledwie ponad stuletnią historią (prawa miejskie od 1902 roku). Największy rozwój miasto przeżywało w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Wtedy na pierwszego sekretarza PZPR wybrano sosnowiczanina Edwarda Gierka. Ta kontrowersyjna dla wielu historyków postać, od lat cieszy się jednak niesłabnącym uznaniem w Zagłębiu. W tym czasie na terenie miasta powstało wiele osiedli, np. Zagórze czy Środula. Przebudowano system drogowy, który nawet teraz rozwiązuje problemy komunikacyjne w mieście, po 30 latach od tamtych inwestycji w godzinach szczytu w centrum bardzo rzadko tworzą się korki.

Kolejny przełom przyniósł początek lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Dla Sosnowca to przede wszystkim powstanie silnego samorządu gminnego, restrukturyzacja gospodarki, prywatyzacja przedsiębiorstw, rozwój handlu i usług. Na skutek przemian ustrojowych i wprowadzenia gospodarki rynkowej wiele gałęzi przemysłu zaczęło podupadać. Liczne przestarzałe zakłady przestały istnieć, zamknięto również (często z powodów politycznych) kilka kopalń.

W tej sytuacji Sosnowiec musiał zmienić swoje oblicze. Miasto stało się w znacznej mierze centrum usługowym, powstają również nowe nowoczesne zakłady. Sprzyja temu m.in. utworzona na terenie gminy w czerwcu 1996 roku, dzięki staraniom władz miasta, podstrefa Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Od początku XXI wieku Sosnowiec radykalnie się zmienia. Przebudowane centrum miasta wraz z dworcem PKP stało się wizytówką Sosnowca. Dzięki tej największej, jak dotychczas, gminnej inwestycji stolica Zagłębia może poszczycić się jednym z najpiękniejszych i najnowocześniejszych śródmieść w Polsce. W ramach unikatowego programu rewitalizacji terenów pokopalnianych powstaje w dzielnicy Środula Całoroczne Centrum Sportowo-Rekreacyjne. Dzięki temu udało się znikomym kosztem usypać sztuczny stok narciarski, likwidując hałdę byłej kopalni „Sosnowiec" i utrzymując jednocześnie miejsca pracy dla blisko 1000-osobowej załogi kopalni piasku „Maczki-Bór". Gmina przygotowuje olbrzymie tereny inwestycyjne w pobliżu terminalu przeładunkowego i końcówki szerokiego toru na granicy ze Sławkowem. W budowie jest jedno z najnowocześniejszych w kraju składowisko odpadów wraz z całym systemem ich segregacji, co zlikwiduje na kilkadziesiąt lat problem odpadów komunalnych w mieście. W tym roku rozpoczyna się w Sosnowcu potężna inwestycja dofinansowana z unijnego funduszu ISPA. Budowa kolektora sanitarnego "Bobrek" pozwoli skanalizować prawie połowę miasta, porządkując gospodarkę wodno-ściekową. Oczyszczalnia „Radocha II" odbierze ścieki z Sosnowca, Mysłowic i części Katowic. W trosce o rozwój małej i średniej przedsiębiorczości władze miejskie wspólnie z kilkoma wyższymi uczelniami planują utworzenie parków technologicznych na terenach po zlikwidowanych kopalniach „Sosnowiec" i „Niwka - Modrzejów".

Rozwojowe zmiany postępują, dzięki czemu od kilkunastu miesięcy zaczęło wreszcie spadać bezrobocie, a to oznacza, że najtrudniejsze czasy przeobrażeń Sosnowiec ma już za sobą.

Do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego z terenu Sosnowca wpisanych jest 29 obiektów, a 9 obiektów znajduje się w rejestrze zabytków ruchomych. To niewiele, ale nie należy zapominać o gminnej ewidencji zabytków, w której znaleźć możemy kilkaset pozycji.

Zabytki miasta są często perełkami architektury w skali nie tylko regionu, ale również Polski. W dyskusjach konserwatorów i historyków sztuki temat, choćby sosnowieckich pałaców, nie jest obojętny. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego uznało pałace Sosnowca, jako najpiękniejsze rezydencje w regionie z przełomu XIX i XX wieku.

Sosnowiec to miasto o bogatych tradycjach sportowych. Polityka miasta ukierunkowana jest na sportowe szkolenie dzieci i młodzieży i zapewnienie im warunków prawidłowego rozwoju. To także miasto pogranicza kulturowego - w swojej ponad stuletniej historii był świadkiem współistnienia różnych narodowości, które wniosły w jego pejzaż bogactwo i różnorodność życia, tworząc specyficzną i barwną mozaikę społeczno-kulturową.

Charakterystyka badanej populacji

Grupa charakteryzowana jest jako zespół ludzi (co najmniej 2 osoby) mająca określoną strukturę, gdzie każdy członek ma swoją pozycje i pomiędzy nimi zachodzą określone interakcje. Członkowie grupy wpływają na siebie wzajemnie, posiadają wspólne cechy, wartości i normy.

„Grupa-zespół ludzi mających określoną strukturę, którego elementy wzajemnie na siebie wpływają, posiadający wspólne cechy, wartości i normy. Istnieje ogromna różnorodność grup: rodzina, zespół pracowników, gangi, itp. Pewne z nich powstają spontanicznie inne są zinstytucjonalizowane. Ich członkowie poddani są regułom, które rodzą się stopniowo w czasie trwania grupy albo zostają ustanowione przed jej zaistnieniem. Są grupy będące same dla siebie celem, inne formują się dla wykonywania określonego celu. Wszystkie grupy wzajemnie na siebie oddziałują (..)”.

„Najważniejszą cechą jest fakt, że wszyscy członkowie pozostają ze sobą w interakcji. Osoby te muszą mieć świadomość swojej przynależności do grupy, która różni się od innych grup. Osoby te mają wspólny cel, normy oraz tworzą strukturę. Członkowie grupy postępują wg określonych przypisów, mówiących jak powinien zachować się lub jak nie powinien postępować każdy członek należący do danej grupy czy do określonej społeczności”.

Moją grupę badawczą stanowiło 60 uczniów Szkoły Podstawowej nr 32 w Sosnowcu.

Dane o osobach ankietowanych dotyczące wieku i płci badanych i środowiska zamieszkania zawarłam w poniższych tabelach.

Tabela 1. Wiek i płeć osób badanych

Wiek	7 lat		8 lat		Razem:
Płeć	Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
Dziewczęta	21	35	14	23,3	35	58,3
Chłopcy	13	21,7	12	20	25	41,7
Razem:	37	56,7	23	43,3	60	100

Źródło: obliczenia własne

W moich badaniach uczestniczyło 60 uczniów Szkoły Podstawowej. Ponad połowa to dziewczynki (35 osób, co stanowi 58,3%). Liczniejszą grupę stanowili 7- latkowie (56,7%). Zarówno wśród 7- latków, jak i 8- latków większość badanych stanowiły dziewczynki.

Wykres 1. Wiek i płeć osób badanych

Źródło: obliczenia własne

Tabela 2. Środowisko zamieszkania a płeć osób badanych

Ilość domowników	2 - 3 osoby		4 - 5 osób		powyżej 5 osób		Razem:
Płeć	Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
Dziewczęta	19	31,6	13	21,7	3	5,0	35	58,3
Chłopcy	14	23,4	6	10	5	8,3	25	41,7
Razem:	33	55	19	31,7	8	13,3	60	100

Źródło: obliczenia własne

Ponad połowa badanych (55%) zamieszkuje w małej rodzinie. Dość liczną grupę stanowią także ci badani, którzy mieszkają z większą ilością domowników. Ta grupa stanowi ponad 31% badanych (19 osób). Najmniejszą grupę badanych stanowią osoby, które mieszkają co najmniej z 5 innymi członkami rodziny (13,3%). Wśród tej grupy jest więcej chłopców.

Wykres 2. Środowisko zamieszkania a płeć osób badanych

Źródło: obliczenia własne

ROZDZIAŁ III

ANALIZA BADAŃ WŁASNYCH

3.1. Analiza badań ankietowych

Badania ankietowe przeprowadziłam w Szkole Podstawowej Nr 32 mieszczącej się w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 12 w Sosnowcu, przy ul. Jasieńskiego 2a.

Badania zostały przeprowadzone w maju 2008 roku, w terminie wcześniej ustalonym za zgodą dyrektora placówki. Moją grupę badawczą stanowiło 60 uczniów Szkoły Podstawowej w wieku od 7- 8 lat. Z grupą tą przeprowadziłam badania za pomocą kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz ankiety stanowi pierwszy aneks niniejszej pracy.

Badania te miały na celu zebranie faktów dotyczących wpływu telewizji na rozwój dzieci w wieku 7- 8 lat.

Wszystkie uzyskane informacje zostały dokładnie przeanalizowane, tak by otrzymać rzetelne wyniki badań. Odpowiedzi na poszczególne pytania z ankiet zawarłam w poniższych tabelkach.

Tabela 3. Sposób spędzania wolnego czasu

Spędzanie wolnego czasu	Słuchanie muzyki		Oglądanie telewizji		Spotkania z koleżankami i kolegami		Aktywny wypoczynek		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	4	6,7	16	26,7	10	16,6	5	8,3	35	58,3
Chłopcy	2	3,4	12	20	5	8,3	6	10	25	41,7
Razem:	6	10,1	28	46,7	15	24,9	11	18,3	60	100

Źródło: obliczenia własne

Z powyższej tabelki wynika, że uczniowie swój wolny czas najchętniej przeznaczają na oglądanie telewizji. Jest to zdecydowana większość spośród możliwych odpowiedzi, bo stanowi aż 46,7% (28 osób). Popularnością cieszą się także spotkania z koleżankami i kolegami (24,9%). Jedynie w kategorii aktywny wypoczynek przeważają chłopcy (10%). Najmniej badanych w wolnych chwilach słucha muzyki (10,1%).

Wykres 3. Sposób spędzania wolnego czasu

Źródło: obliczenia własne

Tabela 4. Czas poświęcony na oglądanie telewizji

Czas	1-2 godz. dziennie		3-5 godz. dziennie		Powyżej 5 godz. dziennie		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	10	16,7	12	20	13	21,6	35	58,3
Chłopcy	7	11,7	7	11,7	11	18,3	25	41,7
Razem:	17	28,4	19	31,7	24	39,9	60	100

Źródło: obliczenia własne

Zdecydowana większość badanych (blisko 40%) dziennie przed telewizorem spędza powyżej 5 godzin. Do oglądania telewizji w granicach 3- 5 godzin przyznaje się 19 badanych (31,7%). Pozostali badani spędzają przed telewizorem dziennie od 1 do 2 godzin. Stanowią oni 28,4% badanych.

Wykres 4. Czas poświęcony na oglądanie telewizji

Źródło: obliczenia własne

Tabela 5. Najchętniej oglądane programy telewizyjne

Programy telewizyjne	Bajki		Programy dla dzieci		Programy muzyczne		Programy przyrodnicze		Inne		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	9	15	9	15	7	11,6	4	6,7	6	10	35	58,3
Chłopcy	3	5	5	8,4	7	11,7	2	3,3	8	13,3	25	41,7
Razem:	12	20	14	23,4	14	23,3	6	10	14	23,3	60	100

Źródło: obliczenia własne

Z tabelki nr 5 dowiadujemy się, że 20% badanych najchętniej ogląda bajki. Najrzadziej dzieci oglądają programy przyrodnicze (10%). Natomiast programy dla dzieci, programy muzyczne i inne, nie wymienione w ankiecie, mają jednakową ilość zwolenników (14 osób, co stanowi 23,4%). Dziewczynki najchętniej oglądają bajki i programy dla dzieci.

Wykres 5. Najchętniej oglądane programy telewizyjne

Źródło: obliczenia własne

Tabela 6. Zjawiska w telewizji, których dzieci się boją

Zjawiska	Straszne postacie		Agresja		Krzyki, wrzaski		Ciemne, mroczne kolory		Inne		Niczego się nie boję		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	3	5	15	25	8	13,3	6	10	2	3,3	1	1,7	35	58,3
Chłopcy	2	3,3	9	15,1	6	10	4	6,7	2	3,3	2	3,3	25	41,7
Razem:	5	8,3	24	40,1	14	23,3	10	16,7	4	6,6	3	5	60	100

Źródło: obliczenia własne

Wśród badanych uczniów najwięcej strachu budzą sceny agresji. Odpowiedź tę wskazało ponad 40% badanych. Kolejne odpowiedzi to: krzyki i wrzaski (23,3%), ciemne, mroczne kolory (16,7%), straszne postacie (8,3%), W grupie badanych są też osoby, które wskazały, że telewizja nie budzi u nich poczucia strachu - 5% (3 osoby, w tym 2 chłopców).

Wykres 6. Zjawiska w telewizji, których dzieci się boją

Źródło: obliczenia własne

Tabela 7. Kontrola czasu oglądania telewizji przez dziecko ze strony rodziców

Kontrola	Tak		Nie		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	7	11,7	28	46,6	35	58,3
Chłopcy	4	6,7	21	35	25	41,7
Razem:	11	18,4	49	81,6	60	100

Źródło: obliczenia własne

Z powyższej tabelki wyniki, że tylko 18,4% siedmiolatków i ośmiolatków jest kontrolowanych ze strony rodziców odnośnie czasu spędzanego prze telewizorem. Ponad 81,6% badanych nie podlega takiej kontroli.

Wykres 7. Kontrola czasu oglądania telewizji przez dziecko ze strony rodziców

Źródło: obliczenia własne

Tabela 8. Kontrola programów, które dzieci oglądają

Kontrola	Tak		Nie		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	15	25	20	33,3	35	58,3
Chłopcy	8	13,3	17	28,4	25	41,7
Razem:	23	38,3	37	61,7	60	100

Źródło: obliczenia własne

Większość uczniów swobodnie wybiera sobie programy do oglądani, gdyż nie podlegają oni kontroli ze strony rodziców. Grupa ta stanowi aż 61,7%. Tylko 23 z badanych osób (38,3%) uznało, że podlegają takiej kontroli.

Wykres 8. Kontrola programów, które dzieci oglądają

Źródło: obliczenia własne

Tabela 9. Rozmowa rodziców z dziećmi na temat oglądanych programów

Rozmowa	Tak		Nie		Razem:
Płeć	L	%	L	%	L	%
Dziewczęta	13	21,7	22	36,6	35	58,3
Chłopcy	6	10	19	31,7	25	41,7
Razem:	19	31,7	41	68,3	60	100

Źródło: obliczenia własne

Z brakiem kontroli wiąże się także fakt prowadzenia z dziećmi rozmów na temat oglądanych programów. Przeważająca większość uczniów (68,3%) nie rozmawia z rodzicami na ten temat. Tylko 19 badanych, czyli 31,7% przyznaje, że rodzice interesują się oglądanymi przez nich programami.

Wykres 9. Rozmowa rodziców z dziećmi na temat oglądanych programów

Źródło: obliczenia własne

W. Okoń, U podstaw problemowego uczenia się, PZWS, Warszawa 1964, s. 9.

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, s. 40.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 2001, s. 8.

Tamże, s. 19.

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, „Śląsk”, Katowice 1999, s. 22.

J. Gnitecki Wstęp do metod i przetwarzania wyników badań w naukach pedagogicznych, PTP, Poznań 2003, s. 17-19.

S Nowak., Metodologia…, op. cit., s. 22.

T. Pilch, Zasady… op. cit., s. 24-25.

J. Sztumski, Wstęp…, op. cit., s. 41.

M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską?, „Impuls”, Kraków 2004, s. 15.

W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 50.

M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, „Impuls”, Kraków 2000, s. 21.

M. Łobocki, Metody…, op. cit., s. 115.

T. Pilch, Zasady…, op. cit., s. 42.

S Nowak., Metodologia…, op. cit., s. 13.

A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, „Ossolineum”,

Wrocław 1970, s. 39.

J. Sztumski, Wstęp…, op. cit., s. 70.

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 71-102.

M. Łobocki, Metody…, op. cit., s. 29-30.

T. Pilch, Zasady…, op. cit., s. 51.

Tamże, s. 42.

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, PZWS, Warszawa 1968, s. 162.

K. Konarzewski, Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna, WSiP, Warszawa 2000, s. 136-137.

T. Pilch, Zasady…, op. cit., s. 87.

T. Pilch, Zasady…, op. cit., s. 195.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998, s. 178.

www.um.sosnowiec.pl

N. Sillamy, Słownik psychologiczny, Wydawnictwo Książnica, Warszawa 1994, s. 89-90.

S. Mike, Psychologia dla nauczycieli, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998, s. 187.

---