EKONOMIA - to nauka o gospodarowaniu.

RZADKOŚĆ dla ekonomii - to stan w którym człowiek posiada nieograniczone potrzeby natomiast posiada ograniczone dobra do zaspakajania tych potrzeb.

CELE EKONOMII -formułowanie zasad RACJONALNEGO gospodarowania tymi dobrami aby uzyskać optymalny efekt.

Dwa podejścia racjonalizacji:

1. Minimalizacja nakładów przy danym efekcie.

2. Maksymalizacja efektów przy danych nakładach.

FUNKCJE EKONOMII:

1. Poznawcza.

2. Edukacyjna.

3. Prognostyczna.

4. Doradcza.

RODZAJE EKONOMII - PODZIAŁ:

1. Mikroekonomia i makroekonomia:
   MIKROEKONOMIA - zajmuje się badaniami indywidualnych uczestników rynku (bada konsumentów, przedsiębiorstwa) oraz rynkami szczegółowymi (poszczególnych produktów, lokalne).
   MAKROEKONOMIA - zajmuje się badaniem całej gospodarki oraz kategorii ekonomicznych które stanowią część gospodarki (np. dochód narodowy, inflacja, Bank Centralny).

2. Pozytywna i normatywna:
   EKONOMIA POZYTYWNA - tworzy metody i narzędzia w celu bezstronnego i obiektywnego opisu badanej rzeczywistości.
   EKONOMIA NORMATYWNA - wartościuje rzeczywistość, ocenia rzeczywistość. Tworzy system poglądów.

WARTOŚCI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI GOSPODARKI:

• Własność prywatna;

• Wolność gospodarcza;

• Sprawiedliwość;

• Równość wobec prawa wszystkich podmiotów.

WARTOŚCI NIESPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI GOSPODARKI:

• Nieuczciwość w postępowaniu (korupcja);

• Lenistwo;

• Brak porządku.

Adam SMITH - ojciec ekonomii - stworzył system gospodarki rynkowej opierający się na egoizmie człowieka.

EGOIZM GOSPODARCZY - jest pożądany w ekonomii mikro i makro.

Fryderyk SKARBEK - ojciec polskiej ekonomii - „Narodowe Bogactwo” wyd. 1829r.

Michał KALECKI, Oscar LANGE - wybitni polscy ekonomiści światowej sławy.

CZYNNIKI PRODUKCJI - do wytwarzania dóbr:

• PRACA - jest to zasób fizycznej i umysłowej energii ludzkiej który może być wykorzystany;

• KAPITAŁ - są to dobra które służą do produkcji dóbr i usług;

• ZIEMIA - pewien obszar za wszystkim co się na nim znajduje;

• PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ - umiejętność znalezienia nowych rozwiązań (innowacji).

RYNEK

RYNEK - to mechanizm który umożliwia dokonywanie transakcji.

Wyróżniamy następujące rodzaje rynku:

1. Ze względu na wielkość:

1. lokalny

2. regionalny

3. krajowy

4. międzynarodowy

2. Ze względu na konkurencyjność:

1. KONKURENCJA DOSKONAŁA:

• bardzo dużo małych firm

• firma jest ceno biorcą (tzn. musi przystosować się do ceny rynkowej)

• nie ma barier wejścia na ten rynek

2. KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA:

• dużo małych firm

• firma w pewnym stopniu może kształtować własną cenę

• małe bariery wejścia na rynek

OLIGOPOL:

• kilka wielkich firm na rynku

• decyzje cenowe firmy uzależnione od konkurentów

• bardzo duże bariery wejścia dla nowej firmy

• MONOPOL:

• jedna olbrzymia firma na rynku

• firma dyktuje ceny

• bariery uniemożliwiają wejście nowej firmy.

KATEGORIE RYNKOWE:

POPYT - (ozn. lit. „D”) - jest to ilość dóbr i usług jaką zamierzają nabyć konsumenci przy danej cenie.

PRAWO POPYTU - wraz ze wzrostem ceny wielkość popytu spada.

Inne czynniki kształtujące popyt:

1. Dochód i majątek konsumenta;

2. Oczekiwania konsumentów (dot. cen i dochodów);

3. Liczba konsumentów;

4. Upodobania, gusty, moda reklama;

5. Ceny dóbr substytucyjnych (zastępujących się) oraz komplementarnych (uzupełniających się).

Dwa wyjątki od prawa popytu:

1. Paradoks GIFFENA - popyt na takie dobra, jak chleb czy ziemniaki, może wzrastać ze zwiększeniem się cen tych dóbr, co tłumaczy się tym, że ludność biedna reaguje na wyższą cenę, np. chleba, zmniejszeniem wydatków na żywność wyższego rzędu (np. mięso) nabywając więcej chleba.

2. Paradoks VEBLENA - polega na tym, że w pewnych grupach społecznych o wysokich dochodach wyższa cena na niektóre dobra powoduje (ze względów snobistycznych) zwiększenie popytu na te dobra.

Paradoksy te mówią, iż wzrost ceny powoduje wzrost popytu. Paradoks Giffena dotyczy dóbr podstawowych, a paradoks Veblena dóbr luksusowych.

Funkcja popytu




PODAŻ - (ozn. lit. „S”) - jest to ilość dóbr i usług jaką dostarczają sprzedawcy przy danej cenie.

PRAWO PODAŻY - wzrost ceny powoduje wzrost wielkości podaży.

Inne czynniki kształtujące podaż:

1. Ceny czynników produkcji (koszty produkcji);

2. Liczba przedsiębiorstw;

3. Postęp techniczny i organizacyjny;

4. Wielkość podatków (VAT);

5. Rygorystyczność prawa gospodarczego;

6. Dotacje do produkcji dobra.

Funkcja podaży




RYNKOWA RÓWNOWAGA - jest wówczas gdy podaż równa jest popytowi.

Równowaga rynkowa wyznacza dwa ważne parametry:

1. cenę równowagi;

2. ilość wymiany.


rys. Równowaga rynkowa

Na rynku występują dwa rodzaje nierównowagi:

1. NIEDOBÓR - wówczas przy danej cenie popyt jest większy od podaży;

2. NADWYŻKA - wówczas gdy przy danej cenie podaż jest większa od popytu.

NIEWIDZILNA RĘKA RYNKU - Popyt, podaż i cena tworzą spójny mechanizm nazywany mechanizmem rynkowym, a Adam Smith nazwał oddziaływanie tych 3 elementów na rynek „niewidzialną ręką rynku”, która tym rynkiem steruje. - opisuje dostosowanie rynkowe i dochodzenie do równowagi.

Mechanizm rynkowy działa żywiołowo na bazie obiektywnych praw natury i żadne ingerowanie nie jest potrzebne, może ono tylko rynkowi zaszkodzić

FUNKCJE RYNKU:

1. Jest źródłem informacji - szczególnie ważne są informacje cenowe;

2. Funkcja alokacyjna (rozmieszczenia) - rynek wskazuje jakie dobra należy produkować;

3. Rynek wycenia dobra - najbardziej uczciwie i obiektywnie;

4. Funkcja dystrybucyjna - rynek dzieli (dobra, usługi poprzez ceny)

UŁOMNOŚCI RYNKU:

• nie chroni środowiska;

• nie stwarza bezpieczeństwa fizycznego (np. Policji);

• nie wytwarza równości;

• nie ma moralności, etyki, pamięci.

PRZEDSIĘBIORSTWO

PRZEDSIĘBIORSTWO - to jednostka gospodarcza prowadząca na własny rachunek i na własne ryzyko działalność produkcyjną, usługową lub handlową w celu osiągnięcia określonych korzyści.

Cele główne przedsiębiorstwa

1. Właściciela:

1. maksymalizowanie zysku całkowitego;

2. Kierownictwa (kadry zarządzającej):

1. rozwój firmy;

2. stabilna pozycja na rynku;

3. praca.

Cele szczegółowe (do osiągnięcia celi głównych)

• dobrze wyszkolona kadra

• dobra struktura organizacyjna

• dobry system dystrybucji

• dobry marketing

• dobry rozwój produktów

• dobre zarządzanie finansami

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW:

1. Ze względu na formę organizacyjno-prawną:

1. Przedsiębiorstwa jednoosobowe;

2. Spółki;

3. Spółdzielnie;

4. Przedsiębiorstwo państwowe (np. porty lotnicze)

2. Ze względu na własność:

1. Prywatne (np. Spółki);

2. Państwowe;

3. Komunalne.

PODZIAŁ SPÓŁEK:

1. OSOBOWE;

1. cywilne

2. jawne

3. komandytowe

4. komandytowo-akcyjne

5. partnerskie

2. KAPITAŁOWE

1. z.o.o

2. akcyjne

KOSZT - jest to pieniężne wyrażenie zużycia czynników produkcji.

PODZIAŁ KOSZTÓW:

• KOSZTY STAŁE - (KS) - nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. koszt najmu, fundusz płac pracowników administracyjnych, raty kredytów i amortyzacji).

• KOSZTY ZMIENNE - (KZ) - które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. surowce, materiały, energia do produkcji oraz fundusz płac pracowników produkcyjnych).

• KOSZT CAŁKOWITY - (KC) - to suma kosztów stałych i zmiennych.

• KOSZTY PRZECIĘTNE - koszt przypadający na jednostkę sprzedaży.

• KOSZTY KRAŃCOWE - (KK) - (inaczej MARGINALNE) - to przyrost kosztu całkowitego spowodowany przyrostem produkcji o jednostkę.

wzory + rysunek z notatek










Q - ilość (produkcji)

KP - koszt produkcji

Δ - przyrost

KK - koszt krańcowy

K - koszty

OPTIMUM TECHNICZNE - jest to wielkość produkcji przy której koszt przeciętny jest najniższy (Q1 na rysunku).




P - cena

Q - wielkość sprzedaży

UTARG CAŁKOWITY - (UC) - to całkowite wpływy do przedsiębiorstwa.

ZYSK CAŁKOWITY - (ZC) - jest to utarg całkowity minus koszt całkowity.




OPTIMUM EKONOMICZNE - jest to wielkość produkcji przy której przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk całkowity.




UK - utarg krańcowy

KK - koszty krańcowe

3 RODZAJE ZYSKU:

1. księgowy

2. normalny

3. ekonomiczny

ZYSK KSIĘGOWY - bierze pod uwagę wszystkie koszty mające odzwierciedlenie w dokumentach firmy.

ZYSK NORMALNY - jest wówczas gdy zysk ekonomiczny jest równy zero.

ZYSK EKONOMICZNY - przyj ego obliczaniu uwzględniamy wszystkie koszty ekonomiczne a więc jest to suma kosztów księgowych i kosztów alternatywnych.

KOSZT ALTERNATYWNY - jest to koszt najbardziej cennej wartości którą tracimy podejmując inne działania (np. różnica w zyskach - z lokaty w banku lub działalności gospodarczej).

RACHUNKI NARODOWE

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO - (PKB) - jest to wartość wytwarzanej produkcji przez czynniki produkcji zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie kto jest ich właścicielem. Liczony dla danego okresu (rocznie, kwartalnie itp.)

Trzy metody liczenia PKB:

1. Suma wartości dóbr finalnych (metoda wydatkowa);

2. Suma wartości dodanych plus podatki pośrednie (POPULARNA W POLSCE);

3. Suma dochodów czynników produkcji plus podatki pośrednie plus amortyzacja (metoda dochodowa)

W Polsce PKB mierzy GUS.

DOBRO FINALNE - to dobro nabywane przez ostatecznego użytkownika.

DOBRO POŚREDNIE - jest całkowicie zużywane w procesie produkcyjnym dobra finalnego.

WARTOŚĆ DODANA - przyrost wartości dobra na każdym etapie jego produkcji.

Wady PKB jako miernika bogactwa oraz dobrobytu:

1. PKB nie uwzględnia prac wykonanych samodzielne;

2. PKB nie uwzględnia „szarej strefy”;

3. PKB nie uwzględnia negatywnych efektów zewnętrznych (np. zanieczyszczenie środowiska, hałasu, stresu itp.)

4. PKB nic nie mówi o podziale wytworzonego bogactwa;

5. PKB nic nie mówi o strukturze produkcji.

RODZAJE PKB:

1. NOMINALNY - liczony w cenach z okresu bieżącego;

2. REALNY - liczony w cenach z okresu bazowego;

3. PKB NA JEDNEGO MIESZKAŃCA:

1. według kursu walutowego;

2. w parytecie siły nabywczej - mówi on ile dóbr i usług może nabyć człowiek za średni PKB.

PRODUKT KRAJOWY NETTO - (PKN) - to różnica między PKB a amortyzacją.

Państwo ma 2 rodzaje wydatków:

1. Zakupy Rządowe - (G) - (wydatki nabywcze) - są to wydatki za które państwo otrzymuje określone dobra i usługi, są to wydatki ekwiwalentne (np. pensje, utrzymanie służb).
   (wydatki rządowe - bezpośrednio tworzą PKB)

2. Wydatki transferowe - (B) - są to wydatki za które państwo nic nie otrzymuje w danym okresie, wydatki nieekwiwalentne (np. renty, emerytury, zasiłki, spłaty zadłużenia).
   (wydatki transferowe - nie tworzą bezpośrednio PKB biorą udział tylko w podziale PKB)

PAŃSTWO MA 2 RODZAJE PODATKÓW:

1. PODATKI BEZPOŚREDNIE - pobierane od dochodu i majątku podatników.

2. PODATKI POŚREDNIE - (Tp) - dotyczące dóbr i usług (np. VAT, akcyza).

DOCHÓD KRAJOWY - (DK) - przychód krajowy netto minus podatki pośrednie.




DOCHÓD NARODOWY BRUTTO - jest to wartość wytwarzanej przez czynniki produkcji których właścicielami są obywatele danego kraju.

PRODUKT NARODOWY NETTO - (PNN) - PNB minus amortyzacja.




DOCHÓD NARODOWY - (DN) - produkt narodowy netto minus podatki pośrednie.




POPYT I PODAŻ GLOBALNA

PODAŻ GLOBALNA - wartość dóbr i usług wytworzona przez gospodarkę przy danych cenach.

wykres z notatek

P - średni poziom cen w gospodarce

Yp - produkcja potencjalna

LAS - długookresowa podaż globalna

SAS - krótkookresowa podaż globalna

Czynniki wpływające (kształtujące) na podaż globalną:

1. Koszty produkcji;

2. Postęp techniczny i organizacyjny;

3. Wysokość i przejrzystość podatków;

4. Wielkość i jakość czynnika pracy;

5. Poziom kapitału;

6. Przejrzystość i ilość przepisów prawnych;

7. Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa;

8. Sprawne i sprawiedliwe sądy;

9. Cechy psychiczne i społeczne danego społeczeństwa;

10. Poziom wolności gospodarczej

POPYT GLOBALNY - (AD) - jest to wartość dóbr i usług jakie zamierzają zakupić wszystkie podmioty w gospodarce.




AD - popyt globalny

C - konsumpcja

I - inwestycje

G - zakupy rządowe

NX - eksport netto - różnica między eksportem a importem

wykres z notatek

RÓWNOWAGA W GOSPODARCE - jest wówczas gdy popyt globalny zrównuje się z podażą globalną





- (inne oznaczenie)

Części składowe popytu globalnego:

KONSUMPCJA - (C) -




Ca - konsumpcja autonomiczna - czyli taka która nie zależy od bieżącego dochodu.

MPC - końcowa skłonność do konsumpcji - mówi ona o ile wzrośnie konsumpcja gdy dochód wzrośnie o jednostkę.

t - stopa podatkowa (średnio wyliczona).

Y - wartość produkcji

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE KONSUMPCJĘ:

1. patrz do funkcji konsumpcji.

2. majątek konsumentów.

3. stopa procentowa.

4. inne warunki kredytowania.

INWESTYCJE - to nakłady na powiększenie środków trwałych (czyli kapitału)




ΔY - przyrost produktu krajowego

mi- mnożnik inwestycyjny

ΔI - przyrost inwestycyjny




Czynniki wpływające na inwestycje:

1. Patrz do czynników kształtujących podaż globalną.

2. Stopa procentowa - wzrost stopy procentowej powoduje spadek inwestycji.

3. Rentowność inwestycji - co wiąże się z oczekiwaniami przedsiębiorców dotyczących przyszłej koniunktury.

DWA PODEJŚCIA DOGOSPODARKI:

1. PODEJŚCIE KLASYCZNE - reprezentowane przez „Nową Szkołę Klasyczną” - (przedstawiciel Robert Lukas)

2. PODEJŚCIE KEYNESIZM - (Jan, Meinars Keynes) reprezentowany przez „Nową Szkołę Keynsowską” - (przedstawiciel Josef Sztiglic)

CECHY
KLASYCY	KEYNESIŚCI
Ważniejsze są analizy długookresowe	Ważniejsze są analizy krótkookresowe
Ceny i płace są giętkie czyli elastyczne	Ceny i płace są lepkie czyli nieelastyczne
W gospodarce czynniki produkcji są wykorzystane optymalnie	W gospodarce występują wolne czynniki produkcji
Rynek jest najsprawniejszym mechanizmem	Rynek jest mało sprawnym mechanizmem

Prawo SAYA - (najważniejsze dla podejścia klasycznego) - w gospodarce występuje taki popyt globalny jak wielka jest podaż globalna.

W skrócie:

Podaż tworzy popyt

Prawo KEYNESA - w gospodarce wytworzona jest taka produkcja na jaką jest popyt globalny.

W skrócie:

Popyt tworzy podaż

POLITYKA PIENIĘŻNA

POLITYKA PIENIĘŻNA - (inaczej MONETARNA) - to działania banku centralnego które dotyczą podaży pieniądza oraz stóp procentowych.

Narodowy Bank Polski - powstał w 1945r.

Bank Polski - powstał przed wojną

Prezes NBP - obecny - Sławomir Skrzypek - kadencja 6 lat - nieodwołalny.

Rada Polityki Pieniężnej - prowadzi politykę pieniężną państwa - 10 członków nieodwołalnych, tylko jedna kadencja.

Dwa rodzaje Polityki Pieniężnej:

1. POLITYKA EKSPANSYWNA - (in. ŁAGODNA) polega na podniesieniu podaży pieniądza lub/i obniżeniu stóp procentowych.

2. POLITYKA RESTRYKCYJNA - (in. TWARDA) polega na obniżeniu podaży pieniądza lub/i podniesieniu stóp procentowych.

PIENIĄDZE - to społecznie akceptowane dobro służące do wymiany.

Pieniądz spełnia w gospodarce 4 funkcje:

1. Jest środkiem wymiany - (inaczej cyrkulacji).

2. Jest miernikiem wartości.

3. środek płatniczy.

4. środek TEZAURYZACJI - czyli gromadzenia bogactwa.

PODAŻ PIENIĄDZA - inaczej agregat monetarny - to ilość pieniądza występująca w gospodarce - nie ma jednej miary podaży pieniądza.

Miary podaży pieniądza:

M1 - suma gotówki w obiegu i wkładów bankowych na rządanie;

M2 - suma M1 i depozyty terminowe;

M3 - M2 + płynne papiery wartościowe.

KREACJA PIENIĄDZA - tworzenie pieniądza bezgotówkowego z pieniądza gotówkowego.

RYNEK I ELASTYCZNOŚĆ

ELASTYCZNOŚĆ - dzielimy na:

1. Elastyczność popytu:

1. elastyczność cenową.

2. elastyczność dochodową.

2. Elastyczność podaży.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU




EPD - Elastyczność cenowa popytu;

ΔD - Przyrost popytu

Do - Popyt początkowy

ΔP - Przyrost ceny

Po - Cena początkowa

• Jeżeli E należy do przedziału 0 - 1 wówczas popyt jest mało elastyczny;

• Jeżeli E jest większe od 1 to popyt jest wysoce elastyczny.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU




EYD - Służy w ekonomii do podziału dóbr:

• Jeżeli E jest większe od 0 - wówczas są to dobra normalne

• Jeżeli E jest mniejsze od 0 - wówczas są to dobra niższego rzędu

• Jeżeli E jest większe od 1 - wówczas są to dobra wyższego rzędu

• Jeżeli E jest mniejsze od 1 - wówczas są to dobra pierwszej potrzeby

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:

1. Bank emisyjny - oznacza, że Bank Centralny ma monopol na emisję pieniądza gotówkowego.

2. Bank Państwa

1. Bank Centralny - prowadzi politykę pieniężną - to decyzje dotyczące stóp procentowych i/lub podaży pieniądza.
   Dwa rodzaje polityki pieniężnej:

1. Polityka ekspansywna - czyli obniżanie stóp procentowych i/lub zwiększanie podaży pieniądza;

2. Polityka restrykcyjna - wzrost stóp procentowych i/lub obniżanie podaży pieniądza;

Głównym celem polityki pieniężnej w teorii jest - niska inflacja oraz pobudzanie wzrostu gospodarczego. Niska inflacja oznacza 1-4% rocznie.

2. Bank Centralny może współfinansować budżet państwa;

3. Bank Centralny obsługuje rachunki budżetu państwa;

4. Bank Centralny może regulować kurs waluty krajowej;

5. Bank Centralny gromadzi i zarządza rezerwami walutowymi;

6. Bank Centralny prowadzi badania i analizy wybranych problemów gospodarczych (ekonomicznych);

3. Bank Banków

1. Bank Centralny licencjonuje i nadzoruje banki komercyjne (w Polsce już nie nadzoruje - robi to Komisja Nadzoru Finansowego).

2. Bank Centralny wydaje różne dyrektywy, zarządzenia dotyczące bezpieczeństwa banków oraz depozytów.

3. Bank Centralny jest kredytodawcą ostatniej instancji.

4. Bank Centralny wykorzystuje banki komercyjne do prowadzenia polityki pieniężnej.

INSTRUMENTY BANKU CENTRALNEGO:

1. Stopa rezerwy obowiązkowej - jest to część depozytów wyrażona w (%) którą banki muszą utrzymywać w formie gotówkowej (jest to 3,5%) - instrument przestarzały;

2. Operacje kredytowe i depozytowe - Bank Centralny udziela kredytów i przyjmuje depozyty od i dla państwa i banków komercyjnych.

1. Stopy procentowe udzielanych przez Bank Centralny kredytów:

1. Stopa redyskontowa - pod zastaw weksli;

2. Stopa lombardowa - pod zastaw innych niż weksle papierów wartościowych (np. obligacje);

Kredyty redyskontowe nie są udzielane obecnie a

kredyty lombardowe udzielane są tylko na 1 dzień.

3. kredyt (nieoprocentowany) techniczny - trzeba oddać w tym samym dniu.

2. Depozyty przyjmowane są na 4,2%

3. Operacje otwartego rynku - jest to kupowanie czy sprzedawanie przez Bank Centralny papierów wartościowych.

1. Gdy Bank Centralny sprzedaje papiery wartościowe zmniejsz ilość gotówki w bankach komercyjnych;

2. Gdy kupuje odwrotnie;

3. Z operacjami otwartego rynku wiąże się stopa referencyjna - minimalna rentowność papierów wartościowych biorących udział w operacjach (5,75% - minimalna).

INFLACJA - to wzrost średniego poziomu cen w danym okresie (obecnie w Polsce 4,1%)

DEFLACJA - to spadek przeciętnego poziomu cen w danym okresie.

DEZINFLACJA - to spadek inflacji.

RODZAJE INFLACJI:

1. Ze względu na wielkość:

• od 0-4% - inflacja pełzająca;

• od 5-10% - inflacja krocząca;

• od 10-50% - inflacja galopująca;

• pow. 50% - hiperinflacja

2. Ze względu na przyczyny:

• popytowa - z przyczyn:

1. większy wzrost popytu globalnego niż globalnej podaży

2. ilościowa teoria pieniądza - twierdzi, że wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost cen czyli inflację. (Inflację mogą spowodować duże wydatki budżetowe, a szczególnie te które nie tworzą dóbr i usług.

3. struktura produkcji nieodpowiednia strukturze popytu.

2. kosztowa (podażowa) - przyczyną jej jest niedostateczny wzrost podaży globalnej:

1. wzrost kosztów surowców i paliw;

2. nadmierne narzuty na ceny;

3. przyczyny naturalne (powodzie, mróz, itp.)

RYNEK PRACY I BEZROBOCIE

Na rynku pracy występuje popyt na pracę i podaż pracy

POPYT NA PRACĘ - to ilość pracowników, jaką zamierzają zatrudnić przedsiębiorstwa przy danej płacy

wykres

Czynniki wpływające na popyt na pracę:

1. Popyt na produkty finalne - popyt na pracę jest popytem pochodnym a więc zależy od popytu na produkty finalne. (nie istnieje popyt na samą pracę)

2. Postęp techniczny

3. Interwencja państwa - dopłaty do zatrudnienia.

PODAŻ PRACY - ilość pracowników jaka zamierza podjąć pracę przy danej płacy.

wykres

Czynniki wpływające na podaż pracy:

1. Koszt alternatywny podjęcia pracy;

2. Liczba osób w wieku produkcyjnym w gospodarce;

3. Długość kształcenia;

4. Mobilność pracy;

5. Korzyści niepieniężne z pracy;

6. Ustawowe ograniczenia w liczbie pracowników w pewnych zawodach.

BEZROBOCIE - to sytuacja w której ludzie pozostają bez pracy i poszukują jej.

Bezrobocie mierzymy stopą bezrobocia (U)




U - stopa bezrobocia

B - liczba bezrobotnych

ZSR - zasób siły roboczej - (in. aktywni zawodowo) - suma osób pracujących i bezrobotnych.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA:

1. Lenistwo;

2. Niedopasowanie kwalifikacji pracowników do popytu na pracę (bezrobocie strukturalne);

3. Naturalna zmiana miejsc pracy (bezrobocie frykcyjne);

4. Zwolnienia grupowe;

5. Istnienie płacy urzędowej (sztucznej) powyżej płacy równowagi (bezrobocie klasyczne) - za to bezrobocie odpowiadają związki zawodowe lub polityka gospodarcza państwa;

6. Istnienie popytu globalnego niższego od możliwości produkcyjnych gospodarki („bezrobocie popytowe” in. „koniunkturalne”);

7. Przedsiębiorcy (wysokie: podatki, koszty);

8. Istnienie dochodów otrzymywanych bez pracy (zasiłki).

PRAWO OKUNA - Na każde 2 procenty spadku PKB rzeczywistego w stosunku do PKB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt.

Lub odwrotnie:

Wzrost bezrobocia o jeden procent ponad stopę bezrobocia naturalnego powoduje powstanie 2-procentowej luki PKB.

KRZYWA PHILLIPSA - WYMIENNOŚĆ MIĘDZY BEZROBOCIEM A INFLACJĄ.

Wg teorii Philipsa (Nowa Zelandia) istnieje stały związek między bezrobociem a inflacją. Bezrobocie jest tym wyższe im niższa jest inflacja, i na odwrót, jest ono tym niższe im wzrost cen jest wyższy. Dlatego też polityka gospodarcza może albo starać się zwalczać bezrobocie, ale wówczas wzrośnie inflacja, albo starać się zwalczać inflację, ale wówczas wzrośnie bezrobocie. Wg tej teorii oba cele są do siebie przeciwstawne.

Założenia były takie: gdy wzrasta popyt na dobra, przedsiębiorstwa zwiększając podaż dóbr zwiększają też zatrudnienie. Jednak nie zawsze znajdą odpowiednich ludzi do pracy na stanowiska, na które szukają pracowników. Jeśli będą zmuszeni do zwiększenia zatrudnienia a natrafią na związki zawodowe, to często będą one walczyły o podwyżki płacowe. W odpowiedzi na wzrost kosztów płac, producenci podwyższają również ceny swoich wyrobów. W miarę, gdy maleje bezrobocie presja na wzrost płac nasila się, a co za tym idzie dalej rosną ceny. Wzrastającemu zatrudnieniu towarzyszy wyższa stopa inflacji. Sytuacja odwrotna ma miejsce, gdy popyt na produkcje spada.




(Na podstawie Czarny 2002)

π - stopa inflacji

U - stopa bezrobocia

W krótkim okresie pozytywny szok popytowy (spowodowany ekspansywną polityką budżetową lub pieniężną) przenosi gospodarkę z punktu E' do A'. W miarę upływu krótkiego czasu rośnie stopa inflacji i zmniejsza się bezrobocie. W krótkim okresie jest zbyt mało czasu na dostosowanie cen i płac.

BEZROBOCIE oznacza sytuację w której część osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce, pozostaje bez pracy.

Z definicji powyższej wynika, że bezrobotni są częścią ludności w wieku produkcyjnym. Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na :

• aktywnych zawodowo = określanych mianem siły roboczej, zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowym warunkach zwłaszcza płacowych.

• bierni zawodowo to pozostałe osoby w wieku produkcyjnym

W Polsce bezrobotni to osoby, które:

• zarejestrowały się we właściwym dla miejsca zamieszkania rejonowym urzędzie pracy

• ukończyły 18 lat

• nie ukończyły : kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat

• nie nabyły prawa do emerytury

• nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego

• nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej

• nie uczą się w szkołach różnego typu

Współczynnik aktywności zawodowej wyraża stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym - im wyższy współczynnik tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo.

Osoby, które wynajmują siłę najemną lub pracującą na własny rachunek tworzą grupę zatrudnionych. Natomiast Ci, którym nie udało się znaleźć miejsca pracy stanowią grupę bezdomnych.

zasób siły roboczej = zatrudnieni + bezrobotni

Wskaźnik stopy bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej, pokazuje on jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni.

Typy bezrobocia

W literaturze spotkać można różną klasyfikacje bezrobocia. Można wyodrębnić klasyfikację :

- bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym

bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ustawicznie pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników. Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą, mogłoby ulec pewnemu obniżeniu gdyby informacje o rynku pracy docierały szybciej do zainteresowanych stron. Istotną rolę mają tu do odegrania takie czynniki jak : rozwój sieci, urzędów pracy, wzrost liczby pracowników w biurach pracy zajmujących się pośrednictwem pracy oraz poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne.

bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspektach : kwalifikacyjnym, zawodowym, strukturalnym. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku (względnie rozwoju) pewnych branż i gałęzi gospodarki związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami międzynarodowego podziały pracy. Pojawiające się w wyniku tych niedopasowań bezrobocie strukturalne może mieć charakter dosyć trwały gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związku z koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsc zamieszkania.

-bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą ( może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą ja i w sytuacji równowagi na rynku pracy) to bezrobocie może wynikać zarówno ze wzrostu podaży siły roboczej jak i redukcji popytu na siłę roboczą. W drugim wypadku z osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej mamy do czynienia z bezrobociem koniunkturalnym. (występuje w wyniku nierównowagi rynkowej, kiedy niedostateczny popyt globalny na rynku towarowym jest właściwy okresowi załamania struktury koniunkturalnej )

Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia.

• Keyniści upatrują je w niedostatecznym popycie na towary i dlatego ten typ bezrobocia określa się często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem

• Nurt ekonomii neoklasycznej w neoklasycy tłumaczą to bezrobocie przede wszystkim zbyt wysokimi płacami dlatego takie bezrobocie nazywane jest zazwyczaj bezrobociem klasycznym.(to podstawowa forma bezrobocia naturalnego występuje wówczas gdy płace są utrzymywane na poziomie wyższym od poziomu równowagi na rynku pracy )

Sytuacja na rynku pracy jest uzależniona od poziomu starań płac realnych, bezrobocie które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy nazywane jest bezrobociem równowagi bądź bezrobociem naturalnym. Podstawowymi typami bezrobocia równowagi są : bezrobocie frykcyjne lub strukturalne.

Idea bezrobocia równowagi została rozwinięta na gruncie tzw. teorii naturalnej stopy bezrobocia

Według tej teorii w gospodarce występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie tzw. bezrobocia naturalnego. Przyczyn tego bezrobocia dopatruje się w niedoskonałości funkcjonowania rynków, a zwłaszcza w istnieniu niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej w ograniczonym zakresie konkurencji oraz niedopasowaniach strukturalnych popytu na pracę i jej podaży.

Przyczyny bezrobocia

Ujęcie neoklasyczne = w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stany równowagi, głównym mechanizmem który zapewnia taką tendencję jest mechanizm zmian płac realnych. Zjawisko bezrobocia występujące w rzeczywistości tłumaczy się w teorii ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są przede wszystkim z tendencjami do usztywniania płac, które są rezultatem w postępowaniach związków zawodowych, opierających się redukcjom płac. Gdyby płace realne ustaliłyby się na stopniu wyższym niż płace równowagi, zaś związki zawodowe opierałyby się skutecznie ich redukcji to powstanie bezrobocie związane z nadwyżką globalnej podaży nad popytem na pracę (czyli bezrobocie dobrowolne)

Ujęcie keynesowskie lub keynesistowskie = przyczyn na istnienie bezrobocia związanego z nadwyżką podaży siły roboczej nad popytem keynisiści (lub neokeynisiści) upatrują w niewystarczającym popycie na towary jaki kształtuje się w warunkach wolnorynkowej gospodarki. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu. Gdy więc popyt na towary ustala się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję a w związku z tym również zatrudnienie do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie, które ma przymusowy i dość trwały charakter.

Bezrobocie a działalność państwa

Można wyróżnić dwa rodzaje działalności państwa:

• PASYWNA (zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę, okres wypowiedzenia)

• AKTYWNA

• aktywna polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych(podatki, wydatki budżetowe) i instrumentów pieniężnych (stopy procentowe i podaż pieniądza) w celu redukcji bezrobocia poprzez np. stymulowanie popytu na towary, obniżanie podatków i stóp procentowych, obniżanie obciążeń składkowych (ZUS) czy dostęp do chłonnych rynków zbytu

• aktywna polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Wśród jej instrumentów znajdują się :

• publiczne programy zatrudnienia polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy (w Polsce miejsca pracy interwencyjnej)

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek

• szkolenia zawodowe umożliwiają bezrobotnym zdobywanie nowych kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biuro pracy dotyczące gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.


Krzywa PHILLIPSA.

























Pomiędzy stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia istnieje odwrotna zależność którą ilustruje KRZYWA PHILLIPSA.

Wyższym poziomom stopy bezrobocia na tej krzywej odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych. Gdy koniunktura się poprawia i bezrobocie spada tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta. Podstawą tych zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost wartości nominalnych. Gdy stan rynku pracy poprawia się bezrobocie spada rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się. Gdy zaś bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe.

Modyfikowana krzywa Phillipsa dotyczy zależności stopy bezrobocia i stopy wzrostu cen. Wynika z niej, że w polityce gospodarczej można dokonywać wyboru między większą inflacją i mniejszym bezrobociem a mniejszą inflacją i większym bezrobociem.

Stopa inflacji w %

Stopa bezrobocia w %

P₁

10%

5%

4 %

10%

P₂

A - stopa bezrobocia naturalnego

A

---