PYTANIA PRZYGOTOWUJĄCE DO EGZAMINU Z PSYCHOLOGII OGÓLNEJ
(materiał z wykładów)
Przedstaw podstawowe założenia poszczególnych koncepcji psychologicznych człowieka - behawiorystycznej, psychodynamicznej, poznawczej i humanistycznej.
Behawioryzm - Jakkolwiek kierunek ten nie neguje występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one swoistymi, ubocznymi artefaktami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji.
Dlatego, jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefinowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.
Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodnicznych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Behawioryzm doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się, psychologię poznawczą oraz psychologię społeczną.
Behawioryści nakreślili wizerunek człowieka zewnątrzsterownego, którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko. Jeśli zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, to dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzkie. Jeśli chcemy ukształtować „człowieka doskonałego”, który posiadałby nawyki organizacyjne, musimy najpierw stworzyć „doskonałe środowisko” - te poglądy wpłynęły ba rozwój behawiorystycznej inżynierii.
Psychodynamizm - Różnica pomiędzy koncepcją behawiorystyczną a psychodynamiczną polega na tym, iż ta pierwsza stworzyła model człowieka zewnątrzreaktywnego, który jest sterowany aktywnym środowiskiem zewnętrznym tymczasem druga stwierdza, iż ludzkie działanie jest ukierunkowane przez wewnętrzne siły motywacyjne, pomiędzy którymi często zachodzą konflikty i które z zasady jest nieświadome.
Twórcy tej koncepcji opracowali zasady psychoterapii, w przeciwieństwie do behawiorystów, którzy stworzyli inżynierię zachowania. Psychoterapia posiada wiele wariantów. W każdym przypadku jest to metoda kliniczna, której celem jest pomaganie człowiekowi w rozwiązywaniu nieświadomych konfliktów, ułatwienie mu wyboru drogi życiowej i umożliwienie przystosowania do otaczającego świata. Psychoterapia jest nowym podejściem do modyfikacji osobowości człowieka, które radykalnie różni się od surowych zasad inżynierii zachowania. Najbardziej znaną wersją portretu dynamicznego jest psychoanaliza.
Psychodynamiczne koncepcje zachowania człowieka powstają w wyniku próby scalenia behawioryzmu i psychoanalizy. Najbardziej znaną stworzyli Dollard i Miller. Według nich mechanizm ludzkich działań można wyjaśnić za pomocą czterech terminów: popędów, wskazówek, reakcji i wzmocnień. Popędy to pobudki wewnętrzne lub zewnętrzne, takie jak głód, ból, seks, które motywują ludzkie zachowania. Wskazówkami są sygnały, bodźce i informacje umożliwiające orientację w otoczeniu i decydujące o tym, jak i kiedy człowiek wykonuje reakcje. W końcu wzmocnienia to zdarzenia, takie jak pokarm, bezpieczeństwo czy miłość, które redukują popęd.
Poznawcza - Zwolennicy tej koncepcji uważają, iż człowiek nie jest ani marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych jest raczej samodzielnym podmiotem, która w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności.
Portret poznawczy nie tylko określa jak funkcjonuje człowiek ale również wskazuje jak zmieniać jego myślenie i działanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucają zasady inżynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie według własnego projektu.
Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdzeń dotyczących architektury umysłu ludzkiego i jego podstawowych czynności. Umysł ten, zwany układem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno-generatywnym, ma względnie stałe właściwości, które można nazwać niezmiennikami antropicznymi i które niewiele zmieniły się w czasie cywilizacyjnym a więc od starożytności. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencję, zdolności specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, szybkość przetwarzania informacji i inne. Właściwości te są w zasadzie wrodzone, chociaż na ich rozwój wpływa środowisko społeczne i kulturowe.
Humanistyczna - Powstała w opozycji do behawioryzmu. Carl Rogers uważał, że w psychologii nie ma wiedzy wolnej od podmiotowości. Co najmniej jedna ze stron wnosi swoje doświadczenia. Proces badawczy jest procesem komunikacji stąd koncentracja uwagi na relację nadawca - komunikat - odbiorca.
6 podstawowych postulatów:
- upodmiotowienie sytuacji badawczej,
- dialog a nie manipulacja,
- komunikacja niezbędna nie tylko w kontakcie z badanym, ale i z odbiorcą,
- łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką,
- uwzględnienie perspektywy badanego,
- odwołanie się do empatii.
Koncepcja humanistyczna odrzuca zewnętrzną sterowność człowieka i zakłada wewnętrzny mechanizm sterowania. Każdy człowiek jest wewnątrzsterowny, jeśli nie posiada zewnętrznych blokad hamujących jego zachowanie. Człowiek dąży do samoaktualizacji. Dysponuje do tego takimi narzędziami jak intuicja. W toku rozwoju pojawiają się sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny. Wewnętrzne kryteria „sprawdzają” czy dane zachowanie sprzyja rozwojowi a zewnętrzne czy sprzyja akceptacji otoczenia. Kierowanie się kryteriami zew. Często jest destruktywne i hamuje rozwój. Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem. Abraham Maslow zaproponował teorię potrzeb (piramida Maslowa) i teorię samoaktualizacji. Samoaktualizacja jest specjalnym procesem stawania się tym, kim się jest. Dążeniem do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą. Koncentruje się na czasie teraźniejszym.
Jakie typy warunkowania znasz i na czym polegają?
Warunkowanie klasyczne - Warunkowanie klasyczne przebiega na poziomie kojarzenia bodzców: dotychczasowy bodziec neutralny , dzieki wzmacnianiu go przez bodziec bezwarunkowy , staje sie bodzcem warunkowym, wywolujacym slinienie sie, strach, mruganie czy erekcje, które staja sie wyuczonymi reakcjami warunkowymi.
Równiez lek nerwicowy moze byc emocjonalna reakcja warunkowa wytworzona w drodze warunkowania klasycznego. Uznanie leku za warunkowa reakcje na przykre bodzce prowadzi do poszukiwania w historii zycia danej jednostki traumatycznych zdarzen, które moga stanowic zródlo leku. Dlatego zródel rozwoju leku mozemy szukac w historii zycia danej jednostki. Ludzie natomiast róznia sie pod wzgledem latwosci/ szybkosci / uczenia sie reakcji warunkowych.
Warunkowanie instrumentalne zachodzi wtedy, gdy po okreslonej reakcji pojawia sie natychmiast pewna jej konsekwencja w postaci wzmocnienia pozytywnego lub negatywnego, np. nerwice stanowia rezultat dlugotrwalego procesu nabywania specyficznych nawyków ruchowych /kompulsje/, myslowych /obsesje/, emocjonalnych /fobie/, majacych przymusowy charakter.
Zachowania neurotyczne sa reakcjami jednostki na bodzce awersyjne budzace lek, przy czym zachowania te sa nastepnie wzmacniane przez pozytywne ich skutki, takie jak unikanie tych bodzców i redukcja leków. Sa to wiec reakcje unikania leku.
W dziecinstwie wystepuje czesto warunkowanie obronne / np. interakcje miedzy rodzicami a dziecmi dotyczace utrzymania czystosci, gdzie czynnosci dziecka sa czesto zachowaniami typu ucieczki i unikania/. Bodzcem awersyjnym do reakcji ucieczki jest werbalne zachowanie rodziców polegajace na robieniu wymówek, a bodzcem awersyjnym do reakcji unikania jest krytykowanie, lajanie czy tez zmuszanie do ponownego umycia sie.
Bodzcem awersyjnym do reakcji unikania moga byc wypowiadane przez dziecko slowa i zdania, a strach z nimi zwiazany moze sie zgeneralizowac na mysli i zwiazac bezposrednio z myslami.
Jakie typy popędów i konfliktów wyróżnili przedstawiciele koncepcji psychodynamicznej?
POPĘDY, rodzaje potrzeb, dzielą się na popędy pierwotne (pokarm, popęd seksualny, unikanie bólu, potrzeba kontaktu ze światem) i popędy wtórne powstałe w wyniku socjalizacji, takie jak:
* potrzeba bezpieczeństwa - unikanie zagrożeń, szukanie oparcia w drugiej osobie
* potrzeby społeczne - poszukiwanie kontaktów z innymi ludźmi, miłości
* potrzeby osobiste - zaspakajanie potrzeb prestiżu i uznania.
Dzieciństwo odgrywa największą role w procesie socjalizacji, na życie człowieka mogą mieć wpływ drobiazgi jak np. to czy był karmiony piersią (karmienie piersią - bliskość z matka, pożywny stosunek do niej może się przenieść na innych ludzi, karmienie z butelki - potrzeba kontaktu z matką i lęk przed jej nieobecnością lub przeciwnie - chęć unikania kontaktów interpersonalnych, wyobcowanie; gdy matka zmusza się do karmienia piersią, ale tego nie lubi, jej napięcie i stres udziela się dziecku).
- Alfred Adler odkrył, ze ludzie posiadają potrzebę mocy - jest to dążenie do dominacji, władzy, sławy. Jego zdaniem człowiek potrzebuje mocy, gdy czuje się słaby (kompensacja poczucia niższości).
- May stwierdził, że wielu ludzi posiada „fałszywą świadomość” swoich pragnień. Ludzie nie mówią o tym do czego dążą, ale o tym do czego powinni dążyć, bo jest to społecznie pożądane. Nieświadomość jest funkcją psychiczną (nie konkretnym aparatem w mózgu).
KONFLIKT powstaje gdy coś uniemożliwia człowiekowi zaspokajanie potrzeb, popędów.
* konflikty wewnętrzne (motywacyjne) - powstają, gdy człowiek dąży jednocześnie do osiągnięcia dwóch sprzecznych celów (np. chęć zawarcia małżeństwa przeciwko chęci zachowania wolności osobistej i niezależności).
* konflikty zewnętrzne - sprzeczność miedzy dążeniami jednostki a innych ludzi (np. zamiary dzieci i rodziców).
Rozwiązanie konfliktu prowadzi do satysfakcji, nie rozwiązanie do frustracji. Konflikt jest nieunikniony. Także nieświadomy. Rożne spojrzenia: Freud uważał ze to sprzeczność miedzy popędem seksualnym, a społecznym tabu (id a superego), Karin Horney zwraca uwagę na wrogość miedzy jednostką a grupą. Wielu współczesnych psychoanalityków jest zaniepokojonych konfliktem miedzy potrzebami jednostki, a zdehumanizowanym światem. Autor podaje przykład z książki Arthura Millera „Śmierć komiwojażera” - bohater Wille Loman przeżywa konflikt miedzy potrzeba akceptacji przyjaciół, a robieniem kariery (konkurencja rodzi wrogów).
Wymień i krótko scharakteryzuj znane Ci mechanizmy obronne?
* represja (wyparcie) - usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, przykrych przeżyciach itp. (chęć uniknięcia lęku który jest wzmocnieniem negatywnym). Dodatkowym czynnikiem, katalizatorem w reakcji represji może być wykonywanie innej czynności np. hobby, które pozwala zapomnieć.
* stłumienie - świadoma czynność polegająca na panowaniu nad swoimi pragnieniami, dążeniami i motywami, które nie są akceptowane społecznie, „trzymanie się na wodzy”. Np. pracownik nie ujawni swojego prawdziwego stosunku do autokratycznych przełożonych
* projekcja - nieświadomy mechanizm rzutowania swoich nieporządnych cech na innych. Wpływa na wzrost samooceny. (np. człowiek agresywny uważa, że żyje w brutalnym świecie). Cechą projekcji jest wybiórczość. Ludzie starają się nie projektować cech na osoby zbyt podobne do nich, ale jednocześnie musza być na tyle podobne, by projekcja była wiarygodna. Projekcja bywa niebezpieczna bo często deformuje postrzeganie innych ludzi.
* Racjonalizacja - polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn zachowania, prawdziwe motywy są zastępowane tymi społecznie akceptowanymi. Najprymitywniejszy rodzaj racjonalizacji polega na całkowicie błędnym przedstawieniu swoich motywów. Bardziej subtelne jest mówienie niepełnej prawdy, wymienianie tylko motywów społecznie pożądanych. Niektórzy uważają, ze racjonalizacja to świadome wprowadzanie ludzi w błąd. W rzeczywistości jednak jest to reakcja nieświadoma.
* Substytucja - zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi, zmiana obiektu na który skierowany jest popęd. Dwie formy:
a) kompensacja - skierowanie aktywności na cele podobne do tych, których nie można osiągnąć np. zdaniem Gordona taniec może kompensować lęk przed kontaktami intymnymi Oscar Lange, znany ekonomista, powiedział, że jeżeli cokolwiek osiągnął w nauce, to dlatego że defekt fizyczny nie pozwalał mu zostać sportowcem czy marynarzem.
b) Sublimacja - wyrażenie swoich nieakceptowanych popędów i dążeń w formie akceptowanej społecznie. Może to być ucieczka w twórcza wyobraźnię i świat fantazji. Przed laty istniała paradoksalna hipoteza, że cały dorobek kulturalny jest wynikiem sublimacji popędu seksualnego. Obecnie wiadomo, że niezaspokojone popędy to tylko jeden z czynników który może stymulować rozwój sztuki.
Czym są mechanizmy obronne?
SAMOOBRONA, mechanizmy obronne służące do radzenia sobie z konfliktami. Obrona także odbywa się poza świadomością. Redukują poziom lęku, chronią poczucie godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę, ułatwiają znalezienie miejsca w świecie. NIE rozwiązują konfliktów, jedynie łagodzą objawy. Ich działanie jest często doraźne, bywają niebezpieczne dla człowieka.
Na czym polega zjawisko deprywacji?
stan psychiczny wynikający z braku zaspokojenia jakiejś istotnej potrzeby człowieka - biologicznej, sensorycznej, emocjonalnej, kulturowej czy społecznej.
Wyjaśnij zagadnienie pojęć i podaj ich rodzaje.
(? nie wiem o co tu chodzi?)
Jest nauką empiryczną, zajmującą się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii - etologia.
Nauki z których czerpie psychologia to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia zaliczana jest do nauk społecznych, także do nauk humanistycznych. Ostatnio jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).
- opisywanie tego, co dzieje się naprawdę,
- wyjaśnianie tego, co się dzieje,
- przewidywanie tego, co się zdarzy,
- sterowanie tym, co się dzieje,
- podnoszenie jakości życia, przez zmienianie tego co się dzieje.
-
proces gromadzenia informacji o danym zjawisku bez ingerencji w jego przedmiot. Dzięki obserwacji poznajemy zjawiska w ich naturalnym przebiegu.
Cechy:
przedmiot obserwacji (co badamy)
określenie celu (po co badamy)
Obserwacja polega na niezauważalnym postrzeganiu jednostki badanej w naturalnych warunkach otoczenia.Obserwacja jest jedną z trzech metod zbierania danych pierwotnych, jest przykładem badania ciągłego, zazwyczaj bada się tu pewne procesy lub ludzkie zachowania. Rozróżniamy trzy techniki obserwacji:
- osobistą (badacz osobiście obserwuje sytuację lub nawet jest to obserwacja uczestnicząca - jak np. korzystanie z produktów lub usług konkurencji),
- mechaniczną (za pomocą urządzeń mechanicznych),
- elektroniczną (urządzenia elektroniczne, jak fotokomórka, kamera).
formy obserwacji
- systematyczna (np. w różnych porach dnia)
- próbki czasowe (Gudenoff - umożliwiają obserwację objawów czasowo)
- w warunkach częściowo kontrolowanych np. w ramach procesu terapii pracą
- dokonywana przez kilka osób
- standaryzowane schematy obserwacyjne np. skala ocen; może wypełniać sam pacjent (sk. jawnego niepokoju J. Taylor) lub psycholog (sk. depresji Hamiltona, sk. depresji Backa)
- samodzielnie np. w czasie zajęć, w cz. zabaw
-
-
-
-
ujednolicony sposób posługiwania się testem. Ma on zminimalizować zależność wyników testu od wpływów czynników ubocznych, takich jak zachowanie się osoby przeprowadzającej badanie oraz warunki, w których to badanie jest przeprowadzane.
Pojęcie odnoszące się do metodologii badań. Normalizacja to zabieg statystyczny polegający na odniesieniu wyników danego narzędzia (np. testu, kwestionariusza) do norm w danej populacji (lub w interesującej badacza próbie).
Jeśli na przykład badacz tworzy nowy test inteligencji, to po dokonaniu wszelkich koniecznych zabiegów (zobacz: standaryzacja (psychometria), rzetelność, trafność, obiektywność (psychometria)) musi stworzyć normy dla danej populacji, które pozwolą zrozumieć co oznacza wynik uzyskany przez konkretną osobę w tym teście.
W ten sposób badacz tworzy skalę, która pozwala mu odnieść konkretny wynik do wyniku typowej osoby w danej populacji. Normalizacja pozwala także zrozumieć czy wynik danej osoby podobny jest np. do osób z zaburzeniami, symulującymi, dziećmi itp., w zależności od tego czy został przeprowadzony odpowiedni zabieg, w którym uzyskaliśmy dane o cechach tych populacji.
Normalizacja sprowadza się do przedstawienia wyniku surowego na tle stworzonych norm statystycznych, czyli przedstawienia go jako wyniku standardowego. W wielu przypadkach przyjmuje się, że określone zmienne rozkładają się systematycznie wokół centralnych wartości (zobacz: miara tendencji centralnej). Rozkład taki nazwano rozkładem normalnym.
Pamięć jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.
Pamięć ludzka podlega badaniom psychologii kognitywnej. Człowiek ma zdolność do zapamiętywania nie tylko wrażeń zmysłowych i symboli, ale również do przechowywania obrazu własnej świadomości. Pamięć zwierząt podlega badaniom etologii. Na najniższym poziomie zapamiętywanie przez ludzi jak i inne istoty żywe opiera się na reakcjach chemicznych zachodzących w neuronach. Jednak komplikacja ludzkiego mózgu powoduje, że rozważanie jego funkcjonowania wyłącznie w oparciu o kategorie stosowane do zwierząt jest niepełne. Zwierzęta mają zdolność do zapamiętywania prostych skojarzeń, lecz ich pamięć nie pozwala im na wyciąganie logicznych wniosków z nabytych doświadczeń.
Pamięć epizodyczna - system pamięci długotrwałej, inaczej pamięć zdarzeń. Przechowuje epizody, czyli ślady pamięciowe na temat zdarzeń, posiadających swoją lokalizację przestrzenną i czasową. W tym systemie pamięci przechowywane są także informacje na temat wzajemnych relacji między zdarzeniami.
Pamięć świeża - pamięć trwająca do kilkunastu minut po poznaniu informacji. W tym czasie łatwo można odtworzyć informacje. W tym czasie impulsy elektryczne krążą w wieloneuronalnych łańcuchach zwrotnego pobudzenia m.in. wzgórza i kory mózgowej.
Pamięć krótkotrwała (ang. short-term memory, STM) - Jej nazwa wywodzi się z klasycznej już magazynowej teorii pamięci, która dzieli system pamięci człowieka na trzy magazyny różniące się czasem przechowywania informacji (pamięć ultrakrótkotrwałą, krótkotrwałą, oraz długotrwałą pamięć). Przechowuje niewielkiej ilości informacji przez krótki okres (bez dokonywania powtórek wewnętrznych czas ten szacuje się na kilka do kilkunastu sekund.
Pamięć długotrwała (z ang. long-term memory, skrót z ang. LTM) stanowi trwały magazyn zakodowanych śladów pamięciowych (Łuria 1973), o nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania.
Kodowanie informacji polega na włączeniu ich do kategorii czy systemu kategorii istniejących już w umyśle podmiotu lub na tworzeniu nowych kategorii. LTM określa się jako pamięć trwałą lub wtórną.
Pamięć semantyczna - rodzaj pamięci służący do łączenia w grupy informacji o podobnym charakterze. Przypuszczalnie powstała na drodze ewolucji pamięć semantyczna - skojarzeniowa. Działa ona prawdopodobnie w ten sposób, że w mózgu tworzone są zbiory informacji o podobnym charakterze, opatrzone pewnymi etykietami. W zamierzchłych czasach etykiety te niekoniecznie były wyrazami, lecz wraz z upowszechnieniem się języka mówionego słowa szybko nadały się do roli kluczy w pamięci semantycznej. Tak więc pamięć ta w dużej mierze powiązana jest z językiem oraz procesem kojarzenia różnych faktów. Nie ma w niej żadnych reguł co do tego, jak grupowane są poszczególne informacje i ulega ona ciągłemu procesowi nauki.
Pamięć deklaratywna - Jest jednym z rodzajów pamięci długotrwałej.
Cechy pamieci deklaratywnej:
- Przechowuje informacje, które odpowiadają na pytanie: "wiem, że...". Na przykład: "Koń jest zwierzęciem", "Wczoraj byłem na fajnym filmie".
- Składa się z dwóch podsystemów: pamięci epizodycznej i pamięci semantycznej
- Przechowuje informacje w postaci abstrakcyjnychlub konkretnych reprezentacji językowych (np. "Mój rower jest czerwony. Rowery to pojazdy"}
- Wydobycie ifnormacji z pamięci deklaratywnej jest względnie niezależne od kontekstu - w dowolnej chwili mogę sobie przypomnieć jak wygląda mój przyjaciel i opisać go.
- Wydobycie informacji wymagać może czasu i wysiłku.
- Gdy wydobywamy informacje z pamieci deklaratywnej aktywowane są w mózgu: hipokamp i kora płatów czołowych.
Pamięć niedeklaratywna - rodzaj pamięci zaproponowanej przez Larry Squire w 1986r. Pamięć niedeklaratywna gromadzi wiedzę o tym jak wykonywać czynności. Jeżdżenie na rowerze, taniec, chodzenie, mówienie itp. wymagają zapamiętania wielu doświadczeń i informacji - przechowywane są one właśnie w systemie pamięci niedeklaratywnej. Ten rodzaj pamięci różni się istotnie od pamięci deklaratywnej, która przechowuje informacje językowe i abstrakcyjne.
- Pamięć niedeklaratywna gromadzi przede wszystkim nasze doświadczenia w postaci związków między pewnymi bodźcami i reakcjami (np. czerwone światło - jedź) czyli nawyków.
- Doświadczenia te trudno jest przełożyć na informacje werbalne.
- Informacje z pamięci deklaratywnej wydobywane są automatycznie, najczęściej bez kontroli świadomości (tak jak sprawne prowadzenie samochodu)
- Podczas wydobywania informacji z pamięci niedeklaratywnej uaktywniane są odpowiednie części mózgu - hipokamp, kora motoryczna i móżdżek.
Pamięć niedeklaratywną można podzielić na cztery osobne rodzaje:
- torowanie (priming)
- pamięć nieasocjacyjna, która objawia się poprzez: habituację i sensytyzację
Pamięć proceduralna - Rodzaj pamięci u człowieka. Informacje do tej pamięci nabywane są poprzez bezpośrednie spostrzeganie, doświadczanie oraz dostrajanie do wymagań otoczenia.
Pamięć ta wyrażana jest w formie zmiany prawdopodobieństwa reagowania na specyficzne bodźce. Dostęp do tej pamięci jest automatyczny. Nie jesteśmy świadomi operacji pamięciowych, uświadamiamy sobie, że została wykonana pewna reakcja.
Pamięć proceduralna, obok pamięci deklaratywnej, jest rodzajem pamięci długotrwałej.
Pamięć sensoryczna, pamięć ultrakrótka, STM, pamięć zmysłów - system pamięci, który:
- ma krótki czas trwania (do ok. 0,5 sek.)
- charakteryzuje się dużą pojemnością (niektórzy badacze podają, że magazynuje ona ok 99% nadchodzących informacji)
- służy do tego, aby procesy percepcji mogły wydobyć maksimum potrzebnej informacji z nadchodzących bodźców
- przechowuje nadchodzące informacje bez zniekształceń i przetworzenia.
Objawami pamięci sensorycznej jest to, że gdy ktoś macha kijem rozżarzonym na końcu, to nie widzimy przesuwającego się punktu, ale kreskę. Podobnie po dotknięciu czujemy przez pewien czas dotyk, mimo że nie jesteśmy już w kontakcie z przedmiotem, który nas dotknął. Gdy pomachamy sobie przed oczami palcem - spostrzeżemy smugę za tym palcem, coś w rodzaju cienia.
Informacje z pamięci ultraktótkiej przedostają się następnie do pamięci krótkotrwałej.
Ten typ pamięci opisał 1960r. George Sperling. (artykuł: "The information available in brief visual presentations")
Pamięć autobiograficzna - pamięć odnosząca się do własnej przeszłości.Ma ona charakter deklaratywny, co oznacza że wspomnienia w niej zawarte zapisujemy w postaci konkretnych lub abstrakcyjnych informacji angażujacych język (kiedy opowiadam o tym, co mnie spotkało wczoraj w szkole właśnie wtedy korzystam z mojej pamięci autobiograficznej).
j.w.
W zalaczniku
W zaalczniku
Asymilacja to włączanie świata zewnętrznego do już ukształtowanych struktur poznawczych, proces obecny we wszystkich okresach rozwoju intelektualnego. Inaczej mówiąc, asymilacja następuje w momencie, kiedy spotykamy się z nowym doświadczeniem podobnym do czegoś, co przeżyliśmy wcześniej i możemy je zwyczajnie dopasować do istniejących schematów. Na przykład, dla dziecka, które potrafi już chodzić, przechadzka po śliskim chodniku będzie asymilowana do uprzednio istniejącego schematu chodzenia. Proces ten ma na celu doprowadzenie do równowagi psychicznej (ang. equilibrium)
Akomodacja to termin wprowadzony do psychologii przez Jeana Piageta. oznacza zmianę istniejących lub utworzenie nowych struktur poznawczych w celu lepszego dopasowania się do środowiska. Przykładem akomodacji może być dziecko, które nazywa muchę ptaszkiem (asymiluje do istniejącego schematu) i dowiaduje się, że mucha nie jest ptaszkiem, ale owadem (czyli na przykład nie ma kości - jak tłumaczyz rodzic). W tym momencie schemat dziecka "to co lata jest ptaszekiem" zostaje zakomodowany do nowej informacji: "to co lata jest ptaszkiem lub owadem".
Prawo Foucaulta - gdy zapamiętywany materiał jest obszerny, to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość.
Prawo to wyraża się za pomocą wzoru: t=kl², gdzie:
- t - czas uczenia się jednego elementu (jest on ściśle związany z liczbą powtórek),
- l - długość szeregu,
- k - pewna wartość stała.
Prawo Foucault nie ma charakteru ściśle ogólnego, ponieważ wiele czynników, takich jak sensowność materiału, może zmienić czas uczenia się jednego elementu. Prawo to, odnoszące się do pojęcia pamięci w psychologii poznawczej związane jest ściśle z prawem częstości, strategiami pamięciowymi i metapamięcią.
Autorem prawa był Marcel Foucault (1865-1947), który sformułował je w artykule Les inhibitions internes de fixation, zamieszczonym w Année Psychologique z 1928 roku.
paramnezja zaburzenie pamięci wywołujące złudzenie przeżywania po raz wtóry aktualnych wydarzeń a. sytuacji
Déjà vu (fr. już widziane) - odczucie, że przeżywana obecnie sytuacja wydarzyła się już kiedyś, w jakieś nieokreślonej przeszłości, połączone z pewnością, że to niemożliwe
Déjà vu jest zjawiskiem posiadającym następujące cechy:
- występuje nagle
- trwa kilka sekund
- osoba doświadczająca jest krytyczna wobec swojego odczucia (tzn. wie, że to czego doświadcza jest w praktyce niemożliwe)
- osoba doświadczająca nie jest w stanie podać, kiedy miało miejsce to "wcześniejsze" wydarzenie (które jakoby teraz się powtarza)
- wrażenie dotyczy nie widoku pewnego pojedynczego przedmiotu, budynku czy człowieka, ale całej sytuacji. Osoba ma wrażenie, że powtarza się pewna chwila z jej życia
- czasami pojawia się przekonanie o możliwości przewidzenia co się za chwilę wydarzy (prekognicja)
- zjawisku temu towarzyszy aura niesamowitości, tajemniczości
j.w.
W psychologii określenie jamais vu (fr. nigdy nie widziane) jest używane do określenia jakiejkolwiek znanej obserwatorowi sytuacji, która nie zostaje przez niego jednak rozpoznana.
Często określane jako przeciwieństwo déjà vu, jamais vu obejmuje sytuacje, w których obserwator ma poczucie niesamowitości oraz wrażenie pojawienia się danej sytuacji po raz pierwszy w życiu, pomimo racjonalnej wiedzy, że znajdował się w niej już wcześniej.
j.w.
Pamięć semantyczna - rodzaj pamięci służący do łączenia w grupy informacji o podobnym charakterze. Przypuszczalnie powstała na drodze ewolucji pamięć semantyczna - skojarzeniowa. Działa ona prawdopodobnie w ten sposób, że w mózgu tworzone są zbiory informacji o podobnym charakterze, opatrzone pewnymi etykietami. W zamierzchłych czasach etykiety te niekoniecznie były wyrazami, lecz wraz z upowszechnieniem się języka mówionego słowa szybko nadały się do roli kluczy w pamięci semantycznej. Tak więc pamięć ta w dużej mierze powiązana jest z językiem oraz procesem kojarzenia różnych faktów. Nie ma w niej żadnych reguł co do tego, jak grupowane są poszczególne informacje i ulega ona ciągłemu procesowi nauki.
Hamowanie proaktywne, zjawisko obserwowane przy uczeniu się i polegające na ujemnym, zakłócającym wpływie materiału wyuczonego dawniej na uczenie się i odtwarzanie materiału nowego.
Hamowanie retroaktywne, zjawisko podobne do hamowania proaktywnego, polegające na ujemnym, zakłócającym wpływie materiału wyuczonego później na wcześniejsze efekty uczenia się. Zgodnie z teorią hamowania retroaktywnego zapominanie materiału wcześniej wyuczonego jest spowodowane głównie późniejszym uczeniem się.
Konflikt intrapersonalny, konflikt motywacyjny to wewnętrzny stan sprzeczności pragnień, przekonań i wartości jednostki.
Badaniem konfliktu zajmował się m. in. Kazimierz Dąbrowski, który wprowadził pojęcie dezintegracji pozytywnej.
Według Dąbrowskiego
konflikty wewnętrzne są zasadniczym elementem pozytywnym w tworzeniu hierarchii wartości, w tworzeniu wielopoziomowego psychicznego środowiska wewnętrznego oraz w budowie konkretnego ideału indywidualnego i społecznego. Dlatego jesteśmy zdania, że jednostka nie może realizować zdrowia psychicznego, w sensie zdrowia rozwijającego się bez udziału takich konfliktów. Z tego tez względu jednostki z konfliktami wewnętrznymi, z pewnej mierze również zewnętrznymi związanymni z pierwszymi i im podporządkowanymi będziemy podejrzewać o zdrowie psychiczne, a jednostki nie przejawiające takich konfliktów o uposledzenie uczuciowe (psychopatię), o upośledzenie umysłowe,
(Notatki) gdy z dwu rzeczy przyjemnych trzeba wybrać jedną
(Notatki) gdy przedmiotem wyboru jest jedna z dwu lub więcej przykrości.
(notatki) gdy trzeba wybierać między przyjemnością a przykrością, z tym że za wybór przyjemności grozi przykrość
Motywacja - stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian.
Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności wówczas ten wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.
Proces motywacyjny
wzbudzanie energii;
ukierunkowywanie wysiłku na cel;
zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;
kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały nie ulegną zmianie
pobudzenie emocjonalne - uczucia dodatnie (w przypadku realizacji zamierzeń) lub ujemne (w przypadku niespełnienia)
Według psychologa Janusza Reykowskiego napięcie motywacyjne pojawia się gdy podmiot dostrzeże stan rzeczy, który mógłby zredukować napięcie, a także gdy wytwarza się u niego przeświadczenie, że wartość gratyfikacji da się osiągnąć.
Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu, prawdopodobieństwa sukcesu lub porażki w działaniu mającym na celu osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga optymalny poziom, następnie malejąc aż do wartości ujemnych.
Rodzaje motywacji
Tyle mam o Pawłowie, pewnie wiecej będzie w książkach, bo w necie niewiele znalazłam:
Pawłow Iwan Piotrowicz (1849-1936), fizjolog rosyjski. Członek AN w Petersburgu, później AN ZSRR oraz Royal Society w Londynie, od 1890 profesor Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu w zakresie farmakologii oraz fizjologii. Od 1891 kierownik wydziału fizjologii Instytutu Medycyny Doświadczalnej oraz Instytutu Fizjologii AN ZSRR.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1904. Twórca teorii o unerwieniu odżywczym serca, autor licznych doświadczeń i publikacji z zakresu fizjologii trawienia. Wprowadził nowe metody badania procesów trawiennych za pomocą przetok przełykowych, żołądkowych (tzw. izolowany żołądeczek Pawłowa), śliniankowatych, trzustkowych i in., umożliwiające pomiar ilości, ustalenie składu wydzielin gruczołów trawiennych.
Na podstawie obserwacji zjawiska wydzielania śliny pod wpływem bodźców pokarmowych stworzył pojęcie odruchu warunkowego, które zapoczątkowało nową dziedzinę nauki nazwaną przez Pawłowa fizjologią wyższych czynności nerwowych, zajmującą się różnymi reakcjami organizmów ludzi i zwierząt wynikającymi z procesów nerwowych.
Doświadczenia Pawłowa polegały m.in. na podawaniu zwierzętom pokarmu z równoczesnym sygnałem dźwiękowym w pierwszej fazie eksperymentu, następnie zaś włączano dany sygnał dźwiękowy gdy zwierzę nie było karmione. W ten sposób możliwe stało się ustalenie zasad powstawania odruchów warunkowych, uczenia się danego odruchu przez zwierzę.
Pawłow przeprowadzał zabiegi chirurgiczne na mózgu zwierząt, ustalając związek poszczególnych ośrodków w mózgu z reakcją zwierzęcia na bodźce, uczeniem się przez nie odruchów itp. Badając sposoby reagowania zwierząt na bodźce, określił niektóre przyczyny powstawania nerwic u zwierząt, opracował również metody ich leczenia, dając początek tzw. psychiatrii eksperymentalnej.
Jest również twórcą teorii tzw. drugiego układu sygnałów, która powstała w wyniku doświadczeń nad wyższymi funkcjami układu nerwowego ludzi i zwierząt. Opublikował: Wykłady o czynności mózgu (1927, wydanie polskie 1955), Dwadzieścia lat badań wyższej czynności nerwowej (zachowania się) zwierząt (1923, wydanie polskie 1952).
Według teorii Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego, który charakteryzują cztery podstawowe właściwości:
SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia
hamowanie ochronne (pozaokresowe) - rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie OUN przed przeciążeniem (zob. habituacja)
SPH - siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom
RWN - równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania
RPN - ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania
Kombinacje właściwości układu nerwowego [edytuj]
Pawłow swoje badania nad funkcjonalną wydolnością komórki nerwowej odniósł do typologii temperamentów Hipokratesa. Kombinacje typów temperamentalnych to odpowiedni: typ melancholiczny, typ choleryczny, typ sangwiniczny i typ flegmatyczny.
j.w.
j.w.
j.w.
Temperament - podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych. (Regulacyjna teoria temperamentu Strelau)
Temperament - zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. (Buss i Plomin)
Według teorii Pawłowa temperament odpowiada typowi układu nerwowego, który charakteryzują cztery podstawowe właściwości:
- SPP - siła procesu pobudzenia; na poziomie zachowania funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację; im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość procesu pobudzenia
hamowanie ochronne (pozaokresowe) - rodzaj hamowania bezwarunkowego, służącego ochronie OUN przed przeciążeniem (zob. habituacja)
- SPH - siła procesu hamowania; łatwość, z jaką UN tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć miejsce adekwatnie działającym bodźcom
- RWN - równowaga procesów nerwowych; stosunek procesów pobudzenia do procesów hamowania
- RPN - ruchliwość procesów nerwowych; zdolność UN do szybkiej zmiany procesów pobudzenia i hamowania
Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Teorie osobowości
Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii
Teoria freudowska - w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też psychoanalityczna teoria osobowości);
Teorie neopsychoanalityczne - podkreślają znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji społecznych w kształtowaniu osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler, Harry Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson;
- Teorie pola - traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein;
- Teorie czynnikowe - przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck;
- Teorie uczenia się - podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: John Dollard, Neal Miller
Teoria uczenia się społecznego - zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości, tj. bodźce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura;
- Teorie humanistyczne - Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski;
- Teorie systemowe - Milton Erickson, Oscar Ichazo (systemowa teoria osobowości).
9
