Wstęp do prawoznawstwa

Wiesław Gapa

Literatura

• 1.Z.Salomonowicz-Wstęp do prawoznawstwa

• 2.T.Stawecki i P Winczorek-Wstęp do prawoznawstwa.

• L.Morawski - Wstęp do prawoznawstwa.

• J.Jabłońska-Bonca - Podstawy prawa dla ekonomistów

• 5.J.Nawrocki,Z,Tabor - Wstęp do prawoznawstwa

1.Znaczenie znajomości prawa dla obywatela i funkcjonariusza.

Na przestrzeganie prawa ma olbrzymi wpływ to czy osoba zna jego przepisy. O przepisach prawa można dowiedzieć się obecnie z różnego rodzaju literatury prawnej, internetu itp..

Aby można było powiedzieć, że ktoś ma optymalną wiedzę o prawie to:

• osoba powinna posiadać podstawową wiedzę o prawie i państwie oraz o zasadach ich funkcjonowania

• osoba powinna posiadać wiedzę wystarczającą do spełniania określonej roli społecznej

• osoba powinna mieć umiejętność rozwiązywania doraźnych sytuacji życiowych związanych z prawem

Świadomość prawna - obejmuje 3 elementy:

• znajomość prawa i jego zasad

• postawy wobec prawa

-legalizmu

-oportunizmu

-konformizmu

• postulaty pod jego adresem

SYSTEM PRAWA

• w znaczeniu ogólnym

• w znaczeniu poziomym treściwym

• w znaczeniu pionowym

• źródeł prawa

SYSTEM PRAWA -wykres graficzny:

• karne

• procesowe

• cywilne

• finansów publicznych

• administracyjne

• konstytucyjne

• pracy

• opiekuńcze

SYSTEM PRAWA - jest to całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie, w danym czasie, uporządkowanych wg. określonych kryteriów.

Ze względu na gałęzie prawa dzieli się on na:

• przedmiotowe

• sposób(metodę regulacji).

-cywilno-prawna

-administracyjno-prawna

-prawno -karna

-mieszana

SYSTEM PRAWA - w znaczeniu pionowym - hierarchicznym , jest to ogół norm prawnych hierarchicznie ze sobą powiązanych

Na wykresie wygląda on następująco:

normy zawarte w konstytucji

normy zawarte w ustawach

normy zawarte w ratyfikowanych

umowach międzynarodowych

normy zawarte w rozporządzeniach

normy zawarte w uchwałach rady miasta

normy zawarte w zarządzeniach

Umowa międzynarodowa ratyfikowana może mieć w pewnych sytuacjach może mieć wyższą wartość tj. może być nadrzędna nad ustawą.

W przypadkach norm prawnych obowiązują zasady takie, że:

• norma prawna wyższego rzędu może uchylić normę prawną niższego rzędu

• norma prawna niższego rzędu nie może być sprzeczna z normą wyższego rzędu

• norma prawna wyższego rzędu wyznacza zakres regulacji dla normy niższego rzędu

PODZIAŁ SYSTEMU PRAWA:

• publiczne i prywatne

• materialne i formalne

PRAWO PUBLICZNE- kryterium podziału jest tu interes, któremu służą dane normy. Do prawa publicznego zalicza się obecnie takie gałęzie prawa jak:

• prawo konstytucyjne

• prawo administracyjne

• prawo karne

• prawo finansowe

Prawo o reguluje przede wszystkim stosunki między państwem a obywatelami oraz między organami państwowymi.

PRAWO PRYWATNE - normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami , głównie obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp. Do tego prawa zaliczamy głównie prawo:

• prawo cywilne

• prawo rodzinne i opiekuńcze

PRAWO MATERIALNE (PROCESOWE) - do prawa materialnego należą normy, które regulują merytoryczną treść stosunków prawnych czyli uprawnienia i obowiązki prawa oraz aktualne sankcje za ich przekroczenie lub nie dopełnienie. Mają one charakter pierwotny i stanowią istotę systemu prawa.

Na PRAWO FORMALNE - składają się normy, które regulują tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Do norm tego prawa odnoszą się także normy prawne regulujące organizację aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego.

PRAWO - jest to ogół norm postępowania ( norma postępowania - jest to wypowiedź wskazująca adresatowi na wymagany sposób postępowania )

Normy dzielimy na:

• normy organizacji społecznych -system norm organizacji społecznych

• normy organizacji obyczajowe - system norm organizacji obyczajowych

• normy organizacji techniczne -system norm organizacji technicznych

• normy oorganizacji estetyczne - system norm organizacji estetycznych

• normy organizacji moralne - system norm organizacji moralnych

• normy organizacji prawne - system norm organizacji prawnych

Przy wszystkich tych normach za wyjątkiem prawnej nie istnieje przymus państwa gdyż tylko norma prawna jest zabezpieczona przymusem prawnym.

PRAWEM - są normy mające charakter generalno-abstrakcyjny ( czyli takie gdzie adresat musi być wskazany ogólnie „KTO” lub rodzajowo np. „dyspozytor odpowiedzialny...,” lub” matka, która zabija dziecko”...a nie indywidualno-konkretne np”Marek Jankowski”..

PRAWEM - są normy stanowione przez właściwe organy państwowe. Stanowienie jest aktem władczym organu władzy publicznej. Jest to akt świadomy i celowy i charakteryzuje się następującymi cechami:

• jest sformalizowany ( polega to na powierzeniu tej działalności kompetentnym organom władzy publicznej, podporządkowaniu działalności tych organów określonym procedurom prawotwórczym, nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej formy prawnej oraz podaniu do publicznej wiadomości, zgodnie z prawem).

• Jest aktem prospektywnym ( oznacza to, że normuje on sytuacje, które mogą dopiero nastąpić, sytuacje te normuje w stosunku do nieokreślonej z góry liczby stanów rzeczy wskazanych rodzajowo{charakter abstrakcyjny normy }oraz wobec rodzajowo wskazanych adresatów { generalny charakter normy})

• jest aktem konstytutywnym (konstytutywność tworzenia nowego stanu rzeczy)który wyraża się tym, że aktem stanowienia kompetentny organ władzy publicznej wprowadza do systemu prawa lub usuwa z niego określone normy prawne

• prawo reguluje istotne stosunki społeczne tj. realizacja prawa jest zabezpieczona przymusem państwowym

FORMY TWORZENIA PRAWA

STANOWIENIE PRAKTYKA

PRAWO ZWYCZAJOWE PRAWO PRECEDENSOWE

Wzajemne regulacje między normami prawnymi a innymi rodzajami norm postępowania ze względu na zakres regulacji:

Przykład:

A-regulacja zbieżna polegająca na tym, że określoną sytuację regulują normy prawne i inne systemy normatywne w taki sam sposób

B-regulacja rozbieżna , dany typ zachowania się regulują normy prawne i inne systemy normatywne w sposób odmienny-sprzeczny np. usunięcie ciąży, którego prawo zabrania a niekiedy moralnie taka kobieta, która usunęła ciążę nie będzie potępiona

C-dany typ zachowania się regulują normy prawne, natomiast inne rodzaje norm postępowania są wobec tej sytuacji indeferentne(obojętne) np. w prawie istnieją regulacje, które są obojętne dla norm moralnych

D-dany typ zachowania się regulują inne rodzaje norm postępowania, natomiast normy prawne są wobec niej indeferentne (obojętne) np. donosicielstwo, prawo wobec donosicielstwa jest obojętne a normy moralne nie

PRZEPIS PRAWNYI JEGO RODZAJE

PRZEPIS PRAWNY - jest to gramatyczna jednostka zdaniowa, graficznie wyodrębniona w tekście aktu normatywnego pochodząca od właściwego organu władzy publicznej i ogłoszona we właściwej publikacji urzędowej

gramatyczna jednostka zdaniowa - inaczej jest to zdanie w trybie oznajmiającym lub też w 3 osobie liczby pojedynczej

graficznie wyodrębniony - oznacza, że jest zapisany w następujący sposób: Art.-artykuł,

paragraf, 1. -ustęp, 1) - punkt, a) - litera, za - tirekt ( tirekt stosuje się w przypadku gdy zabraknie liter w alfabecie ). Od Art. wyższe są kolejno Oddział, Rozdział , Księga, Część,

RODZAJE PRZEPISÓW

1. Z PUNKTU WIDZENIA KONKRETNOŚCI- tzn. czy przepis obejmuje pełny opis wymaganego zachowania czy też nie dzielimy na:

KOMPLETNE - zawierają pełny opis pożądanego zachowania się adresata. Adresat wie wszystko co

trzeba wiedzieć - czy trzeba postępować zgodnie z przepisami bez potrzeby zapoznawania się

z innymi przepisami. (art. 278§1 kk, „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą

podlega karze ...”)

-NIEKOMPLETNE - nie zawierające pełnego opisu pożądanego zachowania się

a .odsyłające - są to przepisy nie zawierające pełnego opisu pożądanego zachowania się, dopiero znajomość przepisu oceniającego i tego do którego odsyła pozwala adresatom postępować zgodnie z życzeniem normodawcy. Przepisy odsyłające stosuje się za względu na potrzeby zachowania skrótowości tekstu lub w celu zapewnienia spójności określonych instytucji prawnych.

B .blankietowe-mogą formułować jakiś fragment normy prawnej zapowiadając uzupełnienie normy prawnej przez inny organ np. Formułują sankcję dla przepisów ,które wyda inny organ. Inną podstawą przepisów blankietowych są przepisy odsyłające do aktów normatywnych, które mają w swojej treści uprawnienia dla konkretnych organów regulujących wyraźnie sprawy wskazane przez te przepisy.

2. ZE WZGLĘDU NA SOPIEŃ ZWIĄZANIA ADRESATÓW:

> bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - są to przepisy, które wyznaczają jakąś powinność i nie dopuszczają innego sposobu zachowania się . Dyspozycja w omawianych przepisach jest zredagowana kategorycznie, tak, że adresat nie ma możliwości innego zachowania niż podane w dyspozycji. Przykładem na tego typu przepisy może być np. przepis o bigamii lub terminach przedawnienia.

>względnie obowiązujące ( dyspozytywne) - formuują wzór zachowania w taki sposób, że adresat normy prawnej może z niego skorzystać lub nie, może też podany wzór zachowania modyfikować lub nie. Mają one charakter subsydialny czyli posiłkowy. Najczęściej są one spotykane w kodeksie spółek handlowych , cywilnych itp. Przy przepisach względnie obowiązujących najczęściej stosowane przez normodawcę są zwroty „jeśli strony nie postanowią inaczej” „ w braku odmiennego postanowienia” „gdy umowa nie określa inaczej”.

3. ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB ZREDAGOWANIA PRZEPISU:

> zakazujące -zawierają zakaz określonego zachowania najczęściej pod rygorem sankcji karnej

przykładem na takie przepisy może być art. 148 par. 1 kk zakazujący zabijania człowieka lub art. 226 par 1 kk zakazujący znieważania funkcjonariusza publicznego

>nakazujące- zawierają dyspozycję formuującą nakaz określonego postępowania najczęściej pod rygorem poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych w wypadku nie dostosowania się do nakazu. Przykładem na takie przepisy są art. 162 par. 1 kk nakazujący udzielenie pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie.

>dozwalające - ( inaczej uprawniające ) ani nie zakazujące ani nie nakazujące określonego działania a przewidują one natomiast dla niektórych adresatów możliwość wyboru zachowania. Przykładem na tan przepis może być art. 175 par. 1 kpk, wg. którego oskarżony może składać wyjaśnienia, odmówić składania wyjaśnień lub odmówić udzielenia odpowiedzi na niektóre pytania.

4. ZE WZGLĘDU NA ZAKRES REGULACJI:

>ogólne( lex generalis ) - które regulują szeroki zakres praw, obejmują szeroki zakres adresatów, ustanawiają w dyspozycji ogólne zasady zachowania. Przykładem przepisu ogólnego jest art. 148 par. 1 kk”Kto zabija człowieka podlega karze”

>szczególne ( lex specialis ) - które ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania od przepisu ogólnego. Niekiedy wskazuje się, że przepis szczególny powinien zawierać te charakterystyki, które zawiera przepis ogólny, a ponadto jakąś dodatkową. Przykładem przepisu szczególnego może być art. 148 par. 2 kk pkt. 1„ Kto zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem” lub pkt. 2 „ Kto zabija człowieka w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem”

NORMA PRAWNA I JEJ BUDOWA:

norma prawna - jest to reguła zachowania, którą budujemy w oparciu o

przepis lub przepisy prawne.

Norma prawna - jest to wypowiedź, którą charakteryzują następujące cechy:

• jest wypowiedzią, która jest w odpowiedni sposób zbudowana

• musi spełniać funkcje normatywne

• musi należeć do systemu prawa

BUDOWA NORMY PRAWNEJ - jest ona zbudowana z 3 elementów:

1. Hipoteza - określenie adresata i okoliczności oraz warunki w jakich adresat ma się zachować w określony sposób ( kto, jak, gdzie i kiedy ) czyli określenie , że „ osoba A w sytuacji B”

2. Dyspozycja - wskazuje jakiego zachowania się od adresata oczekuje normodawca, czyli określenie, że osoba „ powinna się zachować w sposób C”

3. Sankcja - określa jak zareaguje państwo na nie zastosowanie się adresata do wskazań zawartych w dyspozycji jeśli nastąpiły okoliczności przewidziane w hipotezie, czyli określenie, że „ jeżeli postąpi w sposób nie C to podlega karze”

Sankcje dzielimy ze względu na stopień dolegliwości na:

- sankcję karną ( represyjną, penalną )- polega na wymierzeniu kary wobec winnego naruszeniu prawa

- egzekucyjną - polega na zmuszeniu przez państwo adresata do zachowania się zgodnego z obowiązkiem wyznaczonym w dyspozycji np. aby ktoś opuścił zajęty bezprawnie lokal.

-nieważności - polega na uznaniu za nieważne z punktu widzenia prawa działań zmierzających do osiągnięcia skutków prawnych z powodu niezgodności tych działań z obowiązującymi wymaganiami prawnymi np. jeżeli ktoś złożył oświadczenie testamentowe z przymusu lub złożył testament mając nieukończone 18 lat wtedy jest on nieważny - w tych przypadkach czynności są nieważne z mocy prawa.

ŻRÓDŁA PRAWA:

Źródło prawa (w sensie formalnym) - to forma aktu normatywnego w którym zawarte są akty prawne. W tym znaczeniu źródłami prawa są akty prawne np. Ustawa, Rozporządzenie. Forma koreluje z rangą stosunków społecznych.

Źródło prawa (w sensie materialnym) - jest to wszystko to co wpływa bezpośrednio lub pośrednio na treść prawa tj. Dominujące poglądy, religia, położenie geograficzne.

Źródłem poznania prawa -mogą być dokumenty i obiekty na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych

Dzieli się je na:

-oficjalne źródła prawa - . Dzienniki Ustaw, Dzienniki Wojewódzkie)

-nieoficjalne źródła prawa -książki, podręczniki, gazety , telewizja, dokumenty np. Kodeks Hamurabiego itp.

AKT PRAWNY I CHARAKTERYSTYKA JEGO RODZAJU:

Akt prawny - pod tym pojęciem rozumiemy zarówno akty normatywne ( ustawa, rozporządzenie) jak i nienormatywne ( decyzja, wyrok sądowy itp. )

Akt normatywny -( można go używać zamiennie jako akt prawotwórczy lub prawodawczy) jest to każdy dokument władzy publicznej wydany w określonej przez prawo formie na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych kompetencji zawierających ujęte w przepisy normy prawne regulujące zespół stosunków społecznych.

Akt nienormatywny - jest to zindywidualizowany akt w konkretnej sprawie dotyczącej określonych osób lub sytuacji.

SYSTEM ŻRÓDEŁ PRAWA W RP

Hierarchia Źródeł Prawa

KONSTYTUCJA ( USTAWY KONSTYTUCYJNE)

Źródło

powszechnie

oboriązującego

USTAWA ZWYKŁA ( ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY )

prawa

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE Pod pewnymi warunkami umowy te w hierarchii aktów prawnych znajdują się ponad ustawami

ROZPORZĄDZENIE

UCHWAŁA ZGROMADZENIA NARODOWEGO

UCHWAŁY SEJMU

Mają one

UCHWAŁY/ SENATU

charakter

wewnętrzny

UCHWAŁA RADY MINISTRÓW

obowiązują

tylko jedno-

ZARZĄDZENIE

stki podle-

głe organom

wydającym

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO uchwała uchwała zawierająca przepisy porządkowe zarządzenie porządkowe rozporządzenie wykonawcze rozporządzenie porządkowe

akty

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA

przez system źródeł prawa w danym państwie rozumiemy całokształt działań, form, w działalności prawotwórczej zaakceptowanej w danym systemie prawnym w ich powiązaniu i ich hierarchicznym układzie.

MOC PRAWNA DANEGO AKTU NORMATYWNEGO : może być wyższa,

niższa lub równa mocy prawnej innych aktów.

Przyjmuje się, że :

1. akt normatywny o niższej mocy prawnej nie może być niezgodny z aktem normatywnym o wyższej mocy prawnej

2. akt normatywny o wyższej mocy prawnej może uchylić akt normatywny o niższej mocy prawnej

3. akt normatywny o wyższej mocy prawnej przesądza w pewnym stopniu o treści aktu o

niższej mocy prawnej

4. istnieje obowiązek wytwarzania aktów o niższej mocy prawnej jeżeli są one niezbędne do realizacji aktu o wyższej mocy prawnej

O szczególnej roli KONSTYTUCJI świadczy to, że:

1. jest tylko 1 akt normatywny o tej nazwie i randze w Polsce

2. jest aktem o najwyższej mocy prawnej w hierarchii źródeł prawa, zawiera bowiem zasady stanowienia i obowiązywania aktów tworzących ten system

3. uchwalanie nowej, zmiana i uchylanie dotychczasowej konstytucji odbywa się w szczególnym, innym niż w wypadku pozostałych ustaw trybie

4. zawiera ona szczególną treść

5. przepisy konstytucji mogą być stosowane bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej

USTAWA - jest to akt normatywny, ustanawiający normy generalne i abstrakcyjne, uchwalany przez parlament w szczególnym trybie, o nieograniczonym zakresie przedmiotowym i najwyższej po KONSTYTUCJI mocy prawnej.

To akt normatywny, zawierający normy generalno-abstrakcyjne. W hierarchii sytuują się tuż za Konstytucją, stąd mówi się o prymacie ustawy w systemie prawa. Ustawa nie posiada ograniczenia podmiotu regulacji. Istnieje materia zastrzeżona tylko dla ustawy. Innymi słowy istnieją takie zagadnienia społeczno - ekonomiczne, które regulować mogą tylko ustawy. Materia „zastrzeżona” dla ustaw to:

• budżet państwa,

• ustrój i kompetencje organów państwowych (np. Sądów, prokuratury),

• podstawowe prawa i wolności obywateli.

Na podstawie ustaw tworzone są inne akty normatywne, które muszą być zgodne z ustawami. Istotną cechą ustawy jest szczególny tryb jej uchwalania oraz postępowania z już ogłoszoną ustawą. Niezbędnym warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. Publikacja w Dzienniku jest warunkiem niezbędnym do ogłoszenia. Ustawy podpisuje Prezydent RP. Ustawa powinna być rozpisana na akty wykonawcze, ponieważ sama w sobie jest zbyt ogólna.

CECHY USTAWY:

1. jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej po KONSTYTUCJI

2. jest aktem podporządkowanym KONSTYTUCJI, co oznacza wymaganie zgodności jej norm z wartościami, zasadami i normami KONSTYTUCJI

3. jest aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa właściwym do stanowienia norm o charakterze generalno-abstrakcyjnym

4. z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym

5. do wydawanie ustaw jest upoważniony Sejm z istotnym udziałem senatu

6. jest uchwalana przez organy władzy wykonawczej w specjalnej procedurze określanej mianem trybu ustawodawczego

7. Ustawy podpisuje Prezydent i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

BARDZO WAŻNE - umieć wyjaśnić pojęcia :

INICJATYWA USTAWODAWCZA-prawo do przedstawienia Sejmowi gotowego projektu Ustawy z tym skutkiem prawnym, że Sejm musi się takim projektem zająć. Może on w głosowaniu ją odrzucić ale musi ją rozpatrzyć. Inicjatywę ustawodawczą posiadają: posłowie co najmniej 15, Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, grupa co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

QUORUM (KWORUM)- przez quorum rozumie się wymaganą przepisami prawa minimalną liczbę członków organu kolegialnego gwarantującą uznanie ważności posiedzenia danego organu i uprawniającą organ do podejmowania rozstrzygnięć. Quorum wymagane przy uchwalaniu ustawy wynosi połowę ogólnej ilości posłów.

WIĘKSZOŚĆ ZWYKŁA- Ustawy uchwala się zwykłą większością głosów co oznacza, że do uchwalenia ustawy wystarczy więcej za niż przeciw.

Istnieje również :

WIĘKSZOŚĆ KWALIFIKOWANA - co oznacza większą od połowy ogólnej liczby głosujących , określona stosunkiem oddanych głosów do liczby biorących udział w głosowaniu np. 2/3, 3/4, 3,5.

WIĘKSZOŚĆ WZGLĘDNA - największa liczba oddanych głosów na jednego z kandydatów ( lub listę kandydatów ), która jest jednak mniejsza odf sumy głosów oddanych na pozostałych kandydatów

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNA - oznacza ponad połowę ważnie oddanych głosów na określonego kandydata ( kandydatów ) lub za określonym wnioskiem. Wymaganie większości bezwzględnej może być także ustalone jako konieczność osiągnięcia ponad połowy głosów uprawnionych do głosowania.

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE: są to umowy ratyfikowane wyłącznie przez PREZYDENTA jeśli ma on na to zezwolenie sejmu. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga zgody wyrażonej w Ustawie Dotyczy to tych umów międzynarodowych zawartych w następujących sprawach:

1. pokoju

2. sojuszu

3. układów politycznych

4. układów wojskowych

5. wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w KONSTYTUCJI

6. członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

7. spraw uregulowanych w USTAWIE lub której konstrukcja wymaga USTAWY.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE - które są ratyfikowane przez PREZYDENTA za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w USTAWIE i które są ogłoszone w trybie wymaganym dla USTAW czyli w Dzienniku Ustaw, mają moc USTAWY, chyba, że zachodzi kolizja takiej UMOWY z USTAWĄ to pierwszeństwo ma UMOWA.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE - ratyfikowane bez uprzedniego upoważnienia USTAWY w wypadku zaistnienia kolizji jej norm z USTAWĄ ustępuje swoją skutecznością USTAWIE lecz mają pozycję nadrzędną nad innymi aktami normatywnymi.

To akt prawa międzynarodowego publicznego. Różni się zasadniczo od aktów prawa wewnętrznego, gdyż reguluje stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi. Powstają w drodze porozumienia między państwami i organizacjami międzynarodowymi, a nie w wyniku jednostronnych władczych działań organów państwowych. Umowy te noszą różne nazwy - traktat, konwencja, pakt, układ, konkordat. Dzieli się je na umowy bilateralne i multilateralne.

Ratyfikacja - uroczyste wyrażenie zgody na przyjęcie umowy do porządku prawnego danego państwa.

ŻRÓDŁEM WTÓRNYM PRAWA WSPÓLNOTOWEGO SĄ NASTĘPUJĄCE AKTY:

1. rozporządzenia

2. dyrektywa

3. decyzje

4. zalecenia i opinie

PRAWEM WSPÓLNOTOWYM RZĄDZĄ NASTĘPUJĄCE ZASADY:

1. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym

2. zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego.

3. Zasada jednolitego stosowania prawa wspólnotowego.

ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY:(CECHY):

(określona w art. 233 KONSTYTUCJI ) - jest ona uchwalana przez Prezydenta )

1. może ją wydać tylko Prezydent w okresie stanu wyjątkowego i to jedynie wówczas gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzeniu a nadto z wnioskiem o jego wydanie wystąpiła Rada Ministrów

2. rozporządzeniem takim nie można zmieniać KONSTYTUCJI ani żadnej ORDYNACJI WYBORCZEJ tj. Do Sejmu, Senatu, Prezydenckiej itp.

3. Można nim regulować określone sprawy związane ze stanem wyjątkowym

4. takie rozporządzenie musi być zatwierdzone na najbliższym posiedzeniu Sejmu

5. ogłasza się je w Dzienniku Ustawa

Dekret albo rozporządzenie z mocą ustawy

Konstytucja RP w art. 294 przyznaje Prezydentowi prawo do wydawania aktów normatywnych - rozporządzeń z mocą ustawy. Możliwość wydawania przez Prezydenta takich aktów jest ograniczona w zakresie przedmiotowym. Prezydent może wydać taki akt prawny w razie stanu wyjątkowego i to jedynie wówczas, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu. Aktem tym regulować można zasady działania organów władzy państwowej. Reguluje się zakres ograniczeń praw i wolności obywatela w czasie stanu wyjątkowego, a także zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych, które wynikają z przyjętych ograniczeń. Rozporządzenie takie wymaga zatwierdzenia przez Sejm. Warunkiem ogłoszenia jest publikacja w dzienniku promulgacyjnym.

Prymat ustawy -

• Wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z ustawami,

• Większa ilość organów państwa jest odpowiedzialna za jej treść,

• Tryb powoływania ustawy jest szczególny,

• Zakres regulacji obejmuje tak istotne kwestie jak prawa i wolności obywateli, których nie mogą regulować akty niższego rzędu.

ROZPORZĄDZENIE ( będzie z tego pytanie ) cechy:

1. jest aktem wykonawczym

2. może je wydać PREZYDENT, PREZES RADY MINISTRÓW, RADA MINISTRÓW, MINISTROWIE, PRZEWODNICZĄCY OKREŚLONYCH W USTAWIE KOMITETÓW i KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI.

3. Rozporządzenie może być wydane wtedy gdy ustawa wa o odpowiednim przepisie upoważnia do wydania rozporządzenia. Upoważnienie do wydania ROZPORZĄDZENIA powinno zawierać:

>organ właściwy do wydania rozporządzenia oraz zakres spraw przekazanych do uregulowania a także wytyczne dotyczące treści tego aktu

4. upoważnienie do wydania rozporządzenia może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny

5. do wydania rozporządzenia może ustawa upoważnić 2 lub więcej ministrów

6. rozporządzenie nie może wykraczać poza granice udzielonego w ustawie upoważnienia

7. rozporządzenie nie może być sprzeczne ani z USTAWĄ, która jest dla niego bezpośrednią podstawą ani z innymi obowiązującymi USTAWAMI

8. rozporządzenie powinno się powoływać na upoważnienie zawarte w USTAWIE

9. organ upoważniony do wydania rozporządzenia ,nie może swoich kompetencji innemu organowi przekazać ( zakaz subdelegacji ) ani zaniechać jego wydanie

10. rozporządzenie musi być ogłoszone w Dzienniku Ustaw.

Rozporządzenie

Jest to jedyny akt władzy wykonawczej uznany przez Konstytucję za źródło powszechnie obowiązującego prawa. Rozporządzenie jest ściśle związane z ustawą:

• wydane na podstawie zawartego w niej upoważnienia,

• w celu jej wykonania.

Rozporządzenie nie może wykraczać poza granice ustawowego upoważnienia, a powinno się powoływać na to upoważnienie (to jest - wskazać szczegółowy przepis ustawy, który takie upoważnienie zawiera. Prawo do wydawania rozporządzeń przysługuje:

• Prezydentowi,

• Radzie Ministrów

• Prezesowi RM,

• Ministrom,

• KRRiTV,

• Przewodniczącym komitetów powołanych w skład RM.

Uchwały Sejmu i Senatu

Niektóre z nich nie mają charakteru normotwórczego. Zalicza się do nich te uchwał w ramach , których Sejm podejmuje rozstrzygnięcia indywidualne (np. wybór wewnętrznych organów, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich).

Szczególnym aktem normatywnym mającym postać uchwały jest regulamin Sejmu i Senatu. Jego przedmiotem jest nie tylko materia wewnętrzna ( organizacja, porządek prac, tryb powoływania i działania organów), ale także określenie sposobu wykonania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych.

Uchwały Sejmu i Senatu uchwala się zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów. Ogłasza się je z reguły w Monitorze Polskim, a niektóre o szczególnym znaczeniu można spotkać w Dzienniku Ustaw.

Uchwały Rady Ministrów

Na podstawie aktualnego stanu prawnego są one jedynie aktami kierownictwa wewnętrznego tzn. obowiązują tylko te podmioty, które organizacyjnie podlegają Radzie Ministrów.

W Konstytucji nie określono podstawy wydania uchwał Rady Ministrów. Nie stwierdza się czy mogą być wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.

Niektóre uchwały Rady Ministrów nie mają charakteru prawotwórczego (np. powołanie określonej osoby na dane stanowisko).

Dla swej ważności nie wymagają one ogłoszenia w urzędowym dzienniku promulgacyjnym. Faktycznie jednak większość uchwał Rady Ministrów jest publikowana w Monitorze Polskim. Podpisuje je Prezes Rady Ministrów.

Uchwały KRRiTV

Oprócz prawa do wydawania na zasadach ogólnych rozporządzeń. Rada ma prawo do wydawania bliżej nie określonych uchwał w sprawach indywidualnych.

W zasadzie nie mają one charakteru normatywnego i dotyczą np. udzielenia, bądź cofnięcia koncesji dla określonego adresata.

Wyjątkowo mogą one mieć charakter prawotwórczy np. uchwała dotycząca regulaminu obrad KRRiTV.

Podlegają one kontroli z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją, z ustawami przez Trybunał Konstytucyjny.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO NALEŻĄCE DO ŹRÓDEŁ PRAWA:

1. mają one zasięg lokalny związany z właściwością działania organu, który je wydaje

2. akty te mogą być wydane tylko na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w USTAWIE

3. akty prawa miejscowego może wydać:

-WOJEWODA

-niektóre organy administracji nie zespolonej, czyli nie podlegającej bezpośrednio organom administracji centralnej np. IZBY SKARBOWE itp.

-samorządu terytorialnego RADA GMINY, RADA POWIATU, SEJMIK WOJEWÓDZTWA, WÓJT, BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA, ZARZĄD POWIATU.

AKTY PRAWNE:

1. wydawane przez WOJEWODĘ:

• rozporządzenia wykonawcze,

• zarządzenia porządkowe

• wydawane przez RADY POWIATU.

-zarządzenia porządkowe

3. wydawane przez GMINY:

-uchwały

ZE WZGLĘDU NA TREŚĆ AKTY DZIELIMY NA :

1. statuty

2. akty wykonawcze wydawane na podstawie upoważnienia USTAWY

3. akty zawierające przepisy porządkowe

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO OGŁASZA SIĘ W WOJEWÓDZKICH DZIENNIKACH URZĘDOWYCH.

Wchodzą one w życie z dniem uchwalenia.

UCHWAŁY RADY MINISTRÓW :

RADA MINISTRÓW może podejmować UCHWAŁY zarówno na podstawie upoważnienia ustawowego jak i norm kompetencyjnych.

WYRÓŻNIE SIĘ DWA CHARAKTERY UCHWAŁ RADY MINISTRÓW:

1. normatywne

2. nie mające charakteru normatywnego np. dotyczące powołania na stanowisko określonej osoby.

• uchwały ogłasza się w MONITORZE POLSKIM

• podpisuje się na nich PREZES RADY MINISTRÓW

ZARZĄDZENIA wydaje:

- Prezydent

• Prezes Rady Ministrów

• Ministrowie

• kierownicy Organów Centralnych np. Komendant Główny Policji, Wojewoda itp.

BARDZO WAŻNE:

ZARZĄDZENIA - są wydawane na podstawie upoważnienia ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów ( oznacza to, że nie można na jego podstawie wydawać decyzji )

GDZIE ZNALEŻĆ ZARZĄDZENIA ?.

Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów w MONITORZE POLSKIM.

Ministra W DZIENNIKU USTAW RESORTOWYM.

Kierownika Organu Urzędu Centralnego - W DZIENNIKU URZĘDOWYM TEGO ORGANU

OBOWIĄZYWANIE AKTU NORMATYWNEGO W CZASIE:

( mówi o tym Ustawa z dnia 20.07.2000r, o ogłaszaniu innych aktów prawnych Dz.U. Z 2000r,. nr 62 poz. 718.

MOMENT POCZĄTKOWY:

1. akt normatywny wchodzi w życie po upływie 14 dni od chwili ich ogłoszenia, chyba, że dany akt normatywny określił termin dłuższy ( okres od ogłoszenia do wejścia w życie nosi termin wakacio legis)

2. w uzasadnionych wypadkach akty normatywne mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż 14 dni

3. jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawa nie stoją na przeszkodzie to dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w Dzienniku Ustaw

4. nadanie aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej jet możliwe tylko wówczas gdy zasady demokratycznego państwa prawa nie stoją temu na przeszkodzie

5. regułą jest, że przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie 3 dni od dnia ich ogłoszenia

6. w uzasadnionych wypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż 3 dniem

7. a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenie życia lub zdrowia czy mienia można zarządzić wejście przepisów z dniem ich ogłoszenia

8. przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu

9. za dzień ogłoszenia przepisów uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu

10. ogłoszenie przepisów porządkowych w sposób określony wyżej nie zwalnia od obowiązku ogłoszenia ich w WOJEWÓDZKIM DZIENNIKU URZĘDOWYM.

MOMENT KOŃCOWY:

1. akt normatywny obowiązuje do momentu uchylenia go przez inny akt normatywny o jednakowej lub wyższej mocy prawnej wydany na piśmie

2. akt normatywny obowiązuje do momentu wskazanego w nim

3. desquetudo z łac. oznacza utratę mocy obowiązującej na skutek nie stosowania przepisu lub aktu normatywnego są to przypadki wyjątkowe praktycznie niespotykane.

BARDZO WAŻNE:

ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO POWINNY BYĆ NIEZWŁOCZNIE OGŁOSZONE W DZIENNIKU USTAW.

OBOWIĄZYWANIE AKTU PRAWNEGO W PRZESTRZENI:

1. prawo wewnętrzne ustanowione przez organy administracji publicznej obowiązują na terytorium danego państwa czyli:

- lądzie ze wszystkimi wodami wewnętrznymi,

• przestrzeni pod powierzchnią ziemi,

• określony m obszarze powietrza nad ziemią,

• przylegającym pasie wód morskich,

ponadto w prawie międzynarodowym publicznym za terytorium państwa uważa się:

• pokłady statków morskich i powietrznych,

• siedziby przedstawicielstw na obcym terytorium.

• zasadą jest, że akty normatywne wydane przez organy centralne obowiązują na terytorium danego państwa chyba, że same stanowią inaczej

• ograniczenie tej zasady związane jest z tzw. eksterytorialnością placówek dyplomatycznych państw obcych znajdujących się na terytorium danego państwa.

• Pewne ograniczenia związane są też z bazami wojskowymi i pobytem obcych sił zbrojnych na terytorium państwa. Szczegółowo kwestie te regulowane są w umowach międzynarodowych podpisywanych między państwami.

OBOWIĄZYWANIE AKTU NORMATYWNEGO CO DO OSÓB:

1. prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium bez względu na ich przynależność państwową (

2. wyjątek od tej zasady dotyczy przedstawicieli innych państw akredytowanych a danym państwie, którzy korzystają z przywilejów dyplomatycznych ( osoby legitymujące się immunitetami dyplomatycznymi lub konsularnymi )

3. państwo gwarantuje też niekiedy innym osobom, przeważnie na pewien czas nietykalność ( wyłącza stosowanie wobec nich określonych przepisów prawa karnego ) np. Immunitet parlamentarny, sędziowski itp.

4. ograniczenie czy wyłączenie jurysdykcji następuje również wobec członków obcych sił zbrojnych, stacjonujących na terytorium danego państwa ( kwestie te regulują specjalne umowy )

5. podana wyżej zasada uległa również rozszerzeniu gdyż eg. Art. 109 kk ustawę polską stosuje się również do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą RP. Inny przepis tj. Art. 110 kk przewiduje że, ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO : określa ją rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26,08.2002r, w sprawie zasad techniki prawodawczej.

W UJĘCIU TREŚCIOWYM:

każdy akt składa się z tytułu i treści.

TYTUŁ zawiera:

>rodzaj aktu np. USTAWA, ROZPORZĄDZENIE itp.

>data wydania ( uchwalenia) aktu np. Ustawa z dnia 20 maja 1997r, ( miesiąc musi być podany słownie )

>przedmiot regulacji aktu np. Ustawa o urzędzie MSWiA

TYTUŁ zawierać powinien:

1. wstępu ( preambuły lub arengi - ale nie musi ) zawiera on motywy, cel wydania danego aktu normatywnego lub funkcje jakie ma ona spełnić. Umieszczony jest on między tytułem a przepisami merytorycznymi.

2. podanie podstawy prawnej

3. przepisy ogólne- powinny one określać zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt, a w razie potrzeby również zakres stosunków wyłączonych spod jego działania , po drugie zasady wspólne dla dalszych przepisów. Problematyka przepisów ogólnych jest uzależniona od charakteru normowanej materii. Różnie ta część będzie wyglądać w różnych przepisach.

4. przepisy szczegółowe - to przede wszystkim katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt normatywny. Stanowią najobszerniejszą część aktu normatywnego. Zaleca się aby były one uporządkowane w następującej kolejności:

- przepisy prawa materialnego

- przepisy o organach i trybie postępowania

- wyjątkowo również przepisy końcowe

5. przepisy przejściowe - w przepisach przejściowych i końcowych należy w szczególności:

- unormować sposób zakończenia w sprawach będących w toku

- rozstrzygnąć czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków pozostałych pod działaniem dotychczasowego prawa

- rozstrzygnąć czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje prawne, które znosi nowe prawo.

- rozstrzygnąć, czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi

6. przepisy dostosowujące - reguluje się w nich w szczególności:

-sposób powołania po raz pierwszy organów lub instytucji stworzonych nową ustawą

- sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzony na podstawie dotychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez nową ustawę

-sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą , zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników.

7. przepisy końcowe - są to przepisy:

- uchylające ( klauzule derogacyjne ) czyli uchylające inne przepisy

- o wejściu w życie aktu normatywnego

- w razie potrzeby o wygaśnięciu aktu normatywnego

8. podpis osoby uprawnionej

NOWELIZACJA: jest to zmiana aktu normatywnego. Polega ona na:

> dodaniu do aktu nowelizowanego nowych przepisów

> uchyleniu z aktu obowiązującego określonych przepisów

> zastąpieniu jakichś przepisów w obowiązującym akcie normatywnym przepisami o innym brzmieniu lub innej treści.

KODEKS-jest to akt normatywny rangi ustawy, który ze względu na specyficzną budowę nosi nazwę kodeksu. Kodeks powinien w sposób wyczerpujący oparty na spójnym zespole zasad normować jakąś rozległą lecz wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych. Ustawa ta powinna możliwie jednolicie kształtować podstawowe instytucje prawne i być wydawana wtedy gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że będzie aktem stabilnym, podstawową regulacją danej gałęzi prawa.

PROBLEMATYKA SYSTEMU PRAWA.

Zasady systemu prawa - są to te normy, które mają charakter zasadniczy, a więc są to te normy, które mają szczególnie doniosłe znaczenie dla systemu prawa. Odgrywają ważną rolę w tworzeniu i stosowaniu prawa.

Szczególna rola zasad prawa w systemie prawnym polega na tym, że :

• wyznaczają one kierunki działań prawodawczych

• ukierunkowują proces interpretacji prawa.

• wskazują kierunki stosowania prawa.

Cechy systemu prawa.

A- niesprzeczność (wolny od niezgodności, spójny wewnętrznie)

B- zupełność systemu prawa.

A. Rodzaje sprzeczności:

• logiczne- polegaj na merytorycznej niezgodności dwóch wzorów postępowania ( jedna norma zakazuje, druga nakazuje) np. Gdy jedna norma zakazuje palić a druga zezwala palić w jakimś pomieszczeniu czyli inaczej dane zachowanie jest przedmiotem zakazu a drugie nakazu danej normy

• przeciwieństwa logicznego- polega na tym, że dwie lub więcej norm nakazuje adresatowi różnorakie rodzaje zachowania się niemożliwe do jednoczesnej realizacji np. Jedna mówi” bądź jutro całą dobę w domu” a druga „ przyjedź do Olsztyna”

• prakseologiczne - polega na tym, żę zachowanie zgodnie z jedną normą unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą np. Jedna norma nakazuje produkcję jakiegoś wyrobu zgodnie z ustalonymi standardami-normami a druga określa technologię produkcji, taką, że standard nie może być osiągnięty.

Sprzeczności usuwa się z systemu prawa dwoma sposobami:

• pierwszy polega na usunięciu jej przez prawodawcę przez poprawienie w drodze legislacji tekstu prawnego. Usuwane w ten sposób sprzeczności nazywamy realnymi.

• drugi polega na wyeliminowaniu sprzeczności przez praktykę prawniczą i takie sprzeczności nazywamy sprzecznościami pozornymi.

Doktryna i technika prawnicza wypracowały wiele instrumentów ( środków technicznych ) służących usuwaniu sprzeczności. Mając do czynienia z dwiema normami sprzecznymi usuwa się te sprzeczności w dwojaki sposób.

1. można analizować obowiązywanie tych norm, stwierdzając, że są one wprawdzie sprzeczne, lecz jedna z nich nie obowiązuje.

2. można się tu posłużyć regułami kolizyjnymi:

• reguła chronologiczna- czasowa- norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej

• reguła merytoryczna- norma szczególna uchyla normę ogólną

• norma hierarchiczna- norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu.

Można również analizować znaczenie tych norm i stwierdzić, że usuwanie norm następuje za pomocą wykładni systemowej.

B- Zupełność systemu prawa - ma charakter postulatu do ustawodawcy aby system prawny nie miał luk.

O luce prawa można mówić wtedy, gdy brak jest regulacji dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa powinien być uregulowany.

Rodzaje luk w prawie

1. Swoista luka- dotyczy sytuacji, gdy brak jest normy, która zgodnie z inną normą powinna być ustanowiona np. Gdy wbrew upoważnieniu zawartemu w Ustawie nie wydano rozporządzenia (aktu wykonawczego), które miało uregulować określoną materię, występuje opóźnienie legislacyjne w jego wydaniu. W ten sposób normy wyższego rzędu są opóźnione przez normy niższego rzędu które warunkują ich realizację. Usunięcie takiej luki może nastąpić tylko przez prawodawcę.

2. Luka techniczna - mamy z nią do czynienia wówczas, jeżeli jakaś norma prawa normuje jakieś zagadnienie lecz w sposób niewyczerpujący i nieprecyzyjny np. Ustawodawca wyznacza zasady działania określonej instytucji, nie precyzując jakiegoś szczegółowego zagadnienia np. gdy podczas głosowania organu kolegialnego była równa ilość głosów .

3. Luka logiczna- mamy do czynienia w sytuacji, kiedy w systemie prawa jakieś zachowanie jest regulowane przez normy formalnie niezgodne.

4. Luka aksjologiczna- polega na ujemnej ocenie przez określoną osobę braku regulacji prawnej w pewnej kwestii ( tzw. luka w ocenie osoby oceniającej) - usuwa się ją poprzez wnioskowanie przez analogię:

• analogia legis ( z ustawy). Przesłanki jej zastosowania:

> brak jest normy regulującej stan faktyczny, który należy rozstrzygnąć

> istnieje w systemie prawnym norma przewidująca sytuację podobną do tej, która należy rozstrzygnąć

> ze względu na to, że pewien stan faktyczny został uregulowany, a stan faktyczny będący przedmiotem oceny jest do niego zbliżony ( istotnie) powinien być przez prawo potraktowany analogicznie do stanu określonego w normie

• analogia iuris ( z prawa, która nie ma w ogóle zastosowania w Polsce ) Przesłanki jej zastosowania są następujące:

> brak jest normy regulującej stan faktyczny, który należy rozstrzygnąć

> nie istnieje w systemie prawa norma przewidująca sytuację podobną do tej, którą należy rozstrzygnąć, nie ma więc możliwości zastosowania analogii legis

> podmiot stosujący prawo opera swoje rozstrzygnięcie na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa, czy nawet z podstawowych ocen uznawanych w obowiązującym prawie.( stworzona norma nie ma charakteru stałego jest przeznaczona tylko do danej sprawy)

STOSOWANIE I WYKŁADNIA PRAWA

Przez stosowanie prawa nazywamy działalność organów władzy publicznej polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych ( akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych ( akty tworzenia prawa). Inaczej jest to zastosowanie normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku. Działalność władza organów państwowych jaką jest tworzenie prawa czyli tworzenie norm generalno-abstrakcyjnych, natomiast rezultatem procesów stosowania prawa są normy indywidualno-konkretne. Stosowanie odróżnia się od przestrzegania prawa, czyli stosowania się do prawa, które jest obowiązkiem obywateli i podmiotów.

Typy stosowania prawa z uwagi na podmiot stosujący: sądowy, administracyjny, quasi sądowy ( czyli zbliżony do sądowego ) i quasi administracyjny9 zbliżony do administracyjnego ).

Np. sąd, który wydał wyrok w sprawie musi:

- ustalić jakie przepisy należy stosować w danej sprawie

- ustalić stan faktyczny tj. udowodnić , że oskarżony popełnił czyn zarzucany mu przez akt oskarżenia.

- stwierdzić , że czyn oskarżonego jest objęty przepisami prawa.

-podjąć decyzję dotyczącą kary.

Wykładnia prawa - pojęcie i przyczyny posługiwania się nią:

Wykładnia prawa ( proces myślowy) - interpretacja prawa. Jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia treści norm prawnych zawartych w przepisach prawnych.

W prawie wyróżnia się 2 języki tj.

> Język prawny - język, w którym są sformułowane teksty prawa obowiązującego w Polsce

> język prawniczy - język, w którym są sformułowane wypowiedzi o prawie obowiązującym w Polsce, który dzielimy na :

• język prawniczy praktyki

• język prawniczy nauki

• język prawniczy potoczny

Przyczyny dokonywania wykładni ( najważniejsze)

• popełniane przy formułowaniu przepisów prawa błędy językowe ( używanie wieloznacznych wyrazów, sformułowań) albo nazw o nieostrym zakresie i niejasnej treści.

błędy interpunkcyjne.

- rozbieżność między gramatycznym sformułowaniem normy a celem, dla którego realizacji jest powołana norma lub akt normatywny.

-zmiana ustroju społeczno-gospodarczego lub politycznego i inne ważniejsze zmiany w stosunkach społecznych.

-ogólny charakter norm prawnych mogący powodować wątpliwość czy norma odnosi się do konkretnego stanu faktycznego

PODSTAWOWE RODZAJE WYKŁADNI

1. ze względu na kontekst w jakim występuje norma, czy też sposób dokonania wykładni:

• językowa (gramatyczna) - polega na poszukiwaniu właściwej treści przepisów metodą analizy wyrażeń użytych w tych przepisach, przez dokonanie oceny ich znaczenia na podstawie treści jaka tym wyrażeniom jest nadana powszechnie w języku potocznym. Stosowanie tej wykładni wymaga znajomości form i reguł gramatycznych obowiązujących w języku polskim ( m.in interpunkcja, części mowy, budowy, odmiany wyrazów, składni). Norma prawna jest sformułowana w języku prawniczym, który wykazuje wiele różnic w porównaniu z językiem potocznym

-1 .przykład > wg. Interpretacji Sądu Najwyższego pojęcie włamanie użyte w jakimś przepisie nie jest określeniem języka potocznego i nie można go mierzyć słownikowo . Jest to pojęcie prawne, obejmujące usunięcie przeszkody oznaczającej, że wejście do pomieszczenia jest bronione.

-2. przykład > określenie bójka w języku potocznym oznacza starcie 2 osób, natomiast pobicie oznacza sytuację gdzie jedna osoba bije drugą, która zachowuje się biernie. W przepisie natomiast wymienionym pojęciom nadano inne znaczenie. Bójka jak i pobicie jest to starcie co najmniej 3 osób, z tym, że przy bójce wszyscy są napastnikami i broniącymi się a przy pobiciu co najmniej 2 osoby biją co najmniej 1 osobę.

• systemowa-.polega na wyjaśnieniu sensu normy prawnej na podstawie miejsca jakie zajmuje dana norma w ogólnym systemie norm prawnych oraz na podstawie zestawienia jej z normami, wśród których została ona umieszczona Prawo obwiązujące w danym kraju stanowi pewną usystematyzowaną całość. Przy wykładni systemowej bierze się pod uwagę, oprócz norm sąsiadujących, także tytuł działu, w którym dana norma jest zamieszczona, oraz tytuł ustawy. Zestawienie więc danej normy z innymi może się przyczynić do wyjaśnienia budzącej wątpliwości treści normy.

-1 przykład > jeżeli przepis prawny używa określenia” osoba”, ale zawarty jest w dziale kodeksu cywilnego „osoby fizyczne” to stosować go można tylko do osób fizycznych a nie osób prawnych.

-2 przykład >Sąd Najwyższy, wyjaśniając pojęcie „czyn nierządny”wskazał, że kodeks karny z 1969r. używa określenia „czyn nierządny” w art, 168,169,170 kk Przepisy zawarte w wymienionych rozdziałach kodeksu mają różny przedmiot ochrony, co nie może być obojętne przy ustalaniu zakresu wspomnianego pojęcia „czyn nierządny”.

NALEŻY WSKAZAĆ, ŻE WYKŁADNIA SYSTEMOWA OBEJMUJE CZYNNOŚCI INTERPRETATORA PODEJMOWANE W CELU:

> eliminowania sprzeczności w systemie prawa

> korzystania z faktu, że przepisy prawne zawsze znajdują się w jakichś wyodrębnionych fragmentach tekstu prawnego

> eliminowania luk w systemie prawa

> korzystania z tak zwanych zasad systemu prawa

• funkcjonalna ( celowościowa) - polega na usuwaniu trudności w rozumieniu tekstu przez sięganie do celu , powodu, jaki przyświecał ustawodawcy, a także do funkcji, jaką dana norma ma spełniać, oraz do ocen i norm moralnych funkcjonujących w społeczeństwie Interpretator przy ustalaniu podstaw wykładni funkcjonalnej może korzystać z następujących materiałów:

> wstępów do aktów prawnych gdzie bywają określane cele prawa

> materiałów zdających sprawę z dyskusji w toku powstawania danego aktu prawnego ( np. protokołów z posiedzeń komisji kodyfikacyjnych )

> wypowiedzi osób zajmujących kierownicze stanowiska w państwie

> społecznych ocen i przekonań dotyczących prawa

- 1. przykład wyobraźmy sobie, że przed drzwiami poczekalni kolejowej wisi napis „ZAKAZ WPROWADZANIA PSÓW. „ Przed drzwiami stoją podróżni prowadzący konia, wilka, kota, trzymający w garśc9i kanarka, chroniący worek z jadowitą żmiją, z chomikiem w kieszeni i akwarium ze złotymi rybkami w rękach. Strażnik stojący przed poczekalnią musi rozstrzygnąć kogo wpuścić a kogo nie. Wykładnia nic nie da bo słowo pies nie odnosi się do zwierząt przed poczekalnią. Trzeba szukać ratunku w innych metodach. Biorąc pod uwagę celowościową metodę wykładni można dojść do wniosku, że ustawodawca miał na myśli to, żeby zapewnić podróżnym spokój i dlatego należałoby zabronić wejścia zwierzętom, które mogłyby zakłócić ten spokój.

Rodzaje wykładni prawa ze względu na wyniki- rezultaty:

1. Wykładnia dosłowna- (literalna)- jest to wykładnia przy której rezultaty innych wykładni pokrywają się z rezultatem wykładni językowej.

2. Wykładnia rozszerzająca- ma miejsce wówczas, gdy ustalenia wykładni systemowej i wykładni funkcjonalnej rozszerzają zakres zastosowania przepisu w stosunku do zakresu wyznaczonego przez wykładnię językową

- 1 przykład - „wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia ”art. 290 par. 1 kk - Pojęcie wyrąb w bezpośrednim językowym rozumieniu oznacza powalenie drzewa. W przepisie tym jednak jest to pojęcie szersze i wyrąb drzewa w rozumieniu tego art. Następuje już od pierwszego uderzenia siekierą, a nie tylko gdy ktoś zetnie i powali drzewo

- 2 przykład „ przysługiwanie odszkodowania za wypadek w pracy gdzie nastąpiła śmierć pracownika nie tylko żonie i dzieciom już narodzonym ale także dziecku poczętemu” Uchwała SN z 31 listopada 1987r,. (IIIPZP 37/87 OSNOP 2-3/88, poz. 23 ).

3. Wykładnia zwężająca- występuje wówczas, gdy w wyniku wykładni systemowej i funkcjonalnej przyjmujemy węższy sens normy, niż wynikałoby to z wykładni językowej.

- 1. przykład - inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. W tym wypadku określenie posłom nie dotyczy wszystkich posłów lecz co najmniej 15 z pośród 465 posłów.

Rodzaj wykładni ze względu na osobę interpretatora i moc wiążącą.

1. Wykładnia autentyczna- jest to wykładnia dokonywana przez organ, który wydał przepis polegający interpretacji . Moc prawna tej wykładni jest równa mocy prawnej aktu normatywnego. Ten rodzaj wykładni wynika z zasady : komu przysługuje stanowienie prawa, temu przysługuje i jego wykładnia.

- 1 przykład - przykładem wykładni w podanym wyżej wyrażeniu jest rozdział XIV kk z 1997r zatytułowany „ Objaśnienia wyrażeń ustawowych”w którym wyjaśnia się szereg pojęć min. „ osoba najbliższa””pokrzywdzony”, „stan trzeźwości itp” . Może ona mieć także miejsce wówczas gdy prawodawca wydaje nowy przepis niż interpretowany tekst i tam dokonuje nowej wykładni prawa wcześniej wydanego.

1. Wykładnia legalna- jest to wykładnia dokonywana przez podmiot uprawniony przez prawodawcę do dokonywania wykładni norm zawartych w określonych aktach normatywnych. Ma z zasady charakter abstrakcyjny i jest podejmowana w formie uchwał na specjalnych posiedzeniach sądu lub innego organu stosującego prawo.

- 1 przykład - przykładem jest wykładnia ustaw o mocy powszechnie obowiązującej dokonywana w Polsce przez Trybunał Konstytucyjny do czasu wejścia w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997r.

3. Wykładnia doktrynalna ( naukowa ) jest to wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Współcześnie, ma formę glos do orzeczeń organów stosujących prawo, komentarza do tekstów prawnych i opracowań naukowych .

.Wykładnia ta nie ma mocy wiążącej, jednak jej wpływ na praktykę jest znaczny i stale

rośnie.

1. Wykładnia operatywna.-(praktyczna)-obejmuje wszystkie przypadki dokonywanej przez

sądy oraz inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych

cywilnych i innych. Wykładnia ma charakter konkretny i wiąże jedynie w tej sprawie, w

której jej dokonano.

Przy tej wykładni mogą być trzy różne sytuacje:

• pierwsza dotyczy wykładni stosowanej przez Sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych i dokonywana jest tylko na użytek wydanego rozstrzygnięcia.

• Druga obejmuje wykładnię dokonywaną w trybie odwoławczym przez Sądy i inne organy stosujące prawo. Jest ona wiążąca w danej sprawie dla sądu niższej instancji lub organu hierarchicznie niższego

• trzecia sytuacja dotyczy wykładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy, rozstrzygający zagadnienia zagadnienie budzące wątpliwości w konkretnych sprawach

Orzecznictwo Sadu Najwyższego i innych organów, oraz znaczenie jego znajomości dla policjantów

Sąd Najwyższy- jest Naczelnym Organem Sądowym .W myśl ustawy z dnia 20 września 1984r:

1. sprawuje on wymiar sprawiedliwości,

2. nadzór nad działalnością wszystkich sądów w dziedzinie orzekania,

3. rozpoznaje sprawy w zakresie przekazanym przepisami szczególnymi

4. zapewnia prawidłowość oraz jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej w dziadzinach podanych pod jego właściwości.

W skład Sądu Najwyższego wchodzą :

• pierwszy prezes SN,

• prezesi SN

• i sędziowie SN.

Sąd Najwyższy dzieli sie na cztery izby:

1. Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ,

2. Cywilną,

3. Karną,

4. Wojskową

Sąd Najwyższy :

1. - podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie,

2. podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie.

Czyni to na wniosek:

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

2. Ministra Sprawiedliwości

3. Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika praw Obywatelskich

a także w sprawach z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych:

4. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

w sprawach z zakresu prawa administracyjnego:

5. prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

w sprawach dotyczących prawa wynalazczego:

6. Prezesa Urzędu Patentowego RP.

Uchwały Sąd Najwyższy podejmuje w składzie 7 sędziów , w składzie całej izby, w składzie całej Izby, w składzie połączonych izb lub w pełnym składzie Sądu Najwyższego Uchwały pełnego składu SN, składu połączonego izb oraz składu całej izby z chwilą podjęcia uzyskują moc zasady prawnej. Skład 7 sędziów może postanowić również o nadaniu jego uchwale mocy prawnej. Zasady prawne wiążą wszystkie składy orzekające Sądu Najwyższego w tym sensie, że jeżeli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić od zasady prawnej, to jest obowiązany powstałe zagadnienie prawne przedstawić do rozstrzygnięcia przez odpowiedni, wskazany w ustawie, skład orzekający Sądu Najwyższego, nie mniejszy niż pełny skład izby.

Z internetu:




Polski Sąd Najwyższy powołany jest do:

1. Sprawowania wymiaru sprawiedliwości - przede wszystkim przez rozpoznawanie spraw, a także środków odwoławczych od orzeczeń sądów powszechnych i sądów wojskowych.

2. Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego.

3. Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.

4. Sąd Najwyższy może także wykonywać inne czynności przekazane przez ustawy.

Polski Sąd Najwyższy działa na podstawie Konstytucji i ustawy z 23 listopada 2002 o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2002 Nr 240, poz. 2052 ze zm.).

• Historia

• Organy Sądu Najwyższego

Organami Sądu Najwyższego są:

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

• Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego

• zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)

• Kolegium Sądu Najwyższego

W Sądzie Najwyższym działają także (ale nie są to organy SN):

• Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

• Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego

• Izby Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy dzieli się na następujące izby:

• Cywilną

• Karną

• Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

• Wojskową

Pracami każdej z izb kierują Prezesi Sądu Najwyższego, a izby dzielą się dalej na wydziały.

• Funkcje Sądu Najwyższego

• Rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe.

• Podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce.

• Stwierdzenie ważności wyborów: do sejmu, senatu, na prezydenta, a także prawomocność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

• Sędziowie Sądu Najwyższego

Cechą najwyższych organów sądowniczych w każdym państwie jest to, iż orzekają w nich najbardziej uznane autorytety w dziedzinie prawa.

Nie inaczej jest w Rzeczypospolitej Polskiej. Do Sądu Najwyższego powoływani są z jednej strony bardzo znani przedstawiciele nauki prawa, a z drugiej sędziowie z bardzo dużym doświadczeniem. Ma to zapewnić zarówno wysoki poziom merytoryczny orzeczeń jak i niezależność od innych władz w systemie trójpodziału władzy.

Sędziowie Sądu Najwyższego na rozprawie używają togi i biretu.

Obecnie Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego jest Lech Gardocki, a Prezesami Sądu Najwyższego są:

• Tadeusz Ereciński (Izba Cywilna)

• Lech Paprzycki (Izba Karna)

• Walerian Sanetra (Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych)

• Janusz Godyń (Izba Wojskowa)

Pierwszego Prezesa i prezesów powołuje Prezydent na 6 letnią kadencję na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego.




Znaczenie znajomości orzecznictwa Sądu Najwyższego i innych organów dla policjanta

Policjant powinien interesować się orzecznictwem SN z tego względu, że znajomość tego orzecznictwa pływa na podniesienie poziomu jego pracy dochodzeniowo-śledczej ( dotyczy to w szczególności problematyki karnej ) Wyraża się to min. w skuteczniejszym ujawnianiu przestępstw, we właściwym dokumentowaniu ustawowych znamion przestępstwa, poprawnej kwalifikacji czynu itd. Znajomość omawianej problematyki z jednej strony pomaga policjantowi w czuwaniu nad przestrzeganiem prawa, z drugiej zaś - jest jednym z czynników wpływających na właściwe przestrzeganie prawa przez siebie samego.

WNIOSKOWANIA PRAWNICZE ( reguły logiki prawniczej) 11

Rodzaje wnioskowań:

• argumentum a contrario- ( wnioskowanie przez przeciwieństwo) polega na założeniu, że przepis ustawy zawiera dwa prawidła : pozytywne i negatywne, wynikające z pierwszego, jako przeciwieństwo.( jeśli A to B, jeśli nie A to nie B.)

> przykład 1. art. 182 kc który brzmi”rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia „Z negatywnej przesłanki w drodze rozumowania a contrario wyciągamy wniosek, że jeżeli właściciel roju odszukał go wcześniej , to znaczy w terminie 3 dni od wyrojenia, choćby w cudzej pasiece, to rój nie jest niczyim i nikt nie nabędzie jego własności przez objęcie w posiadanie.

> przykład drugi art. 4 par 4 kk jest sformułowany tak :”jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa” Reasumując a contrario: jeżeli nowa ustawa nie znosi karalności czynu, a jedynie łagodzi sankcję karną za jego popełnienie, to zatarcia skazania stosować nie można.

• argumentum a fortiori ( według schematu- jeśli A, to tym bardziej B )

1. argumentum a maiori ad minus ( wnioskowanie z większego na mniejsze)- polega na

rozumowaniu, że skoro ustawa zezwala na stosowanie prawa w szerszym zakresie to tym

samym zezwala na stosowanie prawa w mniejszym zakresie. Kto jest zobowiązany do

czynienia więcej to, tym bardziej jest zobowiązany do czynienia mniej

> przykład - jeżeli podejrzany ma prawo do zaznajomienia się z aktami całego dochodzenia

to tym bardziej ma prawo do zaznajomienia się z ich częścią.

2. argumentum a minori ad maius ( z mniejszego na większe) - polega an tym , że jeżeli ustawa zakazuje stosowania prawa w mniejszym zakresie, to tym samym zakazuje stosowania tego prawa w szerszym zakresie. Komu zakazano czynić mniej, to tym bardziej zakazano czynić więcej.

> przykład - sprawca który powoduje wypadek nieumyślnie naruszając przepisy ruchu drogowego, tym bardziej popełnia czyn zabroniony jeśli umyślnie naruszyła zasady ruchu drogowego

• z celów na środki - polega na tym, że jeżeli dozwolony jest prawnie cel, to dozwolone są też środki niezbędne do osiągnięcia tego celu.

> 1 przykład - jeżeli właściciel roju pszczół ma prawo do ścigania swego roju pszczół w celu objęcia go to w trakcie pościgu będzie mu wolno wejść na cudzy teren, grunt

> 2 przykład - polowanie na obcym gruncie co znaczy, że myśliwy może polować na gruncie który jest we władaniu innej osoby

STOSUNEK PRAWNY

Człowiek żyjący w zbiorowości styka na płaszczyźnie różnych kontaktów tworząc tym samym stosunki społeczne.

Rodzaje stosunków społecznych:

1. gospodarcze, - zachodzą między właścicielami środków produkcji a posiadaczami siły roboczej, producentami, producentami a nabywcami towarów i usług i nabywcami towarów

2. moralne - są to stosunki uwarunkowane zachowaniem się ludzi polegającym na czynieniu przez nich dobra lub zła np. gdy jakaś osoba wspiera drugą osobę datkiem to wchodzi z nią w stosunek moralny

3. kulturalne- zachodzą w sferze twórczości i odbioru wartości kulturalnych np. stosunek między widzem teatralnym a aktorem

4. religijne - powstają między wiernymi na płaszczyźnie dogmatów wiary dogmatów wiary

5. tetyczne ( stanowione) - nazywamy nimi stosunki społeczne, które są uregulowane przez jakąś normę postępowania np. (normę moralną, obyczajową itp.)

Najczęściej stosunki społeczne dzielimy na :społeczne stanowione( tetyczne) i faktyczne.

Przez stosunek społeczny stanowiony ( teteyczny) rozumie się zależność przebiegającą pomiędzy dwoma podmiotami, uregulowaną przez normy społeczne ( m.in. stosunki prawne) a przez faktyczny , pozostałe do których nie odnosi się żadna norma postępowania.

W doktrynie rozróżnia się:

1. stosunki abstrakcyjne- określone przez przepisy prawa czyli te opisane w przepisach prawa np. artykuł dotyczący zawarcia umowy cywilno-prawnej

2. stosunki konkretne, które zostały zrealizowane w rzeczywistości np. Zawarcie konkretnej umowy cywilno-prawnej

Stosunek prawny jest to więź (zależność) łącząca co najmniej dwa podmioty, wyrażająca się w wyznaczonych przez normy prawne uprawnieniach i obowiązkach tych podmiotów wobec siebie.

Cechy stosunku prawnego:

• Stosunek prawny jest zawsze stosunkiem między co najmniej dwoma podmiotami społecznymi, którymi są ludzie lub na ich podobieństwo zespoły ludzkie.

• Stosunek prawny cechuje ściśle określone wzajemne zachowanie się stron stosunku

• Stosunek prawny jest zabezpieczony środkami przymusu państwowego.

Elementy stosunku prawnego:

1. Podmiot:w zależności od gałęzi prawa ( osoby fizyczne, osoba prawna, nie fizyczne, prokurator, sąd, sprawca czynu, organizacje, organy państwowe, organy samorządowe.

Osoba fizyczna- każdy człowiek od urodzenia do śmierci. Osoba fizyczna musi posiadać dwa atrybuty :

. Zdolność prawną -czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Nabywa się ją z chwilą urodzenia i traci z chwilą śmierci. Nie można jej ograniczyć lub odebrać- jest przyrodzona. Zdolność prawną nabywa także dziecko poczęte ( nasciturus) , prawa i zobowiązania majątkowe nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe. Uznanie za zmarłego ( dokonuje sąd), zaginięcie ( podczas wojny 6 miesięcy), sądowe uznanie zgonu. Posiadanie zdolności prawnej nie oznacza posiadania zdolności do czynności prawnych.

.Zdolność do czynności prawnych:jest to zdolność do nabywania praw, zaciągania obowiązków, oraz rozporządzania nimi swym własnym działaniem.

Kategorie zdolności do czynności prawnych:

-Pełna zdolność do czynności prawnych-

od 18 roku życia ( wyjątek poseł 21 l, senator 30 l, małoletnie- przed 18 rokiem życia z chwilą zawarcia związku małżeńskiego.

-Ograniczona zdolność do czynności prawnych-

osoby w wieki 13-18 lat, oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione, ( choroba psychiczna-zaburzenia psychiczne ( alkoholizm, narkomania ) , niedorozwój umysłowy. Ubezwłasnowolnienia dokonuje - orzeka Sąd Okręgowy I instancji na wniosek małżonka lub prokuratora., z całkowitego może się cofnąć na częściowe i odwrotnie. Może wykonywać pewne czynności tak jakby miała pełną zdolność ( dysponować zarobkiem- nie może zaciągać zobowiązań na poczet przyszłego zarobku), pewnych rzeczy nie może dokonywać bez zgody ustawowego przedstawiciela, nie może np. sporządzić testamentu. Umowa zaciągnięta przez osobę staje się ważna z chwilą wykonania jeżeli nie narusza interesu ( rażącego pokrzywdzenia osoby). Może zawierać umowy należące do powszechnie zawieralnych w drobnych

bieżących sprawach( zrobienie zakupów, bilet do kina)

Brak zdolności do czynności prawnych-

osoby, które nie ukończyły 13 lat, oraz ubezwłasnowolnione całkowicie ( powody j.w) ustanawia się opiekę, jeżeli nie pozostaje pod opieka rodziców. Czynności dokonane przez takie osoby są nieważne. W ich imieniu wykonują je ich przedstawiciele. Wyjątek jak wyżej- umowy powszechnie zawierane w drobnych sprawach, jeżeli nie naruszają jej interesu, nie może sporządzić ani odwołać testamentu. Może dysponować przedmiotami oddanymi przez przedstawiciela do swobodnego użytku.

OSOBY PRAWNE- powstają z chwilą zarejestrowania. Każda osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. np.: Spółka Kapitałowa Z. o. o, S.A, Spółdzielnie, Przedsiębiorstwa Państwowe, Fundacje, Szkoły Wyższe.

Cechy osoby prawnej:

- kompleks osobowy( element ludzki ) udziałowcy spółki z o. o, członkowie spółdzielni

- kompleks majątkowy -osoba prawna ma własny majątek i odpowiada swoim majątkiem,( nie majątkiem członków

- element organizacyjny- wyraża się w istnieniu struktury odpowiadającej za firmę i wykonującej czynności za osobę prawną np. Prezes, dyrektor i inni.

- cel działania- określony w przepisach regulujących działalność osoby prawnej ( akcie normatywnym ) lub w statucie.( triada uprawnień )

Treścią stosunku prawnego są uprawnienia i obowiązki, tworzą wieź prawną:

Uprawnienie- element stosunku prawnego, mówi się wtedy, gdy przepis prawa lub postanowienia umowne pozostawiają uznaniu strony wybór zachowania przewidzianego w normie prawnej albo umowie, która się na niej opiera.( stwarza możliwość wyboru-rozszerza w odróżnieniu od obowiązków sferę ich wolności)

- uprawnienie proste:uprawnienie wierzyciela do żądania , by dłużnik spełnił należne świadczenie

- uprawnienie złożone -to kompleks uprawnień prostych,

Obowiązek prawny-wiąże się z ustanowionym przez przepis prawny nakazem lub zakazem określonego zachowania ( działania lub zaniechania) Obowiązki ograniczają sferę wolności adresata normy prawnej.

Prawo podmiotowe-jest to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku prawnego sfera możliwości postępowania w określony sposób.

RODZAJE FAKTÓW PRAWNYCH.

Fakty prawne są to okoliczności, których zaistnienie powoduje powstanie, zmianę lub

wygaśnięcie stosunku prawnego.

Można je podzielić na :

1. Zdarzenie- fakty prawne, które występują w świecie zewnętrznym niezależnie od woli i

zachowań podmiotów prawa. np. gdy ktoś miał domek nad morzem ubezpieczył go, była burza i powstał pożar, przez co zaistniał stosunek prawny między ubezpieczonym właścicielem domku a firmą ubezpieczeniową.

2. Zachowania- są to fakty prawne, które są zależne od woli podmiotu

i mogą być:





zgodne z prawem niezgodne z prawem

• czynności konwencjonalne - czynności, które mogą być zgodne z

• stanowienie prawa wspólnotowego prawem i niezgodne z prawem

• decyzje administracyjne

• orzeczenia sądowe

• przyrzeczenia i porozumienia

administracyjne

Rodzaje stosunków prawnych:

podział ze względu na :

• metodę regulacji prawnej :

> stosunki cywilnoprawne,

> stosunki administracyjne

> stosunki mieszane,

> stosunki prawno-karne

• liczbę uczestników

> stosunki prawne dwustronne

> stosunki .wielostronne

• wyodrębnienie co do tożsamości podmiotów:

> stosunki dwustronne (wielostronne) zindywidualizowane

> stosunki jednostronne niezindywidualizowane,

> stosunki obustronne niezindywidualizowane.

ZADANIE DOMOWE:

przeczytać o stosunkach prawnych, podstawowych zagadnieniach państwa, (definicja państwa itp.) roli policji w przestrzeganiu prawa.

PYTANIE KTÓRE NAJPRAWDOPODOBNIEJ BĘDĄ NA TEŚCIE:

1. scharakteryzuj rozporządzenie

2. akty prawne wydawane przez MSWiA

3. przykłady na luki w prawie

Opracowanie zgodnie z zaleceniami prowadzącego zajęcia.

PRAWOZNAWSTWO I JEGO CZĘŚCI SKŁADOWE

Klasyfikacja ze względu na kryterium przedmiotu badania.

1. Nauki Przyrodnicze,

Zajmują się rzeczywistością przyrodniczą wraz z człowiekiem jako jego częścią (np. mieraologia, zoologia)

2. Nauki Humanistyczne,

Zajmują się kulturą, czyli duchowymi wytworami człowieka.

• wśród nauk humanistycznych znajdziemy nauki społeczne, czyli takie, których przedmiotem badania jest rzeczywistość społeczna, czyli działalność człowieka i jego zbiorowości, jak też wytwory kulturowe tych działań. Wśród nauk społecznych znajdziemy obok np. historii, ekonomii itp. - prawoznawstwo, zwane również wstępem do nauk o państwie i prawie.

Przedmiotem zainteresowania prawoznawstwa są wszystkie te nauki, których przedmiotem badania jest państwo i prawo oraz poglądy na państwo i prawo.

Podział nauk o państwie i prawie

NAUKI O PAŃSTWIE I PRAWIE







DOGMATYKA PRAWA

HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH

HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA

TEORIA PAŃSTWA I PRAWA

1. Dogmatyka prawa,

Zajmuje się badaniem prawa obecnie obowiązującego w poszczególnych państwach oraz prawem obowiązującym w stosunkach między państwami. Zatem przedmiotem zainteresowania tej dyscypliny jest prawo wewnętrzne w państwach oraz prawo międzynarodowe publiczne.

• Podstawowe zadania i metody dogmatyk określił pozytywizm prawniczy upowszechniony w XIX w.,

• Klasyczny pozytywizm stał na stanowisku, że zadaniem prawoznawstwa jest analiza prawa takim jakim ono jest, a nie krytyka czy wysuwanie projektów służących jego usprawnieniu,

• Analiza prawa obecnie obowiązującego to problematyka de lege lata,

• Krytyka prawa oraz jego racjonalizacja to problematyka de lege ferenda

System prawa - dzieli się na szereg gałęzi zwanych działami prawa (np. prawo konstytucyjne, administracyjne, karne itd.). Każda z gałęzi jest przedmiotem szczegółowej nauki o prawie - tj. nauka prawa konstytucyjnego, administracyjnego itd.

Wyróżniamy dogmatykę prawa:

• W znaczeniu ogólnym (bada ona prawo obowiązujące w danym państwie),

• W znaczeniu szczegółowym (bada ona prawo obowiązujące w danej gałęzi prawa). W tym znaczeniu dogmatyka:

• systematyzuje normy prawa,

• komentuje normy prawa,

• wyjaśnia normy prawa,

• porównuje z analogicznymi normami obowiązującymi w innych krajach,

• bada oddziaływanie norm prawa na życie społeczne,

• uzasadnia normy prawa i ocenia je.

Dogmatyka to trzon dyscyplin prawniczych, gdyż wypracowuje zalecenia, postulaty kierowane do ustawodawcy (problematyka de lege ferenda).

2. Historia doktryn politycznych i prawnych,

Zwana także Historią idei polityczno - prawnych:

• Analizuje znaczące teorie i myśli polityczno - prawne, które zostały sformułowane na przestrzeni dziejów. Poglądy te pochodzą nie tylko od prawników, ale filozofów, moralistów, polityków, a nawet proroków.

3. Historia państwa i prawa,

Zajmuje się:

• Zbieraniem faktografii opisującej instytucje prawno - polityczne,

• Wyjaśnianiem prawidłowości zjawisk prawnych,

• Dla celów dydaktycznych dzielimy ją na:

• powszechną historię państwa i prawa,

• dzieje państwa i prawa danego kraju.

4. Teoria państwa i prawa,

To filozofia państwa i prawa. Stała się teorią państwa i prawa w Europie Wschodniej po II Wojnie Światowej.

• Teoria państwa i prawa wyłoniona została z filozofii ogólnej i sięga czasów kiedy o istocie prawa, ideach przez nie wyrażanych wypowiadali się Platon, Arystoteles, Sokrates,

• Wyłonienie się Teorii, jako odrębnej dyscypliny nastąpiło dopiero w XIX w. i spowodowane zostało postępowymi ideami pozytywizmu prawniczego,

• W nauce anglosaskiej teorię państwa i prawa określa się jako jurysprudencję.

1. Zakres badań teorii państwa i prawa stanowią problemy:

• Opracowania podstawowych pojęć prawoznawstwa (tworzenie siatki pojęciowej),

• Badania prawidłowości rządzących państwem i prawem,

• Badania stosunków zachodzących między państwem, prawem, a innymi zjawiskami życia społecznego,

• Badania i oceniania zaistniałych zjawisk związanych z Państwem.

2. Podstawowe nurty teorii państwa i prawa:

• Analityczny

• filozoficzna refleksja ogólna w odmianach pozytywizmu, behawioryzmu, pragmatyzmu, odrodzonego prawa natury),

• analityczna teoria prawa.

• Empiryczny (Jurysprudencja socjologiczna), która charakteryzuje prawo za pomocą pojęć i kategorii właściwych socjologii empirycznej i naukom behawioralinym

• Metodologiczny (analizuje naukowe sposoby poznania prawa. Metodologia formułuje twierdzenia opisujące metody stosowane w prawoznawstwie oraz wzorce określające jak nauki te należałoby uprawiać.).

PAŃSTWO, PRAWO A INNE SYSTEMY NORMATYWNE

1. Pojęcie państwa,

Termin państwo pojawił się w XVI w. a więc o wiele później niż typ organizacji którą oznacza.

• Rzymianie używali nazwy civitas oraz respublica później imperium,

• Europejczycy w wiekach średnich określali państwo jako terra,

• W Polsce istniały nazwy: królestwo, korona, regnum czy rzeczypospolita,

• Współczesne znaczenie terminu „państwo” wprowadził w okresie renesansu Niccolo Machiavelli. Używał nazwy „LO stato”, od której pochodzą terminy:

• angielski the state

• francuski le etat

• niemiecki der staat.

• pojęcie „Państwa” według Arystotelesa:

• państwo to wspólnota (organizacja) ludzi równych, której celem jest zaspokojenie możliwie doskonałego życia obywateli,

• według prof. Jellinka (stworzył trójelementową definicję państwa):

• państwo to organizacja składająca się z ludności, terytorium i władzy,

• według prof. Znamierowskiego:

• organizacja władcza, unormowana konstytucją, jako statutem organizacyjnym o dużej ilości członków żyjących na określonym terytorium.

Pojęcie „państwa” jest najbardziej precyzyjne przy użyciu typologii, a więc podanych cech typowych tej organizacji. I tak do cech państwa zaliczyć można następujące atrybuty:

• społeczny charakter organizacji,

• władzę publiczną,

• terytorium,

• przymusowość,

• suwerenność,

• zorganizowany aparat państwowy.

• Społeczny charakter organizacji - grupa społeczna to forma zbiorowości ludzkiej, którą łączą stosunki społeczne, czt też więź określonego rodzaju (więź językowa, genetyczna, kulturowa itp.),

• Władza publiczna - o władzy można powiedzieć w trzech znaczeniach:

1. PODMIOTOWYM, gdzie władza jest utożsamiana z podmiotem, który może skutecznie wydawać polecenia innym podmiotom. Możliwość taką podmiot ma faktycznie, bądź na mocy norm prawnych, bądź innych norm regulujących zachowania w grupie społecznej,

2. RELACJONALNYM, gdzie władza przejawia się w stosunkach społecznych, w których jeden podmiot może decydować zachowaniem drugiego, a drugi poleceniom się podporządkować,

3. PROCESUALNYM, gdzie władza oznacza władcze procesy decyzyjne (np. postępowanie realizujące władzę ustawodawczą czy sądowniczą w państwie).

Władza może być:

1. LEGALNA, czyli oparta na normach prawa,

2. LEGITYMIZOWANA, czyli społecznie akceptowana.

Władza PUBLICZNA charakteryzuje duże grupy społeczne mające charakter wspólnotowy, gdzie więzi między ludźmi mają charakter formalny, a dobra społeczne są ograniczone (np. bezpieczeństwo publiczne, dostęp do wiedzy, dostęp do informacji itp.),

• Terytorium,

To niezbywalna cecha państwa. Obejmuje:

• ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi,

• przestrzeń pod powierzchnią ziemi,

• określony obszar powietrza nad ziemią,

• przylegający pas wód morskich,

ponadto w prawie międzynarodowym publicznym za terytorium państwa uważa się:

• pokłady statków morskich i powietrznych,

• siedziby przedstawicielstw na obcym terytorium.

Z pojęciem terytorium wiąże się również pojęcia:

1. zwierzchnictwa terytorialnego (które oznacza sprawowanie władzy na określonym terytorium),

2. przynależności do państwa, którą rozstrzyga:

ius soli (prawo ziemi) - obywatelstwo za urodzenie na terytorium państwa,

ius sanguinis (prawo krwi) - obywatelstwo za fakt urodzenia z rodziców.

Przynależność do państwa określana jest mianem obywatelstwa,

• Przymusowość,

Państwo jest organizacją przymusową - tzn. że:

• przynależność do państwa nie jest dobrowolna,

• państwo posługuje się przymusem oraz ma monopol na stosowanie przymusu fizycznego,

• Suwerenność,

Wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego i niezależność państwa w znaczeniu językowym to suwerenność. Wyróżniamy suwerenność:

• ZEWNĘTRZNĄ, która dotyczy stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Stosunki te winny być kształtowane na zasadzie równości, wolności i wzajemności,

• WEWNĘTRZNĄ, która dotyczy stosunków z organizacjami działającymi wewnątrz państwa, gdzie państwo w zakresie tych stosunków jest władzą najwyższą, jest niezależna od partii politycznych, grup nacisku, związków wyznaniowych.

O ograniczeniu suwerenności mówimy, gdy:

• pozbawia się państwo w całości lub części samodzielności jako podmiotu stosunków międzynarodowych (np. okupacja, protektorat, kolonia.),

• Aparat państwowy,

Państwo jako organizacja działa przy zastosowaniu aparatu państwowego którym jest zespół organizacyjnie i funkcjonalnie powiązanych organów państwowych oraz obsługujących je urzędów. Wyróżniamy organy państwa:

• jednoosobowe lub kolegialne,

• centralne, lokalne (ze wzgl. na kompetencje terytorialne)

• pochodzące z wyboru, mianowania, kooptacji (ze względu na tryb ich powoływania)

• prawodawcze, administracyjne, sądowe i kontrolne (ze względu na rodzaj ich działalności).

KONCEPCJE PAŃSTWA

Koncepcja polityczna -

Państwo steruje społeczeństwem, aby podejmować decyzje. Władza państwowa ma charakter polityczny i przymusowy.

FORMY PAŃSTWA

W rozwoju historycznym ludzkości wyróżniamy określone formacje (za wyjątkiem wspólnoty pierwotnej). Formacje te posiadają odpowiednią formę państwa (mówi się o stylu rządzenia).

Formę państwa można rozumieć w dwóch znaczeniach: wąskim i szerokim. F. Państwa w znaczeniu wąskim jest utożsamiana z formą rządów. Forma rządów oznacza:

• strukturę,

• kompetencje,

• wzajemne stosunki prawne i faktyczne naczelnych organów państwowych (parlamentu, głowy państwa, rządu itd.)

Forma rządów w znaczeniu szerokim obejmuje oprócz formy rządów także strukturę prawną państwa i reżim polityczny. Struktura prawna państwa obejmuje:

• terytorialną strukturę państwa,

• relacje między organami centralnymi a terenowymi,

• stopień centralizacji i decentralizacji władzy państwowej,

• zakres samorządności organów lokalnych.

Reżim polityczny oznacza:

• całokształt zasad, metod, i technik którymi posługują się rządzący wobec rządzonych.

Wyróżniamy formy rządów:

• demokracja liberalna,

• konstytucyjna monarchia europejska,

• parlamentarno - gabinetowa,

• kanclerska,

• prezydencka,

• zgromadzenia (konwentu) - Szwajcaria.

Struktura prawna państwa może być:

• unitarna,

• związkowa (federacje),

• związków państw (konfederacja).

Reżim polityczny może być:

• demokratyczny,

• autorytarny

• totalitarny

• faszystowski

• wojskowy

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE

Z PRAWOZNAWSTWEM

5. Organ państwowy

To osoba lub grupa osób, która w zakresie i formach przewidzianych przez prawo podejmuje działania uważane za działania Państwa.

6. Urząd państwowy

To zespół osób oraz środków materialnych, które są do dyspozycji organu celem wykonania jego zadań.

7. Resort administracyjny

To wydzielony w strukturze administracji państwowej, jej dział kierowany przez ministra lub innego członka rządu. W skład resortu wchodzą:

1. Minister,

2. aparat pomocniczy ministra (ministerstwo),

3. organy terenowe (o ile mają strukturę terenową),

4. inny podmiot wykonujący zadania resortu.

8. Zakład administracyjny

To państwowa jednostka organizacyjna nie będąca organem administracji państwowej, ani przedsiębiorstwem państwowym, powoływana do stałego świadczenia usług o dużym znaczeniu społecznym. Posiada on wyodrębniony majątek (finansowany jest z budżetu państwa lub lokalnego).

9. Przedsiębiorstwo

To samodzielny, samo finansujący się podmiot gospodarczy, posiadający osobowość prawną. Utworzony przez państwo w celu:

• produkcji dóbr materialnych,

• lub organizowania ich wymiany,

• a także do świadczenia usług.

Działalność przedsiębiorstwa opiera się na przydzielonym i organizacyjnie wydzielonym majątku państwowym. W obrocie cywilno - prawnym przedsiębiorstwo występuje jako samodzielny podmiot praw i obowiązków.

10. Aparat państwowy

Obejmuje ogół powiązanych ze sobą organizacyjnie organów państwowych wraz z obsługującymi je urzędami, formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw.

11. Samorząd

Rozumienie publiczno - prawne :

To samodzielne i zasadniczo niezależne, zawiadywanie przez grupę obywateli swoimi sprawami polegające na wykonywaniu funkcji administracyjno - publicznej. Wyróżnia się III rodzaje samorządów:

• zawodowy,

• gospodarczy,

• terytorialny.

12. Gmina

To podstawowa jednostka samorządu terytorialnego zrzeszająca wszystkich mieszkańców określonego terenu, posiadająca osobowość prawną, a jej organy:

• Rada,

• Zarząd gminy,

Zostały wyposażone w prawo stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących.

13. Samorząd zawodowy

To grupa samorządowa, która skupia ludzi wykonujących określony zawód. Ta forma może organizować się nawet na terytorium całego kraju, a jego organy realizują zadania publiczne wspólne dla ludzi wykonujących określony zawód (np. samorządy - adwokacki, radcowski, sędziowski itp.).

14. Samorząd gospodarczy

Grupuje na zasadzie dobrowolności określone podmioty gospodarcze - np. cechy, izby itp., czy też zgrupowanie podmiotów wykonujących działalność gastronomiczną lub transportową.

Prawo

Rolne

Prawo

Konsty-

tucyjne

Prawo

karne

Prawo

Administ-

racyjne

Prawo

finansowe

Prawo

Cywilne

Prawo

Rodzinne

i Opieku-

ńcze

Prawo

Procesowe

Wyłącznie inne normy

sankcja rozsiana

Wyłącznie normy prawa

sankcja skupiona

---