DYREKCJA GENERALNA LASÓW PAŃSTWOWYCH
Załącznik nr 1
do zarządzenia Nr 72
Dyrektora Generalnego
Lasów Państwowych
z dnia 6.08.1999 r.
INSTRUKCJA OCHRONY LASU
część I
Warszawa 1999
Instrukcję Ochrony Lasu opracował zespół, pod przewodnictwem dra inż. Ryszarda Kapuścińskiego, naczelnika Wydziału Ochrony Lasu w DGLP w składzie:
mgr inż. Jan Błaszczyk, dr inż. Łukasz Brodziak, mgr inż. Piotr Gawęda, mgr inż. Jarosław Góral, mgr inż. Krzysztof Kamiński, dr inż. Bernard Konca, mgr inż. Piotr Lutyk, mgr inż. Małgorzata Olczyk, mgr inż. Tadeusz Pampuch, mgr inż. Aldona Perlińska (korekty tekstu, druków i tabel), mgr inż. Andrzej Rodziewicz, mgr inż. Jacek Stocki.
Opiniodawcy:
Przy opracowywaniu Instrukcji Ochrony Lasu wykorzystano uwagi i opinie: prof. dr hab. Jana Dominika, mgr inż. Zygmunta Rozwałki, Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej w Poznaniu, Wydziału Leśnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytutu Badawczego Leśnictwa w Warszawie, regionalnych dyrekcji LP w Białymstoku, Katowicach, Krakowie, Krośnie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Pile, Poznaniu, Szczecinie, Szczecinku, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu, Zielonej Górze, 17 losowo wybranych nadleśnictw: Czarna Białostocka, Grójec, Janów Lubelski, Kańczuga, Kolumna, Kwidzyń, Łochów, Międzychód, Miękinia, Orneta, Ustroń, Piaski, Piwniczna, Potrzebowice, Solec Kujawski, Szczecinek, Zielona Góra, 9 Zespołów Ochrony Lasu w Czerwonaku, Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Radomiu, Szczecinku, Wrocławiu oraz Wydziału Gospodarki Leśnej i Wydziału Zarządzania Bazą Danych w DGLP.
Spis treści
str.
Wstęp |
10 |
||
I. |
Postanowienia ogólne ze słownikiem podstawowych terminów i pojęć |
12 |
|
II. |
Czynności obowiązkowe w realizacji zadań ochrony lasu - z ustaleniem powiązań i zależności pomiędzy poszczególnymi jednostkami i komórkami organizacyjnymi Lasów Państwowych |
21 |
|
|
1. |
Kontrola występowania szkodników glebowych |
21 |
|
2. |
Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny |
23 |
|
3. |
Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych świerka |
25 |
|
4. |
Kontrola występowania brudnicy mniszki |
26 |
|
5. |
Kontrola występowania ryjkowców i zakorków |
27 |
|
6. |
Kontrola stanu sanitarnego drzewostanów i występowania szkodników wtórnych |
28 |
|
7. |
Kontrola zagrożenia przez patogeny grzybowe i inne czynniki chorobotwórcze |
29 |
|
8. |
Ocena rozmiaru szkód powodowanych przez szkodniki |
29 |
|
9. |
Ocena szkód powodowanych przez patogeny grzybowe i inne czynniki chorobotwórcze |
29 |
|
10. |
Ocena szkód wyrządzanych w drzewostanach przez zwierzynę |
31 |
|
11. |
Czynności związane z ochroną różnorodności biologicznej |
32 |
III. |
Czynności podejmowane przez nadleśnictwa w sytuacji zagrożenia drzewostanów - z podaniem czynników szkodotwórczych, na które należy zwracać uwagę |
33 |
|
IV. |
Zalecana literatura |
39 |
|
V. |
Akty normatywne związane z ochroną lasu |
42 |
|
|
1. |
Ustawy |
42 |
|
2. |
Rozporządzenia |
43 |
|
3. |
Zarządzenia |
43 |
|
4. |
Instrukcje |
44 |
|
5. |
Notatki i uzupełnienia, np. nowo wydane akty normatywne |
44 |
VI. |
Wzory druków obowiązujących w Lasach Państwowych (druki 1 - 20) |
|
|
|
nr 1. |
Karta sygnalizacyjna (informacyjna) o występowaniu szkodników - chorób - szkód |
|
|
nr 2. |
Karta ewidencyjna występowania szkodników - chorób - szkód (SILP). |
|
|
nr 3. |
Protokół kwalifikacji drzewostanów do zabiegu wielkoobszarowego ograniczenia liczebności szkodników owadzich |
|
|
nr 3a |
Protokół zabiegu ochronnego: chemicznego, biologicznego przeprowadzonego w szkółkach, uprawach, młodnikach i plantacjach sprzętem naziemnym |
|
|
nr 4. |
Protokół skuteczności zabiegu wielkoobszarowego ograniczenia liczebności szkodników owadzich |
|
|
nr 5. |
Wykaz kontroli występowania szkodników glebowych |
|
|
nr 6. |
Zestawienie powierzchni zagrożonych przez szkodniki glebowe |
|
|
nr 7. |
Wyniki jesiennych poszukiwań szkodników sosny |
|
|
nr 8. |
Analiza jesiennych poszukiwań szkodników sosny |
|
|
nr 9. |
Wyniki jesiennych poszukiwań szkodników świerka (larw zasnuj) |
|
|
nr 10. |
Zestawienie powierzchni zagrożonych na podstawie jesiennych poszukiwań szkodników sosny/świerka |
|
|
nr 11. |
Wyniki obserwacji samic brudnicy mniszki na grupach drzew ABC |
|
|
nr 12. |
Jednorazowa obserwacja samic brudnicy mniszki wykonana metodą transektu |
|
|
nr 13. |
Zestawienie powierzchni zagrożonych, określonych na podstawie liczby samic brudnicy mniszki na drzewach |
|
|
nr 14. |
Wyniki odłowów samców brudnicy mniszki do pułapek feromonowych |
|
|
nr 15. |
Protokół stanu posuszu (SILP) |
|
|
nr 16. |
Wykaz posuszu oraz złomów i wywrotów w m3 pozyskanych i pozostawionych w okresie od 1.10......r. do 30.09.......r. (SILP) - wersja szczegółowa (na nośniku magnetycznym) |
|
|
nr 16a. |
Wykaz posuszu oraz złomów i wywrotów w m3 pozyskanych i pozostawionych w okresie od 1.10......r. do 30.09.......r. (SILP) - wersja uproszczona |
|
|
nr 17. |
Kwestionariusz (zestawienie zbiorcze) występowania i zwalczania szkodników lasu |
|
|
nr 18. |
Kwestionariusz (zestawienie zbiorcze) występowania abiotycznych czynników szkodotwórczych i chorób lasu |
|
|
nr 19. |
Wykaz szkód od zwierzyny |
|
|
nr 20. |
Inwentaryzacja aktywnych kopców mrówek (SILP) |
|
VII. |
Tabele orientacyjnych liczb krytycznych i stopni zagrożenia (tabele 1 - 19) |
|
|
|
nr 1. |
Orientacyjne liczby szkodników korzeniowych szkółek i upraw leśnych, przy których należy prowadzić ograniczanie liczebności ich populacji |
|
|
nr 2. |
Stopnie zagrożenia upraw rolnych przez drutowce |
|
|
nr 3. |
Maksymalne liczby samic brudnicy mniszki w poszczególnych stopniach zagrożenia zaobserwowane na 1 drzewie przy przejściu przez drzewostan - metodą transektu |
|
|
nr 3a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o dobrze rozwiniętych koronach, opracowane na podstawie liczby samic brudnicy mniszki zaobserwowanych na drzewach ABC |
|
|
nr 3b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic L1 i L2 brudnicy mniszki, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 4. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby poczwarek strzygoni choinówki, zebranych z całej powierzchni podokapowej |
|
|
nr 4a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz II i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj strzygoni choinówki, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 4b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i V klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj strzygoni choinówki, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 4c. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic L1 i L2 strzygoni choinówki, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 4d. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i V klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic L1 i L2 strzygoni choinówki, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 5. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby poczwarek poprocha cetyniaka, zebranych z całej powierzchni podokapowej |
|
|
nr 5a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz II i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj poprocha cetyniaka, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 5b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic L1 i L2 poprocha cetyniaka, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 6. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic barczatki sosnówki, zebranych z całej powierzchni podokapowej (jesień), lub z całego drzewa (wiosna) |
|
|
nr 6a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i V klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby gąsienic barczatki sosnówki, zebranych z całej powierzchni podokapowej |
|
|
nr 6b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz II i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj barczatki sosnówki, zebranych z całego drzewa |
|
|
nr 6c. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i V klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj barczatki sosnówki, zebranych z całego drzewa |
|
|
nr 6d. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby gąsienic barczatki sosnówki, zebranych pod opaskami lepowymi |
|
|
nr 7. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby larw osnui gwiaździstej z oczami imaginalnymi, zebranych z całej powierzchni podokapowej |
|
|
nr 7a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby jaj osnui gwiaździstej, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 8. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby pełnych kokonów boreczników, zebranych z całej powierzchni podokapowej (jesień) lub z całej drzewa (lato) |
|
|
nr 8a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz II i III klasy bonitacji drzewostanów, opracowane na podstawie liczby jaj boreczników, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 8b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron i III klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby jaj borecznika rudego, zebranych z całego drzewa |
|
|
nr 9. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz I i II klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby larw L1 i L2 opaślika sosnowca, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 9a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz I i II klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby larw L3 i L4 opaślika sosnowca, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 9b. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron oraz I i II klasy bonitacji drzewostanu, opracowane na podstawie liczby larw L5 i owadów doskonałych opaślika sosnowca, zebranych z całej korony drzewa |
|
|
nr 10. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby jaj (z całej korony drzewa) i larw (z 1m2 podokapówki) zasnuj świerkowych |
|
|
nr 10a. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby jaj (z całej korony drzewa), larw (z 1/16 m2 lub 1 m2 podokapówki) oraz samic (odłowionych do pułapki kołnierzowej) zasnuj świerkowych |
|
|
nr 11. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia dla drzew o pełnym uigleniu koron, opracowane na podstawie liczby jaj przędziorka sosnowca, zebranych z 2 m sumarycznej długości pędów lub gałęzi |
|
|
nr 12. |
Stopnie występowania i % uszkodzeń pączków i pędów w uprawach i młodnikach sosnowych spowodowanych przez gąsienice zwójek sosnowych |
|
|
nr 13. |
Wskaźnik nasilenia występowania (WNW) gąsienic skośnika tuzinka, określany jako stosunek zasiedlonych igieł do zdrowych pączków |
|
|
nr 14. |
Liczba zebranych pod opaskami lepowymi okazów rozwałka korowca (korowca sosnowego), która określa zagrożenie, w zależności od stadium rozwojowego drzewostanu |
|
|
nr 15. |
Wskaźnik nasilenia występowania owadów doskonałych choinka szarego, określony stopniem uszkodzenia igieł na ostatnim przyroście wierzchołkowym |
|
|
nr 16. |
Stopnie opanowania upraw i młodników sosnowych przez larwy igłówki sosnowej |
|
|
nr 17. |
Skala oceny porażenia dębów przez grzyby pasożytnicze |
|
|
nr 18. |
Skala oceny porażenia buków przez grzyby pasożytnicze |
|
|
nr 19. |
Liczby krytyczne oraz stopnie zagrożenia upraw przez gryzonie |
|
Wstęp
1. Celem niniejszej instrukcji jest:
a) ujednolicenie pojęć i terminologii stosowanej w ochronie lasu,
b) ustalenie wykazu zadań w ochronie lasu w zakresie:
- rozpoznania /diagnozy/ stanu zagrożenia lasu ze strony głównych czynników szkodotwórczych, zwłaszcza biotycznych i abiotycznych,
- przewidywania /prognozy/ stanu zagrożenia przez czynniki szkodotwórcze,
- zabiegów profilaktycznych i ochronnych przed czynnikami szkodotwórczymi,
- oceny szkód powstałych w następstwie oddziaływania tych czynników, o których mowa powyżej,
c) zestawienie danych wskaźnikowych /w formie tabel/, pozwalających na zwymiarowanie stopni zagrożenia lasu z użyciem czterostopniowej skali /stopień ostrzegawczy, słaby, średni i silny/,
d) charakterystyka zadań, o których mowa w punkcie 1b, dotycząca:
- nazwy zadania,
- miejsca i terminu jego realizacji,
- szczebla jednostki organizacyjnej, obowiązanej do wykonania zadania,
- sposobu i zakresu udokumentowania zadania i obiegu dokumentów,
- sposobu i zakresu wykorzystania rezultatów zadania.
2. Instrukcja dokonuje podziału zadań w ochronie lasu na:
a) czynności obowiązkowe /obligatoryjne/, wykonywane bez względu na stopień zagrożenia lasu,
b) czynności nieobowiązkowe, podejmowane w miarę potrzeb.
3. Instrukcja swoim zakresem nie obejmuje zagadnień związanych z ochroną lasu:
- przed pożarami,
- przed szkodnictwem leśnym.
4. Instrukcja nie objęła swoim zakresem szczegółowego opisu poszczególnych procedur postępowania przy realizacji określonych zadań w ochronie lasu. Ma to na celu:
- utrwalenie na długi okres przyjętych ustaleń, bez konieczności bieżącej ich aktualizacji w miarę postępu wiedzy i zmieniających się w ślad za tym szczegółowych rozwiązań technicznych i technologicznych,
- wyzwolenie inicjatywy i zaangażowania pracowników Lasów Państwowych w realizacji zadań i rozwiązywaniu problemów ochrony lasu, w warunkach możliwości korzystania z nowoczesnych środków informacji, dostępności atlasów, podręczników, poradników oraz dokumentacji z przeprowadzonych badań,
- uniknięcie błędu ustalenia wspólnych dla całego kraju metod i technik działania w ochronie lasu, pomijających lokalne uwarunkowania przyrodnicze.
5. W operacyjnym uzupełnianiu instrukcji regionalne dyrekcje Lasów Państwowych oraz Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, będą zobowiązane do przesyłania poszczególnym jednostkom organizacyjnym LP komunikatów szczegółowych o postępie wiedzy w przedmiocie rozpoznawania i przewidywania zagrożeń ze strony czynników szkodotwórczych, a także technik i technologii działań profilaktycznych i ochronnych w lasach. W dalszym rozwinięciu instrukcji Dyrektor Generalny opracuje i wprowadzi do stosowania w Lasach Państwowych "Instrukcję Ochrony Lasu cz. II - metody i sposoby ochrony lasu”. Poza tym przyjmuje się zasadę, iż corocznie Dyrektor Generalny Lasów Państwowych, dyrektorzy regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, a także nadleśniczowie będą mieli obowiązek co najmniej raz do roku organizować narady szkoleniowe, obejmujące swoją tematyką postęp wiedzy w ochronie lasu oraz praktyczne zastosowanie instrukcji w odniesieniu do danego roku kalendarzowego.
6. Instrukcja została podzielona na następujące części:
I. Postanowienia ogólne ze słownikiem podstawowych terminów i pojęć.
II. Czynności obowiązkowe w realizacji zadań ochrony lasu - z ustaleniem powiązań i zależności pomiędzy poszczególnymi jednostkami i komórkami organizacyjnymi Lasów Państwowych.
III. Czynności podejmowane przez nadleśnictwa w sytuacji zagrożenia drzewostanów - z podaniem czynników szkodotwórczych, na które należy zwracać uwagę.
IV. Zalecana literatura.
V. Akty normatywne związane z ochroną lasu.
VI. Wzory druków obowiązujących w Lasach Państwowych.
VII. Tabele orientacyjnych liczb krytycznych i stopni zagrożenia.
7. Przy opracowywaniu instrukcji wykorzystano uwagi i wnioski zgłoszone przez osoby i instytucje /wykaz podany na wstępie/ opiniujące jej projekt.
I. Postanowienia ogólne ze słownikiem podstawowych terminów i pojęć
* 1. Przy zbieraniu wszelkich informacji i materiałów z zakresu ochrony lasu przez nadleśnictwa, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP), Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL), zespoły ochrony lasu* (ZOL), określa się cel, termin oraz zakres zbieranych danych.
* 2. Zabiegi profilaktyczne i ochronne wykonywane w lasach dzielimy na:
- obowiązkowe, niezależnie od występujących zagrożeń i nasilenia występowania szkodliwych czynników,
- dodatkowe, podejmowane z własnej inicjatywy jednostek terenowych LP oraz na polecenie RDLP lub DGLP.
* 3. Monitoring lasów wykonują jednostki Lasów Państwowych (LP) według obowiązującej metodyki.
* 4. W zależności od potrzeb wykonuje się przegląd drzewostanów z powietrza, dla oceny stanu zdrowotnego i sanitarnego drzewostanów.
* 5. Podstawowym źródłem informacji o zagrożeniach lasu wymagających rozpoznania /diagnozy/ jest “karta sygnalizacyjna” wypełniana przez nadleśnictwo (druk nr 1- poza SILP) i przesyłana do RDLP oraz do ZOL, a w miarę potrzeb do specjalistycznej placówki naukowej wraz z materiałem dowodowym.
* 6. Nadleśnictwa wypełniają funkcjonującą w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP) kartę ewidencyjną występowania szkodników, chorób i szkód (druk nr 2), z uwzględnieniem sprawdzonej bądź zweryfikowanej przez ZOL lub placówkę naukową karty sygnalizacyjnej (druk nr 1 - ekspertyza).
* 7. W zależności od potrzeb sporządzane są mapy zagrożenia drzewostanów przez czynniki szkodotwórcze w nadleśnictwie lub RDLP.
* 8. W zależności od potrzeb stosuje się pułapki* feromonowe i klasyczne (naturalne) do monitorowania zmian liczebności i zasięgu występowania populacji danego gatunku szkodnika oraz określania terminu działań ochronnych. Czynności te mogą być zalecone przez RDLP z uwzględnieniem opinii ZOL.
* 9. Wyniki przeprowadzonych czynności obserwacyjnych stanowią podstawę do opracowania przez DGLP prognoz zagrożenia lasów ze strony czynników szkodotwórczych na rok następny.
* 10. W sytuacjach przewidywanych zagrożeń drzewostanów, ZOL w porozumieniu z RDLP wnioskuje o wykonanie kontroli nadzwyczajnych* oraz wskazuje terminy i sposoby ich wykonania.
* 11. Zapisy odnoszące się do metod i technik prowadzenia obserwacji zawarte w IOL z 1986 roku (o ile nie zostały zmienione w niniejszej instrukcji) można stosować w praktyce, do czasu opracowania "Instrukcji Ochrony Lasu cz. II - metody i sposoby ochrony lasu" oraz “Zasad Ochrony Lasu”.
* 12. W przypadku prognozowanego zagrożenia drzewostanów, dyrektor RDLP lub DGLP może powołać terenowe stacje ochrony lasu* (TSOL) z własnej inicjatywy lub na wniosek ZOL.
* 13. Rozmiar szkód w drzewostanach spowodowanych między innymi przez: śniegi, wiatry, pożary, powodzie i podtopienia oraz masowe pojawy szkodliwych organizmów określa nadleśniczy. O metodach zaradczych decyduje: nadleśniczy, a w sytuacjach obejmujących więcej niż jedno nadleśnictwo dyrektor RDLP.
* 14. W ochronie lasu za priorytetowe uznaje się działania profilaktyczne oraz ochronne przy zastosowaniu metod biologicznych*, fizykomechanicznych* i fizycznych*. Stosowanie metod chemicznych* dopuszczalne jest w sytuacji zagrożenia trwałości drzewostanu i produkcji szkółkarskiej.
* 15. Ustala się liczby ostrzegawcze* i stopnie zagrożenia lasu* dla szkodników liściożernych w drzewostanach zdrowych o pełnym ulistnieniu w oparciu o orientacyjne liczby krytyczne* ( tabela I ).
* 16. Liczby krytyczne i stopnie zagrożenia zawarte w rozdziale VII należy traktować jako orientacyjne i pomocnicze. Przy podejmowaniu decyzji o postępowaniu w drzewostanach zagrożonych liczby krytyczne koryguje się w zależności od stadium rozwojowego szkodnika, typu siedliskowego lasu, bonitacji oraz stanu zdrowotnego drzewostanu*.
Tabela I. Zasada tworzenia stopni zagrożenia lasu przez szkodniki liściożerne w oparciu o orientacyjne liczby krytyczne zawarte w rozdziale VIII.
Stopnie zagrożenia |
Symbol |
Odniesienie do liczby krytycznej (LK) |
ostrzegawczy |
0/+ |
1/10 - 1/5 LK |
słaby |
+ |
1/5 - 1/3 LK |
średni |
++ |
1/3 - 2/3 LK |
silny |
+++ |
powyżej 2/3 LK |
* 17. 1. Przy zabiegach ochronnych wprowadza się do stosowania wzory protokołów: kwalifikacyjnego (druk nr 3) i skuteczności (druk nr 4) dla zabiegów wielkoobszarowych. Dla zabiegów wykonywanych sprzętem naziemnym w szkółkach, uprawach, młodnikach i plantacjach stosuje się uproszczony wzór protokółu (druk nr 3a). Przy kwalifikowaniu powierzchni do zabiegów ochronnych wykorzystuje się orientacyjne liczby krytyczne i stopnie zagrożenia, dotyczące określonych gatunków szkodników, podane w rozdziale VII.
2. Ocenę efektywności (skuteczności) zwalczania przeprowadza się po wyliczeniu śmiertelności szkodnika, dotyczy szkodników liściożernych. Polega ona na tym, że liczbę zebranych wszystkich martwych larw porównuje się z całkowitą liczbą larw danego gatunku szkodnika znalezioną na drzewie podczas ustalania stopnia zagrożenia i po przeprowadzonym zabiegu.
Jeżeli liczba zebranych żywych larw nie przekracza 20% liczby krytycznej dla danego szkodnika, zabieg należy uważać za udany (skuteczny).
W wypadku niewystarczającego efektu zwalczania szkodnika należy jak najszybciej powtórzyć opryskiwanie drzewostanu.
* 18. Integralną częścią Instrukcji Ochrony Lasu jest “Znowelizowana instrukcja technologiczna zwalczania szkodliwych owadów liściożernych w lasach” (DGLP 1995). Pozostałe zalecenia i wytyczne są materiałami pomocniczymi w praktyce ochrony lasu.
* 19. W zależności od potrzeb, RDLP dokonuje bieżącej kontroli działalności nadleśnictw w zakresie ochrony lasu.
* 20. W celu zapewnienia powszechnej ochrony lasów (Ustawa o lasach art. 9 ust.1- patrz rozdział VI) niniejsza instrukcja może być pomocna dla lasów innych własności lub pod innym zarządem.
* 21. Użyte w instrukcji terminy i pojęcia oznaczają1/:
Biologiczne metody ochrony lasu - metody polegające na wykorzystaniu przez człowieka jednych żywych organizmów do redukcji liczebności innych, tzw. hylopatogenów, głównie szkodliwych owadów. W metodach tych wykorzystuje się związki antagonistyczne w układach: żywiciel - pasożyt, drapieżca - ofiara, patogen - organizm.
Biotop - przestrzeń życiowa określonej biocenozy; obszar wyodrębniający się swoistymi właściwościami topograficznymi, edaficznymi i klimatycznymi, warunkującymi zasiedlenie go przez określony zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Chemiczne metody ochrony lasu - metody oparte na stosowaniu substancji chemicznych - pestycydów pochodzenia organicznego lub nieorganicznego. W leśnictwie znajdują zastosowanie insektycydy /preparaty owadobójcze/, fungicydy /grzybobójcze/, akariocydy /roztoczobójcze/, nematocydy (nicieniobójcze), rodentycydy /gryzoniobójcze/, herbicydy /chwastobójcze/. Do chemicznych metod ochrony lasu zalicza się również stosowanie innych środków chemicznych, które nie służą do zabijania szkodników. Wśród nich są m.in. środki do "odstraszania" dzikich zwierząt. Wyróżnia się tu np. repelenty /środki odstraszające/, atraktanty /środki zwabiające/ oraz feromony /jedne działają odstraszająco, inne zwabiająco/.
Drzewo trocinkowe - drzewo stojące, lub leżące, z którego wysypują się trocinki z chodników macierzystych lub larwalnych wygryzanych przez szkodniki wtórne.
Ekoton - jedna z form strefy przejścia między sąsiadującymi ekosystemami, czy zbiorowiskami roślinnymi /np. pole - las/. Układy ekotonowe powstają głównie wskutek skokowego gradientu zmienności czynników siedliskowych.
Grupa drzew kontrolnych ABC - składa się z trzech drzew rosnących blisko siebie:
- drzewa grubszego od przeciętnego oznaczonego literą A,
- drzewa przeciętnego oznaczonego literą B,
- i drzewa cieńszego oznaczonego literą C.
Higiena lasu - całokształt działań służących do utrzymania korzystnego stanu zdrowotnego lasu przez stworzenie warunków umożliwiających jego najlepszy rozwój. Praktyczne wskazania higieny lasu realizowane są m.in. przez: dobór gatunków lasotwórczych, dostosowanych do określonych warunków siedliskowych; używanie wysokowartościowego materiału sadzeniowego; usuwanie podczas czyszczeń i trzebieży drzew chorych i zasiedlonych przez szkodniki wtórne; stosowanie bezpiecznych technologii w ochronie, hodowli i użytkowaniu lasu.
Kontrole nadzwyczajne - dodatkowe kontrole /uzupełniające/ przeprowadzone na terenach występowania czynników szkodotwórczych, np. szkodliwych owadów liściożernych, polegające na określeniu ilościowo-jakościowych czynników: gatunków i ich stadium rozwojowego, liczebności, zdrowotności, określenia potencjalnego, lub bezpośredniego zagrożenia dla trwałości lasu i jego funkcji.
Kontrola stanu sanitarnego drzewostanu - działania mające na celu określenie stanu sanitarnego drzewostanu oraz utrzymanie pod kontrolą populacji szkodników wtórnych.
Liczba krytyczna (LK) - empirycznie określona liczba szkodnika /organizmu szkodotwórczego/, stwierdzonego na jednym drzewie /roślinie/. Ma ona charakter orientacyjny i informuje, jaka liczba osobników szkodnika może spowodować całkowite /tzn. ponad 90%/ objedzenie aparatu asymilacyjnego rośliny /żywiciela/. Podawana najczęściej dla drzew /drzewostanu/ o pełnym ulistnieniu koron i dobrej kondycji zdrowotnej.
Liczba ostrzegawcza - liczba zdrowych osobników, np. szkodników owadzich przypadająca na jednostkę kontrolną (np. podokapówka, korona drzewa, dół kontrolny itp.), wskazująca na możliwość szybkiego wzrostu liczebności populacji w następnych generacjach. Orientacyjnie przyjmuje się, że liczby ostrzegawcze kształtują się na poziomie 1/10 liczb krytycznych.
Mapa zagrożenia środowiska leśnego i ochrony lasu - mapa tematyczna, stanowiąca załącznik do planu urządzenia lasu. Zakres treści tej mapy określa Instrukcja Urządzania Lasu.
Metoda fizyczna (wg Szujeckiego 1995) - metoda wykorzystująca do zwalczania owadów energię promieniowania, ultradźwięki, energię prądu elektrycznego.
Metoda fizykomechaniczna (wg Szujeckiego 1995) - zespół działań oparty na następujących sposobach zwalczania szkodników i ochrony drzew i drzewostanów:
- stosowaniu przeszkód zagradzających szkodnikom dostęp do miejsc żero- wania: szkółek, upraw, koron drzew,
- zbieraniu żerujących owadów szkodliwych,
- wyłapywaniu owadów szkodliwych poszukujących żeru lub miejsc do złożenia jaj.
Metoda ogniskowo-kompleksowa - wieloelementowy, otwarty i wzbogacony w miarę postępu wiedzy system działania, zmierzający do możliwie najwyższego, osiągalnego przyrodniczo i uzasadnionego ekonomicznie podnoszenia zdolności do samoregulacji stosunków ilościowych w biocenozach lasów zagospodarowanych, realizowany przez organizowanie układów sił oporu środowiska (m. in. protegowanie naturalnych wrogów szkodliwych owadów , np. pasożytów i drapieżców).
Metoda rotacyjna - metoda ochrony drzewostanów, stosowana głównie przed owadzimi szkodnikami fizjologicznymi - wtórnymi, polegająca na dostarczaniu świeżego drewna - bazy lęgowej i żerowej - przed okresem rójki najliczniej reprezentowanego gatunku szkodnika, do zagrożonych kompleksów leśnych. Po zasiedleniu przez owady drewno jest wywożone poza strefę zagrożenia. W razie potrzeby /rójka rozciągnięta w czasie, masowy pojaw imago szkodnika/ dowozi się kolejne partie drewna. Jego wabiącą rolę można stymulować syntetycznymi feromonami wabiącymi owady. Nie zaleca się stosowania tej metody w drzewostanach zagrożonych przez drwalnika paskowanego, żerdzianki i ścigi.
Ognisko biocenotyczne - powierzchnie obsadzane głównie gatunkami krzewiastymi określanymi mianem domieszek biocenotycznych, zakładane na wszystkich uprawach na siedliskach Bs, Bśw, BMśw oraz gruntach porolnych - w ilości: jedna powierzchnia 15 arowa na 5 ha upraw. Powierzchnie te będą stanowiły w przyszłości pierwszy element remizy w stosowanej ogniskowo-kompleksowej metodzie ochrony różnorodności biologicznej w lesie.
Ognisko choroby - grupa co najmniej pięciu drzew sąsiadujących - zamarłych z powodu działania patogena, lub luka powstała w wyniku usunięcia tych drzew.
Ognisko gradacyjne - miejsce w drzewostanie, lub cały drzewostan, gdzie inicjowane jest zjawisko szybkiego narastania liczebności organizmów szkodliwych /szkodników owadzich i in./
Partie kontrolne - części drzewostanu wytypowane i trwale oznaczone w terenie w celu przeprowadzenia cyklicznych obserwacji, np. jesiennych poszukiwań szkodników sosny zimujących w ściółce na powierzchniach podokapowych.
Posusz czynny - obumierające, lub obumarłe drzewa w drzewostanie, opanowane przez szkodniki wtórne, które w danej chwili nie ukończyły jeszcze swojego rozwoju i nie opuściły żerowisk, lub miejsc wylęgu.
Posusz jałowy - drzewa martwe w drzewostanie, już opuszczone przez szkodniki wtórne z grupy kambiofagów /żerujące pod korą/ i ksylofagów /żerujące w drewnie/.
Powierzchnia podokapowa /zwana też potocznie "podokapówką"/ - powierzchnia pod okapem korony drzewa próbnego, z której zbiera się owady zimujące w ściółce i glebie /np. podczas jesiennych poszukiwań szkodników sosny/, lub wykorzystuje się do zbioru i liczenia larw opadających z korony po zabiegu ograniczenia liczebności szkodników owadzich i do innych celów kontrolnych.
Profilaktyczne działania w ochronie lasu - działania polegające na przestrzeganiu zasad higieny lasu, zwiększaniu odporności drzew i drzewostanów na działanie czynników chorobotwórczych, m.in. przez spełnianie postulatów agrotechnicznych /np. dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do warunków siedliskowych/ i ogniskowo-kompleksowej metody ochrony lasu.
Pułapka - z punktu widzenia ochrony lasu jest to urządzenie służące do odławiania lub gromadzenia w określonym miejscu organizmów, celem prognozowania, monitorowania lub ograniczania ich liczebności. W ochronie lasu stosuje się zazwyczaj pułapki klasyczne (naturalne) np. wałki, stosy, dłużyce i sztuczne np. feromonowe, świetlne, kołnierzowe i lepowe.
Program ochrony przyrody w nadleśnictwie - część planu urządzania lasu zawierająca kompleksowy opis stanu przyrody i jej walorów oraz zadań z zakresu jej ochrony i metod ich realizacji.
Różnorodność biologiczna - zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych. Mówiąc o różnorodności biologicznej jakiegoś obszaru mamy na myśli różnorodność gatunków, różnorodność ich pul genowych oraz różnorodność ekosystemów.
Stan sanitarny - aktualny poziom higieny lasu, określany występowaniem w lesie drzew zamierających i martwych /posusz czynny, jałowy, złomy, wywroty/ w wyniku działania czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych, w tym również w wyniku błędów popełnianych przy wykonywaniu czynności gospodarczych.
Stan zdrowotny drzewostanu - stopień naturalnej /biologicznej/ odporności, będący wypadkową działania licznych czynników, np. pochodzenia nasion, składu gatunkowego, wieku i struktury drzewostanu, zasobności gleby, stosunków wodnych, warunków klimatycznych, poziomu skażeń przemysłowych, żeru owadów, chorób grzybowych i in. W praktyce leśnej do oceny stanu zdrowotnego drzewostanu przyjmuje się następujące stopnie: drzewa zdrowe, osłabione, silnie osłabione i obumierające, lub stopień ubytku aparatu asymilacyjnego w odstopniowaniu procentowym.
Stopnie zagrożenia lasu /słaby, średni, silny/ - empirycznie określona liczba szkodnika, przypadająca na jedno drzewo /stopień słaby - 1/5 do 1/3 liczby krytycznej /LK/, średni - 1/3 do 2/3 LK i silny - powyżej 2/3 LK/, mająca charakter orientacyjny i odnosząca się do drzewostanów zdrowych o pełnym ulistnieniu. Zakłada się, że uszkodzenie aparatu asymilacyjnego nie przekracza progu szkód słabych /ubytek ulistnienia 11 - 30%/, średnich /31 - 60%/ i silnych /powyżej 61%/.
Strefa zagrożenia przez szkodniki wtórne - są to drzewostany iglaste i mieszane z udziałem gatunków iglastych co najmniej 20% oraz obszar do 3 km od tych drzewostanów.
Szczególne formy ochrony przyrody - określone w ustawie o ochronie przyrody obiekty, poddane pod ochronę tj.: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, chronione gatunki roślin i zwierząt, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
Szkody bazowe - szkody wyrządzone w drzewostanie przez zwierzynę łowną, oceniane narastająco. Oznacza to, iż ocena szkody wykonana w danym roku, ujęta w procentach, musi uwzględniać również szkody wyrządzone przez zwierzynę w latach poprzedzających ocenę /skorygowane po uwzględnieniu regeneracji/. Szkody bieżące i z lat poprzednich sumuje się uzyskując rzeczywisty obraz uszkodzenia drzewostanu.
Szkody gospodarczo znośne - poziom uszkodzeń przy którym drzewa regenerują, bądź są usuwane w ramach cięć pielęgnacyjnych, a podstawowe funkcje lasu nie są zagrożone.
Szkody (uszkodzenia) istotne - poziom uszkodzeń zakłócający normalny tok produkcji lub spełnianie przez las innych przewidzianych dla niego funkcji.
Tąpnięcia /tąpanie/ - wstrząsy spowodowane pracami górniczymi. W miejscach tąpnięć na powierzchni ziemi osiada grunt, powodując m.in. uszkodzenie, lub zniszczenie drzewostanu.
Terenowe Stacje Ochrony Lasu - nazwa czasowej siedziby zespołu zadaniowego, powołanego zarządzeniem Dyrektora Generalnego LP lub Dyrektora Regionalnej Dyrekcji LP do prowadzenia prac terenowych i kameralnych, związanych z całokształtem monitorowania czynników szkodotwórczych, występujących w drzewostanach na określonym terenie, w tym ustalenia stopnia zagrożenia oraz wskazania właściwych metod ochrony i sposobów oceny ich skuteczności.
Transekt - szlak wytyczony w lesie, służący do celów pomiarowych, monitorowania zjawisk przyrodniczych i zbierania danych prognostycznych.
Zagrożenie trwałości lasu (w tym drzewostanu) - stan lasu wywołany czynnikami zewnętrznymi lub nieprawidłową gospodarką leśną, wymagający zabiegów zwalczających i ochronnych albo jego przebudowy.
Zespół ochrony lasu /ZOL/ - specjalistyczny zespół pracowniczy, funkcjonujący w strukturze organizacyjnej Dyrekcji Generalnej LP, którego zadaniem jest bieżąca ocena stanu zagrożenia środowiska leśnego ze strony czynników abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych, doradztwo dla nadleśnictw i RDLP z zakresu ochrony lasu, środowiska, przyrody i krajobrazu.
1/ bogaty zestaw pojęć i terminów stosowanych w ochronie lasu zawierają między innymi następujące opracowania:
- "Słownik encyklopedyczny leśnictwa, drzewnictwa, ochrony środowiska, łowiectwa oraz dziedzin pokrewnych" 1996. Praca zbiorowa pod kierownictwem E. Więcko, Wydawnictwo SGGW, Warszawa
- “Mała Encyklopedia Leśna” 1991. Wydanie drugie zmienione. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
- “Atlas szkodliwych owadów leśnych” 1996. A. Kolk, J. Starzyk, S. Kinelski, R. Dzwonkowski. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa
- "Atlas owadów uszkadzających drewno" 1998. J. Dominik, J. Starzyk, S. Kinelski, R. Dzwonkowski. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa
II. Czynności obowiązkowe w realizacji zadań ochrony lasu - z ustaleniem powiązań i zależności pomiędzy poszczególnymi jednostkami i komórkami organizacyjnymi Lasów Państwowych
1. Kontrola występowania szkodników glebowych
* 22. Kontrolę występowania szkodników glebowych przeprowadza się z zastrzeżeniem * 27 na następujących powierzchniach:
1) przeznaczonych pod szkółki i plantacje,
2) przeznaczonych pod zalesienia,
3) w szkółkach,
4) w razie potrzeby na innych powierzchniach (m. in. halizny i płazowiny, plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne).
* 23. Kontrolę występowania szkodników glebowych przeprowadza się w okresie od 15 sierpnia do 30 września z zastrzeżeniem * 26.
* 24.1. Na terenach przeznaczonych pod szkółki i w szkółkach o powierzchni do 1 ha wykonuje się co najmniej 2 doły na każde 10 arów, a na powierzchniach większych od 1 ha - 15 dołów na każdy hektar.
2. Na pozostałych powierzchniach wymienionych w * 22 wykonuje się 6 dołów na każdy hektar, z zastrzeżeniem * 26.
3. Doły próbne mają wymiary 1,0 x 0,5 m, i głębokość zależną od poziomu przebywania pędraków, jednak nie mniejszą niż 30 cm.
4. Materiał zebrany z poszczególnych dołów konserwuje się w nasyconym roztworze soli kuchennej i umieszcza w osobnych, szczegółowo opisanych pojemnikach.
* 25. Coroczną kontrolą obejmuje się kwatery przeznaczone do produkcji i w produkcji na szkółkach.
* 26. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się, w porozumieniu z ZOL, inną liczbę dołów oraz stosowanie innych metod i terminów kontroli.
* 27. W sytuacjach szczególnych, np. lasy górskie, tereny podmokłe, dopuszcza się - w porozumieniu z RDLP - DGLP-ZOL - odstąpienie od badania zapędraczenia gleb.
* 28. Grunty porolne klasy VI kwalifikuje się jako Bśw, a klasy V i lepsze jako BM i LM.
* 29. Nadleśnictwo przekazuje niezwłocznie do ZOL zebrany materiał wraz z drukiem oraz szkicem rozmieszczenia dołów próbnych (druk nr 5 i szkic w dwóch egzemplarzach).
* 30.1. ZOL w porozumieniu z RDLP może zalecić konieczność przeprowadzenia zabiegu ograniczenia liczebności populacji szkodników glebowych, decyzje o przeprowadzeniu zabiegu i wyborze określonej metody podejmuje nadleśniczy (zarządca). Do podejmowania decyzji o zakwalifikowaniu terenów do zabiegów dezynsekcji służą dane zestawione w tabeli 1 i 2.
2. Decyzje dotyczące ograniczenia liczebności populacji chrabąszczowatych w okresie rójki, podejmowane są przez nadleśniczego na podstawie oceny zagrożenia w porozumieniu z ZOL i RDLP.
* 31. ZOL sporządza zestawienia (druk nr 6) powierzchni zagrożonych przez szkodniki glebowe, które przesyła do RDLP, DGLP i IBL, w terminie do 30 grudnia.
2. Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny
* 32. Jesienne poszukiwania szkodników sosny wykonuje się na powierzchniach podokapowych* w drzewostanach sosnowych lub wielogatunkowych z przewagą sosny w wieku powyżej 20 lat, na stałych partiach kontrolnych* drzewostanów o wielkości ok. jednego ha. Minimalna odległość między stałymi partiami kontrolnymi wynosi co najmniej 200 m.
* 33. 1.Ustala się liczby partii kontrolnych (PK) wg tabeli II (z wyłączeniem pkt. 2).
Tabela II. Liczby partii kontrolnych w zależności od siedliska i wieku drzewostanu.
siedliska |
klasa wieku |
liczba partii kontrolnych w kompleksie drzewostanu |
|
borowe |
IIa - IV |
do 20 ha - 1 PK |
powyżej 20 ha - 1 PK na 1 oddział |
|
V V i starsze |
do 50 ha - 1 PK |
powyżej 50 ha - 1 PK na 2 oddziały |
lasowe |
IIa - IV |
na 50 ha - 1 PK |
|
|
V i starsze |
na 100 ha - 1 PK |
|
2. W krainie przyrodniczo-leśnej Sudeckiej - VII i Karpackiej - VIII ZOL w porozumieniu z RDLP może zalecić inne liczby partii kontrolnych.
* 34. Partie kontrolne oznaczone są trwale w terenie i zaznaczone na mapie zagrożenia środowiska leśnego i ochrony lasu*. Za okresową aktualizację partii kontrolnych przeprowadzaną nie rzadziej niż co 5 lat odpowiedzialny jest nadleśniczy.
* 35. Najwłaściwszą porą wykonywania próbnych poszukiwań jest późna jesień, ale przed nadejściem mrozów i trwałej pokrywy śnieżnej. Dla poszczególnych regionów kraju termin ten, na podstawie wieloletnich doświadczeń, może być określony przez ZOL.
* 36. W razie wykrycia ogniska gradacyjnego* (tj. stwierdzenia na którejkolwiek powierzchni podokapowej, że liczba osobników jakiegoś gatunku szkodnika przekracza liczby ostrzegawcze umieszczone w tabeli III), konieczne jest zagęszczenie powierzchni podokapowych. Liczba dodatkowych powierzchni w ogniskach gradacyjnych powinna być taka, aby umożliwiała wstępne ustalenie granic występowania szkodnika.
Tabela III. Orientacyjne liczby ostrzegawcze szkodników liściożernych drzewostanów sosnowych.
|
Stadium znajdowane |
Liczba szkodników na powierzchni podokapowej |
|
Nazwa szkodnika |
podczas |
drzewostan |
|
|
poszukiwań |
do III klasy wieku włącznie |
powyżej III klasy wieku |
Strzygonia choinówka |
poczwarka |
4 |
8 |
Poproch cetyniak |
poczwarka (lub gąsienica) |
15 |
30 |
Barczatka sosnówka |
gąsienica |
6 |
12 |
Zawisak borowiec |
poczwarka (lub gąsienica) |
10 |
15 |
Osnuja gwiaździsta |
larwa |
15 |
25 |
Boreczniki |
larwa w kokonie |
15 |
30 |
* 37. Nadleśnictwo sprawdza otrzymane z leśnictw materiały. Zebrane owady (chronione nie podlegają zbieraniu) wraz z drukiem nr 7 przekazuje niezwłocznie do ZOL, a kopie na specjalne żądanie do RDLP.
* 38. ZOL przesyła wyniki analiz jesiennych poszukiwań szkodników sosny dotyczące powierzchni i lokalizacji zagrożeń do zainteresowanych nadleśnictw (druk nr 8). Zestawienie powierzchni zagrożonych (druk nr 10) ZOL przesyła do RDLP, DGLP i IBL w terminie do 15 stycznia.
3. Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych świerka
* 39.1. Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych świerka - zasnuj świerkowych - wykonuje się na powierzchniach podokapowych w drzewostanach świerkowych lub wielogatunkowych z przewagą świerka w wieku powyżej 30 lat, na stałych partiach kontrolnych drzewostanów o wielkości około 1 ha.
2. Stałe partie kontrolne wyznacza się w nadleśnictwach, wskazanych przez RDLP w konsultacji z ZOL:
- w drzewostanach młodszych (IIb - III klasy wieku) po jednej na 100 - 150 ha.
- w drzewostanach starszych (powyżej III klasy wieku) po jednej na 50 - 100 ha.
3. Partie kontrolne oznaczone są trwale w terenie i zaznaczone na mapie zagrożenia środowiska leśnego i ochrony lasu. Za okresową aktualizację partii kontrolnych przeprowadzaną nie rzadziej niż co 5 lat odpowiedzialny jest nadleśniczy.
* 40. Jesienne poszukiwania wykonuje się późnym latem i wczesną jesienią przed nadejściem mrozów i śniegów.
* 41. W razie stwierdzenia w sezonie wegetacyjnym żerów i oprzędów larw zasnuj lub stwierdzenia w jesiennych poszukiwaniach liczb ostrzegawczych (tabela IV), konieczne jest zagęszczenie powierzchni. W ogniskach gradacyjnych powinna być wyznaczona taka liczba powierzchni, aby umożliwiała ustalenie granic zasięgów występowania szkodników. Dodatkowe powierzchnie należy zaznaczyć na szkicu.
Tabela IV. Orientacyjne liczby ostrzegawcze szkodników liściożernych drzewostanów świerkowych.
|
Stadium znajdowane |
Liczba szkodników na powierzchni podokapowej |
|
Nazwa szkodnika |
podczas |
drzewostan |
|
|
poszukiwań |
do III klasy wieku włącznie |
powyżej III klasy wieku |
Zasnuje świerkowe |
larwa |
średnio 1 larwa (bez względu na oczy imaginalne) na 1 dołek w partii kontrolnej (osiem dołków po 1/16 m2 każdy) |
|
* 42. Poszukiwania wykonuje się w partii kontrolnej, w 8 dołkach o wymiarach 0,25 x 0,25 m i głębokości co najmniej 0,30 m, rozmieszczonych pod różnymi drzewami. Dołki lokalizuje się w połowie długości promienia korony, we wschodniej lub północno-wschodniej części rzutu korony. Materiał z jednej partii kontrolnej umieścić w jednym pudełku, podając szczegółowo wyniki w druku nr 9.
* 43.1. Nadleśnictwo sprawdza otrzymane z leśnictw materiały; zebrane owady (pożyteczne nie podlegają zbieraniu), druk nr 9 oraz szkice (w miarę potrzeby) i przekazuje niezwłocznie do ZOL, a kopie na specjalne żądanie do RDLP.
2. ZOL przesyła wyniki analiz jesiennych poszukiwań szkodników świerka dotyczące powierzchni i lokalizacji zagrożeń do zainteresowanych nadleśnictw. Zestawienie powierzchni zagrożonych (druk nr 10) ZOL przesyła do RDLP, DGLP i IBL w terminie do 30 listopada.
4. Kontrola występowania brudnicy mniszki
* 44.Oceny stopnia zagrożenia drzewostanów przez brudnicę mniszkę dokonuje się we wszystkich drzewostanach sosnowych, świerkowych i sosnowo-świerkowych w wieku powyżej 20 lat.
* 45. 1.Podstawę do opracowania prognozy zagrożenia stanowi liczba samic siedzących na strzałach drzew w drzewostanie. Dane uzyskuje się przez:
1) obserwację nasilenia lotu motyli na wyznaczonych grupach drzew kontrolnych ABC*, w liczbie 1 grupa drzew kontrolnych na 200 ha (wyniki obserwacji wpisuje się na druku nr 11). Decyzję o zagęszczeniu grup drzew kontrolnych podejmuje nadleśniczy lub RDLP. Liczby krytyczne zamieszczono w tabeli nr 3a.
2) obserwację samic brudnicy mniszki metodą jednorazowego przejścia przez drzewostan (transekt*) prowadzoną w okresie kulminacji rójki.
Metoda ta polega na przechodzeniu kolejno oddziałami przez drzewostan i liczeniu samic siedzących na poszczególnych drzewach. Zaobserwowane samice należy zbierać. Po przejściu przez oddział wpisujemy w druku nr 12, w liczniku liczbę samic zaobserwowanych a w mianowniku liczbę drzew na których stwierdzono obecność samic. ZOL w uzgodnieniu z RDLP może zalecić modyfikacje metody na podstawie własnych doświadczeń. Maksymalne liczby samic brudnicy mniszki w stopniach zagrożenia zamieszczono w tabeli nr 3.
2. Nadleśnictwo zobowiązane jest niezwłocznie powiadomić RDLP lub ZOL o zaobserwowaniu w czasie prac prognostycznych liczby samic przekraczającej stan ostrzegawczy.
3. Nadleśnictwa przesyłają zebrane motyle i wypełnione druki nr 11 i nr 12 do ZOL do dnia 30 września.
4. Zestawienie powierzchni zagrożonych, określonych na podstawie obserwacji samic, ZOL przesyła na druku nr 13 do zainteresowanych jednostek, RDLP, DGLP i IBL w terminie do 30 listopada.
* 46.1.Obserwacje lotu samców prowadzone metodą odłowów do pułapek feromonowych wskazują na termin rozpoczęcia i kulminacji rójki oraz dostarczają dodatkowych informacji o populacji.
2. Ponumerowane pułapki wywiesza się w stałych, oznaczonych miejscach, na wysokości 2 metrów.
3.Termin wywieszenia pułapek - druga połowa czerwca, nie później niż do 1 lipca. Obserwacje prowadzi się na nizinach do 10 a w górach do 20 września.
4.Kontrolę pułapek feromonowych do kulminacji rójki należy prowadzić co 3 - 4 dni (dwa razy w tygodniu), a po kulminacji co 10 dni.
5.Liczbę wywieszanych pułapek feromonowych na rok następny, ustala dla nadleśnictw RDLP, w porozumieniu z ZOL, w terminie do końca października.
6. Nadleśnictwa przesyłają do ZOL wyniki odłowów (druk nr 14) w terminie do 30 września.
7. Sposób postępowania z odłowionymi motylami, corocznie określi ZOL (do końca maja).
* 47. Grupy drzew ABC i miejsca wywieszania pułapek feromonowych oznaczone są trwale w terenie i zaznaczone na mapie zagrożenia środowiska leśnego i ochrony lasu. Za okresową aktualizację grup drzew ABC i pułapek feromonowych przeprowadzaną nie rzadziej niż co 5 lat odpowiedzialny jest nadleśniczy.
5. Kontrola występowania ryjkowców i zakorków
* 48.1.Kontrolę przeprowadza się w szkółkach oraz uprawach z udziałem gatunków iglastych, w okresie od początku kwietnia do końca października.
2.Sposób i częstotliwość kontroli zależą od zagrożenia i są ustalane przez nadleśniczego.
* 49. Na powierzchniach zagrożonych uszkodzeniami ze strony szeliniaka oraz innych ryjkowców lub zakorków nadleśniczy podejmuje działania profilaktyczne, ochronne i ratownicze.
6. Kontrola* stanu sanitarnego* drzewostanów i występowania szkodników wtórnych
* 50.1. Ocenę stanu sanitarnego wykonuje się raz w roku na koniec września we wszystkich drzewostanach powyżej 20 roku życia. Dokumentem źródłowym jest druk nr 15 (SILP).
2. Nadleśnictwo sporządza wykaz posuszu, oraz złomów i wywrotów na druku nr 16 (SILP) i przekazuje do RDLP w terminie do 30 października. RDLP sporządza zestawienie zbiorcze i przesyła do ZOL w terminie do 30 listopada. Wykaz posuszu oraz złomów i wywrotów oparty na danych SILP można zestawiać w dwóch wersjach: szczegółowej (druk nr 16) lub uproszczonej (druk nr 16a), która podaje masy posuszu pozyskanego oraz złomów i wywrotów bez rozbicja na zasiedlone, opuszczone i nieokreślone. Wybór wersji należy do użytkownika danych. Z tego względu należy go przesyłać łączem bezpośrednim między komputerami lub przekazywać na nośniku magnetycznym.
* 51. ZOL wykonuje analizę zbiorczą zagrożenia drzewostanów przez szkodniki wtórne na podstawie:
1) analiz mas pozyskanego drewna,
2) przeprowadzonych lustracji,
3) kart sygnalizacyjnych
i przesyła w terminie do 30 stycznia roku następnego do RDLP, DGLP i IBL
* 52. Rozmnoży szkodników wtórnych należy zapobiegać poprzez:
1) przestrzeganie zasad higieny lasu*.
2) prawidłowe prowadzenie cięć pielęgnacyjnych.
3) stosowanie metod ograniczania liczebności populacji, między innymi przez: wyszukiwanie i usuwanie drzew trocinkowych*, zatapianie, zraszanie i korowanie drewna, stosowanie pułapek klasycznych i feromonowych oraz metody rotacyjnej*.
* 53. Drewno zasiedlone, w tym pochodzące z usuwania posuszu czynnego* stanowiące potencjalne zagrożenie dla drzewostanów, wywozi się poza strefę zagrożenia* (przed wylotem owadów doskonałych) na odległość ponad 3 km, lub poddaje zabiegom ograniczenia liczebności populacji szkodników według znanych metod z wyłączeniem zabiegu chemicznego na wylatującego chrząszcza.
7. Kontrola zagrożenia przez patogeny grzybowe i inne czynniki chorobotwórcze
* 54.1.Kontrolę przeprowadza się w szkółkach, uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach, w okresie od wczesnej wiosny do jesieni.
2. Częstotliwość i sposoby kontroli zależą od zagrożenia i są ustalane przez nadleśniczego.
* 55. Na powierzchniach zagrożonych przez czynniki chorobotwórcze nadleśniczy podejmuje działania profilaktyczne, ochronne i ratownicze.
* 56. W razie trudności w ustaleniu przyczyny występowania objawów chorobowych nadleśnictwo zwraca się do ZOL lub innej placówki specjalistycznej, przesyłając próbkę materiałów wraz z kartą sygnalizacyjną (druk nr 1).
8. Ocena rozmiaru szkód powodowanych przez szkodniki
* 57. Nadleśnictwo wypełnia kwestionariusz występowania szkodników lasu (druk nr 17) i w terminie do 30 listopada przesyła do ZOL a na specjalne żądanie do RDLP. ZOL wykonuje zestawienie zbiorcze (druk nr 17), które przesyła do RDLP, DGLP i IBL do 15 stycznia.
* 58. W celu ujednolicenia zestawień zbiorczych (druk nr 17) kolejność szkodników koryguje się na corocznej krajowej wiosennej naradzie ochrony lasu.
9. Ocena szkód powodowanych przez patogeny grzybowe i inne czynniki chorobotwórcze
* 59. Ocenę uszkodzeń wykonuje się w szkółkach, uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach, przyjmując za szkody istotne próg 5%.
* 60. W szkółkach dokonuje się oceny szkód spowodowanych przez:
1) czynniki abiotyczne: zgorzel słoneczna siewek, wymarzanie siewek, niedobór lub nadmiar wody, zakłócenia w procesach odżywiania itp.;
2) grzyby zgorzelowe: Fusarium sp., Phoma sp., Cylindrocarpon destructans, Phytophthora cactorum, Rhizoctonia solani i inne;
3) szarą pleśń - Botrytis cinerea.
* 61.1. Ocenę rozmiaru szkód w szkółkach spowodowanych przez czynniki chorobowe wymienione w * 60 przeprowadza się w czerwcu lub w innym terminie bezpośrednio po wystąpieniu uszkodzeń. Uzyskane wyniki wykazuje się w druku nr 18.
2. Z powierzchni każdych 5 arów szkółki ocenia się co najmniej 100 sadzonek (5 x 20 sztuk) i ustala liczbę okazów uszkodzonych oraz martwych. W przypadku “gniazdowego” występowania choroby, liczba pobieranych sadzonek powinna być proporcjonalna do wielkości tych gniazd i powierzchni szkółki. Jeżeli liczba egzemplarzy chorych i martwych stanowi więcej niż 5% ogólnej liczby ocenianych siewek, powierzchnię kwater zajmowanych przez dany gatunek wykazuje się jako porażoną, podając jednocześnie średni procent porażenia.
3. W przypadku wystąpienia w zasiewach strat powstałych w wyniku zgorzeli przedwschodowej, lub gdy siewki porażone przez zgorzel powschodową uległy rozkładowi i brak na gruncie okazów martwych - ubytki należy określić procentowo w stosunku do teoretycznych wschodów spodziewanych.
* 62.1. Ocenę porażenia sadzonek sosny przez grzyby osutkowe w szkółkach przeprowadza się wiosną przed wyjęciem materiału sadzeniowego z gruntu, na podstawie przebarwień igliwia i charakterystycznych objawów występujących na sadzonkach.
2. sposób oceny - jak dla grzybów zgorzelowych (* 61 pkt. 2).
* 63.1. Ocenę porażenia sadzonek w szkółkach przez choroby grzybowe przeprowadza się w następujących terminach:
1) skrętak sosny - w maju
2) rdze na igłach sosny - w czerwcu
3) osutki modrzewia - w czerwcu - lipcu
4) mączniak dębu - w lipcu
5) rdze na liściach brzozy - w końcu lipca
6) rdze na liściach topól i wierzb - w sierpniu
7) zamieranie pędów sosny - późną jesienią
2. Sposób oceny - jak dla grzybów zgorzelowych (* 61 pkt. 2).
* 64. Ocenę porażenia upraw przez choroby igieł, liści i pędów przeprowadza się w terminach podanych w * 63 pkt. 1 na próbach reprezentujących jeden ha uprawy rozmieszczonych równomiernie na analizowanej powierzchni. Próbą jest 100 kolejnych sadzonek rosnących w jednym rzędzie.
* 65. Ocena zagrożenia przez patogeny korzeni: opieńkową zgniliznę korzeni i hubę korzeni, dotyczy w szczególności drzewostanów: na gruntach porolnych, o składzie gatunkowym niezgodnym z typem siedliskowym lasu, zdegradowanych itp.
1. Ocenę przeprowadza się w uprawach, młodnikach i starszych drzewostanach wiosną na podstawie charakterystycznych objawów.
2. Za powierzchnie zagrożone uważa się takie, na których stwierdzono ponad 5% drzewek porażonych, martwych i wypadów (w uprawach), co najmniej 3 ogniska choroby* (w młodnikach), lub jeśli łączna powierzchnia luk, powstałych w konsekwencji choroby, przekracza 5% powierzchni drzewostanu.
* 66. Ocenę występowania obwaru sosny oraz hub i zgnilizn drzew stojących wykonuje się jesienią, określając szacunkowy procent drzew opanowanych.
* 67. Ocenę zagrożenia drzewostanów liściastych przez czynniki chorobotwórcze przeprowadza się w okresie: czerwiec - lipiec w oparciu o skalę porażenia dębów i buków (tabela nr 17, 18).
* 68. Nadleśnictwo wypełnia kwestionariusz występowania abiotycznych czynników szkodotwórczych i chorób lasu (druk nr 18) i w terminie do 30 listopada przesyła do ZOL a na specjalne żądanie do RDLP. ZOL wykonuje zestawienie zbiorcze (druk nr 18), które przesyła do RDLP, DGLP i IBL do 15 stycznia.
10. Ocena szkód wyrządzanych w drzewostanach przez zwierzynę
* 69. Szacunkową ocenę rozmiaru szkód bazowych* wyrządzanych przez zwierzynę przeprowadza się raz w roku, w okresie kwiecień - maj.
* 70.1. Szacunkowa ocena rozmiaru szkód wyrządzanych przez zwierzynę polega na określeniu powierzchni drzewostanów wykazujących uszkodzenia istotne* (do 20%, od 21% do 50%, powyżej 51%), sprawcy uszkodzenia, stadium rozwojowego drzewostanu (uprawa, młodnik, drzewostan starszy) i dominującego rodzaju uszkodzeń (zgryzanie, spałowanie, osmykiwanie, wydeptywanie).
2. Wskaźniki procentowe określają liczbę drzew wykazujących istotne uszkodzenia w stosunku do ogólnej liczby drzew występujących na ocenionej powierzchni.
3. Za uszkodzenia istotne, które uwzględnia się w szacunkowej ocenie rozmiaru szkód uznaje się:
1) uszkodzenie przez zwierzynę pędu głównego,
2) spałowanie strzały na ponad 1/3 jej obwodu,
3) złamanie, wyrwanie bądź wykopanie drzewka,
4) wydeptywanie sadzonek.
* 71. Określony szacunkowo poziom szkód w uprawach, młodnikach i drągowinach sosnowych w przedziale do 20%, a w uprawach, młodnikach i drągowinach świerkowych oraz jodłowych w przedziale do 10% uznaje się za gospodarczo znośny*. Szkody koncentrujące się w cennych domieszkach, powodujące ich istotne uszkodzenie lub eliminację do 20% drzew domieszkowych uznaje się za gospodarczo znośne.
* 72. Wyniki szacunkowej oceny rozmiaru szkód wpisuje się do druku nr 19. Wykaz zbiorczy z nadleśnictwa przekazywany jest do RDLP, do 30 czerwca.
11. Czynności związane z ochroną różnorodności biologicznej
* 73.1. W celu zachowania trwałości lasu i ciągłości jego funkcji dąży się do ochrony różnorodności biologicznej* poprzez:
1) pozostawianie w drzewostanach wybranych drzew, głównie dziuplastych, do ich biologicznej śmierci i naturalnego rozkładu (posusz jałowy*). Drzewa te nie podlegają ewidencji przy inwentaryzacji posuszu,
2) zachowywanie cennych elementów środowiska przyrodniczego jak: torfowiska, bagna, łąki śródleśne, cieki, zbiorniki wodne, wydmy i in. oraz wnioskowanie o nadanie im statusu użytków ekologicznych,
3) odtwarzanie śródleśnych bagien, oczek wodnych oraz innych biotopów pożytecznej flory i fauny,
4) działania stwarzające lub poprawiające warunki egzystencji w środowisku leśnym mrówek, płazów, gadów, ptaków, nietoperzy i innych drobnych ssaków owadożernych,
5) zwiększanie naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny oraz utrzymywanie zagęszczenia jej populacji na takim poziomie, przy którym wyrządzane szkody są gospodarczo znośne,
6) kształtowanie ekotonów*,
7) stosowanie metody ogniskowo kompleksowej* i ognisk biocenotycznych*,
8) stosowanie bezpiecznych technologii w gospodarce leśnej.
* 74. W celu określenia dynamiki populacji mrówek w lasach wykonuje się raz na 5 lat w czerwcu inwentaryzację aktywnych kopców mrówek (druk nr 20 - SILP).
* 75. W trakcie działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej wykorzystuje się wyniki waloryzacji przyrodniczej nadleśnictw oraz ustalenia planu urządzania lasu w części dotyczącej “Programu ochrony przyrody w nadleśnictwie*”.
* 76. Szczególne formy ochrony przyrody* znajdujące się na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe podlegają kontroli zagrożeń ze strony czynników abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych. O zagrożeniach i negatywnych zmianach stwierdzonych w odniesieniu do wyżej wymienionych form zarządca terenu (nadleśniczy) powiadamia organ sprawujący nadzór nad szczególnymi formami ochrony przyrody.
III. Czynności podejmowane przez nadleśnictwa w sytuacji zagrożenia drzewostanów - z podaniem czynników szkodotwórczych, na które należy zwracać uwagę
* 77. Działania prognostyczne i ratownicze podejmowane są przez nadleśnictwa samodzielnie, na polecenie RDLP lub zalecenie ZOL.
* 78. ZOL w przypadku spodziewanych zagrożeń oraz potrzeby wykonywania kontroli nadzwyczajnych, może zalecić, w uzgodnieniu z RDLP, metody, sposoby i terminy przeprowadzenia wyżej wymienionych prac oraz wzory druków.
* 79. Przy inwentaryzacjach, lustracjach i przeglądach drzewostanów powinno się odnotowywać występowanie czynników szkodotwórczych. Uwagi wymagają w szczególności:
Czynniki abiotyczne:
- erozje,
- lawiny,
- niedobór składników pokarmowych w glebie,
- podtopienia i zalania,
- susze i nadmierne insolacje,
- szkody mrozowe,
- szkody od śniegu, deszczu i gradu,
- szkody od wiatru.
Czynniki biotyczne:
1. Szkodniki owadzie:
1) szkodniki szkółek, upraw, młodników, mateczników i plantacji:
- borecznik rudy (Neodiprion sertifer ) ,
- choinek szary (Brachyderes incanus ),
- chrabąszcze (Melolontha sp.),
- guniak czerwczyk (Amphimallon solstitiale),
- hurmak olchowiec (Agelastica alni ),
- kluki (Otiorhynchus sp.),
- koziułki (Tipulidae),
- krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi ),
- listnik zmiennobarwny (Anomala dubia ),
- ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola ),
- opaślik sosnowiec (Barbitistes constrictus ),
- osnuja sadzonkowa (Acantholyda hieroglyphica) i czerwonogłowa (Acantholyda erythrocephala ),
- pryszczarkowate (Cecidomyiidae),
- przezierniki (Aegeriidae),
- rolnice (Agrostis sp.),
- rozwałek korowiec (Aradus cinnamomeus ),
- rytownik dwuzębny (Pityogenes bidentatus ),
- rzemliki (Saperda carcharias , S. populnea ),
- sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus ),
- skośnik tuzinek (Exoteleia dodecella ),
- smolik znaczony (Pissodes castaneus ),
- susówka dębowa (Haltica quercetorum), (również w starszych drzewostanach liściastych),
- szeliniaki (Hylobius sp.),
- turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa ),
- wałczyki (Magdalis sp.),
- zakorek czarny (Hylastes ater ),
- zawodnica świerkowa (Pristiphora abietina ), (również w starszych drzewostanach),
- zmienniki (Strophosoma sp.) i naliściaki (Phyllobius sp.),
- zwójki sosnowe (Tortricidae),
- krobik modrzewiowiec (Coleophora laricella ),
- piędziki (Operophthera brumata, O. boreata ),
2) szkodniki starszych drzewostanów iglastych:
- barczatka sosnówka (Dendrolimus pini ),
- boreczniki (łącznie z borecznikiem rudym) (Diprioninae),
- brudnica mniszka (Lymantria monacha ),
- osnuje (Acantholyda sp.),
- poproch cetyniak (Bupalus piniarius ),
- strzygonia choinówka (Panolis flammea ),
- wskaźnica modrzewianeczka (Zeiraphera griseana ),
- wyłogówka jedlineczka (Choristoneura murinana ),
- zasnuje (Cephalcia sp.),
- zawisak borowiec (Hyloicus pinastri ),
3) szkodniki wysysające soki:
- czerwiec bukowiec (Cryptococcus fagi ),
- czerwiec sosnowy (korowinowiec) (Matsuccocus pini ),
- ochojnik świerkowiec (Chermes abietis ),
- smrekun trzopek (szyszniak), (Adelges laricis ),
- obiałka pędowa (Dreyfusia nordmannianae ),
4) szkodniki wtórne drzew iglastych:
- bielojad olbrzymi (Dendroctonus micans ),
- cetyniec większy (Tomicus piniperda ) i mniejszy (Tomicus minor ),
- czterooczak świerkowiec (Polygraphus poligraphus ),
- drwalnik paskowany (Xyloterus lineatus ),
- jodłowce (Pityokteines sp.),
- kornik drukarz (Ips typographus ),
- kornik modrzewiowiec (Ips cembrae ),
- pozostałe korniki (Ipidae),
- przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea ),
- inne bogatkowate (Buprestidae),
- rytowniki sosny i świerka (Pityogenes sp.),
- smoliki (Pissodes sp.),
- żerdzianki (Monochamus sp.),
- inne kózkowate (Cerambycidae)
5) szkodniki starszych drzewostanów liściastych:
- brudnica nieparka (Lymantria dispar ),
- kuprówka (Euproctis sp.),
- szczotecznica szarawka (Calliteara pudibunda),
- zwójki (Tortricidae) i miernikowce (Geometridae) na dębach.
6) szkodniki wtórne drzew liściastych:
- jesionowce (Leperisinus sp.),
- jeśniaki (Hylesinus sp.),
- ogłodki (Scolytus sp.),
- opiętki (Agrilus sp.),
- paśniki (Plagionotus sp.) i inne kózkowate (Cerambycidae),
- drwalnik bukowiec (Xyloterus domesticus ) i znaczony (Xyloterus signatus ),
- rozwiertek nieparek (Xyleborus dispar ),
- rytel pospolity (Elateroides dermestoides ),
7) szkodniki owoców, szyszek i nasion.
2. Nicienie i pajęczaki:
- pasożytnicze nicienie,
- przędziorki.
3. Choroby i patogeny:
1) szkółek i mateczników:
- mączniak dębu (Microsphaera alphitoides),
- opadzina modrzewia (Meria laricis),
- osutki (Lophodermium sp.) innych gatunków iglastych,
- osutka sosny (Lophodermium seditiosum ),
- pasożytnicze zgorzele siewek (Fusarium sp., Rhizoctonia sp., Cylindrocarpon sp., Phytophthora sp., Pythium sp.),
- rdze (Coleosporium sp., Melampsora sp., Melampsoridium sp.)na igłach i liściach,
- skrętak sosny (Melampsora pinitorqua),
- zamieranie pędów sosny (Gremmeniella abietina),
- zgorzele topoli (Valsa sp. i Dothichiza sp.)
2) upraw, młodników i drzewostanów starszych klas wieku:
- gmatwek dębowy (Daedalea quercina),
- holenderska choroba wiązów (Ceratocystis ulmi),
- huba korzeni (Heterobasidion annosum),
- huba łuskowata (Polyporus squamosus),
- huba ogniowa (Phellinius igniarius),
- huba siarkowa (Laetiporus sulphureus),
- huba sosny (Phellinus pini),
- inne choroby korzeni (Phaeolus sp., Rhizina sp., Mucronoporus sp.),
- inne huby drzew iglastych (Phellinus sp., Fomitopsis sp.),
- inne huby drzew liściastych (Fomes sp., Ganoderma sp., Piptoporus sp.),
- mączniak dębu (Microsphaera alphitoides),
- opadzina modrzewia (Meria laricis),
- opieńkowa zgnilizna korzeni (Armillaria sp.),
- osutki (Lophodermium sp., Aconthostigma sp., Hypodermella sp., Mycosphaerella sp.) innych gatunków iglastych,
- osutki sosny (Lophodermium sp., Lophodermella sp., Sclerophoma sp. Naemacyclus sp.),
- rak bakteryjny topoli (Aplanobacterium populi),
- rak jodły (Melampsorella caryophyllacearum),
- rak modrzewia (Lachnellula willkommii),
- rdza kory sosny (obwar) (Endocronartium pini, Cranartium flaccidum),
- skrętak sosny (Melampsora pinitorqua),
- zamieranie drzewostanów liściastych,
- zamieranie pędów sosny (Gremmeniella abietina),
3) Choroby owoców i nasion
- plamistości,
- mumifikacje,
- zgnilizny.
4. Kręgowce:
- ptaki (Aves)
- ssaki (Mammalia).
Szkody antropogeniczne i przemysłowe:
- zaśmiecanie lasu,
- szkodnictwo leśne,
- błędy w gospodarce leśnej,
- pożary,
- działanie przemysłu przetwórczego i wydobywczego (tworzenie się lejów depresyjnych, zasolenia, tąpnięcia*, zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby),
- przekształcenia środowiska spowodowane przez turystykę i rekreację,
- komunikacja i transport.
IV. Zalecana literatura
Amman G. 1994 - 1997. Seria flora i fauna lasów - kieszonkowe atlasy (Owady - 1994; Drzewa i krzewy - 1994; Ssaki i zwierzęta zmiennocieplne - 1994; Rośliny runa - 1997. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa
Bilczyński S. 1974. Szkodniki wtórne drzew iglastych. PWRiL, Warszawa
Borecki T., Keczyński A. 1992. Atlas ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych. Agencja Reklamowa “ATUT”, Warszawa
Brauns A. 1975. Owady leśne. Występowanie na tle drzewostanów i siedlisk. Tom 1 i 2. PWRiL, Warszawa
Buszko J. 1997. Atlas motyli Polski cz.II. Prządki, zawisaki, niedźwiedziówki. Grupa IMAGE sp. z o.o, Warszawa
Buszko J. Masłowski J. 1993. Atlas motyli Polski. Cz.I. Motyle dzienne. Grupa IMAGE sp. z o.o, Warszawa
Capecki Z., Gabriel B. 1961. Ochrona lasu przed gryzoniami. PWRiL, Warszawa
Dominik J. i inni. 1977. Ochrona lasu. PWRiL, Warszawa
Garnweider E. ISBN 83-7079-138-7. Grzyby. Encyklopedia kieszonkowa. Wydawnictwo Muza, SA
Górnaś E. 1994. Boreczniki. Oficyna Edytorska “Wydawnictwo Świat”, Warszawa
Graczyk R. 1992. Ochrona ptaków i nietoperzy w lasach. PWRiL, Warszawa
Greszta J. 1987. Wpływ przemysłowego zanieczyszczenia powietrza na lasy. Wydawnictwa SGGW, Warszawa
Grzywacz A., Nieto J. C. 1988. Grzyby leśne. PWRiL, Warszawa
Gumińska B., Wojewoda W. 1988. Grzyby i ich oznaczanie. PWRiL, Warszawa
Haber A. 1961. Ochrona lasu przed zwierzyną. PWRiL, Warszawa
Hartman G., Nienhaus F., Butin H. 1988. Barwny atlas uszkodzeń drzew leśnych. IBL, Warszawa
Instrukcja Ochrony Lasu (praca zbiorowa) 1988. PWRiL, Warszawa
Kapuściński S. 1966. Szkodniki nasion drzew leśnych PWRiL, Warszawa
Kapuściński S. 1990. Ćwiczenia z entomologii leśnej. Skrypt Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie
Kiełczewski B., Szmidt A., Kadłubowski W. 1967. Entomologia leśna z zarysem akarologii. PWRiL, Warszawa
Kochman J. 1986. Zarys mikologii dla fitopatologów. SGGW, Warszawa
Koehler W. 1978. Zarys hylopatologii. PWRiL, Warszawa
Kolk A., Rodziewicz A., Dzwonkowski R. 1989. Atlas ważniejszych szkodników wtórnych drzew iglastych. IBL Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Warszawa
Malinowski H. 1997. Podstawy ochrony szkółek i upraw leśnych i rolniczych przed szkodnikami korzeni. OIKOS, Warszawa
Małuja J., Rychliński Z. 1988. Ochrona lasu - poradnik. PWRiL, Warszawa
Mańka K. 1992. Fitopatologia leśna. PWRiL, Warszawa
Mańka K., Mańka M. 1993. Choroby drzew i krzewów leśnych. Oficyna Edytorska “Wydawnictwo Świat”, Warszawa (II wyd. 1998)
Michalski J., Mazur A. (w druku). Korniki. Praktyczny przewodnik dla leśników
Nunberg M. 1964. Uszkodzenia drzew i krzewów leśnych wywołane przez owady. PWN, Warszawa
Nunberg M. 1981. Klucze do oznaczania owadów Polski - Korniki. PWN, Warszawa
Obmiński Z. 1978. Ekologia lasu. PWN, Warszawa
Ohnesorge G., Scheiba B., Uhlenhaut K. 1997. Ślady i tropy zwierząt. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa
Orłoś H. 1951. Przewodnik do oznaczania chorób drzew i zgnilizn drewna. PWRiL, Warszawa
Praca zbiorowa. 1970. Sosna zwyczajna. Nasze drzewa leśne. Monografie popularnonaukowe” - Instytut Dendrologii PAN, Kórnik
Praca zbiorowa. 1991. Mała encyklopedia Leśna. Wydanie drugie poprawione. PWN, Warszawa
Praca zbiorowa. 1989. Życie drzew w skażonym środowisku. Nasze drzewa leśne. Monografie popularnonaukowe. Instytut Dendrologii PAN, Kórnik
Praca zbiorowa. 1993. Biologia sosny zwyczajnej. Instytut Dendrologii PAN w Kórniku, Sorus Poznań - Kórnik
Praca zbiorowa. 1998. Biologia świerka pospolitego. Instytut Dendrolog PAN Kórnik, Bogucki Wydawnictwa Naukowe, Poznań
Schnaider Z. 1976. Atlas uszkodzeń drzew i krzewów powodowanych przez owady i pajęczaki. PWN, Warszawa
Seria wydawnicza: Biblioteczka leśniczego SITLiD i DGLP, Warszawa
Seria wydawnicza: Choroby drzew leśnych. PWRiL, Warszawa
Sierpiński Z. 1975. Ważniejsze owady - szkodniki korzeni drzew i krzewów leśnych. PWRiL, Warszawa.
Skrzypczyńska M. 1996. Owady - szkodniki nasion i szyszek drzew iglastych. Wydawnictwo Gutenberg, Kraków
Stocka T. 1997. Kalendarz występowania chorób grzybowych. Agencja Reklamowo-Wydawnicza, A. Grzegorczyk, Warszawa
Stocka T. 1997. Atlas chorób żołędzi. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa
Szujecki A. 1980. Ekologia owadów leśnych. PWRiL, Warszawa
Szujecki A. 1995. Entomologia leśna , Tom I i II. SGGW, Warszawa
Szukiel E. 1991. Ochrona drzewostanów przed zwierzyną. IBL, Warszawa
Szukiel E, Misiewicz J. 1991. Ochrona lasu przed drobnymi gryzoniami. IBL, Warszawa
Zajączkowski J. 1991. Odporność lasu na szkodliwe działanie wiatru i śniegu. Oficyna Edytorska “Wydawnictwo Świat”, Warszawa
V. Akty normatywne zwiazane z ochroną lasu
1. Ustawy:
1) Ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444, z 1992r. Nr 21, poz. 85, Nr 54, poz. 254, z 1994r. Nr 1, poz. 3, Nr 127, poz. 627, z 1995r. Nr 147, poz. 713, z 1996r. Nr 91, poz. 409 oraz z 1997r. Nr 54, poz. 349 i Nr 121, poz. 770 i Nr 160, poz. 1079 oraz z 1998r. Nr 106, poz. 668)
2) Ustawa z dnia 16 października 1991r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492, z 1992r. Nr 54, poz. 254, z 1994r. Nr 89, poz. 415, z 1995r. Nr 147, poz. 713, z 1996r. Nr 91, poz. 409, z 1997r. Nr 14, poz. 72, Nr 43, poz. 272, Nr 54, poz. 349 i Nr 133, poz. 885 oraz z 1998r. Nr 106, poz. 668)
3) Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351, z 1994r. Nr 27, poz. 96 i Nr 89, poz. 414, z 1996r. Nr 106, poz. 496, z 1997r. Nr 111, poz. 725 i Nr 121, poz. 770 oraz z 1998r. Nr 106, poz. 668)
4) Ustawa z dnia 31 stycznia 1980r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z 1994r. Nr 49, poz. 196, z 1995r. Nr 90, poz. 446, z 1996r. Nr 106, poz. 496, Nr 132, poz. 622, z 1997r. Nr 46, poz. 296, Nr 96, poz. 592, Nr 121, poz. 770 i Nr 133, poz. 885 oraz z 1998r. Nr 106, poz. 668)
5) Ustawa z dnia 12 lipca 1995r. o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. Nr 90, poz. 446, z 1997r. Nr 121, poz. 770 oraz z 1998r. Nr 106, poz. 668)
6) Ustawa z dnia 13 października 1995 roku . Prawo Łowieckie (Dz.U.. Nr 147, poz. 713 z 18.12.1995r.)
7) Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami)
8) Ustwa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz. U. Nr 111, poz.724 z późniejszymi zmianami)
2. Rozporządzenia:
1) Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 2 września 1998r. w sprawie sposobu, zakresu i warunków stosowania środków ochrony roślin w leśnym użytkowaniu gruntów (Dz. U. Nr 120, poz. 777)
2) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 6 lutego 1996r. w sprawie zwalczania organizmów szkodliwych (Dz. U. Nr 15, poz. 81)
3) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 92, poz. 460; zm. Dz. U. Nr 102, poz. 507 z 1995r.)
4) Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 41, poz. 214)
5) Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 13, poz. 61, z 1998r. Nr 47, poz. 298)
3. Zarządzenia:
1) Zarządzenie Nr 18 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 9.04.1998r. w sprawie Instrukcji działania Zespołów Ochrony Lasu
2) Zarządzenie Nr 11A Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 11. 05.1999r., zmieniające Zarządzenie Nr 11 Dyrektora Generalnego LP z dnia 14.02.1995r. w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych
4. Instrukcje:
1) Instrukcja w sprawie ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych, Warszawa, 1996r.
2) Instrukcja w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac z zakresu gospodarki leśnej, Warszawa, 1997r.
3) Znowelizowana instrukcja technologiczna w sprawie zwalczania szkodliwych owadów liściożernych w lasach, Warszawa, 1995r.
5. Notatki i uzupełnienia, np. nowo wydane akty normatywne
2