Z: A. Sułek „Metody analizy socjologicznej” rozdział „Planowanie i interpretacja eksperymentów w badaniach społecznych”

1. Podaj definicję eksperymentu.

Jest to powtarzalny zabieg, polegający na planowej zmianie przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji, przy równoczesnej kontroli innych czynników, podjęty w celu uzyskania w drodze obserwacji odpowiedzi na pytanie o skutki tej zmiany. Tak więc czynności wchodzące w skład eksperymentu to:

• manipulowanie bodźcem,

• obserwacja zmian wywołanych przez tę manipulację,

• kontrola czynników zakłócających.

Cechy eksperymentu:

1. Jest to proces planowy.

2. Jest to proces powtarzalny, czyli możliwy do powtórzenia przez innych badaczy, możliwa jest weryfikacja wyników.

3. Eksperyment posiada wysoką trafność wewnętrzną (zmiany zaistniały w wyniku zastosowania określonych bodźców), natomiast niską trafność zewnętrzną (możliwość uogólniania wniosków z eksperymentu na sytuacje poza eksperymentalne jest ograniczona). Przyczyny niskiej trafności zewnętrznej:

• laboratoryjne warunki eksperymentu są różne od naturalnych,

• jednostki są dobierane przypadkowo.

4. Eksperyment powinien być trafny teoretycznie - przed przeprowadzeniem eksperymentu trzeba określić:

• rodzaj manipulacji,

• rodzaj zmian, które ta manipulacja ma wywołać.

2. Wymień i krótko opisz czynniki kontaminujące.

Kontrola eksperymentu polega na kontrolowaniu czynników zakłócających (kontaminujących, zakłócających Campbella). Te czynniki to:

1. Niestabilność - jest związana z przypadkową zmianą, zakłóceniem, które jest nieprzewidzianym przez badacza zdarzeniem. Np. ktoś wejdzie do pomieszczenia, gdzie przeprowadzany jest eksperyment.

2. Historia (zmiany zewnętrzne) - są to wszystkie wydarzenia zachodzące w środowisku (czyli na zewnątrz grupy eksperymentalnej) podczas eksperymentu, mogące wpłynąć na wystąpienie lub wielkość zmiany eksperymentalnej.

3. Dojrzewanie (trend) - systematyczne zmiany, które dokonują się w badanym układzie w miarę upływu czasu bez wpływu konkretnych wydarzeń. Np. osoby badane zdobywają pewne doświadczenia.

4. Regresja - występuje ona wówczas, gdy względem, który decyduje o tym, że pewien obiekt zostaje poddany interwencji eksperymentalnej, jest posiadanie przezeń w chwili badania skrajnej wartości zmiennej zależnej, stwierdzone w preteście. Obiekt o skrajnych wartościach zmiennej zależnej w wyniku manipulacji nie może mieć już większej wartości zmiennej zależnej, może jedynie nastąpić upośrednienie jego wartości.

5. Zmiana w zasadach i narzędziach pomiaru.

6. Pretest - pierwszy pomiar może wpłynąć na wynik eksperymentu, gdyż osoby zapamiętują to, co powiedziały w preteście i dlatego w teście właściwym powtarzają to samo lub też zaczynają się zastanawiać na czym polega dany eksperyment.

7. Śmiertelność grupy - zakłócenia te pojawiają się nie tylko w badaniach eksperymentalnych, ale także panelowych. Zakłócenie to polega na wycofywaniu się osób badanych z eksperymentu (odmowa dalszego uczestnictwa).

8. Selektywny dobór grup - grupy są źle dobrane, nieujednolicone.

3. W jaki sposób następuje ujednolicanie grup w badaniach eksperymentalnych?

1. Randomizacja - losowy dobór osób do grupy eksperymentalnej i kontrolnej.

2. Dobór parami - osoby o podobnych właściwościach (ważnych ze względu na problematykę eksperymentu, najczęściej są to cechy demograficzne) są dobierane w pary (np. kobieta z kobietą; osoba w wieku 20 lat z rówieśniczką). Następnie losuje się, która osoba z pary trafi do grupy eksperymentalnej, a która do kontrolnej.

3. Wyrównanie częstości względnych - celowy dobór grup o jednakowych rozkładach zmiennych istotnych, a następnie losuje się, która grupa będzie grupą kontrolną, a która eksperymentalną.

4. Dobór grup równoważnych - celowy wybór spośród danych zbiorowości dwóch zbiorowości najbardziej do siebie podobnych, ale nie bada się podobieństwa tych grup, jedynie się to podobieństwo zakłada.

4. Omów klasyczny schemat eksperymentalny, przedstaw jego wady i zalety.

E P₁ X P₂

K P₃ P₄

d = (P₂ - P₁) - (P₄ - P₃)

E - grupa eksperymentalna. K - grupa kontrolna. X - bodziec. P - pretest (P₁ i P₃) i posttest (P₂ i P₄).

Przebieg: w obu grupach (eksperymentalnej i kontrolnej) wykonuje się pretest: mierzy się wstępnie przynajmniej zmienną zależną (P₁ i P₃). Następnie grupę eksperymentalną poddaje się działaniu bodźca, a drugą - kontrolną - zostawia się bez bodźca. Po odpowiednim czasie (po wygaśnięciu bodźca) wykonuje się posttest: grupy mierzy się ponownie (P₂ i P₄). Różnica pomiędzy zmianą zmiennej zależnej w jednej grupie, a zmianą stwierdzoną w drugiej grupie stanowi miarę wpływu bodźca.

Zalety:

• schemat ten radzi sobie bardzo dobrze z prawie wszystkimi zakłóceniami (oprócz interakcji pretestu z bodźcem).

Wady:

• może wystąpić interakcja pretestu z bodźcem,

• schemat ten jest czaso- i pracochłonny, gdyż wymaga aż czterech pomiarów,

• można badać tylko bodźce, które są lub ich nie ma, a nie różne ich natężenia,

• trudno niekiedy spełnić wymagania tego schematu - dobrać dwie ujednolicone względem siebie grupy, zapewnić im jednolite warunki i zmierzyć je w dwóch, rozdzielonych wprowadzeniem bodźca, momentach.

5. Omów schemat z grupą kontrolną bez pretestu, przedstaw jego wady i zalety.

E X P₁

K P₂

d = P₁ - P₂

E - grupa eksperymentalna. K - grupa kontrolna. X - bodziec. P - posttest (P₁ i P₂).

Przebieg: taki, jak w schemacie klasycznym, jednak z pominięciem pretestu w obu grupach. Różnica pomiędzy wynikiem posttestu w pierwszej grupie a wynikiem posttestu w drugiej grupie jest to miara wpływu bodźca.

Zalety:

• mniej czaso- i pracochłonny niż schemat klasyczny (tylko dwa pomiary - uproszczenie nastąpiło przez zaniechanie pretestu),

• nie istnieje wpływ pretestu na bodziec,

• dobrze radzi sobie ze wszystkimi innymi zakłóceniami.

Wady:

• istnieje jedynie hipotetyczne założenie o identyczności grup - nie da się tego sprawdzić,

• nie bada się zmian na poziomie jednostek, nie da się badać zmian wewnątrz grupy, można jedynie badać zmiany na poziomie grupy.

6. Omów schemat Solomona, przedstaw jego wady i zalety.

E P₁ X P₂

K₁ P₃ P₄

K₂ P_h X P₅

K₃ P_h P₆

P_h = ½ (P₁ + P₃)

E - grupa eksperymentalna. K_1,2,3 - grupy kontrolne. X - bodziec. P_1,3 - pretest. P_2,4,5,6 - posttest.
P_h - hipotetyczny pretest - średnia dwóch pretestów wykonanych.

Przebieg: w eksperymencie jest 1-a grupa eksperymentalna oraz 3-y grupy kontrolne. W grupie eksperymentalnej i pierwszej grupie kontrolnej przeprowadza się pretesty, w dwóch pozostałych grupach kontrolnych oblicza się wartość hipotetycznego pretestu, która jest średnią arytmetyczną pretestów wykonanych. Do grupy eksperymentalnej i do jednej z pozostałych grup kontrolnych wprowadza się bodziec. Po jego wygaśnięciu we wszystkich czterech grupach przeprowadza się posttest.

Zalety:

• możliwe jest obliczenie wpływu na eksperyment:

• w grupie eksperymentalnej:

historii i dojrzewania,

pretestu,

bodźca,

interakcji bodźca z pretestem.

• w grupie kontrolnej pierwszej:

historii i dojrzewania,

pretestu.

• w grupie kontrolnej drugiej:

historii i dojrzewania,

bodźca.

• w grupie kontrolnej trzeciej:

historii i dojrzewania.

Wady:

• problem z doborem czterech równoważnych grup,

• schemat czaso- i pracochłonny - trzeba dokonać aż sześciu pomiarów.

7. Omów schemat z powtarzaniem bodźca w jednej grupie, przedstaw jego wady i zalety.

Przebieg: w tym schemacie jest jedna grupa, która jest jednocześnie grupą eksperymentalną i kontrolną. Zostaje wprowadzony bodziec i dokonany jest pomiar. Następnie dokonuje się pomiaru, gdy bodziec nie działa. Miarą wpływu bodźca jest różnica średnich tych dwu serii pomiarów. Po zakończeniu tych dwu serii można wprowadzać inne bodźce. Bodźce muszą być krótkotrwałe i takie, które wygasają. Momenty wprowadzania bodźca wybierane są losowo.

Zalety:

• odporność schematu na czynniki zakłócające.

Wady:

• pojawia się nowy czynnik zakłócający - efekt przeniesienia - jest to wpływ wcześniej wprowadzonego bodźca na następny wprowadzany bodziec.

Z: A. Sułek „Metody analizy socjologicznej” rozdział „Quasi-eksperymentalne badania reform społecznych”

1. Dlaczego badania reform społecznych traktuje się jako badania quasi-eksperymentalne?

1. To nie badacz wprowadza bodziec (reformę). Badacz jedynie obserwuje skutki zmian po wprowadzeniu bodźca (reformy).

2. Reforma przeprowadzana jest w warunkach naturalnych, a nie eksperymentalnych - wysoka trafność zewnętrzna.

3. Nie ma kontroli nad czynnikami zakłócającymi. Nie do końca więc wiadomo, czy obserwowane zmiany są efektem wprowadzonego bodźca (reformy) - trafność wewnętrzna niska.

2. Na czym polega bezkrytyczna ocena reform społecznych?

1. Stronnicze przecenianie lub niedocenianie faktycznego rozmiaru zmiany - związane jest to ze zbyt krótkim czasem prowadzenia obserwacji zmian zaistniałych po reformie (na ogół zmiany po wprowadzeniu reformy nie są natychmiastowe). Przyczyną tego może być również pewien niedobór danych statystycznych.

2. Tendencyjne przypisywanie stwierdzonych pozytywnych zmian reformie, a negatywnych czynnikom od reformatora niezależnym, podczas gdy w rzeczywistości mogło być nawet odwrotnie. Tak więc gdy zmiany zaobserwowane po wprowadzeniu reformy są pozytywne, to przypisuje się je reformie, nawet gdy są one wynikiem innych czynników z nią zbieżnych (czynników zakłócających). Natomiast gdy zmiany zaobserwowane po wprowadzeniu reformy mają charakter negatywny, to nawet gdy rzeczywiście są jej efektem, to przypisuje się je czynnikom zakłócającym.

3. Stronnicze skupianie się na pozytywnych skutkach reformy, a pomijanie skutków negatywnych.

3. Wymień i krótko omów krytyczne metody badania wpływów reform społecznych z użyciem analizy szeregów czasowych.

Do stworzenia szeregów czasowych, które posłużą do analizy reform społecznych potrzebne są dane statystyczne z dość długiego czasu przed reformą i po reformie, muszą one obrazować to, na co ta reforma wpływa.

1. Analiza pojedynczego przerwanego szeregu czasowego - jest to analiza przeprowadzana na podstawie danych o nasileniu pewnego zjawiska, zebranych przed i po wprowadzeniu reformy. Analizując te dane należy wziąć pod uwagę czynniki zakłócające i ewentualnie wykluczyć ich wpływ na daną sytuację społeczną. Np. obserwacja skuteczności reformy prawa karnego zaostrzającego kary. Jeżeli po wprowadzeniu takiej reformy nastąpił trwały spadek przestępczości, a nie był to wynik utrzymującego się trendu, ani czynników zewnętrznych zbieżnych z reformą, to można uznać, że reforma odniosła pożądany skutek.

2. Zwielokrotnienie pojedynczego szeregu czasowego - pojedynczy szereg czasowy uzupełnia się szeregami sporządzonymi dla takich innych zbiorowości, w których:

1. podobne reformy przeprowadzono - replikacja,

2. podobnych reform nie przeprowadzono - kontrola.

Te zbiorowości powinny być porównywalne pod względem istotnych zmiennych. Np. porównanie efektów reformy prawa karnego wprowadzonej w Szwecji z efektami podobnej reformy przeprowadzonej w Danii lub z istniejącą sytuacją w Norwegii, gdzie podobna reforma nie została wprowadzona. Jeżeli w Szwecji i Danii zaistniały podobne skutki, odmienne od sytuacji istniejącej w Norwegii, to można z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że zmiany są efektem reformy.

3. Wielokrotne powtarzanie reformy w jednej zbiorowości (przypomina schemat eksperymentalny z powtarzaniem bodźca w jednej grupie) - jeśli za każdym razem po wprowadzeniu reformy obserwowane następstwa tej reformy są podobne, to świadczy to, że są on skutkiem reformy, a nie okoliczności im towarzyszących (jeśli tylko okoliczności te również nie powtarzałyby się za każdym razem - jednak trudny jest aż tak duży zbieg okoliczności). Np. jeżeli po każdorazowym zaostrzeniu przepisów prawa karnego przestępczość wyraźnie spadała, to można powiedzieć, że było to skutkiem zaostrzenia przepisów prawa karnego.

4. Wprowadzenie reformy w dwóch zbiorowościach w pewnych odstępach czasu - każda ze zbiorowości służy wówczas drugiej za kontrolę i jeśli okaże się, że w obu następstwa reform są podobne, będzie to znaczyć, że nie zależą one od szczególnych cech zbiorowości i że nie można ich wytłumaczyć działaniem jakichś wydarzeń zbieżnych z reformą, gdyż trzeba byłoby wówczas przyjąć, że w obu zbiorowościach wystąpiły one akurat wtedy, gdy wprowadzono w nich reformy. Te obie zbiorowości nie mogą być ze sobą połączone, nie mogą mieć ze sobą styczności, kontaktów. Np. jeżeli wprowadzenie reformy prawa karnego w Danii i w Polsce przyniosło podobne efekty, to można wnioskować, że były to skutki reformy.

5. Badanie wpływów częściowych - metoda ta polega na podziale zbiorowości, w której zależność stwierdzono, na podgrupy i stwierdzeniu zależności częściowych - w poszczególnych podgrupach. Jeśli zależności częściowe powtarzają się lub różnią się zgodnie z dobrze uzasadnianymi oczekiwaniami, to rośnie pewność, że zależność początkowa nie była przypadkowa.

6. Sprawdzanie działania reformy w różnych momentach czasowych - reforma może działać z różna siłą w różnych momentach. Aby sprawdzić działanie reformy należy sporządzić szeregi czasowe zmiennych hipotetycznie zależnych od reformy dla każdego ciągu odcinków oddzielnie. Jeśli różnią się one w sposób zgodny z naturą wpływu reformy, to znaczy, że reforma wywarła oczekiwany wpływ. Np. badanie wpływu wprowadzenia kar za prowadzenie pojazdu po spożyciu alkoholu na bezpieczeństwo drogowe. Przyjęto, że działanie nowego prawa powinno być bardziej wyraźne w weekendowe noce, niż w dni robocze w godzinach dojazdów i powrotów z pracy. Jeżeli rzeczywiście bezpieczeństwo drogowe wzrosło w weekendowe noce, a w dzień nie miało to aż tak dużego znaczenia, to można sądzić, że skutki te były spowodowane reformą.

7. Specyfikacja zmiennej zależnej hipotetycznie od reformy - złożoną zmienną zależną trzeba rozbić na jej poszczególne składowe i po sporządzeniu dla nich oddzielnych szeregów czasowych zbadać, czy szeregi te różnią się od siebie zgodnie z dobrze uzasadnionymi założeniami o zróżnicowanym wpływie reformy na poszczególne składowe. Jeśli tak, to hipoteza o wpływie reformy zyskała poważne poparcie. Np. jeżeli kary za jazdę w stanie nietrzeźwym rzeczywiście odstraszają, to ich wprowadzenie powinno spowodować największy spadek tych kategorii wypadków drogowych, w których powodowaniu udział alkoholu jest największy. Zatem liczba wypadków ciężkich powinna spaść bardziej niż liczba wypadków lekkich, liczba wypadków zawiniony przez kierowcę powinna spaść bardziej niż liczba wypadków spowodowanych przez inne okoliczności itd. Jeżeli rzeczywiście tak jest, to można powiedzieć, że reforma odniosła pożądane skutki.

Z: „Studia socjologiczne” 1976 nr 3: Z. Gostkowski „O poprawę jakości badań surveyowych”

1. Co można powiedzieć o trafności wewnętrznej i zewnętrznej badań surveyowych (ankietowych, sondażowych)?

Trafność wewnętrzna jest niska, gdyż nie można kontrolować wszystkich czynników zakłócających. Trafność zewnętrzna natomiast jest wysoka, gdyż badania są przeprowadzane na próbie reprezentatywnej i dlatego można uogólnić je na całą badaną zbiorowość.

2. Jakie są cechy badań ankietowych?

1. Przeprowadzane są na grupach reprezentatywnych - można uogólniać wyniki na badaną populację, z której próba została pobrana.

2. Narzędziem badawczym są techniki o wysokim stopniu standaryzacji - wywiady kwestionariuszowe, badania ankietowe. Ma to zapewnić porównywalność uzyskanych odpowiedzi oraz ich ilościowe opracowanie.

3. Mamy do czynienia z ilościowym opracowaniem wyników.

4. Kontakt badacza z badanym nie jest bezpośredni - pośrednikiem jest ankieter, którego kontakt z respondentem jest bezpośredni, czyli twarzą w twarz (w wywiadzie kwestionariuszowym) lub ankieta (w badaniu ankietowym).

5. Kontakt ankietera z respondentem jest krótkotrwały.

6. Kontakt ankietera z respondentem jest jednorazowy, co może być również wadą, gdyż nie do końca jesteśmy pewni, czy respondent wyraża prawdziwe i przemyślane opinie. Poleganie na werbalnych zachowaniach respondenta, wywołanych w krótkotrwałej sytuacji, które traktuje się jako wskaźnik faktów i zachowań niewerbalnych oraz postaw i opinii w realnych sytuacjach życiowych.

7. Wszystkie informacje, które chcemy uzyskać czerpiemy z odpowiedzi udzielanych przez respondenta.

8. Poleganie na uczciwości ankietera - że dotrze on do respondenta, do którego rzeczywiście miał dotrzeć (przy doborze losowym respondentów) lub że rzeczywiście znajdzie taką osobę, która posiada wymagane cechy (dobór kwotowy); że zaznaczy prawdziwą, rzeczywiście udzieloną odpowiedź; że będzie potrafił zaangażować respondenta i sprawnie przeprowadzić wywiad.

Efekt ankieterski - oddziaływanie ankietera na całą sytuację badawczą. Na respondenta może wpłynąć również np. różnica płci czy wieku między nim a ankieterem.

9. Statystyczne traktowanie masy respondentów jako izolowanych jednostek tworzących próbę szerszej zbiorowości.

10. Masowy charakter.

11. Bezpośrednia użyteczność praktyczna.

12. Kosztowność badań, która pociąga za sobą tendencję do faworyzowania uproszczonych rozwiązań i procedur.

3. Czym różni się odpowiedź trafna od odpowiedzi prawdziwej?

Odpowiedź trafna jest to taka, która rzeczywiście udziela odpowiedzi na zadane pytanie - nie musi być ona prawdziwa. Odpowiedź prawdziwa to taka, która podaje prawdziwe informacje na zadane pytanie - jest ona zarazem trafna. Np. Pytanie: „- Proszę podać rok urodzenia” zadane osobie, która urodziła się w 1970 r. Odpowiedź trafna prawdziwa: „- 1970 r.” Odpowiedź trafna nieprawdziwa: „- 1980 r.” Odpowiedź nietrafna: „ - Warszawa.”

Istotność - ustalana jest na drodze zestawienia danej odpowiedzi z typem informacji pożądanej przez badacza, określonym przez własne pytania badacza stanowiące podstawę pytania kwestionariuszowego.

Trafność - orzeka się dokonując wnioskowania o zgodności między odpowiedzią a rzeczywistością, do jakiej się ona odnosi, tj. wiedzą respondenta, jego odczuciami, ocenami albo zewnętrznymi faktami, o których mówi respondent.

4. Jakie są sposoby na poprawienie badań ankietowych?

1. Badania pilotażowe (protest) - sprawdzenie narzędzi badawczych na małej grupie dobranej celowo. Sprawdza się np. czy pytania są dobrze sformułowane, czy kolejność pytań jest dobra, czy użyte pojęcia są jednoznaczne i zrozumiałe. Grupa poddawana tym badaniom jest to grupa dobrana celowo ze względu na niskie wykształcenie lub to, że osoby są laikami w danej dziedzinie - jeżeli te osoby zrozumieją pytania, to inni też je zrozumieją. Na podstawie wyników badań pilotażowych poprawia się dane badanie ankietowe.

2. Badania próbne - na małej grupie, ale dobranej tak, że jej członkowie są odzwierciedleniem grupy docelowej, przeprowadza się właściwe badania po to, aby dowiedzieć się, czy po przeprowadzeniu tego badania uzyskamy pożądane informacje, dane.

3. Autoweryfikacja - po przeprowadzeniu wywiadu kwestionariuszowego zostawia się go respondentom po to, aby respondent jeszcze raz mógł przemyśleć swoje odpowiedzi.

„Encyklopedia socjologii” hasło „Badania ankietowe”

1. Wydarzenia, które wpłynęły na wysoką popularność badań sondażowych.

1. Ruch surveyowy - rozwija się w końcu XIX i na początku XX wieku jako reakcja na społeczne problemy rodzącego się kapitalizmu. Badania surveyowe były to badania zbiorowości na jakimś terenie lub np. przedstawicieli pewnego zawodu, z których zebrane informacje miały służyć władzom administracyjnym do rozwiązywania problemów społecznych różnych grup, najczęściej najuboższych. Badania te prowadzili reformatorzy społeczni (Le Play, Booth - badali robotników) cel praktyczny.

2. Sondaże społeczne przeprowadzane w społecznościach lokalnych - przede wszystkim przeprowadzane w Stanach Zjednoczonych w latach 1905 - 1930. Badacze chcieli poznać problemy tych społeczności (dotyczące np. pracy, edukacji, służby zdrowia, przestępczości) w celu ich usunięcia cel praktyczny.

3. Badania opinii publicznej związane z chęcią poznania postaw przedwyborczych. Były to badania ogólnokrajowe na grupach reprezentatywnych. W związku z rozwojem tego typu badań powstają instytuty badawcze.

4. Badanie zachowań konsumenckich w celu projektowania skutecznych kampanii reklamowych.

5. Filozofia neopozytywistyczna - badania ankietowe zostały uprawomocnione naukowo.

2. W jakich dziedzinach wykorzystywane są badania surveyowe?

1. Badania opinii publicznej - mają na celu uchwycenie stanów świadomości i opinii społeczeństwa dotyczących bieżących, często kontrowersyjnych wydarzeń. Mają służyć śledzeniu zmian w nastawieniach, opiniach, nastrojach i przewidywaniu na tej podstawie przyszłych zachowań różnych zbiorowości, grup społecznych. Są to jedne z nielicznych typów badań, w których istnieje możliwość zweryfikowania trafności przewidywań. Np. badania ankietowe prowadzone przed i po wyborach, badania nastrojów społecznych.

2. Badania rynkowe (marketingowe) - koncentrują się na poznawaniu preferencji, gustów, stanu posiadania rozmaitych dóbr i zakresu korzystania z różnych usług grup zróżnicowanych ze względu na płeć, wiek, poziom dochodów, miejsce zamieszkania itd., a także na badaniu skuteczności akcji reklamowych, tak aby w efekcie zaprojektować najbardziej adekwatne kampanie promocyjne oraz móc przewidywać zachowania konsumentów.

3. Badania zachowań - ich zasadniczym celem jest opis faktograficzny, a nie poznanie stanu świadomości. Stosuje się je np. po to, aby porównać sposoby zachowań ludzi. Np. badania wiktymologiczne.

4. Badania akademickie - mają dostarczać materiału empirycznego do weryfikacji hipotez i w efekcie do formułowania twierdzeń teoretycznych o wyższym poziomie ogólności.

5. Wieloletnie programy badawcze - służą poznaniu zmian w opiniach, zachowaniach, postawach dokonujących się w danej grupie. Poznane fakty, opinie, postawy służą do globalnego opisu społeczeństw. Np. w Polsce PGSS (Polski Generalny Sondaż Społeczny) - przeprowadzany co dwa lata; badania przeprowadzane na próbach losowych; zadawane są te same pytania, dzięki czemu można dostrzec zachodzące zmiany społeczne.

6. Międzykrajowe analizy porównawcze - za pomocą jednolitych narzędzi bada się różne kultury, społeczeństwa, narody, formułując wnioski o szerszym zasięgu przestrzennym. Są one trudne do przeprowadzenia, bo: trudno jest sformułować problem badawczy, który mógłby być badany we wszystkich zbiorowościach; problem w interpretacji i porównywaniu tych wyników. Np. Eurobarometr.

3. Krytyka badań ankietowych.

1. Nie są to badania uniwersalne - nie mogą służyć do badania każdego problemu. Te techniki badawcze nie nadają się do zastosowania ich w badaniu hierarchii i zależności między ludźmi, gdyż badania te zakładają równość ludzi. Nie nadają się one także do badania spraw bardzo osobistych, spraw, które wymagają indywidualnego podejścia, które są bardzo skomplikowane, które nie dają się zawrzeć w pytaniach zamkniętych.

2. Badania te nie są neutralne społecznie - są to badania, na które wpływa kontekst kulturowy, w którym przeprowadzane są badania. Ogłoszenie wyników może wpłynąć na osoby badane.

Akulturacja badań ankietowych polega na oswojeniu się społeczeństwa z tym typem badań (w Polsce ona nastąpiła).

3. Na co dzień człowiek nie jest respondentem, to nie jest jego dyspozycja - krytyka ciągłej gotowości respondenta do udzielania odpowiedzi.

4. Wywiad kwestionariuszowy nie ma nic wspólnego ze zwykłą rozmową, ponieważ:

• respondent musi odpowiadać w narzuconym mu języku ankietera,

• temat rozmowy jest narzucony,

• nierówna pozycja respondenta i ankietera,

• nierówna rola ankietera i respondenta, gdyż ankieter jest odpowiednio przygotowany, przeszkolony do tej roli,

• brak dyskusji,

• respondent nie może przekształcać lub odrzucać pytań ankietera,

• wcześniejsze odpowiedzi respondenta nie mają wpływu na standardowy repertuar językowy stosowany przez ankietera.

4. Jakie są przyczyny tego, że badania przedwyborcze nie są traktowane jako prognozy przedwyborcze?

1. Część respondentów ma silną potrzebę uznania społecznego i wobec ankietera konformistycznie deklaruje opinie i zachowania popularne, nawet gdy nie są one zgodne z jego przekonaniami i z tym, co zamierza zrobić (np. na kogo zagłosować).

2. Osoby o niezdecydowanych poglądach, czując występującą podczas wywiadu presję na udzielanie odpowiedzi, skłonni są do nieszczerego deklarowania zamiaru głosowania na jakiegoś kandydata czy partię. Czasem ich deklaracja jest przypadkowa, czasem wskazują na kandydata najpopularniejszego, który ma najlepszą opinię w mediach itp.

5. Przedział ufności a poziom ufności.

PRZEDZIAŁ UFNOŚCI: A uzyska 49% ± 3% głosów, B uzyska 51% ± 3% głosów; A uzyska 46 - 52% głosów, B uzyska 48 - 54% głosów.

POZIOM UFNOŚCI: A uzyska 46 - 52% głosów z poziomem ufności = 0,99, czyli że na 99% taki będzie wynik głosowania, czyli że ilość głosów będzie w wyznaczonym przedziale (czyli w 1% możliwy jest błąd). Im wyższy jest poziom ufności, tym szerszy jest szacowany przedział.

6. Jak są na ogół dobierane próby do przeprowadzenia badań ankietowych?

Najczęściej próby dobiera się w sposób losowy, a gdy dobór losowy jest niemożliwy, to próby dobiera się kwotowo.

Z: K. Lutyńska „Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzenie narzędzia badawczego” rozdz. III: „Przygotowanie narzędzia badawczego do wywiadów kwestionariuszowych”

• pytania mogą być ułożone w bloki tematyczne - te bloki powinny być oddzielone od siebie jakimiś wprowadzeniami, aby zapewnić płynne przejście (np. „A teraz porozmawiajmy na temat ...”);

• gdy w pytaniach występuje możliwa odpowiedź „trudno powiedzieć”, to się jej nie czyta.

1. Co składa się na narzędzie badawcze w przypadku wywiadu kwestionariuszowego?

1. Kwestionariusz do wywiadu - jest to uporządkowana, zwykle też wydrukowana lista pytań na jeden temat lub na wiele tematów. Kwestionariusz bywa używany w różnego rodzaju badaniach socjologicznych. Są to przede wszystkim pytania kwestionariuszowe ułożone w określonej kolejności, które zadaje się badanemu. Budowa i sposób przeprowadzania:

• strona tytułowa (choć niektórzy uważają, że nie powinno jej być);

• na pierwszej stronie powinny pojawić się:

• firma, która realizuje badanie;

• miejsce do wpisania kolejnego numeru ankiety;

• tytuł (napisany prostym językiem, niesocjologicznym, ogólny - niemówiący dokładnie o czym mówi badanie, krótki i zachęcający);

• formuła aranżacyjna zob. 3. a) • Wprowadzenie do wywiadu;

• wywiad najlepiej jest przeprowadzić od razu, a nie umawiać się na inny termin;

• następnie ankieter powinien powiedzieć jakieś zdanie wprowadzające w temat, żeby respondent wiedział, że zaczyna się wywiad;

• zadawanie pytań;

• koniec wywiadu;

• na końcu na ogół znajduje się metryczka, czyli pytania o dane osobowe respondenta. Ale może być również tak, że metryczka znajduje się na początku. Może być również tak, że pytania metryczkowe umieszcza się w samym wywiadzie kwestionariuszowym;

• podziękowanie za rozmowę;

• odpowiedzi na ewentualne pytania;

• wyjście z miejsca przeprowadzania wywiadu;

• podpisanie się pod wywiadem;

• wypełnienie aneksu (ankiety) dla ankietera zob. 3. c) • Ankieta dla ankietera.

2. Instrukcja dla ankieterów składa się z dwóch części:

1. Część ogólna - tu omawiane są wszystkie sprawy dotyczące całości danego badania i jego problematyki, a więc cele badania, rodzaj próby, charakterystyka badanej zbiorowości, ogólne omówienie problematyki w poszczególnych częściach kwestionariusza, wyjaśnienie ogólnych stosowanych w wywiadzie pojęć, problem aranżacji wywiadu itp.

Badacz powinien tutaj wyjaśnić i sformułować główne zasady zadawania pytań kwestionariuszowych i zapisywania odpowiedzi (np. czy pytania można powtarzać, czy też nie; czy można je wyjaśniać i tłumaczyć, czy nie; czy wybrane w kafeteriach odpowiedzi podkreślać, czy obwodzić kółkiem; jak i kiedy posługiwać się kartami respondenta).

2. Część szczegółowa - zamieszcza się tu dyrektywy dotyczące sposobów zadawania poszczególnych pytań kwestionariuszowych.

3. Materiały pomocnicze:

1. Materiały służące do aranżacji wywiadu:

• Wprowadzenie do wywiadu - wprowadzenia są często drukowane na początku kwestionariusza do wywiadu. Zasadniczo jednak winny one znajdować się na osobnej karcie, a nawet w instrukcji dla ankieterów. Ankieterzy muszą nauczyć się wprowadzenia na pamięć i wygłaszać je na wstępie rozmowy z każdym respondentem.

Wprowadzenie powinno być uzupełnione dodatkową informacją dla ankieterów, którą umieszcza się w odrębnej instrukcji. Trzeba bowiem podać ankieterom, w jaki sposób mają odpowiadać respondentom na ich ewentualne pytania.

We wprowadzeniu do wywiadu (formule aranżacyjnej) powinny znaleźć się takie informacje dotyczące wywiadu, jak:

• przedstawienie się;

• dla jakiej firmy, instytucji prowadzi się badania;

• co to są za badania (np. badanie opinii na jakiś temat);

• dlaczego przychodzi się akurat do tego respondenta;

• ogólne poinformowanie respondentów o naukowym celu badań;

• zapewnienie o konfidencjalności (dane dostarczane przez respondenta posłużą do sporządzenia zestawień statystycznych i nikomu poza badaczem nie będą ujawnione);

• prośba o udział w wywiadzie, o udzielanie szczerych i wyczerpujących odpowiedzi.

We wprowadzeniu ankieter nie powinien mówić o:

• nie powinien pytać się o zgodę na udzielenie wywiadu;

• nie mówi się ile trwa wywiad (bez konkretnego pytania respondenta).

• Listy zapowiednie - wysyłane są przed planowanym wywiadem, ale niezbyt wcześnie. W liście tym na ogół zawarte jest wprowadzenie do wywiadu. Niekiedy znajduje się też telefon, gdzie respondent może zdobyć dodatkowe informacje lub np. odmówić wywiadu lub ustalić termin tegoż wywiadu.

W liście prosi się, aby respondent zachował list i oddał go ankieterowi (kontrola ankietera). Poza tym celem ważne jest również ułatwienie zadania ankieterowi - może on powołać się na ten list.

2. Materiały stanowiące pomoc dla respondenta.

• Karta respondenta - jest niezbędna w pytaniach długich lub wieloalternatywnych, a także, gdy w pytaniach występują skale. Kartę można wręczyć respondentowi i nie czytać już pytania lub po wręczeniu karty respondentowi przeczytać pytanie.

• Rysunki, zdjęcia - pomagają w prowadzeniu wywiadu, najczęściej występują w pytaniach marketingowych.

3. Materiały kontrolujące pracę ankietera.

• Końcowe oświadczenie - ankieter na końcu kwestionariusza oświadcza, że przeprowadził wywiad osobiście i ze wskazanym respondentem, co poświadcza swoim podpisem. Gdy ankieter zostanie przyłapany podczas kontroli na oszustwie, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

• Ankieta do ankietera - powinna być wypełniona jak najszybciej po wyjściu. Ankieta ta mówi o:

• o atmosferze wywiadu,

• o warunkach i sytuacji społecznej, w jakich przebiegał wywiad,

• informacje na temat respondenta,

• o tym, czy odpowiedzi respondenta były szczere i pełne,

• o tym, czy były osoby trzecie podczas wywiadu,

• o tym, czy pojawiły się pytania drażliwe dla respondenta.

Celem tej ankiety jest również kontrola przebiegu procesu badawczego ze szczególnym uwzględnieniem pracy ankieterów.

4. Materiały służące do zbierania dodatkowych informacji:

• Testy psychologiczne - najczęściej wypełniane są przez samego respondenta. Mają one na celu stwierdzenie cech osobowościowych danego respondenta.

• Karta realizacji wywiadu - dotyczy wywiadów niezrealizowanych. Ma ona na celu wyjaśnienie dlaczego wywiad ten nie został zrealizowany. Jest to również kontrola ankietera.

2. Kolejność pytań w kwestionariuszu.

Pytania w kwestionariuszu ułożone są w pewnej kolejności: powinno zaczynać się od pytań prostych i ciekawych (zachęca się respondenta do wywiadu), w środku są pytania bardziej trudne i mniej ciekawe, a na zakończenie znów daje się pytania proste i ciekawe (żeby respondent miał dobre wrażenia).

Z: A. P. Wejland „Kwestionariusz w wywiadzie socjologicznym. Podstawowe pojęcia.”

1. Rodzaje kwestionariuszy.

1. Na jeden temat.

2. Na wiele tematów - omnibus.

2. Rodzaje pytań kwestionariuszowych. Podaj przykłady.

1. Pytania otwarte - zakres możliwych odpowiedzi jest nieograniczony, umożliwia respondentowi sformułowanie odpowiedzi w jego własny sposób, ponieważ nie narzuca z góry żadnego możliwego (dopuszczalnego) jej wariantu. Np.: - Co Pan myśli na temat wejścia do UE?

2. Pytania zamknięte - pytanie z wyznaczonymi z góry możliwymi (dopuszczalnymi) odpowiedziami, spośród których respondent ma dokonać wyboru (choć niekoniecznie odpowiedzi te muszą być wypisane jako możliwe alternatywy). Nazywa się je czasami pytaniami skategoryzowanymi lub pytaniami wyboru, lub pytaniami z wyborem. Składa się z jednej lub dwóch podstawowych części: podstawowej („wywołuje” temat, czyli wskazuje na przedmiot pytania) oraz - niekoniecznie - rozwijającej (tu przedstawione są możliwe alternatywy). Np.: - Do których warszawskich teatrów Pan uczęszcza?

1. Pytania dychotomiczne - respondent dokonuje wyboru między dwiema wyłączającymi się odpowiedziami. Należą do nich przede wszystkim pytania oparte na parze zdań logicznie sprzecznych, czyli pytania typu „tak-nie”. Np.: Czy P. zdaniem można karać więzieniem lekarza za przerywanie ciąży?
   Do pytań dychotomicznych niektórzy zaliczają również pytania przedstawiające tylko dwie przeciwne postawy (opinie, oceny) typu „za-przeciw”, bez tzw. trzeciej możliwości. Np.: Czy jest P. za, czy przeciw wejściu Polski do UE?

2. Pytania ze skalami - mogą to być pytania:

• Ze skalami graficznymi - określeniom słownym są przyporządkowane odpowiednie punkty lub odcinki na rysunku, tzn. każda kategoria odpowiedzi ma tu opis słowny i rysunkowy jednocześnie.

• z opisem każdego punktu na skali - np.: W jakim stopniu interesuje się Pan(i) sprawami polityki w naszym kraju? Czy jest Pan(i) zainteresowany(a) polityką:

*________*_________*_________*_________*_________*

bardzo słabo słabo średnio mocno bardzo mocno

• z opisem jedynie punktów skrajnych na skali - słowny opis uzyskują tylko pozycje skrajne, podczas gdy pozycje pośrednie są oznaczone numerycznie lub graficznie (bądź jednocześnie na oba sposoby). Wyjątek stanowić może punkt środkowy. Oznaczenia numeryczne mogą być liczbami całkowitymi (dodatnimi, ujemnymi albo zerem), mogą też wyrażać procenty czy stopnie, np. w tzw. termometrze uczuć lub opinii.

• Bez skal graficznych.

• Ze skalą jednobiegunową - przy niektórych pytaniach możliwe alternatywy układają się w skalę jednobiegunową, np. w skalę od „maksimum” do „zera” w występowaniu danej cechy lub danego zjawiska. Np.: Jak często P. poglądy różnią się od poglądów i opinii P. krewnych?

zawsze 1

bardzo często, często 2

od czasu do czasu 3

bardzo rzadko, rzadko 4

nigdy 5

• Ze skalą dwubiegunową - np. ze skalą postawy od bieguna dodatniego, czyli „za” („aprobuję”, ”całkowicie się zgadzam”) do bieguna ujemnego, czyli „przeciw” („odrzucam”, „całkowicie się nie zgadzam”). Na skali mogą ponadto występować różne stopnie aprobaty i odrzucenia. Np.: Czy ogólnie rzecz biorąc zmiany polityczne zachodzące w Polsce w ostatnich latach:

zdecydowanie Pan(i) popiera 1

popiera Pan(i) 2

jest Pan(i) przeciw tym zmianom 3

jest Pan(i) zdecydowanie przeciw tym zmianom 4

Na wyobrażeniu skali dwubiegunowej są także oparte pewne pytania o natężenie cechy lub zjawiska. Np.: Jak określił(a)by Pan(i) stosunek do religii swojego ojca? Czy Pana (Pani) ojciec jest (był):

głęboko wierzący 1

wierzący 2

niezdecydowany 3

przeciwnik religii 4

• Są także pytania, przy których nie prezentuje się wprost, ale zakłada milcząco istnienie pewnej skali, np. skali starszeństwa lub skali trudności wychowawczych. Oczekują one wówczas wskazania, kto (jeden jedyny) na danej skali zajmie pozycję „najstarszego w rodzinie” lub „najtrudniejszego do wychowania”. Dotyczy to również wszelkich pytań żądających określenia najlepiej pasującego do opisu danej sytuacji, do wyrażenia własnego stosunku do niej itp.

3. Pytania z kafeteriami - możliwe warianty odpowiedzi nie wyłączają się, dopuszcza się zatem, że respondent wybierze spośród nich tyle, ile uzna za właściwe (zgodne z prawdą, trafne). Przy niektórych tego typu pytaniach wybór jest ograniczony - od respondenta żąda się w nich np. by w odpowiedzi podał nie więcej niż trzy z wchodzących w grę możliwości. Np.: Jak Pan(i) sądzi, jaki jest w małżeństwie najlepszy sposób na przeprowadzenie swojej woli w spornej sprawie? (Wręczyć kartę 41) Proszę wybrać z karty dwie odpowiedzi.

rozmowa, dyskusja 1

płacz 2

obrażanie się 3

„ciche dni”, nierozmawianie ze sobą 4

szantaż 5

dowcip, żart 6

przymilanie się 7

zrobienie awantury 8

użycie siły 9

nie ma żadnego sposobu, mąż/żona zawsze stawia na swoim. 10

4. Pytania-tabele - np.: - W jakie dni i o jakiej porze ogląda P. na ogół program telewizyjny? /WSTAWIĆ KRZYŻYKI W ODPOWIEDNIE KRATKI/

w:	czy rano	po południu	wieczorem	czy w nocy?
1. dni powszednie
2. w soboty
3. w niedziele i święta

3. Pytania półotwarte - wyróżnione są możliwe odpowiedzi, ale respondent może dodać własną odpowiedź.

4. Pytania prekategoryzowane - są to pytania otwarte dla respondenta, ale zamknięte dla ankietera (ankieter ma przygotowane możliwe odpowiedzi i zalicza odpowiedź respondenta do którejś z podanych kategorii).

5. Pytania filtrujące - za pomocą tego pytania na wstępie całej serii pytań z góry wydziela się tych respondentów, którym można z sensem zadać pewne dalsze pytania. Wychwytuje więc osoby, których będą dotyczyć kolejne pytania, oraz osoby, których te pytania nie dotyczą (mogą ich jednak dotyczyć inne pytania). W wielu wypadkach stosuje się je także do tego, by odsiać osoby niepoinformowane. Funkcję filtra może pełnić także pytanie otwarte. Np.: pytanie: - Czy ma Pan dzieci? aby wiedzieć, czy zadać następne pytanie: - Ile czasu dziennie poświęca Pan swoim dzieciom?

6. Pytania puste - jeden z rodzajów pytań pułapek. Są to pytania, na które nie można odpowiedzieć prawdziwie, bo dotyczą np. nieistniejących organizacji. Badacze chcą, by pytania puste zadawać tak, jak inne pytania, choćby były według ankietera pozbawione sensu. Niektóre z tych pytań są czerpane wprost z testów psychologicznych i mają określony sens diagnostyczny. Sprawdzają one logiczną zgodność i spójność odpowiedzi. Np.: Jak często miewa Pan(i) natrętne myśli?

zawsze 1

bardzo często, często 2

od czasu do czasu 3

bardzo rzadko, rzadko 4

nigdy 5

nie wiem 6

Z: K. Lutyńska „Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzenie narzędzia badawczego” rozdz. IV: „Sprawdzanie narzędzia badawczego w pilotażu pogłębionym”

1. Kiedy i w jakim celu wywiad kwestionariuszowy poddaje się badaniom pilotażowym?

Badaniom pilotażowym poddaje się pierwszą wersję wywiadu w celu sprawdzenia narzędzia badawczego. Po przeprowadzeniu wywiadu pilotażowego poprawia się właściwe narzędzie badawcze.

2. Szczegółowe cele badania pilotażowego.

• Sprawdzenie sformułowania konkretnych pytań:

• czy terminy są zrozumiałe;

• czy respondenci rozumieją tak samo pytanie jak badacz;

• czy kafeterie z pytaniami są wyczerpujące;

• czy kolejność pytań jest dobra.

• Sprawdzenie instrukcji dla ankietera:

• czy jest jasna;

• czy ankieterzy nie mają problemów z zadawaniem określonych pytań.

• Sprawdzenie materiałów pomocniczych:

• np. czy w danym pytaniu potrzebna jest karta respondenta.

• Sprawdzenie całej sytuacji, w której przeprowadzany jest wywiad:

• atmosfera wywiadu;

• wpływ miejsca na wywiad;

• wpływ osób trzecich na wywiad.

3. Jakie zadania ma ankieter w prowadzeniu badania pilotażowego?

• Obserwacja tego, jak respondent reaguje na pytania, a także wysyłanych przez niego komunikatów niewerbalnych;

• Zapisywanie wszelkich opinii respondenta;

• Zapisywanie próśb respondentów o powtórzenie lub wytłumaczenie pytania;

• Sprawdzenie, czy wywiad nie jest za długi; kiedy respondent zaczyna wykazywać zniecierpliwienie;

• Sprawdzenie, które pytania są trudne i drażliwe dla respondenta;

• Obserwacja własnych reakcji.

4. Jakich technik połączeniem jest wywiad pilotażowy?

Jest to połączenie technik wywiadu kwestionariuszowego, obserwacji uczestniczącej i wywiadu o wywiadzie.

5. Jakie instrukcje dołączane są do wywiadu pilotażowego?

1. Instrukcja właściwa - jest ona później dołączona do właściwego wywiadu.

2. Instrukcja metodologiczna - znajdują się w niej dyrektywy dotyczące przeprowadzenia wywiadu pilotażowego, a także dodatkowe pytania opracowane przez konsultanta metodologicznego.

6. Co to jest pytanie sondujące?

Jest to własne pytanie zadane przez ankietera respondentowi (zadawanie takich pytań we właściwym wywiadzie kwestionariuszowym nie jest dozwolone).

7. Wymóg stawiany ankieterom pilotażowym.

Ankieterzy pilotażowi muszą być doświadczonymi ankieterami przeprowadzającymi zwykłe wywiady kwestionariuszowe.

Z: K. Lutyńska „Wywiad kwestionariuszowy. Przygotowanie i sprawdzenie narzędzia badawczego” rozdz. II: „Wady pytań kwestionariuszowych”

1. Rodzaje wad pytań kwestionariuszowych.

1. Wady strukturalne - związane z nieprawidłową budową pytania. Rodzaje uchybień strukturalnych:

1. Ogólna niejasność pytania kwestionariuszowego (może być ona związana z nieokreślonością lub brakiem poszukiwanej informacji) - albo całe pytanie kwestionariuszowe, albo użyte w nim słowo jest tak sformułowane, że respondent nie wie, o co w nim chodzi i czego od niego oczekują.

2. Nieporządne sformułowanie pytania kwestionariuszowego - wyraża się np. w:

• zredagowaniu w postaci zdania oznajmującego (zamiast zdania pytającego lub rozkazującego), czy nawet w postaci jednego czy dwóch wyrazów lub haseł, co może prowadzić do destandaryzacji uzyskiwanych informacji, ponieważ każdy ankieter może je zadawać w inny sposób;

• niejednorodności formy gramatycznej - najczęściej występuje w kafeteriach pytań zamkniętych.

3. Wszelkiego rodzaju błędy logiczne, a przede wszystkim niewyczerpywalność bądź nierozłączność alternatyw w kafeterii, co nie pozwala respondentowi jednoznacznie zaliczyć się do danej kategorii.

4. Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie kwestionariuszowe, w tym również przez pytania-tabele - błąd ten polega na łączeniu paru pytań w jedno, przy istniejących kilku poszukiwanych informacjach.

5. Zbytnia czułość lub jednokierunkowość skal - nadmierne i nieumiejętne stosowanie skal w badaniach kwestionariuszowych, brak znajomości sposobów zapobiegania mechanicznym odpowiedziom respondentów prowadzi niekiedy do tego, iż pytania ze skalami przynoszą informacje wyłącznie przypadkowe.

6. Równoległe używanie w jednej odpowiedzi (alternatywie) dwóch różnych określeń - mimo, iż badaczowi wydaje się, że użyte określenia są bardzo podobne czy identyczne, to respondenci mogą je zrozumieć inaczej.

7. Błędy multiplikacji - występują one w pytaniach zamkniętych wszędzie tam, gdzie osoby, rzeczy, fakty, zjawiska itp., o których mówi się w pytaniu, są podawane w liczbie mnogiej, a odpowiedź przygotowana jest w formie alternatywnej w kafeterii dysjunktywnej (zdanie złożone za pomocą spójnika „albo” w znaczeniu „zachodzi co najwyżej jedno z dwojga”) lub w skali. Np. na pytanie: - Jakie stosunki utrzymuje Pan(i) z rodzicami? Respondent może odpowiedzieć: - Z matką dobre, z ojcem złe.

2. Wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza - pytania obciążone tymi wadami, są to takie pytania, w przypadku których założenie poszukiwanej informacji jest fałszywe. W pytaniach tych nie ma odpowiedniości między tekstem pytania kwestionariuszowego a klasami odpowiedzi, którym odpowiadają jakieś możliwości wskazane w poszukiwanej informacji. Czyli w pytaniach niedostosowanych nie występują cechy, których dotyczy poszukiwana informacja. Najczęstszym objawem jest brak pytań filtrujących. Np. Pytanie: „W którym roku urodziła się P. żona?” Możliwa odpowiedź: „Jestem kawalerem”.

3. Wady związane ze zbytnią trudnością pytania - trudne są takie pytania, które u wielu respondentów nie wywołują obrazu koniecznych procesów psychicznych w zakresie zrozumienia pytania, sformułowania stanowiska czy werbalizacji odpowiedzi. Pytania trudne wymagają więc od respondenta znacznego, najczęściej zbyt dużego wysiłku, a od ankietera z reguły dodatkowych wypowiedzi zmierzających do przystosowania bodźca. Zatem trudność pytania kwestionariuszowego jest to prawdopodobieństwo zakłóceń w procesach psychicznych respondenta prowadzących do uformowania prawidłowej odpowiedzi. Zakłócenia te mają swoją przyczynę w jego ograniczonych możliwościach intelektualnych. Konsekwencją zadawania pytań zbyt trudnych jest przede wszystkim zwiększenie liczby odpowiedzi nieistotnych.

1. Trudność związana ze sprawą języka, w którym redagowane są poszczególne pytania - respondenci nie umieją odpowiedzieć na pytania obciążane tą wadą ze względu na stylistykę języka, w jakim je zredagowano, układ gramatyczny, długość zdania, skomplikowaną składnię i błędy językowe.

2. Trudność pytań wynikająca z zadań, jakie stawia się respondentom do wykonania - zadania, które respondent musi wykonać mogą dotyczyć rozmaitych problemów, np. przypominania sobie czegoś, dokonywania jakichś obliczeń, wyobrażania sobie czegoś itp. Wypełnianie tak różnorodnych zadań zakłada, iż respondenci posiadają rozmaite umiejętności. Dla niektórych osób zadania, które stawia się w pytaniu mogą być zbyt trudne ze względu na brak pewnych umiejętności czy wiedzy. Pytanie nie może być więc zbyt skomplikowane i zawierać zbyt wiele zaleceń, które respondent musiałby wykonać. Zadanie to powinno być całkowicie zrozumiałe i nie budzące żadnych wątpliwości.

4. Wady związane ze zbytnią drażliwością pytania - jeśli jakieś pytanie kwestionariuszowe wywołuje u respondenta niepożądane procesy psychiczne takie, jak np.: lęk, obawę, zaniepokojenie, wzruszenie, gniew, złość, zażenowanie, wstyd itd. i obniża to szansę zachodzenia koniecznych procesów prawidłowych, to wówczas jest ono dla badanego drażliwe. W wyniku zaistnienia procesów niepożądanych respondenci mogą udzielać odpowiedzi nieistotnych lub nietrafnych, a także może zostać zepsuta atmosfera wywiadu.

5. Wady wynikające z faktu, iż pytanie sugeruje odpowiedź - pytanie sugerujące czy tendencyjne to takie pytanie, którego autor poprzez wady popełniane przy jego formułowaniu, podpowiedział, podsunął czy zasugerował respondentowi jedną określoną czy też kilka określonych odpowiedzi. Np. w pytaniu zamkniętym jest więcej alternatyw „za” niż „przeciw” lub odwrotnie.

Z: A. Sułek „Logika analizy sondażowej” M. Rosenberg „Logika analizy sondażowej” + xero z przykładami

1. Typy zależności między dwiema zmiennymi.

1. Zależności symetryczne - żadna ze zmiennych nie wpływa na drugą.

2. Zależności wzajemne - obie zmienne wpływają na siebie nawzajem. W zależnościach wzajemnych nie można wskazać jednej ze zmiennych jako przyczyny, a drugiej jako skutku. Jednak siły przyczynowe tu działają.

3. Zależności asymetryczne - jedna ze zmiennych wpływa na drugą. Pozwalają one ustalić związki przyczynowe. Na podstawie kryterium podatności na wpływy można wyróżnić zmienną zależną i zmienną niezależną. Z dwu zmiennych przyczyną (czyli zmienną niezależną) jest ta, która jest pierwsza w czasie i mniej wrażliwa na zmiany - jest to najczęściej zmienna demograficzna.

2. Jak można sprawdzić, czy wykryta zależność między zmiennymi jest prawdziwa, czy nie?

1. Nieprofesjonalnie.

2. Poprzez interpretację, czyli poprzez wprowadzenie do analizy trzeciej zmiennej zwanej kontrolną. Przebieg analizy ze zmienną kontrolną:

• Zmierzenie zależności początkowej między zmienną zależną a niezależną.

• Wybór zmiennej kontrolnej.

• Podział zbiorowości na podgrupy wg zmiennej kontrolnej.

• Sprawdzenie, co się stało z zależnością początkową po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej w wyróżnionych podgrupach:

1. zależność początkowa osłabła lub zniknęła;

2. zależność początkowa nie zmieniła się;

3. zależność pojawiła się;

4. zależność początkowa odwróciła się.

Przykłady: Referendum na temat poparcia dla prezydenta. Zmienna zależna - poparcie lub jego brak. Zmienna niezależna - płeć. Wprowadzona zmienna kontrolna - miejsce zamieszkania.

Ad. A) Zależność początkowa osłabła lub zniknęła:

?	PŁEĆ
		K	M
TAK	70	20
NIE	30	80
RAZEM	100	100

MIASTO
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	50	49
NIE	50	51
RAZEM	100	100

WIEŚ
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	48	49
NIE	52	51
RAZEM	100	100

Zależność początkowa po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej zniknęła, czyli była to zależność pozorna - 100%-owa pewność.

Ad. B) Zależność początkowa nie zmieniła się:

?	PŁEĆ
		K	M
TAK	70	20
NIE	30	80
RAZEM	100	100

MIASTO
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	75	20
NIE	25	80
RAZEM	100	100

WIEŚ
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	80	15
NIE	20	85
RAZEM	100	100

Potwierdzenie początkowej hipotezy o zależności zmiennych - nie jest to jednak pewność 100%-owa.

Ad. C) Zależność pojawiła się:

?	PŁEĆ
		K	M
TAK	50	49
NIE	50	51
RAZEM	100	100

MIASTO
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	75	20
NIE	25	80
RAZEM	100	100

WIEŚ
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	80	15
NIE	20	85
RAZEM	100	100

Zależności początkowej nie było, ale po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej zależność pojawiła się, czyli była to pozorna niezależność.

Ad. D) Zależność początkowa odwróciła się:

?	PŁEĆ
		K	M
TAK	20	70
NIE	80	30
RAZEM	100	100

MIASTO
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	75	20
NIE	25	80
RAZEM	100	100

WIEŚ
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	80	15
NIE	20	85
RAZEM	100	100

Zależność początkowa po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej odwróciła się: mężczyźni są rzadziej „za” niż kobiety.

E) Pojawienie się nowej zależności:

?	PŁEĆ
		K	M
TAK	20	70
NIE	80	30
RAZEM	100	100

MIASTO
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	75	80
NIE	25	20
RAZEM	100	100

WIEŚ
?	PŁEĆ
		K	M
TAK	20	15
NIE	80	85
RAZEM	100	100

Okazało się, że poparcie nie zależy od płci, ale od miejsca zamieszkania.

3. Rodzaje zmiennych kontrolnych.

1. Zmienne uboczne (zewnętrzne) - zmienna kontrolna nie jest powiązana z żadną ze zmiennych (ani z zależną, ani z niezależną). Jeżeli wprowadzi się taką zmienną, to można wykryć zależność pozorną.

2. Zmienne składowe - zmienną niezależną staramy się podzielić na części składowe. Jeżeli po wprowadzeniu jednej z tych części jako zmiennej kontrolnej zależność osłabnie lub zniknie, to można mówić o tym, że zmienna kontrolna jest zmienną składową.

3. Zmienne globalne - zmienna niezależna jest częścią składową pewnej zmiennej globalnej, którą staramy się znaleźć - będzie ona pełniła funkcje zmiennej kontrolnej. Jeżeli po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej zależność osłabnie lub zniknie, to zmienna kontrolna jest zmienną globalną.

4. Zmienne interweniujące - wchodzą pomiędzy zmienną niezależną a zmienną zależną (X → Y; X → T → Y). Aby można mówić o zmiennej kontrolnej, że jest zmienną interweniującą, muszą zachodzić następujące zależności: X → Y, X → T, T →Y. Jeżeli po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej zależność osłabnie lub zniknie, oznacza to, że jest to zmienna interweniujaca.

5. Zmienne poprzedzające - zmienne, które występują przed zmienną niezależną. Warunki, jakie muszą być spełnione, aby zmienna kontrolna była zmienną poprzedzającą:

• wszystkie trzy zmienne muszą być ze sobą powiązane;

• zależność początkowa między zmienną niezależną a zależną w podgrupach wyróżnionych ze względu na zmienną poprzedzającą - nie znika;

• zależność początkowa między zmienną poprzedzającą a zmienną zależną w podgrupach wyróżnionych ze względu na zmienną zależną - znika.

6. Zmienne tłumiące - jeżeli zależność początkowa nie istnieje, a po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej zależność pojawia się, znaczy to, że była ona tłumiona przez tę zmienną i że mamy do czynienia z pozorną niezależnością.

7. Zmienne odwracające - po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej kierunek zależności się zmienia, czyli interpretacja początkowa jest dokładnie odwrotna od interpretacji po wprowadzeniu zmiennej kontrolnej.

4. Przed jakimi błędami chronią nas zmienne kontrolne?

1. Przed przyjęciem fałszywej hipotezy (zmienne uboczna, odwracająca).

2. Przed odrzuceniem prawdziwej hipotezy (zmienne tłumiąca, odwracająca).

Z: A. Sułek „Metody analizy sondażowej” K. Koseła, A. Sułek „Metody badań procesów społecznych” + przykłady na xero

1. Na podstawie jakich danych można badać procesy społeczne?

Na podstawie danych statystycznych lub sondażowych.

2. Na czym polegają badania pseudodynamiczne?

Do badań tych uciekamy się wtedy, gdy badane procesy społeczne są bardzo rozciągnięte w czasie, zmiany zachodzą powoli, a badacz nie dysponuje odpowiednio oddalonymi od siebie obserwacjami zmieniających się obiektów. Badania te prowadzone są na podstawie danych, charakteryzujących obiekty w tym samym momencie - obiekty te dobrane są tak, że można o nich założyć, że reprezentują jedynie różne stopnie zaawansowania tego samego procesu. Badanie wykonywane jest raz.

Jednak może się okazać, że założony jednotorowy rozwój danego procesu społecznego będzie błędny - wystąpią pewne nieoczekiwane okoliczności, np. rewolucja, kataklizm itp.

3. Na czym polegają badania dynamiczne?

Procesy społeczne badane są na podstawie danych charakteryzujących ten sam obiekt w różnych momentach. Tak więc badania te wymagają wielokrotnego ich przeprowadzenia na opisywanych obiektach przy użyciu tego samego narzędzia. Może to być zaledwie dwukrotna obserwacja, ale wówczas można stwierdzić jedynie stałość lub zmianę - przyrost lub ubytek opisywanych własności. Procesy rzadko jednak polegają na jednostajnej zmianie wartości zmiennej - dlatego konieczne są pomiary wielokrotne. Muszą być one także odpowiednio rozciągnięte w czasie i dokonane w momentach istotnych ze względu na przebieg badanego procesu. Do określenia istotnych momentów badanych procesów niezbędna jest teoria.

4. Czym badania pseudodynamiczne różnią się od badań dynamicznych?

Badania pseudodynamiczne	Badania dynamiczne
Badanie jednorazowe.	Badanie wielokrotne.
Badanie na wielu obiektach.	Badanie jednego obiektu.
Dane wykorzystywane w badaniu charakteryzują badane obiekty w tym samym momencie.	Dane wykorzystywane w badaniu charakteryzują badany obiekt w różnych momentach.
Badane procesy są bardzo rozciągnięte w czasie i badacz nie dysponuje danymi o zmieniających się obiektach.	Badane procesy bądź są do siebie zbliżone w czasie, bądź nawet gdy są od siebie w czasie oddalone, to badacz dysponuje danymi umożliwiającymi przeprowadzenie analizy.

5. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje badań dynamicznych.

1. Analiza szeregów czasowych - jej najważniejszym zadaniem jest ustalenie trendu. Jedynym jej warunkiem jest to, aby jednostki obserwacji opisywane w różnych momentach pochodziły z tej samem zbiorowości statystycznej - nie muszą to być zatem te same jednostki statystyczne.

Materiałem najczęściej używanym do sporządzania szeregów czasowych są dane zebrane w sondażach powtarzanych, czyli w badaniach na różnych próbach losowych z tej samej zbiorowości. Często wykorzystuje się też dane statystyczne.

Badanie to musi być co najmniej dwukrotne, przeprowadzone przy pomocy tego samego narzędzia badawczego w dwóch różnych momentach czasowych.

W związku z tym, że nie bada się za każdym razem tych samych osób, to wnioski z badań dotyczą tylko całej populacji, a nie mówią nic o zmianach poszczególnych jednostek. Możliwe jest więc obliczenie zmiany netto, czyli tego, jak zmieniła się grupa jako całość.

2. Badania panelowe - jest to udoskonalenie badań szeregów czasowych. Udoskonalenie to polega na tym, że możemy wypowiadać się nie tylko o zbiorowościach statystycznych, ale również o poszczególnych jednostkach obserwacji. Dzięki temu wiadomo nie tylko o rozmiarze zmiany zbiorowości, lecz również wiemy, dzięki jakim to zmianom jednostek zmieniła się zbiorowość jako całość. W tym celu konieczne jest wielokrotne badanie tych samych jednostek tym samym narzędziem.

Badanie to może być więc zakłócone czynnikiem zakłócającym, jakim jest śmiertelność osób badanych (odmowa uczestniczenia w dalszych badaniach itp.)

Dzięki tym badaniom można powiedzieć, jak zmieniła się populacja (zmiana netto), a także jak zmieniły się poszczególne jednostki (zmiana brutto).

6. Czym badania szeregów czasowych różnią się od panelowych?

Badania szeregów czasowych	Badania panelowe
Nie trzeba badać cały czas tych samych jednostek, osoby badane muszą jedynie pochodzić z tej samej - badanej - zbiorowości.	Bada się za każdym razem te same jednostki.
Wnioski z badań dotyczą tylko całej zbiorowości - można obliczyć jedynie zmianę netto.	Możliwe jest wypowiadanie się nie tylko o całej zbiorowości, ale także o poszczególnych jednostkach - można obliczyć zmianę netto i zmianę brutto.
Nie działa czynnik zakłócający „śmiertelność osób badanych”.	Działa czynnik zakłócający „śmiertelność osób badanych”.

7. W przypadku jakich badań można obliczyć zmianę netto i zmianę brutto?

Zmianę netto można obliczyć w przypadku badań szeregów czasowych i w badaniach panelowych, natomiast zmianę brutto jedynie w badaniach panelowych.

8. Jakie informacje uzyskujemy z obliczenia zmiany netto i zmiany brutto?

Zmiana netto mówi o tym, jak zmieniła się cała populacja, natomiast zmiana brutto mówi o tym, jak zmieniły się poszczególne jednostki.

Zmiana netto ≤ zmianie brutto.

Zmiana brutto ≥ 0%.

9. Jak obliczyć zmianę brutto? (na podstawie przykładu A - z xera). Interpretacja wyniku.

Zmiana brutto = od wszystkich osób badanych odejmuje się te, które są stałe w poglądach (na przekątnej). Następnie wylicza się, jaki stanowią one procent osób w całości.

Z przykładu A: 928 - (29 + 309 + 87 + 71 + 125) = 307

928 - 100%


307 - x%

928x = 30700

x = 30700 : 928 = 33,08%

Drugi sposób: zmiana brutto = suma osób, które się zmieniły (nad i pod przekątną).

Z przykładu A: 20 + 2 + 1 + 0 + 26 + 63 + 11 + 4 + 2 + 46 + 35 + 7 + 0 + 7 + 20 + 30 + 0 + 1 + 4 + 28 = 307 = = 33,08%

Zmiana brutto wynosząca 33,08% oznacza, że 33,08% osób badanych zmieniło swoją identyfikację religijną między I i II badaniem.

10. Jak obliczyć zmianę netto? (na podstawie przykładu A - z xera). Interpretacja wyniku.

Zmiana netto = tych, co się zmienili w II badaniu (w przykładzie nad przekątną) odejmujemy od tych, którzy zmienili się w I badaniu (w przykładzie pod przekątną).

Z przykładu A: (26 + 2 + 46 + 0 + 7 + 20 + 0 + 1 + 4 + 28) - (20 + 2 + 1 + 0 + 63 + 11 + 4 + 35 + 7 + 30) =
= -39 = -4,2%

Zmiana netto wynosząca -4,2% oznacza, że religijność w badanej grupie osłabiła się o 4,2 punktu procentowego.

11. Zadania.

1. Zinterpretować zmianę brutto i zmianę netto (będą podane), np.:

Zmiana brutto = 100%. Zmiana netto = 0%. - Ci którzy popierali prezydenta przestali, a ci, którzy nie popierali prezydenta zaczęli go popierać. Poparcie populacji nie zmieniło się.

Zmiana brutto = 10%. Zmiana netto = 10%. - 10% badanych zmieniło swoje poglądy. Poparcie dla prezydenta wzrosło o 10 punktów procentowych. Tak więc 10% badanych, którzy zmienili poglądy, zmieniło je na korzyść prezydenta, a nikt nie zmienił poglądów na niekorzyść prezydenta.

Zmiana brutto = 10%. Zmiana netto = -10%. 10% osób zmieniło swoje zdanie na niekorzyść prezydenta. O 10 punktów procentowych spadło poparcie dla prezydenta.

2. Na podstawie tabeli z danymi obliczyć zmianę netto i zmianę brutto, np.:

T1	T2	T3		RAZEM
					TAK	NIE
	TAK	TAK	10	20	30
		NIE	0	50	50
	NIE	TAK	5	10	15
		NIE	5	0	5
RAZEM		20	80	100


Trzy przypadki:

1) T₁ a T_2:

T2	T1		RAZEM
		TAK		NIE
TAK	10 + 20 = 30	5 + 10 = 15	45
NIE	0 + 50 = 50	5 + 0 = 5	55
RAZEM	80	20	100

Zmiana netto = -35% (15 - 50) - o 35 punktów procentowych zmniejszyło się poparcie dla prezydenta.

Zmiana brutto = 65% (100 - 30 - 5) - 65% osób zmieniło swoje poglądy na temat poparcia dla prezydenta.

2) T₂ a T₃:

T2	T3		RAZEM
		TAK		NIE
TAK	10 + 5 = 15	20 + 10 = 30	45
NIE	0 + 5 = 5	50 + 0 = 50	55
RAZEM	20	80	100

Zmiana netto = -25% (5 - 30) - poparcie dla prezydenta spadło o 25 punktów procentowych.

Zmiana brutto = 35% (100 - 50 - 15) - 35% badanych zmieniło swoje poglądy na temat poparcia dla prezydenta.

3) T₁ a T_3:

T1	T3		RAZEM
		TAK		NIE
TAK	10 + 0 = 10	20 + 50 = 70	80
NIE	5 + 5 = 10	10 + 0 = 10	20
RAZEM	20	80	100

Zmiana netto = -60% (10 - 70) - poparcie dla prezydenta spadło o 60 punktów procentowych.

Zmiana brutto = 80% (100 - 10 - 10) - 80% badanych zmieniło swoje poglądy na temat poparcia dla prezydenta.

Z: Studia Socjologiczne 1961 r. z. 2 K. Doktór „O stosowalności obserwacji uczestniczącej jako metody badań socjologicznych w przemyśle”

Obserwacji uczestniczącej ukrytej w zakładzie przemysłowym dokonywał socjolog. Celem tego badania było stwierdzenie:

• jakie są zachowania robotników w zespołach robotniczych;

• jakie są postawy robotników wobec siebie nawzajem, a także wobec kierowników i obowiązujących norm;

• jakie są stosunki zarządzających z zarządzającymi;

• jakie są stosunki panujące na stanowiskach kierowniczych.

Obserwacja była podzielona na dwa etapy:

1. Socjolog pracował jako ślusarz:

1. w fabryce najlepszej pod względem osiągów, produktywności - z kolegami z pracy nie miał zbyt dobrych kontaktów, izolowano go od spraw grupy. Nie był tu akceptowany m.in. dlatego, że nie wyrabiał normy - zaniżał poziom.

2. w fabryce najgorszej pod tym samym względem - był pełnoprawnym uczestnikiem nieformalnej grupy robotników.

2. Praca w zarządzie.

Jest to obserwacja uczestnicząca, bo zachowania badacza wchodziły w skład obserwowanych zjawisk. Oprócz obserwacji w skład obserwacji uczestniczącej wchodzi również komunikowanie.

Z: red. A. Sułek, K. Nowak, A. Wyka „Poza granicami socjologii ankietowej” P. Moczydłowski „O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych.”

Badanie to miało skupić się na tym, jaką postawę wobec poznawania siebie zajmą członkowie instytucji totalnej - więzienia.

Badanie to jednak napotykało na trudności. Działo się tak dlatego, że warunkiem prowadzenie badań w więzieniu było zatwierdzenie tematu badań i narzędzia badawczego przez kierownictwo więzienia.

Tak więc studenci przeprowadzili wywiady kwestionariuszowe zgodnie z dyrektywami kierownictwa. Nie mogli oni sami wybierać więźniów do badania - wybierali ich funkcjonariusze, a wybierali oni osoby, które donosiły im na temat przeprowadzanych badań lub takie, które były blisko zwolnienia, gdyż ci bali się narażać lub analfabetów i osoby upośledzone. Osoby badane były doprowadzane we dwójkę - więźniowie bali się mówić szczerze, gdyż drugi z więźniów mógł donieść.

Oddzielne badania prowadził Moczydłowski. Rozmawiał on z więźniami i funkcjonariuszami. Udawał, że nie wie nic na temat więzienia, albo że posiada błędną wiedzę na ten temat. Stosował on następujące techniki:

• utożsamianie się z osobami badanymi,

• technika wyrażania niedowierzania,

• technika odsuwania obaw.

Moczydłowski rozmawiał z każdym, ale z niektórymi rozmawiał o rzeczach błahych, a z innymi o rzeczach ważnych.

Była to obserwacja quasi-uczestnicząca.

Z: red. A. Sułek, K. Nowak, A. Wyka „Poza granicami socjologii ankietowej” M. Grabowska „Wywiad w badaniu zjawisk trudnych. Przypadek polskiej religijności.”

Na początku autorka rozważa, czy religijność jest zjawiskiem łatwym, czy trudnym do badania. Argumenty za tym, że jest ono łatwe:

• Zjawisko to dobrze jest w kulturze określone, badani wiedzą, co ono znaczy.

• Ludzie na ogół odpowiadają na pytania o religijność - nie jest to pytanie drażliwe.

• Jest to zjawisko trwałe, stałe.

Argumenty za tym, że jest to zjawisko trudne:

• Istnieją różne definicje, interpretacje religijności, nawet wśród badaczy - teoretyczne zróżnicowanie.

• Trudność w umieszczeniu się badanych na skali religijności, np. osoba uczęszczająca kilka razy w tygodniu do Kościoła odpowie, że uczęszcza do Kościoła nieregularnie, gdyż nie chodzi codziennie. Podobnie może odpowiedzieć osoba uczęszczająca raz na rok do Kościoła, gdyż uważa to za regularne uczęszczanie.

• Badania nie odzwierciedlają na ogół rzeczywistości, co wynika z ich standaryzacji.

Dlatego autorka zamiast takich standaryzowanych badań proponuje pogłębiony wywiad swobodny. Badani zostali dobrani celowo i zostali podzieleni na trzy grupy:

1. wiernych uczestniczących w grupach odnowowych;

2. „zwykli” wierni identyfikowani i dobierani na podstawie danych zawartych w księgach parafialnych;

3. niewierzący (podstawą zaliczenia do tej kategorii jest jedynie autoidentyfikacja).

Rozmowy z badanymi były bardzo długie i intymne, badacze tworzyli atmosferę zaufania. Koncentrowano się na faktach, życiu badanego z punktu widzenia religijności, a nie na ich opiniach, postawach w stosunku do religijności. Wywiady były nagrywane, a następnie przepisywane dokładnie w tym samym brzmieniu. Dzięki odpowiedniej atmosferze udało się zdobyć odpowiedzi szczere. Religijność była badana bardzo dogłębnie, szczegółowo i jako proces, a nie jako stan zastany.

Z: J. Lutyński „Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia.” str. 282 - 307.

W badaniu społeczności lokalnej wykorzystuje się następujące techniki: obserwacja uczestnicząca, obserwacja quasi-uczestnicząca, pogłębiony wywiad swobodny, analiza źródeł zastanych, wywiady kwestionariuszowe, badania ankietowe. Stosowane jest tyle technik, gdyż obiekt badania jest bardzo złożony.

Badanie jest najczęściej długotrwałe, wymagające częstego kontaktu badacza z badanymi, dużego nakładu pracy ze strony badacza. W związku ze stałym kontaktem badacza z badanymi, badacz traci niestety intersubiektywną kontrolę. Aby podwyższyć poziom intersubiektywnej kontroli stosowane jest tak wiele technik badawczych.

Wyniki badania nie mają być uogólnione, mają one służyć do opisu konkretnej, badanej społeczności lokalnej. Mogą one także pełnić inne funkcje niż naukowe: mogą pełnić funkcję praktyczno-użytkową (np. planowanie rozwoju, próba wprowadzenia reformy), a także humanistyczno-obywatelską - żeby ludzie lepiej poznali swoją społeczność lokalną.

Badania te mogą uwzględniać wszystkie aspekty istnienia danej społeczności lokalnej lub też tylko niektóre jego aspekty, ale bez zatracania spojrzenia na całość społeczności lokalnej.

Badacz powinien znać system kulturowy badanej społeczności po to, aby rozumieć zachowania ludzi i dobrze je interpretować.

Badacz rozpoczynając te badania nie ma z góry ustalonej koncepcji badań, jest ona jedynie w zarysie - kształtuje się ona w trakcie prowadzenia badań.

Badania monograficzne można prowadzić na dwa sposoby:

1. Badanie procesów przemiany.

2. Badanie stanu w danej chwili.

Focus (zogniskowany wywiad grupowy)

1. Charakterystyka, cechy i przebieg zogniskowanego wywiadu grupowego (Focus Group Interview).

Jest to narzędzie do badania tematów drażliwych, pozwalające badać sam problem i odpowiadać na pytanie: „dlaczego?”, „jak?”. Narzędzie to stanowi wsparcie wszelkich badań ilościowych.

Jest to jakościowa technika badawcza (która nie jest reprezentatywna w sensie statystycznym, ale pozwala lepiej zrozumieć problem) polegająca na kierowanej przez moderatora grupowej dyskusji. Na ogół bierze w niej udział od 8 do 10 osób (nie mniej jednak niż 6 i nie więcej niż 12, a jest to tak istotne, ponieważ w grupach zbyt dużych mogą tworzyć się podgrupy, a w grupach poniżej 6 osób łatwo może pojawić się lider, który mógłby zdominować grupę, co nie jest wskazane). Focus trwa od 1,5 do 2 godzin.

Przy tworzeniu grup należy pamiętać o tym, by łączyć osoby pod względem równego poziomu wykształcenia (by osoby nie wstydziły się mówić), tych samych grup zawodowych itd. Dodatkowo ludzie nie powinny się znać - aby nie tworzyły się fronty, chociaż są takie badania gdzie znajomość jest wymagana, np. dotyczące małżeństw.

Osoby do badania dobierają „łapacze”, czyli ankieterzy, którzy szukają wg kwestionariusza rekrutacyjnego (łapią wg ustalonych kryteriów napisanych w tym kwestionariuszu). Jeśli znajdą odpowiednią osobę i zaproszą ją na wywiad, to muszą dzień wcześniej potwierdzić czy uczestnik zjawi się następnego dnia na sesję focusową.

Przed focusem ludzie muszą podpisać dokument zapewniający o nieuczestniczeniu w tego typu badaniach od co najmniej pół roku, a jest to odpowiedź na problem na wytwarzanie się klasy „etatowych uczestników”. By sprawdzić prawdomówność badanych, przed sesją wypełniają oni po raz drugi kwestionariusz ankietowy. Zawsze zaprasza się więcej osób, by utworzyć grupę rezerwową.

Sesja jest nagrywana, więc uczestnicy muszą wyrazić na to zgodę. Gdy nagrywamy techniką audio/video wówczas możemy zaobserwować reakcje KNW, rozpoznać osoby, co byłoby nie możliwe gdybyśmy tylko nagrywali audio. Następnie przebieg badania poddawany jest analizie.

Badanie prowadzi moderator, którego zadaniem jest delikatne ukierunkowywanie dyskusji zgodnie z przyjętym wcześniej scenariuszem wywiadu oraz dbałość o to, aby wszyscy badani byli w podobnym stopniu zaangażowani w rozmowę. Powinien być otwarty, dociekliwy, aby potrafił drążyć temat i pilnować by uczestnicy nie odbiegali od tematu. To on przechodzi od jednego do drugiego tematu. Powinien sprawić, by sytuacja społeczna powstała w czasie wywiadu sprzyjała otwartemu, nieskrępowanemu ujawnianiu przez dyskutantów swych przekonań i emocji, co pozwala na dotarcie przez badacza do głębszych warstw świadomości osób badanych. Efekt ankieterski charakterystyczny dla technik ankietowych jest tutaj zminimalizowany dzięki zaangażowaniu uczestników w dyskusję z innymi członkami.

Moderator pilnuje by wszyscy mówili. Wyróżnia się dwie szkoły dotyczące postępowania z osobami milczącymi:

• jeśli osoba milczy przez 1,5 godziny to niech milczy;

• jeśli już przyszła taka małomówna osoba, to niech coś powie. Takie osoby są wywoływane poprzez patrzenie się na nie, wywoływanie do odpowiedzi, bądź poprzez odpytywanie po kolei.

Jest też problem z osobami mówiącymi za dużo, co jest bardziej niebezpieczne niż osoby milczące, ponieważ takie osoby mogą rozwalić grupę. Moderator wówczas może:

• poprzesadzać, czyli usadowić lidera obok siebie;

• dać mu rolę lidera publicznie tzn. osoby podsumowującej, po to, by zaczął słuchać innych i wreszcie by zamilkł.

W takich badaniach może występować osoba współpracująca z moderatorem (ale nie może ona ujawnić tego), poddająca w wątpliwość to, co mówią badani. Ma to na celu zbadanie stopnia zgadzania się z czymś. Osoba ta nie może się wyróżniać, odstawać od grupy.

Moderator najczęściej pisze raport, który obejmuje całe badanie, po kilku sesjach. Badanie prowadzi się na podstawie scenariusza, który może wyglądać na dwa sposoby:

• jako jedna strona papieru, na której podane są hasła, które mają być poruszane;

• jako dość szczegółowo, wypisane kolejno tematy, które mają być poruszone.

Moderator może mieć słuchawkę w uchu, by mu na bieżąco udzielać rad. Uczy się on poprzez obserwację, bowiem nie ma szkoły moderatorów. Natomiast współcześnie mamy do czynienia ze specjalizacją moderatorów.

Focusy przeprowadzane są najczęściej w wyspecjalizowanych salach, gdzie znajduje się weneckie lustro, za którym często są zleceniodawcy obserwujący badanie, jak i znajdują się w pomieszczeniu kamery rejestrujące przebieg badania.

Istnieją dzisiaj focusy on-line (jak chat).

Techniki projekcyjne - służą rozluźnieniu atmosfery (zabawa), po to, by dotrzeć do tego, czego człowiek sobie nie uświadamia, co ma ukryte:

• Personifikacja (np. spróbuj wyobrazić sobie, że UE to człowiek - podaj jakie ma cechy);

• Animizacja;

• Skojarzenia;

• Test niedokończonych zdań;

• Kolaż (wyklejanie);

• Sortowanie produktów (tworzenie mapy produktów; budujemy osie i ustawiamy dane przedmioty na osi wg podanych kryteriów).

↑

Z: red. E. Nowicka, J. Nawrocki „Inny - obcy - wróg” J. Nawrocki „Tolerancja z ograniczeniami. Raport z badań jakościowych.”

Badania te dotyczyły tolerancji Polaków. Można ją określić jako tolerancję z ograniczeniami.

Badani byli młodzi ludzie (uczniowie, studenci), którzy mieli problemy z przedstawianiem autostereotypu Polaka. Badanym towarzyszyło przekonanie, iż współcześni Polacy jako społeczeństwo nie są tolerancyjni, ale jeśli chodzi o nich samych, to twierdzili, że oni sami są tolerancyjni. Przekonanie typu: „na pewno jesteśmy lepsi niż średnia krajowa”. Ale już w zderzeniu z problemami praktycznymi (praca, przestępczość, inność kulturowa) związanymi ze stosunkiem do obcych, deklaracje te stawały się gołosłowne. Bardzo łatwo więc na poziomie wyobrażanych sytuacji kontaktów z obcymi stawali się badani osobami nietolerancyjnymi.

Analiza treści

1. Rodzaje analizy treści.

1. Analiza jakościowa - doszukiwanie się intencji autora tekstu, badanie tego, jaki był zamierzony efekt, który miał być wywarty na odbiorcach.

2. Analiza ilościowa.

2. Co można poddać analizie treści?

Analizie treści może zostać poddane wszystko, co ma jakiś przekaz i pewną formę: przekazy (źródła) muszą być utrwalone i niewywołane przez badawcza.

• reklamy,

• filmy,

• czasopisma, gazety,

• programy telewizyjne i radiowe,

• podręczniki,

• listy,

• sprawozdania z działalności,

• strony internetowe,

• zdjęcia, obrazy.

3. Schemat ilościowej analizy treści.

1. Analiza wstępna (pre-analiza)

↓

Swobodna lektura tekstów


↓


Wybór dokumentów Sformułowanie problemu Ogólna operacjonalizacja

(uniwersum) i celu badań problemu i hipotez



↓

Dobór podstawowych

wskaźników

↓

Utworzenie korpusu Sformułowanie hipotez Wybór jednostek

(próba) badawczych analizy



↓

Ustalenie zasad pomiaru,

kategoryzacji i kodowania

↓

Przygotowanie Szczegółowe określenie Testowanie narzędzi



materiału zakresu i wymiarów analizy badawczych

↓

2. Wykorzystanie materiału

↓

Zastosowanie narzędzi badawczych (kategoryzacja)

↓

3. Opracowanie i interpretacja wniosków

↓

Operacja statystyczna

↓

Synteza i wybór wyników

↓

Wnioskowanie

↓



Wnioski dla nowej analizy Interpretacje Wykorzystanie wyników w

celach teoretycznych

lub praktycznych

Z: red. R. Siemieńska „Portrety kobiet i mężczyzn” M. Wasilewska „Wzory kobiet w reklamie telewizyjnej w Polsce” - analiza ilościowa

Dobór źródeł (dokumentów) do analizy: badanie trwało przez miesiąc, badano reklamy wyemitowane w programie 1 TVP w paśmie reklam przed i po dzienniku (największa oglądalność).

Cel badawczy (hipoteza badawcza): zbadanie stereotypu kobiety w reklamach telewizyjnych po to, żeby sprawdzić to z życiem codziennym.

Jednostka analizy: reklamy, w których pojawiła się (wszystko jedno w jakiej roli i na którym planie) postać kobiety.

Ustalenie zasad pomiaru, kategoryzacji i kodowania: zliczanie reklam z kobietami. Obserwowanie, w jakich rolach kobiety najczęściej występują (najczęściej jako obiekt pożądania seksualnego). Inne kategorie brane pod uwagę: wiek, co reklamowano itp.

Wniosek: kobiety przedstawiane w reklamach nie odpowiadają rzeczywistości.

Z: red. R. Siemieńska „Portrety kobiet i mężczyzn” E. Nasalska „Role kobiet w historii powojennej w podręcznikach polskich i niemieckich w latach dziewięćdziesiątych” - analiza ilościowa

Dobór źródeł (dokumentów) do analizy: aktualne (z lat dziewięćdziesiątych) i zatwierdzone podręczniki polskie i niemieckie do historii powojennej.

Cel badawczy: jak często w polskich i niemieckich podręcznikach szkolnych do historii powojennej pojawiają się kobiety.

Jednostka analizy: tekst i fotografie, w których pojawiały się kobiety.

Ustalenie zasad pomiaru, kategoryzacji i kodowania: zliczanie, jaka objętość tekstu dotyczy kobiet i jaki procent fotografii prezentuje kobiety. Zwracanie uwagi na to, na którym planie występują kobiety.

Wnioski: bardzo mało miejsca poświęca się kobietom w podręcznikach polskich, więcej poświęca się miejsca w podręcznikach niemieckich, ale nie jest to dużo więcej. Więcej jest kobiet na fotografiach niż przedstawionych w tekście.

Inna analiza treści (ilościowa i jakościowa): prezentacja homoseksualistów w „Polityce”, „Wprost”, „Niedzieli”, „Tygodniku powszechnym”. Analizowano 3 roczniki tych pism.

Sformułuj pytanie problemowe, które można rozstrzygnąć za pomocą analizy treści. Określ materiały, które poddasz analizie, jednostki analizy oraz klucz kategoryzacyjny, które posłużą ci do rozstrzygnięcia tego problemu.

Z: „Badania empiryczne w socjologii” rozdz. 8 „Rekonstrukcja historii życia. Wybrane zasady generowania opowieści w wywiadach biograficzno-narracyjnych.”

Z: red. M. Czyżewski, A Piotrowski, A. Rokuszewska-Pawełek „Biografia a tożsamość narodowa” A. Rokuszewska-Pawełek „Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej. Program socjologii biografistycznej Fritza Schützego.”

1. Jakie są fazy wywiadu narracyjnego? Jakie są wymogi stawiane narracji?

1. Faza rozpoczęcia wywiadu - polega na nakłonieniu człowieka do współpracy i zdobyciu jego zaufania. Trzeba mu wyjaśnić cel badania, przekonać, żeby można było nagrać jego wypowiedzi. Jest to faza najsłabiej udokumentowana.

2. Faza stymulacji do opowiadania - trzeba człowiekowi wytłumaczyć, o jaki rodzaj wypowiedzi jest proszony: opowieść o jego życiu, jego doświadczeniach, jego losie. Interesuje on nas jako ten konkretny człowiek. Nie będą zadawane żadne konkretne pytania. Badany ma się kierować w swoim opowiadaniu chronologią wydarzeń. Gdy bada się grupę osób, to przygotowuje się instrukcję na piśmie dla badaczy.

3. Faza narracji - to faza najważniejsza. To spontaniczna, uprzednio nieprzygotowana i niezakłócona przez badacza opowieść człowieka o jego życiu. Badacz musi być skupiony, może potakiwać, ale nie może zadawać pytań - nawet jeśli czegoś nie rozumie. Może zaś notować te kwestie, które będą wymagały dopowiedzenia, uściślenia. Czasem ludzie zwracają się do badacza z pytaniem, co on o tym sądzi - ale badacz nie może o tym teraz mówić. Dopuszczalna jest przerwa, ale nie powinna być długa (np.1/2 godziny). Ta część wywiadu kończy się, gdy badany skończy swoje opowiadanie na teraźniejszości lub na interesującym badacza momencie. Wskaźnikiem zakończenia tej fazy jest także to, że badany dopytuje się co ma jeszcze powiedzieć, bo sam tego nie wie, bo uważa, że powiedział już wszystko.

Sformułowano wymogi, które powinna spełniać narracja, aby została uznana za dobrą:

1. wymóg kondensacji - człowiek nie jest w stanie opowiedzieć wszystkiego i trzeba dokonywać wyboru podstawowej linii opowiadania;

2. wymóg wchodzenia w szczegóły - jeżeli narrator podejmuje jakiś wątek, musi powiedzieć o pewnych rzeczach, aby jego wypowiedź była zrozumiała;

3. wymóg zamykania form - poszczególne wątki, epizody muszą być doprowadzone do końca.

4. Faza zadawania pytań - tu badacz jest aktywny. Są 2 rodzaje pytań:

1. pytania związane z narracją - ich celem jest wyjaśnienie, uściślenie czegoś z narracji;

2. pytania teoretyczne - ich celem jest uzyskanie opinii narratora (gdy jej wcześniej nie udzielił): pytania o motywy, intencje, odczucia; co się teraz myśli o tych wydarzeniach:

• pytania o biografię;

• pytania o opinię.

5. Faza zakończenia wywiadu - już magnetofon wyłączamy. Badacz jest do dyspozycji narratora - rozmawia z narratorem. Nie ma tu granic czasowych. Badacz odpowiada na pytania narratora, dyskutuje o poglądach.

Po zarejestrowaniu wywiadu następuje procedura analityczna wywiadu:

1. Wierne spisanie wywiadu z taśmy magnetofonowej - różne metody zaznaczania milczenia, przerw, powtórzeń, mówienia o czymś z naciskiem, intonacji głosu - zapisywane są za pomocą różnych znaków wg specjalnego kodu - transkrypcja wywiadu.

2. Dokonuje się tzw. ustalenia schematu komunikacyjnego wywiadu - w wywiadzie wydziela się jednostki, które są fragmentami:

• narracyjnymi,

• opisowymi,

• argumentującymi.

3. Strukturalny opis tekstu - jest to segmentacja tekstu, która dzieli narrację na fazy wg czasu. Segmentacja pozwala na wydzielenie samodzielnych, autonomicznych jednostek narracji (tzw. units) i założeń tych narracji (tzw. całości). Jednostki narracji (units) obejmują pojedyncze opowiadania, zaś całość - pewną sekwencję takich opowiadań, które dają się odnieść do pewnych wyraźnie odróżnianych fragmentów życia narratora. W następstwie tego opisu strukturalnego możemy analizować biografię w kategoriach struktur procesowych (np. wyróżniamy pewne całości, które oddają fazy biografii jednostki).

Segmentacja dokonywana jest w oparciu o formalne wskaźniki tzw. markery porządku i końca opowiadania:

• zdanie wprowadzające,

• zdanie podsumowujące,

• wzmianki czasowe,

• zmiany perspektywy przedstawień,

• zmiany tematu,

• zmiany stylistyki narracji.

4. Analityczne abstrahowanie - do wydzielonych w poprzedniej fazie etapów życia badanej osoby przyporządkowujemy struktury procesowe. Dokonanie wyciągu pewnych specyficznych i ogólnych cech analizowanego przypadku. Cechy specyficzne - służą do podkreślania unikalności przypadku biograficznego. Cechy ogólne - umożliwiają teoretyczne różnicowanie ......................

5. Analiza wiedzy - pewne aspekty realizowanych doświadczeń są teoretycznie realizowane przez samych narratorów. W tej fazie staramy się odtworzyć te autoteorie i porównać z tym, co było w etapie „3”. Analiza wiedzy polega więc na odkryciu autoteorii na temat własnej biografii i badanie związku między tymi teoriami a odtworzonymi sekwencjami doświadczeń życiowych.

6. Analiza innych wywiadów (z innymi narratorami) - analiza porównawcza - porównanie kontrastowe. Jedną biografię (pierwszą, najbardziej bogatą) porównujemy z biografiami innych osób, wykorzystując kryteria analizy z etapu „3”. Przypadki porównuje się wg zasady: największe podobieństwo lub największy kontrast.

7. Zbudowanie modelu teoretycznego - to może być jeden lub kilka modeli wyjaśniających przebieg zjawiska. Model ma wyjaśniać:

• w jaki sposób fazy procesów biograficznych są wyznaczone przez fazy (przebieg) procesów społecznych;

• w jaki sposób przebieg i charakter jakiegoś zjawiska czy procesu społecznego uzależniony jest od procesów biograficznych.

2. Jakie są pojęcia formalne służące analizie tekstu?

1. Komentarz teoretyczny - ukazuje stosunek jednostki do opowiadanych wydarzeń biograficznych. Umieszczane są najczęściej na końcu poszczególnych części narracji i służą ich podsumowaniu, formułowaniu ocen i komentowaniu opowiedzianych doświadczeń biograficznych. Komentarze teoretyczne pojawiające się w innych częściach narracji wprowadzają „nieporządek opowiadania”.

2. Konstrukcja w tle - jest włączonym w główną linię narracji opowiadaniem, którego zadaniem staje się uściślenie, wyjaśnienie, a czasem upiększenie podstawowej narracji. Konstrukcje w tle są wpisane w części narracyjne i nie mogą być wyprodukowane poza nimi. Są one wprowadzane do głównej linii opowiadania tam, gdzie istnieje nieporządek w strumieniu odtwarzanych zdarzeń, aby zachować ich wiarygodność rozumianą zarówno jako prezentację uporządkowanego ciągu zdarzeń, jak i wyjaśnienia rodzaju towarzyszących tym zdarzeniom doświadczeń.

3. Przesłonięcie - częściowe lub całkowite pominięcie, czy też luki w relacji doświadczeń biograficznych. Typy przesłonięć:

1. przesłonięcia teraźniejsze, czyli dokonywane z perspektywy aktualnej rekonstrukcji doświadczeń biograficznych. Ich zadaniem jest maskowanie ówczesnych doświadczeń biograficznych wobec partnera interakcji i wyobrażonej publiczności wywiadu. Przesłonięcia tego typu są łatwe do ustalenia w wyniku strukturalnej analizy tekstu, gdyż wyraźnie zaburzają tok narracji. Efektem tego rodzaju przesłonięć są zatem sprzeczności i napięcia w prezentacji doświadczeń biograficznych, nieuzasadnione urwanie opowiadania, formułowanie uogólnień niewynikających z prezentowanych wcześniej doświadczeń biograficznych.

2. przesłonięcia ówczesne - są przez narratora niezamierzone i zakłada się, iż oddziaływały one na dalsze doświadczenia biograficzne jednostki w relacjonowanej fazie historii życia. Przesłonięcia tego typu są trudniejsze do ustalenia, w ich identyfikacji pomocna jest faza wywiadu, w której badacz zadaje pytania o niejasne dla niego fragmenty narracji.

4. Koda - jest to zakończenie opowiadania. Jej celem staje się powiązanie przeszłego wymiaru opowiadanych zdarzeń z teraźniejszą perspektywą. W kodzie narrator dokonuje podsumowania wpływu ówczesnych doświadczeń na jego obecną sytuację, szczególnie w wymiarze transformacji własnej tożsamości. Koda składa się z dwóch części:

• w pierwszej części narrator dokonuje podsumowania swojej opowieści i oceny skutków zawartych we wcześniejszych fazach biografii doświadczeń;

• w drugiej części narrator „zamyka” przeszłość przechodząc do artykułowania wypowiedzi z teraźniejszej perspektywy.

3. Wymień i krótko omów struktury procesowe biografii.

1. Biograficzny plan (schemat) działania - odpowiada zasadzie perspektywicznego, intencjonalnego planowania przebiegu własnego życia oraz udanym lub nieudanym próbom realizacji tych planów, np. podejmowanie działań w celu realizacji swoich zamierzeń np. chęci studiowania.

2. Instytucjonalny wzorzec przebiegu życia - to zasada orientowania się jednostki na pewne normatywne oczekiwania: okresy zorganizowane wokół oczekiwań, jakie narzucają nam rozmaite instytucje (rodzina, zakład pracy itp.)

3. Trajektoria biograficzna - struktura specyficzna: są takie okresy w życiu, które są kształtowane przez zewnętrzne, niezależne od naszej woli okoliczności i wydarzenia. To takie momenty, kiedy jednostka traci kontrolę nad swoim życiem. Trajektoria jest zazwyczaj związana z cierpieniem. Ta struktura powoduje, że sytuacja życiowa jednostki ulega destabilizacji.

4. Biograficzna przemiana, metamorfoza - polega na procesie zmiany dotychczasowej tożsamości. To wydarzenie o charakterze pozytywnym.

Z: D. Franfort-Nachmias, D. Nachmias „Metody badawcze w naukach społecznych” rozdział 4 „Problemy etyczne badań w naukach społecznych”

1. Dlaczego zajmujemy się względami etycznymi w badaniach społecznych?

Przyczyną tego jest przedmiot tych badań - człowiek.

2. Wymień i krótko omów problemy etyczne w badaniach społecznych.

1. Posługiwanie się oszustwem, czyli złamanie prawa do pełnej i prawdziwej informacji o eksperymencie - po przeprowadzeniu badań, w których trzeba było zastosować oszustwo, należy poinformować badanego, że było to oszustwo i wytłumaczyć mu dlaczego musiano się nim posłużyć. Należy informować badanych o tym, że zastosowano w badaniu oszustwo, po to aby nie zostawiać badanych z błędnym przekonaniem o sobie.

2. Uzyskiwanie zgody - nie prosi się potencjalnych badanych o wyrażenie zgody na przeprowadzenie badań, ale jednocześnie nie zmusza się nikogo do uczestniczenia w badaniach - gdy osoba nie chce być badana lub chce zrezygnować, to może, bez podawania konkretnej przyczyny.

3. Obowiązek zapewnienia anonimowości badanemu - nie można dopuścić do tego, żeby badany został zidentyfikowany z konkretnymi odpowiedziami, mimo iż znamy jego dane. W badaniach ilościowych anonimowość zapewnia się przez przedstawianie danych zebranych w badaniach w postaci zbiorowych zestawień statystycznych. Natomiast w badaniach jakościowych anonimowość można zapewnić np. poprzez nie podpisywanie konkretnych wypowiedzi badanego jego nazwiskiem (nadanie innego nazwiska, wykropkowanie, inicjały, inne oznaczenie), co jest szczególnie ważne przy publikacji wyników badań.

100%-owa anonimowość badanego jest możliwa w technikach, w których sam badacz nie wie, kim jest badany: ankieta internetowa, ankieta prasowa, ankieta radiowa i telewizyjna, ankieta ogólnie dostępna, ankieta rozdawana - są to więc na ogół techniki, w których badani dobierają się sami.

4. Obowiązek zapewnienia konfidencjalności (poufności) - jeżeli badacz wie, kim jest osoba badana, zapewnienie, że wyniki jej badań nie będą publicznie np. publikowane, że będą używane wyłącznie w celach badawczych.

3. Ustawa o ochronie danych osobowych.

Ustawa ta pozwala na prowadzenie badań, ale dane osobowe są w szczególny sposób chronione. Czyli np. próba adresowa nie może być udostępniona komuś innemu, innej firmie. Po badaniach lista z danymi osobowymi musi zostać zniszczona.

Z: Kodeks ESOMAR

1. Jakie podstawowe ustalenia wprowadza kodeks ESOMAR?

Zgodnie z tym kodeksem działają wszystkie dobre, wiarygodne firmy.

1. Dobrowolność uczestniczenia w badaniu, czyli zarówno dobrowolność przystąpienia do badań, jak i zrezygnowania z badań bez podania przyczyny.

2. Potencjalna osoba badana musi wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania. Za dzieci, osoby upośledzone umysłowo i chore psychicznie zgodę wyrażają ich prawni opiekunowie.

3. Regulacja stosunków między badaczem a zleceniodawcą badania:

1. Firma badająca, a nie zleceniodawca, jest właścicielem narzędzia badawczego, chyba że sam zleceniodawca stworzy to narzędzie badawcze.

2. Właścicielem wyników, rezultatów, raportu z badań jest ich zleceniodawca.

3. Wypełnione np. kwestionariusze należą do firmy badającej, gdzie są przez pewien czas przechowywane, a następnie są komisyjnie niszczone.

4. Wyniki niektórych badań są ogólnodostępne - np. CBOS przeprowadza badania na pewien temat, za które nikt mu nie płaci, sam CBOS prezentuje wyniki tych badań w telewizji, gazetach itp.

5. Powiedziane jest także, jak powinny być prezentowane wyniki badań w prasie, telewizji itp. Powinny być zawarte następujące informacje:

• jaka firma przeprowadziła badania,

• kiedy badanie zostało przeprowadzone,

• jaki był sposób doboru próby,

• jak duża była próba: założona i zrealizowana,

• błąd standardowy z próby (jeżeli była to próba losowa),

• jaka była to próba (np. dorośli mieszkańcy Polski),

• treść pytania (ale nie opis tego pytania, a dokładne przytoczenie jego treści).

Dane w %. Procentuje się względem zmiennej niezależnej!

Dane w procentach

Metodologia i techniki badań społecznych - ćwiczenia semestr letni

19

21

Zależność początkowa - poparcie zależy od płci

Zależność początkowa - poparcie zależy od płci

Zależność początkowa - poparcie nie zależy od płci

Zależność początkowa - poparcie zależy od płci: mężczyźni są częściej „za” niż kobiety

Zależność początkowa - poparcie zależy od płci

T₂ a T₃

---