WYKŁADY ZARZĄDZANI I ORGANIZACJA PROWADZĄCY: PROF. H. SZRAMKA

1. Zagadnienia teorii organizacji i zarządzania *'''• ^

2. Organizacja-organizowanie yh:-J? " 4 ^

3. Planowanie dv. f^ - iT

4. Motywacja i motywowanie Ą^-~ Q^

5. Kontrola i rewizje gospodarcze ^ -

6. Controlling <łi -²i

7. Analiza działalności gospodarczej -5.?-- ^

8. Ocena działalności £€ ■

Rys historyczny

Początki naukowej organizacji zarządzania datują się na przełom XVIII jJKIX wieku, kiedy
miała miejsce tzw.jewo^i^ajjrzeinyjława. Wzrost zapotrzebowania na produkty wymuszał -
wzrost wydajności pracy. Początkowo wzrost wydajności pracy następował w wyniku
zwiększonego wysiłku fizycznego ludzi, jednakże dalszy wzrost wydajności wymusił
naukowe podejście do organizacji procesów pracy i procesów produkcyjnych. Rozwój nauki
pod nazwą organizacja i zarządzanie następował powoli i sukcesywnie, tak jak zmuszały do
tegojmiianjyj^sjgosa^ nowych maszyn, urządzeń itd.).

rozwój nauki organizacji i zarządzania przedstawia się w pewnych kierunkach czy szkołach.

Za prekursorów uznaje się:

• Robert Owen (1771-1858)

*- - lepsze warunki życia to wyższa wydajność, wyższy zysk ^% - codzienna jawna ocena wyników pracy

• Charles Babbage (1792-1871)

<* - zwolennik podziału pracy - powtarzanie danej operacji zwiększa wydajność 2_- kalkulator mechaniczny - „Ekonomia maszyn i manufaktur" (1832 - Filadelfia)

Szkoły (kierunki):

• naukowe zarządzanie, kierunek funkcjonalny, tayloryzm
Friderik Winslow Taylor (1856-1915)

A - wyodrębnił ruchy elementarne 1 - drronometraż

- naukowe zarządzanie opiera się na

1. 'opracowaniu prawidłowej .nauki zarządzania

1. naukowym doborze pracowników (przydzielić pracownikowi pracę do której najbardziej się nadaje)

3. naukowym wyszkoleniu i doskonaleniu pracowników

4. bezpośredniej, przyjaznej współpracy między kierownictwem a pracownikami

- dzieła:

„Zarządzanie warsztatem wytwórczym" (1903) „Zasady naukowego zarządzania" (1911)

- dwojakie postępowanie:

+ dobieranie ludzi do danej czynności + dobieranie pracy do ludzi

Henry Ford (1863- 1947)

• taśma produkcyjna Harrington Emerson (1853 - 1931)

• 12 zasad wydajności Emersona:

1. istnienie jednego celu

2. zdrowy sąd w organizowaniu

3. fachowa rada

4. dyscyplina

5. uczciwe postępowanie '

6. szybka i stała weryfikacja wyników.

7. porządek pracy

8. istnienie norm i wzorców

9. odpowiednie warunki pracy

10. wypracowanie metody działania

11. ścisły instruktaż pracy

12. system nagród

Tayloryzm zajmował się robotnikiem, wykonawcą.

kierunek administracyjny, klasyczna teoria organizacji/ HenriFayoI (1841-1925)

• badanie postępowania kierunków

• autorytet

• 14 zasad zarządzania:

1. podział pracy i

• 2. autorytet j?-

• 3. dyscyplina \ . 4. jedność rozkazodawstwa j

5. jednolitość kierownictwa

6. podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu

7. wynagrodzenie

8. centralizacja

9. hierarchia

- 10.ład

'11. odpowiednie traktowanie personelu

12. stabilność personelu

13. inicjatywa

14. esprit de(corps (przynależność do zespołu)

- dzieło:

„Administracja przemysłowa i ogólna" (1916)

Max Weber

• biurokratyzm - biurokracja (pojęcie negatywne)

• zbudował teoretyczny model - wyodrębnił szereg komórek i przypisał im ściśle określone zadania i kompetencje tak, że struktura owa nie miała prawa zadziałać

• T szkoła behawioralna, humanistyczna, życiowa I Hugo Miinsterberg (1863 - 1916) - zastosowanie psychologii do zwiększania wydajności pracy

-2-

EltonMayo (1880 -1949)

- wpływ stosunków międzyludzkich na wydajność pracy

Klasyczne kierunki zarządzania kończą się w zasadzie na okresie II wojny światowej, albowiem w okresie II wojny światowej wprowadzono modelejnatematyczne i maszyny liczące w celu lepszego zaopatrzenia wojsk w żywność, amunicję itd. I od tego czasu mówimy o:

• \szkol ej3peracvjnej^(iloścj_owej)
NorberFWiener (1894 - 1964)

- twórca cybernetyki

Ludwik von Bertąlanffy (1901 - 1972)

- ogólna teoria systemów

• (kierunek empiryczny
R.C. Dawis~

P.F. Drukcer

C.W.Wankel,

J.A.F Staner

Polskie osiągnięcia z zakresu zarządzania i organizacji:

Karol Adamecki (1866 - 1933)

• prawo minimum

• zasada harmonii -Liga Pracy (1910)

• Instytut Naukowej Organizacji (INO) (1925) przekształcony w Towarzystwo Naukowej Organizacji i Kierownictwa (TNOiK 1948)

Tadeusz Kotarbiński (1886 - 1981)

- dzieło:

„Traktat o dobrej robocie" (1975)

Jan Zieleniewski (1901 - 1973)

- dzieło:

„Organizacja i zarządzanie" (1969)

Juliusz baron Brincken (1788 - 1856)

• ówczesny odpowiednik Dyrektora Generalnego

• Szczególna Szkoła Leśnictwa (1816)

• pierwszy podręcznik leśny z tego zakresu

Teoretyczne podstawy organizacji zarządzania • Organizowanie

Pojęcie organizowanie wywodzi się od łac. organum lub gr. organon i oznacza narzędzie lut organ jako część organizmu.

-3-

Wg Kotarbińskiego „Przez organizację zależnie od kontekstu rozumie się bądź czynność organizowania, bądź osiągnięty na skutek tej czynności albo w drodze samorzutnego kształtowania się, ustrój przedmiotu złożonego układ jego wewnętrznych zależności, bądź wreszcie sam obiekt, sam zorganizowany."

Żeby mówić o organizacji musi być spełniony warunek, że musi być pewierusystem
zalejżjic)śjńj^ścj_^^ W systemie organizacji zasadniczą rolę pełnią

judzie. Pojęcie organizacji, organizowania możemy rozpatrywać w_trzechjzmczeniach:
a) rzeczowym' b) czynnościowym c) atrybutowym

Znaczenie rzeczowe to najprościej mówiąc jakakolwiek instytucja składająca się z części współprzyczyniających się do powodzenia całości np. organizacja gospodarcza LP składa się z regionalnych dyrekcji, nadleśnictw itd. lub np. wyższa uczelnia składa się wydziałów, katedr itd.

W znaczeniu czynnościowym oznacza czynność łączenia części w całość, chodzi tutaj o taki rodzaj czynności, by sposób doboru tych elementów tworzył jedną całość.

Ze znaczeniem atrybutowym mamy do czynienia wówczas gdy mówimy o lepszym lub gorszym zorganizowaniu jakiejś rzeczy. Ta ocena; lepszy lub gorszy, jest cechą ludzkiego działania, czyli jest jego atrybutem

• Administrowanie ~ kierowanie---zarządzanie

Pojęcia te różnią się nieco między sobą, jednakże dla potrzeb przedmiotu przyjmiemy, że są tożsame.

Administrowanie odnosi się najczęściej do instytucji typu budżetowego, albowiem adrninistracja|.ustala struktury/ co stwarza podstawy do racjonalnego kierowania'. We wszystkich rodzajach instytucji występuje administrowanie.

Pojęcie kierowania najczęściej odnosi się do oddziaływania na ludzi w celu wymuszenia odpowiedniego sposobu pracy czy odpowiedniego sposobu zachowania.

Zarządzanie odnosi się najczęściej do racjonalnego oddziaływania na wszystkie posiadane j zasoby produkcyjne_w celu uzyskania zamierzonego efektu.

Pod pojęciem zarządzania (kierowania) należy rozumieć wykonywanie władzy, wywieranie niewykonawczego wpływu na przedmiot zarządzania przez specjalnie do tego powołany podmiot zarządzania w celu osiągnięcia określonego efektu.

Przez przedmiot zarządzania należy rozumieć ogół posiadanych zasobów produkcyjnych oraz pracowników zatrudnionych na szczeblu wykonawczym (robotników).

Coraz częściej na robotników mówi się podmiot zarządzany.

Podmiotem zarządzania jest grupa ludzi lub jedna osoba pełniąca funkcje kierownicze.

• Władza

Wg Zieleniewskiego „Władza nad ludźmi to nic innego jak możność kierowania nimi."

-4-

4 podstawowe źródła władzy.

1) zaufanie 2) nawyk podwładnego 3) obawa podwładnego 4) autorytet

~"^l^l "' v-»*^j-''v."i ' "»■*<•? '>--=- a) formalny

2. osobisty

3. rzeczywisty

Zaufanie polega na tym, że podwładny ufa kierownikowi, że jego działanie służy interesowi firmy.

Nawyk podwładnego do uznawania władzy kierownika.za władzę legalna.

Obawa podwładnego, że w przypadku niewłaściwego wykonania jakiejś czynności, pracy spotka go jakaś kara.

Najważniejszym źródłem jest autorytet:

1. formalny (urzędowy) wynika z zajmowanego stanowiska czy pełnionej funkcji

2. osobisty (moralny) wynika z moralności, przyjętych kryteriów wartości, jak i sposobów zachowania

3. rzeczywisty jest wypadkową dwóch wyżej wymienionych

W społeczeństwach zorganizowanych zasady zarządzania określone sąprzez najwyższe organa władzy państwowej, czyli przez ustawy, dekrety, zarządzenia. Na podstawie aktów ustawodawczych opracowuje się odpowiednie rozporządzenia, zarządzenia, statuty, regulaminy, instrukcje, wytyczne. Wobec powyższego zarządzanie jednostką na podstawie regulaminów, zarządzeń, statutów jest w pełnym stopniu legalne.

Pojęcie zarządzania jest pojęciem bardzo szerokim i w znaczeniu rzeczowym składa się z

następujących funkcji:

a) organizowanie b) planowanie c) motywowania d) kontrolowanie

Przez organizowanie należy rozumieć poprawne łączenie poszczególnych komórek organizacyjnych w jedną strukturę, jak i łączenie poszczególnych etapów procesu produkcyjnego w całość.

Pod pojęciem planowania należy rozumieć nakreślenie celów gospodarowania, sposobów ich realizacji. Funkcje planowania wykonuje osoba lub grupa ludzi zachowująca pewną kolejność postępowania co w literaturze nazywa się funkcjami planowania. Etapy:

1. precyzowanie celów z zadań (pytanie: co robić?)

2. opracowywanie wariantów działania, ich analiza i wybór (pytanie: jak robić?)

3. ustalenie środków niezbędnych (pytanie: za ile?)

4. podjęcie decyzji, doprowadzenie informacji do załogi (produkować!)

Motywowania jest to stosowanie odpowiednich bodźców przez kierownictwo w celu uzyskania określonego sposobu zachowania lub pracy zgodnego z oczekiwaniem kierownictwa.

Kontrolowanie należy do bardzo ważnych funkcji zarządzania, szczególnie w dużych jednostkach i pracujących w dużym rozproszeniu (np. LP), stąd też bardzo duże znaczenie kontroli. Kontrole przeprowadza się na podstawie odpowiednio opracowanych reguł

-5-

21

postępowania (tzw. regulaminów kontroli). Bardzo ważną funkcję kontrolowania pełni księgowość - czyli ewidencja finansowa.

• Centralizacja-decentralizacja

Bardzo trudno jest podać definicję centralizacji i decentralizacji, albowiem w praktyce gospodarczej występuje szereg stopni centralizacji, jak i szereg przejawów centralizacji i decentralizacji. Można też mówić o centralizacji i decentralizacji nie całego zarządzania, jak i też wybranych jego funkcji. WLPw Polsce mamy do czynienia z daleko idącą centralizacją, szczególnie planowania. Gdy mamy większe możliwości wpływu na podejmowane decyzje mamy do czynienia z decentralizacją, a gdy mniejsze mamy do czynienia z centralizacją.

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstwa

Wybór formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa dokonuje się w momencie jego tworzenia. W trakcie działalności w wielu przypadkach pierwotna forma organizacyjna ogranicza działalność, zatem należy dokonać zmian w organizacji. Takie zmiany w trakcie działalności nazywamy przekształceniem przedsiębiorstwa, przy czym przekształceń jest wiele:

1. połączenie lub podział

2. upadłość

3. likwidacja .

4. zmiany własnościowe i in.

2 rodzaje form organizacyjno-prawnych:

1. forma prawa publicznego

2. forma prawa handlowego

Do form prawa publicznego zalicza się przedsiębiorstwa państwowe, użyteczności publicznej będące własnością skarbu państwa lub komunalną. W zasadzie nie są one nastawione na zysk.

Jednostki prawa publicznego mogą posiadać osobowość prawną lub jej nie posiadają.

Do form prawa handlowego zalicza się jednoosobowe przedsiębiorstwa (będące własnością jednej osoby bez względu na liczbę zatrudnionych osób) oraz spółki osobowe i kapitałowe.

Osobą fizyczną w rozumieniu prawa jest każdy z nas.

Osobami prawnymi są instytucje i inne jednostki gospodarcze.

Przedsiębiorstwa prawa publicznego tworzone są na podstawie v^^j^J^ds^^r^wa^}. państwowych (1981) °raz ustawy o sarnorji^ądjich załogi przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo państwowe zgodnie z tą ustawą charakteryzuje się 3- cechami (3S):

1. samodzielność

2. samofinansowanie

3. samorządność

-6-

Główna cechą odróżniającą przedsiębiorstwa publiczne jest trzecia cecha, czyli samorządność, stąd też do zarządzania przedsiębiorstwem publicznym powołuje się samorządy jako organy doradczo-opiniodawcze.

Przedsiębiorstwo państwowe tworzone jest przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, bądź jako terenowe, przez terenowe organa administracji państwowej.

Przedsiębiorstwa te tworzone są na podstawie odpowiednich zarządzeń lub uchwał odpowiedniego samorządu.

Każde przedsiębiorstwo państwowe stanowi, prawnie | ekonomicznie. wyodrębniona jednostkę.

Prawne wyodrębnienie przedsiębiorstwa polega na nadaniu mu osobowości prawnej, umożliwiającej zawieranie umów i podejmowanie zobowiązań, w tym finansowych.

Osobowość prawną otrzymuje przedsiębiorstwo z chwilą wpisania go do Krajowego Rejestru Przedsiębiorstw.

Posiadające osobowość prawną przedsiębiorstwo ma możliwość otwierania rachunku bankowego, zaciągania kredytów oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych z kontrahentami.

Ekonomiczne wyodrębnienie przedsiębiorstwa polega na przydzieleniu mu przez państwo (organ założycielski) określonej ilości środków (majątek trwały i obrotowy) umożliwiających mu rozpoczęcie działalności.

Zasady prowadzenia przedsiębiorstw państwowych:

1. jednoosobowe kierownictwo

1. zadania realizowane powinny być zgodnie ze sporządzonym planem finansowo -gospodarczym

2. konieczność prowadzenia rachunkowości dla celu sporządzania sprawozdawczości

3. ponosi pełną odpowiedzialność za swoje zobowiązania

Sprawy sporne przedsiębiorstwa z innymi jednostkami rozstrzyga się przed sądem administracyjnym (do niedawna: państwowy arbitraż gospodarczy).

Organem założycielskim dla przedsiębiorstw „branżowych" jest odpowiedni minister „branżowy". Minister podejmując decyzję o utworzeniu przedsiębiorstwa podaje:

1. podstawę prawną tworzenia przedsiębiorstwa (Ustawa o lasach)

2. nazwę i siedzibę

3. przedmiot działania

4. zasady prowadzenia gospodarki finansowej, w tym i zasady rozliczania się z budżetem państwa

5. ma obowiązek zgłoszenia w Krajowym Rejestrze Przedsiębiorstw

Krajowy Rejestr Przedsiębiorstw prowadzony jest w odpowiednim sadzie rejonowym zwanym potocznie sądem „rejestrowym". Na podstawie odpowiedniej ustawy z 1997r. utworzono Krajowy Rejestr Sądowy, który ma za zadanie rejestrowanie wszystkich przedsiębiorstw organizacji prowadzących działalność na terenie Polski.

-7-

Taki Krajowy Rejestr Sądowy składa się z:

1. rejestru przedsiębiorców

2. rejestru stowarzyszeń i innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej

3. rejestr dłużników niewypłacalnych

Krajowy Rejestr jest jawny, każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w Rejestrze za pośrednictwem centrali informacyjnej.

Wszystkie wpisy do rejestru podlegają obowiązkowi ogłoszenia Monitorze Sądowym i Monitorze Gospodarczym, chyba że ustawa mówi inaczej.

Rejestr przedsiębiorców dotyczy osób fizycznych ale również spółek, spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych i zagranicznych i innych osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą.

Taki Rejestr Przedsiębiorców składa się z 6 działów:

1. dane ogólne

1. oznaczenie formy prawnej (spółka, przedsiębiorstwo państwowe it.d)

2. tzw. REGON (tzw. numer statystyczny)

3. miejsce wykonywania działalności

4. adres

5. siedziba

6. oznaczenie (firma, znak firmowy)

2. dane dotyczące reprezentacji czyli oznaczenie organu lub osoby uprawnionej do reprezentowania

3. oznaczenie przedmiotu działania i zasad gospodarki finansowej zgodnie z Europejską Klasyfikacją Działalności (EKD)

4. zaległości podatkowe, celne, zusowskie it.d.

5. informacje o po/odwołaniu kuratora-ten wpis jest obowiązkowy i wynika z postanowieni; sądu (z urzędu)

6. dane o likwidacji lub rozwiązaniu, osoba likwidatora

Organizacja leśnictwa w Polsce

Organem nadzorującym gospodarkę leśną w Polsce w lasach państwowych jest Minister Środowiska, w lasach niepaństwowych jest nim wojewoda.

Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe jest jednostka organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej (od 1992).

Za poręczeniem/zgodą Skarbu Państwa mają możliwości jak osoby prawne.

Lasy Państwowe zarządzają mieniem Skarbu Państwa.

Pod względem majątkowym Lasy Państwowe podlegają Ministrowi Skarbu.

W LP w Polsce charakteryzują się czterostopniową strukturą zarządzania:

-8-

Ministerstwo

GDLP

1

RDLP

1

Nadl.

I poziom zarządzania

II poziom zarządzania

• poziom zarządzania

• poziom zarządzania

Z punktu widzenia efektywnego zarządzania leśnictwo ma zbyt rozbudowana strukturę zarządzania. Uważa się, że prawidłowo powinny być trzy poziomy zarządzania, tak jest między innymi w Niemczech, gdzie mamy do czynienia z następującą strukturą:

Ministerstwo I poziom zarządzania

I

Dyrekcje Lasów (w landach) II poziom zarządzania

!

Urzędy Leśne III poziom zarządzania

Schemat trójstopniowej organizacji w Lasach Państwowych (Raport roczny 2002)

Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych

Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych (17)

I

Nadleśnictwa (435)

Zakłady usługowe o zasięgu regionalnym

Zakłady o zasięgu krajowym

Leśnictwa

Transport i spedycja (3)

Leśny Bank Genów w Kostrzycy

Zespoły składnic (8)

Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie

Transportu leśnego (2)

Centrum Informacji LP . w Warszawie

Usługowo-produkcyjne (3)

Usług leśnych (2)

Ośrodek Rozwojowo -Wdrożeniowy LP w Bedoniu

Gospodarstwa rybackie (5)

Ośrodek Techniki Leśnej w Jarocinie

Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe (2)

W okresie powojennym LP podlegały 6 różnym ministerstwom:

Do 28.06.1945 Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych

Od 28.06.1945 Ministerstwo Leśnictwa

Od 11.07.1956 Ministerstwo Leśnictwa i Przemyślu Drzewnego

Od 01.01.1986 Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

Od 01.01.1990 Ministerstwo Ochrony środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa

Od 26.10.1999 Ministerstwo Środowiska

Struktury organizacyjne w LP

Trwale zrównoważoną gospodarkę leśna prowadzi się według planu urządzania lasu lub uproszczonego planu urządzania lasu z uwzględnieniem następujących celów:

1. utrzymanie lasów; ich korzystnego wpływu na klimat, wodę, powietrze, glebę it.d.

2. ochrona lasów; zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych cennych ze względu na bioróżnorodność, walory krajobrazowe, potrzeby nauki it.d.

3. ochrona gleb i terenów szczególnie zagrożonych na zanieczyszczenia i uszkodzenia

4. ochrona wód powierzchniowych i głębinowych szczególnie na terenach wododziałów i terenach zasilania zbiorników wód podziemnych

5. produkcja drewna i innych produktów na zasadzie racjonalnej gospodarki

Cele te wynikają z Ustawy o Lasach (1991)

W świetle przedstawionych celi należy stwierdzić, że funkcje ochronne i ekologiczne SA na pierwszych miejscach, a cel produkcyjny jest na ostatnim miejscu.

Tak zwana „stara ustawa" (Ustawa o Państwowym Gospodarstwie Leśnym (1949)) określa następujące cele dla gospodarki leśnej:

1. utrzymanie ciągłości i trwałości użytkowania lasu w celu zaspokojenia obecnych i przyszłych potrzeb gospodarki narodowej na drewno i inne produkty

2. wzmożenie naturalnej produkcyjności lasu

3. zabezpieczenie korzystnego wpływu lasu na klimat, gospodarkę wodną oraz zdrowie i kulturę ludności

Obecna Ustawa dotyczy lasów wszystkich form własności.

Gospodarkę w Lasach Państwowych prowadzi się według następujących zasad:

1. powszechnej ochrony lasów (wszyscy obywatele maja ten obowiązek)

2. zasady trwałości i ciągłości użytkowania

3. zasady powiększania zasobów leśnych (powierzchni i przyrostu)

4. zasady zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasu (konieczne jest doprecyzowanie tej zasady)

W celu realizacji wszystkich funkcji lasu gospodarka leśna musi być odpowiednio zorganizowana, w tym celu opracowano struktury organizacyjne poszczególnych szczebli zarządzania struktury organizacyjnej GDLP, a przedstawiają się one następująco (ksero):

-10-

4 piony organizacyjne:

1. Generalnego Dyrektora (oznaczenie: Gx)

2. Gospodarki Leśnej (oznaczenie: Zx)

3. Organizacji (oznaczenie: Ox)

4. Finansowy (kiedyś: Ekonomiczny) (oznaczenie: Fx)

Skrótem danej komórki organizacyjnej (ZG, OM it.d.) znakowane są wszystkie dokumenty wychodzące z tej komórki:

ZG - 6 /nr sprawy (wynikający z instrukcji kancelaryjnej)/ rok

Struktura wprowadzona zarządzeniem Dyrektora Generalnego „Regulamin Organizacyjny Generalnej Dyrekcji": struktura, zakresy uprawnień i obowiązków poszczególnych komórek organizacyjnych.

Przy Generalnej Dyrekcji LP działa/K^le^iujnJLasów Państwowych, które jest organem ^iniodawczo-doradczym Dyrektora Generalnego. KLP składa się z przedstawicieli nauki, stowarzyszeń i organizacji zawodowych, wszystkich Regionalnych Dyrektorów, przedstawicieli nadleśnictw, nadleśniczych, leśniczych oraz innych osób.

Zadania Dyrekcji Generalnej LP określane są w Ustawie o Lasach, Statucie LP oraz w Regulaminie Organizacyjnym Dyrekcji Generalnej.

Do podstawowych zadań Dyrekcji Generalnej według Statutu należy między innymi:

1. organizowanie i koordynowanie działalności podległych jednostek

2. przygotowanie wytycznych i organizowanie prac mających na celu'opracowanie zbiorczego planu finansowego oraz opracowanie planów wieloletnich i perspektywicznych dla Lasów Państwowych

3. opracowanie i przygotowanie materiałów do decyzji Generalnego Dyrektora

4. wykonanie czynności związanych z nadzorem, kontrolą i rewizja podporządkowanych jednostek

5. prowadzenie działalności doświadczalnej i współpraca z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami badawczymi

6. opracowanie projektów, aktów normatywnych niezbędnych do podjęcia decyzji przez Ministra

Zasady funkcjonowania GDLP, nadleśnictw:

1. zasada jednoosobowego kierownictwa w myśl której każdy pracownik może podlegać służbowo tylko jednemu kierownikowi od którego otrzymuje polecenia służbowe, przed którym odpowiada za należyte ich wykonanie

2. pracownik, który otrzymał polecenie od przełożonego wyższego szczebla powinien to polecenie wykonać informując o tym swojego bezpośredniego przełożonego w miarę możliwości jeszcze przed jego wykonaniem

3. w przypadku otrzymania polecenie sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa można żądać tego polecenia na piśmie

4. w przypadku czasowego oddelegowania pracownika do innej komórki organizacyjnej, delegowany pracownik podlega służbowo kierownikowi delegowanej komórki

5. szczegółowy zakres uprawnień i kompetencji poszczególnych komórek organizacyjnych określa kierownik danego szczebla zarządzania

6. w czasie nieobecności Dyrektora Generalnego zastępuje wyznaczony przez niego Zastępca Dyrektora, a w przypadku nieobecności również Zastępców inny pracownik jest wyznaczany przez Dyrektora, którego zakres kompetencji jest ściśle określony

Dyrektor RDLP
V			■<			T
Z-ca Dyrektora ds. Zagospodarowania Lasu					Z-ca Dyrektora ds. Ekonomicznych
■>	r	"			V
Wydział Hodowli Lasu		Wydział Organizacji Kadr i Szkoleń			Wydział (lub Stan. ds.) Planowania i Analiz
Wydział Ochrony Ekosystemów Leśnych		Radca Prawny lub Zespół Radców Prawnych			Wydział Finansów i Księgowości
Wydział Urządzania Lasu i Stanu Posiadania		Z.cspół ds. Kontroli, Ochrony Mienia i BHP			Wydział Gospodarki Drewnem i Handlu
					|
Wydział Techniki i Inżynierii Leśnej		Stanowisko ds. Obronności			Wydział Administracyjno -Gospodarczy.
Stanowisko ds. Gospodarki Łowieckiej					Zespół ds. Informatyki
Stanowisko ds. Ochrony Przeciwpożarowej

Zadania Regionalnych Dyrekcji:

1. opracowanie prognoz, programów i planów, w tym planów urządzania lasu

2. koordynowanie i nadzorowanie współpracy między nadleśnictwami

3. ustalanie zadań do planów rocznych i wieloletnich dla kolejnych zakładów (dla innych niż nadleśnictwa, przejawia się w sposobie i trybie planowania i finansowania)

4. udzielanie pomocy podległym zakładom i nadleśnictwom w zaopatrywaniu w materiały

5. instruktaż i kontrola w podległych jednostkach

6. współdziałanie w organach administracji państwowej, głównie w zakresie łowiectwa, polityki zadrzewieniowej i ochrony środowiska, walki ze szkodnictwem it.d.

Fundusz Leśny - służy do udzielania pomocy słabszym jednostkom (wpłacają wszyscy równo od kubika, biorą różnie)

Czynności wspólne wszystkich komórek i stanowisk w LP:

• sporządzanie sprawozdawczości statystycznej i informacji wewnętrznej

• stałe śledzenie postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego w zakresie działu, w którym się działa

• wnioskowanie do przełożonych wyższego szczebla w sprawie zatrudniania i zwalniania pracowników

• ewidencjonowanie wszystkich pism wychodzących na zewnątrz

-12-

• wnioskowanie do przełożonego o uchylenie lub zmianę przepisów, które są niezgodne z prawem

• współudział w prowadzeniu szkoleń, przeprowadzanie kontroli wewnętrznej

• przeprowadzanie oceny pracowników

Nadleśniczy
■>	i ir				V		V
Inżynier Nadzoru		Z-ca Nadleśniczego			Główny Księgowy		Sekretarz
	ir				v		v
Radca Prawny		Dziai Gospodarki Leśnej			Dziai Finansowo -Księgowy		Dział Administracyjno -Gospodarczy
Stanowisko ds. Pracowniczych		Stanowisko ds. Ochrony Przeciwpożarowej
Stanowisko ds. BHP		Leśnictwa
Strażnicy Leśni

Zasady prowadzenia gospodarki finansowej w LP reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22.12.1994. Wyodrębnia ono następujące rodzaje działalności:

1. administracyjna

2. gospodarcza

1. podstawowa

2. uboczna

C) dodatkowa (zarobkowa)

Działalność administracyjna prowadzona jest na wszystkich szczeblach zarządzania. W jej skład na szczeblu RDLP wchodzą prace związane ze sporządzaniem planów urządzeniowych.

Działalność gospodarcza w zakresie gospodarki leśnej prowadzona jest w nadleśnictwie. Działalność podstawowa obejmuje:

• ochronę i zagospodarowanie lasu

• utrzymanie i powiększanie zasobów leśnych

• pozyskanie, z wyjątkiem skupu, drewna, a także sprzedaż tego drewna w stanie nieprzerobionym

Działalność uboczna obejmuje:

- pozyskiwanie zwierzyny, karpiny, żywicy, płodów runa leśnego it.d., z wyjątkiem skupu,
oraz sprzedaż tych produktów w stanie nieprzerobionym

Może być prowadzona pod warunkiem: koszty nie przewyższają przychodów. Działalność dodatkowa prowadzona jest poza gospodarką leśną i może być prowadzona pod warunkiem, że koszty jej prowadzenia nie będą wyższe niż koszty zakupów danego dobra poza lasami np. tartaki, stolarnie, przerób owoców i warzyw.

-13-

Podział wyżej wymienionych działalności związany jest z różnym opodatkowaniem tych działalności (LP zwolnione są z podatku, ale płaci się podatek leśny od drzewostanów 40-letnich i starszych, płaci się również podatek od działalności dodatkowej).

Działalność dodatkowa jest obecnie zaniedbywana w LP co w świetle możliwego końca koniunktury na drewno jest dość niepokojące.

Podstawy i zasady -planowania gospodarczego

Pod pojęciem planowania należy rozumieć całokształt funkcji sprawowanych przez odpowiednie organa w zakresie ustalania celów gospodarczych, sposobów ich realizacji i finansowania przy maksymalnym (pełnym) wykorzystaniu posiadanych zasobów produkcyjnych. Obowiązek planowania wynika z Ustawy o Planowaniu Społeczno-Gospodarczym.

Wyróżnia się następujące rodzaje planów:

1. centralne (państwo)

2. terytorialne (województwo, powiat, gmina)

3. przedsiębiorstw (przypisane jednostki LP)

4. jednostek budżetowych (szkoły, wojsko, policja) Bardzo duże znaczenie mająplany terytorialne.

Ze względu na czasokres wyróżnia się plany:

1. perspektywiczne (10 lat i więcej)

2. średniookresowe (5 lat)

3. roczne

4. operacyjne (krótsze niż 1 rok)

Im dłuższy jest horyzont czasowy planowania tym plany są bardziej ogólne.

W planach przedsiębiorstw przedsiębiorstwa mają w zasadzie dowolność w procesie planowania, sporządzająje samodzielnie w oparciu o własne możliwości finansowe. Przedsiębiorstwa ponoszą pełna odpowiedzialność finansową za realizację planów gospodarczych.

W LP te ograniczenia to np. plany urządzania lasu.

Wyróżnia się następujące etapy planowania (tzw. funkcje planowania):

1. precyzowania celów (co robić?)

2. opracowania wariantów działania, ich analiza i wybór (jak robić?)

3. ustalenia środków niezbędnych (za ile?)

4. podjęcie decyzji, doprowadzenie informacji do załogi (produkować!)

W planowaniu wypracowane też są odpowiednie zasady i metody planowania. Zasady planowania wynikają z wieloletniego doświadczenia organów planowania. Do najważniejszych należą:

1. analiza stanu i rozwoju gospodarki, przedsiębiorstwa, regionu, obszaru pracy (otoczenie zewnętrzne)

2. analiza możliwości finansowych (szeroko rozumiane)

3. analiza prognoz zewnętrznych warunków rozwoju

- 14-

4. analiza potrzeb i możliwości ich zaspokojenia

5. analiza przewidywanych kierunków rozwoju gospodarki narodowej i państwa, świata, sąsiadów it.d.

Wyróżnia się metody planowania:

1. bilansowa

2. współczynników i wskaźników statycznych i dynamicznych

3. szacunku rzeczoznawców

4. kolejnych przybliżeń

5. historyczna

6. programowania liniowego

7. rachunku efektywności analizy ekonomicznej

Ad.l.

Polega na zestawieniu zadań planowych i sposobów ich wykonania, bądź też zapotrzebowania i źródeł pokrycia tego zapotrzebowania. Nie należy łączyć tej metody z bilansem finansowym.

Ad.2.

Metoda ta jest próbą ustalenia najważniejszych związków i współzależności gospodarczych na podstawie doświadczeń z lat poprzednich. Współczynniki (wskaźniki) statyczne określają proporcje pewnej wielkości, natomiast wskaźniki dynamiczne określają zmiany tych proporcji w czasie.

Wyżej wymienione metody (2) sąnajpowszechniej stosowane w leśnictwie.

Ad.3.

Stosowana jest tam gdzie inne metody nie mogą być stosowane ze względu na brak danych.

Polega ona na wykorzystaniu rzeczoznawców i odpowiednich analiz ekonomicznych.

Ad.4.

Polega na kolejnym wysuwaniu hipotez dotyczących kształtowania się określonych zjawisk gospodarczych. W początkowym okresie planowania hipotezy te są bardzo ogólne (abstrakcyjne), gdyż opierają się na pewnych uproszczonych założeniach. Kolejne -nowe założenia i dopływ nowych informacji powoduje, że kolejne założenia są coraz bardziej zbliżone do rzeczywistości.

Ad.5.

Polega na przedstawieniu działalności przedsiębiorstwa w maksymalnie długim okresie czasu. Zestawienie takie pozwala wnioskować jakie zmiany zachodziły w działalności przedsiębiorstwa i czym były one spowodowane. Zestawienie takie pozwala planować przy uwzględnieniu aktualnie występujących warunków gospodarczych.

Ad.6.

Stosowana jest najczęściej na szczeblu państwa, branży lub między branżami. Bada się w tej metodzie tzw. przepływy między gałęziowe, które pozwalają stwierdzić wzajemne zależności zachodzące między poszczególnymi gałęziami gospodarki.

-15-

Ad.7.

Metoda ta najczęściej jest stosowana przy planowaniu inwestycji. Określa się w niej

opłacalność poszczególnych inwestycji.

Podstawą do sporządzania planów gospodarczych w LP jest plan urządzania gospodarstwa leśnego (plan urządzania lasu).

Plan urządzania lasu sporządzany jest w zasadzie na okres 10 lat z uwzględnieniem przyrodniczych i ekonomicznych warunków produkcji leśnej oraz celów i zasad prowadzenia gospodarki leśnej, a także sposobów ich realizacji. Plan urządzania lasu powinien zawierać:

1. opis lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia

2. analizę gospodarki leśnej w minionym okresie

3. nakreślenie zadań gospodarczych na kolejne 10-lecie

4. część kartograficzną

Bardzo istotnym zapisem w planie urządzania lasu jest określenie etatu użytkowania lasu. Etaty użytkowania lasu mogą być przekroczone tylko w wyjątkowych sytuacjach np. huragany, powodzie, pożary, ale i wówczas etaty użytkowania powinny być ograniczone w sąsiednich nadleśnictwach, Regionalnych Dyrekcjach LP.

Etat użytkowania jest określony na całe 10 lat. Z przyczyn praktycznych przyjmuje się, że eta roczny wynosi 1/10 etatu 10-lecia.

Dla lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa sporządza się uproszczony plan urządzania lasu, który zawiera:

1. skrócony opis lasów i powierzchni przeznaczonych do zalesienia

2. podstawowe zadania dotyczące gospodarki leśnej na następny okres

Zapisy w planie urządzania lasu dotyczące granic i powierzchni lasów muszą być

uwzględnione w planach zagospodarowania przestrzennego.

Plan urządzania lasu jest sporządzany dla nadleśnictwa (obrębu) w odniesieniu do lasów

stanowiących własność Skarbu Państwa na wniosek Dyrektora RDPL i na koszt RDLP.

Z punktu widzenia urządzeniowego jednostkąpodstawowąjest obręb, a nadleśnictwo może

być jedno- lub kilkuobrębowe.

Skrócony plan urządzania lasu sporządza się na niosek wojewody i na koszt budżetu państwa dla jednej lub kilku wsi tej samej gminy w odniesieniu do lasów będących własnością osób fizycznych.

Dla osób prawnych plan urządzania lasu sporządzany jest na ich wniosek i na ich koszt.

Plany urządzania lasu są zatwierdzane dla lasów stanowiących własność Skarbu Państwa przez Ministra Środowiska, dla innych właścicieli przez wojewodę po uzyskaniu opinii miejscowego nadleśniczego.

Nadzór nad realizacja planu urządzania lasu sprawuje organ zatwierdzający ten plan.

Pozyskanie drewna w lasach prywatnych niezgodne z planem urządzania lasu może nastąpić wyłącznie w sytuacjach losowych. Decyzję w tej sprawie wydaje wojewoda na podstawie opinii nadleśniczego.

- 16-

Proces planowania w nadleśnictwach rozpoczyna się w trzecim kwartale roku poprzedniego, kiedy to nadleśniczowie na podstawie planu urządzania lasu sporządzają tzw. deklarację nadleśniczego.

Plan finansowo-gospodarczy nadleśnictwa składa się z:

1. zadań rzeczowych

2. planowanych przychodów ze sprzedaży

3. kosztów działalności

4. wyniku finansowego;

Plany nadleśnictw agregowane SĄ,na szczeblu RDLP i dodaje się do nich plan biura RDLP co łącznie stanowi plan finansowo gospodarczy RDLP. Zebrane plany ze wszystkich RDLP spływają do GDLP i dodaje się do nich plan biura GDLP co łącznie stanowi plan finansowo -gospodarczy LP w Polsce.

Motywowanie

Czynnikiem, który wprowadza do procesu produkcji środki produkcyjne jest czynnik ludzki (ludzie). W celu uzyskania pożądanego wpływu ludzi na środki produkcji potrzebny jest odpowiedni system motywowania ludzi do pracy. Motywacja do pracy może wynikać:

1. z potrzeb ludzkich - tzw. motywacja wewnętrzna, inaczej automotywacja

2. z celowego oddziaływania kierownictwa na wykonawców — tzw. motywacja zewnętrzna

Motywacja wewnętrzna

W motywacji wewnętrznej znaczenie motywacyjne mają niezaspokojone potrzeby ludzkie. Człowiek chcąc zaspokoić te potrzeby „zmusza się" do wydajniejszej pracy. Klasyfikacje potrzeb ludzkich z punlctu widzenia motywacji przedstawił Abraham Masłów (tzw. piramida potrzeb

				5. samorealizacja
			4. szacunek
		3. afiliacja
	2. bezpieczeństwo
1. potrzeby fizjologiczne

Ad.l.

Oprócz głodu i pragnienia należą tu również pieniądze. Sąto potrzeby najniższego rzędu i jes

ich najwięcej.

Ad.2.

Sąto potrzeby szeroko rozumiane obejmujące zarówno brak woje jak i bezpieczeństwo

socjalne (pewność rent i emerytur).

Ad.3.

Inaczej jest to przynależność. Ludzie są „zwierzętami stadnymi" i mająnaturalna chęć

przynależności do określonych grub zarówno formalnych jak i nieformalnych (związki

_ 17.

zawodowe, organizacje społeczne, związki wyznaniowe). Przejawem afiliacji są zewnętrzne oznaki takie jak mundury, odznaki it.d.

Ad.4.

Przejawia się w pochwałach, premiach, uznaniu i awansach.

Ad.5.

Chodzi o spełnianie własnego hobby, ale również możliwość dokształcania, wykazywania własnych inicjatyw it.d.

Motywacja jest skuteczna jeśli jest zgodna z oczekiwaniami pracowników. Znaczenie motywacyjne maja tylko niezaspokojone potrzeby pracowników. Potrzeby wyższego rzędu s: zaspokajane jeśli potrzeby niższego rzędu są zaspokojone chociażby w stopniu podstawowym.

Motywacja zewnętrzna

Motywacja zewnętrzna odbywa się drogą ciągłego oddziaływania kierownictwa na wykonawców. Ma ona bardzo istotne znaczenie szczególnie w jednostkach gospodarczych pracujących w dużym rozproszeniu (jak np. LP). Motywacja może mieć charakter pozytywn kiedy uświadamiamy pracownikom korzyści płynące z zalecanego sposobu pracy, postępowania, a negatywny kiedy wskazujemy na ewentualne straty powstające w wyniku niewłaściwego wykonania oraz konsekwencje w wyniku niewłaściwego wykonania danej pracy. Bardzo istotna rolę w procesie motywowania pełnią różnego rodzaju kursy, dokształcania, doskonalenia. Kierownictwo oddziałuje na pracowników w procesie motywowania za pomocą odpowiednich bodźców:

a) materialne i niematerialne

materialne:

• płace

• premie

• nagrody

• inne niematerialne:

• pochwały

• wyróżnienia

• nagrody

• dyplomy

b) pozytywne i negatywne

pozytywne:

• premie

• pochwały negatywne:

- potrącenia premii
-nagany

W procesie zarządzania bodźce te są stosowane równocześnie. Rodzaj stosowanych bodźce uzależniony jest zarówno od kierownictwa, ale również od wykształcenia i przygotowania zawodowego wykonawców oraz rodzaju działalności jaki oni wykonują. Systemy motywowania stosowane w praktyce są zmienne w czasie.

W przedsiębiorstwie państwowym istnieje możliwość tworzenia własnych wewnętrznych systemów motywowania.

-18-

W praktyce zarządzania największe znaczenie posiada poprawnie określona płaca. Część zarządzających uważa że ma ona większe znaczenie motywacyjne gdy wynagrodzenie zasadnicze ma wyższą wartość, ale jest też przeciwny kierunek mówiący, że znaczenie motywacyjne płacy jest wyższe gdy część ruchoma płacy jest wyższa.

W zakresie motywowania przez płacę bardzo istotnym jest by w firmie opracować i wdrożyć motywacyjny system wynagradzania. Wyróżnia się 4 typy motywacyjnych systemów wynagradzania:

1. udział w zyskach

2. udział w efektach

3. wynagrodzenie za kwalifikacje

4. premia sumaryczna

Ad.l.

Zasady działania

- pracownicy otrzymują zróżnicowane premie okresowe, uzależnione od zysków
przedsiębiorstwa, a wypłata może nastąpić w gotówce lub innej formie np. indywidualnych
funduszy emerytalnych

Warunki efektywności

• pracownicy muszą chcieć pracować, oddziaływać na zyski firmy

• pracodawca musi chcieć dzielić się zyskami firmy Zalety --.-,,,

• sposób łatwy do wytłumaczenia

• gwarancja realności finansowej (tj. pieniądze wypłacane są gdy firma jest wystarczająco rentowna)

• system łączy interesy finansowe pracowników i pracodawców Wady

- coroczne wypłacanie premii może prowadzić do zaniechania zadań długoterminowych,
których wyniki finansowe będą po pewnym czasie

Ad.2.

Zasady działania

• gdy jednostka organizacyjna (grupa pracowników) przekracza określone zadania, wszyscy pracownicy otrzymują dodatkowe wynagrodzenie

• zadanie (efekt) może polegać na osiągnięciu lepszej wydajności, jakości lub obsługi klienta, bądź czasu (terminu) osiągnięcia zadania

Warunki efektywności

• zadania muszą mieć charakter mierzalny

• kierownictwo musi zachęcać pracowników do angażowania się

• pracownicy muszą mieć zaufanie do kierownictwa Zalety

• system wzmacnia prace zespołową

• pracownicy koncentrują się na celach firmy

• pracownicy bardziej przykładają się do pracy Wady

• system, który koncentruje się nanp. wydajności pracy może doprowadzić do obniżenia jakości

• brak realności finansowej co oznacza, że firma może być zmuszona do wypłacenia dodatkowych wynagrodzeń nawet gdy nie jest rentowna

-19-

Ad.3.

Zasady działania

- płaca lub pensja pracowników wzrasta w miarę zwiększania się liczby stanowisk, na których
może on pracować, niezależnie od wykonywanej w danym okresie pracy

Warunki efektywności

• określone muszą być poziomy kwalifikacji oraz powiązana z nimi siatka płac

• firma musi mieć opracowany system oceny pracowników i szkolenia zawodowego Zalety

• zwiększa się mobilność stanowiskowa pracowników co umożliwia funkcjonowanie firmy przy zmniejszonym personelu

• wyższe kwalifikacje wyrabiająw pracowniku zdolność szerszego widzenia problemów zakładowych co zwiększa ich sprawność w rozwiązywaniu pojawiających się problemów Wady

- należy założyć, że w systemie tym większość pracowników zechce podnieść swoje
kwalifikacje, co znacznie podniesie koszty robocizny

Ad.4.

Zasady działania

• zamiast wzrostu płac pracownicy otrzymują jednorazową gratyfikacje opierającą się na wynikach pracy lub na układzie pracy zawartym ze związkami zawodowymi

• dodatkowe wynagrodzenie nie wchodzi w skład płacy podstawowej Warunki efektywności

• pracownicy muszą mieć świadomość, że pomyślność firmy warunkuje również ich dobrobyt (pewność pracy)

Zalety

- system umożliwia firmie kontrolowanie kosztów przez limitowanie wzrostu wynagrodzeń
zasadniczych i powiązanych z nimi świadczeń

Wady

- kierownictwo niekiedy rozdziela dodatkowe wynagrodzenia w sposób subiektywny, z czego
pracownicy mogą być niezadowoleni uznając, że SA niesprawiedliwie wynagradzani

Kontrole i rewizje gospodarcze

Pod pojęciem kontroli i rewizji gospodarczych rozumie się ogół metod sposobów postępowania stosowanych systematycznie, zmierzających do ochrony mienia, zwiększenia efektywności działania, zapewnienia właściwych danych w ewidencji oraz stosowanie przez wszystkich pracowników ogólnych norm prawnych i zasad pracy ustalonych w zakładzie.

Kontrole mają charakter bardziej merytoryczny, natomiast rewizje mają bardziej charakter formalno-prawny. Rewizje często są przeprowadzane jako sprawdzenie stosowania zaleceń pokontrolnych.

Zarówno kontrole jak i rewizje gospodarcze są ważnym elementem zarządzania, szczególnie w jednostkach Lasów Państwowych pracujących w dużym rozproszeniu i niepowtarzalnych warunkach.

Kontrole mają za zadanie:

1) zbieranie informacji służących organom administracji państwowej jak i jednostkom

nadrzędnym

-70-

2. poprawę jakości gospodarowania

3. badanie zgodności działania z obowiązującymi przepisami

4. badanie i ocenę procesów gospodarczych pod względem ich poprawności i efektywności

5. ujawnianie rezerw, nieprawidłowości, błędów, marnotrawstwa itd.

6. ustalanie przyczyn i skutków stwierdzonych nieprawidłowości oraz wskazanie odpowiedzialnych

7. wskazanie sposobów i metod umożliwiających usuniecie stwierdzonych nieprawidłowości oraz wskazanie prawidłowego sposobu postępowania

Przedmiotem kontroli może być:

1. sprawność organizacji

2. celowość produkcji, działania

3. gospodarność

4. rzetelność

5. legalność działania

Kontrole mająza zadanie dostarczenie informacji organom zarządzającym do podejmowania racjonalnych decyzji.

Wyróżnia się szereg rodzajów kontroli:

Podział I (ze względu na to skąd pochodzi kontrolujący):

a) zewnętrzne

• kompleksowe • ' ' "^>!'^v "■'" '-"■'

• problemowe

• doraźne • •

• sprawdzające ■ .

b) wewnętrzne

Podział I (ze względu na czas przeprowadzanej kontroli):

• wstępna

• bieżąca

• następna/wynikowa

Podział II (ze względu na to kto prowadzi kontrolę):

• funkcjonalne

• instytucjonalne

Podział II (ze względu na przedmiot kontroli):

• formalne

• merytoryczne

• rachunkowe

k. kompleksowa - obejmuje całość organizacji, raz na 5 lat

k. problemowa - dotyczy wybranego problemu, zagadnienia np. zasad sprzedaży

k. doraźna - przeprowadzana najczęściej na życzenie kontroli wewnętrznej lub kierownictwa

zakładu

k. sprawdzająca - przeprowadzana w celu stwierdzenia jak są wdrażane zalecenie

pokontrolne

k. funkcjonalna - pełniąja wszystkie osoby na stanowiskach kierowniczych k. instytucjonalna - sprawowana przez specjalnie wyodrębnione komórki

-21-

k. wstępna- dotyczy oceny planu działania

k. bieżąca - ocena w trakcie wykonywania czynności

k. następna - ma miejsce po zajściu zdarzenia

k. formalna - badanie prawidłowości wyliczeń w dokumentach

k. merytoryczna - sprawdzanie czy zadania gospodarcze są zgodne z czynnościami

zaplanowanymi i zgodne z zasadami wykonywania tej pracy

k. rachunkowa - sprawdzanie czy nie ma błędów w obliczeniach (błędów rachunkowych)

Całość systemu kontroli w Polsce .nadzoruje Najwyższa Izba Kontroli. NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega sejmowi.

NIK kontroluje:

1. działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych

2. może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych

3. może kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w takim zakresie w j akim te jednostki:

• wykonują zadania zlecone przez państwo

• wykonują zamówienia publiczne- zlecone przez państwo lub samorządy

• organizują lub wykonują prace interwencyjne lub roboty publiczne -działająz udziałem mienia państwowego lub komunalnego ~r■■•■■■

• korzystają z pomocy, gwarancji, lub poręczenia państwa lub samorządu terytorialnego

• wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz państwa (głównie podatki) :

NIK-iem kieruje prezes powoływany przez sejm raz na 6 lat.

Dla celów przeprowadzanej kontroli kierownicy jednostek kontrolowanych mają obowiązek przedkładać na żądanie kontrolera wszelkiego rodzaju dokumenty i materiały z zastrzeżeniem tajemnicy. Uprawnienia kontrolerów sąbardzo szerokie. Mają oni prawo do:

• swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń

• wglądu do wszystkich dokumentów, pobierania ich i zabezpieczania

• przeprowadzania oględzin, lustracji składników majątkowych jak i przebiegu procesów gospodarczych

• wzywania i przesłuchiwania świadków

• żądania od pracowników ustnych i pisemnych wyjaśnień

• zasięgania informacji w innych jednostkach w sprawach dotyczących kontrolowanej jednostki

- korzystania z biegłych, rzeczoznawców, specjalistów
. - zwoływania narad pracowników

Kontroler ustala stan faktyczny na podstawie dokumentów, które nazywane są dowodami:

1. sporządzane dokumenty

2. zabezpieczone rzeczy

3. wyniki oględzin

4. zeznania świadków

5. pisemne i ustne oświadczenia

-22-

Prawo odmowy zeznań w charakterze świadka przysługuje:

1. pracownikowi ponoszącemu odpowiedzialność za działalność kontrolowanej jednostki

2. każdej osobie jeżeli zeznania mogłyby narazić ją na odpowiedzialność karna lub majątkową

Wyniki kontroli przedstawia się w formie protokołu. Podpisują go:

1. kontroler

2. kierownik kontrolowanej jednostki lub osoba pełniąca jego obowiązki

Kierownik może zgłosić zastrzeżenia do protokołu, odmówić podpisania, jednakże podając na piśnie w ciągu 7 dni przyczyny odmowy podpisania protokołu.

W Polsce istnieje szereg instytucji kontrolnych, a do najważniejszych należąm.in. Kontrola Bankowa, Kontrola Izb i Urzędów Skarbowych, Kontrola Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Państwowa Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Pracy it.d.

Z kontrolą łączy się pojęcie controlingu. Controling jest współczesnym sposobem zarządzania przedsiębiorstwem. W controlingu zawarte są zarówno elementy kontroli jak i •elementy planowania, motywowania i oceny działalności gospodarczej.

Różnice
Kontrola	Controling
- stwierdza błędy - wnioskuje naprawienie błędów - szuka winnych - wnioskuje pokrycie szkód - karze - wnioskuje zmiany personalne - wnioskuje zmiany organizacyjne - kieruje sprawę do właściwych organów administracji lub ścigania	- koordynuje - nadzoruje - doradza - pomaga metodyczne - wnioskuje rozwiązanie - proponuje środki zaradcze - inspiruje - przestrzega - wskazuje na doświadczenia obce
Zorientowana na przeszłość	Zorientowany na przyszłość

Controling jest jedną z form wspomagających podejmowanie racjonalnych decyzji. Zawarte w nim są elementy planowania, koordynowania, analizy oraz informacji. Controling w przedsiębiorstwie może być prowadzony przez specjalne komórki lub przez osoby do tego celu powołane. Najogólniej komórki controlingu są to nowocześnie rozbudowane komórki analiz gospodarczych.

Metody, style i koncepcie zarządzania

Metody zarządzania to nic innego jak metody, którymi posługuje się kierownika przy wykonywaniu swoich funkcji kierowniczych. Kierownik w przedsiębiorstwie jest kierownikiem zakładu oraz jednocześnie przełożonym podległych mu pracowników.

Kierownik za swoja działalność i podejmowane decyzje ponosi odpowiedzialność materialną, służbową, a nawet karną.

-23-

Kierownik kierujący określonym zespołem ludzi nie jest w stanie wszystkich czynności wykonać, jednakże ponosi odpowiedzialność za jakość wykonywanych zadań.

W przedsiębiorstwie państwowym ze względu na społeczną własność środków produkcji kierownik jest jednocześnie przedstawicielem państwa, przez co należy rozumieć, że realizuje politykę gospodarczą państwa w danym zakresie.

Zakresy praw, obowiązków i uprawnień dla kierowników określone są w odpowiednich przepisach (ustawach, statutach, zarządzeniach, instrukcjach it.d.)

Kierownik może i powinien wywierać wpływ na pracowników za pomocą tzw. bodźców zainteresowania (patrz: motywowanie).

Bodźce mają za zadanie zachęcać pracowników do określonych zachowań, określonej pracy, przez co otrzymają odpowiednie nagrody, wyróżnienia, mająrównież zniechęcać do określonych zachowań, określonej pracy, by uniknąć określonej kary. Powszechnie przyjmujf się, że rodzaj bodźców stosowanych przez kierownika uzależniony powinien być od rodzaju prowadzonej działalności, cech osobowych podwładnego, robotnika, cech osobowych kierownika; od zaistniałej sytuacji w przedsiębiorstwie.

Ze względu na rodzaj stosowanych bodźców oraz możliwość współdecydowania przez pracowników w podejmowaniu decyzji wyróżnia się następujące style zarządzania:

1. autokratyczny (dyrektywny)

-kierownik zorientowany jest na przedmiot pracy (co się robi, produkuje), nie dopuszcza pracowników do współdecydowania i najczęściej stosuje bodźce o charakterze negatywnym

2. demokratyczny (integratywny)

• - kierownik zorientowany jest na podmiot pracy (człowieka, wykonawcę), dopuszcza pracowników do współdecydowania i najczęściej stosuje bodźce o charakterze pozytywnym

Im wyższy szczebel zarządzania tym styl bliższy autokratycznemu.

W praktyce gospodarczej stosuje się mieszane style zarządzania. Na styl zarządzania wpływ powinny mieć przede wszystkim rodzaj działalności (dziedzina), szczebel zarządzania (instancja) oraz indywidualne cechy pracowników i kierownictwa.

Cechy dobrego kierownika -jeśli chcesz nim być to...

1. pokładaj zaufanie w pracownikach

2. opracuj wizje działania

3. zachowaj zimną krew

4. zachęcaj do podejmowania ryzyka (+ toleruj popełnianie błędów)

5. bądź ekspertem

6. sprzyjaj różnicowaniu poglądów

7. zachowaj prostotę myślenia

-94-

Współczesne koncepcje zarządzania

Każde przedsiębiorstwo składa się z określonej ilości komórek organizacyjnych i stanowisk

pracy oraz odpowiednich powiązań (sprzężeń) organizacyjnych występujących między tymi

komórkami.

Wielkość (oraz ilość) komórek organizacyjnych, którymi jest w stanie kierować dany

kierownik nazywamy zasięgiem kierowania lub granicami nadzoru. Z granica nadzoru

związany jest ściśle problem centralizacji, jak i decentralizacji zarządzania oraz „smukłej" i

„płaskiej" struktury organizacyjnej.

Przykładem „smukłej" struktury organizacyjnej jest sytuacja, w której występuje jeden kierownik naczelny, iluś kierowników pośrednich oraz jeden wykonawca, co graficznie można przedstawić w formie linii pionowej.

Przykładem „płaskiej" struktury organizacyjnej jest sytuacja, w której występuje kierownik oraz szereg wykonawców, co graficznie można przedstawić w formie linii poziomej.

Im struktura jest bardziej „płaska" tym zasięg kierowanie większy.

Koncepcje zarządzania (wg A. Koźmińskiego)

Wyróżnia cztery koncepcje zarządzania:

1. koncepcja zarządzania jako wykonywanie władzy w organizacji

2. koncepcja zarządzania administracyjnego

3. koncepcja zarządzania przez pieniądz (za pomocą pieniądza) '. 4) koncepcja zarządzania optymalizacyjnego

Ad.l.

Koncepcja ta opiera się na założeniu, że zasadniczym narzędziem zarządzania jest zdolność jednych ludzi do oddziaływania na innych poprzez mechanizmy i instytucje społecznego wpływu tj.:

a) przymus

- istotąjest stwarzanie i powszechne stosowanie przez ośrodek władzy systemu silnych
zewnętrznych zagrożeń, które przedmiotowi władzy (podwładnemu) nie dają możliwości
własnego, subiektywnego wyboru postępowania czy sposobu pracy

b) przetarg lub gra

- sposób ten polega na stwarzaniu i powszechnym stosowaniu przez ośrodek władzy systemu
konkurujących i zasadniczo oddziaływujących bodźców pozytywnych i negatywnych
stwarzających przedmiotowi pracy iluzję, że jest to jego własny, subiektywny i racjonalny
wybór

c) morale

- polega na dostosowaniu systemu wartości pracowników do systemu wartości preferowaneg
przez kierownictwo

Ad.2.

Opiera się na założeniu, że zasadniczym narzędziem zarządzania jest stwarzanie norm prawnych i przymusu administracyjnego wynikającego z hierarchii czyli podporządkowania jednych podmiotów gospodarczych innym.

.os _.

Jak do tej pory żadna instytucja nie potrafi obyć się bez administracji albowiem administracja charakteryzuje się pewnymi utrwalonymi strukturami, logika działania i opiera się na pracy odpowiednio przygotowanych pracowników.

Zarządzanie administracyjne opiera się na wykorzystywaniu odpowiednich unormowań (In. stosunków) prawnych:

a) unormowania administracyjnoprawne

-wynikająbezpośrednio z przepisów ustanawiających określone obowiązki np. obowiązek stosowania norm

• nie można ich rozwiązać, można jedynie zaprzestać działalności

• istotnym problemem jest zmiana w czasie tych unormowań

b) unormowania cywilnoprawne

• okręcone są przez strony zawierające jakąś umowę

• rozwiązanie tego stosunku może nastąpić w zasadzie w każdej chwili (chyba, że umowa stanowi inaczej) za zgodą zainteresowanych stron (są to różnego rodzaju umowy)

c) unormowania karne

- wynikają z przepisów prawa karnego

Ad.3.

Pieniądz występuje jako narzędzie zarządzania od chwili jego „wynalezienia". Mimo,

że pieniądz stosowany jest od wieków nadal nie są poznane pełne mechanizmy wpływu

pieniądza na gospodarkę, dlatego mamy do czynienia z: inflacją, hiperinflacją, stagnacjąit.d.

Na wartość pieniądza wpływ ma nie tylko stan gospodarki, ale również zjawiska społeczne takie jak: wojny, zmiany rządów it.d.

Jak dotąd samoistna teoria pieniądza nie powstała.

Istnieją3 płaszczyzny sterowania krążenia pieniądza:

1. polityka budżetowa

Polityka budżetowa wpływa na procesy gospodarcze zarówno poprzez sposób tworzenia budżetu jak i sposób wydatkowania pieniędzy z budżetu (tzn. istotne jest z jakich podatków budowany jest budżet, ale jeszcze ważniejsze jak wydatkowane są środki z tego budżetu). Z reguły zbyt wysoki budżet (przeszacowany) rodzi tendencje inflacyjne.

2. autonomiczne regulatory przepływu pieniądza

Są to swobodnie kształtujące się ceny dóbr i usług, ceny kapitału rzeczowego i finansowego oraz cena pracy, (drogi pieniądz - oznacza to wysokie oprocentowanie kredytów)

3. światowy rynek walutowy

Większość krajów dąży do wymiany handlowej zagranicznej na walutach wymienialnych (EURO, USD) w związku z tym istnieje konieczność ustalenia parytetów między walutami. W gospodarce rynkowej wymiana odbywa się na giełdzie walutowej. W celu zabezpieczenia parytetu, państwa zmuszone są do posiadania określonych rezerw złota i walut obcych. W wymianie walutowej przyjmuje się założenie, że równowaga między walutami ma pierwszorzędne znaczenie i jest ważniejsza niż równowagi oparte na wymianie towarowej (tzn. towar za towar, a wymianę taką można dość często spotkać w handlu z Rosją). Aby pieniądz mógł pełnić rolę „dobrego", „twardego", „mocnego" pieniądza musi spełniać swojt klasyczne funkcje, tj. musi być:

• miernikiem wartości (- tzn. wyrażać wartość towarów i usług)

• środkiem cyrkulacji (- tzn. uczestniczyć w operacjach finansowych, mają się one odbywać tak: towar - pieniądz - towar, a nie towar - towar)

-26-

- środkiem tezauryzacji (in. środkiem gromadzenia nadwyżek pieniężnych)

(- tzn. oszczędności trzymane sąw danej walucie anie innej)

• środkiem płatniczym

• pieniądzem światowym (tzn. jeżeli dana waluta spełnia wszystkie ww. funkcje w wymiarze światowym to mówimy, że jest to pieniądz światowy)

Ad.4.

Zarządzanie optymalizacyjne opiera się nakwantyfikacji (in. pomiarze) i algorytmizacji procesów decyzyjnych wspomaganych technika obliczeniową. Koncepcja optymalizacyjna rozumiana jest jako poszukiwanie ekstremum funkcji celu w ramach znanych ograniczeń, przy użyciu odpowiednich wzorów matematycznych. Obecnie nie dąży się do optymalizacji całego zarządzania-w firmie, lecz optymalizuje się wybrane obszary działalności jak np. gospodarka magazynowa, surowcowa it.d.

Metody optymalizacyjne pomagają podjąć racjonalną decyzję. Mająone znaczenie pomocnicze, a ostateczna decyzja zależy zawsze od kierownika.

Ogół metod optymalizacji decyzji dzielimy na:

1. heurystyczne - oparte na doświadczeniu, zatem w metodach tych zbiera się jak największą liczbę informacji na podstawie posiadanych informacji, doświadczenia i intuicji podejmuje się odpowiednie decyzje.

2. algorytmiczne

A. symulacyjne - dają kilka wariantów w zależności od przyjętych założeń

B. optymalizacyjne - dają jedno rozwiązanie

a. programowanie liniowe

b. programowanie dynamiczne

c. programowanie sieciowe

d. badania operacyjne

e. inne

Analiza działalności gospodarczej (in. analiza ekonomiczna')

Analiza działalności zajmuje się 2 zagadnieniami:

1. wyniki gospodarowania i wyniki finansowe

2. technika, technologia i organizacja produkcji

Wyniki analizy dająpodstawy do racjonalnego podejmowania decyzji oraz dająpodstawy do oceny działalności gospodarczej.

Analiza ekonomiczna jest zbiorem metod zasad, dzięki którym można pewne zjawiska i fakty gospodarcze scharakteryzować i pomierzyć. Wykazuje ona związki jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi faktami, zjawiskami gospodarczymi oraz wskazuje, które z nich SA przyczynami, a które skutkami podjętej działalności.

Wyróżnia się szereg podziałów analiz np. ze względu na: I czas

1. wstępna

2. bieżąca

3. wynikowa

-27-

11 zakres

1. kompleksowa

2. problemowa

Przykładowe analizy:
	Wstępna	Bieżąca	Wynikowa
Kompleksowa	Ocena rocznego (kwartalnego) planu działalności gospodarczej	Okresowa ocena działalności gospodarczej	Roczna (kwartalna) ocena wykonywania planu działalności gospodarczej
Problemowa	Diagnoza stanu i recepta na poprawę danej dziedziny działalności	Ocena przebiegu realizacji podjętych przedsięwzięć	Ocena wykonywania podjętych decyzji oraz osiągnięcia założonych celów

Analizy działalności przeprowadzają kierownicy wszystkich szczebli, specjalnie powołane komórki oraz tam gdzie są komórki controlingu.-

Przedmiotem analizy mogąbyć wszystkie podstawowe zagadnienia tj. analiza wielkości
i jakoś produkcji, analiza sprzedaży (oraz inne), analiza kosztów i analiza wyniku
finansowego. '

Bardzo ważną analizą jest analiza kosztów, która analizuje koszty w różnych podziałach np. stałe i zmienne, pośrednie i bezpośrednie, w układzie rodzajowym i inne.

Końcowym wynikiem analizy kosztów jest określenie wskaźników poziomu kosztów (Pk):

Pw =

KU

W_s

gdzie:

K_s - koszty sprzedaży W_s - wartość sprzedaży

Bardzo istotnym zagadnieniem w analizie kosztów jest ustalenie, które z kategorii kosztów reagująna zmianę wielkości produkcji i w jakim stopniu, aktóre z kategorii nie są związane z wielkością produkcji.

By analiza ekonomiczna była cenna musi być przeprowadzana według określonych zasad. A z tym wiążą się cechy poprawnej analizy ekonomicznej:

1. wszechstronność i kompleksowość ujęcia działalności gospodarczej

2. rzetelność interpretacji faktów i obiektywne przedstawienie wyników oraz wniosków

3. stosowanie prawidłowych rnetod i sposobów badania oraz dociekliwość i precyzja przy jej prowadzeniu

4. systematyczne wykrywanie ujemnych zjawisk i objawów niegospodarności oraz ustalenia

ich przyczyn

5. udostępnianie informacji za pomocą różnych form przekazy

6. dostosowanie metod, treści i formy analizy do celu, przedmiotu i adresata analizy

Naturalną konsekwencją przeprowadzonej analizy jest ocena działalności gospodarczej, którą przeprowadza się za pomocą odpowiednich metod i formuł, z których najpowszechniej wykorzystuje się formuły efektywności.

---