Język japoński

日本語 Nihongo lub Nippongo
Obszar	Japonia, Wyspy Marshalla, Palau, Tajwan i inne
Liczba mówiących	127 milionów
Ranking	9.
Klasyfikacja genetyczna	Języki izolowane *Język japoński (nie należący do żadnej grupy językowej)
Pismo	japoński (hiragana i katakana) oraz kanji
Status oficjalny
Język urzędowy	Japonia
Regulowany przez	Rząd Japonii
Kody języka
ISO 639-1	ja
ISO 639-2	jpn
SIL	JPN
W Wikipedii

Język japoński (日本語 nihongo lub nippongo) - język używany przez ok. 130 mln mieszkańców Japonii oraz japońskich emigrantów na wszystkich kontynentach.

Historia i pochodzenie języka japońskiego

Najstarsze znane teksty to pochodzące z V i VI wieku nazwy własne. Nie mówią jednak one wiele o języku. Najstarsze dłuższe teksty pochodzą z VIII wieku (kiki). Już wtedy chińskich znaków zaczęto używać do sylabicznego zapisu wymowy.

Jednak pewne sylaby, które są identyczne we współczesnym japońskim były zapisywane różnymi znakami i był to zapis konsekwentny. Świadczy to o tym, że dawny japoński miał więcej samogłosek (lub ogólniej: typów sylab) - osiem zamiast współczesnych pięciu, za to nie rozróżniał długości samogłosek, tak jak to czyni współczesny japoński.

Kluczowa jest jednak nie liczba samogłosek, lecz wysokie prawdopodobieństwo obowiązywania zasady harmonii samogłosek - podobnie jak w językach uralo-ałtajskich. Jest to jeden z głównych argumentów za uralo-ałtajskim pochodzeniem języka japońskiego. Świadczyć mają również o tym podobieństwa morfologiczne i składniowe do innych języków ałtajskich (np. tureckiego, mongolskiego). Niektórzy badacze doszukują się również podobieństw do języków malajo-polinezyjskich.

Do innych dawnych cech należy:

• występowanie p (później f) w miejscu współczesnego h,

• występowanie pełnej grupy sylab zaczynających się na w- i y- (z wyjątkiem wu i yi), wobec współczesnego zasobu wa, ya, yu, yo.

Inne teorie łączą japoński z koreańskim (również o wątpliwej pozycji, zwolennicy teorii uralo-ałtajskich zaliczają zwykle do nich również koreański) lub z różnymi grupami języków ludów Pacyfiku.

Żadna teoria nie zdobyła rozstrzygającego uznania i japoński pozostaje największym językiem, o którego pochodzeniu nie wiadomo praktycznie nic pewnego.

Gramatyka japońska [

Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Taki sam szyk ma np. łacina, jednak większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie (SVO), więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności.

Rzeczowniki japońskie nie odmieniają się przez liczbę i rodzaj. Liczba mnoga tworzona jest przez kontekst, specjalne sufiksy (niemal wyłącznie w odniesieniu do rzeczowników oznaczających osoby) lub reduplikację: hito (人) - człowiek, podczas gdy hitobito (人人, zapisywane zwykle przez znak duplikacji: 人々) - ludzie. Liczbę mnogą można również tworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Użycie liczebników wymaga tzw. liczników (klasyfikatorów), podobnie jak w polskim - arkusz papieru (一枚 ichimai), sztuka bydła (一頭 ittō) itp.

Czasowniki są odmienne, a ich odmiana - dość regularna: nieregularne można policzyć na palcach jednej ręki. Występują dwa czasy - przeszły oraz teraźniejszo-przyszły. Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany co czasowniki, gdyż zawierają w sobie znaczenie „być jakimś...”, więc mogą pełnić rolę jedynego orzeczenia w zdaniu.

Np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy „Wioska (jest) stara”. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem, można utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) oznacza więc „Wioska (była) stara”. Analogicznie tworzy się przeczenie furukunai - „nie (jest) stara” i przeczenie czasu przeszłego furukunakatta - „nie (była) stara”. Początkujący najczęściej łamią sobie język sprawną wymową przymiotnika atatakai oznaczającego „ciepły”. Jego forma czasu przeszłego to atatakakatta, a przeczenie w czasie przeszłym - atatakakunakatta.

Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (敬語 keigo).

Zaimki

Osobowe

W języku japońskim nie ma oddzielnej klasy słów będących zaimkami osobowymi, istnieje pewna grupa rzeczowników pełniąca ich rolę. Jest ona znacznie szersza od klasy zaimków osobowych w językach indoeuropejskich i w przeciwieństwie do nich nie dotyczy wyłącznie drugiej osoby (polskie ty, pan, pani, państwo, nazwy stanowisk typu profesor, itd.), ale także i pierwszej.

W przeciwieństwie do innych japońskich rzeczowników, zaimki generalnie posiadają różne liczby pojedynczą i mnogą. Użycie zaimka pojedynczego w mnogim kontekście jest wprawdzie możliwe, ale może brzmieć dziwnie.

Liczbę mnogą zaimków tworzy się sufiksem -tachi lub rzadziej -ra

Zaimek	Zastosowanie
Zaimki 1. osoby
わたくし watakushi	bardzo formalne, zarezerwowane dla publicznych wystąpień itp.
わたし watashi	raczej formalne
あたし atashi	nieformalne, używane przez kobiety
ぼく boku	nieformalne, używane głównie przez młodych mężczyzn
おれ ore	bardzo nieformalne, używane przez mężczyzn
われわれ wareware	liczba mnoga, nieco oficjalna
せっしゃ　sessha	dawniej używane głównie przez samurajów, obecnie nie stosowane
Zaimki 2. osoby
あなた anata	raczej formalne, w pewnym kontekście może oznaczać kochanie
あんた anta	nieformalne
きみ kimi	nieformalne, używane głównie przy zwracaniu się do dziewczyn
おまえ omae	nieformalne, ostatnio staje się coraz bardziej popularne
きさま kisama	zaimek-wyzwisko, spotykane głównie w anime, rzadko w rzeczywistym języku,
てめえ temee	podobnie jak kisama

W języku japońskim jest też zwyczaj dodawania końcówek do nazwisk i imion, odpowiadających polskiemu „Pan” w „Pan Kowalski”. Niektóre z nich to:

Sufiks	Przeznaczenie
さん -san	do dorosłych
くん -kun	do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół, także kolegów po fachu
ちゃん -chan	głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół (ale nie zawsze), także pieszczotliwe zdrobnienie
さま -sama	wyraża głęboki szacunek
どの -dono	bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach
はん -han	równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego

Wskazujące i pytające

Zaimki te tworzą w pewnym sensie system podobny do esperanckiego. Zaimki mają inne formy samodzielne i inne z następującym po nim rzeczownikiem. Podobnie jest z angielskimi zaimkami dzierżawczymi (samodzielny mine, niesamodzielny my).

Istnieje jeszcze jedna kategoria, o której należy wiedzieć. Poza zaimkami bliższymi i dalszymi istnieje klasa zaimków „bliższych rozmówcy”, czyli coś na kształt „to u ciebie”.

Klasa	Znaczenie	Wymowa	Zapis (jeśli jest inny od hiragany)
osobowe	wskazujący samodzielny (on)	かれ kare
		wskazujący niesamodzielny (ten człowiek)	かの kano (archaiczny)
		pytający (kto?)	だれ dare	誰
	miejsca	wskazujący bliższy (tu)	ここ koko
		wskazujący bliższy-rozmówcy (tam u ciebie)	そこ soko
		wskazujący dalszy (tam)	あそこ asoko
		pytający (gdzie?)	どこ doko
	kierunku	wskazujący bliższy (w tę stronę)	こっち kotchi
		wskazujący bliższy rozmówcy (w twoją stronę)	そっち sotchi
		wskazujący dalszy (w tamtą stronę)	あっち atchi
		pytający (dokąd?)	どっち dotchi
	przedmiotowy samodzielny	wskazujący bliższy (to)	これ kore
		wskazujący bliższy rozmówcy (to u ciebie)	それ sore
		wskazujący dalszy (tamto)	あれ are
		pytający (które?)	どれ dore
	przedmiotowy niesamodzielny	wskazujący bliższy (to krzesło)	この kono
		wskazujący bliższy rozmówcy (to krzesło u ciebie)	その sono
		wskazujący dalszy (tamto krzesło)	あの ano
		pytający (które krzesło?)	どの dono
	typu	wskazujący bliższy (tego rodzaju)	こんな konna
		wskazujący bliższy rozmówcy (tego rodzaju)	そんな sonna
		wskazujący dalszy (tamtego rodzaju)	あんな anna
		pytający (jakiego rodzaju?)	どんな donna
	sposobu	wskazujący (w ten sposób)	こう kō
		wskazujący bliższy (trudno o dosłowne tłumaczenie)	そう sō
		wskazujący dalszy (trudno o dosłowne tłumaczenie)	ああ ā
		pytający (jak?)	どう dō
	czasu	wskazujący (wtedy)	さて sate
		pytający (kiedy?)	いつ itsu
liczby	pytający liczby (ile?)	いくつ ikutsu
inne	pytający przedmiotowy (co)	なに nani lub なん nan	何
		negatywny przedmiotowy (nic)	なにも nanimo	何も
		nieokreślony przedmiotowy (coś)	なにか nanika	何か

Przypadki

Rolę wykładników przypadków spełniają stałe morfemy (partykuły, zwane też postpozycjami) występujące po słowach, podobnie jak polskie „końcówki”.

Należy bezwzględnie pamiętać, że ponieważ język japoński w żadnym razie nie jest językiem indoeuropejskim, terminy typu „mianownik” czy „dopełniacz”, które dobrze opisują języki indoeuropejskie, nie spełniając swej roli podczas opisu języka japońskiego. Same morfemy gramatyczne pisze się używając hiragany.

Morfem	Funkcja	Przybliżony odpowiednik indoeuropejski	Uwagi
は wa	temat	mianownik	pisane literą ha hiragany
が ga	podmiot	mianownik, dopełniacz
の no	właściciel	dopełniacz
を o	dopełnienie bliższe	biernik	pisane literą wo hiragany
で de	miejsce akcji	miejscownik, brak ścisłego odpowiednika w języku polskim
に ni	kierunek lub miejsce istnienia	w ograniczonym zakresie miejscownik
へ e	kierunek poruszania	przyimek do, ku	pisane literą he hiragany
と to	lista obiektów	spójnik i lub z (wyłącznie przy łączeniu rzeczowników, nie całych zdań)
から kara	początek lub przyczyna	przyimek od lub zwrot ze względu na
まで made	koniec	przyimek do

Morfemy wa i ga

Różnica między wa i ga nie należy do prostych do wyjaśnienia. W ogólności, istnieją dwie możliwe sytuacje:

• zasady gramatyczne i składniowe określają którą z nich należy zastosować i nie ma możliwości wyboru,

• obydwie są dopuszczalne i w zależności od pożądanego znaczenia wybiera się właściwą.

Sytuacja pierwsza jest stosunkowo prosta, należy tylko zapamiętać właściwą partykułę. Dla przykładu, ustalona partykuła jest stosowana w przypadku:

• czasowników w formie potencjalnej (日本語が出来る nihongo-ga dekiru „Znam japoński”, dosł. „Umiem japoński”)

• czasownika „istnieć” (部屋にテレビがあります heya-ni terebi-ga arimasu „W pokoju znajduje się telewizor”)

• konstrukcji kontrastu (ケーキはありますが、酒はありません kēki-wa arimasu-ga, sake-wa arimasen „Mamy ciasto, ale nie mamy alkoholu”). W zdaniu tym wa zastępuje zwykłe ga czasownika „istnieć”. Uwaga: ga w arimasu-ga nie jest partykułą podmiotu, a spójnikiem łączącym dwa kontrastujące ze sobą zdania (odpowiada polskiemu ale, lecz).

W drugim przypadku sprawa jest bardziej złożona. Często, w przypadku mniej skomplikowanych zdań, decyzję można podjąć na podstawie następujących reguł:

• wa jest partykułą tematu wypowiedzi i przetłumaczyć można ją jako „jeśli chodzi o...”. Np. 私は学生です。 watashi-wa gakusei desu. oznacza „jestem studentem” (dosł. „Jeśli chodzi o mnie, jestem studentem”). Jeśli w pierwszym zdaniu użyty był rzeczownik z partykułą wa, w kolejnych zdaniach pomija się temat. Np. 私は学生です。ポーランド人です。 Watashi-wa gakusei desu. Pōrandojin desu. („Jestem studentem. Polakiem”). W powyższych zdaniach temat określony był tylko raz. Ponieważ w drugim zdaniu nic nie wskazywało na zmianę tematu, wiadomo, że jest ono kontynuacją myśli zawartej w zdaniu pierwszym. Powtarzanie tematu w każdym zdaniu (w przypadku początkujących uczniów języka) nie jest jednak błędem.

• ga jest partykułą podmiotu. Używa się jej w przypadku, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy (np. 村にお爺さんが住んでいた。お爺さんは貧乏だった。 mura-ni ojīsan-ga sunde ita. ojīsan-wa binbō datta. czyli „W wiosce mieszkał dziadek. (tenże) Dziadek był biedny.”), lub gdy w zdaniu użyto już partykuły tematu wa (np. 私は日本語が好き。 watashi wa nihongo-ga suki czyli „Lubię język japoński” (lit. „Jeśli chodzi o mnie, język japoński jest lubiany”).

• Jeśli temat zostaje w ogóle pominięty, oznacza to, że wypowiedź dotyczy pierwszej osoby. Dlatego Japończyk powie raczej 学生です。 gakusei desu („Jestem studentem”) niż 私は学生です。 watashi-wa gakusei desu. Powyższy przykład „Lubię japoński” w rzeczywistości brzmiałby raczej nihongo-ga suki 日本語が好き, gdzie 私は (watashi-wa) jest oczywiste i nie wymaga jawnego podawania.

Istnieją jednak sytuacje, kiedy istotnie można użyć dowolnej partykuły i od wyboru zależy dokładne znaczenie wypowiedzi. Pełne opanowanie tego aspektu języka nie jest łatwe i wymaga dużo praktyki, ich znaczenie można jednak przybliżyć za pomocą polskich odpowiedników:

• wa jest bardziej neutralne, np. これは難しいです。 kore-wa muzukashii desu., „To jest trudne.”

• ga kładzie nacisk na podmiot, np. これが難しいです。 Kore-ga muzukashii desu, „To jest trudne” (tzn. rzecz, o której mowa, jest przyczyną trudności, w przeciwieństwie do wszystkich innych rzeczy).

Innym przykładem, który może ułatwić zrozumienie, jest kontrast: これは？ kore-wa? oraz これが？ kore-ga?. Obydwa zdania są nieformalne i mocno uproszczone (ale wciąż poprawne) i mimo podobieństwa mają zupełnie inne znaczenie. Pierwsze z nich, これは？, można by przetłumaczyć jako „Co to?”, czyli pytanie o wskazywany przedmiot; drugie - これが？ odpowiada polskiemu „To?”, tzn. „Czy to jest właśnie rzecz, o którą chodziło?”. Użycie ga wyraźnie wskazuje, że mowa jest o jednym, konkretnym przedmiocie, a nie ogólnej naturze czegoś.

Partykuły e i ni

e (へ) stosuje się rzadziej niż ni (に), choć obydwie służą do wyrażenia kierunku poruszania. W razie wątpliwości bezpieczniej jest użyć ni (に). Jednakże obydwie formy 東京に行く tōkyō-ni iku i 東京へ行く tōkyō-e iku („jechać do Tokio”) są poprawne.

Modyfikatory zdania

Pewna grupa morfemów może być umieszczana na samym końcu zdania. Odpowiadają one polskim partykułom emfatycznym (ależ, no, przecież, co nie? itp.).

Do najpopularniejszych należą:

• よ yo - pewna opinia, często też w odpowiedzi na pytanie, tłumaczona jako „ależ...”,

• ね ne - pytanie typu „nieprawdaż?”, „co nie?”,

• か ka - zmienia zdanie twierdzące w pytające,

• な na - sygnalizująca bycie pod wrażeniem.

Czasowniki

Orzeczenie (a więc i czasownik) występuje na końcu zdania. Japońskie czasowniki odmieniają się dość regularnie. Istnieją jedynie dwa czasy: teraźniejszo-przyszły (nieprzeszły) i przeszły.

Czasowniki regularne należą do dwóch grup - czasowniki o temacie spółgłoskowym (zakończone w formie słownikowej na -u) i samogłoskowym (zakończone na -eru lub -iru, przy czym -e- i -i- należą do tematu, a końcówką jest -ru). Tak, więc wszystkie formy słownikowe (jednoznaczne z formą twierdzącą czasu teraźniejszo-przyszłego) kończą się na -u. Należy jednak pamiętać, że choć wszystkie czasowniki samogłoskowe mają zakończenie -eru bądź -iru, to nie wszystkie czasowniki na -eru i -iru należą do odmiany samogłoskowej, np.

• ikiru „żyć” jest samogłoskowe (iki-ru), ale hairu „wchodzić” - spółgłoskowe (hair-u);

• kiru „ubierać, wkładać (na siebie)” jest samogłoskowe (ki-ru), ale kiru „ciąć” - spółgłoskowe (kir-u).

Problem ten występuje jednak tylko w przypadku, gdy dwie ostatnie głoski słowa to -ru. Wszystkie inne czasowniki odmieniają się spółgłoskowo. Czasowników nieregularnych jest niewiele. Najważniejsze są cztery z nich - aru, suru, iku, kuru oraz grupa czasowników pochodnych od suru.

Od czasowników tworzy się formę grzecznościową -masu, którą odmienia się jak czasownik.

Klasa	Czas teraźniejszy		Czas przeszły		Forma -masu
		Twierdzenie	Przeczenie	Twierdzenie		Przeczenie
	Temat spółgłoskowy	-う -u	わない -wanai	-った -tta	-わなかった -wanakatta	-います -imasu
		-る -ru	-らない -ranai	-った -tta	-らなかった -ranakatta	-ります -rimasu
		-つ -tsu	-たない -tanai	-った -tta	-たなかった -tanakatta	-ちます -chimasu
		-く -ku	-かない -kanai	-いた -ita	-かなかった -kanakatta	-きます -kimasu
		ぐ -gu	-がない -ganai	-っだ -ida	-がなかった -ganakatta	-ぎます -gimasu
		-す -su	-さない -sanai	-した -shita	-さなかった -sanakatta	-します -shimasu
		-ぬ -nu	-なない -nanai	-んだ -nda	-ななかった -nanakatta	-にます -nimasu
		-む -mu	-まない -manai	-んだ -nda	-まなかった -manakatta	-みます -mimasu
		-ぶ -bu	-ばない -banai	-んだ -nda	-ばなかった -banakatta	-びます -bimasu
Temat samogłoskowy	-る -ru	-ない -nai	-た -ta	-なかった -nakatta	-ます -masu
Nieregularne	する suru	しない shinai	した shita	しなかった shinakatta	します shimasu
		いく iku	いかない ikanai	いった itta	いかなかった ikanakatta	いきます ikimasu
		くる kuru	こない konai	きた kita	こなかった konakatta	きます kimasu
		ある aru	ない nai	あった atta	なかった nakatta	あります arimasu
Forma grzecznościowa -masu	-ます -masu	-ません -masen	-ました -mashita	-ませんでした -masen deshita

Tryb koneksywny

Tryb koneksywny (tzw. formę -te) tworzy się zmieniając końcowe -a w formie twierdzącej czasu przeszłego na -e. Często formę koneksywną stosuje się jako rozkaźnik. Formę przeczącą trybu rozkazującego tworzy się dodając końcówkę -de do formy teraźniejszej przeczącej (-nai). Formy grzecznościowe tworzy się dodając kudasai.

Przykład:

Czytać	yomu
Czytaj!	yonde
Nie czytaj!	yomanaide
Czy mógłby Pan przeczytać?	yonde kudasai
Czy mógłby Pan nie czytać?	yomanaide kudasai

Pytania

Pytania formuje się za pomocą partykuły か ka stawianej na samym końcu zdania. Można nie dodawać ka, a w zamian zmienić tylko intonację na rosnącą, jednak ten sposób nie jest polecany początkującym. W języku potocznym, gdy zwracamy się np. do przyjaciół możemy zastosować partykułę の no. Np. 行くの？ iku no? - „(Czy) idziesz?”

Alfabet

Język japoński składa się z trzech alfabetów. Dwóch sylabograficznych - hiragany i katakany oraz jednego piktograficznego - kanji. Romaji trudno nazwać alfabetem, gdyż służy on jedynie do zapisana wymowy znaków japońskich w transkrypcji romańskiej, czyli za pomocą znanych nam liter.
Alfabety sylabograficzne nie są skomplikowane i można się ich szybko nauczyć. Wystarczy poświęcić jeden dzień na naukę, a następnie przez tydzień ćwiczyć pisanie by utrwalić poszczególne sylaby. Poniżej z lewej, podstawowe litery hiragany, a po prawej katakany.

Trochę więcej czasu należy poświęcić na naukę kanji. A praktycznie to można się ich uczyć w nieskończoność - dość duża liczba. Jednak by nauczyć się pierwszych 300 kanji przy średnim tempie nauczania wystarcza sześć miesięcy, chyba że ktoś się spręży i "isshôkenmei benkyôsuru" to wówczas wystarczy miesiąc.
Niestety czym więcej kanji się poznaje tym wolniej idzie nauka - trzeba przecież przypominać sobie to czego się już nauczyło, a więc "fukushű" musi być :)
Nauka kanji nie jest trudna pod warunkiem, że się systematycznie uczymy.

Wymowa języka japońskiego zbliżona jest do polskiego. Polacy mają najmniej problemów z japońską wymową, ponieważ nie ma w języku japońskim zgłosek, których nie byłoby w języku polskim.

Wyjątki stanowią:
za - czytaj: 'dza' jak w kukurydza
zu lub du - czytaj: 'dzu'
ze - czytaj: 'dze'
zo - czytaj: 'dzo' jak w bardzo
ji lub di - czytaj: 'dzi' jak w dziwak
ja - czytaj: 'dzia' jak w działka
ju - czytaj: 'dziu' jak w dziura
jo - czytaj: 'dzio' jak w dzionek
ya - czytaj: 'ja' jak w jama
yu - czytaj: 'ju' jak w jutro
yo - czytaj: 'jo' jak w jogurt
hu lub fu - czytaj: 'fu' jak w fujarka
wa - czytaj: 'ła' jak w łata
wo - czytaj: 'o' jak w okno
su - na końcu wyrazu czytaj jako: 's'
n - przed 'p' ,'b' i 'm' czytaj: 'm'

Podwojone spółgłoski czyta się jako spółgłoskę z przydechem, jak w polskich słowach 'oddać', 'miękko'.

Podwojone samogłoski (np. 'oo' , 'aa', 'ee', 'uu' pisane również jako 'ō', 'ā', 'ē', 'ū') lub kombinację samogłosek z 'u' (np. 'ou' pisane również jako 'ō') czyta się jako samogłoskę z iloczasem (wydłużonum czasem trwania), jak w słowach 'koordynacja', 'samoopalacz'

Przykłady

watashi - czytaj: 'łatasi' lub 'łataś'
desu - czytaj: 'des'
sushi - czytaj: 'susi' lub 'suś'
kenpō - czytaj: 'kempoo'
jōyō - czytaj: 'dzioojoo'
Fuji - czytaj: 'fudzi'
Hiroshima - czytaj: 'hirosima'
Watashi-wa Pōrando-jin desu (Jestem Polakiem) - czytaj: "łatasiła poorandodzin des"
Yappari, Nihongo-ga mada jōzu dewa arimasen (Jak się można spodziewać, japoński nie jest jeszcze moją mocną stroną) - czytaj: "jappari, nihongoga mada dzioodzu deła arimasen"

Wiele ludzi uważa, że japoński jest bardzo trudny ze względu na pisownie. Japońskie słowa mogą być zapisane na dwa sposoby, jeden z nich to oryginalna, japońska pisownia wymawianych sylab (kana), druga to ideograficzne znaki chińskie (kanji). かな (kana) reprezentuje wszystkie dźwięki w języku japońskim, 漢字 (かんじ kanji) idee lub znaczenie.

かな

Bardzo prosto można odczytać かな, ponieważ reprezentują one dźwięk.

Istnieją dwa sposoby zapisu かな:

• ひらがな (hiragana)

• かたかな (katakana)

ひらがな jest często używana do zapisu japońskich słów. かたかな często jest wykorzystywana przy słowach obcych, lub do wyrażania emocji.

漢字

Inna sprawa to 漢字. Każde z nich to ideogram reprezentujący sobą jakieś znaczenie, koncept aniżeli słowo. Posiada więcej niż jeden sposób wymowy w zależności od znaczenia jakie przyjmuje w zdaniu. Te odmienne wymowy każdego z 漢字 nazywamy "odczytaniami".

漢字 posiada zwykle dwa odczytania:

• 音読み (おんよみ on'yomi)

• 訓読み (くんよみ kun'yomi)

Odczytanie 音読み to przybliżenie chińskiej wymowy znaku. Ponieważ japoński system wymowy jest kompletnie różny od chińskiego, wobec tego to odczytanie może być kompletnie różne od chińskiego oryginału, pod względem wymowy, znaczenie pozostaje (w większości przypadków) takie samo. Odczytanie 訓読み to japońska wymowa znaku 漢字.

(平仮名; ひらがな) początkowo została stworzona dla kobiet do zapisu dźwięków japońskich, stąd też inna nazwa tego systemu zapisu to: onnade (女手 pismo kobiece). Jednakże dziś ten system służy głównie do zapisu słów japońskich.

Hiragana jest używana głównie do:

• Morfemów gramatycznych

• Okurigana, czyli (zazwyczaj) odmiennych końcówek japońskich słów

• Zapisywania japońskich słów, które nie mają własnych kanji, albo które są używane na tyle rzadko, że ich kanji jest nieznane przeciętnemu Japończykowi.

• Małe hiragana nad znakami kanji (tzw. furigana) jest używane do zapisu ich wymowy. Spotykane głównie z rzadziej używanymi kanji. Czasem używana nad wszystkimi kanji, głównie w materiałach przeznaczonych dla dzieci i obcokrajowców.

• Czasem używana zamiast kanji - głównie w materiałach przeznaczonych dla dzieci i obcokrajowców.

Tabela Hiragana

Bazowa Kana

....

Rozszerzenie ゛oraz ゜

a

i

u

e

o

a

i

u

e

o

あ

い

う

え

お

-

-

-

-

-

k

か

き

く

け

こ

g

が

ぎ

ぐ

げ

ご

s

さ

し

す

せ

そ

z

ざ

じ

ず

ぜ

ぞ

t

た

ち

つ

て

と

d

だ

ぢ

づ

で

ど

n

な

に

ぬ

ね

の

h

は

ひ

ふ

へ

ほ

b

ば

び

ぶ

べ

ぼ

p

ぱ

ぴ

ぷ

ぺ

ぽ

m

ま

み

む

め

も

* zi (ji) -zu (zu) - di (ji) - du (zu)

y

や

-

ゆ

-

よ

r

ら

り

る

れ

ろ

w

わ

ゐ

-

ゑ

を

n

ん

* si (shi) - ti (chi) - tu (tsu) - hu (fu)

Notka: Samogłoski wymawiamy podobnie jak w języku polskim

• a = a w mama

• i = i w kino

• u = u w ucho

• e = e w beret

• o = o w nos

W powyższej tabeli, jeżeli podano dwa zapisy romaji, pierwsze jest w konwencji Hepburna drugie w Kunrei.

Złożone sylaby

きゃ=kya	きゅ=kyu	きょ=kyo
ぎゃ=gya	ぎゅ=gyu	ぎょ=gyo
しゃ=sha/sya	しゅ=shu/syu	しょ=sho/syo
じゃ=ja/zya	じゅ=ju/zyu	じょ=jo/zyo
ちゃ=cha/tya	ちゅ=chu/tyu	ちょ=cho/tyo
にゃ=nya	にゅ=nyu	にょ=nyo
ひゃ=hya	ひゅ=hyu	ひょ=hyo
びゃ=bya	びゅ=byu	びょ=byo
ぴゃ=pya	ぴゅ=pyu	ぴょ=pyo
みゃ=mya	みゅ=myu	みょ=myo
りゃ=rya	りゅ=ryu	りょ=ryo

Mały znak tsu (っ), który jest używany do podwajania sylab, dzięki czemu dźwięk ulega wydłużeniu (dokładnie dwukrotnie) jak k w polskim lekko.Z zapisie romaji zamiast małego tsu zapisuje się podwojoną literę. Dla przykładu, miasto Sapporo, zapisuje się hiraganą: さっぽろ a wersję romaji: sapporo.

Ważne: Małe tsu nie może zostać użyte do podwajania sylab zaczynających się na m i n. Na przykład:

• おっな nie ma takiego słowa; za to:

• おんな odczytujemy onna co oznacza "kobieta".

Kana ん n nie może stać nigdy na początku słowa. Ten fakt jest wykorzysywany w popularnej grze shiritori. Praktycznie istnieje taka możliwość zastosowania tej litery na początku słowa, ale dotyczy to tylko nieliczych słów pochodzenia zagranicznego.

Niestandardowe znaki

Standard Unicode zawiera kilka znaków, które nie występują w nowych zestawach znaków hiragany. Te znaki to: ゑ we, ゐ wi, ゔ vu (mogą nie wyświetlać się w niektórych przeglądarkach!). Znaki we oraz wi wyszły już z użycia, natomiast kana vu jest stosunkowo nowym znakiem, wymawianym jako bwu, zbliżone do dźwięku v w języku angielskim.

Udźwięcznianie sylab

Symbol ゛(dakuten - 濁点) - dwie kreseczki w prawym górnym rogu udźwięczniają sylabę, tzn. zamieniają k na g, s na z itd. Wyjątek to kreseczki nad sylabami zaczynającymi się na h, które zmienia się wtedy w b

Przykład:

か → が	た → だ	さ → ざ	は → ば
k → g	t → d	s → z	h → b

Symbol ゜ (handakuten - 半濁点) - kółeczko w prawym górnym rogu, zmienia h na p.

Przykład:

は → ぱ

h → p

Historyczne wyprowadzenie hiragany od znaków Kanji

	a	i	u	e	o
	安 - あ	以 - い	宇 - う	衣 - え	於 - お
k	加 - か	幾 - き	久 - く	計 - け	己 - こ
s	左 - さ	之 - し	寸 - す	世 - せ	曽 - そ
t	太 - た	知 - ち	川 - つ	天 - て	止 - と
n	奈 - な	仁 - に	奴 - ぬ	祢 - ね	乃 - の
h	波 - は	比 - ひ	不 - ふ	部 - へ	保 - ほ
m	末 - ま	美 - み	武 - む	女 - め	毛 - も
y	也 - や		由 - ゆ		与 - よ
r	良 - ら	利 - り	留 - る	礼 - れ	呂 - ろ
w	和 - -わ				遠 - を

Uwagi

1. Jeżeli chcesz zapisać japońskie nazwisko, pamiętaj, że musisz zachować originalną pisownię lub wymowę japońską, a nie jej odpowiednik angielski, czy polski. Obcojęzyczne wersje nazw japońskich są często technicznie niepoprawne. Dla przykładu: słyszymy Keiichiro, natomiast poprawnie zapisana wersja kana to: けいいちろう ke-i-i-ti-ro-u (z dodatkowym う u na końcu, przedłużającym dźwięk o). Podobnie w wyrazie Tokyo: とうきょう to-u-kyo-u.

2. Przy romanizacji w stylu Kunrei oraz czasami Hepburna, do podkreślenia przedłużenia dźwięku dla sylab (a, o, u, e) używa się znaku - (lub czasami ^) na górze litery.

---