Zagadnienia z zakresu psychologii rozwojowej
rozwój percepcji
rozwój pamięci
rozwój myślenia
rozwój emocjonalny
rozwój społeczny
kształtowanie się tożsamości
Zagadnienia z zakresu psychologii społecznej
stereotypy, uprzedzenia, dyskryminacja
kształtowanie się postaw i ich zmiana
wpływ społeczny
prospołeczność i zachowania agresywne
zadaniowe funkcjonowanie małej grupy społecznej
Czym zajmuje się psychologia rozwojowa?
Zmiany rozwojowe w zakresie zachowań, procesów i struktur psychicznych, powiązane z procesami biologicznego dojrzewania organizmu
Przedmiotem zainteresowania jest okres od narodzin (od poczęcia) do końca adolescencji
Czym zajmuje się psychologia rozwoju?
Zmiany w zachowaniu i zdolnościach jednostki pojawiających się między narodzinami (poczęciem) a śmiercią
Pojęcie dojrzewania i dorastania
Dojrzewanie: proces dojrzewania fizjologicznego, który przebiega zgodnie z programem genetycznym i prowadzi do zmian uniwersalnych (np. wzrost i zmiana budowy ciała, dojrzewanie płciowe)
Dorastanie: proces „stawania” się osobą dorosłą, podejmowania nowych ról społecznych na skutek zmian psychicznym które zachodzą pod wpływem kontekstu społeczno-kulturowego i własności indywidualnych jednostki
Pojęcie socjalizacji
Proces aktywnego nabywania przez człowieka oczekiwań, systemu wartości, wzorców zachowań i norm środowiska społecznego
odrzucenie wszelkich form determinizmu środowiskowego
założenie o aktywnym i twórczym kształtowaniu przez człowieka swoich procesów życiowych i uczenia się
efektem procesu socjalizacji jest ukształtowanie się osobowości jednostki, jej uspołecznienie i zarazem indywidualizacja
Rodzaje socjalizacji
Socjalizacja pierwotna: nabywanie elementarnych wzorców zachowań i podstawowych ról społecznych w środowisku rodzinnym, w okresie dzieciństwa
uczenie się języka, rozumienie roli dziecka, wchodzenie w role dziewczynki/chłopca, uczenie się wzorców zachowań wobec innych dzieci
internalizacja wartości, postaw i wzorców zachowań przebiega najczęściej w warunkach silnej więzi emocjonalnej w stosunku do rodziców
Socjalizacja wtórna: nabywanie norm, wzorców zachowań obowiązujących w pozarodzinnych środowiskach społecznych takich jak szkoła, grupa rówieśnicza
uczenie się jak wypełniać role ucznia, studenta, męża, ojca, jak wywiązywać się z obowiązków zawodowych
socjalizacja pierwotna wpływa na sposób odbioru treści socjalizacji wtórnej
socjalizacja wtórna nie wymaga więzi emocjonalnej z innymi
Zjawisko akceleracji rozwoju
Akceleracja rozwoju: przyśpieszenie tempa rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach
Akceleracja dotyczy różnych sfer rozwojowych (fizyczna, umysłowa, społeczna)
Przykłady akceleracji: wysokość i masa ciała, wiek dojrzewania płciowego
Przemiany cywilizacyjne oraz wymogi środowiskowe jako prawdopodobne czynniki odpowiadające za akcelerację
Cechy zmiany rozwojowej
zmiana monotoniczna (jednokierunkowa)
zmiana względnie nieodwracalna
zmiana trwała
zmiana kierunkowa
zmiana autonomiczna: (zdeterminowanie działaniem czynników tkwiących w całości lub znacznej części wewnątrz ewoluującego systemu psychicznego jednostki)
zmiana rozwojowa nie ma charakteru powtarzającego się cyklu
Rodzaje zmiany rozwojowej
(podział ze względu na czas, w jakim zmiany się dokonują)
ontogeneza: całokształt zmian, które dokonują się w psychice i zachowaniu człowieka w toku pełnego cyklu życia indywidualnego (rozwój osobniczy)
filogeneza: zmiany rozwojowe w zakresie psychiki i zachowań, które dokonują się w toku ewolucji gatunku (rozwój gatunkowy)
antropogeneza: zmiany rozwojowe w zakresie psychiki człowieka, które dokonują się w toku dziejów ludzkości
mikrogeneza: oznacza proces powstawania nowych zjawisk, w tym czynności, funkcji, cech w psychice i zachowaniu człowieka
Rodzaje zmiany rozwojowej
(podział ze względu na przebieg zmian i ich następstwa)
Zmiany ilościowe: polegają na narastaniu, nasilaniu się pewnej cechy bądź procesu bez naruszania wewnętrznej struktury tego zjawiska. Rozwój słownictwa u dzieci od 3 znanych dziecku wyrazów w okolicach 1 r. ż do 272 w 2 r.ż.
Zmiany jakościowe: oznaczają transformację, przekształcanie się pewnej cechy, procesu w taki sposób, że tworzą nową jakość.Łączenie wyrazów i budowanie zdań w okolicach
Rodzaje zmian rozwojowych
(podział zmian ze względu na to, kogo zmiany dotyczą)
zmiany uniwersalne: powszechne zmiany, którym podlegają wszystkie osoby w określonej grupie wiekowej
zmiany te są wypadkową działania zegara biologicznego i społecznego
zmiany wspólne: odnoszą się do członków określonej wspólnoty, grupy takiej jak rodzina czy grupa rówieśnicza
następują w wyniku doświadczania i podzielania podobnych sytuacji i przeżyć
zmiany indywidualne: wywołane czynnikami unikatowymi, działającymi tylko na dana jednostkę
czynnikami takimi mogą być niepunktualność nacisków biologicznych, sytuacje nagłe, traumatyczne, niespodziewane
Kryteria wyodrębniania okresów rozwojowych
Sposób i poziom poznawania oraz uświadamiania sobie otaczającej rzeczywistości
Dominujący rodzaj działalności
Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego
Periodyzacja stosowana w Polsce
Okres prenatalny ....... od poczęcia do narodzin (ok. 266 dni)
Wczesne dzieciństwo...........................................0 - 3 r.ż.
Wiek niemowlęcy................................................ 0 - 1 r.ż.
Wiek poniemowlęcy............................................ 2 - 3 r.ż.
Średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny)............... 4 - 6 r.ż.
Późne dzieciństwo (wiek młodszy szkolny)....... 7 - 10/12 r.ż.
Adolescencja.......................................... 10/12 - 20/23 r.ż
Wczesna adolescencja (wiek dorastania)...... 10/12 - 15 r.ż.
Późna adolescencja (wiek młodzieńczy)......... 16 - 20/23 r.ż.
Wczesna dorosłość................................. 20/23 - 35/40 r.ż.
Średnia dorosłość (wiek średni)............... 35/40 - 55/60 r.ż.
Późna dorosłość (wiek starzenia się).....................55/60 r.ż. i więcej
Cele badań nad rozwojem
Opis prawidłowości zachowania i zmian zachowania człowieka w poszczególnych momentach rozwoju
Znajdowanie przyczyn i procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu (uwarunkowania zmian)
Strategie badań nad rozwojem
Badania poprzeczne: polegają na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu ich wyników
umożliwiają sformułowanie hipotez odnośnie sekwencji danej zmiany rozwojowej
Przykład badań poprzecznych
Cel badań:(1) jakie jest poczucie jakości życia u osób w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości (2) w których obszarach i w których grupach wiekowych poczucie jakości życia jest najniższe (3) czy istnieją różnice między grupami wiekowymi?
Strategie badań nad rozwojem
Badania podłużne: polegają na wielokrotnym badaniu tej samej grupy osób w określonych odstępach czasu
umożliwiają monitorowanie zmian w zakresie danej zmiennej i określenie charakteru tych zmian
stwarzają trudności w związku z koniecznością doboru odpowiedniej metody do wieku badanych:
efekt rutyny
rezygnacja z udziału
Przykład badań podłużnych
Czas trwania badań: 22 lata
Wielkości próby wyjściowej N=600; wielkość próby końcowej N=295
Trzykrotne pomiary zachowań agresywnych: w wieku 8 lat, w wieku 19 lat i w wieku 30 lat
W badaniu I przeprowadzono wywiady z rodzicami badanych na temat agresji oraz zebrano dane od rówieśników z klasy szkolnej, w badaniu III przeprowadzono wywiady z małżonkiem/małżonka oraz dziećmi
W sumie w badaniach uczestniczyły 3 pokolenia
Badacze mieli wgląd w akta Departamentu Kryminalnego i Departamentu Bezpieczeństwa Drogowego
Najistotniejsze ustalenia badań
istnieje silny związek między intensywnością zachowań agresywnych w wieku 8 lat oraz w wieku 30 lat, zwłaszcza w grupie chłopców
istnieje silny związek między intensywnością zachowań agresywnych w wieku 8 lat a częstością popełniania wykroczeń drogowych i przestępstw kryminalnych, zwłaszcza w grupie mężczyzn
wykazano dużą stabilność agresywnych wzorców zachowań na przestrzeni życia podobną do stabilności kompetencji intelektualnych
wykazano międzygeneracyjną transmisję zachowań agresywnych, wyrażającą się w wysokiej korelacji między zachowaniem agresywnym badanych w wieku 8 lat a zachowaniem ich dzieci 22 lata później
Strategie badań nad rozwojem
Badania sekwencyjne: zbieranie danych od co najmniej dwóch różnych grup pokoleniowych, badanych w dwu lub więcej odcinkach czasu
połączenie badań podłużnych z badaniami poprzecznymi
Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej i społecznej
Metoda obserwacyjna
-obserwacja systematyczna
-obserwacja uczestnicząca
Metoda korelacyjna
Metoda eksperymentalna
-eksperyment laboratoryjny
-eksperyment w warunkach naturalnych
Metoda obserwacyjna
Metoda, która polega na rejestrowaniu zachowań bez prób wpływania na ich bieg
Obserwacja systematyczna- polega na obserwacji określonego zjawiska/ zachowania na podstawie zbioru ustalonych wcześniej kryteriów, określanych również mianem wskaźników.
Obserwacja uczesnicząca- polega na tym, że obserwator przyłącza się do obserwowanej grupy jako jej członek
Wskaźnik- to obserwowalny fakt, czy zachowanie na podstawie którego wyciągamy wniosek, że zachodzi zjawisko, które jest przedmiotem badań
PRZYKŁAD: wskaźnikiem ukształtowanego przywiązania jest protes przeciwko rozstaniu
Ograniczenia metody obserwacyjnej
pozwala jedynie opisać zachowania bez możliwości wykrycia przyczyny
ma ona swoje zastosowanie do ograniczonego zakresu zjawisk (częstych i obserwowalnych)
tendencyjność obserwatora (konieczność powołania sędziów kompetentnych)
wnioski ograniczone do konkretnej grupy ludzi w konkretnej sytuacji
Metoda korelacyjna
Metoda, która polega na pomiarze dwóch lub więcej zmiennych i oszacowaniu relacji między nimi.
Współczynnik korelacji r, który mieści się w przedziale od 1 do -1
Korelacja dodatnia- wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej
PRZYKŁAD: korelacja między wzrostem a wagą człowieka; samooceną a osiągnięciami szkolnymi
Korelacja ujemna- wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy spadek wartości drugiej zmiennej
PRZYKŁAD: korelacja między wiekiem a sprawnością fizyczną; liczbą przyjaciół a poczuciem osamotnienia
Ograniczenia metody korelacyjnej
umożliwia wyłącznie stwierdzenie, że dane zjawisko ma miejsce bez wskazania zależności przyczynowo-skutkowej
słaba kontrola nad zmiennymi ubocznymi, ale
możliwość spełnienia postulatu o prowadzeniu badań w duchu podejścia ekologicznego
Metoda eksperymentalna
Metoda, która służy do badania związków przyczynowo-skutkowych między zmiennymi
Randomizacja: losowy przydział osób badanych do grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej
Grupa eksperymentalna: badacz wprowadza zmienną, prawdopodobną przyczynę badanego zjawiska
Grupa kontrolna: identyczne warunki w porównaniu do grupy eksperymentalnej za wyjątkiem nie wystąpienia prawdopodobnej przyczyny danego zjawiska
Metoda eksperymentalna cdn.
Metoda eksperymentalna cdn.
Zmienna niezależna: zmienna, którą badacz manipuluje, zakładając, że jest ona przyczyną zjawiska
Przykład: obserwacja agresywnego modela, liczba świadków zdarzenia
Zmienna zależna: zmienna, którą badacz mierzy, sprawdzając, czy na jej wartość ma wpływ zmienna niezależna
Przykład: podjęcie przez dzieci identycznego zachowania co model, udzielenie pomocy
Ograniczenia metody eksperymentalnej
niski stopień realizmu sytuacyjnego w eksperymentach laboratoryjnych
duże nakłady finansowe
w psychologii rozwojowej trudności z manipulacją zmienna niezależną ze względu na etykę badań
istota badań quasi-eksperymentalnych w psychologii rozwojowej (porównywanie grup bez randomizacji)
Wykład 2
Rozwój percepcji, mowy i pamięci
Zdolności percepcyjne noworodka
umiejętność skupienia oczu na jednym punkcie (punkt ogniskowy 20-25 cm.)
umiejętność rozróżniania dźwięków w skali głosu ludzkiego o różnej głośności i wysokości
umiejętność lokalizacji przedmiotu na podstawie wydawanego dźwięku
rozróżnianie głosu matki, preferencja dla głosów kobiecych
znajomość czterech podstawowych smaków (słodki, kwaśny , słodki, słony)
umiejętność odróżnienia zapachu matki od innych kobiet
preferencja do patrzenia na osoby atrakcyjne, mówiące i uśmiechnięte
Społeczna preadaptacja noworodka
Gotowość dziecka do kontaktu z opiekunem
Preadaptacja strukturalna: specyficzna wrażliwość percepcyjna
Preadaptacja funkcjonalna: specyficzna gotowość do reagowania określonymi wzorcami zachowania
Zmiany w zakresie percepcji wzrokowej
3-4 m.ż: umiejętność dostrzegania zależności między przedmiotami lub ich cechami
Rozróżnianie reakcji emocjonalnych
2-3 m.ż reaktywne reakcje dziecka na stany emocjonalne i grymasy twarzy
5-6 m.ż umiejętność odróżniania na podstawie wyrazu twarzy innych ludzi takich emocji jak radość, smutek, strach, zadowolenie, zdziwienie
10-12 m.ż korzystanie z emocjonalnych wskazówek wyrażanych przez matkę
Integrowanie informacji percepcyjnych
Koordynacja intermodalna: umiejętność odbioru i łączenia informacji z kilku zmysłów jednocześnie
Transfer intermodalny:umiejętność przenoszenia informacji z jednego zmysłu na drugi (identyfikacja wizualna przedmiotu pierwotnie poznanego za pomocą dotyku)
Powiązania między modalnościami występują od urodzenia a w toku rozwoju utrwalają się i modyfikują
Współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się po raz pierwszy w 2. miesiącu życia
Współdziałanie dotyku i wzroku pojawia się w drugiej połowie 1. r.ż
Zmiany rozwojowe w zakresie percepcji słuchowej
Wzrost wrażliwości słuchowej do 10 r.ż
Pierwsze ubytki słuchu mogą pojawić się w okolicach 40 r.ż
Około 30% dorosłych w wieku 65-74 lata i 50% w wieku 75-79 lat ma różnego stopnia niedosłuch.
Pojęcie słuchu fonematycznego
Umiejętność identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy, określanych mianem fonemów
Dzięki słuchowi fonematycznemu możliwe jest odróżnienie jednej głoski od drugiej, nawet jeśli są do siebie podobne (np. b-p)Ukształtowany słuch fonematyczny umożliwia dziecku wyodrębnienie z mowy wyrazów, z wyrazów sylaby zaś z sylab głoski. Odróżnianie za pomocą słuchu fonematycznego podobnych dźwięków mowy jest warunkiem odróżniania podobnych słów np. głos-kłos; park-bark; tran-kran
Nabywanie mowy
Zdolność rozróżniania dźwięków dzięki rozwojowi słuchu fonematycznego
Zdolność wydawania dźwięków innych niż płacz:
głużenie samogłoskowe (gulgotanie, gruchanie, miauczenie 1-2 m.ż)
gaworzenie samonaśladowcze tj. układ zawierający spółgłoski połączone często z samogłoską (emitowanie i powtarzanie sekwencji sylab 5/6 m.ż)
porzucenie „treningu” dźwięków, które nie są słyszalne na co dzień w okolicach 10 m.ż
rozumienie konkretnych słów w okolicach 9 m.ż
Style przyswajania słownictwa
Styl referencyjny: dotyczy większości dzieci i przejawia się w nabywaniu w pierwszej kolejności nazw rzeczy i ludzi (rzeczowników)
Styl ekspresyjny: polegający na nabywaniu umiejętności posługiwania sie wyrazami o konotacja osobowo-społecznej (zaimki np. „ja”; czasowniki np. „patrz”)
Narastanie zasobu słownikowego
rok, miesiąc zakres słownictwa
1,0 3
1,6 22
2,0 272
2,6 446
3,0 896
4,0 1 540
5,0 2 072
6,0 14 000
Nabywanie reguł gramatycznych
12-18 msc. - stadium holofrazy czyli jednowyrazowego zdania, w którym złożone znaczenie nadaje kontekst i mowa niewerbalna
18. msc. - zdania dwuwyrazowe; potem pojawiają się zdania telegraficzne, nie zawierające istotnych słów, końcówek, liczby czy czasu
W 3 r.ż. dziecko buduje poprawne gramatycznie, 3-4 wyrazowe zdania
Czy istnieje granica wieku dla nabywania kompetencji językowych?
okres krytyczny: czas, w trakcie rozwoju, w którym jednostka musi zostać poddana określonej stymulacji, aby rozwinęły się określane funkcje psychiczne i umiejętności
okres sensytywny: czas w trakcie rozwoju, w którym łatwiej rozwijają się określone funkcje psychiczne i umiejętności pod wpływem określonego rodzaju stymulacji niż w innych okresach rozwojowych
Kiedy najlepiej uczyć się języka?
Dzieciństwo jest optymalnym okresem dla nauki języka, jest to okres sensytywny dla nabywania kompetencji językowych
porównanie kompetencji językowych w zakresie j. angielskiego w USA wśród emigrantów, którzy przybyli tam przed 7 r.ż i po 15 r.ż. Różne skutki uszkodzenia ośrodków mowy w mózgu w różnym wieku
trudności w nabywaniu kompetencji językowych przez dzieci przebywające w odosobnieniu
Formy wsparcia ze strony dorosłych
Styl mowy dorosłych: używanie tzw. mowy udziecinnionej czyli dopasowanie mowy do kompetencji językowych dziecka poprzez przesadna intonację, wolniejsza i wyraźniejsza mowę, dłuższe przerwy, krótsze wypowiedzi, ograniczone słownictwo wraz ze słowami „dziecięcymi”
Dopasowanie czasowe mowy dorosłego: epizody wspólnej uwagi
Znaczenie epizodów wspólnej uwagi na przykładzie mowy matek do jedynaków i bliźniąt
Rejestr sensoryczny
Krótki okres przechowywania: 0,5 s. dla bodźców wzrokowych i około 4 s. dla bodźców słuchowych
Duża pojemność
Przeniesienie informacji do pamięci operacyjnej za pośrednictwem procesów uwagi
Do pamięci operacyjnej przeniesiony zostaje nie tyle rzeczywisty bodziec ile jego interpretacja
Pojemność pamięci sensorycznej nie zmienia się wraz z wiekiem
Pamięć krótkotrwała (STM)
Magazyn pamięci, który służy do krótkotrwałego przechowywania informacji (od 20 do 30 s.)
Procesy uwagi oraz powtarzanie umożliwiają dłuższe utrzymanie danych w STM
W STM zachodzą wszelkie operacje umysłowe np. odejmowanie, uogólnianie, zastanawianie się itd.
Ograniczona pojemność pamięci operacyjnej (około 7 jednostek +/-2)
Możliwość wprowadzenia do STM większej liczby danych dzięki łączeniu danych w grupy (procedura grupowania)
Pamięć operacyjna jest aktywnym magazynem systemu przetwarzania informacji
Rozwojowe zmiany w zakresie pamięci krótkotrwałej
Pamięć długotrwała(LTM)
Magazyn pamięci, który przechowuje zapamiętane informacje
Praktycznie nieograniczona pojemność i długi czas przechowywania
Sposób przechowania informacji w LTM umożliwia posługiwanie się wiedzą, której bezpośrednio człowiek nigdy nie przyswajał poprzez wykorzystanie logicznego wnioskowania
Pojemność LTM nie zmienia się z wiekiem
PRZYKAD: jeśli wiesz, że białko ścina się w temperaturze 42 stopni (pamięć długotrwała) to jednocześnie umiesz odpowiedzieć na pytanie, jaka temperatura zagraża życiu człowieka (wnioskowanie)
Struktura pamięci długotrwałej
Zmiany rozwojowe w zakresie przetwarzania informacji
Zdolność przetwarzania: wzrost liczby informacji odbieranych przez rejestr sensoryczny
Przejście od przetwarzania kontrolowanego do automatycznego
Wzrost prędkości przetwarzania w aspekcie odbioru, przetwarzania i zapamiętywania informacji
Zmiany w zakresie liczby i rodzajów strategii przetwarzania, przechowywania, odzyskiwania i wykorzystywania informacji
Zmiany rozwojowe w zakresie przetwarzania informacji cdn.
Nabycie zdolności do przetwarzania równoległego
Stosowanie strategii pamięciowych w celu zapamiętywania
Zdolność do podjęcia świadomej refleksji nad własnymi procesami zapamiętywania (metapoznanie)
Rozwój zdolności do metapoznania czyli myślenia o własnym myśleniu
W stadium operacji konkretnych wiedza metapoznawcza dziecka jest niska, gdyż nie potrafi ono myśleć o własnych procesach myślowych (7-11 r.ż)
W trzeciej klasie dzieci potrafią uświadomić sobie, że czegoś nie rozumieją
W stadium operacji formalnych dzieci zaczynają samodzielnie dostrzegać własne problemy w uczeniu się, poszukiwać adekwatnej strategii uczenia się (od 12 r.ż)
Rozwój pamięci autobiograficznej
Pamięć autobiograficzna: pamięć ważnych dla jednostki wydarzeń z przeszłości które są źródłem jej poczucia ciągłości w czasie i przestrzeni (podstawa tożsamości osobistej)
Amnezja dziecięca: brak zdolności do przypominania zdarzeń, które miały miejsce w początkowych latach życia (zwykle przed 2 r.ż)
Słaba pamięć zdarzeń z okresu 2-3 r.ż
Od 3 r.ż tworzy się spójny system pamięci autobiograficznej, przejawiający się we wspomnieniach zdarzeń i pytaniach o przeszłość
Socjalizacyjne uwarunkowania rozwoju pamięci autobiograficznej
Styl wysokoelaboratywny
Rodzice często mówią o przeszłości. Zachęcają dzieci do szczegółowych narracji.
Styl niskoelaboratywny
Rodzice wykazują mniej zainteresowania przeszłością. Zniechęcają do długich rozmów na ten temat.
Dzieci jako naoczni świadkowie
Zakres zapamiętanych zdarzeń: do 5 r.ż dzieci zapamiętują mniej niż dorośli
Trafność: wspomnień dzieci w wieku szkolnym porównywalna do trafności wspomnień dorosłych zwłaszcza jeśli odnoszą się do spraw ważnych
Skutki upływu czasu: upływ czasu większy niż miesiąc zmniejsza trafność wspomnień dzieci w porównaniu do dorosłych
Podatność na sugestie: większa u dzieci niż dorosłych
Rozwój struktur intelektu
Formowanie pojęć
pojęcie to kategoria umysłowa, która służy do klasyfikacji różnych przedmiotów na podstawie wspólnej cechy
klasyfikacja przedmiotów na podstawie cech percepcyjnych (np. łączenie przedmiotów na podstawie koloru)
stopniowe nabywanie zdolności do klasyfikowania przedmiotów na podstawie cech pojęciowych (np. łączenie przedmiotów na podstawie ich funkcji)
Stopniowe łączenie pojęć w strukturę hierarchiczną
Posługiwanie się przez dziecko kategoriami pojęciowymi na poziomie podstawowym
Rozwój struktur intelektu cdn.
Tworzenie skryptów
skrypt to umysłowa reprezentacja zdarzeń
egzemplarzami skryptu są zachowania
skrypt to gotowy program działania społecznie pożądany w określonych okolicznościach
skrypt jest podatny na modyfikacje w następstwie nowych doświadczeń bardziej niż inne struktury poznawcze
Rozwojowe zmiany w zakresie skryptów
3-letnie dzieci mają już reprezentację wielu zdarzeń wraz z właściwym porządkiem czasowym
3-letnie dzieci przechowują podstawową strukturę zdarzenia i słabo tolerują jakiekolwiek odstępstwa od porządku czasowego
Przed ukończeniem 5 lat skrypt dzieci składa się z działaniach, po 5 r.ż pojawiają się cele działań i odczucia wykonawców
Podstawowe procesy psychiczne
Asymilacja: włączanie nowych doświadczeń do istniejących schematów, co wymaga przetwarzania informacji tak, aby pasowała do doświadczeń już nabytych
Akomodacja: modyfikacja istniejących schematów, tak aby pasowały do nowych doświadczeń
Równoważenie: stan równowagi między schematami jednostki a jej środowiskiem, oznaczający przyswojenie i zrozumienie nowej wiedzy
Brak równowagi: stan, w którym jednostka spotyka się z informacją nową, dla której nie ma odpowiednich struktur poznawczych, umożliwiających jej asymilację
Przykład
procesu równoważenia
Schemat ptaka → asymilacja → dziecko asymiluje samolot do schematu ptaka → akomodacja → rozwinięcie nowego schematu (schematu samolotu)
Proces równoważenia zmienia struktury umysłowe i rozwija zdolności poznawcze dziecka!
Stadia rozumienia przyczynowości
Co sprawia, że chmury poruszają się po niebie?
Magiczny typ myślenia (do 3 r.ż): dziecko myśli, że może wpływać na rzeczy i zjawiska swoją myślą i działaniem
My sprawiamy, kiedy idziemy.
2. Animistyczny typ myślenia (do 7 r.ż): dziecko przypisuje cechy i stany własne innym przedmiotom
Poruszają się, bo żyją.
3. Logiczny typ myślenia (od 8 r.ż): dziecko ujmuje świat w kategoriach bezosobowych
Wiatr je porusza.
Wykład 3
Przywiązanie jako prototyp relacji społecznych
Pojęcie przywiązania
Silny, stabilny związek emocjonalny z pierwszym opiekunem, najczęściej matką
Biologiczną funkcja przywiązania jest zwiększenie szans przeżycia
Psychologiczną funkcją przywiązania jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa
Nie istnieje okres krytyczny dla wytworzenia przywiązania ale opóźnione nabycie więzi wiąże się z przyswojeniem wzorca innego niż przywiązanie bezpieczne
Istnieje znaczącą stabilność klasyfikacji przywiązania, a ich ewentualna miana wiąże się z poważnymi zmianami w środowisku rodzinnym dziecka np. rozwód rodziców
Podstawowe założenia teorii przywiązania (J.Bolwby)
relacja z pierwszym opiekunem jest prototypem przyszłych relacji interpersonalnych, nawiązywanych nawet w okresie dorosłości
doświadczenie dziecka z kontaktu z pierwszym opiekunem zostają zinternalizowane w „wewnętrzny model roboczy”
„wewnętrzny model roboczy” to struktura poznawcza obejmująca charakter relacji oraz emocje związane z obiektem przywiązania
doświadczenia zawarte w wewnętrznym modelu są generalizowane na wszystkie pozarodzinne kontakty
funkcja modelu wewnętrznego jest selekcjonowanie i interpretowanie nowych doświadczeń społecznych
mechanizm samospełniającego sie proroctwa jako czynnik odpowiadający za prototypowść pierwszej relacji
Wrodzone skłonności społeczne dziecka
Fazy rozwoju przywiązania
Faza I: przed uformowaniem się przywiązania (do 2-3 m.ż)
dziecko nawiązuje interakcje wykorzystując wrodzone skłonności społeczne
nie ma znaczenia dla dziecka, kto zaspakaja jego potrzeby
w okolicach 3 m.ż zaczyna bardziej pozytywnie reagować na przyszły „obiekt” przywiązania
Fazy rozwoju przywiązania cdn.
Faza II: formowanie się przywiązania (do 6-7 m.ż)
dziecko jest bardziej aktywne w kontaktach z osobami znanymi
dziecko płacze, kiedy kontakt z osobami dla niego ważnymi zostaje przerwany
osoby znane dziecku są w stanie szybciej i lepiej je uspokoić dziecko
Fazy rozwoju przywiązania cdn.
Faza III: nabycie przywiązania (ok. 8 m.ż)
dziecko szuka bliskości z opiekunem (selektywność percepcyjna)
pojawia się protest przeciwko rozstaniu (lęk separacyjny)
pojawia się lęk przed obcymi
Rodzaje przywiązania
Przywiązanie bezpieczne
Przywiązanie ambiwalentne
Przywiązanie unikające
Przywiązanie zdezorganizowane
Wyróżnione rodzaje różnią się jakością przywiązania
Diagnoza więzi wymaga uwzględnienia wzorca reakcji dziecka na nieznaną sytuację a nie pojedynczego zachowania
Procedura Obcej Sytuacji
M. Ainsworth (diagnoza przywiązania)
procedura ta stosowana jest do diagnozy przywiązania u dzieci między 12-18 m.ż
laboratoryjny pomiar przywiązania składający się z 8 epizodów
matkę i dziecko wprowadza się do laboratorium, gdzie stoją dwa krzesła i znajduje się wiele zabawek
obserwacji podlegają następujące zachowania dziecka: (1) czy dziecko eksploruje otoczenie w czasie obecności matki (2) jak dziecko zachowuje się wobec osoby obcej, która pojawia się w pokoju (3) jak dziecko zachowuje w momencie, kiedy matka opuszcza pokój, a zostaje z nim osoba obca na około 3 minuty (4) jak dziecko wita matkę po jej ponownym pojawieniu się (5) następuje ponowne rozstanie, w trakcie którego obcy chce nawiązać relację z dzieckiem (6) ponowny powrót matki i obserwacja zachowania dziecka
Przywiązanie bezpieczne
Zachowanie opiekuna:
opiekun jest zawsze dla dziecka „osiągalny”
opiekun właściwie i konsekwentnie reaguje na sygnalizowane przez dziecko potrzeby
częste branie dziecka na ręce i przytulanie
dużo kontaktów „twarzą w twarz”
Zachowanie dziecka:
dziecko mało płacze
dziecko chętnie eksploruje otoczenie,
dziecko cieszy się na widok opiekuna nawet po rozstaniu
ten rodzaj więzi wytwarza około 60% dzieci
Przywiązanie ambiwalentne
Zachowanie opiekuna:
reakcje rodzica są niekonsekwentne
rodzic źle odczytuje intencje dziecka
zachowanie rodzica jest dla dziecka nieprzewidywalne
kontakty z dzieckiem nieadekwatne np. silne łaskotanie w celu uspokojenia dziecka
Zachowanie dziecka:
dziecko dużo płacze
dziecko kurczowo trzyma się opiekuna
rozstanie z matką wywołuje płacz a jej ponowne pojawienie się złość
ten rodzaj więzi wytwarza około 13% dzieci
Przywiązanie unikające
Zachowanie opiekuna:
mała gotowość do reagowania na potrzeby dziecka, trudność z odczytaniem jego intencji
przewaga ze strony opiekuna zachowań związanych z podejmowaniem koniecznych działań opiekuńczych (np. karmienie)
mało kontaktów typu przytulanie, kontakty „twarzą w twarz
Zachowanie dziecka:
dziecko unika kontaktu z opiekunem, zwłaszcza po rozstaniu
dziecko nie wykazuje zaniepokojenia obecnością obcej osoby
dziecko koncentruje się na fizycznych aspektach otoczenia
ten rodzaj więzi wytwarza około 20% dzieci
Przywiązanie zdezorganizowane
Zachowanie opiekuna
używanie przemocy w stosunku do dziecka
podejmowanie przez opiekuna niespójnych zachowań ze względu na zaburzenia psychiczne lub alkoholizm
częsta zmiana opiekunów w ośrodkach wychowawczych
Zachowanie dziecka
dziecko przejawia brak spójnych sposobów radzenia sobie z lękiem
dziecko wykazuje sprzeczne zachowanie wobec opiekuna tj. dąży do kontaktu a następnie go unika
wzorzec najbardziej związany z rozwojem poważnych dysfunkcji w życiu dorosłym
Kulturowe uwarunkowania przywiązania
Społeczne i poznawcze korelaty przywiązania
dzieci z przywiązaniem bezpiecznym są bardziej popularne i lubiane przez rówieśników
dzieci z przywiązaniem bezpiecznym są mniej wrogo nastawione do innych, a w sytuacjach dwuznacznych przypisują partnerowi interakcji bardziej pozytywne intencje
dzieci z przywiązaniem bezpiecznym są lepiej rozwinięte pod względem poznawczym dzięki możliwości swobodnej eksploracji otocznie, epizodom wzajemnego zaangażowania/uwagi
Pojęcie i składniki stylu przywiązania
Styl przywiązania: względnie stałe zachowanie się jednostki w relacjach z innymi ludźmi
Składnikami stylu przywiązania są:
Zaufanie: stopień, w jakim człowiek ma przekonanie, że w trudnych dla sytuacjach może polegać na bliskich
Niepokój: wynikający z przekonania o niewystarczającym stopniu zaangażowania bliskich w relację
Bliskość: zdolność do nawiązywania zażyłych kontaktów interpersonalnych, opartych między innymi na wymianie intymnych przeżyć bez poczucia zakłopotania.
Rodzaje stylów przywiązania
Style przywiązania różnią się natężeniem zaufania, niepokoju i bliskości
Wyróżniamy: styl bezpieczny, styl ambiwalentny, styl unikający (obronno-unikający, lękowo-unikający) styl zdezorganizowany
Bezpieczny styl przywiązania
postrzeganie innych ludzi jako godnych zaufania
nawiązywanie satysfakcjonujących relacji interpersonalnych
posiadanie wysokiego poczucia własnej wartości
przekonanie o życzliwym stosunku innych osób
Ambiwalentny styl przywiązania
odczuwanie dużego niepokoju w kontaktach społecznych
brak zaufania w stosunku do innych ludzi
dążenie do nawiązywania zażyłych relacji interpersonalnych
poszukiwanie aprobaty społecznej za wszelką cenę
Unikający styl przywiązania
tłumienie potrzeby nawiązywania bliskich relacji społecznych
utrzymywanie emocjonalnego dystansu w relacjach interpersonalnych
brak zaufania w stosunku do innych ludzi
trudności z wyrażaniem prośby o wsparcie i pomoc
Styl zdezorganizowany
brak spójnej strategii regulacji emocji oraz strategii radzenia sobie ze stresem
przejawianie dużego poziomu niepokoju oraz nieufności wobec innych
przejawianie zachowań agresywnych
Pomiar stylów przywiązania
Wykład 4
Tożsamość osobista i tożsamość społeczna
Pojęcie tożsamości osobistej i tożsamości społecznej
Tożsamość osobista: świadomość własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, a także świadomość własnej odrębności, unikalności i niepowtarzalności
Tożsamość społeczna: subiektywne przeświadczenie jednostki o jej przynależności do określonych grup społecznych, wraz z emocjonalnym i wartościującym znaczeniem, przypisywanym poszczególnym zaszeregowaniem
Aspekty poczucia tożsamości osobistej
Poczucie odrębności od otoczenia: zdolność do różnicowania tego, co przynależy i nie przynależy do „ja”
Poczucie ciągłości własnego „ja” pomimo upływu czasu i zmian, jakie w człowieku zaszyły
Poczucie posiadania wewnętrznej treści (tożsamościowych składników samowiedzy)
Poczucie wewnętrznej spójności (spójność w obrębie samowiedzy)
Aspekty tożsamości społecznej
Komponent poznawczy: przeświadczenie o przynależności do określonej grupy
Komponent emocjonalny: emocje i odczucia, jakie wywołuje w jednostce fakt identyfikowania się z określoną grupą
Komponent ewaluatywny: jak ważne jest dla jednostki poczucie przynależności do danej grupy
Komponent behawioralny: dążenie do nawiązywania bliskich relacji z przedstawicielami grupy, z która jednostka utożsamia się. Komponent motywacyjny: dążenia i przewidywania jednostki odnośnie jej przyszłej tożsamości
Rodzaje tożsamości społecznej
Tożsamość grupowa: poczucie przynależności do realnych, konkretnych grup społecznych, których członkowie nawiązują bezpośrednie relacje interpersonalne („twarzą w twarz”)
Tożsamość kategorialna: poczucie przynależności do realnie istniejących, szerokich zbiorowości społecznych, które łączy więź oparta o świadomość wspólnej przynależności bez możliwości nawiązania bezpośrednich relacji
Tożsamość atrybucyjna: poczucie przynależności/więzi z innymi ludźmi wynikające ze wspólnoty celów, wartości, czy cech bez względu na przynależność kategorialną, czy grupową, a często w poprzek przynależności grupowej i kategorialnej
Źródła tożsamości
Introspekcja: proces, który polega na analizie swoich myśli, uczuć i motywów
Pracy
„Brak myśli”
Czas
Codzienne obowiązki
Odpoczynek
Ja
Ludzie
Rozmowa
Ogólne
Telewizja i radio
Jedzenie
Projekt badawczy
Źródła tożsamości: cdn.
Autopercepcja: proces, który polega na wnioskowaniu o swoich uczuciach, wartościach, przekonaniach na podstawie obserwacji własnych zachowań i wnioskowaniu o ich przyczynach (samoatrybucja)
zdobywanie wiedzy na temat poszczególnych aspektów własnej tożsamości na podstawie obserwacji zachowania następuje wówczas, gdy jednostka nie ma pewności, co do tego, czy cechują ją dane atrybuty
Nabywanie wiedzy poprzez interakcję społeczną
informacje i opinie uzyskiwane od innych ludzi (koncepcja „ja” odzwieciedlonego)
porównania społeczne
Teoria porównań społecznych
Porównani społeczne jednostka stosuje, gdy nie istnieją obiektywne kryteria oceny danej cechy
Najbardziej miarodajnym źródłem wiedzy jest porównanie się z osobami, które uznajemy za podobne do nas (motyw poznania)
Jednostki dokonują porównań w górę, czyli porównań z osobami, które lokują się wyżej w zakresie danej cechy (motywacja osiągnięć)
Jednostki dokonują porównań w dół, czyli porównań z osobami, które lokują się niżej w zakresie danej cechy (motyw autowaloryzacji)
Koncepcja tożsamości osobistej według Jamesa E. Marcii
Tożsamość osobista formuje się w następstwie dwóch procesów:
Procesu poszukiwania (ang. exploration): eksperymentowanie, rozważanie różnych alternatyw odnośnie własnej przyszłości, sprawdzanie siebie w różnych dziedzinach, sprawdzanie swoich słabych i mocnych stron, dyskutowanie o swoich planach z innymi
Procesu zaangażowania (ang. commitment ): ukierunkowanie własnego czasu i wysiłku na realizację celów, które jednostka uzna za atrakcyjne dla „ja” ,dążenie do urzeczywistnienia własnych potrzeb w różnych obszarach życia, poczucie odpowiedzialności za własne działania w dalszej i bliższej perspektywie
Statusy tożsamości według Marcii
Charakterystyka statusów tożsamości
Tożsamość osiągnięta: jednostki przeszły okres intensywnych poszukiwań własnej ścieżki życiowej, dokonały rozpoznania swoich własności oraz możliwości i w konsekwencji zaangażowały się w realizację wybranych przez nie celów życiowych
Tożsamość moratoryjna: charakteryzuje te jednostki, które testują różne alternatywne wybory własnej drogi życiowej bez poczucia gotowości do zaangażowania się w realizację określonego celu życiowego (najczęściej przejściowa faza rozwojowa)
Tożsamość nadana: charakteryzuje te jednostki, które bez przejścia przez okres poszukiwania, testowania swoich własności i możliwości dokonały wyborów życiowych i zaangażowały się w ich realizację
Tożsamość rozproszona: odnosi się do tych jednostek, które nie poszukują własnej ścieżki życiowej oraz nie angażują się z poczuciem odpowiedzialności w realizację wybranego przez siebie działania (charakterystyczna dla okresu wczesnej adolescencji)
Charakterystyka osób z różnymi statusami tożsamości
Jednostki z tożsamością osiągniętą: konsekwentne w działaniu, nie ulegają wpływom i naciskom ze strony innych, próbują przezwyciężyć trudności na drodze do wybranych celów, przeszkody postrzegają w kategorii wyzwań, a nie zagrożeń, charakteryzują się myśleniem refleksyjnym
Jednostki z tożsamością moratoryjną: zmieniają często powzięte decyzje, potrafią zaangażować się tylko na krótko w określone działanie, podejmują często introspekcję, są nonkonformistyczne, niezależne i buntownicze
Charakterystyka osób z różnymi statusami tożsamości cdn.
Jednostki z tożsamością nadaną: ulegają wpływom i presji otoczenia, są konwencjonalne, mają skłonność do traktowania autorytetów w sposób bezrefleksyjny, silnie identyfikują się z osobami znaczącymi, mają niestabilną samoocenę, zależną od opinii innych
Jednostki z tożsamością rozproszoną: brak zdolności do samodzielnych wyborów i planowania swojego życia, kierowanie się w życiu chwilowa satysfakcją i natychmiastowymi gratyfikacjami, brak refleksji nad własnym życiem, konstruowanie krótkofalowych planów
Statusy tożsamości
(podsumowanie założeń teoretycznych)
Tożsamość jednostki określają dwa niezależne wymiary: wymiar poszukiwania i zaangażowania
Kombinacja dwóch wymiarów i czterech ich poziomów; wysokie/niskie poszukiwanie; wysokie/niskie zaangażowanie) pozwala na wyróżnienie czterech statusów tożsamości
Wiek a statusy tożsamości w zakresie sfery edukacyjno-zawodowej
Wymiary tożsamości według modelu podwójnego cyklu formowania się tożsamości
Eksploracja wszerz: zakres, w jakim jednostka poszukuje różnych możliwości w odniesieniu do swoich celów, wartości i przekonań, zanim podejmie zobowiązanie
Podejmowanie zobowiązania: zakres, w jakim jednostka dokonała wyborów i zobowiązań ważnych dla własnej tożsamości i ma wizję własnej przyszłości
Eksploracja w głąb: ocena podjętych już decyzji i wyborów, w celu określenia, czy spełniają one osobiste standardy
Identyfikacja ze zobowiązaniem: stopień, w jakim jednostka identyfikuje się z dokonanymi wyborami; identyfikacja wyraża się w poczuciu pewności odnośnie tego, czy warto było się angażować w daną dziedzinę
Wymiary tożsamości według modelu podwójnego cyklu formowania się tożsamości cdn.
Eksploracja ruminacyjna: natężenie obaw i doświadczanych problemów w angażowaniu się w ważne dla rozwoju tożsamości obszary
Osobom, które są wysoko na wymiarze eksploracji ruminacyjnej towarzyszy niepewność, poczucie niekompetencji, wysoki poziom doświadczanego napięcia; mają kłopoty z powstrzymaniem się od myślenia o własnej przyszłości i określeniem swoich celów życiowych
Model podwójnego cyklu formowania się tożsamości
Teoria tożsamości społecznej
(Social Identity Theory)
Henri Tajfel
Teoria tożsamości społecznej
(podstawowe założenia)
Tożsamość społeczna jednostki wynika z jej przeświadczenia (wiedzy) o przynależności do określonych grup społecznych
Jednostka włącza własne „ja” do wielu kategorii społecznych jednocześnie (przynależność narodowa, płciowa, zawodowa, polityczna itd..)
Na tożsamość społeczną składa się suma identyfikacji społecznych jednostki
Poszczególnym identyfikacjom przypisuje się różne znaczenie; dlatego należy mówić o strukturze identyfikacji społecznych jednostki
Konsekwencje aktywizacji tożsamości
Autostereotypizacja i regulacja zachowań jednostki przez normy grupowe i podzielane stereotypy
Stereotypizacja członków grupy obcej
Podjęcie zachowań rywalizacyjnych i dyskryminacyjnych, w stopniu zależnym od historii relacji międzygrupowych
Podstawowe funkcje tożsamości w koncepcji SIT
określenie własnego umiejscowienia w przestrzeni społecznej
uporządkowanie rzeczywistości społecznej poprzez kategoryzację, czyli wyróżnienie grupy własnej (in-group) i grupy obcej (out-group)
potrzeba zbudowania i utrzymania pozytywnego obrazu własnej osoby
grupa własna musi zatem być zarówno różna od grupy obcej, jak i lepsza
Konsekwencje kategoryzacji społecznej
Konsekwencje poznawcze: zjawisko akcentuacji, które polega na wzroście spostrzeganych różnic międzykategorialnych i spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych
Osobom badanym puszczono film video, przedstawiający dyskusję trzech czarnych i trzech białych mężczyzn. Następnie poroszono badanych o przypomnienie sobie ich wypowiedzi i przypisanie konkretnych kwestii do poszczególnych rozmówców. Przejawem zjawiska akcentuacji było popełnienie przez badanych większej liczby błędów „wewnątrzkategorialnych” (przypisanie osobie białej wypowiedzi innej osoby białej) niż błędów „międzykategorialnych” (przypisanie wypowiedzi osoby białej osobie czarnej). (Taylor i in., 1981 za Kwiatkowska, 1999)
Zjawisko akcentuacji cdn.
Spostrzeganie podobieństwa wewnątrzgrupowego w większym stopniu odnosi się do grupy obcej niż grupy własnej (zjawisko homogenizacji grupy obcej)
Homogenizacja grupy obcej jako następstwo akcentuacji traktuje się jako jeden z mechanizmów wyjaśniania źródła stereotypów społecznych
Wyjątkiem jest sposób spostrzegania grupy własnej przez członków tych grup społecznych, które uznawane są za nisko położone w strukturze społecznej stratyfikacji np. wśród mniejszości etnicznych odnotowano zjawisko homogenizacji grupy własnej
Konsekwencje kategoryzacji społecznej cdn.
Konsekwencje ewaluatywne i behawioralne: faworyzacja grupy własnej kosztem grupy obcej
Tajfel dążył do ustalenia warunków minimalnych, w których wystąpi dyskryminacja międzygrupowa (paradygmat minimalnej grupy). Pierwsza wprowadzona przez Tajfela różnica dotyczyła kwestii preferencji w zakresie malarstwa abstrakcyjnego, które umożliwiły podział badanych na tzw. grupę „Klee” i grupę „Kandinskiego”. Nastepnie badani oceniali się nawzajem i przyznawali drobne nagrody. Sposób oceniania i nagradzania wskazywał na wystąpienie zjawiska faworyzowania grupy własnej i deprecjonowania grupy obcej.
Możliwe strategie podziału pieniędzy
Strategia maksymalnego zysku dla obu grup
Strategia maksymalnego zysku dla grupy własnej
Możliwe strategie podziału pieniędzy
Strategia maksymalnej różnicy na rzecz własnej grupy
Strategia sprawiedliwa
Paradygmat minimalnej grupy
(podsumowanie)
Badani przyznawali więcej nagród członkom grupy własnej w porównaniu do grupy obcej
Dla badanych bardziej istotne było zwiększenie przewagi grupy własnej nad grupa obcą niż maksymalizacja zysku grupy własnej
Oznacza to, że minimalne i nieistotne różnice międzygrupowe prowadzą do zjawiska faworyzacji „swoich” i deprecjonowania „obcych”
Strategie radzenia sobie z niską pozycją społeczną grupy własnej
Przypisanie mniejszego znaczenia danej identyfikacji społecznej
Uruchomienie porównań społecznych z takimi grupami społecznymi, na tle których grupa własna wypada lepiej i/lub zmiana kryteriów wedle których przebiegały dotychczasowe porównania społeczne (procesy kompensacyjne)
Podjęcie aktywności ukierunkowanej na zmianę grupy (strategia społecznej mobilności), co zależy od:
przekonania jednostki, co do elastycznych i „przepuszczalnych” struktur społecznych
osobistych zasobów jednostki np. poczucia skuteczności
Podjęcie działań ukierunkowanych na poprawę społecznego statusu grupy jako całości (strategia społecznej zmiany/rywalizacji), co następuje wówczas, gdy:
jednostka przekonana jest o sztywnej stratyfikacji społecznej
SLAJD 5 Uzasadnienie własnego postępowania i autoprezentacje
Pojęcie dysonansu poznawczego
Dysonans poznawczy: stan napięcia emocjonalnego, wywołany niezgodnością między dwoma elementami poznawczymi w następstwie zaangażowania się jednostki w działania sprzeczne z jej pojęciem „ja”
Warunki sprzyjające powstawaniu dysonansu
podjęcie zachowania zagrażającego samoocenie
zagrożenie dla centralnych cech własnego „ja”
podjęcie zachowania sprzecznego z uwewnętrznionymi wartościami
podjęcie niewłaściwego zachowania w warunkach braku uzasadnienia zewnętrznego
podjęcie bądź zaniechanie zachowania w warunkach niewystarczającej kary
Dysonans podecyzyjny
Stan napięcie emocjonalnego, który pojawia się w efekcie dokonania wyboru lub podjęcia określonej decyzji
Do czynników nasilających dysonans podecyzyjny należą:
ważność decyzji
nieodwracalność decyzji
trudność decyzji
liczba atrakcyjnych alternatyw, które zostały odrzucone
stopień atrakcyjności alternatyw odrzuconych
Sposoby redukcji dysonansu poznawczego
Zmiana zachowania, tak aby stało się one zgodne z dysonansowym elementem
(np. zaprzestanie ściągania, rzucenie palenia)
Zmiana postawy wobec wybranej alternatywy
(np. zmiana oceny zakupionego produktu na bardziej pozytywną a produktów odrzuconych na bardziej negatywną; zmiana ustosunkowania wobec wagi określonych wartości)
Dodanie innych elementów poznawczych zmniejszających sprzeczność między dwoma pierwotnie niezgodnymi elementami poznawczymi
(np. autoafirmacja: radzenie sobie z dysonansem poznawczym poprzez podkreślanie swoich kompetencji w innej dziedzinie)
Dysonans poznawczy a bliskie relacje interpersonalne
Dysonans poznawczy w bliskich relacjach interpersonalnych wyjaśnia teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości
Dysonans w bliskich relacjach pojawia się w zależności od tego:
jak wykonujemy określone zadanie w porównaniu do drugiej osoby
jak bliskie kontakty utrzymujemy z osoba
jakie znaczenie dla definiowania „ja” ma to zadanie
Sposoby redukcji dysonansu w bliskich relacjach
Gorsze wykonanie zadania zagraża samoocenie i może prowadzić do następujących konsekwencji:
zmiana postawy w stosunku do bliskiej osoby
zmiana znaczenia zadania dla pojęcia „ja”
próba lepszego wykonania zadania
Zjawisko pławienia się w cudzej chwale: podkreślanie swoich związków z powszechnie cenionymi osobami, które odniosły spektakularne sukcesy w określonej dziedzinie; nasila się sytuacyjnie, zwłaszcza w sytuacji zagrożenia samooceny
Autowaloryzacja a samopotwierdzanie?
Autowaloryzacja: dążenie do podtrzymania/podwyższenia poczucia własnej wartości
Samopotwierdzanie: dążenie do potwierdzania własnego „ja” bez względu na to, czy jest ono pozytywne czy negatywne
Motyw samopotwierdzenia: możliwość weryfikacji określonej opinii o „ja”, istotne konsekwencje błędnej opinii
Motyw autowaloryzacji: poczucie, że w danym zadaniu jednostka zrobiła wszystko, co mieści się w zakresie jej możliwości
Dysonans poznawczy jako metoda zmiany postawy
Zmiana postawy pod wpływem dysonansu jest trwalsza i głębsza niż pod wpływem perswazji ze względu na samodzielne znalezienie uzasadnienia wewnętrznego podjętych działań
Małe prawdopodobieństwo pojawienia się reaktancji i efektu bumerangowego
Główne założenia teorii reaktancji
odebranie człowiekowi swobody działania prowadzi do nieprzyjemnego stanu emocjonalnego nazywanego reaktancją
wielkość reaktancji zależy od tego, jak ważne i jak wiele możliwości działania zostało zablokowanych
konsekwencją reaktancji jest: (1) dążenie do działań odbudowujących swobodę wyboru, (2) wzrost atrakcyjności zagrożonej możliwości działania, (3) niechęć w stosunku do osoby ograniczającej swobodę wyboru
Definicja autoprezentacji
Autoprezentacja to celowe działanie, zmierzające do wykreowania pożądanego wizerunku własnej osoby i/lub wywarcia wpływu na innych ludzi
Funkcje autoprezentacji
tworzenie i podtrzymywanie określonej tożsamości
dążenie do maksymalizacji bilansu zysków i strat w relacjach społecznych
podwyższanie i/lub ochrona poczucia własnej wartości (motyw autowaloryzacji)
Uwarunkowania działań autoprezentacyjnych
Podejmowanie autoprezentacji nasila się, gdy jednostka może zrealizować jakiś cel autoprezentacyjny:
poprawić bilans zysków i strat
budować pozytywna tożsamość
urzeczywistnić motyw autowaloryzacji
Działania autoprezentacyjne nasilają się, gdy jednostka przypisuje realizowanym celom autoprezentacyjnym dużą, subiektywną wartość
Duża rozbieżność między wizerunkiem posiadanym a pożądanym nasila autoprezentację
Na czym polegają taktyki asertywno-zdobywcze?
Baumeister, Tice, Hutton, 1989
Asertywno-zdobywcze
Zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie lub utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu i są typowe raczej dla osób o wysokiej samoocenie.
Rodzaje taktyk asertywno-zdobywczych
Rodzaje taktyk asertywno-zdobywczych cdn.
Na czym polegają taktyki obronne?
Obronne
Zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Zachowania te motywowane są pragnieniem uniknięcia porażki i charakteryzują osoby o raczej niskiej samoocenie.
Rodzaje taktyk obronnych
- Suplikacja
- Szukanie wymówki
- Usprawiedliwienia
- Przeprosiny
- Samoutrudnianie
Suplikacja
Suplikacja (autoprezentacja bezradnościowa): prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych; przejawia się w zaniżaniu swoich osiągnięć, demonstrowanie braku sprawności w działaniu i otwartym informowaniu o swoich brakach
Szukanie wymówki
Zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło (redukcja odpowiedzialności).
Usprawiedliwienia
Akceptowanie odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż szkoda.
Przeprosiny
Akceptowanie odpowiedzialności za szkodę, okazywanie żalu, kompensowanie szkody ofierze.
Samoutrudnianie
Angażowanie się w działania, które obniżają szanse sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu (ochronny i zdobywczy aspekt samoutrudniania)
SLAJD 6 Stereotypy
i uprzedzenia
Pojęcie schematu poznawczego
SCHEMAT POZNAWCZY
struktura poznawcza, która zawiera wiedzę, przekonania i oczekiwania ludzi na temat pewnej klasy obiektów (zdarzeń i ludzi)
Własności schematu poznawczego
Schemat poznawczy studenta
(przyklad)
Wiedza o tym, jaki jest typowy student
“Studenci poza studiami podejmują zwykle pracę zawodową”
Oczekiwania odnośnie motywacji i zachowań typowego studenta
“Studenci wykorzystują zwykle dozwolone nieobecności na ćwiczeniach”
Własne zachowania i emocje, jakie wywołuje typowy student
“Lubimy studentów, ponieważ ich obecność na wykładach potwierdza sens i znaczenie wykonywanego zawodu”
Przekonania na temat studentów (stereotypy)
“Studenci sa raczej leniwi”
WNIOSEK:
Rodzaje schematów poznawczych
Skrypt (schemat sekwencji zdarzeń, scenariusz)
Schemat cech
Schemat osób
stereotyp
stereotyp spiskowy
Funkcje schematów poznawczych
Ułatwiają przetwarzanie danych zrozumienie ich oraz zapamiętanie
„Musisz odpowiednio ubrać się, oficjalnie ale jednocześnie tak, aby czuć się w miarę swobodnie. Wyjdź wcześniej z domu, a najlepiej dzień wcześniej jedź na wyznaczone miejsce spotkania i sprawdź, ile czasu zajmuje Ci dojazd. Naszykuj wszystkie niezbędne dokumenty oraz zabierz ze sobą długopis, a najlepiej pióro”
Funkcje schematów poznawczych cdn.
Ułatwiają formułowanie sądów w warunkach niejednoznaczności
Dostarczają użytecznych wskazówek odnośnie tego, jak się zachować
„Wyobraź sobie, że Twój najbliższy przyjaciel stwierdza pewnego dnia, ze postanowił diametralnie zmienić swoje życie. “Rzuca” studia, pakuje się i wyjeżdża zagranicę. Bardzo słabo zna jakikolwiek język obcy, nie zna również nikogo, kto pomógłby mu w pierwszych tygodniach jego emigracji. Z drugiej strony od kilku miesięcy jest w Polsce bezrobotny”
Czy przyjaciel jest lekkomyślny czy też odważny?
Od czego zależy aktywizacja określonego schematu poznawczego?
Od oczekiwań jednostki odnośnie tego, że będzie miała do czynienia z egzemplarzem danego schematu
“Idziesz ulicą w okolicach warszawskiego metra. Myślisz sobie, ze za moment znowu spotkasz osoby, które zajmują się dystrybucją ulotek reklamowych i darmowych gazet codziennych. Kiedy widzisz wyciągniętą dłoń, prawdopodobnie z kolejna ulotką, odruchowo chwytasz oferowany egzemplarz i chcesz iść dalej. Nagle okazuje się że……..posłużyłeś/aś się nieodpowiednim schematem”
Od czego zależy aktywizacja schematu poznawczego?
Od celów i motywów, jakie w danych okolicznościach realizuje jednostka
“Głodnemu chleb na myśli”
Od czasu, jaki upłynął od ostatnio zaktywizowanego schematu
“Dlaczego nieszczęścia chodzą zawsze parami….?”
Od tego, jak często aktywizowany był dany schemat w przeszłości (prawidłowość, która odpowiada za tzw. „skrzywienia zawodowe”)
Stereotyp, uprzedzenie dyskryminacja
Dwa podejścia do problematyki stereotypów
Podejście tradycyjne: ujmuje stereotyp jako efekt irracjonalnego, nieanalitycznego, „sztywnego” myślenia charakterystycznego dla osób o niższym poziomie moralności
Podejście współczesne: ujmuje stereotyp jako efekt automatycznego procesu kategoryzacji obiektów społecznych, co upraszcza i ułatwia percepcję społeczną
WNIOSEK: stereotypy mogą być pozytywne, negatywne i neutralne
Stereotypy kulturowe i indywidualne
Stereotyp kulturowy: społecznie podzielane przekonanie na temat atrybutów określonej grupy osób
„Kobiety nie radzą sobie w naukach ścisłych”
Stereotyp indywidualny: subiektywne, jednostkowe przekonanie podmiotu na temat charakterystycznych własności określonej grupy osób
„Wszystkie Zuzanny są…..”
Geneza stereotypów i uprzedzeń
Teoria rzeczywistego konfliktu interesów (Robber's Cave experiment, Sheriff et. all, 1961)
Wrogość i uprzedzenia powstają wówczas, gdy dwie grupy walczą o trudno dostępne dobro
Rywalizacja grup ma charakter „zero-jedynkowy” tj. wygrana jednej grupy oznacza automatycznie przegraną konkurentów
Przypisywanie negatywnych atrybutów grupie przeciwnej, wrogość oraz podkreślanie własnej wyższości moralnej służy złagodzeniu frustracji, podniesieniu własnego komfortu psychicznego
Geneza stereotypów i uprzedzeń
Teoria przeniesienia agresji (teoria kozła ofiarnego)
Konflikt międzygrupowy, którego następstwem są stereotypy i uprzedzenia ma związek z sytuacją ekonomiczną kraju
Wrogość wobec określonych grup jest efektem przeniesienia frustracji
Grupy, które stają się obiektem uprzedzeń nie są rzeczywistym źródłem frustracji; sprawca frustracji jest najczęściej zbyt silny, abstrakcyjny bądź nieznany
PRZYKŁAD: W okresie od 1882 do 1930 roku liczba linczów dokonywanych na czarnoskórych mieszkańcach południowych stanów Ameryki wzrastała wraz ze spadkiem cen bawełny (Hovland, Sears, 1940 za Nelson, 2003)
Geneza stereotypów i uprzedzeń
Teoria tożsamości społecznej (Tajfel, Turner, 1979, 1986)
Każdy człowiek automatycznie dzieli świat społeczny na swoich (MY) i obcych (ONI)
Następstwem podziału ludzi na grupę własną i grupę obcą jest wzrost spostrzeganych różnic międzykategorialnych oraz spadek spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych
Efekt homogenizacji dotyczy przede wszystkim grupy obcej
Przynależność do grupy jest dla jednostki źródłem jej pozytywnej samooceny, co motywuje ją do:
spostrzegania grupy własnej jako lepszej w porównaniu do grupy obcej
faworyzacji grupy własnej kosztem grupy obcej
Geneza stereotypów i uprzedzeń
Stereotypy i uprzedzenia jednostka nabywa poprzez proces kulturalizacji
Stereotypy i uprzedzenia jednostka nabywa w toku socjalizacji
Dlaczego stereotypy są trwałą strukturą poznawczą?
Posługiwanie się stereotypami gwarantuje oszczędność poznawczą i optymalizuje proces przetwarzania danych zwłaszcza w sytuacji obciążenia poznawczego
Stereotypy ukierunkowują uwagę jednostki na informacje zgodne z jej stereotypowymi przekonaniami
Redefinicja i rekategoryzacja jako skuteczne metody radzenia sobie z informacjami niezgodnymi ze stereotypem
Teorie zmiany stereotypów
Hipoteza kontaktu międzygrupowego (Allport, 1954)
Nawiązanie bezpośrednich kontaktów z członkami grupy obcej prowadzi do osłabienia stereotypów i uprzedzeń (np. wymiana studentów w ramach programu Erasmus-Socrates)
Pozytywne efekty kontaktu międzygrupowego zależą od:
funkcji kontaktu (współpraca vs. rywalizacja)
statusu uczestników kontaktu (relacja równorzędna vs. hierarchiczna)
charakteru celu realizowanego w trakcie kontaktu (cel wspólny vs. indywidualny)
poziomu wsparcia instytucjonalnego dla kontaktów międzygrupowych. Teorie zmiany stereotypów
Świadoma kontrola formułowanych sądów i podejmowanych zachowań pod względem stopnia ich zgodności ze społecznym stereotypem
EFEKT SPRĘŻYNY: wzrost wpływu stereotypów na spostrzeganie i zachowanie człowieka w sytuacji utraty kontroli
Teorie zmiany stereotypów
Rekategoryzacja: zachęcanie ludzi do włączania siebie i innych osób do szerokich kategorii społecznych i/lub kształtowania tożsamości społecznej poprzez identyfikację z ludźmi o podobnych wartościach, celach, własnościach
Przykład: My Europejczycy; My miłośnicy dobrego kina
Empatia i odgrywanie ról
Pojęcie stereotypu spiskowego
Stereotyp spiskowy
utrwalone przekonanie, że określona grupa ludzi dąży do zapanowania nad naszą grupą, działając w podstępny sposób. Uniwersalny charakter stereotypu spiskowego
Na treść stereotypu spiskowego składają się cztery następujące sądy:
grupa jest żądna władzy i dąży do dominacji nad nasza grupą
grupa działa niejawnie, a jej aktywność jest wysoce skoordynowana
grupę charakteryzuje egoizm i duża solidarność
wszyscy członkowie grupy wiernie i lojalnie dążą do realizacji interesu grupy
Stereotyp spiskowy a stereotyp klasyczny
SLAJD 7 Jednostka jako skąpiec poznawczy
Ukryta teoria osobowości
Strategia konfirmacji przekonań
Samospełniające się proroctwo
Atrybucje i błędy atrybucyjne
Heurystyki formułowania sądów
Poznanie społeczne
Sposób, w jaki ludzie kodują, przetwarzają, zapamiętują, a także wykorzystują różne informacje o świcie społecznym
Człowiek jako skąpiec poznawczy
dążenie do oszczędzania własnych zasobów poznawczych
poszukiwanie okoliczności umożliwiających uniknięcie wysiłku umysłowego
wykorzystywanie strategii zapamiętywania, wnioskowania, czy kodowania informacji pozwalających na zaoszczędzenie czasu i wysiłku
Heurystyki formułowania sądów
Heurystyki
pozwalają na sformułowanie sądów szybko i efektywnie
uproszczone reguły myślenia
oszczędzają czas i wysiłek
ich stosowanie nie wymaga analizy dużej ilości informacji
opierają się na doświadczeniu jednostki
są to reguły zawodne
Algorytmy
reguły czasochłonne
reguły wymagające uwzględnienia wszystkich dostępnych informacji
reguły, które zawierają opis wszystkich koniecznych czynności umożliwiających sformułowanie sądu
reguły niezawodne
Heurystyka dostępności
Wydawanie sądów na temat tego, jak często dochodzi do określonego zdarzenia bądź jak prawdopodobne jest dane zdarzenie w oparciu o dostępność poznawczą tych zdarzeń.
Oszacuj, jak prawdopodobne jest, że jutro będzie padał śnieg?
Oceń w procentach ile ludzi ginie w Europie w okresie lata w pożarach, a ile w wyniku utonięć”
Heurystyka reprezentatywności
Ustalanie przynależności danego człowieka do określonej kategorii na podstawie jego podobieństwa do przypadku typowego
Wyobraź sobie, że zbadano próbę 30 inżynierów i 70 prawników pod kątem ich cech osobowościowych, temperamentalnych oraz ich potrzeb i zainteresowań. Następnie wylosowano jedną charakterystykę, którą Ci przedstawimy. Twoim zadaniem jest ocenić, czy bohater jest inżynierem, czy też prawnikiem?
Prawdopodobieństwo czy podobieństwo?
Jacek jest 39-letnim mężczyzną. Jest inteligentny, choć trudno go określić jako naprawdę twórczego. Ma silną potrzebę porządku i jasności, lubi schludne i przejrzyste systemy, w których każdy szczegół znajduje sobie właściwe miejsce. Pisze w sposób raczej nieciekawy, tylko z rzadka okraszany przejawami prostego humoru i wyobraźni typu science-fiction. Jest silnie motywowany do mistrzostwa, w tym, co robi. Zdaje się mieć niewiele sympatii do innych ludzi i niespecjalnie lubi zadawać się z innymi.
Heurystyka reprezentatywności
(podsumowanie)
Formułowane sądy opierają się na informacji o podobieństwie bez uwzględniania informacji o prawdopodobieństwie
Polega na wyciąganiu nieuprawnionych wniosków ogólnych z pojedynczych, znanych nam przypadków
Prowadzi do pomijania ważnych informacji o innych ludziach
Heurystyka zakotwiczenia
(podsumowanie)
Zakotwiczenie jest automatyczne i nie wymaga myślenia; modyfikacje wymagają uruchomienia procesów poznawczych
Efekty zakotwiczenia są tym większe, im mniej mamy informacji o ocenianym obiekcie i mniej motywacji, aby dokonać modyfikacji
Kotwica wpływa na selektywne przypominanie sobie przez człowieka informacji, zgodnej kotwicą
Heurystyka zakotwiczenia odpowiada za popełnianie podstawowego błędu atrybucji
Heurystyka symulacji
Formułowanie sądów w oparciu o umysłowe wyobrażenie przebiegu zdarzeń. Zdarzenia, które łatwiej sobie wyobrazić wydają się ludziom bardziej prawdopodobne
I Kowalski i Nowak spóźnili się o pół godziny na swój lot. Samolot Kowalskiego odleciał o czasie. Samolot Nowaka odleciał 25 minut po planowanym czasie. Który z nich bardziej się denerwował z powodu spóźnienia?
Adam zwykle nie bierze autostopowiczów, ale w zeszły tygodniu wziął jednego i ten go obrabował. Marek często bierze autostopowiczów. W zeszłym tygodniu wziął znów jednego, a ten go obrabował. Kto bardziej żałuje, że wziął autostopowicza- Adam, czy Marek?
Myślenie kontrfaktyczne czyli co by było gdyby……??
Funkcje myślenia kontrfaktyczne:
ułatwia akceptację trudnej sytuacji życiowej, dzięki porównaniom w dół
Motywuje jednostkę do działania dzięki porównaniom w górę
Podstawowe pojęcia
Atrybucja
Samoatrybucja
Atrybucja wewnętrzna
Atrybucja zewnętrzna
Wnioskowanie o przyczynach zachowań innych ludzi
Wnioskowanie o przyczynach własnych zachowań
Postrzeganie przyczyn zachowań danej osoby w jej względnie trwałych własnościach
Postrzeganie przyczyn zachowań danej osoby w cechach sytuacji, pozostających poza jej kontrola
Kiedy dokonujemy atrybucji?
Kiedy dane zdarzenie ma charakter negatywny
Kiedy dane zdarzenie jest niezgodne z doświadczeniami i wiedzą jednostki zgromadzoną w schematach poznawczych
Kiedy jednostka przewiduje sukces a w efekcie ponosi porażkę
Kiedy jednostka podejmuje zachowanie, które uważa za nietypowe dla niej
Podstawowy błąd atrybucji
Skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym, przy niedocenianiu roli czynników sytuacyjnych
Źródło: (1) ludzie przy wnioskowaniu o przyczynach zachowań innych ludzi nie biorą pod uwagę informacji o powszechności (2) ludzie przy wnioskowaniu o przyczynach zachowań innych ludzi kierują się heurystyk a zakotwiczenia
Asymetria atrybucji aktor-obserwator
Wyjaśnianie cudzych zachowań w odniesieniu do czynników wewnętrznych, własnych zachowań w odniesieniu do czynników zewnętrznych
Źródło: (1) ukierunkowanie uwagi (2) odmienność wiedzy (3) odmienny język stosowany do opisu zachowań własnych i cudzych
Egotyzm atrybucyjny
Tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób
Źródło: motyw autowaloryzacji
Egocentryzm atrybucyjny
przecenianie własnego wkładu w wynik osiągnięty wspólnie z innymi osobami
Źródło: (1) niejednakowy dostęp do informacji o własnym wkładzie w porównaniu z wkładem partnera (2) wybiórcze kodowanie (3) wybiórcze przypominanie
Efekt fałszywej powszechności
Przecenianie przez ludzi stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów, postaw, cech
Źródło: otaczanie się ludźmi o podobnym światopoglądzie
Ukryta teoria osobowości
Sieć powiązań między poszczególnymi cechami osobowości, która służy do wnioskowania o własnościach człowieka na podstawie wiedzy o jednej cesze
Grupa I: inteligentna, zdolna, pracowita, zdecydowana, praktyczna, ostrożna, serdeczna.
szczęśliwa
wielkoduszna
towarzyska
Grupa II: inteligentna, zdolna, pracowita, zdecydowana, praktyczna, ostrożna, chłodna.
wyrachowana
bezwzględna
nieszczęśliwa
Reguły wnioskowania na podstawie UTO
dążenie do spójnego treściowo obrazu człowieka, wyrażające się w ujednolicaniu cech (np. efekt aureoli)
o innych cechach człowieka wnioskujemy na podstawie tzw. cech centralnych
cechy centralne określające społeczne funkcjonowanie człowieka to para „ciepły-chłodny”
cechy centralne determinujące obraz człowieka pod względem intelektualnym to para „inteligentny-nieinteligentny”
pojedyncza cecha intelektualna pośród innych cech społecznych jest zwykle przesłanka do wnioskowania o innych cechach intelektualnych
pojedyncza cecha społeczna pośród innych cech intelektualnych jest przesłanka do wnioskowania o innych cechach społecznych
Centralny charakter cechy nie jest jej stałą własnością lecz wynika z relacji między daną cechą a cechami kontekstowymi.
W jaki sposób upewniamy się, czy mamy rację?
Strategia konfirmacji przekonań: poszukiwanie, testowanie i interpretowanie informacji w sposób, który umożliwi potwierdzenie wyjściowych przekonań
Strategia falsyfikacji przekonań: sprawdzanie hipotez sprzecznych ze swoimi przekonaniami
A jednak miałam rację......
Samospełniające sie proroctwo: zjawisko, które polega na tym, że jednostka mając określone oczekiwania odnośnie zachowania innych własnym zachowaniem doprowadza do zdarzeń zgodnych z pierwotnie błędnymi oczekiwaniami
Treść proroctw jest najczęściej negatywna
Zjawisko zachodzi najczęściej w relacjach hierarchicznych
SLAJD 8 Agresja interpersonalna
Agresja interpersonalna-znaczenie pojęcia
czynności intencjonalne, świadomie podejmowane wobec innych ludzi
czynności ukierunkowane na wyrządzenie szkody, utratę cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego
czynności, które zawsze przynoszą negatywne efekty dla obiektu agresji
Własności osobowości agresywnej
Agresywność: wysoka gotowość do reagowania agresją z dużą częstotliwością i w różnych okolicznościach
Wyznaczniki osobowości agresywnej:
napastliwość fizyczna
napastliwość słowna
negatywizm
podejrzliwość
uraza
drażliwość
(Choynowski)
Dlaczego zachowujemy się agresywnie?
Teoria instynktu
agresja jest wrodzona i uwarunkowana biologicznie
Teoria społecznego uczenia się
agresja jest zachowaniem nabytym w toku społecznego uczenia się
Teoria popędu
agresja jest efektem nabytego popędu
Teorie instynktu
Hydrauliczna teoria agresji
„energia” agresywna produkowana jest i gromadzona przez każdy organizm
„oczyszczenie” organizmu z negatywnej energii jest koniecznością
rola „wyzwalaczy” czyli bodźców kojarzonych z agresją dla podjęcia aktu agresji
nagromadzenie się „agresywnej energii” prowadzi do aktu agresji nawet pod wpływem „niewielkich wyzwalaczy”
rozładowanie energii prowadzi do uczucia ulgi
Jak rozładować agresywną energię?
(teoria katharsis)
Katharsis właściwa: podjęcie aktu agresywnego
Katharsis pomocnicza: podjęcie aktywności fizycznej i/lub fantazjowania na temat agresji
Katharsis zastępcza: obserwacja osób zachowujących się agresywnie
Intra- i interpersonalne konsekwencje katharsis
Słaba kontrola emocjonalna
Nasilenie zachowań agresywnych w wyniku odczuwania ulgi po akcie agresji (prawo efektu)
Negatywne ustosunkowanie wobec obiektu agresji, a w konsekwencji zwiększone prawdopodobieństwo podjęcia ponownego aktu agresji wobec tego obiektu (teoria dysonansu poznawczego)
Dlaczego zachowujemy się agresywnie? cdn.
Teoria społecznego uczenia się
Uczenie się agresji poprzez warunkowanie instrumentalne i modelowanie
Efekty modelowania a konsekwencje agresywnego zachowania dla modela
Teoria popędu
Teoria frustracji-agresji „Każda agresja jest wynikiem frustracji, każda frustracja prowadzi zaś do agresji”
Kiedy doznajemy frustracji?
Zablokowanie działania jednostki ukierunkowanej na zaplanowany i pożądany przez nią cel
Wielkość frustracji zależy od:
wartości zablokowanego celu
wielkości przeszkody
stopnia, w jakim cel został już zrealizowany
częstości doznawanych frustracji przy okazji realizacji innych zadań
Sposoby redukcji frustracji poprzez akt agresji
Agresja bezpośrednia: podjęcie agresji ukierunkowanej na źródło frustracji
Agresja symboliczna: fantazjowanie na temat zaszkodzenia osobie, która odpowiada za frustracje podmiotu
Autoagresja: agresja ukierunkowana na siebie samego
Agresja przemieszczona: ukierunkowanie agresji na osobę słabszą, która nie jest źródłem frustracji
Kiedy frustracja prowadzi do agresji?
(empiryczna weryfikacja założeń teorii frustracji- agresji)
Uznanie zachowania sprawcy frustracji za nieuzasadnione i intencjonalne
Obecność bodźców kojarzonych z agresją, czyli przedmiotów bądź ludzi, budzących złość
WNIOSEK: frustrację należy traktować jako stan gotowości do podjęcia zachowania agresywnego
Jak wyjaśnić zachowanie agresywne?
Agresja reaktywna
Mechanizm regulacyjny: negatywne stany emocjonalne (złość, irytacja, gniew, frustracja)
Funkcja agresji reaktywnej: ekspresja negatywnych stanów afektywnych poprzez zadanie bólu, zranienie, upokorzenie drugiej osoby
Źródło agresji reaktywnej: słaba kontrola emocjonalne prowadząca do ograniczonych umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami w aprobowany społecznie sposób
Agresja proaktywna
Mechanizm regulacyjny: motywacja/dążenie jednostki do zrealizowania wyznaczonych planów/zadań
Funkcja agresji proaktywnej: osiągnięcie pożądanych przez jednostkę celów
Źródło agresji proaktywnej: obserwacja modeli, otrzymywanie nagród i brak kar za zachowania agresywne
Agresja jako zjawisko wewnątrz- i międzygrupowe
(zjawisko „kozła ofiarnego”)
„Kozioł ofiarny”- osoba obarczana za porażkę grupy bez obiektywnych przesłanek
„Kozioł ofiarny” może pochodzić zarówno z własnej grupy jak i innych, obcych grup
„Kozła ofiarnego” grupa deprecjonuje w celu odbudowania pozytywnej identyfikacji społecznej (podstawowa funkcja poszukiwania/wyznaczania kozła)
Agresja jako zjawisko wewnątrzgrupowe
(zjawisko „czarnej owcy”)
„Czarna owca”- osoba naruszająca normy obowiązujące w danej grupie społecznej
„Czarna owca” pochodzi zawsze z grupy własnej
„Czarną owcę” grupa (1) nakłania do przestrzeganie norm grupowych, (2) eliminuje członka z grupy
Agresja wobec „czarne owcy” jest próbą utrzymania spójności grupy
Uwarunkowania zachowania agresywnego w tłumie
Anonimowość
Obniżona samoświadomość
Zwiększona tendencja do „zarażania” się emocjami innych osób
Poddawanie się konformizmowi informacyjnemu
Pojęcie bullyingu
Systematyczne, powtarzalne i długotrwałe podejmowanie zachowań agresywnych przez jedną grupę uczniów wobec słabszych rówieśników
Formy bullyingu:
znęcanie się, pobicia, przymuszanie do wykonywania określonych czynności (agresja fizyczna)
wyśmiewanie i upokarzanie (agresja werbalna)
celowe wyłączanie ucznia z grupy (ostracyzm grupowy)
upowszechnianie kłamstw i plotek (agresja pośrednia/relacyjna)
Pojęcie cyberbullyingu
Charakterystyka typowych ofiar bullyingu
niska samoocena
wysoka lękliwość
duża wrażliwość, uległość i pasywnosć w relacjach społecznych
nieśmiałość i brak pewności siebie
chłopcy-ofiary bullyingu słabsi fizycznie w porównaniu do swoich rówieśników
Charakterystyka typowych agresorów
wysoka aprobata dla stosowania przemocy w relacjach interpersonalnych
duża impulsywność i silna potrzeba dominacji
niska empatia
duża siła fizyczna
Wychowawczy kontekst rozwoju zachowań agresywnych
emocjonalne odrzucenie ze strony pierwszego opiekuna podczas pierwszych lat życia
stosowanie metod wychowawczych opartych na sile, karach fizycznych oraz negatywnych emocjach o dużym natężeniu
słaba kontrola rodzicielska, przyzwolenie dziecku na podejmowanie zachowań agresywnych
znaczenie temperamentu dziecka