1. 1. Pojęcie ustroju politycznego.

Jest to struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa. W innym ujęciu - określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej, zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie (wyróżniamy reżim polityczny demokratyczny np. parlamentarno - gabinetowy, prezydencki i semiprezydencki, niedemokratyczny np. totalitarny, autorytarny, wojskowy) , a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa oraz podstawowe prawa, wolności o obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej uregulowany konstytucyjne.

Termin ten wywodzi się z Arystotelesa, który uznaje go za: „ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich, tj. rządu”.

Do podstawowych zasad polskiej konstytucji zalicza się:

- zasadę demokratycznego państwa prawnego,

- zasadę suwerenności narodu,

- zasadę podziału władzy,

- zasadę pluralizmu politycznego,

- zasadę społeczeństwa obywatelskiego,

- zasadę społecznej gospodarki rynkowej,

- zasadę przyrodzonej godności człowieka.

2. Problemy związane z pojęciem przedmiotu prawa konstytucyjnego.

Przedmiot prawa konstytucyjnego możemy rozumieć w dwóch znaczeniach:

a) sensu stricto - normy prawne zawarte tylko w konstytucji,

b) sensu largo - określa się je jako synonim pewnego ustroju politycznego. Wyróżnia się je ze względu na przedmiot, jakiego te normy dotyczą, nie zaś na moc prawną norm konstytucyjnych.

Zakres przedmiotu prawa konstytucyjnego uzależniony jest od istniejącej koncepcji państwa. W realnym socjalizmie występowała tendencja do rozszerzania zadań państwa, a zatem również ilość zapisów w konstytucji była większa. Natomiast w liberalizmie politycznym pojęcie to ogranicza się do aparatu władzy państwowej. Inne treści zostają zdekonstytucjonalizowane. Natomiast zawsze istnieje konstytucjonalizacja praw jednostki i obywatela.

3. Struktura rzeczowa prawa konstytucyjnego.

Na pojęcie przedmiotu prawa konstytucyjnego składają się:

a) funkcje państwa,

b) podmiot władzy i sposoby jej sprawowania (w szczególności określenie, do kogo należy najwyższa- suwerenna władza w państwie, określa, jaka jest forma i charakter państwa),

c) system organów państwa (określa się strukturę organów w państwie, tryb ich funkcjonowania, wzajemne relacje pomiędzy nimi),

d) zasady określające miejsce jednostki państwa, regulacja jego obowiązków oraz określenie procedury ochrony praw i wolności człowieka,

e) podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa,

f) podstawy systemu wyborczego.

4. Konstytucja, a ustawy konstytucyjne.

Konstytucja jest w każdym kraju podstawowym, ale nie jedynym źródłem prawa konstytucyjnego. Wszystkie inne akty, zawierające normy należące do prawa konstytucyjnego mają - z jednym wyjątkiem - niższą moc prawną od konstytucji i muszą pozostawać z nią w zgodzie. Tym wyjątkiem są właśnie ustawy konstytucyjne. Pod względem mocy prawnej są równe konstytucji, mogą więc ingerować w jej treść i zmieniać, uzupełniać czy zawieszać postanowienia konstytucji (gdy konieczne jest wyjątkowe odstąpienie od regulacji konstytucyjnej, nie ma zaś potrzeby zmieniania tej regulacji na stałe - np. w przeszłości przedłużenie lub skrócenie kadencji Sejmu PRL) , a uchwalane muszą być w takim samym trybie, jaki jest wymagany do dokonywania zmian w konstytucji. Natomiast pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko określone zagadnienie lub zagadnienia i tym różnią się od konstytucji jako aktu o uniwersalnym przedmiocie regulacji.

5. Ustawa organiczna.

Ustawa, która z punktu widzenia mocy prawnej usytuowana jest między konstytucją, a ustawą. Różni się od konstytucji i od ustawy trybem uchwalania i treścią. Uchwalana jest najczęściej większością bezwzględna.

Ustawy te są aktami prawnymi o charakterze rozwojowym. Określa się nimi: kwestie ordynacji wyborczych, kwestie związane z funkcjonowaniem konstytucyjnych organów państwa, kwestie praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela.

Pojęcie ustawy organicznej nie funkcjonuje w polskim prawie. Obowiązuje np. we Francji, Hiszpanii, Portugalii, Rosji.

Cechy istotne ustawy organicznej:

- akt expressis verbis (wyraźnie/dobitnie) zapowiedziany w konstytucji danego państwa,

- reguluje najdoniośniejsze zagadnienia z punktu widzenia ustroju,

- ma moc prawną pomiędzy konstytucją, a ustawą,

- podlega obligatoryjnej kontroli prewencyjnej przez radę konstytucyjną przed wejściem w życie.

7. Wątpliwości co do “zamkniętego” charakteru źródeł prawa.

Konstytucja RP dzieli przepisy prawa na:

- przepisy prawa powszechnie obowiązującego, których istotą jest szeroki zakres obowiązywania, ponieważ mogą wiązać wszystkie podmioty w państwie,

- przepisy o charakterze wewnętrznym, które mają ograniczony zakres obowiązywania, bo mogą być kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu.

Przepisy prawa powszechnie obowiązującego ujęte zostały w zamknięty system źródeł prawa, a zamknięcie systemu nastąpiło w aspekcie przedmiotowym o podmiotowym.

Zamknięcie systemu źródeł prawa w aspekcie przedmiotowym oznacza, że konstytucja RP wyczerpująco wymieniła formy aktów normatywnych, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Zamknięcie źródeł prawa w aspekcie podmiotowym oznacza, że konstytucja wyczerpująco wymienia organy władzy publicznej, które są upoważnione do stanowienia prawa.

Na aktualny konstytucyjny system źródeł prawa powszechnie obowiązującego składają się: konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.

W doktrynie prawa pracy toczy się spór na tle art. 59 ust. 2 konstytucji. Przepis ten stanowi, że związki zawodowe i pracodawcy mogą zawierać układy zbiorowe pracy. W układach tych tradycyjnie umieszcza się stypulacje o powszechnie obowiązującym charakterze. Stąd źródłem sporu jest charakter prawny układów zbiorowych. Zdaniem L. Kaczyńskiego są one z tego powodu źródłem prawa powszechnie obowiązującego, przeciwne zdanie wyraża inny przedstawiciel doktryny prawa pracy - K. Kolasiński.

Podobny problem może rodzić zagadnienie charakteru prawnego umów między RM, a kościołami lub związkami wyznaniowymi w sprawie ustaw regulujących stosunki między RP, a zainteresowanymi kościołami i związkami wyznaniowymi.

Kwestią kontrowersyjną jest czy w Polsce do źródeł prawa należy zaliczyć prawo zwyczajowe. W doktrynie przyjmuje się, że konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego przez państwo i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego. Konsekwencją uznania zwyczaju prawnego za źródło prawa powszechnie obowiązującego jest możliwość oparcia na nim rozstrzygnięcia organu państwowego. Pamiętać jednak należy, że system źródeł prawa powszechnie obowiązujaącego według konstytucji opiera się na prawie stanowionym, a wykształcenie się zwyczaju prawnego jest obecnie tylko potencjalną możliwością.

8. Ewolucja nazwy prawa konstytucyjnego.

Prawo konstytucyjne, prawo państwowe i prawo polityczne to nazwy określające tę samą dyscyplinę prawniczą, którą zaczęto wyodrębniać w końcu XVIII w. we Francji, w związku z ustanawianiem pierwszych konstytucji na świecie. Nazwa pochodzi od głównego źródła tej gałęzi prawa Konstytucje poddałby wykonywanie władzy najwyższej w państwie uregulowaniu prawnemu, co do tej pory było sprawą arbitralnej woli władcy. O prawie konstytucyjnym można mówić w znaczeniu wąskim, rozumiejąc je jako zespół norm zawartych w ustawie zasadniczej, natomiast w znaczeniu szerokim prawo konstytucyjne obejmuje zespół norm regulujących podstawowe instytucje ustroju państwowego. Nazwę „prawo konstytucyjne” stosowano w państwach anglosaskich i romańskich.

Prawo państwowe. Ze względu na to, że nową gałąź prwa kojarzono z liberalno - demkratycznymi postulatami mającymi wówczas zabarwienie rewolucyjne, w XIX w. w nauce niemieckiej użyto innej nazwy. Miało to pewne uzasadnienie, w porównaniu z konstytucjami francuskimi ówczesne konstytucje państw niemieckich były bowiem w pewnym sensie fragmentaryczne. O ustroju państwa w znacznym stopniu decydowała arbitralna wola władców. Obie te „równoległe” sfery rządzenia systematyzowano więc pod nazwą prawa państwowego, zaczęto używać jej w prawie rosyjskim.

Prawo polityczne. Nazwa ta pochodzi od polityki w znaczeniu całości wiedzy o państwie. Jej zaletą jest to, że uwydatnia specyficzny charakter norm tej dyscypliny. Już Platon głosił, że wszystkie zjawiska związane z państwem mają charakter polityczny. Nazwa ta pochodzi od Jeana-Jacquesa Rousseau, który swe dzieło „Umowa społeczna” opatrzył podtytułem „Zasady prawa politycznego”.

Nazwa „prawo konstytucyjne” stosowana jest coraz powszechniej, zdobywa obywatelstwo w Rosji i krajach postsocjalistycznych. W Polsce międzywojennej zdecydowanie najczęściej używano nazwy „prawo polityczne”, „prawo państwowe” stosowano o wiele rzadziej, a „prawo konstytucyjne” - sporadycznie. Natomiast po wojnie przyjęto nazwę „prawo państwowe”, którą w 1975 r. zastąpiono „prawem konstytucyjnym”.

9. Pojęcie konstytucji w znaczeniu materialnym.

Jest to całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa, mechanizmy podziału władzy, organizacji i jego funkcjonowania, a także określenie pozycji jednostki w państwie. Takie ujęcie pokrywa się z ujęciem prawa konstytucyjnego. Dobrym przykładem takiej konstytucji jest konstytucja Wielkiej Brytanii.

10. Geneza idei konstytucji pisanej.

Pierwsze konstytucje pisane powstawały stosunkowo niedawno, bo w okresie rewolucyjnych przemian ustrojowych i walki o władzę polityczną w drugiej połowie XVIII wieku, jako element ograniczania władzy monarszej. Spisanie zasad organizacji i funkcjonowania organów państwowych miało uniemożliwić powrót do absolutyzmu i zapewnić równowagę między władzami (koncepcja umowy społecznej). Warto wspomnieć o koncepcji podziału władzy w ujęciu monteskiuszowskim, według której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam, gdzie władza jest podzielona pomiędzy dwa hamujące się organy.

Za najstarszą konstytucję do dziś obowiązującą (z pewnymi poprawka-

mi) uznaje się republikańską Konstytucję Stanów Zjednoczonych Ameryki

z 1787 r. (weszła w życie w 1789 r.). Do najstarszych konstytucji europejskich

należy też polska Konstytucja 3 maja z 1791 r., jak również monarchistyczna

Konstytucja Francji z września 1791 r. Głównie pod wpływami francuskimi i amerykańskimi, idea konstytucji pisanej została przejęta przez inne państwa, w których rozwijał się ustrój kapitalistyczny. Do najstarszych konstytucji europejskich, które do dzisiaj przetrwały (znowelizowane), należą: Konstytucja Norwegii z 1814 r., Konstytucja Holandii z tego samego roku i Konstytucja Belgii z 1831 r.

Od drugiej połowy XIX wieku, głównie pod wpływem postulatów przedstawicieli szkoły pozytywizmu prawniczego, która przywiązywała dużą wagę do roli prawa stanowionego, konstytucje pisane regulowały ustrój coraz większej liczby państw. Dzisiaj konstytucja pisana jest zjawiskiem powszechnym na całym niemal świecie (wyjątek stanowią np. Wielka Brytania oraz Izrael) i weszła na trwałe do kultury politycznej różnych społeczeństw.

11. Znaczenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela dla współczesnego konstytucjonalizmu.

Znaczenie deklaracji jest bardzo istotne, ponieważ wiąże się z prawem naturalnym, prawami i wolnościami jednostki. Sama Deklaracja była pierwszą z najdoskonalszych ustaw dotyczących dotyczących przyznania obywatelom ich praw i wolności, a późniejsze konstytucje rozwijały tylko rozpoczętą ideę. W odniesieniu do dokumentu z 1948 roku powstawały kolejne systemy ochrony praw człowieka, w związku z wartościami w niej zawartymi, zmieniło się znacznie podejście państw do kwestii etycznych. Ochrona praw człowieka stała się istotnym standardem. Co istotne dla zachodniego kręgu kulturowego, kwestia praw człowieka okazała się przyczyną poszerzenia zakresu oddziaływania korzystnej dla pokoju, a promowanej przez Zachód, idei demokracji. Deklaracja dała początek stworzeniu norm międzynarodowych, które byłoby nadrzędne w stosunku do prawa obowiązującego w danych państwach. Zawiera ona takie podstawowe wartości jak: wolność, równość, prawo do życia, wolność myśli, sumienia, religii. Wolności te tworzą swoisty kanon, do którego każdy człowiek może odwołać się, by ograniczyć ich łamanie. Bez powyższych wartości. konstytucja nie byłaby aktem o takiej doniosłości jakiej jest obecnie.

Po uchwaleniu w 1975 r. Aktu Końcowego Helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie państwa sygnatariusze zyskały możliwość monitorowania przestrzegania praw człowieka.

12. Za i przeciw traktowaniu pierwszej ustawy rządowej 3 maja 1791 r. jako pierwszej konstytucji w Europie.

Za pierwszą konstytucję w Europie przyjmuje się polską konstytucję z 3 maja 1791 r., aczkolwiek niektórzy uznają za pierwszą w ogóle na świecie konstytucję korsykańską z 1755 r., obowiązującą do aneksji wyspy przez Francję, jako pierwszą wprowadzającą równouprawnienie płci w czynnym prawie wyborczym, tworząc w państwie korsykańskich separatystów najbardziej demokratyczny i liberalny system we współczesnej Europie. Niektóre źródła podają, iż nie wspomina się o niej, gdyż nie wprowadzała trójstopniowego podziału władzy, a i Korsyka nie była wówczas państwem uznanym na arenie międzynarodowej (podobnie jak konstytucja San Marino z 1600 r.). Marian Kallas podaje, że najwcześniej konstytucja pojawiła się w Szwecji na długo przez XVIII w. Musimy zastanowić się, co uznamy za konstytucję. Jeśli dokument, z którym muszą być zgodne pozostałe, to za pierwszą konstytucję możemy uznać Magna Carta, jeśli coś, co siebie nazywa konstytucją - chociażby Nihil Novi, która była tylko ustawą.

Jeśli chodzi o spory odnośnie pierwszeństwa konstytucji francuskiej, wynikają one często z faktu, iż polska konstytucja nazwana została „ustawą zasadniczą”, jednakże wynikało to z ówczesnej praktyki oraz chęci nadania jej szczególnego znaczenia.

Twierdzi się również, iż wyprzedziła ją konstytucja Szwecji z 1789 r., na której konstytucja majowa wzorowała się oraz podnosi fakt, iż konstytucja majowa nie była jednym dokumentem, a ich zbiorem, które dopiero razem miały tworzyć konstytucję. Warto też zauważyć, iż uchwalając ją, złamano obowiązujący w Sejmie zwyczaj wcześniejszego zgłoszenia projektu (bowiem nie było zgody co do jej uchwalenia), zlekceważono też konieczność przebywania na sali obrad połowy posłów, poza tym budynek Sejmu otoczony był wojskiem, a ją samą uchwalono przez aklamację.

Z drugiej strony, prace i przygotowania do wprowadzenia zmian trwały kilka lat wcześniej, zrewolucjonizowała cały ustrój Rzeczpospolitej, po raz pierwszy w świecie wprowadzono zasadę odpowiedzialności ministra za jego działalność, miała przełomowy charakter dla Polski.

13. Pojęcie konstytucji w znaczenie formalnym.

Konstytucja w sensie formalnym obejmuje normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu i zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie.

Konstytucja w znaczeniu formalnym swym rodowodem sięga czasów rewolucji burżuazyjnej, kiedy to domagano się uchwalenia ustawy zasadniczej z następujących powodów:
• szerzącego się światopoglądu prawniczego;
• idei oświeceniowych, w myśl których konstytucja miała być zespołem rozumnych reguł rządzenia państwem;
• przyjęto pogląd, że prawo winno służyć całemu społeczeństwu;
• zgodnie z koncepcją umowy społecznej konstytucja stanowić miała odnowienie takiej umowy w formie spisanej;
• konstytucja miała mieć znaczenie propagandowe, być zespołem zasad leżących u podłoża nowego ładu społecznego.

14. Szczególne cechy treści konstytucji.

Z zasady nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa wynika, że żaden inny akt prawny w państwie nie powinien mieć takiej samej nazwy jak konstytucja.

Jej treść musi być szczególna, indywidualna. Osiąga się to za pomocą różnych terminów.

Sama treść musi zawierać kanon podstawowych praw i wolności człowieka, które zawiera rozdział drugi . Poza tym treść konstytucji jest bardzo zwięzła i konkretna. Zawiera ogólne informacje- normy generalno- abstrakcyjne, do których odnośniki są zawarte w poszczególnych ustawach. Szczególna treść polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) ich regulowania. O doniosłości jej treści świadczy również sam fakt trudności zmiany konstytucji, oraz wymaganych kryteriów do spełnienia.

15. Szerokość a głębokość regulacji konstytucji.

Zakres (szerokość) regulacji jest obszerna, ponieważ zawiera uregulowanie wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela, źródła prawa, charakterystykę danej państwowości, wskazuje na podmioty władzy, reguluje zasady organizacji i kompetencji tychże, określa stosunek między państwem, a organizacjami międzynarodowymi.

Głębokość natomiast jest bardzo płytka, gdyż odsyła do ustaw, które są z kolei bardzo szczegółowo opisane w przeciwieństwie do samej konstytucji.

Konstytucja ma sama w sobie być ogólnym kanonem. Nie może być głęboka, ponieważ gdyby dodano do niej szczegóły, to stałaby się bardzo obszerna i mało konkretna, a wyszukiwanie informacji - bardzo czasochłonne.

16. Konstytucje jednolite, a złożone.

Konstytucja jednolita: występuje, gdy całość regulacji jest zawarta w jednej ustawie. Obecnie dominują na świecie i do nich dążą wspólnoty europejskie.

Konstytucja złożona: całość regulacji jest zawarta w kilku ustawach o takiej samej pozycji hierarchicznej.

Konstytucje jednolite są bardziej spójne, przyswajalne, dostępne, konkretne, ponieważ łatwiej wyszukać informacje w jednym dokumencie, niż kilku.

Konstytucje złożone: wymagają skrupulatniejszego przestudiowania (np. Francja, Czechy, Szwecja, Izrael, USA).

17. Pozaprawne funkcje konstytucji.

Gdy na początku 1990 roku Sejm i Senat po raz pierwszy przystępowały do prac nad projektami nowej konstytucji RP, powszechne było przekonanie, że musi być to tekst o wyraźnie jurydycznym obliczu. Postulat nadania konstytucji jurydycznego, a nie ideologicznego charakteru podnoszony był zresztą przez znaczną część prawników już wcześniej. Nowa konstytucja miała być całkowicie pozbawiona takich wad. Zwolennicy nie-stricte jurydycznego jej oblicza podnoszą konieczność ustanowienia konstytucji jako aktu również ideowego, ustanawiającego określone wzory postępowania, systemu wartości.

Konstytucja jako wychowawca.

Konstytucja norm i wartości.

Konstytucja integracji.

Konstytucja mitu, funkcja narodowa, jako dokument o szczególnym znaczeniu.

18. Źródła prestiżu konstytucji.

Prestiż wynika z tego, iż nie ma nic ponad ustawę zasadniczą. Jego źródłem jest też preambuła, zawierająca m.in. religijne wzmianki, co w kraju katolickim wzmacnia jej znaczenie, nadaje specjalnego wymiaru, odwołuje się do sumienia, najwyższych wartości. Poza tym w wielu przypadkach samo powołanie na konstytucję określa jej prestiż np. przy procesach sądowych. Ważny jest również tryb zmiany konstytucji (skomplikowany), co podkreśla doniosłość i prestiż, odróżniając ją chociażby od ustaw.

19. Szczególne cechy parlamentarnych procedur uchwalania konstytucji.

Procedury zmian konstytucji dowodzą jej szczególnego charakteru. W przypadku ustawy konstytucyjnej występują bowiem większe wymogi formalne niż przy uchwalaniu (zmianie) ustawy zwykłej. Odrębność proceduralna dokonywania zmian w konstytucji wyraża się w:
- szczególnych wymogach większości (kwalifikowanej) i kworum, co zapewnia udział opozycji w działaniach ustrojodawczych i doprowadzenie do konsensusu społecznego,
- czasem w dopuszczeniu do udziału w zmianie konstytucji innych podmiotów - np.:
• konieczności współdziałania parlamentów lokalnych w niektórych państwach federacyjnych (USA, Rosja),
• potwierdzenia zmian przez następny parlament, co może oznaczać obligatoryjne rozwiązanie obecnego,
• organizacji referendum - podmiotem wypowiadającym się na temat zmian konstytucji jest naród (Szwajcaria, Irlandia) ,
- ustanowieniu kilku - konkurencyjnych lub wykluczających się - procedur zmiany konstytucji, np. inne procedury do zmiany i do rewizji,
- ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach (stan wyjątkowy, wojenny, zagrożenie państwa).

20. Pojęcie Konstytuanty, konwencji konstytucyjnej.

Konstytuanta - zgromadzenie polityczne o charakterze przedstawicielskim powołane wyłącznie w celu opracowania lub uchwalenia konstytucji państwa. Nazwa po raz pierwszy nadana francuskiemu Zgromadzeniu Narodowemu, które w 1791 r. uchwaliło konstytucję Francji. W Polsce jej funkcję spełniały Sejm Czteroletni oraz występujący pod tą samą nazwą Sejm Ustawodawczy w latach 1919-22 i 1947-52. Po przełomie politycznym w 1989 r., na mocy ustawy z 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP, funkcję konstytuanty pełni Sejm i Senat zebrane jako Zgromadzenie Narodowe.

Termin „Konstytuanta” używany był także podczas rewolucji 1905-1907 w potocznym języku politycznym dla określenia postulowanego ciała ustawodawczego, mającego wnieść zmiany do ustroju carskiej Rosji.

Jej prototypem była konwencja konstytucyjna, dziełem jej prac jest obowiązująca konstytucja USA.

21. Referendum ratyfikujące konstytucję - za i przeciw.

Referendum polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, odpowiedzi pozytywnej "Tak" lub negatywnej "Nie" na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

Referendum ma charakter powszechny.

Referendum ogólnokrajowe jest wiążące przy frekwencji powyżej 50%, jeśli frekwencja jest niższa, wynik referendum ma charakter jedynie opiniodawczy.

Referendum takie ma istotne znaczenie dla obywateli, mogących wyrazić własne zdanie, jest jednocześnie wyrazem bezpośredniej demokracji, rozwiązaniem, które powinno być brane pod uwagę przy tak ważnych sprawach jak ratyfikacja konstytucji. Niejednokrotnie interesy polityczne kłócą się z interesem obywateli, którzy mimo iż wybrali swoich przedstawicieli, nie mają żadnej gwarancji, że będą oni wykonawcami woli narodu. Z drugiej strony należy wziąć pod uwagę, jak łatwo można zmanipulować opinię publiczną, tożsamą z pojęciem narodu, tym samym wpływając na wyniki referendum, które jest wiążące. Nieznajomość polityki, kierowanie się emocjami jest w stanie zmienić przyszłość narodu, niekoniecznie w pozytywnym aspekcie.

22. Sposób uchwalenia Konstytucji RP z 1997 r.

Prace nad tekstem nowej konstytucji zakończyły się na początku 1997 roku.

2.04.1997 roku, po długotrwałej dyskusji, została ona przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe (451 głosów za, 40 przeciw, 6 wstrzymujących się), które uwzględniło większość poprawek prezydenta.

25 maja odbyło się referendum, w którym społeczeństwo większością 52,71% głosów opowiedziało się za przyjęciem Konstytucji. Frekwencja w referendum wyniosła 42,86%.

16 lipca Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst konstytucji i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw.

16 lipca 1997 roku ukazał się Dziennik Ustaw Nr 78 z tekstem konstytucji.

23. Tryb zmiany konstytucji przyjęty przez polską ustawę zasadniczą.

Art. 235.

1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

24. Pojęcie konstytucji sztywnych i elastycznych.

Podstawowym kryterium zmian konstytucji jest jej podział na konstytucje sztywne i elastyczne. Za konstytucje sztywne uznaje się takie konstytucje, które mogą być zmienione tylko w szczególnym trybie, poważnie utrudnionym w porównaniu z trybem dokonywania zmian ustaw zwykłych. Z kolei konstytucje, które można zmieniać w trybie przewidzianym dla ustaw zwykłych, określa się najczęściej mianem konstytucji elastycznych. Przykładem konstytucji sztywnej jest Konstytucja USA, natomiast konstytucji elastycznej Konstytucja Izraela.

25. Szczególne cechy systematyki konstytucji.

Systematyka konstytucji to wewnętrzny sposób uporządkowania jej treści dokonany przez podział na części oraz na przepisy. Wyróżnia się systematykę ogólną tzn. ogólny układ dużych części składowych konstytucji (rozdziały, działy, tytuły itp.) oraz systematykę szczegółową tzn. podział tych części na poszczególne przepisy oraz podział na mniejsze jednostki strukturalne.
Szczególna systematyka konstytucji oznacza, że poszczególne zagadnienia prezentuje w określonej kolejności, zwykle:

- preambuła (nie jest częścią normatywną)
- rozdział I - ustrój polityczny
- rozdział II - ustrój gospodarczy
- rozdział III - prawa, wolności, obowiązki obywatelskie
- kolejne rozdziały - organizacja i zasady funkcjonowania władz państwowych
- ostatni rozdział - przepisy o zmianie konstytucji

Struktura wewnętrzna konstytucji zbudowana jest zgodnie z wolą ustrojodawcy i stanowi jedną z najważniejszych przesłanek interpretacji norm konstytucyjnych i ma duże znaczenie w procesie stosowania konstytucji.
Ustrojodawca w konstytucji nie łączy poszczególnych przepisów w przypadkową całość ale poprzez logiczne uszeregowanie norm wyraża swą koncepcję państwa ukształtowaną pod wpływem pewnych koncepcji oraz założeń politycznych.

26. Sposób rozumienia najwyższej mocy prawnej konstytucji.

Konstytucja jako ustawa zasadnicza posiada pewne cechy, które odróżniają ją od ustaw zwykłych. Tymi cechami szczególnymi są: 1) szczególna treść, 2) szczególna forma, 3) szczególna moc prawna.
Szczególna moc prawna polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Konstytucja wieńczy niejako hierarchię aktów normatywnych. Najwyższa moc prawna oznacza, że wszystkie inne akty normatywne powinny być z nią zgodne, a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. Sprzeczność ta może mieć charakter materialny (gdy nie jest możliwe jednoczesne wykonanie normy z aktu normatywnego i normy konstytucyjnej); charakter proceduralny (gdy przepis lub akt zawierający daną normę został wydany w sposób naruszający odpowiednie postanowienia konstytucyjne); bądź charakter kompetencyjny (gdy akt został wydany przez organ, któremu konstytucja nie przyznała kompetencji do stanowienia aktów danego rodzaju lub treści).

27. Przestrzeganie, a stosowanie konstytucji.

Przestrzeganie konstytucji tożsame jest ze stosowaniem się do wytycznych przez nią zasad, powstrzymywanie się o działań sprzecznych albo naruszających wartości chronione w konstytucji.

Zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji wszystkie organy władzy publicznej mają obowiązek opierać swoje działania i rozstrzygnięcia bezpośrednio na przepisie konstytucyjnym.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 „przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej”.

Do stosowania Konstytucji powołane są : organy państwowe w państwie w określonych dziedzinach przy podziale władz. W trakcie realizowania mogą dokonywać jej wykładni, interpretacji, a także mogą w trakcie stosowania konstytucji, w czasie praktykowania jej, dokonywać pewnych rozwiązań precedensów czy kształtować w trakcie tej praktyki zwyczaje konstytucyjne. Konstytucja w swoich regulacjach nie obejmuje lub nie do końca rozwiązuje kwestie zakresu ustroju państwa. Konstytucja czasami ma pewne luki. Ustawodawca albo pominął pewne rozwiązania albo uczynił to świadomie bo nie wiedział jak na danym etapie rozwoju społecznego i w danej chwili i na drodze praktyki rozwiązywano.

Bezpośrednie stosowanie owej przybiera różne formy: od traktowania norm i zasad konstytucji jako podstawy decyzji do współstosowania jej norm i zasad z unormowaniami ustaw zwykłych.

28. Sposoby gwarantowania zgodności ustaw z konstytucją.

Art. 188 pkt. 5 w związku z art. 79 ust. l Konstytucji RP wskazuje, iż osoba, której konstytucyjna wolność lub prawo zostało naruszone, może zwrócić się w sprawie zgodności danego przepisu z konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego, który jest władny orzekać w tychże sprawach i gwarantować zgodność ustaw z konstytucją.

Orzekając o zgodności ustawy z Konstytucją, Trybunał bada zarówno treść ustawy, jak też kompetencję oraz dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu. Ustawodawca normując tryb postępowania przed Trybunałem skorzystał z klasycznego modelu postępowania cywilno - rozpoznawczego, dzięki czemu jest on niezwykle elastyczny i uniwersalny, a także gwarantuje równy i aktywny udział uczestników oraz bezstronność zapadających wyroków.

Jeżeli Trybunał uzna badaną ustawę za niezgodną z Konstytucją Prezydent obowiązkowo odmawia jej podpisania.
Od dnia wejścia w życie Konstytucji RP, orzeczenia trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującego aktu uznanego za niekonstytucyjny następuje w dniu orzeczenia i orzeczenie to musi być niezwłocznie ogłoszone w organie urzędowym, w którym niezgodny z Konstytucją akt został ogłoszony lub w „Monitorze Polskim”.

Poza tym z podobną prośbą może wystąpić sąd w trakcie orzekania. Z wnioskiem mogą także wystąpić odpowiednie podmioty, czyli:

Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, a w sprawach dotyczących sądów i sędziów- Krajowa Rada Sądownictwa.

Dodatkowo należy wspomnieć o możliwości wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, którego zadaniem jest ochrona praw i wolności obywatela, a który również mam możliwość zwrócenia się do Trybunału z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z konstytucją.

29. Cechy amerykańskiego modelu kontroli konstytucyjności ustaw.

System amerykański to nic innego, jak zdecentralizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa (judicial review.) Instytucja kontroli konstytucyjności prawa w USA nie ma swoich bezpośrednich podstaw konstytucyjnych, choć w czasie prac nad tą konstytucją pojawiały się głosy postulujące przyznanie takiego prawa sądom powszechnym. Przełomowe znaczenie dla uznania prawa sądów do kontroli konstytucyjności prawa miało orzeczenie z roku 1803 wydane przez sędziego Marshalla w sprawie Marbury vs Madison. Sędzia Marshall stwierdził, opierając się na klauzuli supremacyjnej, że skoro konstytucja jest najwyższym prawem w państwie, a sędziowie są tym prawem związani to mogą oni nie stosować aktów niższego rzędu w sytuacji ich sprzeczności z konstytucją. Warto jednak podkreślić, że klauzula supremacyjna odnosi się jedynie do wyższości prawa federalnego nad stanowym, a nie konstytucji federalnej nad ustawami federalnymi. Ostatecznie jednak dopiero po ponad pięćdziesięciu latach od niniejszego orzeczenia sądowa kontrola konstytucyjności prawa stała się powszechna w USA.

O modelu amerykańskim można powiedzieć, że charakteryzują go cztery cechy: uniwersalność, dekoncentracja, konkretność i względność. Uniwersalność kontroli oznacza, że sądy mogą oceniać wszystkie akty normatywne oraz wszelkie działania organów i funkcjonariuszy władzy wykonawczej niezależnie od szczebla struktury państwa w związku z oceną legalności i konstytucyjności w obrębie prawa federalnego, stanowego oraz pomiędzy tymi dwoma systemami. Dekoncentracja kontroli przejawia się w uznaniu prawa wszystkich sądów do oceny zgodności aktu niższego rzędu z aktem stojącym wyżej w hierarchii źródeł prawa, bez względu na rodzaj sądu i jego szczebel (wyjątkiem są tutaj sądy pokoju). Konkretność oznacza, że ocena legalności i konstytucjonalności dokonywana jest w związku z „konkretną” sprawą rozpatrywaną przez sąd. Dla podniesienia w takiej sprawie zarzutu niekonstytucyjności konieczne jest spełnienie czterech przesłanek łącznie: naruszony musi zostać interes osobisty strony, naruszenie to musi dotyczyć interesu prawnego osoby, musi ono mieć charakter realny, a nie potencjalny i wreszcie w przypadku skarżenia rozstrzygnięcia organu, musi ono mieć charakter ostateczny. Ostatnia cecha to względność, czyli fakt, iż uznanie w danej sprawie normy za niekonstytucyjną nie powoduje jej uchylenia, a jedynie jej niezastosowanie w konkretnym przypadku.

Podstawą oceny konstytucyjności prawa przez sądy amerykańskie są cztery klauzule: due process of law -niemożność pozbawienia jakiejkolwiek osoby życia, wolności lub własności inaczej niż w drodze właściwego przewodu sądowego, rule of reasonableness - weryfikacja czy ustawodawca zachował rozsądną równowagę pomiędzy interesem ogółu a interesami partykularnymi, klauzula kontraktów - niemożność ustawowego naruszania zobowiązań wynikających z umowy oraz klauzula równości - nakaz jednakowej ochrony obywateli bez względu na rasę.

W systemie amerykańskim istnieją ograniczenia, co do orzekania o niekonstytucyjności prawa. Dotyczą one tzw. „kwestii politycznych”, co wiąże się z unikaniem decydowania o konstytucyjności spraw związanych: z procesem zmiany konstytucji, z różnymi aspektami prowadzenia polityki zagranicznej oraz z zarzutami dotyczącymi gwarancji stanowej, republikańskiej formy rządów. Ponadto Sąd Najwyższy nie rozpatruje zarzutu niekonstytucyjności prawa, w przypadku, gdy nie został on podniesiony przed sądami niższej instancji. Nawiązując do Sądu Najwyższego to jego orzecznictwo ma priorytetowy charakter dla innych sądów, ze względu na jego ogromny autorytet orzeczniczy i często traktowane jest jako mające walor normy prawnej.

30. Cechy europejskiego modelu kontroli konstytucyjności ustaw.

Podstawowe założenia europejskiego kontynentalnego systemu kontroli konstytucyjności prawa zawarte zostały w pracach wybitnego prawnika europejskiego Hansa Kelsena. Według niego system kontroli prawa przez sądy powszechne miał liczne wady, z których na największe uznawał on: względność orzeczeń poszczególnych sądów oraz rozbieżność w orzecznictwie poszczególnych sądów. Dlatego też funkcja badania hierarchicznej kontroli norm powinna zostać powierzona jednemu organowi sądowemu o charakterze centralnym. Teorie Kelsena stały się podstawą dla utworzenia dwóch pierwszych sądów konstytucyjnych na świecie - Trybunałów Konstytucyjnych w Austrii i Czechosłowacji.  Rozwój tego systemu kontroli konstytucyjności prawa nastąpił po drugiej wojnie światowej. Do dzisiaj już w zdecydowanej większości państw europejskich model ten został wprowadzony do rozwiązań konstytucyjnych. Ponadto centralne trybunały konstytucyjne występują w państwach pozaeuropejskich, czego przykładem może być Papua Nowa Gwinea czy Uganda.

Podstawową cechą modelu kontynentalnego jest powierzenie kontroli konstytucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, zwanemu najczęściej trybunałem konstytucyjnym. Trybunały sprawują kontrolę na zasadzie wyłączności, co oznacza, iż żaden inny organ nie posiada prawa do badania hierarchicznej zgodności norm prawnych. Dla skutecznej realizacji tego modelu niezbędne jest ujęcie trybunału i jego kompetencji w normach konstytucyjnych, z uwagi na fakt, że jego sędziowie związani są wyłącznie normami konstytucyjnymi. Normy poświęcone sądownictwu konstytucyjnemu zajmują wszakże różne miejsce w systematyce konstytucji. Z reguły usytuowane są one w systemie gwarancji konstytucji, wymiarze sprawiedliwości lub też poświęcony jest im osobny rozdział. Orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność poszczególnych aktów prawnych jest skuteczne erga omnes, a więc powoduje eliminacje takiego aktu z systemu prawnemu. Skutki takiego orzeczenia zależą od tego, czy w danym państwie taki akt uznawany jest za nieważny od chwili jego wydania (skutek ex tunc, np. Niemcy, Hiszpania), czy też uchylenie aktu następuje z chwilą opublikowania orzeczenia sądu konstytucyjnego, bądź też w chwili późniejszej wskazanej w orzeczeniu (skutek ex nunc, np. Włochy, Austria). Kolejną cechą modelu kontynentalnego jest dominacja kontroli abstrakcyjnej, czyli kontroli zgodności normy niższego rzędu z normami stojącymi wyżej w hierarchii prawa w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania prawa. Z wnioskami o kontrolę abstrakcyjną zwrócić się mogą wyłącznie wskazane w konstytucji podmioty (z reguły są to naczelne organy państwowe oraz grupy parlamentarzystów). Obok kontroli abstrakcyjnej w systemie kontynentalnym występuje również kontrola konkretna, której przejawem są w szczególności pytania prawne kierowane przez sądy rozstrzygające konkretną sprawę oraz skargi konstytucyjne. Wreszcie w systemie kontynentalnym istniej możliwość kontroli prewencyjnej, czyli sprawowanej przed wejściem w życie badanego aktu prawnego. Możliwość ta jest jednak realizowana niezwykle rzadko.

31. Pojęcie norm programowych.

Osobliwość norm programowych polega na tym iż nie wskazują one jak powinien zachowywać się adresat normy, a jedynie wskazują jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji tego celu do jego dyspozycji, cel ten powinien być osiągnięty w jak największym stopniu, niekoniecznie całkowicie. Pełna realizacja tych norm jest zazwyczaj niemożliwa. Po pierwsze - normy programowe często kolidują ze sobą (jak np. zasada wolności gospodarczej z postulatem pełnego zatrudnienia). W tej sytuacji ustawodawca musi przyjąć pewien kompromis, co powoduje, że żadna z kolidujących norm nie może być w pełni zrealizowana. Po drugie - realizację norm programowych ograniczają z reguły możliwości finansowe państwa.

32. Znaczenie wyróżnienia zasad konstytucyjnych.

34. Ogólny sens wyróżniania zasad - idei ogólnych.

Nie jest możliwe skonstruowanie jednej definicji zasady. Pod tym pojęciem kryją się następujące terminy: dyrektywy, klauzule generalne lub wartości. Ogólnie można stwierdzić, że zasady ustrojowe to podstawowe rozwiązania prawne zamieszczone w Konstytucji, regulujące podstawy ustroju:

• politycznego,

• społecznego,

• gospodarczego państwa.

Możemy je rozumieć jako normy prawne o szczególnej doniosłości, bowiem kształtujące inne normy konstytucyjne; wyrażają podstawowe wartości akceptowane przez orzecznictwo i doktrynę.

Zaliczymy do nich zasady: demokratycznego państwa prawa, sprawiedliwości społecznej, suwerenności narodu, podziału i równowagi władzy, pomocniczości, pluralizmu politycznego, decentralizacji władzy, istnienia samorządu terytorialnego, niezawisłości i niezależności władzy sądowniczej, społecznej gospodarki rynkowej, ochrony własności słusznie nabytej, wolności i praw człowieka, wolności gospodarczej.

Ich wyróżnienie jest o tyle istotne, iż podkreślają to, na czym opiera się cała konstytucja, wskazują najważniejsze wartości, z którymi inne normy muszą być zgodne. Stanowią podstawę odwołania się, gdy brakuje konkretnego przepisu, na którym moglibyśmy oprzeć się, stanowią ogólny zarys wizji państwa i obywatela w nim, który musi być uwzględniany podczas kreowania/stosowania prawa.

33. Znaczenie normatywne preambuły.

Preambuła, zwana też arengą, definiowana jest najczęściej jako wstęp do aktu

prawnego, określający jego cele i motywy, jakimi kierował się prawodawca, wydając

ten akt. Stwierdzenie to nie wywołuje właściwie żadnych sporów i jest powszechnie

akceptowane. Kontrowersje pojawiają się przy dokładniejszej analizie szczegółowych zagadnień związanych z preambułą. Na pierwszy plan wysuwa się problem normatywnego charakteru preambuł. Doktryna nie wypracowała dotychczas jednoznacznej i w pełni zadowalającej odpowiedzi na pytanie, jaki jest stosunek preambuły do pozostałej części aktu prawnego.

W sposób chyba najbardziej zdecydowany wypowiadał się na ten temat S. Rozmaryn w pracy o Konstytucji z 1952 r. Jego zdaniem wstęp do konstytucji jest jej integralną częścią, tak samo jak preambuły do jakichkolwiek innych ustaw. Autor stanowczo opowiada się za normatywnym charakterem tego wstępu, uznaje, że jego znaczenie prawne jest identyczne ze znaczeniem innych postanowień konstytucji. Rozmaryn odrzuca pogląd, że preambuła ma znaczenie tylko interpretacyjne.

Stanowisko Rozmaryna popiera w znacznej mierze A. Purda. Uznaje on, że wstęp jest składową częścią konstytucji i już ten fakt przesądza o jego normatywnym charakterze. Zastrzega jednak, że w preambułach można też znaleźć treści, które mają znaczenie wyłącznie propagandowo-polityczne lub służą jako pomoc przy interpretacji całości przepisów.

Jeszcze ostrożniej do tego zagadnienia podchodzi F. Siemieński. Jego zdaniem charakter i znaczenie prawne mają tylko te stwierdzenia preambuły, z których wynikają dla kogoś jakieś powinności. Autor przeciwstawia się tezom głoszącym, iżs sama przynależność preambuły do aktu prawnego przesądza o prawnej mocy zawartych w niej zapisów.

Z. Ziembiński określa preambułę w znaczeniu technicznym — jako część tekstu ustawy między jej tytułem a początkiem pierwszego artykułu czy paragrafu. Autor stwierdza, że „...preambuła może mieć treść całkowicie pozbawioną charakteru normatywnego lub też treść o charakterze wskazań interpretacyjnych co do przepisów zawartych w zasadniczej części ustawy”5.

S. Grzybowski zalicza zdecydowaną większość wypowiedzi zawartych w preambułach do grupy tzw. ocen charakteryzujących. Zastrzega jednak, że we wstępach mogą się też pojawić wypowiedzi nie będące takimi ocenami. Same zaś oceny charakteryzujące mają lub przynajmniej mogą mieć wpływ na wykładnię tekstu prawnego, lecz mimo to nie można uznać ich za wypowiedzi normatywne6.

J. Niesiołowski przedstawia problematykę preambuł przy okazji analizy pojęć „charakter normatywny” i „znaczenie normatywne”. Charakter normatywny danej wypowiedzi uwidacznia się wówczas, gdy ona sama stanowi normę prawną lub jest jedną z zasadniczych części tej normy. O elementach tekstu prawnego, które tego warunku nie spełniają, można powiedzieć jedynie, że mają znaczenie normatywne (ale nie charakter).

Za podsumowanie teoretycznych rozważań o preambułach może posłużyć wypowiedź

J. Jabłońskiej-Boncy: „Znaczenie i charakter prawny preambuł jest przedmiotem dyskusji w doktrynie. Wydaje się przeważać pogląd, że teksty preambuł nie zawierają materiału, z którego należałoby konstruować wprost normy prawne. Arengi wstępne powinny raczej służyć pomocą w trakcie dokonywania interpretacji, a zwłaszcza podczas stosowania artykułowanych części aktów normatywnych, w których są one zawarte”8. Rzeczywiście wśród teoretyków dominuje pogląd o nienormatywnym charakterze preambuł i o ich przydatności w procesie interpretowania prawa.

Ze sformułowań preambuły do ustawy nie można wyprowadzić bezpośrednio normy prawnej, a zwłaszcza normy upoważniającej organy administracji państwowej do nałożenia na stronę obowiązku lub przyznania uprawnienia” — tak brzmi jedna z tez wyroku NSA z 16 października 1984 r. (Sa/Wr 384/84)10. Orzeczenie to dotyczy odmowy udzielenia pozwolenia na budowę. Wydając decyzję w tej sprawie organ administracji państwowej jako podstawę prawną wskazał preambułę do wówczas obowiązującego prawa budowlanego. NSA trafnie uznał, że takie działanie władz administracyjnych nie może być akceptowane. Norma prawna, zwłaszcza norma kompetencyjna, powinna być wyinterpretowana z przepisów prawnych

(artykułów, paragrafów, ustępów), a nie z preambuły. Prezentowane orzeczenie ma, moim zdaniem, wielkie znaczenie, daleko wykraczające poza ramy jednej sprawy. Cytowana teza wyroku to nie tylko rozstrzygnięcie konkretnego problemu, lecz także istotna wskazówka interpretacyjna dla praktyków i teoretyków.

35. Ustrój państwa przed uchwaleniem konstytucji 1952 r.

Po II wojnie światowej na ziemiach polskich ukształtował się nowy system władzy faktycznej, która określiła nowy porządek ustrojowy. Po okresie rozwiązań tymczasowych, w lutym 1947 r. ukonstytuował się Sejm Ustawodawczy, który niemalże od razu przyjął tzw. Małą Konstytucję. Nawiązywała ona do konstytucji marcowej, formułując m.in. zasadę podziału władz. Jednoizbowy sejm był organem ustawodawczym (ale dopuszczono też dekrety z mocą ustawy), wybierał prezydenta, mógł wyrazić wotum nieufności rządowi i ministrom. Akty prezydenta wymagały dla swej ważności kontrasygnaty przez premiera i odpowiedniego ministra. Prezydent podlegał natomiast odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu, w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, pogwałcenia ustawy zasadniczej oraz w wypadku popełnienia przestępstwa karnego. Funkcje władzy wykonawczej prezydent sprawował za pośrednictwem ministrów. Wzmocnienie jego pozycji nastąpiło przez personalne połączenie za stanowiskiem przewodniczącego Rady Państwa. Nowym organem była Rada Państwa (złożona z prezydenta, marszałka, wicemarszałków sejmu, prezesa NIK oraz innych osób), która w pewnych sytuacjach mogła działać w zastępstwie sejmu. Budowa organów centralnych odpowiadała więc modelowi parlamentarno - gabinetowemu, ale było to podobieństwo czysto formalne, bowiem system parlamentarny nie może działać bez opozycji, a ta została ostatecznie zlikwidowana w końcu 1947 r. Realny system sprawowania władzy podporządkowany był kierowniczej roli partii (PPR, a potem PZPR) i ograniczający suwerenność Polski na rzecz ZSRR.

36. Podstawowe zasady ustroju politycznego PRL.

Formalnie głównymi zasadami naczelnymi ustroju PRL były (zgodnie z konstytucją PRL, bo mała konstytucja z 1947 r. opierała się głównie na wzorach przedwojennych - tj. marcowej, no i państwo nie nazywało się jeszcze PRL):

1. zasada suwerenności ludu (ludowładztwa) - art. 1 ("lud pracujący miast i wsi")
2. zasada państwa demokracji ludowej (od 1976 r. - socjalistycznego)
3. zasada przedstawicielstwa
4. zasada jedności (jednolitości) organów władzy państwowej
5. zasada praworządności
6. zasada kierowniczej roli klasy robotniczej
7. zasada sojuszu robotniczo-chłopskiego
8. zasada kierowniczej roli partii (formalnie wpisana do konstytucji w 1976 r.)
9. zasada współdziałania organów państwowych z ludem

37. Struktura organów państwa PRL.

Większość postanowień ustawy zasadniczej dotyczy organizacji i kompetencji organów państwowych. Zasadniczą kwestią było odstąpienie od zasady trójpodziału władzy na rzecz jednolitości władzy państwowej- Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy „administracji państwowej” - rząd i ministerstwa. Rozróżnienie to zacierało granice pomiędzy ich kompetencjami. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm, jednak nie określono bliżej trybu jego funkcjonowania. Wybory miały się odbywać co 4 lata i być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie. Prawo wyborcze do Sejmu i rad narodowych, otrzymali obywatele powyżej 18 lat, bierne prawo wyborcze zaś powyżej 18 lat w przypadku rad i 21 lat w przypadku Sejmu. Tryb zgłaszania kandydatów na posłów i członków rad narodowych miał być określony osobna ustawą.

Utrzymano instytucje Rady Państwa, jako najwyższego organu zwierzchniego rad narodowych w myśl radzieckiego „centralizmu demokratycznego”. Jej skład, liczący początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na jej czele stał przewodniczący, którym był stale przedstawiciel PZPR. Pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do momentu wyboru jej nowego składu. Do jej kompetencji należało : zarządzanie wyborów do Sejmu, zwoływanie jego sesji, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, wydawanie dekretów z mocą ustawy, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli PRL w innych krajach, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych oraz wprowadzanie stanu wojennego. Rada Państwa miała podlegać Sejmowi, ale w przerwach pomiędzy jego posiedzeniami przejmowała prawie wszystkie jego kompetencje.

Organami „władzy państwowej” w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach zostawały rady narodowe poszczególnych szczebli, wybierane na 3 lata. System rad zbudowano hierarchicznie, podobnie jak w ZSRR, przy czym rady wyższego stopnia mogły uchylać uchwały rad niższego szczebla.

Naczelny organ administracji państwowej - rząd PRL - powoływał i odwoływał Sejm. Nie określono jednak sposobu, w jaki miało się to dokonywać, co dawało ogromne pole manewru wobec rządu ze strony kierownictwa PZPR lub w ogóle Kremla. Nie określono również zasad odpowiedzialności ministrów, a ich akty prawne mogła uchylić Rada Ministrów. Rozdział o sadzie i prokuraturze powtarzał zasady prawa o ustroju sądów powszechnych i prokuraturze. Prokuratura miała czuwać w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Ponieważ prokurator generalny PRL był powoływany i odwoływany, oraz odpowiedzialny przed Radą Państwa, cała prokuratura stawała się organem władzy. W ten sposób artykuł o niezawisłości sędziów powoływanych na mocy odrębnych ustaw zawieszono w próżni. Sądy bowiem stać miały przede wszystkim na straży ustroju PRL, zatem ich głównym zadaniem było chronienie władzy, a nie sprawiedliwości.

38. Ustrój konstytucji RP w okresie transformacji.

Tworzenie ustroju w Polsce po 1989 r.:

1989-Porozumienie Okrągłego Stołu -23 kwietnia

1992-ustawy konstytucyjne o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP

17 październik 1992-Mała Konstytucja

Poza zakresem Małej Konstytucji pozostawały ogólne zasady ustroju, poświęciła im co prawda dwa przepisy rozdziału I, ale zasadniczą rolę pełnić miały postanowienia rozdziału I dawnej konstytucji, których treść ustalono nowelą grudniową z 1989 r, prawa i wolności obywateli, ustrój władzy sądowniczej, tryb zmiany konstytucji.

Relacje między legislatywą a egzekutywą podporządkowano zasadzie podziału władz, tym samym oderwano się od zasady jednolitości władzy państwowej, a sejm utracił swoją dawną pozycję najwyższego organu władzy państwowej. Pozostawiono zasadę dwuizbowości parlamentu, nadal sejm pozostawał izbą znacznie silniejszą, bo obok funkcji ustawodawczej sprawował kontrolę nad działalnością rządu, uczestniczył w jego powoływaniu, sejm mógł narzucić swoją wolę senatowi.

Utrzymano zasadę wyboru prezydenta przez naród (co jest typowe dla systemu prezydenckiego), sprawował ogólne kierownictwo odnośnie stosunków zagranicznych, zachował swe uprawnienia w zakresie ustawodawczym, miał prawo weta wobec ustawy, możliwość skierowania jej do Trybunału. Mógł rozwiązać sejm, brał aktywny udział w powoływaniu rządu, natomiast nie dysponował żadnymi kompetencjami wobec rządu istniejącego. Prezydent ponosił tylko odpowiedzialność konstytucyjną. Mała Konstytucja urealniła instytucję kontrasygnaty.

Rząd został określony jako organ prowadzący politykę wewnętrzną i zewnętrzną, kierujący administracją rządową, Rada Ministrów działała na zasadzie kolegialności, jej członkowie ponosili odpowiedzialność polityczną wobec sejmu.

Mała Konstytucja zerwała z antyparlamentarnymi rozwiązaniami noweli kwietniowej, przyjęła wiele uregulowań typowych dla modelu parlamentarnego (przede wszystkim odpowiedzialność rządu wobec parlamentu i udział parlamentu w tworzeniu rządu), stawiając sejm na pierwszym miejscu w systemie podziału władzy. Warunkiem było istnienie w sejmie silnej większości, gdy jej zabrakło, jego rola ograniczona zostawała do pozostałych organów. Był to system parlamentaryzmu zracjonalizowanego.

39. Ogólna charakterystyka konstytucji z 1997 r.

Konstytucja z 2 IV 1997r. jest konstytucją pełną. Jest również konstytucją sztywną.Ma to wszystko zapewnić stabilność ustawy zasadniczej i jej zabezpieczenie przed pochopnymi zmianami dyktowanymi doraźnymi potrzebami i celami politycznymi. Konstytucja stanowi rezultat kompromisu politycznego. W jej treści możemy odnaleźć przyjęcie różnych propozycji z różnych projektów. Konstytucja została przyjęta dzięki zawarciu w Komisji Konstytucyjnej koalicji konstytucyjnej 4 partii reprezentowanych w parlamencie wybranym w 1993r.: SLD, PSL, UW, UP. Odwołuje się różnych systemów wartości np. liberalno-demokratyczne (np. pluralizm polityczny, gospodarka rynkowa), socjaldemokratyczne (prawa socjalne, ochrona pracy itp.), chrześcijańsko-demokratyczne ( ochrona rodziny, zasada solidaryzmu, przyrodzone i niezbywalne prawa człowieka i godność).

Konstytucja posiada normatywny charakter. Dzięki temu wprowadzono zasadę bezpośredniego stosowania. Potwierdzeniem normatywnego charakteru jest rozdział III regulujący system źródeł prawa. Ma to znaczenie dla realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego. 

Konstytucja nawiązuje do tradycji ustrojowych i doświadczeń polskiego parlamentaryzmu. Widoczne jest to w regulacjach prawnych dotyczących systemu dwuizbowości systemu parlamentarno-gabinetowego itd.

Powstała na gruncie doświadczeń okresu transformacji ustrojowej zapoczątkowanej w 1989r.

Konstytucja odpowiada nowoczesnym standardom europejskim. Świadczy o tym jej normatywny charakter i przyjęcie współczesnych tendencji w zakresie treści i sposobu regulacji konstytucyjnych ( przepisy dotyczące wolności, praw, obowiązków jednostki).

Katalog konstytucyjnych idei RP, naczelnych wartości konstytucyjnych, które wyznaczają w sposób najbardziej ogólny kształt prawno-ustrojowy państwa.

1.Jest dobrem wszystkich obywateli.

2. Idea państwa demokratycznego.

3. Idea państwa prawnego.

4. Idea sprawiedliwości społecznej.

5. Idea konstyucjonalizmu.

6. Idea podziału władzy.

7. Idea społecznej gospodarki rynkowej.

8. Idea przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka.

Zasady ustroju politycznego.

1. Zasada reprezentacji politycznej- przedstawicielskiej formy sprawowania rządów

2. Zasada demokracji bezpośredniej

3. Zasada praworządności

4. Zasada przestrzegania wiążącego prawa międzynarodowego

5. Zasada wolności tworzenia i działania partii politycznych oraz zrzeszeń

6. Zasada wolności prasy i innych środków masowego przekazu

7. Zasada autonomii i niezależności oraz współdziałania między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi

8. Zasada neutralności sił zbrojnych w sprawach politycznych i ich podległości cywilnej i demokratycznej kontroli

9. Zasada pomocniczości (subsydiarności)

10. Zasada dialogu społecznego

11. Zasada wolności i równości jednostek

12. Zasada ochrony mniejszości narodowych i etnicznych

13. Zasada zracjonalizowanej parlamentarnej formy rządów

14. Zasada republikańskiej formy państwa

15. Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa

40. Podstawowe zasady systemu władzy suwerena w konstytucji RP.

W Rzeczypospolitej Polskiej władzę zwierzchnią sprawuje naród. Określa to art. 4 ust. 2 Konstytucji. Suwerenność narodu oznacza, że władza w spoczywa w rękach obywateli.

Obywatele posiadają prawo do współdecydowania o rządzeniu państwem. Naród sprawuje władze bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli, wybieranych w demokratycznych wyborach. Suwerenność narodu często określana jest, jako pochodzenie władzy od obywateli. Należy pamiętać, że władza narodu jest niczym nieograniczona. Naród decyduje o wszystkich sprawach dotyczących funkcjonowania i polityki państwa. Do realizacji tych celów może korzystać z bezpośrednich i pośrednich form demokracji.

Bezpośrednia forma sprawowania przez naród władzy przejawia się w Polsce w referendum lokalnym w sprawie odwołania organów samorządowych oraz referendum ogólnokrajowym.

Pośrednią formą sprawowania władzy jest wybór swoich przedstawicieli którzy sprawują w imieniu narodu władzę. Obywatele wybierają:

• posłów,

• senatorów

• radnych.

Przedstawiciele narodu wybierani są w powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych wyborach. Wybory do Sejmu są dodatkowo wyborami proporcjonalnymi. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych.

Warto również wspomnieć o inicjatywie ustawodawczej, czyli wpływie na proces ustawodawczy, która to przysługuje grupie 100 tys. obywateli - tzw. inicjatywa ludowa.

42. Pojęcie zasad podstawowych prawa wyborczego.

W państwach demokratycznych ukształtowały się zasady prawa wyborczego, które określa się też mianem przymiotników wyborczych. Minimalnych ich katalog, rozstrzygający o demokratyzmie wyborów, obejmuje następujące zasady (w Polsce, tak, jak podano poniżej, dodatkowo ujmuje się zasadę proporcjonalności):

 Zasada powszechności - oznacza to, że w wyborach może uczestniczyć każdy pełnoletni obywatel polski, bez względu na wykształcenie, posiadany majątek, czy pochodzenie społeczne. Prawo wyborcze dzieli się na czynne (oznacza to, że możemy oddać swój głos na wybranego kandydata) oraz bierne (sami możemy kandydować - do Sejmu po ukończeniu 21, a do Senatu po ukończeniu 30 roku życia),

 Zasada równości - wszystkie oddane przez obywateli głosy mają jednakową wagę i znaczenie,

 Zasada bezpośredniości - każdy Polak samodzielnie, bez osób trzecich podejmuje decyzję o tym, na kogo ma zagłosować i wrzuca kartę głosowania do urny wyborczej,

 Zasada proporcjonalności - liczba miejsc w Parlamencie, zajmowana przez daną partię polityczną, odpowiada liczbie oddanych na nią głosów,

 Zasada tajności - każdy obywatel ma możliwość samodzielnego i anonimowego skreślenia kandydatów z listy wyborczej oraz wrzucenia jej do urny wyborczej.

Często owe zasady rozszerzane są o zasadę wyborów większościowych, a także zasadę wyborów wolnych. Konstytucyjna regulacja zasad prawa wyborczego w Polsce nie jest jednolita. Zasady te są określone osobno dla poszczególnych wyborów, co podkreślone jest dodatkowo umieszczeniem postanowień dotyczących wyborów w rozdziałach poświeconych danemu organowi/om. Wybory do Senatu są: powszechne, bezpośrednie, tajne, do sejmu: także równe i proporcjonalne.

43. Pluralne a kurialne prawo wyborcze.

Historycznymi sposobami ograniczania równości prawa wyborczego są systemy głosowania pluralnego oraz system kurialny. System głosowania pluralnego polegał na tym, że określona część wyborców dysponowała dodatkowymi głosami. Nierówność praw wyborczych opierała się na przyzwoleniu i usankcjonowaniu możliwości kilkakrotnego głosowania w różnych okręgach wyborczych bądź wynikała z tworzenia odrębnych list kandydatów. Odrębne listy kandydatów polegały na tym, że jedne były tworzone dla ogółu uprawnionych do głosowania, drugie natomiast, tzw. listy dodatkowe - dla wybitnie uprzywilejowanych kandydatów. Trzeba zaznaczyć, że system ten obowiązywał we Francji i w Wielkiej Brytanii do 1948 roku.

System kurialny to nie inaczej jak podział okręgów wyborczych na kilka kolegiów, inaczej kurii. Każde z kolegiów wybierało swoich deputowanych. Na przykład w prawie pruskim dzielono wyborców na trzy kurie według kryterium wysokości opłacanych podatków bezpośrednich.

44. Większościowe a proporcjonalne systemy wyborcze.

Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:

Większościowy - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, ten kandydat, który uzyskał określoną prawem większość głosów w danym okręgu. W systemie tym okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe - każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną partię, głosując na jej kandydata. Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentację partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej. Większościowy system wyborczy występuje m.in. w wyborach parlamentarnych w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii. W wyborach do Senatu w Polsce obowiązuje system większościowy, lecz okręgi wyborcze są dwumandatowe lub trzymandatowe - partie wystawiają dwóch lub trzech kandydatów w jednym okręgu.

System większościowy występuje w dwóch postaciach:

a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich,
b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Senatu RP),

Proporcjonalny - stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że podział mandatów między partie jest dokonywany odpowiednio (proporcjonalnie) do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Zasada proporcjonalności prawa wyborczego może być stosowana tylko wtedy, gdy tworzy się okręgi wielomandatowe i gdy istnieją zwalczające się partie polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami i z osobnymi listami kandydatów.

Podział mandatów ustalany jest według różnorodnych metod matematycznych (np. d'Hondta, Sainte-Lague).

Zastosowanie systemu wyborczego proporcjonalnego wiąże się często z istnieniem list krajowych oraz tzw. progów wyborczych (jeśli partia nie przekroczy określonego prawem minimum głosów - np. w Turcji 10%, w Szwecji 4%, w Polsce 5% dla partii oraz 8% dla koalicji partyjnych - nie bierze udziału w proporcjonalnym podziale mandatów).

Zaletą systemu proporcjonalnego jest to, iż skład polityczny parlamentu odbija mniej więcej wiernie układ sił politycznych w społeczeństwie. Słabość tego systemu ujawnia się dopiero wtedy, gdy przychodzi do podejmowania przez parlament decyzji. System ten sprzyja bowiem rozbiciu parlamentu. Wymaga tworzenia koalicji rządowych. Tak budowane rządy są bardzo często mało stabilne.

45. Współzależność systemów wyborczych i systemów partyjnych.

System partyjny to „dynamiczny” układ wzajemnych powiązań między partiami, determinowany przede wszystkim ich rywalizacją o głowy wyborcze oraz stanowiska publiczne w kontekście możliwości przechwycenia odpowiedzialności za politykę państwa. Zasadniczo możemy wyróżnić system jednopartyjny (zakaz funkcjonowania innych partii poza główną, należy jednak wspomnieć, iż w historii mieliśmy do czynienia z różnymi rodzajami systemu jednopartyjnego, różniącymi się od siebie), dwupartyjny (może funkcjonować więcej niż dwie partie, ale tylko dwie mają rzeczywiste szanse na zdobycie władzy) oraz wielopartyjny (istnieje wiele partii, które rywalizują z sobą o zdobycie władzy).

Chociaż nie ma jednoznacznego związku przyczynowego między systemem wyborczym a systemem partyjnym, to takie elementy systemu wyborczego, jak:

• sposób rozdziału mandatów;

• geografia wyborcza;

• spotykany przymus wyborczy;

- nie są bez znaczenia dla charakterystyki systemu partyjnego. Do najbardziej kontrowersyjnych w literaturze przedmiotu należy ustalenie zależności między przyjętym sposobem podziału mandatów, a kształtem systemu partyjnego. W dawnej literaturze przedmiotu formułowano tezę, że względna większość w okręgach jednomandatowych prowadzi do systemów dwupartyjnych, a wybór proporcjonalny do systemów wielopartyjnych.

Teza ta nie znajduje jednak potwierdzenia w praktyce działania różnych systemów partyjnych, bowiem odrywa rozpatrywanie wpływu systemu wyborczego na system partyjny od kontekstu społecznych i politycznych uwarunkowań. Jeżeli panuje społeczna homogeniczność, to najczęściej towarzyszy jej względna większość wyborcza, ale wówczas także przy systemach proporcjonalnych może dojść do skutku system dwupartyjny lub ustabilizowany system wielopartyjny. Gdy zaznacza się społeczna heterogeniczność, bardziej prawdopodobne jest wprowadzenie systemu proporcjalnego i przez to rozwój w kierunku systemu wielopartyjnego.

Przyjęcie określonego sposobu rozdziału mandatów prowadzi do mniej lub bardziej znaczących deformacji w systemie partyjnym. Zasada proporcjonalnego rozdziału mandatów w klasycznej postaci polega na tym, że mandaty w wielomandatowych okręgach wyborczych rozdzielane są pomiędzy uczestniczące w wyborach partie polityczne, proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych przez każdą z partii. Zasada ta sprzyja dynamice stosunków w systemie partyjnym, ma wpływ na wzrost aspiracji małych ugrupowań. Partie o zbliżonych programach zwalczają się silniej. Ponieważ walczą o te same grupy wyborców. Wzrasta rola kierownictw partyjnych.

Tworzone są koalicje elit, bez przyzwolenia wyborców, w długotrwałych procesach negocjacji po wyborach. System proporcjonalny, zwłaszcza wprowadzony równolegle z powszechnością prawa wyborczego, może wywoływać fragmentaryzację systemu partyjnego, czego przykładem jest Holandia, Efekt podziałów wzmocniony jest tam, gdzie system partyjny w okresie wprowadzania zasady proporcjonalności nie był jeszcze ukształtowany. Jeżeli zmiana reżymu politycznego doprowadziła do złamania kontynuacji w systemie partyjnym, to zastosowanie proporcjonalnego rozdziału mandatów wzmacnia tendencje odśrodkowe.

46. Dwie koncepcje mandatu przedstawicielskiego.

W literaturze rozróżnia się dwie koncepcje mandatu przedstawicielskiego: mandat imperatywny i mandat wolny.

Mandat imperatywny jest instytucją chronologicznie wcześniejszą.
Jego początki sięgają średniowiecznej, feudalnej monarchii stanowej. Mandat określał wtedy stosunek łączący delegatów do zgromadzeń stanowych z ich lokalnymi wyborcami. Przeważnie delegaci otrzymywali od swoich wyborców instrukcje, których musieli ściśle przestrzegać a z ich realizowania byli później rozliczani.

A. Antoszewski i R. Herbut sprowadzają koncepcję mandatu imperatywnego do trzech następujących cech:

„1) przedstawiciel jest jedynie reprezentantem swojego okręgu wyborczego, a nie całego zbiorowego podmiotu suwerenności;

2) przedstawiciel jest zobowiązany do uwzględnienia opinii i oczekiwań własnego elektoratu;

3) może być odwołany przed upływem kadencji.”

Mandat wolny pojawił się wraz z rozwojem demokracji burżuazyjnej.
Powstał na gruncie myśli okresu Oświecenia. Opiera się na przesłance, iż przedstawiciel podejmuje działania jako reprezentant zbiorowego podmiotu suwerenności (np. narodu), nie zaś konkretnej grupy wyborców. Mandat wolny jest przeciwieństwem imperatywnego i charakteryzuje się następującymi cechami:

„1) przedstawiciel jest reprezentantem całego narodu, nie zaś tych, którzy go wybrali;

2) zachowuje prawo do działania zgodnie z własnymi poglądami i orientacjami politycznymi;

3) nie może zostać odwołany przez wyborców przed upływem kadencji.”

Istota mandatu wolnego nie wyklucza odpowiedzialności politycznej przedstawiciela wobec jego elektoratu. Podczas następnych wyborów osoby, które zawiodły zaufanie wyborców, mogą nie otrzymać mandatu.

47. Zjawisko jurydyzacji partii politycznych.

Oligarchizacja partii politycznych może być przyczyną, dla której ustawodawca

uznaje konieczność prawnej ingerencji w wewnętrzne sprawy zrzeszeń politycznych. Otwiera to drogę procesowi jurydyzacji partii (a w dalszej perspektywie ich

instytucjonalizacji). Jednocześnie wzrasta rola czynnika prawnego, jako determinanty systemu partyjnego. Zjawisko to w polskiej literaturze przedmiotu zostało

opisane przed II wojną światową przez Zenona Wachlowskiego, który szczególnie

wiele miejsca poświęcił „niewidzialnemu rządowi” partyjnych bossów w USA

i konsekwencjom tego faktu w sferze ustawodawstwa (m.in. primaries), co w zasadniczy sposób wpłynęło na amerykański system partyjny .

Związek między działalnością stronnictw politycznych a funkcjonującymi rozwiązaniami prawnymi był zauważany jeszcze przed ukształtowaniem się partii politycznych w nowoczesnym sensie tego terminu. Na przykład David Hume wskazywał, że „...przestrzeń, po której poruszają się fakcje, założone na bazie różnych pryncypiów, jest nierozdzielna z naturą naszej konstytucji” . Rozwiązania prawne dotyczące partii politycznych zmieniały się na przestrzeni ostatnich dziesiątków lat . Piotr Winczorek szczegółowo przedstawia etapy tego procesu, wyróżniając okresy: zwalczania partii przy użyciu instrumentów prawnych, ignorowania przez prawo ich istnienia, uznania prawnego i dopuszczenia do udziału w pewnych elementach funkcjonalnych mechanizmu państwowego (właściwa jurydyzacja i instytucjonalizacja) i wreszcie okres konstytucjonalizacji partii politycznych . Należy dodać, że w państwach komunistycznych i faszystowskich monopartie lub partie hegemoniczne wprost przejmowały funkcje państwowe, działając jako quasi-organy państwa. Odnosząc się do ostatnich faz procesu jurydyzacji partii, Piotr Winczorek wskazuje jednocześnie, że potraktowanie stronnictw jako bytów społecznych, spełniających swego rodzaju funkcje „zlecone” przez państwo (głównie wyborcze), uzasadnia zamknięcie działalności stronnictw w wyznaczone właśnie przez państwo ramy prawne: „Pogląd ten [...] wyraża określoną tendencję polityczną. Uzasadnia bowiem kontrolę aparatu państwowego nad życiem polityczno-partyjnym i to bynajmniej nie z pozycji neutralności tego aparatu” . Po trzydziestu pięciu latach od napisania tych słów, które odnosiły się wówczas do partii zachodnich państw demokratycznych, są one w jakiejś mierze adekwatne także do sytuacji polskiej, szczególnie w świetle uregulowań konstytucyjnych i ustawowych przyjętych w 1997 roku. Jednak ta „kontrola aparatu państwowego” jest sprawowana przede wszystkim przez niezawisłe sądy, aczkolwiek jej ramy prawne wyznaczają pośrednio same partie, co będzie wzmacniać jej polityczny charakter i w niektórych przypadkach rodzić pokusę instrumentalizacji prawa dotyczącego stronnictw politycznych. Zakres ustawodawstwa odnoszącego się bezpośrednio i pośrednio do stronnictw politycznych jest bardzo szeroki i nie sprowadza się tylko do prawa wyborczego. W grę mogą wchodzić także ustawy (z konstytucją włącznie) określające prawny charakter partii, warunki ich tworzenia i działania, a także akty normatywne dotyczące kwestii wolności obywatelskich (swobody zgromadzeń, słowa, druku, zrzeszania się), warunki działalności środków masowego przekazu oraz różnorakie sprawy finansowe (finansowanie partii, refundacja kosztów kampanii wyborczych, warunki działalności fundacji, kwestie darowizn prywatnych na rzecz zrzeszeń politycznych etc.). Właśnie sprawy finansowe są obecnie głównym motorem jurydyzacji partii politycznych. Szczupłość dochodów ze składem musi być rekompensowana inaczej, bowiem na tym tle dochodzi często do nadużyć; w konsekwencji powstają tutaj liczne przepisy prawne, które i tak nie hamują skutecznie negatywnych czy przestępczych zjawisk w tym aspekcie. Brak jawności finansowania stronnictw politycznych stanowi przeszkodę w normalnym funkcjonowaniu systemu politycznego, co musiało być zmienione.

48. Sens zasady puralizmu politycznego.

Pluralizm polityczny to w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji. Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.

W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym - jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne, dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa.

Istnieją dwie propozycje sprzyjające urzeczywistnieniu zasady pluralizmu politycznego. Jedna z nich zakłada, że należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne na zróżnicowane interesy społeczne. Druga postuluje przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych. Obie koncepcje mają na celu zapobieganie monopolizacji władzy w rękach jednej partii czy organizacji.

49 i 50 (bo się rozczytać nie mogę). Pojęcie demokracji bezpośredniej i jej instytucji.

Demokracja bezpośrednia- sprawowanie władzy polegające na bezpośrednim podejmowaniu decyzji państwowych lub ich wykonywaniu przez ogół obywateli.

Instytucje:

1. Referendum:

a) lokalne - na obszarze gminy, powiatu bądź województwa w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców bądź wcześniejszego odwołania organu stanowiącego lub wykonawczego, wymagana frekwencja wynosi 30%.

b) ogólnokrajowe - ma charakter powszechny, mogą w nim wziąć udział obywatele polscy, którzy najpóźniej w dnu głosowania kończą 18 lat i nie są ubezwłasnowolnieni, pozbawieni praw publicznych lub wyborczych. Odbywa się na zasadzie równości i tajności:

- referendum o szczególnym znaczeniu dla państwa,

- w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej,

- w sprawie przyjęcia ustawy zmieniającej konstytucję RP.

Dwie ostatnie maja charakter skonkretyzowany gdyż dotyczą uchwalonej już przez Sejm i Senat ustawy oraz umowy międzynarodowej zawartej przez Radę Ministrów, na ratyfikację, której obywatele mają wyrazić zgodę.

Wątpliwe jest pojęcie „sprawy o szczególnym znaczeniu”. Przedmiotem tego referendum mogą stać się sprawy jedynie o charakterze ogólnym, które nie zastępują działań właściwych organów państwowych lecz konkretyzują późniejszą treść rozwiązań podejmowanych przez odpowiednie organy. Dlatego przedmiotem tego głosowania nie może być jakakolwiek kwestia już wcześniej uregulowana.

Może je zarządzić (jedynie fakultatywne) Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent za zgodą Senatu, jest wiążące przy frekwencji powyżej 50%.

2. Inicjatywa ludowa - istnieje możliwość zgłoszenia owej lub weta obywatelskiego. Obywatele mogą w ten sposób inicjować tworzenie aktów prawnych lub ich odrzucenie.

3. Plebiscyt - rozstrzyga kwestie o charakterze kompleksowym, głosujący biorą pod uwagę całokształt warunków.

4. Konsultacja społeczna - dopuszcza się opiniowanie jakiejś sprawy (np. w drodze głosowania) przez ogół uprawnionych obywateli.

51. Referendum w Konstytucji RP.

Rozdział IV Sejm i Senat - Referendum (art. 125)

1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.

5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.

52. Ważniejsze postanowienia ustawy o wykonywanie inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.

Ustawa - 24 czerwca 1999 r.

Grupa obywateli polskich, licząca co najmniej 100 000 osób, mających prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy.

Projekt ustawy nie może dotyczyć spraw, dla których Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zastrzega wyłączną właściwość innych podmiotów, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza.

Projekt ustawy wniesiony do Marszałka Sejmu powinien odpowiadać wymogom zawartym w Konstytucji i Regulaminie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz w niniejszej ustawie.

Czynności związane z przygotowaniem projektu ustawy, jego rozpowszechnianiem, kampanią promocyjną, a także organizacją zbierania podpisów obywateli popierających projekt, wykonuje komitet inicjatywy ustawodawczej, zwany dalej "komitetem". Komitet występuje pod nazwą uzupełnioną o tytuł projektu ustawy. Komitet może utworzyć grupa co najmniej 15 obywateli polskich, którzy mają prawo wybierania do Sejmu i złożyli pisemne oświadczenie o przystąpieniu do komitetu, ze wskazaniem imienia (imion) i nazwiska, adresu zamieszkania oraz numeru ewidencyjnego PESEL.

Po zebraniu, zgodnie z wymogami zawartymi w art. 9 ust. 2, 1000 podpisów obywateli popierających projekt, pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu. Podpisy, o których mowa w zdaniu pierwszym, stanowią część wymaganej liczby 100 000 podpisów osób popierających projekt.

53. Referendum ogólnokrajowe z inicjatywy obywateli (patrz też 49)

Referendum ogólnokrajowe - procedura głosowania powszechnego, w ramach którego polscy obywatele wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Referendum przeprowadzane jest w najważniejszych dla Polaków sprawach, na terytorium kraju. Jest fakultatywne, co oznacza, że nie ma spraw, które wymagają podjęcia decyzji przez ogół obywateli w takiej właśnie formie. Referendum jest wiążące, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. W przeciwnym razie ma jedynie charakter opiniodawczy.

Referendum od 2003 r. może być przeprowadzone w ciągu jednego lub dwóch dni. Jego termin wyznaczany jest na dzień wolny od pracy, a jeżeli trwa dwa dni, wówczas na dzień wolny od pracy i dzień go poprzedzający.

Ustawodawca, dążąc do zwiększenia frekwencji jeszcze bardziej, wkrótce po uchwaleniu nowej ustawy o referendum, wprowadził w niej zmianę umożliwiającą podanie po pierwszym dniu głosowania wyników frekwencji. Dzięki temu, po pierwszym dniu głosowania możliwe są jeszcze działania władz, w celu nakłonienia obywateli do liczniejszego uczestniczenia w referendum.

W historii III RP Naród wypowiadał się w czterech referendach ogólnokrajowych.

• 18 lutego 1996 r. - referendum o powszechnym uwłaszczeniu obywateli

• 18 lutego 1996 r. - referendum o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego

• 25 maja 1997 r. - referendum konstytucyjne

• 7-8 czerwca 2003 r. - referendum w sprawie wyrażania zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskie

54. Odpowiedzialność polityczna, a konstytucyjna.

Odpowiedzialność polityczna - prawna lub obyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament może odwołać szefa rządu wraz z całym gabinetem (odpowiedzialność solidarna) bądź poszczególnych ministrów (odpowiedzialność indywidualna), jeżeli negatywnie oceni prowadzoną przez nich politykę.
W systemie parlamentarno-gabinetowym formą pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej całego rządu lub jego pojedynczego członka, jest uchwalenie przez parlament wotum nieufności albo nie udzielenie wotum zaufania. Głowa państwa (np. prezydent, monarcha) nie odpowiada politycznie, ponieważ wydawane przez nią akty prawne wymagają kontrasygnaty któregoś z właściwych ministrów, na którego, w następstwie, przechodzi odpowiedzialność za podjętą decyzję.

Odpowiedzialność polityczna nie jest związana z naruszeniem prawa (z którym wiąże się odpowiedzialność konstytucyjna najwyższych urzędników państwa), dlatego też parlament poddaje jedynie ocenie politycznej działalność rządu lub jego poszczególnych ministrów.

Odpowiedzialność konstytucyjna to przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy.

Dotyczy na ogół:

• prezydenta

• premiera

• ministrów

• wyższych urzędników administracji państwowej

Zasadniczo istnieją dwa sposoby realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej. Pierwszą i starszą jest wywodząca się z angielskiego parlamentaryzmu procedura impeachmentu. W procedurze tej niższa izba parlamentu formułuje akt oskarżenia i głosuje nad postawieniem oskarżonego przed sądem, funkcję sądu zaś pełni wyższa izba parlamentu. Inną formą, obecnie popularniejszą w Europie, jest ta, w której jedna lub obie izby parlamentu decydują czy postawić oskarżonego przed sądem. Sądzi specjalny sąd zwany przeważnie Trybunałem Stanu.

55. Pojęcie systemu rządów.

Jest to ogół zasad określających wzajemne relacje między naczelnymi organami państwowymi, a w szczególności między organami władzy ustawodawczej i wykonawczej.

58. Cechy ustroju parlamentarno - gabinetowego.

System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, zaufania)

Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, Danii, Szwecji, Norwegii oraz w krajach Beneluksu. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy) lub system gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii.

Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.

Podstawowe cechy:

1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

59. Cechy ustroju prezydenckiego:

Zasady:

1. prezydent jest jednocześnie głową państwa i zarazem szefem administracji. Egzekutywa zbudowana jest 1-stopniowo,
2. prezydent ponosi jedynie odpowiedzialność konstytucyjną, nie odpowiada za kierunek swej polityki. Można mówić o nieformalnej odpowiedzialności politycznej prezydenta przed narodem, z którą musi liczyć się prezydent zabiegając o reelekcję na ten urząd osobiście lub członka jego partii,
3. ministrowie (sekretarze stanu) odpowiadają politycznie wyłącznie przed prezydentem, którego są doradcami, nie ponoszą natomiast odpowiedzialności politycznej,
4. dużą rolę w systemie odgrywa sądownictwo, które pełni rzeczywiście funkcję „trzeciej władzy” kontrolując legislacyjną działalność parlamentu i akty wykonawcze prezydenta pod kątem ich zgodności z konstytucją,

5. prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym, jego akty nie wymagają kontrasygnaty, jego kadencja jest określona w czasie, ma możliwość wydania dekretów z mocą ustawy w stanie nadzwyczajnym.

60. Cechy ustroju parlamentarno - komitetowego.

System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

Cechy:

• jednolitość władzy państwowej;

• rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);

• rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

• ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);

• głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

• głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);

61. Egzekutywa w trzech modelowych systemach rządów.

System prezydencki: władza wykonawcza rygorystycznie oddzielona od ustawodawczej, występuje połączenie funkcji prezydenta i szefa rządu. Prezydent, jako organ władzy wykonawczej, posiada pełnię władzy wykonawczej oraz zwolniony jest z odpowiedzialności przed parlamentem.

System parlamentarny (parlamentarno - gabinetowy): Rząd z premierem na czele jest powoływany przez parlament we współpracy z prezydentem, odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem. Władza wykonawcza ma prawo wystąpić do prezydenta z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mającej większość w parlamencie. Członkowie rządu dokonują kontrasygnaty. Między parlamentem, a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcyjnych i personalnych, co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej.

System parlamentarno - komitetowy: występuje jedność władzy, całość należy do parlamentu, powołuje organy, sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy jest przez niego bezpośrednio powoływany, jest przed nim odpowiedzialny.

62. Cechy szczególne systemu rządów w konstytucji z 1997 r.

Założenia "wstępne" systemu rządów w nowej Konstytucji RP były oparte na koncepcji systemu rządów parlamentarno-gabinetowych oraz koncepcji ustrojowej Prezydenta - arbitra politycznego i gwaranta ciągłości władzy.

W Konstytucji RP została wzmocniona pozycja ustrojowa Sejmu (w zakresie funkcji ustawodawczej i kontrolnej), przy jednoczesnym zredukowaniu uprawnień Prezydenta (wobec Sejmu i rządu).

Pozycja ustrojowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ulega wyraźnemu osłabieniu w przyjętych rozwiązaniach konstytucyjnych, niemniej zostały utrzy­mane, znane w dotychczasowych regulacjach ustrojowych, elementy prezy­dencjalizmu: system powszechnych wyborów Prezydenta, szeroki zakres pre­rogatyw, nieodpowiedzialność polityczna, zakres szczególnych uprawnień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa.

Konstytucyjną podstawą ustrojową konstrukcji systemu rządów jest zasada podziału władzy i równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądow­niczej. Zasada ta znajduje zastosowanie w szczegółowych rozwiązaniach kształ­tujących system sprawowania władzy państwowej. W przyjętych rozwiązaniach ustrojowych wyraźnie został zarysowany w systemie ustrojowym państwa prymat parlamentu, a zasadniczo Sejmu. Sejmowi i Senatowi przyznano atrybut organów przedstawicielskich suwerena (narodu), zaś Prezydent RP określony jest jedynie jako "najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej i gwarant ciągłości władzy państwowej". Istotnemu wzmocnieniu ulega także samodzielność ustrojowa parlamentu, zwłaszcza w zakresie koncepcji ustrojowej immunitetu parlamentarnego i w zakresie wyraźnie ograniczonych możliwości skrócenia (a nie rozwiązania) kadencji Sejmu i Senatu przez Prezydenta.

Kluczowym zagadnieniem ustrojowym dla konstrukcji formy rządów jest sposób powoływania rządu. Tryb powoływania rządu, określony w przepisach konstytucyjnych, oparty jest zasadniczo na mechanizmach ustrojowych systemu parlamentarne-gabinetowego. Polega on na tworzeniu rządu w wariancie podsta­wowym (art. 154 ust. 1-2) przez Prezydenta, a następnie cały gabinet powołany przez Prezydenta ubiega się o zaufanie polityczne Sejmu (wotum zaufania). Konstytucyjny tryb powoływania rządu zawiera także dwie procedury znane z rozwiązań Małej Konstytucji, gdzie przewiduje się powołanie rządu przez Sejm albo przez Prezydenta. Istotą obecnych rozwiązań konstytucyjnych w zakresie sposobu tworzenia rządu jest przyjęcie konstrukcji rządu większościowego, zatwierdzonego lub powoływanego przez Sejm bezwzględną większością gło­sów. Taka konstrukcja rządu ma w założeniu wzmocnienie jego roli poli­tyczno-ustrojowej i przyjęcie mechanizmu wyłaniającego i stabilizującego rząd poprzez trwałą większość parlamentarną. Wariant powoływania rządu przez Prezydenta (art. 155) przewidziany jest na wyjątkową sytuację polityczną w Sejmie, kiedy Izba ta utraciła polityczną zdolność samodzielnego powołania rządu. Również w tym trybie powoływania Rady Ministrów Sejm musi udzielić rządowi wotum zaufania większością głosów, w przeciwnym razie Prezydent skraca kadencję Sejmu.

Kolejnym elementem ustrojowej konstrukcji systemu rządów jest procedura pociągania rządu do odpowiedzialności politycznej oraz zasady rekonstrukcji gabinetu w toku jego urzędowania.

Konstytucja RP z 1997 r. przyjmuje klasyczne zasady odpowiedzialności politycznej rządu - odpowiedzialność solidarną całego gabinetu oraz odpowie­dzialność indywidualną ministrów przed Sejmem.

Istotną wartością ustrojową nowych rozwiązań konstytucyjnych jest przy­jęcie trybu pociągania rządu do odpowiedzialności politycznej według mecha­nizmu konstruktywnego wotum nieufności (art. 158). Polega on na tym, że Sejm uchwalając Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów dokonuje jednocześnie wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów. W tym trybie Sejm jednocześnie udziela inwestytury politycznej premierowi do tworzenia nowego rządu, Prezydent natomiast przyjmuje dymisję do­tychczasowego rządu i powołuje na wniosek premiera pozostałych członków Rady Ministrów. Rząd powołany w trybie konstruktywnego wotum nieufności oparty jest na zaufaniu politycznym premiera.

Zasadniczą zmianą, w stosunku do dotychczasowych rozwiązań ustrojowych, wyróżniają się nowe regulacje konstytucyjne, wyraźnie wzmacniające pozycję ustrojową premiera. Dopełnieniem konstytucyjnych uprawnień premiera, poza omówionymi dotychczas, są te, które sytuują go jako rzeczywistego szefa rządu.

Konstytucyjnie określony system rządzenia oparty jest na trzech ośrodkach władzy państwowej: parlamentu, rządu (premiera) oraz Prezydenta. Konstytucyjny model "racjonalizacji" parlamentaryzmu oparty jest na kon­cepcji stabilnego politycznie parlamentu.

63. Ewolucja idei państwa prawnego.

Koncepcja „państwa prawa” ukształtowała się w niemieckiej myśli ustrojowej. Pojęcie zostało wprowadzone w 1798r. przez Placidusa, jakkolwiek jej idei przewodnich należy jeszcze w koncepcjach demokracji antycznej. Koncepcja ta zakładała związanie państwa i jego organów przepisami stanowionego prawa, prymat norm prawnych nad regułami działania celowego oraz samoograniczenie władzy państwowej i jej działań granicami gestii państwa i kompetencji jego organów.

Współcześnie wyodrębniono dwa sposoby pojmowania państwa prawa jest to: model formalistyczny oraz model demokratyczny. Aspekt formalny tej koncepcji nasadza się na związanie państwa i jego organów w działaniu wobec obywateli i mieszkańców państwa normami i zasadami prawa. Każde działanie organu państwowego wobec jednostek podmiotów prawnych niepaństwowych powinno znajdować oparcie w obowiązujących przepisach prawa, mieć podstawę prawną.

System prawny demokratycznego państwa prawa odpowiada dążeniom i przekonaniom społeczeństwa i opiera się na prawidłowy procesie legislacyjnym.
Zasada demokratycznego państwa prawa należy do podstawowych zasad wyznaczających miejsce konstytucji w całym systemie prawnym. U źródeł koncepcji demokratycznego państwa prawa tkwią myśli, idee, które J.J Rousseau zawarł w dziele pt. ”Umowa społeczna”. Jego koncepcja suwerenności ludu stanowiła podstawę organizacji państwa i demokratycznego trybu tworzenia prawa. Podstawowym zadaniem ludu wyposażonego w suwerenna władzę, było tworzenie ustaw zgodnie z wolą większości. Z kolei ustawy które nie są zgodne z tymi wartościami nie mogą tworzyć prawa w żaden sposób.
Do współczesnych elementów państwa prawa powinniśmy zaliczyć:
- suwerenność narodu
- konstytucjonalizm - oparcie ustroju o konstytucję
- trójpodział władz
- uznanie ustawy za podstawowe źródło prawa
- niezależność sądownictwa
- decentralizacja (instytucje rządowe)
- gwarancje konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich

Koncepcja państwa prawa narodziła się z krytyki państwa absolutnego, do roku 1848 (Wiosna Ludów) rozumiano państwa prawne, jako państwo, które realizuje ideologię oświecenia czyli równość wobec prawa, nietykalność własności, wolność wyznania i sumienia, funkcja służebna wobec jednostki(z francuskiej deklaracji).
Konstytucja pojawiła się po raz pierwszy w „Konstytucji Stanu Massachusetts z 1787r.” -„Rządzą prawa, a nie ludzie!”- jednak do 1848r. wolność jednostki była ograniczona, nadając konstytucję jako ograniczoną funkcję państwa na rzecz obywatela. W drugiej połowie XIXw. koncepcja państwa prawnego zaczęła się zmieniać, należało stworzyć instytucjonalne systemy swobód obywatelskich (czyli powstanie instytucji które mają stać na straży tych swobód obywatelskich, nośnikiem idei liberalistycznej miało zostać mieszczaństwo).
Szkoła prawa natury stwarza fundamenty dla: Deklaracji praw Człowieka i Obywatela oraz Konstytucji USA. Głównym przedstawicielem szkoły prawa natury był Hugo Grocjusz. Szkoła ta dokonała desekularyzacji prawa naturalnego.
Św. Tomasz w „Summie teologicznej” dokonuje systematyzacji prawa na:
- prawo wieczne => „lex aeterna” - prawo pochodzi od Boga i tylko Bóg nim rządzi „mądrość boska”, nie może być przełożona na konkretne normy człowieka, ujawnia się człowiekowi poprzez rozum,
- prawo naturalne => „lex naturalia”- uczestnictwo człowieka w prawie bożym, rozumna skłonność człowieka do dobrego wyboru, ma czynić to, co dobre nie to, co złe, rozum pozwala to poznać, prawo to wyznacza zakres prawa pozytywnego.
- prawo pozytywne => „lex positiva” - ma zabezpieczać prawa naturalne, powinno być zgodne z prawami naturalnymi, tak więc chrześcijaństwo miała duży wpływ na koncepcję prawa.

Nowożytna koncepcja prawa naturalnego. Grocjusz odsuwa religię od zasad prawa naturalnego, opierając je na podstawach niezależnych od kościoła = > sekularyzacja prawa natury. Rozum dla Grocjusza miał być zasadą postępowania dla człowieka. Grocjusz stworzył definicję prawa podmiotowego.

64. Państwo prawne a praworządne.

65. Pojęcie praworządności.

Żeby móc jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie na początek warto by się głębiej zastanowić nad znaczeniem słów występujących w temacie. Praworządność jest to zasada przestrzegania prawa przez organy państwa. Wiąże się ono z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa.
W nauce prawa znane są obecnie dwie konkurencyjne koncepcje praworządności, które dzieli odmienne podejście do kwestii wartościowania prawa. Są to formalna koncepcja praworządności oraz materialna koncepcja praworządności
Zwolennicy formalnej koncepcji praworządności przyjmują, że praworządne są wszelkie działania organów państwa, które są zgodne z ustanowionych prawem. Sama treść prawa jest obojętna, a więc przyjmuje się, że przestrzeganie prawa jest wartością samoistną, która daje obywatelom poczucie pewności, stabilności i przewidywalności.
Zwolennicy materialnej koncepcji praworządności twierdzą natomiast, że nie można ograniczać problemu praworządności jedynie do aspektów formalnych. Ich zdaniem istotna jest również treść prawa. Istotnym argumentem na rzecz takiego pojmowania praworządności są działania reżimów totalitarnych (państwa nazistowskiego czy państw komunistycznych), w których wiele czynów było wprawdzie zgodnych z obowiązującym prawem, ale prawo to było złe z moralnego punktu widzenia. Podkreśla się, że za praworządne można uznać państwo, w którym nie tylko przestrzega się prawa, ale i prawo spełnia pewne postulaty natury aksjologicznej.

Państwo prawne można pojmować dwojako: albo poprzez formalną koncepcję państwa prawnego, albo tez przez materialną koncepcje państwa prawnego. Formalna koncepcja zakłada występowanie w państwie takich elementów jak podział władzy, zasada legalności, konstytucjonalizm, obowiązywanie zasady retroakcji, zasadę sądowej kontroli władzy wykonawczej, zasadę ingerencji w życie prywatne jednostki tylko w sytuacjach , w których prawo na to zezwala, oraz ponoszenie odpowiedzialności odszkodowawczej przez państwo. Aktualnie, większość państw swój ustrój opiera na formalnej koncepcji państwa.

Natomiast materialnymi przesłankami państwa prawnego są następujące elementy: gwarancja praw i wolności człowieka i obywatela, prawo stanowione ma dominująca rolę nad innymi normami, konstytucja i ustawy są podstawowymi aktami normatywnymi w państwie, z którymi w zgodności muszą stać inne akta, wprowadzenie procedur mających na celu przestrzeganie i poszanowanie praw i wolności obywateli.

66. Konstytucyjna klauzula państwa prawnego.

67. Państwo prawne w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Art.2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Jak przyjęto w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego „klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi swego rodzaju zbiorcze wyrażenie szeregu reguł i zasad, które nie zostały ujęte w pisanym tekście konstytucji, ale w sposób immamentny wynikają z aksjologii oraz z istoty demokratycznego państwa prawnego.

Art. 2 konstytucji zawierający klauzulę demokratycznego państwa prawnego należy, zdaniem Trybunału do fundamentalnych przepisów konstytucyjnych określających podstawowe i szczególnie chronione cechy ustrojowe RP. Stanowi on niezwykle ważną dyrektywę w zakresie stanowienia prawa dla organów władzy publicznej. Jednakże dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy należy poszukać nie w klauzuli demokratycznego państwa prawnego lecz w konkretnych postanowieniach konstytucji.

Według Trybunału implikacją konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego jest poszanowanie takich wartości, jak pewność prawa i zaufanie obywateli do państwa. Klauzula państwa prawnego wymaga nie tylko stanowienia norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacyjnej, lecz wymaga, by normy te realizowały podstawowe założenia leżące u podstaw porządku konstytucyjnego w Polsce i strzegły tego zespołu wartości, który konstytucja wyraża.

W wyroku z 12 kwietnia 2000 r., K. 8/98 stwierdzono, że nie sposób oceniać zachowania zasad państwa prawnego bez uwzględnienia wartości wskazanych w preambule konstytucji oraz z pominięciem sprecyzowanej w art. 1 konstytucji zasady, że Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

W wyroku z 22 lutego 2000 r., SK 13/98 Trybunał Konstytucyjny uznał, że z klauzuli demokratycznego państwa prawnego wynika zasada dopuszczalności zaskarżania decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych w toku instancji. Można, zdaniem Trybunału, uznać dopuszczalność zaskarżania (w drodze środków nadzwyczajnych) ostatecznych decyzji administracyjnych i prawomocnych orzeczeń sądowych, co nie przesądza o niekonstytucyjności ustawowych ograniczeń czasowych w korzystaniu z tych środków.

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału, zasada zachowania odpowiedniej vacatio legis stanowi jedną z norm składających się na treść zasady demokratycznego państwa prawnego. W wyroku z 4 stycznia 2000 r., K. 18/99 Trybunał wskazał na jej zakres. Jego zdaniem długość vacatio legis musi być dostosowana do treści ustanowionej regulacji oraz możliwości pokierowania swoimi sprawami przez jej adresatów.

68. Współczesne znaczenie idei państwa prawnego.

Ideę państwa prawnego w dużym uproszczeniu wyraża stwierdzenie, że „organy państwa mogą czynić tylko to, na co im prawo zezwala, zaś obywatele to wszystko, czego prawo nie zakazuje”. Związana jest z tym zasada pewności prawa, wyrażana przez jego jawność i stabilność oraz zaufanie obywateli do państwa. Tylko państwo, które wprowadza jasne przepisy prawne, zrozumiałe dla ogółu, państwo, które jest zarazem praworządne, a nie tylko prawne, buduje u obywateli poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia. Istotna jest również zasada ochrony praw słusznie nabytych, wedle której nie można pozbawiać praw raz uzyskanych. Państwo prawne chroni interesy swoich obywateli, stara się nie interweniować zbyt szeroko w stosunki gospodarczo - społeczne, zapewniać równość wszystkich wobec prawa, stosując takie same przepisy dla każdego, bez względu na status społeczny czy materialny. Właśnie stosowanie prawa przez organy państwa, gdy pojawia się naruszenie porządku prawnego, jest jedną z przesłanek dla uznania go za państwo prawne. Państwo prawne nie pozwala bowiem na umniejszenie znaczenia konstytucji, zawierającej w sobie główne źródła prawa, a także ustaw, poprzez przyzwolenie na ich wybiórcze stosowanie, które rodzi poczucie niepewności oraz staje naprzeciw równości wszystkich obywateli wobec prawa.

69. Akty prawa powszechnie obowiązującego, a akty prawa wewnętrznie obowiązującego.

Akty prawa powszechnie obowiązującego - zawierają normy skierowane do wszystkich adresatów, zarówno organów państwa jak i obywateli, czyli związków. Normy powszechnie obowiązujące mogą być wydawane tylko w którejś z form przewidzianych w Konstytucji oraz tylko przez podmioty upoważnione przez Konstytucję, bądź na podstawie delegacji konstytucyjnej przez ustawodawstwo zwykłe. Wyróżniamy tu: Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, przepisy ustanawiane przez organy organizacji międzynarodowych, na podstawie upoważnienia wydanego przez prezydenta.

Akty prawa wewnętrznie obowiązującego - zawierają normy skierowane jednostek organizacyjnie podległych normodawcy. Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego wymienione w Konstytucji to uchwały i zarządzenia. Akty prawa wewnętrznie obowiązującego mogą być wydawane także przez podmioty nie wymienione w Konstytucji, jeżeli istnieje organizacyjna podległość między normodawcą a adresatami, a Konstytucja i system prawny dają podstawy do ujęcia takiej podległości. Prawo wewnętrzne wydawane być może w przewidzianych w Konstytucji normach, zarządzeniach, czy uchwałach, ale także w innych formach.    

70. Zamknięty czy otwarty system źródeł prawa w RP.

Ustrojodawca polski w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku dokonał postulowanego przez doktrynę i judykaturę "zamknięcia" systemu źródeł prawa. Odnosiło się ono jednak tylko do części źródeł prawa w Konstytucji RP podzielonych na źródła prawa powszechnie i wewnętrznie obowiązującego. Konstytucja "zamknęła" tylko system źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
"Zamknięcie" źródeł prawa powszechnie obowiązującego pod względem przedmiotowym i podmiotowym było celowym założeniem nowego ustroju prawotwórstwa w Konstytucji. Miało zapobiec wydawaniu w praktyce wielu aktów normatywnych nie mających podstawy konstytucyjnej i o niejasnym charakterze prawnym, podważających ustrojową pozycję ustawy. Po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r. wątpliwości dotyczące zasadności zamknięcia źródeł prawa ponownie ożyły, a do przedstawicieli doktryny prawa wśród zwolenników jego zamknięcia dołączyli reprezentanci praktyki.

71. Rozporządzenie w systemie źródeł prawa.

Rozporządzenie należy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego, których moc rozciąga się na terenie całego kraju.

Rozporządzeniami są akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Rozporządzenie ma moc obowiązującą, jeżeli spełnia następujące warunki:

• zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw,

• powołuje podstawę prawną wydania w treści rozporządzenia (wraz z konkretnym artykułem ustawy upoważniającej),

• zostało wydane przez upoważniony organ,

• jest zgodne pod względem prawno-materialnym z Konstytucją, ustawami oraz ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

W polskim prawie wykluczona jest subdelegacja, a więc podmiot uprawniony do wydawania rozporządzeń nie jest upoważniony do przekazania tej kompetencji innym organom. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenia może ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku. Rozporządzenie musi zmierzać do wykonania ustawy, nie może być zatem ani sprzeczne z ustawą (np. przez wprowadzenie rozwiązań nieznanych ustawie), nie może też wykraczać poza zakres delegacji. Niedopuszczalna jest delegacja o charakterze blankietowym, tj. gdy ustawodawca pozostawia zbyt szeroki zakres swobody autorowi rozporządzenia co do jego treści

72. Miejsce umów międzynarodowych w krajowym porządku prawnym.

Konstytucja polska w art. 87 ust. 2 zaliczyła jedynie ratyfikowane umowy międzynarodowe do źródeł prawa powszechnie obowiązujących. W przypadku umów, którymi Polska związała się w inny sposób niż poprzez ratyfikację, nie mają one charakteru powszechnie obowiązującego. Są one ogłaszane w trybie innym niż ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Konstytucja polska wyróżniła dwa rodzaje umów ratyfikowanych:
umowy ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym postępowaniu ustawodawczym lub w procedurze szczególnej)bądź zgody wyrażonej w referendum; umowy, dla których ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody.
Konstytucja polska przyjmuje zasadę, że ratyfikowane umowy międzynarodowe po ich ogłoszeniu stanowią część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że ich stosowanie zależy od wydania ustawy. Posłużono się tu metodą transformacji polegającą na recepcji norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe. W rezultacie normy zawarte w ratyfikowanych umowach międzynarodowych stają się normami prawa wewnętrznego o charakterze powszechnie obowiązującym. Moc prawna umów tej kategorii jest niższa niż konstytucji, ale mają one pierwszeństwo przed ustawą. Oznacza to również, że ustawodawca jest zobowiązany do wydania ustaw, jeżeli jest to konieczne dla realizacji postanowień tych umów i one to wyraźnie przewidują.
Wszystkie umowy międzynarodowe, bez względu na to czy są one ratyfikowane, czy też Polska związała się nimi w inny sposób niż poprzez ratyfikację, podlegają kontroli ze strony Trybunału Konstytucyjnego co do ich zgodności z Konstytucją RP. Umowy ratyfikowane mogą też być podstawą kontroli przez Trybunał norm niższego rzędu. Podstawą tą nie są umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji. „Nie są one wymienione w regulacji konstytucyjnej określającej podstawy kontroli TK (art. 188), a ponieważ wyliczenie w niej zawarte uznaje się za wyczerpujące, Trybunał nie może badać zgodności z nimi przepisów prawa wewnętrznego”.

Poza umowami ratyfikowanymi, Konstytucja RP wymienia tylko uchwały organizacji międzynarodowych przyjmując, że uchwała organizacji międzynarodowej może być bezpośrednio skuteczna w systemie prawa polskiego, o ile wynika to z

umowy konstytuującej tę organizację. W przypadku takiego bezpośredniego zastosowania normy zawarte w uchwale będą miały pierwszeństwo przed normami ustawowymi (art. 91 ust 3 KRP).

73. Miejsce prawa wspólnotowego w krajowym porządku prawnym.

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego - zasada, która nie występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie wspólnotowym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS. Mówi ona, że:

• prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,

• państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa wspólnotowego,

• krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym,

• w razie sprzeczności przepisów prawa wspólnotowego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa wspólnotowego,

• późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa wspólnotowego.

• Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego.

Polski Trybunał Konstytucyjny orzekł przy okazji badania zgodności traktatu akcesyjnego z Konstytucją RP, że o ile prawo wspólnotowe może mieć pierwszeństwo przed ustawami prawa krajowego, o tyle nie oznacza to, że ma automatycznie pierwszeństwo także przed Konstytucją^.

W świetle tego orzeczenia zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nie narusza statusu Konstytucji jako najwyższego aktu prawnego w Polsce. W przypadku konfliktu prawa wspólnotowego i Konstytucji Naród może podjąć suwerenną decyzję o sposobie rozwiązania tej sprzeczności (może zdecydować o zmianie Konstytucji - np. wprowadzić zapis: "Postanowienia Konstytucji nie mogą być podstawą do kwestionowania prawa wspólnotowego" albo zmienić konkretny zapis powodujący kolizję z prawem wspólnotowym - może również postanowić o wystąpieniu z Unii Europejskiej albo też doprowadzić do zmiany prawa wspólnotowego).

Dotychczas przykładem kolizji prawa wspólnotowego i Konstytucji RP była kwestia europejskiego nakazu aresztowania ze względu na konstytucyjny zakaz ekstradycji obywatela polskiego. Konflikt ten został rozwiązany przez zmianę odpowiedniego zapisu Konstytucji, który zezwala teraz na ekstradycję, jeśli wynika to z umów międzynarodowych.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy wspólnotowe organy prawodawcze ustanowiły to prawo w ramach kompetencji przyznanych im przez państwa członkowskie oraz z poszanowaniem zasady subsydiarności i proporcjonalności. Ocena zachowania tych ram pozostaje w gestii państw członkowskich, a ich przekroczenie skutkuje nieobowiązywaniem zasady pierwszeństwa danego aktu prawa wspólnotowego nad prawem krajowym.

Ponieważ Traktaty nie regulują stosunków pomiędzy prawem Wspólnoty a prawem krajowym państw członkowskich, Trybunał Sprawiedliwości, aby uniknąć problemów, które mogłyby wyniknąć z tego powodu, w swoich orzeczeniach sformułował trzy zasady:

Zasada autonomii: prawo wspólnotowe jest niezależne od prawa wewnętrznego państw członkowskich, więc pomimo tego, że staje się jego częścią zachowuje swoją odrębność i niezależność.

Zasada bezpośredniego stosowania: zasady prawa wspólnotowego, również te, które pochodzą z obcego źródła, stają się automatycznie częścią państw członkowskich, posiadają moc wiążącą na ich terytorium i nie wymagają przekształcenia w prawo wewnętrzne. Konieczne jest to tylko w przypadku umów międzynarodowych.

Zasada pierwszeństwa prawa Wspólnoty.

74. Czynne i bierne prawo wyborcze.

Bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania. Przykładowo w Polsce bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła, ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest wyższa i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izbą rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.

Cenzusy wiekowe obowiązujące w Polsce

• do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw - 18 lat ukończone w dniu wyborów

• do Sejmu- 21 lat

• do Parlamentu Europejskiego- 21 lat

• na urząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta- 25 lat

• do Senatu - 30 lat

• na urząd prezydenta Rzeczypospolitej- 35 lat

W przypadku kandydata na radnego obowiązuje ponadto wymóg stałego zamieszkiwania na obszarze działania danej rady.

Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) - prawo przysługujące obywatelom, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, do organów samorządu terytorialnego bądź w referendum.

W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat (najpóźniej w dniu głosowania), a którym prawo to nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych) i nie są ubezwłasnowolnieni. Prawo to przysługuje także pełnoletnim obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej w wyborach do Parlamentu Europejskiego (pod warunkiem stałego zamieszkiwania w Polsce) oraz w wyborach do rad gmin (pod warunkiem stałego zamieszkiwania na obszarze gminy) - o ile nie zostali pozbawieni praw wyborczych w kraju pochodzenia. Wyjątkiem w Unii Europejskiej jest Austria, w której prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 16 lat.

75. Zasada proporcjonalności.

Po raz pierwszy potrzebę stworzenia proporcjonalnego systemu wyborczego podniósł w 1785 r. francuski matematyk J. A. de Condorcet. Myśl tę rozwinął jego rodak Gergonne, lecz przede wszystkim angielski konstytucjonalista T. Hare (1806 - 1891).
Stosowanie zasady proporcjonalności, wyłącznie w okręgach wielomandatowych, zapewnia podział mandatów między poszczególne ugrupowania wyborcze czy partie polityczne, które zarejestrowały listy wyborcze, proporcjonalnie do uzyskanych przez nie głosów.

System d`Hondta
a) Belgijski matematyk V. d`Hondt założył, że liczbę głosów oddanych na każdą z list dzieli się przez kolejne, całkowite liczby naturalne.
b) Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkuje się od największego do najmniejszego.
c) O przyznaniu mandatów liście decyduje kolejność największych ilorazów.

System Niemeyera
Początkowo niemiecki matematyk H. Niemeyer opracował własny system, występujący w tzw. wersji pierwotnej, na podstawie którego wyniki głosowania ustalało się następująco:
a) Liczbę głosów oddaną na każdą z list wyborczych dzieli się przez sumę ważnie oddanych głosów na wszystkie listy.
b) Otrzymane wyniki mnoży się przez liczbę mandatów przypadających do obsadzenia w okręgu.
c) Liczba mandatów przyznanych poszczególnym listom odpowiada liczbie całkowitej otrzymanej w rezultacie powyższego działania.
d) Pozostałe nieobsadzone mandaty rozdziela się według metody największej przeciętnej (średniej).

System Hare`a
W pierwotnej wersji wyniki wyborów ustalało się w następujący sposób:
a) obliczenie tzw. stałego ilorazu wyborczego, tzn. podzielenie ogólnej liczby głosów oddanych w skali całego kraju przez ogólną liczbę mandatów do obsadzenia w wyborach, np. 10 mln. głosów przez 200 mandatów = 50 tys. Kandydat, który uzyskał liczbę głosów równą ilorazowi wyborczemu, otrzymywał mandat.
b) Otrzymanie mandatu oznacza "skreślenie" takiego kandydata z listy i badanie głosów oddanych na następnego kandydata z listy. Operację taką powtarza się ze wszystkimi nazwiskami, które otrzymały wymaganą większość głosów.
c) Jeżeli po zbadaniu liczby głosów oddanych na wszystkich kandydatów okaże się, że pozostają mandaty nieobsadzone, wówczas kandydaci, którzy uzyskali liczbę głosów mniejszą od ilorazu wyborczego, otrzymują mandat przy zastosowaniu zasady większości względnej.

76. Komisje, komitety wyborcze.

Komisja wyborcza — kolegialny organ, odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz za nadzór nad samym aktem głosowania.

W Polsce stałym organem wyborczym jest Państwowa Komisja Wyborcza. Inne komisje wyborcze są powoływane dla wykonania określonych zadań:

• okręgowe komisje wyborcze w wyborach do Sejmu RP i do Senatu RP rejestrują kandydatów oraz ustalają wyniki głosowania i wyniki wyborów w okręgach wyborczych

• okręgowe komisje wyborcze w wyborach Prezydenta RP ustalają wyniki głosowania na obszarze ich właściwości terytorialnej,

• terytorialne (gminne, miejskie, powiatowe, wojewódzkie oraz dzielnicowe) komisje wyborcze rejestrują kandydatów na radnych w wyborach samorządowych oraz ustalają wyniki wyborów; miejskie i gminne komisje przeprowadzają ponadto wybory wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

• obwodowe komisje wyborcze organizują głosowanie i nadzorują jego przebieg.

Komitet wyborczy - zespół osób działających na rzecz kandydata do organów władzy publicznej.

W Polsce instytucja komitetów wyborczych pojawiła się w ordynacji wyborczej do Sejmu z 1991 r. i było to związane z niewykształconym wówczas systemem partyjnym.

Zadaniem komitetów wyborczych jest zgłaszanie kandydatów oraz prowadzenie kampanii wyborczej na ich rzecz.

Wyróżnia się trzy rodzaje komitetów wyborczych:

• komitet wyborczy partii politycznej

• koalicyjny komitet wyborczy

• komitet wyborczy wyborców.

W wyborach samorządowych komitety wyborcze mogą być tworzone także przez organizacje społeczne i stowarzyszenia.

77. Rozstrzyganie o ważności wyborów.

Występuje model sądowy weryfikacji wyborów - organem, który weryfikuje jest SN. Weryfikacja dokonywana jest przez pierwszą izbę SN.

(Ordynacja wyborcza)

1. Przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi posła lub senatora może być wniesiony protest z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisów niniejszej ustawy dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.

2. Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Nadanie w tym terminie protestu w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest równoznaczne z wniesieniem go do Sądu Najwyższego.

1. Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym i wydaje, w formie postanowienia, opinię w sprawie protestu.

2. Uczestnikami postępowania są: wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej albo jego zastępca i Prokurator Generalny.

3. Jeżeli w proteście zarzucono popełnienie przestępstwa przeciwko wyborom, Sąd Najwyższy niezwłocznie zawiadamia o tym Prokuratora Generalnego.

4. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest.

Rozstrzygnięcie, o którym mowa wyżej, Sąd Najwyższy podejmuje, w formie uchwały, nie później niż w 90 dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej.

5. Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę o nieważności wyborów lub nieważności wyboru posła lub senatora, stwierdza wygaśnięcie mandatów w zakresie unieważnienia oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze.

6. Uchwałę Sądu Najwyższego przedstawia się niezwłocznie Prezydentowi Rzeczypospolitej oraz odpowiednio Marszałkowi Sejmu albo Marszałkowi Senatu, a także przesyła Państwowej Komisji Wyborczej, ogłasza się ją w DZU.

7. W razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały o nieważności wyborów w okręgu lub o nieważności wyboru posła lub senatora wybory ponowne lub wskazane czynności wyborcze przeprowadza się wyłącznie na terytorium kraju, na zasadach i w trybie przewidzianych w niniejszej ustawie.

78. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu.

1. W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia, na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej, kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do mandatu. Przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na tej liście okręgowej.

2. Kandydat może zrzec się pierwszeństwa do obsadzenia mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Oświadczenie o ustąpieniu pierwszeństwa powinno być złożone Marszałkowi Sejmu w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1.

3. O obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek Sejmu.

4. Jeżeli obsadzenie mandatu posła w trybie określonym w ust. 1 byłoby niemożliwe z powodu braku kandydatów, którym mandat można przydzielić, Marszałek Sejmu, w drodze postanowienia, stwierdza, iż mandat ten do końca kadencji pozostaje nieobsadzony.

1. Wygaśnięcie mandatu senatora stwierdza Marszałek Senatu, w drodze postanowienia.

2. W razie wygaśnięcia mandatu senatora Prezydent Rzeczypospolitej zarządza wybory uzupełniające do Senatu.

3. Wybory uzupełniające zarządza się i przeprowadza w terminie 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora. Wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w okresie 6 miesięcy przed dniem, w którym upływa termin zarządzenia wyborów do Sejmu.

4. W sprawach zarządzenia wyborów, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 9 ust. 2, z tym że postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej o wyborach uzupełniających Państwowa Komisja Wyborcza podaje niezwłocznie do wiadomości publicznej, w formie obwieszczenia, na obszarze okręgu wyborczego, w którym wybory mają być przeprowadzone. Druk i rozplakatowanie obwieszczenia zapewnia Krajowe Biuro Wyborcze.

5. Głosowanie w wyborach uzupełniających przeprowadza się tylko na terytorium kraju.

79. Wygaśnięcie mandatu, a pozbawienie posła mandatu.

Wygaśnięcie mandatu posła stwierdza Marszałek Sejmu w drodze postanowienia (wskutek: śmierci, zrzeczenia się, pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, utraty prawa wybieralności, zajmowania stanowiska, którego nie można łączyć z funkcją posła, wyboru do PE).

Pozbawienie mandatu orzekane przez Trybunał Stanu, może nastąpić tylko w sytuacji, gdy poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku (art. 107 Konstytucji).

1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.

2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

80. Model dwuizbowości w polskiej konstytucji.

Konstytucja RP, rozdział IV „Sejm i Senat”.

1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat.

2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw (art. 95)

1. Sejm składa się z 460 posłów.

2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 96)

1. Senat składa się ze 100 senatorów.

2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym (art. 97)

1. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

2. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (art.98)

1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

3. Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego (art. 99)

81. Pozycja ustrojowa i kompetencje Zgromadzenia Narodowego.

Zgromadzenie Narodowe - organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie.

Nie są Zgromadzeniem Narodowym wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z okazji wizyt szefów państw.

Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:

• przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),

• uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów)

• postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów)

• wysłuchania orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego, bez możliwości debaty.

Wszystkie obecne kompetencje dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992-1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.

Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego prezydenta PRL..

82. Początek i koniec kadencji Sejmu i Senatu.

Sejm.

Kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia zebrania się nowo wybranego parlamentu do dnia poprzedzającego zebranie się następnego parlamentu.

Wybory zarządza Prezydent:

• W ciągu 30 dni przed zakończeniem kadencji ustępującego parlamentu (w normalnym trybie),

• W ciągu 45 dni po dniu ogłoszenia skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta.

Pierwsze posiedzenie parlamentu zwołuje Prezydent:

• W 30 dni od daty wyborów (w normalnym trybie),

• W 15 dni od daty wyborów (w przypadku skrócenia kadencji parlamentu).

• Zakończenie kadencji Sejmu

• w sposób zwyczajny - upływ kadencji (4 lata),

• w sposób nadzwyczajny - przed upływem kadencji.

Senat.

Jego kadencja podporządkowana jest kadencji Sejmu, rozpoczyna się i kończy w dniu rozpoczęcia i zakończenia kadencji Sejmu, a jeżeli skrócona zostaje kadencja Sejmu, skrócona zostaje kadencja Senatu.

83. Skrócenie kadencji Sejmu.

• na skutek uchwały Sejmu o skróceniu kadencji parlamentu podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów przy quorum 1/2,

• na skutek skrócenia kadencji parlamentu przez Prezydenta (obowiązkowo musi przed dokonaniem tej czynności zapoznać się z opinią Marszałków Sejmu i Senatu; nadto Prezydent nie może dokonać skrócenia kadencji w czasie stanu nadzwyczajnego):

• fakultatywnie - w sytuacji, kiedy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu),

- obligatoryjnie - jeśli procedura zasadnicza i obie procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem.

• Skutki skrócenia kadencji.

Podjęcie decyzji o skróceniu kadencji nie powoduje zmian w zakresie obowiązków i uprawnień parlamentu. Sejm i Senat mają prawo zbierać się na posiedzenia, uchwalać ustawy oraz wykonywać swoje funkcje kontrolne. Zakończenie dotychczasowych kadencji następuje w przeddzień pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu.

W przypadku skrócenia kadencji Prezydent RP ma obowiązek zarządzić wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu powinien zwołać nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.

84. Wydłużenie kadencji parlamentu.

Przedłużenie kadencji parlamentu nie jest w zasadzie możliwe na gruncie obowiązującej konstytucji, jedyny wyjątek może zaistnieć w czasie stanu nadzwyczajnego. Ponieważ konstytucja zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po nim, kadencja, gdyby akurat przypadał jej koniec, ulegałaby automatycznemu przedłużeniu. Poza tym przedłużenie kadencji mogłoby nastąpić tylko na podstawie specjalnie w tym celu uchwalonej ustawy zmieniającej konstytucję i na stałe ustanawiającej dłuższą kadencję bądź też jednorazowo zawieszającej stosowanie czteroletni termin kadencji.

85. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych.

Zasada dyskontynuacji - zwyczajowa zasada, zgodnie z którą parlament, który kończy swoją kadencję zamyka wszystkie sprawy nad którymi pracował (niezależnie od tego, na jakim etapie się znajdują) i nie przekazuje ich nowemu parlamentowi. Wyjątki od tej zasady dotyczą:

• projektu ustawy z inicjatywy obywatelskiej

• sprawozdań sejmowej komisji śledczej

• postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej

• postępowań w Komisji do Spraw Unii Europejskiej

Istnienie zasady dyskontynuacji bywa przytaczane jako argument na rzecz tezy, że katalog źródeł prawa powszechnie obowiazującego, określony w Konstytucji RP nie ma charakteru zamkniętego.

86. Mandat przedstawicielski w Konstytucji.

1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców (art. 104)

Mandat przedstawicielski, upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania.

W Polsce obowiązuje wolny mandat przedstawicielski - przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach.
Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.

87. Immunitet formalny, materialny i przywilej nietykalności.

• Immunitet materialny.

Immunitet materialny oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone zachowanie. Najważniejszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet materialny parlamentarzysty, oznaczający, iż poseł,radny oraz senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych, np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet materialny, choć w nieco innej postaci, posiadają sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy w zakresie wykroczeń. Oznacza on, iż osoby pełniące te funkcje nie podlegają odpowiedzialności za wykroczenia. Mogą za nie odpowiadać wyłącznie dyscyplinarnie przed właściwym sądem dyscyplinarnym. W aspekcie praktycznym oznacza to, iż za zachowanie noszące znamiona wykroczenia żaden organ (policja, straż miejska) nie może ukarać sędziego, czy asesora. Policjant nie może takiej osoby nawet pouczyć, gdyż pouczenie jest również środkiem oddziaływania na sprawcę wykroczenia przewidzianym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.

• Immunitet formalny.

Immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję na czas pełnienia tejże funkcji. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po spełnieniu określonych dodatkowych warunków (tzw. uchylenie immunitetu).

Wyróżnia się przy tym dwa aspekty immunitetu formalnego:

1. aspekt procesowy - oznacza, że warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda określonego podmiotu - np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej zgody Sejmu

2. aspekt nietykalności - oznacza zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób - np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Przywilej nietykalności - ogranicza dopuszczalność aresztowania (i innego pozbawienia wolności) przedstawiciela.
Immunitet formalny (nietykalność) ma jednak, w odróżnieniu od immunitetu materialnego, charakter względny, może być uchylony, a prawo uchylenia zazwyczaj pozostaje w kompetencji Izby.

88. Prezydium Sejmu, a Konwent Seniorów.

Prezydium Sejmu - naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu wraz z wicemarszałkami.

Do funkcji Prezydium Sejmu należą:

• ustalanie planu pracy Sejmu

• przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby

• ustalanie zasad doradztwa naukowego i ekspertyz

• zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów

• przekazywanie poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia

Liczba wicemarszałków nie jest z góry określona.

Konwent Seniorów - organ Sejmu oraz Senatu RP.

Skład (Sejm):

• Marszałek Sejmu,

• wicemarszałkowie Sejmu,

• przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów poselskich oraz porozumień poselskich reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół poselskich reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą (art. 15 ust. 1 Regulaminu Sejmu).

W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą zostać zaproszone również inne osoby.

Zadania:

Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Sejmu, by zaopiniować m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

Senat:

Jest to organ zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu, a także sprawuje funkcję doradczą wobec Marszałka Senatu i Prezydium Senatu.

Skład:

• Marszałek Senatu,

• wicemarszałkowie Senatu,

• przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów i porozumień senackich skupiających minimum 7 senatorów.

W posiedzeniach biorą udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Senatu oraz osoby zaproszone przez Marszałka.

Zadania:

Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Senatu i wykonuje swoje zadania poprzez opiniowanie projektów porządku obrad Senatu, opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu, wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych i rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu.

89. Rodzaje komisji sejmowych.

Komisje sejmowe są organami Sejmu:

• powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,

• wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu

• kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą.

Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe (powoływane na okres kadencji Sejmu/Senatu; zakres ich działania obejmuje problematykę poszczególnych resortów ministerialnych, np. Komicja Ustawodawcza, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej) oraz

komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza (to szczególny rodzaj komisji nadzwyczajnych; powoływane są przez Sejm w celu zbadania określonej sprawy; mają prawo do przesłuchiwania w trybie określonym przez kodeks postępowania karnego; Senat nie ma prawa do powoływania komisji śledczych).

Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgniętej uprzednio opinii Konwentu Seniorów.

Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu - na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Członkowie prezydium są powoływani i odwoływani przez komisję głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów.

Do uzupełnienia:

6. Pozaustawowe źródła prawa konstytucyjnego.

41. Znaczenie idei zwierzchnictwa narodu w historii konstytucjonalizmu.

56. Geneza i ewolucja doktryny podziału władzy.

57. Znaczenie zasad podziału i równoważenia władz dla systematyki formy ustroju.

90. Możliwe tryby pracy parlamentu.

---