Wykorzystanie kryterium efektywności podatkowej do alokacji pomocy publicznej do małych i średnich przedsiębiorstw

Przemysław Kulawczuk

Wprowadzenie

Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) może być udzielana z punktu widzenia spełniania wielu kryteriów. Do jednego z najważniejszych należy uzyskanie dużych społecznych korzyści z tytułu wzrostu zatrudnienia, aktywizacji terenów zapóźnionych, ograniczenia wykluczenia społecznego i wielu innych. Wspieranie sektora MSP może też być podyktowane chęcią zmiany struktury gospodarczej na rzecz jednostek mniejszych, bardziej elastycznych oraz dostosowanych do wymagań rynkowych. Ważnym elementem może też być kryterium podatkowe, zwłaszcza jeżeli zaakceptujemy tezę, że pomoc publiczna powinna przynosić społeczeństwu konkretne korzyści w postaci szybszego rozwoju gospodarczego, a co za tym idzie powinna prowadzić do zwiększenia wpływów podatkowych służących finansowaniu potrzeb publicznych. To ostatnie podejście opiera się na założeniu, że pomoc rozwojowa dla MSP to nie interwencja mająca na celu rozwiązanie problemu ale inwestycja w przyszłość.

Jak pokazuje praktyka, struktury gospodarcze (na przykład struktury branżowe gospodarki) mogą być korygowane przez władze publiczne przy wykorzystaniu szeregu kryteriów, takich jak: zasady wejścia na rynek dla nowych podmiotów gospodarczych, zasady funkcjonowania rynku, wymagania standaryzacyjne i certyfikacja produktów, regulacje rynku pracy i innych. Stosowanie tych zasad przez rząd nie musi być sprzeczne z funkcjonowaniem mechanizmu rynkowego, a czasami pozwala korygować wadliwe funkcjonowanie rynku (monopolizacja, niektóre koszty zewnętrzne, ryzyka). Tego typu działania regulacyjne opierają się na stosowaniu kryterium zapewnienia dobrego funkcjonowania rynku i nie wzbudzają zasadniczo wątpliwości ekonomistów.

W praktyce gospodarczej wielu krajów stosuje się szereg innych, poza wymienionymi powyżej, kryteriów korygowania struktur gospodarczych (a co za tym idzie - stymulowania rozwoju określonych grup przedsiębiorstw). Przykładowo w wielu krajach OECD kryterium korygowania struktury gospodarczej przez władze publiczne jest zwiększenie krajowego potencjału innowacyjnego. Dokonuje się to z między innymi poprzez subsydiowanie działalności badawczo-rozwojowej. Jak wykazał przegląd uzyskanych wyników badań zrealizowanych głównie w USA i Kanadzie, dokonany przez Bronwyn H. Hall'a i John van Reenen'a, jeden dolar w ulgach podatkowych na B+R stymulował wydatkowanie podobnej sumy na badania i rozwój przez same firmy. Silny i pozytywny wpływ wydatków na B+R na wzrost efektywności ekonomicznej został potwierdzony w różnych studiach, opierających się zarówno na danych zagregowanych jak i sektorowych. Według oceny OECD wzrost efektywności ekonomicznej krajów członkowskich wymaga silnych bodźców do innowacji oraz adoptowania najlepszych praktyk w tym zakresie.

Jak wykazały badania Sterna, Portera i Furmana „polityka publiczna pełni ważną rolę w kształtowaniu krajowego potencjału innowacyjnego. Poza prostym zwiększaniem poziomu zasobów na B+R dostępnych w gospodarce, agenda polityki rządowej odgrywa ważną rolę w kształtowaniu inwestycji w kapitał ludzki oraz bodźców do innowacji. Każdy z krajów, który zwiększył poziom [...] potencjału innowacyjnego w ciągu ostatniego ćwierćwiecza - Japonia, Finlandia, Szwecja, Niemcy - wdrożył politykę, która zachęca do inwestycji w kapitał ludzki w naukach ścisłych i technicznych ( np. poprzez ustanawianie i inwestowanie w zasoby na uniwersytetach technicznych) jak również poprzez wspieranie konkurencji opartej na innowacyjności (np. poprzez zastosowanie ulg podatkowych na B+R i stopniowe otwieranie rynków na międzynarodową konkurencję).”

Innym ważnym rodzajem kryteriów stymulowania struktur gospodarczych może być kryterium regionalne, a zwłaszcza wyrównanie poziomu gospodarczego określonych obszarów państwa. Kryterium to jest bardzo szeroko stosowane w krajach Unii Europejskiej, ale również w innych krajach np. Azji czy Ameryki. Jak wykazały badania Bregman, Fuss oraz Regev dotyczące subsydiowania inwestycji w przemyśle Izraela przy zastosowaniu kryterium regionalnego, firmy które otrzymywały subsydia inwestycyjne osiągały później wyższą efektywność ekonomiczną, niż firmy, które nie korzystały z pomocy. I chociaż autorzy krytycznie oceniają celowość tej pomocy, to przecież z wyższą efektywnością ekonomiczną wiążą się wyższe podatki, czyli większe korzyści dla państwa. Tak więc pomoc publiczna, zorientowana regionalnie, może również przyczyniać się do uzyskiwania wyższej efektywności ekonomicznej.

Ważnym kryterium korygowania struktury gospodarczej przez władze publiczne jest ograniczanie niekorzystnych kosztów zewnętrznych, zwłaszcza ograniczenie zanieczyszczania środowiska przez uciążliwe dziedziny gospodarki. Poprzez ustanowione standardy ochrony środowiska władze publiczne eliminują przedsiębiorstwa oraz całe dziedziny przemysłu, które nie są w stanie sprostać wyśrubowanym normom ochrony środowiska.

Zastosowanie kryterium efektywności podatkowej do stymulowania rozwoju struktur gospodarczych można umiejscowić w szerszym kryterium, którym może być zwiększenie efektywności ekonomicznej gospodarki. Jeżeli uznamy istnienie silnej zależności pomiędzy efektywnością ekonomiczną a efektywnością podatkową grup przedsiębiorstw płacących podatki, to wspieranie najbardziej efektywnych podatkowo grup przedsiębiorstw może zwiększać ich efektywność oraz przyśpieszać tempo ich rozwoju przy jednoczesnym generowaniu obfitego strumienia wpływów podatkowych.

Jak pokazują przedstawione przykłady, kryteriów stymulowania (korygowania) struktur gospodarczych jest wiele. Stosowanie tych kryteriów wynika ze specyficznych potrzeb istniejących w poszczególnych państwach (zapewnienie uczciwej konkurencji, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, ograniczenie ryzyka dla konsumentów, podniesienie poziomu technologicznego, wyrównanie poziomu życia w regionach, zwiększenie krajowego potencjału innowacyjnego, sprawowanie kontroli nad kluczowymi dziedzinami technologii itp.). Wykorzystanie kryterium efektywności podatkowej do stymulowania struktur gospodarczych może być natomiast atrakcyjne dla państwa, którego finanse publiczne charakteryzują się poważną dysproporcją pomiędzy wydatkami a dochodami budżetowymi, poważnie zadłużonego, o małych zasobach kapitału, w którym istnieje konieczność bardzo oszczędnej alokacji nakładów inwestycyjnych oraz które musi mądrze zagospodarować wszelką pojawiającą się pomoc ekonomiczną o charakterze strukturalnym. Wydaje się, że kryterium efektywności podatkowej mogłoby być, przynajmniej pomocniczo, wykorzystywane w polskiej polityce strukturalnej.

1.Kryterium efektywności podatkowej małych i średnich przedsiębiorstw

Wykorzystanie kryterium efektywności podatkowej małych i średnich przedsiębiorstw do alokacji pomocy publicznej dla małych i średnich przedsiębiorstw zostało zaproponowane przez P. Kulawczuka w pracy Efektywność podatkowa małych i średnich przedsiębiorstw. Kluczowym pojęciem niezbędnym do sformułowania koncepcji aplikacyjnej w tym zakresie jest zdefiniowanie bazy podatkowej oraz miar efektywności podatkowej.

W oparciu o badania ekonomistów można zdefiniować bazę podatkową w sposób następujący: Baza podatkowa jest to wyznaczona przez władze publiczne, ale funkcjonująca z dużym poziomem autonomii, zróżnicowana i zmieniająca się struktura źródeł dochodów podatkowych, charakteryzująca się przenośnością w kierunku źródeł zapewniających mniejsze ciężary podatkowe, reagująca na bodźce podatkowe oraz podlegająca większym lub mniejszym zmianom wraz z przebiegiem cyklu koniunkturalnego.

Kluczowym elementem proponowanej definicji jest sformułowanie: że baza podatkowa jest to „struktura źródeł dochodów podatkowych”. Źródłami dochodów podatkowych mogą być: dochody, wytworzona wartość dodana, konsumpcja, majątek jednolitych grup podatników zwanych segmentami bazy podatkowej oraz inne źródła, określane w odniesieniu do poszczególnego podatnika jako „przedmiot opodatkowania”. Źródła dochodów podatkowych nie mają jednak, w odróżnieniu od technicznego ujęcia praktyki podatkowej, charakteru jednostkowego, występują masowo w dających się ująć statystycznie wielkościach. Źródła te mogą występować w określonych proporcjach w poszczególnych segmentach bazy podatkowej, zmniejszać się lub zwiększać albo zanikać pod wpływem własnej dynamiki rozwojowej lub pod wpływem bodźców zewnętrznych. Te same źródła mogą występować we wszystkich segmentach bazy podatkowej ale w różnych proporcjach w każdym z nich.

Efektywność segmentu bazy podatkowej jest to stosunek zapłaconych przez dany segment bazy podatkowej podatków do podstawowych wielkości ekonomicznych charakteryzujących ten segment, które mogą być traktowane jak nakłady i które decydują o tworzeniu wpływów podatkowych. Obejmują one takie wielkości jak: wielkość zatrudnienia, aktywa, majątek trwały, majątek obrotowy, zastosowane kapitały własne i inne wielkości ekonomiczne, które mogą być traktowane jak nakłady w obrębie bazy podatkowej.

Z punktu widzenia całego kraju, w poszczególnych segmentach bazy podatkowej wykorzystuje się zróżnicowane wartości nakładów dla uzyskania określonych korzyści ekonomicznych. Nakłady te mogą obejmować np. majątek trwały i obrotowy, kapitały własne i siłę roboczą. Jednym z rodzajów korzyści, generowanych przez poszczególne segmenty bazy podatkowej, które osiąga kraj, są wpływy podatkowe. Tak więc z punktu widzenia interesów gospodarki ważnym zagadnieniem jest określenie jak dużych zasobów i strumieni wymaga osiągnięcie jednostki wpływów podatkowych z poszczególnych segmentów bazy podatkowej. Kierowanie dodatkowych zasobów i strumieni do segmentów charakteryzujących się wyższą efektywnością przetwarzania nakładów w efekty (wpływy podatkowe) wydaje się logicznym kierunkiem postępowania władz publicznych. Dzięki wykorzystaniu tej możliwości może podnieść się ogólna efektywność bazy podatkowej.

Przy analizie efektywności poszczególnych segmentów bazy podatkowej ogólną regułą jest obserwacja relacji pomiędzy nakładami poniesionymi przez jednostki segmentu, a uzyskanymi efektami państwa w postaci wpływów podatkowych. Z punktu widzenia władz fiskalnych ważna jest też inna perspektywa: badanie relacji pomiędzy efektami działalności uzyskanymi przez jednostki segmentu bazy podatkowej a efektami uzyskanymi z tych efektów przez władze publiczne, na przykład badanie relacji pomiędzy wpływami podatkowymi a zagregowanym w danym segmencie zyskiem brutto czy przychodami ze sprzedaży. Takie relacje są również traktowane jako relacje efektywnościowe.

Jak wynika z powyższego określenia efektywności podatkowej, efektywność podatkowa MSP posiada charakter grupowy. Jest to efektywność całych grup przedsiębiorstw wyodrębnionych np. z punktu widzenia formy prawnej, miejsca prowadzonej działalności, sekcji Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD). Zasadniczym, przyjętym kryterium podziału przedsiębiorstw, jest ich wielkość zatrudnienia. Przyjęto, że przedsiębiorstwa małe to firmy zatrudniające do 50 pracowników, firmy średnie od 51 do 250, a firmy duże to firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników. Oznacza to, że w stosunku do obowiązującej od 2001 roku ustawy Prawo działalności gospodarczej pominięto dwa dodatkowe kryteria: wartość przychodów netto oraz wartość majątku przedsiębiorstwa a także przyjęto wyższe o jedną jednostkę granice poszczególnych segmentów przedsiębiorstw. Dla pogłębienia segmentacji i poznania większego zróżnicowania bazy podatkowej podzielono przedsiębiorstwa na grupy zatrudnieniowe obejmujące: 6-20 zatrudnionych, 21-50, 51-100, 101-250 i powyżej 250 zatrudnionych.

W cytowanej powyżej pracy [P. Kulawczuk 2004] analizowano efektywność podatkową małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) oraz podatku od towarów i usług (VAT). Podatki te posiadały zasadnicze znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw. Badaniu podlegały tylko przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 5 pracowników, które składały sprawozdania finansowe SP 1, SP2 lub F-02.

Efektywność podatkowa grupy przedsiębiorstw (segmentu bazy podatkowej) jest kategorią łączącą w sobie efektywności cząstkowe, które są wyliczane w oparciu o badanie relacji pomiędzy wartościami zapłaconych podatków, a wartościami analizowanych wielkości ekonomicznych traktowanych jako nakłady. Umownie przyjęto, że poszczególne cząstkowe efektywności podatkowe określają właściwości segmentów bazy podatkowej. Każdy segment bazy podatkowej posiada N właściwości (cech), w tym M właściwości związanych z efektywnością podatkową. Poniżej podano uzasadnienie wyboru oraz sposób konstrukcji sześciu najważniejszych cech. Należy dodać, że efektywności cząstkowe są wymiarami ogólnej efektywności podatkowej.

W skład całościowej efektywności podatkowej przedsiębiorstw weszły:

• Efektywność podatkowa na 1 zatrudnionego (podatkowa wydajność pracy) (EPZ)

• Efektywność podatkowa na jednostkę majątku trwałego (EMT)

• Efektywność podatkowa na jednostkę majątku obrotowego (EMO)

• Efektywność podatkowa na jednostkę kapitałów własnych (EKW)

• Efektywność podatkowa na jednostkę sprzedaży (EPS)

• Efektywne obciążenie zysku bilansowego brutto (EZB)

Miary cząstkowej efektywności podatkowej sformułowano przyjmując, że do zasadniczych nakładów wykorzystywanych w segmentach bazy podatkowej do tworzenia dochodów podatkowych zaliczyć można: zatrudnienie, majątek trwały, majątek obrotowy i kapitały własne. Te nakłady określono nakładami własnymi bazy podatkowej. Równocześnie z punktu widzenia państwa niektóre efekty funkcjonowania bazy podatkowej takie jak zagregowana wartość przychodów ze sprzedaży oraz zagregowane zyski brutto, można traktować jak nakłady, ponieważ stanowią one podstawę opodatkowania w przypadku podatków dochodowych czy podatku od produktów i usług (VAT). Te faktyczne efekty działania bazy podatkowej określono nakładami wynikowymi bazy podatkowej, niezbędnymi do tworzenia wpływów podatkowych. Wielkości te mierzono dzieląc wartość danego podatku (PIT, CIT, VAT) uzyskaną w danym roku przez wartość lub liczbę elementu traktowanego jako nakład bazy podatkowej. Przykładem takiej miary jest efektywność podatkowa na jednego zatrudnionego, w zakresie podatku PIT, czyli miary, która może być stosowana w odniesieniu do przedsiębiorstw prowadzonych przez osoby fizyczne. Formuła obliczeniowa będzie wyglądała następująco:

EPZ(P) = PIT/LZ, gdzie

EPZ(P) - efektywność podatkowa na 1 zatrudnionego w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych w danej grupie przedsiębiorstw, wyrażona w złotych na 1 zatrudnionego

PIT - wartość zapłaconego podatku dochodowego od osób fizycznych przez przedsiębiorstwa w danej grupie przedsiębiorstw w danym roku w złotych

LZ - liczba zatrudnionych w danej grupie przedsiębiorstw na koniec danego roku

Na podobne zasadzie można sformułować formuły obliczeniowe wartości pozostałych miar. Miary te składają się na całościowe kryterium efektywności podatkowej, jednak w określonych przypadkach bardziej wskazanym jest przyjęcie miar odnoszących się do majątku trwałego czy też liczby zatrudnionych jeżeli narzędzie polityki gospodarczej bezpośrednio wpływa na przykład na wzrost majątku trwałego czy zatrudnienia np. poprzez ulgi inwestycyjne czy też dotacje inwestycyjne.

2. Efektywność podatkowa a efektywność ekonomiczna

Zasad niczym celem wspierania rozwoju MSP jest przyśpieszenie ich rozwoju poprzez stworzenie sprzyjających warunków do ich wzrostu ekonomicznego. Z punktu widzenia państwa celowym może być stymulowanie rozwoju tych segmentów bazy podatkowej, które charakteryzują się najwyższą efektywnością podatkową. Zwiększenie udziału najbardziej efektywnych podatkowo segmentów w całej bazie podatkowej może sprzyjać podniesieniu przeciętnej efektywności podatkowej, a co za tym idzie zmniejszać zapotrzebowanie na społeczne nakłady potrzebne do wytworzenia zakładanej wartości wpływów podatkowych.

Istotnym zagadnieniem, które wymaga wyjaśnienia jest relacja pomiędzy efektywnością ekonomiczną a efektywnością podatkową. Chodzi zwłaszcza o odpowiedź na pytanie czy o efektywności podatkowej decyduje ogólna efektywność ekonomiczna. Można postawić hipotezę, że im wyższa efektywność ekonomiczna danej grupy przedsiębiorstw (segmentu bazy podatkowej) tym wyższa efektywność podatkowa. Zagadnienie to można zweryfikować badając korelację pomiędzy efektywnością podatkową na 1 zatrudnionego w zakresie podatku CIT i PIT (od przedsiębiorstw) a rentownością aktywów, w poszczególnych segmentach bazy podatkowej.

Jak pisze L. Bednarski : „W systemie anglo-amerykańskim wskaźnik tego rodzaju jest traktowany jako podstawowy w ocenie działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Przyjmuje się takie jego określenia jak: Return on Total Assets (ROA), Return on Investment (ROI) lub Return on Capital Employed (ROCE).” Ponadto, w ramach weryfikacji hipotezy, sprawdzono korelację wyliczonych wskaźników efektywności podatkowej na 1 zatrudnionego w zakresie podatków dochodowych oraz rentowności aktywów. Badanie przeprowadzono w segmentach bazy podatkowej obejmujących formy prawne przedsiębiorstw pogrupowanych w obrębie form prawnych na 50 identycznych pod względem liczebności grup według rosnącego podatku dochodowego (z których od 17 do 34 płaciło podatki dochodowe w poszczególnych formach prawnych) na podstawie danych rzeczywistych z 1997 roku. Dla porównania wyliczono także korelację pomiędzy efektywnością podatkową na 1 zatrudnionego, a rentownością sprzedaży. Wyniki badania przedstawiono w poniższej tablicy.

Tablica 1

Współzależności statystyczne pomiędzy efektywnością podatkową na 1 zatrudnionego w zakresie podatków CIT i PIT a miarami efektywności ekonomicznej: rentownością aktywów i rentownością sprzedaży w 1997 roku według form prawnych (współczynniki korelacji liniowej Pearsona)

Formy prawne przedsiębiorstw	Korelacja z rentownością aktywów	Korelacja z rentownością sprzedaży
Spółki akcyjne	0,7445	0,7509
Spółki z o.o.	0,8684	0,9037
Spółki cywilne	0,9191	0,9663
Firmy osób fizycznych	0,9264	0,9390

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Jak pokazują uzyskane dane, zależność pomiędzy efektywnością podatkową na 1 zatrudnionego, a rentownością aktywów i sprzedaży jest zauważalna. Jest ona najniższa w spółkach akcyjnych, a najwyższa w firmach osób fizycznych i spółkach cywilnych. Wysokie wartości współczynników korelacji dotyczą również spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.

Oddziaływanie na wzrost efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw może wpływać na wzrost efektywności podatkowej i odwrotnie. Oznacza to, że na przykład stosowanie bodźców podatkowych wobec jednostek charakteryzujących się najwyższą efektywnością podatkową może sprzyjać wzrostowi ich efektywności ekonomicznej. Należy podkreślić, iż sformułowane w oparciu o badania korelacyjne wnioski dotyczą tylko firm płacących podatki.

3. Koncepcja optymalizacji bazy podatkowej

P. Kulawczuk [2004] zaproponował następujące kryteria optymalizacji bazy podatkowej

1. Obowiązuje jednolity liniowy podatek od działalności gospodarczej. Wielopoziomowy system opodatkowania przedsiębiorstw powoduje przywiązanie podatników z tych segmentów bazy podatkowej, które korzystają ze stawki preferencyjnej do stawki preferencyjnej [Hendriks, Amit, Whistler 1997].

2. Układ bodźców podatkowych jest jasny, a kryteria ich przyznawania jawne. Bodźce mają charakter stabilnie utrzymywanych reguł. Bodźce podatkowe nie posiadają charakteru uznaniowego. Stałe stosowanie bodźców podatkowych oznacza trwałą obniżkę stawki podatkowej. Bodźce mają za zadanie wygenerowanie dodatkowych wpływów podatkowych [np. według koncepcji Feldsteina 2002].

3. Podaż pracy najbardziej wydajnych podatników (mierzona na przykład dochodem do opodatkowania na 1 zatrudnionego) charakteryzuje się wysoką elastycznością na zmiany stawek podatkowych [Goolsbee 1997, Gruber i Saez 2000]. Elastyczność reakcji podaży pracy (i podaży w ogóle) najbardziej efektywnych segmentów bazy podatkowej na bodźce podatkowe ograniczające zobowiązania podatkowe jest również wysoka. Elastyczność ta rośnie im, wyższa jest relacja pomiędzy bodźcem a oczekiwanym nakładem ze strony przedsiębiorstw.

4. Przyjmuje się, że podażowy efekt bodźców podatkowych występuje w kolejnym okresie rocznym. Rząd wspiera tylko te działania, które dają oczekiwany efekt szybko. Ze względu na problemy technologicznej niepodzielności środków trwałych w wielkim przemyśle, przyjmuje się w uproszczeniu, że rząd wspiera w większości rozwój sektora MSP, który charakteryzuje się większą innowacyjnością oraz elastycznością w zakresie adaptacji nowych technologii oraz [Acs, Audretsch 1992]

5. Zakłada się stabilność wskaźników efektywności podatkowej z roku na rok w poszczególnych segmentach bazy podatkowej. Przyjęcie tego założenia oznacza także, że bodźce podatkowe zwracają efekty według istniejącej, niezmienionej efektywności podatkowej. Dopuszczalnym jest także przyjęcie zmienności wskaźników ze względu na fazę cyklu koniunkturalnego. Przyjmuje się jednak, ze relacje pomiędzy wskaźnikami poszczególnych segmentów nie ulegają zmianie.

6. Problem optymalizacyjny daje się sprowadzić do statycznego zagadnienia liniowego, przedstawionego w postaci matematycznego modelu decyzyjnego.

Opis koncepcji

Przedsiębiorstwa w swojej działalności kierują się skłonnością do maksymalizacji zysku (wartości firmy) oraz minimalizacji płaconych podatków. W zamian za obniżki podatków (bodźce podatkowe) są one skłonne do podejmowania działań preferowanych przez rząd. Działania te mogą obejmować prowadzenie działalności inwestycyjnej lub też zwiększenie zatrudnienia. Korzystanie z bodźców podatkowych jest przedmiotem wymiany (trade off) w którym po jednej stronie występuje koszt prowadzonych działań przez przedsiębiorstwa, a po drugiej wartość bodźców. Reakcje przedsiębiorstw na bodźce podatkowe można rozpatrywać w ramach segmentów bazy podatkowej, to jest względnie jednolitych grup przedsiębiorstw, wyodrębnionych ze względu na przyjęte kryteria.

Elastyczność podaży segmentów bazy podatkowej na bodźce podatkowe rośnie w miarę wzrostu efektywności podatkowej - to jest relacji według której nakłady w postaci posiadanego zatrudnienia, aktywów, kapitałów i innych wielkości ekonomicznych niezbędnych to tworzenia wartości dodanej przeobrażają się w efekty w postaci zapłaconych podatków. Im więcej z danych aktywów, siły roboczej czy kapitału płaci się podatków, tym większe korzyści odnoszą te segmenty bazy podatkowej, które stosują bodźce podatkowe ograniczające wartość zapłaconych podatków.

Wskaźniki efektywności podatkowej posiadają charakter technologiczny i ich wartości pokazują ile jednostek podatku uzyskano w danym segmencie bazy podatkowej z jednostki danego zasobu czy strumienia w danym roku (okresie czasu). Wskaźniki te pokazują przeciętne wartości w przedsiębiorstwach w danym segmencie i abstrahują od faktu, że w poszczególnych jednostkach segmentu zużycie zasobów czy strumieni mogło być różne na jednostkę podatku. W obrębie danej miary efektywności podatkowej, wskaźniki efektywności podatkowej można uszeregować od najmniejszej do największej.

Przyjmuje się, jak w założeniu 5, że w krótkim okresie - z roku na rok, wskaźniki efektywności podatkowej są stabilne. W dłuższych okresach wskaźniki te mogą zmieniać się w zależności od fazy cyklu koniunkturalnego, wraz ze zmianą wskaźników efektywności gospodarowania. Rząd alokuje bodźce podatkowe do tych segmentów bazy podatkowej, które charakteryzują się największą efektywnością podatkową, a jednocześnie największą elastycznością podaży (jak w założeniu 3). Przyjmuje się, że wartość alokacji jest ograniczona zdolnościami absorbcyjnymi poszczególnych segmentów bazy podatkowej. Ograniczenia te występują jako wielkości określone z góry i mają za zadanie nie dopuszczenie do marnotrawstwa środków publicznych poprzez rozrzutność.

Optymalizacja bazy podatkowej może być realizowana bez dokonywania zmian stawek podatkowych poprzez wpływanie na kształtowanie się struktury podmiotowej podatników za pomocą bodźców ekonomicznych w kierunku zwiększenia proporcji podatników charakteryzujących się wysoką efektywnością podatkową w ogólnej strukturze podatników.

W istocie rzeczy chodzi o stwarzanie jak najbardziej sprzyjających warunków dla rozwoju segmentów bazy podatkowej wysoce efektywnych ekonomicznie, płacących w miarę upływu czasu coraz wyższe kwoty podatków w wyniku osiągania coraz większej efektywności. Takie ujęcie zmienia kierunek zainteresowania rządu ze zmian stawek podatkowych w kierunku wspierania rozwoju ekonomicznej efektywności przedsiębiorstw.

W tym momencie pojawia się pytanie: dlaczego rząd powinien wspierać rozwój najbardziej efektywnych jednostek gospodarczych, które posiadają wysoką efektywność podatkową. Przecież nie muszą one korzystać z pomocy rządu? Rząd powinien to robić właśnie dlatego aby gromadzić większą kwotę wpływów podatkowych. W przeciwnym razie fiskalne działania rządu przybierają postać zwiększania relatywnych obciążeń podatkowych (stawek), które hamują wzrost gospodarczy i dobrobyt większości jednostek.

W zamieszczonej poniżej tablicy przedstawiono zasadnicze różnice w podejściu do optymalizacji opodatkowania według teorii optymalnego opodatkowania, uznanej za ważną w teorii ekonomii i proponowanej koncepcji optymalizacji bazy podatkowej.

Tablica 2

Różnice w podejściu do optymalizacji opodatkowania według teorii optymalnego opodatkowania oraz proponowanej koncepcji optymalizacji bazy podatkowej

Przedmiot porównania	Teoria optymalnego opodatkowania	Proponowana koncepcja optymalizacji bazy podatkowej
Założenie podstawowe	Rząd gromadzi stały przychód podatkowy [Ramsey 1927]	Rząd maksymalizuje przychód podatkowy
Cel rządu	Rząd dąży do maksymalizacji dobrobytu konsumentów [Diamond, Mireless 1971, Stiglitz, Atkinson 1980]	Rząd dąży do maksymalizacji wydatków budżetowych a pośrednio podatków
Technika działania	Określenie optymalnych stawek podatkowych w zależności od elastyczności podaży pracy [Stiglitz 1987]	Oddziaływanie na strukturę bazy podatkowej w zależności od efektywności podatkowej elementów tej struktury
Oddziaływanie na podatników	Minimalizacja zakłóceń powodowanych przez podatki (większość ekonomistów)	Maksymalizacja ekonomicznej i podatkowej efektywności bazy podatkowej
Postępowanie w przypadku zmiany elastyczności podaży pracy gru podatników	Zmiana stawek podatkowych. Obniżenie stawek w przypadku wzrostu elastyczności podaży pracy [Slemrod i Kopczuk 2001]	Dostosowanie bodźców podatkowych do zmiennej podaży pracy. Zwiększenie bodźców podatkowych (nagród) za zwiększenie elastyczności podaży pracy i efektywności podatkowej
Rezultat techniczny poprzedniego działania w wielu o kresach	Ciągłe zmiany stawek podatkowych	Obniżenie stawek podatkowych dla najbardziej efektywnych jednostek, współzawodnictwo o jak największe obniżki stawek, trwałe obniżenie stawek dla najbardziej efektywnych podatników. Obniżanie wartości bodźców w przypadku spadku elastyczności podaży pracy
Przychód podatkowy	Stały (założenie podstawowe)	Rosnący
Wniosek w zakresie opodatkowania podatników o zróżnicowanych dochodach	Opodatkowanie regresywne (Gruber i Saez) lub liniowe (Heady)	Opodatkowanie liniowe, traktowane jako dane z góry
Główna technika optymalizacji	Rachunek różniczkowy	Programowanie matematyczne

Ostatni wiersz tablicy wymaga komentarza. Teoria optymalnego opodatkowania stosuje jako podstawową metodę rachunek różniczkowy. Jak w klasycznej pracy na temat programowania dynamicznego pisali ekonomiści związani z RAND Corporation: Bellman i Dreyfus: „Rachunek różniczkowy pozwala rozwiązywać zagadnienia optymalizacji w przypadku ciągłej zmienności niezależnych zmiennych. Na ogół celowe jest przyjmowanie tego typu zmienności jako przybliżenia sytuacji rzeczywistej. W pewnych przypadkach jednak, tego rodzaju wyrównywanie wpływa na dokładność rozwiązania. (...) Wiemy, że istnieją funkcje ciągłe zdefiniowane na przedziałach, nie mające żadnej pochodnej w żadnym punkcie tego przedziału. (...) Możemy jednak napotkać funkcje posiadające pewne mniej ważne niedogodności i wady , np. nieciągłych w skończonej ilości punktów, albo pochodne jednostronne. Funkcje schodkowe są najprostszym przykładem funkcji tego typu i z tego względu są czasem używane jako przybliżenie funkcji gładszych, ale znacznie bardziej skomplikowanych.”

O ile w teorii optymalnego opodatkowania stosuje się najczęściej funkcje ciągłe, zdefiniowane jako funkcje użyteczności, to w przedstawianej koncepcji zastosowano rozwiązanie zbliżone do funkcji schodkowej: przyjęto, że funkcja obrazująca przychód podatkowy w obrębie danych segmentów bazy podatkowej posiada charakter przedziałowy (niekoniecznie ciągły) a poszczególne schodki mogą być nachylone pod różnym kątem, co jest uzależnione od wartości wskaźników efektywności podatkowej (które pełnią rolę współczynników kierunkowych lub technologicznych). Wynikało to z przyjęcia założenia, że segmenty bazy podatkowej można modelować jako jednolite kategorie (posiadające wspólne właściwości dla wszystkich elementów segmentu). Dzięki przyjętemu uproszczeniu zagadnienie optymalizacyjne można było rozwiązać przy wykorzystaniu programowania matematycznego. Należy dodać, że zaproponowana metoda rozwiązania problemu posiada charakter wieloetapowy lub sekwencyjny, co powoduje, że może być ona rozpatrywana również z punktu widzenia programowania dynamicznego.

4. Przykłady zastosowania kryterium efektywności podatkowej (optymalizacji bazy podatkowej) do alokacji pomocy publicznej

Przedstawione w tym punkcie przykłady rozwiązano przy pomocy programowania sekwencyjnego przy wykorzystaniu zaproponowanej przez autora metody. Wyniki dwóch pierwszych przykładów sprawdzono rozwiązując postawione problemy za pomocą programu komputerowego OSB+ 3.0, przy wykorzystaniu modułu programowania liniowego. W obu przypadkach uzyskano niemal identyczne wyniki.

Przyjęto, że władze publiczne mogą wpływać na rozwój bazy podatkowej poprzez kierowanie tam dodatkowych zasobów lub strumieni pomocy publicznej. W praktyce można sformułować dwa podstawowe (główne) problemy decyzyjne:

A. Problemy alokacji pomocy publicznej w celu wzrostu bazy podatkowej oraz uzyskania maksymalnych efektów podatkowych

B. Problemy działań oszczędzających ograniczone zasoby i strumienie dla uzyskania z góry założonego wpływu podatkowego z danej bazy podatkowej

W obrębie powyższych dwóch grup wyodrębniono następujące zagadnienia (problemy):

1. Problem podziału środków pomocy publicznej na stymulację wzrostu efektywnego podatkowo zatrudnienia

2. Problem podziału środków pomocy publicznej na wzrost inwestycji stymulujących wzrost wpływów podatkowych

3. Problem podziału i alokacji pomocy kapitalizacyjnej dla małych i średnich przedsiębiorstw stymulującej wzrost wpływów podatkowych

4. Problem określenia maksymalnych rozmiarów pomocy publicznej dla uzyskania z góry założonego wzrostu wpływów podatkowych

5. Problem maksymalizacji przychodu podatkowego z zastosowanej pomocy publicznej przy istnieniu dwóch warstw ograniczeń

Poniżej zostały przedstawione sformułowania opisowe tych problemów oraz proponowane ideowe rozwiązania. Przy rozpatrywaniu problemów decyzyjnych władz publicznych konieczne było przyjęcie następujących dodatkowych założeń:

1. Optymalizację alokacji pomocy publicznej rozwiązuje się z punktu widzenia jednego celu władz publicznych

2. Zakłada się, że udzielenie pomocy z punktu widzenia jednego celu polityki nie wymaga angażowania pomocy z punktu widzenia konieczności realizacji powiązanych zadań przedsiębiorstwa

3. Zdolności absorbcyjne w zakresie pomocy publicznej, czy też zdolności przyjęcia nowych zasobów przez poszczególne segmenty bazy podatkowej są ograniczone. Wielkości tych ograniczeń czy też maksymalnych przyrostów są z góry ustalane przez władze publiczne.

4. Władze publiczne kierują się tylko jednym kryterium: maksymalizacji wpływów podatkowych albo oszczędności pomocy publicznej

4.1. Podział środków pomocy publicznej na stymulację wzrostu efektywnego podatkowo zatrudnienia

Rząd chce przeznaczyć 2 miliardy złotych na wspieranie efektywnego podatkowo wzrostu zatrudnienia z punktu widzenia generowania podatku CIT lub PIT. Przyjęte rozwiązanie przewiduje ryczałtową dotację na utworzenie dodatkowego miejsca pracy w wysokości 20 tysięcy złotych na jedno miejsce pracy (w sumie rząd chce wesprzeć stworzenie 100.000 nowych miejsc pracy). Jest to typowe rozwiązanie stosowane w wielu krajach, między innymi w USA czy też w Polsce (dotacje z Funduszu Pracy). Określić docelowe segmenty bazy podatkowej, tak aby sumaryczny wpływ podatkowy był maksymalny. Przyjąć założenie, że zdolności absorbcyjne poszczególnych segmentów bazy podatkowej są ograniczone i roczne zatrudnienie nie może wzrosnąć bardziej niż o A=20%. Przyjęcie ograniczeń absorbcyjnych jest niezbędne dla efektywnego wykorzystania pomocy publicznej. Obliczyć możliwy przyrost wpływów podatkowych pod warunkiem, że poszczególne segmenty dokonają pełnej absorbcji bodźców podatkowych a efektywność podatkowa nie zmieni się. Obliczyć dodatkowy wpływ z podatku VAT.

Rozwiązanie

Maksymalny przyrost wpływów podatkowych w podatkach dochodowych

maxΔT_(C/P)= ∑ (EPZ(C/P)_{ijz *} ΔL_ijz, pod warunkiem, że ∑ ΔL_ijz = 100.000

^ijz

Maksymalny przyrost wpływów podatkowych w podatku VAT

maxΔT_(V)= ∑ (EPZ(V)_{ijz *} ΔL_ijz, pod warunkiem, że ∑ ΔL_ijz = 100.000

^ijz

Gdzie: T - wpływ podatkowy, L zatrudnienie, EPZ - efektywność podatkowa na 1 zatrudnionego, C/P - jeden z podatków dochodowych w zależności od formy prawnej, Δ - przyrosty, ijz - oznaczenia segmentów bazy podatkowej w których alokowano pomoc.

Zakłada się, że pomoc publiczna trafi tylko do nielicznych, najbardziej efektywnych segmentów bazy podatkowej. Dla ograniczenia pracochłonności realizacji zadania przyjęto, że na początek wystarczy uszeregować tylko 10 segmentów bazy podatkowej ze względu na efektywność podatkową w zakresie podatków dochodowych, później ewentualnie 10 następnych itp. W oparciu o dane rzeczywiste z roku 1997 zbudowano tablicę, w której zaznaczono wartości efektywności podatkowej od najwyższej do dziesiątej w kolejności.

Tabela 3

Efektywność podatkowa na 1 zatrudnionego w poszczególnych segmentach bazy podatkowej obejmujących formy prawne przedsiębiorstw oraz ich wielkości zatrudnienia

Formy prawne	Liczba zatrudnionych / Efektywność podatkowa w zakresie podatków dochodowych na 1 zatrudnionego w złotych EPZ(C/P), w nawiasie (...) uszeregowanie 10 segmentów od największej do najmniejszej efektywności
		6-20	21-50	51-100	101-250	>250
Przeds.Państwowe (PP)	3425 (6)	1336	988	999	1193
Przeds.Komunalne (PK)	2174	1228	961	983	2614
Spółki akcyjne (SA)	9894 (1)	9735 (2)	4260 (4)	4525 (3)	2872
Spółki z o.o. (SO)	4259 (5)	3411 (7)	3205 (8)	2652	2175
Spółdzielnie (SP)	251	213	339	363	465
Spółki cywilne (SC)	2278	1502	1363	1255	2886(10)
Firmy.os.fizycznych (FO)	3011 (9)	2011	2203	1221	803

Następnie przygotowano tabelę obliczeniową

Tabela 4

Obliczenia dodatkowych wpływów podatkowych z zastosowanej pomocy dla MSP

Segment	PIT/CIT na 1 zatr. w zł	VAT na 1 zatr. w tys. zł	Liczba zatr. L	Max przyrost zatr. ∆L (20% L)	Skumulowane ∆L	Liczba wspieranych miejsc pracy	∆TPIT/CIT w M zł	∆TVAT w M zł
1	2	3	4	5	6	7	8	9
S.A. 6-20	9894	21,73	6.878	1.376	1.376	1.376	13,6	29,9
S.A. 21-50	9735	29,52	17.491	3.498	4.874	3.498	34.1	103,3
SA101-250	4525	6,26	105.714	21.143	26.017	21.143	95,7	132,4
SA 51-100	4260	38,11	26.793	5.359	31.376	5.359	22,8	204,2
SO 6-20	4259	10,38	146.670	29.334	60.710	29.334	124,9	304,5
PP 6-20	3425	4,66	2.917	583	61.293	583	2,0	2,7
SO 21-50	3411	9,21	241.748	48.350	109.643	38.707	132,0	356,5
SO 51-100	3205	7,96	219.774	43.955	153.598	-	-	-
FO 6-20	3011	13,36	44.414	8.883	162.481	-	-	-
SC>250	2886	5,17	22.196	4.439	166.915	-	-	-
Razem	X	X	X	X	X	X	425,1	1133,5

1. W pierwszej kolumnie umieszczono oznaczenia segmentów bazy podatkowej według ustalonej kolejności. W kolejnych dwóch kolumnach zapisano wartości efektywności podatkowej na 1 zatrudnionego w podatkach dochodowych (CIT i PIT) oraz VAT. Dane pochodzą z poprzednich rozdziałów pracy.

2. W czwartej kolumnie zapisano liczebność zatrudnienia w poszczególnych segmentach bazy podatkowej, a w piątej maksymalne przyrosty zatrudnienia wynikające z przyjęcia ograniczenia absorbcyjnego.

3. W szóstej kolumnie wyliczono wartości skumulowanych przyrostów zatrudnienia. Warto zwrócić uwagę na wiersz segmentu SO 21-50. W tym segmencie skumulowana wartość przyrostów miejsc pracy przekracza 100.000, czyli liczbę miejsc pracy, których utworzenie chcą wspierać władze publiczne.

4. W kolejnej kolumnie wpisano liczbę wspieranych miejsc pracy przez władze publiczne . Dla poszczególnych wierszy leżących powyżej wiersza określonego w punkcie 3 przyjmujemy, że absorcji ulegają całe możliwe przyrosty miejsc pracy, a w wierszu segmentu SO 21-50 przyjmujemy liczbę wspieranych miejsc pracy jako dopełnienie wartości skumulowanej z poprzedniego wiersza i liczby 100.000 miejsc pracy.

5.W kolejnej kolumnie przedstawiono wynikowe przyrosty podatków dochodowych w kolejnym okresie pod warunkiem utrzymania stabilnych wskaźników efektywności. Wyliczono je jako iloczyn wskaźników efektywności z kolumny 2 oraz liczby wspieranych miejsc pracy z kolumny 7. W podsumowaniu uzyskano kwotę maksymalnego przyrostu podatków dochodowych w kolejnym okresie w wysokości 438,4 milionów złotych. Jest to maksymalną wysokością stanowiącą zarazem optymalne rozwiązanie przy zastosowaniu zasady pierwszej najlepszej alokacji i istniejących ograniczeń absorbcyjnych.

6. W ostatniej kolumnie wyliczono przyrosty podatku VAT wynikające z optymalnej alokacji pomocy publicznej według kryterium efektywności w podatkach dochodowych. Wyliczeń dokonano jako iloczyn kolumny 3 i 7. W podsumowaniu tej kolumny wyliczono przyrost podatku VAT w kolejnym okresie w wysokości 1133,5 milionów złotych

W zakresie przyrostu podatków dochodowych uzyskano rozwiązanie optymalne, ale niekoniecznie musi ono odpowiadać optymalnemu rozwiązaniu w zakresie podatku VAT.

4.2. Podział środków pomocy publicznej na wspieranie inwestycji stymulujących wzrost wpływów podatkowych

Rząd chce przeznaczyć 3,6 miliarda złotych na wspieranie inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw generujących wysokie wpływy podatkowe w podatku CIT lub PIT. Przyjęte rozwiązanie przewiduje granty inwestycyjne o maksymalnej wysokości do 3 milionów złotych na jedno przedsiębiorstwo pokrywające nie więcej niż 50% wartości inwestycji zwiększającej majątek trwały (przeciętnie 40%). Przedstawione kryteria spełniają wymogi udzielania pomocy publicznej stosowane przez kraje Unii Europejskiej. Celem rządu jest uzyskanie maksymalnego przyrostu w zakresie wpływów podatkowych, po to aby dalej wykorzystać wygenerowane w ten sposób środki na wspieranie inwestycji. Określić docelowe segmenty bazy podatkowej (2) BP₂, tak aby sumaryczny wpływ podatkowy był maksymalny. Wykluczyć z rozważań sekcje „pośrednictwo finansowe” oraz „handel hurtowy i detaliczny”. Przyjąć założenie, że zdolności absorbcyjne poszczególnych segmentów bazy podatkowej są ograniczone i rocznie majątek trwały nie może wzrosnąć bardziej niż o A=30% w obrębie każdego z segmentów. Przyjęcie ograniczeń absorbcyjnych jest niezbędne dla efektywnego wykorzystania pomocy publicznej. Obliczyć możliwy przyrost wpływów podatkowych w podatku PIT lub CIT oraz VAT pod warunkiem, że poszczególne segmenty dokonają pełnej absorbcji bodźców podatkowych a efektywność podatkowa nie zmieni się. Przyjąć, że pomoc publiczna generuje wpływy podatkowe w następnym okresie po wykorzystaniu pomocy.

Rozwiązanie

Maksymalny przyrost wpływów podatkowych

maxΔT= ∑ (EMT(C/P+V)_{ijz *} 0,30MT_ijz, pod warunkiem, że ∑ 0,12MT_ijz = 3,6

^ijz

Gdzie: T wpływy podatkowe, C/P +V - suma podatku dochodowego i VAT, MT majątek trwały, ijz - segmenty bazy podatkowej w których ulokowano pomoc publiczną, Δ - przyrost

Przy pełnej realizacji zapisanych w przykładzie założeń można z 3,6 miliardów grantów inwestycyjnych wygenerować ponad 3,3 miliarda wpływów podatkowych. Zdecydowana większość pomocy publicznej, według danych z 1997 roku byłaby lokowana w przemyśle i budownictwie. Znaczenie pozostałych sekcji jest nieistotne. Dane te pokazują również ogromny potencjał generowania wpływów podatkowych przez te dwie sekcje. Uzyskane rozwiązanie jest optymalne, przy przyjęciu istniejących ograniczeń i założeń.

4.3. Alokacja pomocy kapitalizacyjnej dla małych i średnich przedsiębiorstw stymulującej wzrost wpływów podatkowych

Rząd widzi konieczność wspierania budowy kapitału w sferze przedsiębiorstw. Wzorem brytyjskiego Enterprise Investment Scheme polscy indywidualni inwestorzy mogą uzyskać ulgę podatkową w wysokości do 20% ich inwestycji w kwalifikowane małe firmy do wysokości 300 tys. złotych rocznie. Oznacza to, że przy kwocie ulgi 300 tys. złotych wartość inwestycji musi wynieść 1,5 miliona złotych. Rząd chce udzielić ulg podatkowych inwestorom w wysokości 1,2 miliarda złotych, generując tym samym 6 miliardów złotych nowego kapitału przeznaczonego na inwestycje w sektorze MSP. Środki z inwestycji muszą być wykorzystane na powiększenie majątku trwałego i obrotowego (czyli na aktywa). Dokonać alokacji pomocy kapitalizacyjnej w wysokości 1,2 miliarda złotych w poszczególnych segmentach bazy podatkowej, tak aby maksymalizować wpływy podatkowe państwa. Wykluczyć z rozważań sekcje „pośrednictwo finansowe” oraz „handel hurtowy i detaliczny”. Przyjąć założenie, że zdolność absorbcyjna poszczególnych segmentów bazy podatkowej BP₂ może zwiększyć wartość ich aktywów o 20% rocznie. Jaka będzie wysokość dodatkowych wpływów podatkowych PIT lub CIT oraz VAT, przy założeniu, że efektywność podatkowa majątku jest stała, a wpływy podatkowe z tytułu zastosowania dodatkowego majątku powstają po roku od uruchomienia pomocy publicznej. Jaki będzie okres zwrotu pomocy publicznej, przyjmując, że stopa dyskontowa jest równa zero. Przyjęcie takiego założenia jest uzasadnione jeżeli strumień dochodów będzie otrzymywany bezterminowo.

Rozwiązanie

Podobne jak powyżej. Po wyliczeniu maksymalnych wpływów podatkowych T_max uzyskanych z pomocy publicznej G, można wyliczyć stopę zwrotu z pomocy publicznej w jednym roku równą

r = T_max/G

Okres zwrotu pomocy publicznej przy przyjęciu powyższych warunków ograniczających

N = G/T_max

Wyliczona stopa zwrotu wyniosła r=1302,59/1200*100= 108,5%, natomiast okres zwrotu wyniósł N=1200/1302,59= 0,92 roku, przy przyjęciu założeń i ograniczeń przedstawionych w przykładzie. Przy pełnej realizacji zapisanych w przykładzie założeń można z 1,2 miliarda ulg podatkowych w ramach pomocy kapitalizacyjnej na powiększenie aktywów MSP wygenerować około 1,3 miliarda złotych wpływów podatkowych w kolejnym roku. Uzyskane rozwiązanie jest optymalne, przy przyjęciu istniejących ograniczeń i założeń.

5. Wnioski z analizy możliwości wykorzystania kryterium efektywności podatkowej do alokacji pomocy publicznej do sektora MSP

Przedstawione w artykule możliwości wykorzystania kryterium efektywności podatkowej do alokacji pomocy publicznej pokazują, że zagadnienie pomocy publicznej dla przedsiębiorstw można powiązać z uzyskiwaniem bezpośrednich korzyści podatkowych przez skarb państwa. Ścisłe powiązanie nakładów rozwojowych państwa z uzyskiwanymi korzyściami przez społeczeństwo wydaje się być właściwym kierunkiem działania. Pomoc publiczna w Polsce powinna w coraz mniejszym stopniu mieć charakter interwencji w przypadku niedoskonałości rynku, a w coraz większym stopniu powinna być inwestycją rozwojową. Inwestycją, z której społeczeństwo ma prawo oczekiwać konkretnych korzyści. Przedstawione w pracy przykłady wykorzystania metod programowania matematycznego pokazują, że mogą one być z powodzeniem wykorzystywane do optymalizacji sektora publicznego, w tym przypadku do polepszania właściwości segmentów bazy podatkowej poprzez optymalną alokację pomocy publicznej do poszczególnych segmentów bazy podatkowej obejmujących sektor MSP.

Problematyka ekonomiki bazy podatkowej, składającej się z szeregu segmentów, charakteryzujących się zróżnicowaną efektywnością podatkową jest nowym podejściem badawczym w ekonomii. Podejście to daje szerokie możliwości wykorzystania dorobku metod matematyczno-statystycznych w zakresie badania wpływu instrumentów podatkowych na zmiany w poszczególnych segmentach i wnioskowaniu na tej podstawie o bazie podatkowej w sposób uwzględniający istniejące, złożone zależności.

Acs Z., Audretsch D., 1992, The Social and Economic Impact of Entrepreneurship, w; The State of Art Of Entrepreneurship, Kent Publishing, Boston

Atkinson A.B., Stiglitz J.E., 1980, Lectures on Public Economics, McGraw-Hill Book Company (UK) Limited, London

Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A, Szczurek T., 2003, Finansowanie Biznesu Technologicznego, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa-Gdynia

Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A., 2002, Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw o zaawansowanych technologiach. Rozwiązania światowe i polskie programy regionalne, Część I, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa

Bednarski L., 2001, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa

Bellman R.E., Dreyfus S.E., 1967, Programowanie Dynamiczne, PWE, Warszawa

Bregman A., Fuss M., Haim R., 1998, The Effects of Capital Subsidation on Israeli Industry, National Bureau of Economic research, Cambridge, Working paper 6788

Czekaj J., Dresler Z., 2002, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Postawy teorii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Diamond P.A., Mirrless J.A., 1971, Optimal taxation and public production I-II, “American Economic Review” vol. 61

Entrepreneurship and Growth: Tax Issues, 2002, OECD, Directorate for Science, Technology and Industry, Paris

Feldstein M., 2002, The Role for Discretionary Fiscal Policy in a Low Interest Rate Environment, National Bureau of Economic Research, Working Paper 9203, Cambridge

Goolsbee A., 1997, Taxes, Organizational Form, and the Deadweight Loss of the Corporate Income Tax, National Bureau of Economic Research, Working Paper 6173, Cambridge

Grabowski M.H., Kulawczuk P., 1990, Kapitał i inne techniki finansowania rozwoju małych przedsiębiorstw, "Gazeta przemysłowa", nr 22/1990

Grabowski M.H., Kulawczuk P., 1991, Finansowe wspieranie rozwoju małych przedsiębiorstw, Rozwiązania światowe i ich adaptacja do warunków polskich, zeszyt nr 9 z serii Transformacja gospodarki, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk

Gruber J., Saez E. 2000, The Elasticity of Taxable Income: Evidence and Implications, National Bureau of Economic Research, Working Paper No 7512, Cambridge

Guellec D., B. Van Pottelsberghe, 2000, The Impact of public R&D expenditure on business R&D, Paris, OECD STI Working Papers No. 2000.4

Hall B.H., Reenen J.,1999: How effective are Fiscal Incentives for R&D? A Review of the Evidence, National Bureau of Economic Research, Cambridge, working paper 7098

Heady C., 1993, Optimal Taxation as a Guide to Tax Policy: A Survey, “Fiscal Studies” vol. 14, no 1 pp. 15-41

Hendriks K. , Amit R., Whistler D., 1997, Business Taxation of Small and Medium-sized Enterprises in Canada, The University of British Columbia, Working Paper 97-11, Prepared for the Technical Committee on Business Taxation

Kulawczuk:P., 2004, Efektywność podatkowa małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk

Prawo działalności gospodarczej, 1999, ustawa z dnia 17 grudnia 1999 roku, Dziennik Ustaw z dnia 17 grudnia 1999 nr 101, poz. 1178

Ramsey F.P., 1927, A contribution to the theory of taxation, “Economic Journal”, vol. 37

Scarpetta S. Tressel T.,2002, Productivity and convergence in a panel of OECD industries: Do regulations and institutions matter?, Paris OECD Economics Department Working Papers No 342

Slemrod J. Kopczuk W., 2000, The Optimal Elasticity of Taxable Income, National Bureau of Economic Research, Working paper 7922

Sobczyk M., 2000, Statystyka. Podstawy teoretyczne, przykłady - zadania, Wyd. UMCS. Lublin , s. 176-177

Stern S., Porter M.E., Furman J.L., 2000, The Determinants of National Innovation Capacity, National Bureau of Economic Research, Cambridge, working paper 7678

Stiglitz J.E., 1987, Pareto Efficient and Optimal Taxation and the New New Welfare Economics, National Bureau of Economic Research, Working paper 2189, Cambridge,

Structural Policies and Growth, 2003, OECD, Paris

Twornicka H., 1993, Popieranie inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych, "Przegląd organizacji" 10/93

Przedstawione w poniższym artykule spostrzeżenia badawcze oparte są w części o wyniki badawcze pracy autora w ramach projektu badań własnych pt. Efektywność podatkowa małych i średnich przedsiębiorstw, dofinansowanego przez Uniwersytet Gdański.

Stosowanie polityki strukturalnej opartej na powyższych kryteriach jest zalecane przez OECD por np. Structural Policies and Growth, OECD, Paris 2003, s. 21

Hall B.H., Reenen J.,: How effective are Fiscal Incentives for R&D? A Review of the Evidence, National Bureau of Economic Research, Cambridge 1999, working paper 7098

Tamże s. 25 Kanada, s 27 USA.

Por. np. Guellec D., B. Van Pottelsberghe, The Impact of public R&D expenditure on business R&D, Paris 2000, OECD STI Working Papers No. 2000.4 oraz Scarpetta S. Tressel T., Productivity and convergence in a panel of OECD industries: Do regulations and institutions matter?, Paris 2002, OECD Economics Department Working Papers No 342

Structural Policies and Growth, OECD, wyd. cyt., s. 20

Stern S., Porter M.E., Furman J.L., The Determinants of National Innovation Capacity, National Bureau of Economic Research, Cambridge 2000, working paper 7678

Tamże s. 33

Na przykład osiąganie poniżej 70% średniego dochodu w krajach UE.

Bregman A., Fuss M., Haim R., The Effects of Capital Subsidation on Israeli Industry, National Bureau of Economic research, Cambridge 1998, Working paper 6788, s. 21-23

Zgodnie z ustawą o pobudzaniu inwestycji z 1959 roku Izrael podzielono na kilka stref priorytetowych dla gospodarki: strefę A, strefę B i region centralny. Pomoc udzielana firmom jest uzależniona od ich lokalizacji i różni się w poszczególnych strefach. Szczegółowo na ten temat porównaj pracę: Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A. : Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw o zaawansowanych technologiach. Rozwiązania światowe i polskie programy regionalne, Część I, s. 68-69, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2002.

Przemysław Kulawczuk: Efektywność podatkowa małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004

Prawo działalności gospodarczej, ustawa z dnia 17 grudnia 1999 roku, Dziennik Ustaw z dnia 17 grudnia 1999 nr 101, poz. 1178. W praktyce ustawa ta zmieniła nieznacznie także wielkości graniczne zatrudnienia dla MSP: małe firmy to firmy posiadające mniej niż 50 pracowników, a średnie - mniej niż 250.

Z boku miar podano ich symbole.

W pracy przyjęto, że sformułowanie zatrudnienie obejmuje zarówno pracowników przedsiębiorstw jak i przedsiębiorców ( pracujących we własnych firmach właścicieli).

Wielkości te obejmują tylko wartość podatku PIT płaconego przez właścicieli a nie przez pracowników.

Bednarski L., Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 108

W spółkach akcyjnych na 50 grup podatki dochodowe płaciło 34, w spółkach z o.o., na 50 grup ogółem podatki dochodowe płaciło 31, w spółkach cywilnych na 50 grup ogółem podatki dochodowe płaciło 17, w firmach osób fizycznych na 50 grup ogółem podatki dochodowe płaciło 25 grup.

Badanie miało charakter pełny lub też wyczerpujący. Uwzględniono wszystkie grupy płacące podatki dochodowe. Nie ma więc potrzeby testowania hipotezy o statystycznej istotności wskaźnika korelacji Pearsona. „Hipotezą statystyczną nazywamy każdy sąd (przypuszczenie) dotyczący populacji generalnej, wydany bez przeprowadzania badania wyczerpującego.” Cyt. za Sobczyk M., : Statystyka. Podstawy teoretyczne, przykłady - zadania, Wyd. UMCS. Lublin 2000, s. 176-177

Na przykład bodźców pro-podażowych, sprzyjających zwiększeniu produkcji, inwestycji i efektywności gospodarowania przedsiębiorstw. Zagadnienie możliwości stosowania bodźców podatkowych zostanie omówione szerzej w rozdziale 12.

W praktyce firmy nie płacące podatków to firmy o wartości podatków równej zero. W takim przypadku nie ma technicznej możliwości wyliczenia wartości współczynników korelacji pomiędzy efektywnością podatkową (równą zero) a efektywnością ekonomiczną.

Jeżeli zaakceptujemy, że bodźce podatkowe mogą wspierać procesy inwestycyjne w przedsiębiorstwach to przyjęcie założenia, że efekt bodźców podatkowych występuje w kolejnym okresie rocznym, od dokonania wydatków na inwestycje (wspieranych bodźcami), może być bliskie rzeczywistości. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku procesy inwestycyjne uległy znaczącemu przyspieszeniu w związku z zastosowaniem standardowych modułowych obiektów (hal produkcyjnych) oraz automatycznych linii produkcyjnych - do szybkiego montażu. W rezultacie duża część inwestycji produkcyjnych i usługowych może być zrealizowana w przeciągu kilku - kilkunastu miesięcy. Obserwacja ta nie dotyczy tylko inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw ale również części inwestycji firm dużych.

Acs i Audretsch podali, w oparciu o badania przeprowadzone w USA w latach 80-tych, że małe firmy generują 322 innowacje na milion pracowników w stosunku do 255 w firmach wielkich. Porównaj: Acs Z., Audretsch D., The Social and Economic Impact of Entrepreneurship, w; The State of Art Of Entrepreneurship, Kent Publishing, Boston 1992

Zakładamy, że wzrost elastyczności podaży pracy wobec dochodu przekłada się na wzrost efektywności podatkowej.

Bellman R.E., Dreyfus S.E., Programowanie Dynamiczne, PWE, Warszawa 1967

Tamże s. 17

Spełniono zatem postulat Bellmana i Dreyfusa ujęty w sformułowaniu: „Jest rzeczą zabawną, że większość przykładów podawanych dla zilustrowania potęgi rachunku różniczkowego (...) w ogóle nie wymaga zastosowania rachunku różniczkowego; można je rozwiązać lepiej i ściślej za pomocą znacznie bardziej elementarnej teorii nierówności”. Tamże s. 15.

W przedstawionym artykule pominięto wyprowadzanie założeń matematycznych rozwiązania. W uproszczeniu przyjęto, że nakłady pomocowe alokowane są do najbardziej efektywnych podatkowo segmentów bazy podatkowej aż do wyczerpania ich zdolności absorbcyjnych, a następnie do mniej efektywnych itd., aż do wyczerpania kwoty pomocy. Pełny dowód matematyczny słuszności tego postępowania zawarto w pracy [P. Kulawczuk 2004].

Przy wykorzystaniu programu komputerowego OSB + 3.0. uzyskano wyniki 425,12 milionów wpływów podatkowych CIT i PIT.

Problematyka wspierania inwestycji w MSP omówiona została w wielu pracach. Porównaj na przykład: Twornicka H., Popieranie inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych, "Przegląd organizacji" 10/93; Grabowski M.H., Kulawczuk P., Finansowe wspieranie rozwoju małych przedsiębiorstw, Rozwiązania światowe i ich adaptacja do warunków polskich, zeszyt nr 9 z serii Transformacja gospodarki, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 1991; Grabowski M.H., Kulawczuk P., Kapitał i inne techniki finansowania rozwoju małych przedsiębiorstw, "Gazeta przemysłowa", nr 22/1990

Entrepreneurship and Growth: Tax Issues, OECD, Directorate for Science, Technology and Industry, Paris February 2002, s. 16. Bardzo często różne formy pomocy kapitalizacyjnej udzielane są przedsiębiorstwom innowacyjnym czy wykorzystujących nowoczesne technologie. Porównaj na przykład: Bąk M., Kulawczuk P., Szcześniak A, Szczurek T., Finansowanie Biznesu Technologicznego, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa-Gdynia-Denver 2003

W Wielkiej Brytanii jest to kwota 150 tys. GBP.

Por na przykład: Czekaj J., Dresler Z., : Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Postawy teorii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 28

1

---