Podatki
Wykład 1
Istota i funkcje podatków
Podatki pojawiły się w starożytności, stanowią formę daniny publicznej -są podstawowym źródłem środków niezbędnych do realizacji zadań publicznych i społecznych realizowanych przez państwo, samorządy terytorialne i inne związki publiczno-prawne. Pierwotnie daniny były pobierane w naturze np. dziesięcina, a także w postaci świadczeń osobistych-obowiązkowa służba wojskowa. Gdy pojawił się pieniądz państwo zaczęło pobierać daniny publiczne w tej formie. Pieniężnie daniny pieniężne przybrały postać podatków i opłat publicznych.
Opłaty publiczne są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są pobierane za wykonane czynności urzędowe i za usługi publiczne np. akt małżeństwa. Opłaty publiczne stanowią drugorzędne źródło dochodów publicznych. W dochodach tych dominujące są podatki.
Podatki nakładane są na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. W wyniku opodatkowania władza publiczna przejmuje część ich dochodów i bierze udział w podziale produktu i dochodu narodowego.
Podatki korygują jednocześnie rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Dochody te są niezbędne tej władzy dla ponoszenia wydatków związanych z realizacją różnego rodzaju zadań realizowanych przez tą władzę. W kwestii jakie zadania powinna realizować władza publiczna (państwo) istnieje rozbieżność poglądów zwolenników doktryn neoliberalnych i socjaldemokratycznych. Pierwsi uważają, że państwo i inne związki powinny realizować wąsko rozumiane zadania publiczne w dziedzinie obrony narodowej, bezpieczeństwa wewnętrznego, ochrony środowiska, dróg publicznych.
Zwolennicy doktryn neoliberalnych uważają, że usługi socjalno-kulturalne powinny być skomercjalizowane z wyjątkiem szczepień ochronnych, które powinny być obowiązkowe i bezpłatne bo zapobiegają epidemiom z wyjątkiem szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego. Jednocześnie uważają, że państwo nie powinno gwarantować zabezpieczenia społecznego na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia. W rynkowej gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej jest wąski i podatki mogą być niskie. Przeciwieństwem gospodarki neoliberalnej jest gospodarka socjaldemokratyczna-państwo, samorządy terytorialne świadczą nieodpłatnie wąsko rozumiane usługi publiczne oraz usługi socjalno-kulturalne. Państwo gwarantuje zabezpieczenie społeczne na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności.
Zakres zadań władzy publicznej jest szeroki i podatki muszą być wysokie. Model gospodarki socjaldemokratycznej przyjęły kraje skandynawskie-Szwecja, Francja, Belgia (kraje powszechnie znane z wysokich podatków). W USA oraz Japonii przyjęto model zbliżony do gospodarki neoliberalnej. W systemie demokracji parlamentarnej wyborcy głosując na odpowiednią partię pośrednio wypowiadają się za określonym systemem gospodarki rynkowej i systemem podatkowym.
Model gospodarki neoliberalnej bardziej odpowiada interesom bogatych natomiast model gospodarki socjaldemokratycznej odpowiada interesom biednych.
Zwolennicy doktryn neoliberalnych uważając, że podatki powinny pełnić funkcję fiskalną, postulują by podatki były neutralne. Tak skonstruowane aby nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. Uznają ten mechanizm jako doskonały regulator gospodarki. Żaden podatek w praktyce nie jest neutralny.
Podatki powodują uszczuplenie zasobów pieniężnych osób fizycznych i jednostek gospodarczych i zmuszają te podmioty do zmiany zachować. W przypadku osób fizycznych podatki powodują spadek skłonności do oszczędzania. Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne zmuszone są do ograniczenia konsumpcji i zmiany jej struktury, zwiększenia spożycia dóbr normalnych i podrzędnych, zmniejszenia zakupu dóbr luksusowych.
W przypadku jednostek gospodarczych podatki powodują spadek skłonności do inwestowania, obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do ograniczenia skali prowadzonej działalności gospodarczej.
Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanej, gdy spełnia warunki: jest podatkiem powszechnym, nie przewiduje żadnych zwolnień podmiotowych i przedmiotowych. W podatku tym stosowane są tylko dwie stawki podatkowe-stawka zerowa tylko w odniesieniu do eksportu i stawka podstawowa w odniesieniu do wszystkich pozostałych czynności opodatkowanych omawianym podatkiem.
Polski podatek od wartości dodanej nie jest neutralny-jest to podatek od towarów i usług. Przewiduje on zwolnienia przedmiotowe i ponadto oprócz stawki zerowej i 22 % występuje w nim stawka obniżona 7 % na produkty o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji oraz stawka przejściowa 3 % na nieprzetworzone produkty rolnicze.
W praktyce w większości państw na świecie podatki celowo wykorzystywane są nie tylko w celach fiskalnych ale także nie fiskalnych w celu oddziaływania na życie społeczne. W niektórych krajach podatki są ważnym instrumentem polityki pro rodzinnej. Zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie. Przykładem państw, które prowadzą wyraźna politykę pro rodzinną jest Francja, RFN. W Polsce w latach 90-tych dramatycznie spadła liczba urodzeń, w 2000 roku stopa przyrostu naturalnego była zerowa. Liczba zgonów była o kilka tysięcy wyższa od liczby urodzeń. W Polsce podatkiem pro rodzinnym w pewnym stopniu jest podatek od osób fizycznych ponieważ istnieje możliwość wspólnego opodatkowania się małżonków. Jest to podatek bardzo niesprawiedliwy.
Wykład 2
W gospodarce rynkowej podatki są wykorzystywane w celach pozafiskalnych głównie jako instrument oddziaływania na gospodarkę. Wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:
Funkcja alokacyjna - polega na wykorzystaniu podatków w celu skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury produktu krajowego brutto. Sam mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji czynników produkcji i kształtowania odpowiedniej struktury produktu krajowego brutto. Np. w latach 90-tych połowa kontraktów została zrealizowana w Warszawie i okolicach. W Polsce w latach 90-tych podatki w szerokim zakresie były wykorzystywane w celach alokacyjnych, jednak funkcja ta w latach 1989-1990 stopniowo była ograniczana.
W celach alokacyjnych wykorzystywane są w Polsce podatki dochodowe np. podatki dochodowe od osób fizycznych oraz podatki od wydatków (konsumpcyjne), czyli podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy.
W przypadku podatków dochodowych państwo zachęca ulgami podatkowymi do ponoszenia wydatków na cele preferowane przez siebie. Ulgi najbardziej są rozbudowane w podatku od osób fizycznych. Zachęcają podatników do darowizn, do modernizacji i remontu mieszkania, zakupu działki budowlanej, zakupu nowego mieszkania, kształcenia się, do prywatnego leczenia się. Gdyby tych ulg nie było wydatki na wyżej wymienione cele byłyby niższe.
W celach alokacyjnych wykorzystywane jest także podatek od towarów i usług. Towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką 7 %, są tańsze, wyższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Również w celach alokacyjnych wykorzystywany jest podatek akcyzowy. Państwo nakładając wysoką akcyzę na wyroby spirytusowe i tytoniowe przyczynia się do wzrostu cen tych wyrobów i obniżenia ich konsumpcji. Zapobiega w ten sposób patologiom społecznym i pogarszaniu się stanu zdrowotnego społeczeństwa.
Funkcja stabilizacyjna. Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi o charakterze średniookresowym. Jednym z celów gospodarki jest obniżenie amplitudy wahań cyklicznych. W okresie recesji rząd powinien prowadzić ekspansywną politykę fiskalną - obniżyć podatki i zwiększyć niektóre wydatki publiczne. Taka polityka przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. W fazie bumu gospodarczego, gdy występują przegrzania koniunktury gospodarczej np. wzrost stopy inflacji, pogłębianie się nierównowagi bilansu płatniczego, państwo powinno obniżyć niektóre wydatki publiczne, zwiększyć podatki. Taka polityka hamuje nadmierną ekspansję gospodarki. W gospodarce rynkowej działają automatyczne stabilizatory koniunktury. Ograniczają one samoczynnie wahania cykliczne gospodarki. W Polsce funkcje stabilizowania koniunktury pełnią podatki dochodowe od osób fizycznych , zasiłki dla bezrobotnych oraz wydatki na pomoc społeczną.
Funkcja dystrybucyjna. Zmieniają proporcje podziału dochodów wynikające z działania mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy przyczynia się do pogłębiania różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. W Polsce w latach 90-tych znacznie pogłębiły się różnice dochodów z pracy uzyskiwanych przez osoby fizyczne. Osoby fizyczne uzyskują również dochód w formie świadczeń społecznych wypłacanych z funduszy np. zasiłki dla bezrobotnych, renty, emerytury. Drastyczne różnice w poziomie dochodów występujące między osobami fizycznymi są w większym lub mniejszym stopniu redukowane. Różnice dochodowe między osobami fizycznymi powinny być redukowane poprzez podatki między innymi dlatego, że krańcowa użyteczność dochodu spada wraz z jego wzrostem.
Przy danym produkcie krajowym brutto można podnieść poziom dobrobytu społecznego samą redystrybucją dochodów. Część dochodów należy przyjąć a zgromadzone środki częściowo przeznaczyć na świadczenia społeczne dla osób o najniższych dochodach, np. stypendia socjalne, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki macierzyńskie i inne. Zdolności do uzyskiwania dochodów są mocno zróżnicowane.
Podatkami określamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gospodarczych na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym. Stanowią one podstawowe źródło dochodów publicznych i umożliwiają władzy realizację ich zadań. Współcześnie we władztwo podatkowe wyposażone jest państwo a niekiedy samorząd terytorialny. Aby dane świadczenie pieniężne można było nazwać podatkiem powinno charakteryzować się wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatków. Nieważna jest nazwa danego świadczenia. W Polsce do podatków należy zaliczyć poza świadczeniami pieniężnymi oficjalnie nazwanymi podatkami cła, składkę ubezpieczenia społecznego, składki i wpłaty na różnego rodzaju fundusze celowe jeżeli mają one charakter przymusowy. Szeroko rozumianym podatkiem jest wpłata z zysku dokonywana przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa. Aktualnie wpłata ta wynosi 15 % z zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym. W Polsce podatki w wyjątkami nie są wysokie. Wyjątkiem jest podatek od towarów i usług, ze stawką 22 % - jedną z najwyższych na świecie, oraz akcyza na wyroby spirytusowe.
Przymusowy charakter podatków wynika z istoty władzy publicznej, która może ustanowić obowiązek płacenia podatków przez pewne grupy osób fizycznych i prawnych a w razie potrzeby może ten obowiązek wyegzekwować w drodze przymusu. Nakładanie podatków nie wymaga zgody społeczeństwa. Podatki są jednostronnie ............ przez państwo a niekiedy przez samorząd terytorialny. Ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy państwem a podatnikami.
W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają pośredni wpływ na kształt systemu podatkowego poprzez głosowanie na określona partię. Podatek jest bezzwrotny. Zapłata podatku oznacza definitywne przewłaszczenie przez państwo części środków pieniężnych podatnika. Jeżeli podatek został naliczony i pobrany w sposób prawidłowy to w żadnych okolicznościach nie podlega zwrotowi. W przypadki nadpłat, są one zwracane podatnikom bezpośrednio na ich konto bankowe tylko w okolicznościach ściśle określonych prawem. W pozostałych przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym. Podatnikom nie przysługują żadne roszczenia do świadczenia wzajemnego ze strony państwa. Podatek jest świadczeniem bez ekwiwalentnym. Podatek jest świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym. Podatki są nakładane na określone grupy podatników według zasad prawnych. Żaden podatek nie ogranicza się do jakiegoś określonego przypadku i konkretnej osoby. Każdy znajdujący się w sytuacji określonej prawem zobowiązany jest zapłacić dany podatek w określonej kwocie w terminie wyznaczonym. Z ogólności podatku wynika postulat aby miały one charakter powszechny. Wszyscy powinni być podatnikami danego podatku jeśli spełniają określone warunki. W praktyce nie wszystkie podatki mają charakter powszechny. Niektórzy korzystają w przywilei podatkowych i są opodatkowani na korzystnych dla siebie zasadach.
Klasyfikacja podatków według przedmiotu opodatkowania
Możemy wyróżnić 4 grupy podatków:
podatki majątkowe, podatki przychodowe, podatki dochodowe, podatki od wydatków (kons.)
Podatki majątkowe
Podatki od posiadanego majątku-przedmiotem opodatkowania jest cały posiadany majątek lub też jego niektóre składniki. Należą one do grupy najstarszych podatków. Charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Mało rozpowszechnione są oszustwa podatkowe, gdyż podatnikom trudniej ukryć przed fiskusem posiadany majątek niż uzyskiwany dochód. Istniejące różnego rodzaju księgi majątkowe utrudniają podatnikom od uchylania się od obowiązku podatkowego poprzez zatajenie faktu posiadanego majątku. Podatki te są od znamion zewnętrznego bogactwa. Majątek podatnika może być traktowany jako skapitalizowany dochód. Powstaje on w wyniku przeznaczenia części dochodu na oszczędności. Gdyby podatnik cały dochód przeznaczał na konsumpcję jego majątek byłby zerowy.
W Polsce podatki od posiadanego majątku są stosunkowo liczne i w całości zasilają budżety gmin. Odgrywają one drugorzędną rolę w polskim systemie podatkowym. Należą do nich:
podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych, podatek od posiadania psów, podatek rolny, podatek leśny.
Największe znaczenie w dochodach gmin ma podatek od nieruchomości. Podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości oraz użytkownicy wieczyści nieruchomości lub ich części. Przedmiotem opodatkowania są budynki, budowle, grunty przeznaczone na cele nie rolnicze i nie leśne. Podstawą opodatkowania budynków jest ich powierzchnia użytkowa w m² , budowli-ich wartość początkowa ustalona dla celów odpisów amortyzacyjnych, gruntów-ich powierzchnia w m².
Budynki i grunty są opodatkowane stawkami kwotowymi od m², natomiast budowle stawką procentową. Maksymalne stawki podatku od nieruchomości określa ustawa o podatkach i opłatach. Upoważnia ministra finansów do ich corocznej waloryzacji w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązujące w danej gminie stawki podatku uchwala rada gminy. Stawki te nie mogą być o ponad 50% niższe od maksymalnych stawek ustawowych. Są one jednolite na terenie danej gminy. W przypadku budynków i gruntów wysokość podatku przy danych stawkach kwotowych zależy jedynie od ich powierzchni. Podatek od nieruchomości w aktualnym kształcie pomija od wartości wynikowej nieruchomości oraz uzyskiwanych czynszów dzierżawy. Położenie danej nieruchomości i jej standard mają wpływ na cenę rynkową nieruchomości i wysokość czynszu dzierżawy. Ceny nieruchomości są z reguły silnie zróżnicowane na terenie danej gminy. W przypadku Poznania najwyższe ceny uzyskują nieruchomości położone na Sołaczu i w pobliżu Cytadeli. Od kilkunastu lat wysuwany jest postulat zastąpienia podatku od nieruchomości a w bardziej radykalnych propozycjach podatku rolnego i leśnego jednym podatkiem - katastralnym. Podstawą opodatkowania w tym podatku ma być wartość rynkowa danej nieruchomości. Po wprowadzeniu tego podatku posiadacze nieruchomości o wysokim standardzie zapłacą o wiele wyższy podatek niż obecnie i odwrotnie. Wprowadzenie podatku katastralnego przyczyni się do bardziej racjonalnego wykorzystywania gruntów zwłaszcza w miastach i otaczających gminach. Podatek ten będzie zmuszał podmioty do bardziej intensywnych zabudowań. Wprowadzenie podatku katastralnego jest uzależnione od wprowadzenia kompletnego rejestru wszystkich nieruchomości w Polsce, określenia ich właścicieli i wartości rynkowej. Wprowadzenie tego podatku będzie trudne gdyż, elity sprawujące władzę są właścicielami nieruchomości o wysokim standardzie położnych w atrakcyjnych miejscach, nie chcą tego podatku, ponieważ zdają sobie sprawę, że będą musieli zapłacić dużo wyższy podatek.
Podatek od środków transportowych-podmiotami są osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych. Do końca 1997 roku podatkiem tym były opodatkowane wszelkie środki transportowe napędzane silnikiem. Podatek ten zakładał opodatkowanie stawkami rocznymi uzależnionymi od rodzaju pojazdu, a w przypadku samochodów osobowych od pojemności silnika. Wadą tego podatku jest pomijanie częstotliwości korzystania z dróg publicznych. Pierwotnie zakładano całkowitą likwidację tego podatku i połączono z podniesieniem stawek akcyzy na paliwa silnikowe. Zmianom tym było przeciwne lobby rolnicze i samorządowe. Ograniczono zakres środków transportowych do samochodów ciężarowych, ciągników siodłowych i balastowych, przyczep i naczep o ładowności powyżej 5 ton z wyjątkiem wykorzystywanych na cele rolnicze traktora oraz autobusów. Nieco podwyższono stawki akcyzy na paliwa. Maksymalne stawki tego podatku określa ustawa o podatkach i opłatach lokalnych. Są one corocznie waloryzowane przez ministra finansów w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązują stawki w danej gminie, które ustala rada gminy. Podatek ten powinien być całkowicie zlikwidowany i nieznacznie podnieść stawkę akcyzy na olej napędowy.
Podatek od posiadania psów-są nim opodatkowane osoby fizyczne posiadające psa. Maksymalna stawka od 1 psa określona jest w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych i jest corocznie waloryzowana przez ministra finansów. Faktycznie obowiązującą stawkę uchwala rada gminy. Aktualnie stawka ta wynosi nieco ponad 33 zł rocznie. Wpływy z tego podatku są bardzo małe co wynika z małej stawki oraz rozpowszechnionych oszustw podatkowych. Podatek ten powinien być wyższy dla agresywnych psów.
Podatek rolny-są nim opodatkowane gospodarstwa rolne. Podatkiem tym są opodatkowane osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające odpowiedzialności prawnej będące właścicielami lub użytkownikami użytków rolnych. Podstawą opodatkowania jest liczba hektarów przeliczeniowych danego gospodarstwa rolnego. Liczbę tę ustala się z uwzględnieniem użytków rolnych, sposobu użytkowania gruntów, jakości gleb i położenia gospodarstwa rolnego. Polska podzielona jest na 4 okręgi podatkowe. Wielkopolska należy do I okręgu z najwyższymi przelicznikami hektarów. Obowiązują stawki kwotowe z jednego hektara przeliczeniowego. Stanowi ona wartość 2,5q żyta z jednego hektara przeliczeniowego.
Podatek leśny-są nim opodatkowane lasy. Za las uznawany jest grunt zalesiony o powierzchni co najmniej 0,10 hektara. Podstawą opodatkowania są hektary przeliczeniowe lasów. Obowiązuje stawka kwotowa stanowiącego wartość 0,200 m³ drewna iglastego. Są zwolnione z opłacania podatku w drzewostanie do 40 lat a także wpisane do rejestru zabytków.
Wykład 3
Podatki od znamion praw majątkowych tj. od nabycia lub zbycia tych praw
W Polsce mamy podatek tego typu-to podatek od spadków i darowizn. Są nim opodatkowanie osoby fizyczne . Spadki i darowizny otrzymane przez osoby prawne traktowane są jako źródło ich przychodów i są opodatkowane podatkiem od osób prawnych. W Polsce spadki i darowizny są opodatkowane na tych samych zasadach i w tej samej wysokości . Niekiedy jednak zgłaszany jest postulat aby wyższymi stawkami były opodatkowane spadki a nie darowizny. Uważa się że dzięki temu właściciele praw majątkowych przekazaliby chętniej swój majątek następcom w formie darowizny. Jest to podatek progresywny. Wysokość stawek rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów ustalana według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Podatnicy w tym podatku podzieleni są na trzy grupy: w zależności od osobistego stosunku do osoby od której lub po której zostały nabyte rzeczy majątkowe. Do I grupy należą osoby związane najściślej węzłem rodzinnym (żona,mąż,matka,ojciec,syn,córka,synowa,zięć,macocha,ojczym,rodzeństwo,teść,teściowa,
pasierb,pasierbica). Do II grupy należą dalsi krewni i dalsi powinowaci. Do III grupy zalicza się innych nabywców-osoby niespokrewnione. Kwota wolna opodatkowania jest najwyższa w I grupie podatkowej. Stawki podatkowe w I grupie wynoszą 3-7%, w II grupie 7-12%, w III grupie 12-20%. Przewidziane są zwolnienia od opodatkowania gdy przedmiotem nabycia jest przedsiębiorstwo lub jego składniki. Ponadto zwolnione jest nabycie lokalu mieszkalnego lub domu mieszkalnego (jednorodzinnego) przez podatników I grupy podatkowej do 110 m². Podatek od spadków i darowizn w całości zasila budżety gmin, jego znaczenie w dochodach budżetów gminnych jest bardzo małe, porównywalne za znaczeniem podatku od posiadania psów.
Podatki od obrotu majątkowego-od 1.01.2001 r. mamy w Polsce podatek tego typu, jest nim podatek od czynności cywilno-prawnych:umowa sprzedaży, umowa zamiany rzeczy i praw majatkowych, ustanowienie hipoteki, umowa pożyczki, umowa poręczenia, umowy małżeńskie, umowy spółki. Sprzedaż towarów jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilno-prawnych. Jest nim opodatkowana sprzedaż rzeczy i praw majątkowych nie będących towarami np. sprzedaż gruntów. Umowy te w gospodarce rynkowej maja poważne znaczenie. Omawianym podatkiem opodatkowana jest także umowa w/w umów jeżeli powoduje podwyższenie podstawy opodatkowania np. umowa spółki z o.o. zakładająca podniesienie kapitału zakładowego. Podatkiem tym są opodatkowane orzeczenia sądów oraz ugody, jeżeli powodują takie same skutki prawne jak w/w czynności cywilno-prawne.
Podatki przychodowe
Przedmiotem opodatkowania w omawianych podatkach jest przychód brutto uzyskany z działalności zarobkowej. Podatki przychodowe charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania, nie uwzględniają jednak zdolności podatkowej podatników. Nie zależy ona od wysokości przychodów lecz wpływa na nią dochód podatnika osiągnięty w danym roku podatkowym. Do 1985 r. występował w Polsce jeden typowy podatek przychodowy, był nim podatek gruntowy. Podstawą opodatkowania był przychód szacunkowy gospodarstwa rolnego. Został zastąpiony podatkiem rolnym należącym do grupy podatków majątkowych.
Obecnie niektóre kategorie przychodów podatników są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych i fizycznych. Podstawowym przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym jest dochód podatnika. Ale podatki te zakładają opodatkowanie niektórych przychodów podatników. Podatki dochodowe od osób prawnych są opodatkowane 2 kategoriami przychodów:
-przychody z dywidend i udziałów w zyskach osób prawnych mających siedzibę na terytorium Polski. Dywidendę wypłacają spółki akcyjne natomiast udziały z zysku wypłacają spółki z o.o.. Dywidenda jak i udział z zysku są opodatkowane u źródła. Spółka wypłacająca dywidendę lub udział z zysku jest zobowiązana potrącić 15% podatek i odprowadzić do urzędu skarbowego. Dotyczy to również dywidendy lub udział w zysku wypłacanego podatnikowi mającego siedzibę lub zarząd za granicą, chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania stanowi inaczej. Podatkiem dochodowym od osób prawnych opodatkowane są przychody z odsetek, praw autorskich, patentów, licencji, praw do znaków towarowych i wzorów zdobniczych, przychody z know-how otrzymane na terytorium Polski przez podatników mających siedzibę lub zarząd za granicą. Przychody te opodatkowane są stawką w wysokości 20%. Polska jednostka gospodarcza wypłacająca podatnikowi mającego siedzibę lub zarząd za granicą należne odsetki, należność za nabyte prawa autorskie, znaki towarowe, licencje jest zobowiązana potrącić 20% podatek i odprowadzić do urzędu skarbowego. Dochody uzyskane z pozarolniczej działalności gospodarczej przez osoby fizyczne na zasadach ogólnych lub w dwóch formach zryczałtowanych-ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych albo kartą podatkową. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na większą skalę są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych. Osoby te są zobowiązane do prowadzenia księgi rachunkowej albo księgi przychodów i rozchodów. Podatkowa księga przychodów i rozchodów może być prowadzona gdy działalność gospodarcza nie przekracza określonej skali. Księgi rachunkowe muszą prowadzić osoby fizyczne i spółki osób fizycznych jeżeli przychody ze sprzedaży towarów za poprzedni rok obrotowy wynosiły co najmniej 800 000 euro. Ryczałt oraz karta podatkowa nie są obligatoryjne. Podatnicy mogą zrezygnować z tych form zryczałtowanych i opodatkować się na zasadach ogólnych. Ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są opodatkowane przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej osób fizycznych w tym również gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych. Prawo do opodatkowania ryczałtem przysługuje: podatnikom, jeżeli w poprzedzającym roku podatkowym uzyskali przychody z prowadzonej działalności w wysokości nie przekraczającej 470 745 zł; podatnikom rozpoczynającym pozarolniczą działalność gospodarczą w ciągu roku podatkowego bez względu na wysokość uzyskanych przychodów jeżeli wybrali opodatkowanie w formie karty podatkowej. Wymiar podatku ustalany jest od wysokości przychodów przy zastosowaniu stawek procentowych. W ryczałcie obowiązują trzy stawki podatkowe; są one zróżnicowane według rodzaju działalności gospodarczej. Stawki te wynoszą: 8,5%,5,5%,3%. Podatnicy opodatkowani ryczałtem prowadzą jedynie ewidencję przychodów według wzoru określonego przez ministra finansów. Przysługuje im prawo do ulg jak w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych nie zawsze jest opłacalny. Powinni go wybrać podatnicy uzyskujący dany dochód przy bardzo niskim koszcie uzyskania. gdy ich przychody w danym roku są niewiele wyższe od kosztów powinni wybrać opodatkowanie na zasadach ogólnych. W Polsce spada liczba podatników opodatkowanych ryczałtem a rośnie opodatkowanie na zasadach ogólnych. kartą podatkową są opodatkowane osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w małych rozmiarach. jest to działalność usługowa albo wytwórczo-usługowa. Osoby fizyczne opodatkowane kartą podatkową mogą zatrudniać pracowników najemnych w liczbie nie większej od ustalonego limitu dla danego rodzaju działalności. Najczęściej limit ten wynosi 5 osób. Kartą mogą być opodatkowane osoby fizyczne świadczące usługi weterynaryjne oraz w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi a także świadczące usługi edukacyjne w formie lekcji na godziny. W karcie podatkowej obowiązują stawki miesięczne uzależnione od znamion zewnętrznych prowadzonej działalności gospodarczej tj. rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz liczby mieszkańców danej miejscowości. Ponieważ wysokość stawek w karcie podatkowej zależy od liczby mieszkańców danej miejscowości drobna działalność usługowa przenosi się z dużych miast do pobliskich miejscowości. W Polsce spada liczba podatników opodatkowanych kartą podatkową.
Wykład 4
Podatki dochodowe
Przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym jest dochód czysty uzyskany z działalności zarobkowej. Dochód ten jest rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w danym roku podatkowym. Dochód jako przedmiot opodatkowania jest kategorią wysoce umowną i z reguły nie pokrywa się z dochodem rzeczywistym podatnika lub zyskiem brutto osoby prawnej.
W przypadku osób prawnych dochód ustalany jest wprawdzie na podstawie prowadzonych ksiąg rachunkowych, lecz z reguły różni się od ich zysku brutto. Między wynikiem finansowym brutto a dochodem podatkowym istnieją trwałe i przejściowe różnice zarówno dodatnie jak i ujemne. Trwałe różnice między wynikiem finansowym brutto a dochodem podatkowym są rezultatem tego, że niektóre przychody według ustawy o rachunkowości nie są przychodami podatkowymi i odwrotnie, niektóre przychody podatkowe nie są przychodami według ustawy o rachunkowości. Ponad to niektóre koszty według ustawy o rachunkowości nie są uznawane za koszty uzyskania przychodu według prawa podatkowego. Niektóre koszty uzyskania przychodu według prawa podatkowego nie są kosztami w rozumieniu ustawy o rachunkowości. W szeregu przypadkach moment uzyskania przychodów według ustawy o rachunkowości nie pokrywa się z momentem uzyskania przychodów według prawa podatkowego. Moment poniesienia kosztów według tej ustawy również nie pokrywa się z momentem poniesienia kosztu według prawa podatkowego.
W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązują mniej lub bardziej korzystne zasady ustalania dochodu w zależności od źródła tego dochodu:
-najmniej korzystne zasady przyjęto dla dochodów uzyskiwanych z rent i emerytur-w ustawie założono, że przychody z rent i emerytur są uzyskiwane bez kosztów uzyskania przychodów. Cała emerytura i renta jest przychodem i dochodem emeryta.
-niekorzystne zasady ustalania dochodu dotyczą również dochodów ze stosunku pracy. W tym przypadku zakłada się, że koszt uzyskania przychodu miesięczny wynosi 0,25 % od górnego limitu pierwszego przedziału podatkowego, jeżeli dana osoba uzyskuje dochód z jednego stosunku pracy. Ten koszt jest bardzo mały (nieco ponad 1000 zł rocznie).
-najbardziej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto dla dochodów z umowy o dzieło i umowy zlecenie. W umowie założono, że zryczałtowany koszt uzyskania przychodu dla przychodów z umowy o dzieło, jeżeli dzieło to jest związane z wykorzystaniem praw autorskich wynosi 50 % przychodów. Dla pozostałych umów o dzieło i umowy zlecenia-20% uzyskiwanego przychodu.
W przypadku dochodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne, bierze się pod uwagę rzeczywiste poniesione koszty.
W Polsce od 1992 r. obowiązują dwa podatki od dochodu czystego: podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych.
Podatek dochodowy od osób prawnych regulowany jest ustawą z 15 lutego 1992 r., która jednak zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1992 roku.
Podatek dochodowy od osób prawnych obowiązywał już w ostatniej dekadzie gospodarki planowanej centralnie. Podatki dochodowe są uznawane za najbardziej precyzyjne narzędzie opodatkowania. Uwzględniają one bowiem zdolność podatkową podatnika. W podatkach tych zakłada się, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodów. Podatki dochodowe są wymierzone na podstawie deklaracji podatkowych corocznie składanych przez podatników. W deklaracjach tych podatnicy Ci sami określają wysokość dochodu ze wszystkich źródeł uzyskanego w poprzednim roku podatkowym. W związku z tym podatek dochodowy, zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych stwarza możliwość zaniżenia obowiązku podatkowego poprzez zatajenie niektórych źródeł dochodów lub zaniżeniu ich wysokości. Pomimo możliwości nadużyć ze strony podatników podatki dochodowe są obecnie jednym z podstawowych źródeł dochodów publicznych. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest drugim pod względem podatkiem w Polsce, a podatek dochodowy od osób prawnych na 4 miejscu. Podatki dochodowe są podatkami wspólnymi ............. budżetu państwa i jednostek samorządów terytorialnych. Większość wpływów z w/w podatków trafia do budżetu państwa. Udziały gmin w podatku dochodowym są następujące: 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie danej gminy, a w przypadku gmin górniczych 32,6% i 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych posiadających siedzibę na terenie danej gminy. Powiaty maja udział jedynie w wysokości1% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie danego powiatu. Województwa mają udział w wysokości 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie danego województwa i 0,5% z podatku dochodowego od osób prawnych.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym. Obecnie w tym podatku obowiązują stawki: 19%, 30%, 40%. W porównaniu z Polską w większości krajów wysoko rozwiniętych dochody osób fizycznych są opodatkowane według skali bardziej progresywnej, np. Austria 10%-50% liczba progów i stawek 5; Belgia 25%-55% liczba progów i stawek 7; Francja 5%-56,8% liczba progów i stawek 13; Hiszpania 25%-56% liczba progów i stawek 17; Luksemburg 10%-56% liczba progów i stawek 25;Niemcy 19%-53% liczba progów i stawek 3;
W państwach Europy zachodniej dochody najwyższe są opodatkowane niższą stawką niż w Polsce ( w kilkunastu państwach).
Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem w skali liniowej. W latach 1992-96 obowiązywała w tym podatku stawka w wysokości 40%, od 1997 r. stawka w tym podatku jest systematycznie obniżana. W latach 2001-02 stawka wynosi 28%, w 2003 r.-24%, 2004 r.-22%. W większości państw wysoko rozwiniętych dochody osób prawnych są opodatkowane znacznie wyższą stawką niż w Polsce, np. Austria-34%, Belgia- 39%, Grecja-35%, Hiszpania- 39%, USA-35%, Niemcy-45%,
Ostatnią grupą podatków stanowią podatki od wydatków nazwane podatkami konsumpcyjnymi. Podatnikami w tych podatkach są jednostki gospodarcze dokonujące obrotu towarami i usługami, natomiast faktyczny ciężar tychże podatków ponoszą odbiorcy finalni, którymi są gospodarstwa domowe. Od 5 lipca 1993 r. obowiązują w Polsce dwa podatki od wydatków: podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy.
Podatek od towarów i usług jest polskim wariantem podatku od wartości dodanej. Podatek ten został zaproponowany przez Niemca - Siemensa, a po raz pierwszy zastosowany w praktyce we Francji w 1954 r.. jego zalety spowodowały, że obecnie jest on stosowany prawie na całym świecie, nawet w Rosji. Jedynie w Stanach Zjednoczonych podatek ten nie jest dotąd stosowany. W Polsce obowiązuje wyjątkowo wysoka stawka podstawowa - 22%. należy do najwyższych na świecie.
Nadzwyczajna wydajność w podatkach od towarów i usług wynika z jego powszechności. Wszystkie towary i znaczna część usług jest opodatkowana w Polsce omawianym podatkiem.
Drugim podatkiem od wydatków jest podatek akcyzowy. Jest to selektywny podatek konsumpcyjny. W Polsce omawianym podatkiem jest opodatkowane jedynie 19 grup wyrobów, nazywanych wyrobami akcyzowymi. Spośród tych wyrobów największe znaczenie w dochodach budżetu państwa mają paliwa silnikowe, wyroby tytoniowe, wyroby spirytusowe, piwo, wino i samochody osobowe. Wyroby akcyzowe najpierw są opodatkowane akcyzą, a następnie dodatkowo podatkiem od towarów i usług. Podatek akcyzowy zwiększa podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Akcyzą są opodatkowane przede wszystkim producenci i importerzy wyrobów akcyzowych. Ustawa o podatku od towarów i usług i o podatku akcyzowym określa jedynie maksymalne stawki podatku akcyzowego, odrębne dla producentów i importerów. Upoważnia jednocześnie Ministra Finansów do ustalania faktycznie obowiązujących stawek w drodze rozporządzenia. Większość wyrobów akcyzowych jest opodatkowana w Polsce stawkami kwotowymi. Niektóre wyroby są opodatkowane zarówno stawką procentową. Podatek akcyzowy charakteryzuje się nadzwyczajną wydajnością i aktualnie z akcyzy pochodzi około 20% dochodów budżetu państwa, sama akcyza od paliw silnikowych stanowi około 90% dochodów ogółem budżetu państwa.
Wykład 5
Przerzucanie podatków
Według źródła pokrycia świadczenia podatkowego podatki dzielimy na pośrednie i bezpośrednie.
Podatkami bezpośrednimi są podatki, których ciężar ponoszą sami podatnicy. Do podatków bezpośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki dochodowe. Tradycyjnie podatki bezpośrednie są uznawane także jako podatki przychodowe, bezpośredniość tych podatków niekiedy budzi wątpliwości. Natomiast podatki majątkowe są podatkami bezpośrednimi tylko wówczas, gdy ich podatnikami są osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej. Takie osoby nie mają możliwości przerzucania podatków majątkowych na osoby trzecie.
Natomiast podatkami pośrednimi są takie podatki, które są płacone przez podatników ale ich ciężar w całości lub części ponoszą osoby trzecie. Podatnicy starają się przerzucić co najmniej części wszystkie nałożone na nich podatki pośrednie na osoby trzecie. Pośredniczą oni w przekazaniu części lub całości danego podatku pośredniego od osób trzecich do władzy publicznej. Do podatków pośrednich zaliczamy podatki od wydatków tzn. podatki konsumpcyjne jak podatki od towarów i usług i podatek akcyzowy. Podatkami pośrednimi są także podatki majątkowe, których podatnikami są jednostki gospodarcze w tym także osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zbliżony charakter do podatków pośrednich mają cła, składka ubezpieczenia społecznego płacona przez pracodawców oraz składki i wpłaty na państwowe fundusze celowe jeżeli mają charakter obligatoryjny. Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie wiąże się ze zjawiskiem przerzucalności podatków. Za podatki bezpośrednie uznawane są podatki nieprzerzucalne, natomiast podatki pośrednie są przerzucalne, co najmniej w części na osoby trzecie.
W warunkach gospodarki rynkowej podatki pośrednie mogą być przerzucane w dwóch kierunkach: w przód i wstecz. W przód mamy do czynienia gdy podatnik na którego nałożono dany podatek przerzuca jego ciężar na swoich odbiorców poprzez podniesienie ceny sprzedawanych towarów i usług. W skali gospodarki narodowej powstaje łańcuch przerzucania podatków pośrednich do przodu. Na końcu tego łańcucha znajdują się gospodarstwa domowe, które ponoszą cały ciężar wszystkich podatków pośrednich ze wszystkich faz produkcji i dystrybucji. Podatki pośrednie wyjątkowo wysokie w Polsce są przyczyną niskiego poziomu życia w kraju. Podatki pośrednie mogą być jednak przerzucane wstecz na dostawców i pracowników danego podatnika. W tym celu podatnik może obniżyć cenę kupowanych towarów i usług oraz obniżyć płacę. Niektórym podatnikom szczególna pozycja na rynku ułatwia przerzucanie podatków pośrednich na dostawców np. cukrownia. Podatki mogą być przerzucane na pracowników poprzez obniżenie wynagrodzenia za pracę. W Polsce pracodawcy nie obniżają płacy nominalnej, jednak gdy płaca nie jest podwyższona wynagrodzenie realne pracowników ciągle spada.
Przebieg zjawiska przerzucalności podatków i jego konsekwencje są odmienne w różnych warunkach rynkowych. W gospodarce rynkowej dochodzi do podziału ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi między sprzedawców i nabywców. Ciężar opodatkowania jest dzielony między te podmioty w zależności od elastyczności cenowej podaży i popytu. Gdy popyt jest sztywny np. chleb, a podaż doskonale elastyczna to wówczas cały ciężar podatków ponoszą nabywcy. Gdy podaż jest sztywna a popyt doskonale elastyczny wówczas cały ciężar podatków pośrednich ponoszą dostawcy. Pozycja monopolistyczna podatnika w zakresie sprzedawanych towarów i usług ułatwia mu przerzucenie wszystkich podatków pośrednich na odbiorców. W skali lokalnej naturalne monopole występują w gospodarce komunalnej. Możliwości przerzucania podatków pośrednich są uzależnione także od elastyczności samego podatnika oraz jego dostawców i odbiorców. Dana jednostka gospodarcza jest elastyczna, gdy charakteryzuje się przewagą kosztów zmiennych nad stałymi. Takiej jednostce łatwo jest przerzucić podatki pośrednie na nieelastycznych odbiorców i dostawców. Przedstawione prawidłowości dotyczą także przerzucania ceł. Ciężar ceł niezależnie od tego, czy są to cła wywozowe czy przywozowe rozkłada się między strony biorące udział w wymianie handlowej w odniesieniu do elastyczności cenowej popytu i podaży. W Polsce cła płacą bezpośrednio sami importerzy towarów lecz są one przerzucane na odbiorców poprzez podniesienie ceny towarów importowanych. Zjawisko przerzucania podatków powinno być uwzględnione w trakcie reformowania systemu podatkowego i prowadzonej polityki fiskalnej. Elity sprawujące władzę powinny dążyć do zachowania proporcji między nieprzerzucalnymi podatkami bezpośrednimi a przerzucalnymi podatkami pośrednimi. Określenie tej proporcji wymaga uwzględnienia zalet i wad podatków bezpośrednich i pośrednich.
Zalety i wady podatków pośrednich z punktu widzenia fiskusa
Podstawową zaleta podatków pośrednich jest mała wrażliwość społeczeństwa na ich podnoszenie. Większość jest nieświadoma, że w całości ponoszą oni ciężar podatków pośrednich. Ta świadomość jest niska w porównaniu z krajami zachodnimi.
Gdy podatki pośrednie są podnoszone podatnicy nie protestują, gdyż przerzucą na osoby trzecie, w większości przypadków są nieświadome że w całości ponoszą ciężar podatków pośrednich. Podatki pośrednie są wydajne. Najbardziej wydajnym podatkiem jest podatek od towarów i usług, natomiast podatek akcyzowy zajmuje trzecią pozycję w dochodach publicznych.
Podatki pośrednie są szybkie do poboru i systematyczne wpływów podatkowych. W przypadku podatku od towarów i usług, podatnicy do 25 danego miesiąca wpłacają do urzędu skarbowego nadwyżkę podatku należnego nad naliczonym za miesiąc pośredni. Wpływy z podatków pośrednich są stabilne. Podatki te przynoszą władzy publicznej stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji. Obciążają one konsumpcję, która jest mało wrażliwa na wahania koniunkturalne.
Wady podatków pośrednich
Są niesprawiedliwe, gdyż podatki te w największym stopniu obciążają osoby fizyczne o najniższych dochodach. W mniejszym stopniu gospodarstwa o średnich dochodach, a najmniej gospodarstwa o wysokich dochodach. Jest to spowodowane:
- gospodarstwa domowe o najwyższych dochodach tylko część uzyskanego dochodu przeznaczają na konsumpcję a resztę na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich, przynoszą one tym gospodarstwom dodatkowy dochód. Gospodarstwa o najniższych dochodach cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi.
-gospodarstwa o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych i tytoniowych, czyli opodatkowanych wysokim podatkiem akcyzowym.
Ponieważ gospodarstwa domowe o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich system świadczeń społecznych powinien im częściowo rekompensować wyższe opodatkowanie podatkami pośrednimi. Podatki pośrednie hamują rozwój działalności gospodarczej. Powodują wzrost cen towarów i usług i spadek popytu na te towary i usługi. Jednostki gospodarcze są zmuszone ograniczyć skalę prowadzonej działalności gospodarczej do popytu obniżonego wysokimi podatkami pośrednimi. Podatki pośrednie powodują spadek płynności finansowej jednostek gospodarczych. Obowiązek podatkowy powstaje w wielu przypadkach przed rzeczywistym otrzymaniem środków pieniężnych przez podatników za sprzedane towary i usługi. Podatki pośrednie obniżają konkurencyjność polskich towarów na rynkach międzynarodowych i rynku krajowym.
W warunkach gospodarki rynkowej podatki pośrednie płacą także drobne jednostki gospodarcze. Koszty poboru podatków pośrednich od takich jednostek są relatywnie wysokie a w grupie najmniejszych jednostek gospodarczych najbardziej rozpowszechnione są oszustwa podatkowe.
Wykład 6
Podatek możemy podzielić na:
-podatek ceduralny (analityczny)-oddzielenie opodatkowujemy dochody pochodzące z różnych źródeł (inne są stawki); wadą jest niemożność zastosowania skali progresywnej oraz brak ulg podatkowych
-podatek globalny-sumowane są dochody z różnych źródeł opodatkowania, sumę opodatkowujemy jedna stawką. Można stosować skalę progresywną oraz ulgi.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem globalnym. Wyjątkiem w tym podatku są dochody z kapitału: z nieujawnionych źródeł, które są opodatkowane oddzielnie.
Podatek dochodowy od osób fizycznych reguluje ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku. Podatek zaczął obowiązywać od 1992 roku.
Zastąpił on podatek: od wynagrodzeń, od płac, wyrównawczy, rolny w części dotyczący dochodów działów specjalnych produkcji rolnej, od działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne.
Jest to podatek państwowy, wspólny. Udziały jednostek terytorialnych: gminy (27,6% udziału w tym podatku), powiaty (1%), województwa (1,5%).
Podmiot podatku: są nim osoby fizyczne (art. 8 KC definiuje osobę fizyczną).
Obowiązek podatkowy: w ustawie wyróżnia się: nieograniczony obowiązek podatkowy, ograniczony obowiązek podatkowy.
Nieograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób, które mają miejsce zamieszkania na terytorium RP oraz osób których pobyt trwa 183 dni w roku podatkowym. W przypadku tych osób opodatkowaniu podlega dochód osiągnięty w kraju jak i i za granicą. Podpisuje się umowę, aby uniknąć podwójnego opodatkowania.
Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób, które nie maja miejsca zamieszkania na terytorium RP, osób których pobyt czasowy trwa dłużej niż 183 dni, ale przebywały one w celu podjęcia zatrudnienia w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości, w spółkach z udziałem zagranicznym, w oddziałach i przedstawicielstwach przedsiębiorstw i banków zagranicznych.
Ustawa przewiduje dwa rozwiązania, tzn. dwa rodzaje opodatkowania:
-sumujemy dochody osiągnięte w kraju i za granicą, wyliczamy podatek według skali podatkowej, obliczamy stopę podatkową, obliczmy podatek według tej stopy od dochodu osiągniętego w kraju,
-również sumujemy dochody i obliczmy od nich podatek, od którego odejmujemy podatek zapłacony za granicą. To odliczenie nie może być większe niż proporcjonalnie na dochód przypadający w części id dochodu z zagranicy.
Zasady podatku dochodowego od osób fizycznych: odrębne opodatkowanie małżonków.
Łączne opodatkowanie dochodów małżonków jest możliwe kiedy:
-małżeństwo trwa cały rok podatkowy,
-istnieje wspólnota małżeńska,
-wniosek o łączne opodatkowanie,
-małżonkowie podlegają nie
-nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu,
-dochody małżonków można łączyć
Od 2002 r. nie ma możliwości łącznego opodatkowania jeżeli jedna z osób osiągnęła dochody na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiągane przez osoby fizyczne (karta podatkowa, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych).
Od 1993 r. istnieje możliwość łącznego opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci: małoletnie, do 25 roku życia, jeżeli uczą się oraz nie osiągają dochodów z wyjątkiem dochodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych, bez względu na wiek, jeżeli pobierany jest na nie zasiłek pielęgnacyjny.
Technika: dochody małoletnich dzieci dolicza się do dochodu rodziców (małżonków, osób samotnie wychowujących dzieci). Nie można odliczyć dochodu dziecka z tytułu pracy!
Przedmiot podatku:
-osiąganie dochodów,
-ustawa: „Przedmiotem opodatkowania są wszelkie dochody rozumiane jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym z wyjątkiem wyraźnie zwolnionych od opodatkowania”,
-jeżeli przychód jest mniejszy niż koszty uzyskania przychodu to mamy stratę, którą odliczamy w ciągu kolejnych 5 lat od dochodu osiąganego z tego samego źródła. W ciągu 1 roku można odliczyć maksymalnie 50% straty.
Źródła przychodów (art.10):
-stosunek służbowy, stosunek pracy, spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, praca nakładcza, emerytura, renta,
-działalność wykonywana osobiście (np. umowy-zlecenia, o dzieło),
-pozarolnicza działalność gospodarcza,
-działy specjalne produkcji rolnej (np. uprawa grzybów, hodowla drobiu, zwierząt futerkowych, uprawy szklarniowe),
nieruchomości lub ich części,
najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz umowy o podobnym charakterze (np. leasing),
-kapitały pieniężne i prawa majątkowe (np. odsetki od pożyczek, dywidendy, przychody z praw autorskich w tym z tytułu ich sprzedaży lub zamiany),
-sprzedaż lub zamiana nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego,
-inne źródła (np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, stypendia, nagrody, przychody ze źródeł nie ujawnionych)
Zwolnienia:
-podmiotowe-z okolicznościami dotyczącymi osoby podatnika (zasadniczo nie ma zwolnień, immunitet podatkowy jednostek dyplomatycznych i konsularnych)
-przedmiotowe- dot. przedmiotu opodatkowania (art.21) - 60 zwolnień (stypendia naukowe, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, wychowawcze, porodowe, kwoty umorzonych pożyczek lub kredytów studenckich.
Podstawa opodatkowania
Przychód-koszty uzyskania przychód = dochód/strata
art. 22 ustawy: koszty
art. 23 ustawy: wyliczone wydatki, których nie uznajemy za k.u.p.
Mamy trzy sposoby ustalania k.u.p.:
1.w przypadku do podmiotów zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz księgi przychodów i rozchodów koszty rzeczywiście poniesione winny wynikać z rzetelnych i prawidłowych ksiąg mających oparcie w dokumentach księgowych.
2.ryczałtowe sposoby ustalania k.u.p. :
-w przypadku przychodów z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej k.u.p. liczymy jako 0,25% kwoty stanowiącej górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej. Jeżeli podatnik uzyskuje przychody z tych tytułów równocześnie od kilku zakładów pracy to koszty za rok podatkowy nie mogą przekroczyć 4,5% wspomnianej kwoty w 2001 r.
0,25% x 37 024,00 = 92,56 zł / miesięcznie
12 m-cy x 92,56 zł = 1110,72 zł
max 4,5% x 37 024,00 =1666,08 zł
Koszty podwyższamy o 25% - za dojazd (ale nie ma rozłąki)
-w przypadku przychodów z umowy o dzieło, umowy zlecenia, samodzielnie wykonywanej pracy artystycznej, publicystycznej - 20% uzyskanych przychodów,
-w przypadku przychodów z tytułu korzystania z praw autorskich i pokrewnych koszty liczymy jako 50% uzyskanych przychodów
3.Nie ma k.u.p. np. renty, emerytury, dochody z kapitałów pieniężnych
Odliczenia od dochodu
-składki na ubezpieczenie rentowe, chorobowe, wypadkowe, emerytalne,
-składki na rzecz organizacji, do których przynależność podatnika jest obowiązkowa,
-darowizny na cele naukowe, oświatowe, kulturalne, odnowy zdrowia (15% rocznego dochodu możemy odliczyć),
-darowizny na cele dobroczynne, działalność charytatywna, odnowę środowiska, cele kultu religijnego (max 10% rocznego dochodu),
-wydatki na cele rehabilitacyjne ponoszone przez podatnika będącego osobą niepełnosprawna lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne,
Naliczanie podatku - według skali podatkowej w 2001 roku (19%,30%, 40%)
37 024,00 - 19% minus 493,32 zł
37 024,00 - 74 048,00 - 6541,24 zł + 30% nadwyżki ponad 37 024,00 zł
74 048,00 - 17 648,44 zł + 40% nadwyżki ponad 74 048,00 zł
Jest to skala progresywna ciągła, szczeblowa - stawki stosujemy do nadwyżek.
Rok 2002
37 024,00 -19% - 518,16 zł
37 024,00 - 74 048,00 - 6516,40 +30% nadwyżki ponad 37 024 zł
74 048,00 - 17 623,60 zł + 40% nadwyżki ponad 74 048 zł
Stawki:19%, 30%, 40% to stawki nominalne, mają zastosowanie w stosunku do dochodów opodatkowanych na zasadach ogólnych. Stosując te stawki obliczamy podatek i odliczamy ulgi.
1