ZŁAMANIE KOŚCI

      Kości zdrowe nie łamią się łatwo, dlatego zwykle złamaniom towarzyszą poważne urazy, których siły rozpraszają się także na tkanki miękkie. Do złamania kości może dojść także w wyniku działania minimalnego urazu, jeżeli kość jest zmieniona patologicznie (nowotwór, starcze zrzeszotnienie kości, choroby metaboliczne itp.). Należy pamiętać, że każdemu złamaniu, nawet jeśli przemieszczenie odłamów jest małego stopnia, towarzyszy krwotok pourazowy, martwica tkanek i miejscowy obrzęk. W przypadku większych przemieszczeń odłamów np. w wyniku niewłaściwie udzielonej pierwszej pomocy czy transportu, może dojść do uszkodzeń skóry czy struktur głębiej leżących - naczyń, nerwów, mięśni.

Objawami złamania kości są:

 ból, który pojawia się natychmiast po złamaniu i nasila się przy próbach ruchu oraz ucisku miejsca urazu,

 utrata lub ograniczenie czynności kończyny czy jej części (ranny może nie być w stanie wykonać żadnego ruchu zranioną kończyną),

 zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne pojawiające się w przypadku znacznego przemieszczenia odłamów.

      Nigdy i pod żadnym pozorem nie wolno poruszać kończyną w celu stwierdzenia tzw. "ruchomości odłamów"; nie należy też zbytnio korygować nieprawidłowego ułożenia kończyny, a ograniczyć się tylko do jej unieruchomienia; dozwolone jest jedynie stosowanie lekkiego wyciągu w osi bliższego odłamu w przypadku zaburzeń krążenia krwi w złamanej kończynie, co objawia się zasinieniem lub zbieleniem palców.

Główne objawy złamania kości lub zwichnięcia stawu (poza bólem):
a - zniekształcenie obrysów kończyny, b - przymusowe ułożenie kończyny

      Tak więc, najważniejszą zasadą w udzielaniu pierwszej pomocy w przypadkach złamań czy zwichnięć kości jest unieruchomienie uszkodzonego odcinka narządu ruchu przed poruszeniem rannego. Ranny ze złamaniem czy podejrzeniem o złamanie kości powinien być poruszany ostrożnie i tylko w razie potrzeby. Należy zawsze tego przestrzegać bez względu na uraz, jakiego doznał, gdyż często przy dalszym badaniu w szpitalu wykrywa się istnienie innych złamań czy obrażeń. Poza tym wszelkie zbędne zmiany pozycji ciała mogą przyczyniać się do występowania wstrząsu lub pogłębiać wstrząs już istniejący.
Prowizoryczne unieruchomienie kończyny dolnej:
a - szynami Kramera, b - szyną Dichterichsa

      Jeżeli chory ma już unieruchomioną kończynę w sposób prowizoryczny na miejscu wypadku, wówczas nie należy zmieniać unieruchomienia na inne, chyba że istnieją wyraźne dowody na to, że zastosowane unieruchomienie może spowodować dodatkowe obrażenia, np. niedokrwienie lub ból przy ucisku na tętnicę lub nerw. W przypadkach transportu chorego na dalsze odległości, należy sprawdzać barwę i temperaturę skóry oraz ruchomość palców uszkodzonej kończyny oraz, czy opatrunek nie uciska kończyny w miarę narastania obrzęku. Celem osłabienia narastania obrzęku chorą kończynę układa się powyżej poziomu serca (np. na poduszce, kocu itp.). Celem zmniejszenia obrzęku można też kończynę obłożyć workami z lodem lub z zimną wodą. Zastosowane zimno działa również przeciwbólowe, a w przypadku zaburzeń ukrwienia zwiększa szansę na uratowanie kończyny. Podnoszenie z ziemi rannego, w przypadku złamania kończyny dolnej, powinno być dokonywane wyjątkowo ostrożnie i delikatnie przynajmniej przez dwie osoby. Obydwie stają po stronie kończyny złamanej. Jedna podkłada ręce pod plecy i pośladki chorego, który obejmuje ją za szyję, druga podkłada ręce powyżej i poniżej miejsca złamania, przesuwając je aż pod kończynę zdrową; unoszą chorego jednocześnie. Gdy chory jest nieprzytomny (ale oddycha), czynność tę musi wykonywać co najmniej 3 osoby, gdyż nie wiadomo, czy poszkodowany nie doznał dodatkowych obrażeń, np. miednicy, czy kręgosłupa, których nie można rozpoznać bez dokładnego zbadania chorego rozebranego.

Urazy i uszkodzenia

      Najprostszym sposobem unieruchomienia całej kończyny górnej jest podwieszenie jej na ubraniu chorego, chustce trójkątnej, zawieszenie na szyi za pomocą bandaża lub przymocowanie zranionej kończyny do klatki piersiowej (opatrunek Dessoulta lub Velpeau).

Urazy i uszkodzenia okolicy barku i ramienia

      W uszkodzeniach w obrębie barku czy kości ramiennej zakłada się opatrunek szynowy, obejmujący chorą kończynę od zdrowej łopatki aż do palców ręki chorej. Czynność tę powinny wykonywać dwie osoby. Oczywiście szyna taka spełni swe zadanie wówczas, gdy będzie odpowiednio dokładnie wymodelowana.

Najprostsze, prowizoryczne sposoby unieruchamiania rannej kończyny górnej:
a - zawieszenie na pole marynarki, b,c - na opasce elastyczne

Uwaga! Należy przestrzegać zasady przymierzania i modelowania szyny na kończynie zdrowej lub na kończynie osoby ratującej. Aby uzyskać wymaganą długość szyny, zazwyczaj wykonuje się ją z 1 lub 2 standardowych jednometrowych szyn Kramera, które następnie po wymoszczeniu watą czy ligniną i okręceniu bandażami przymocowuje się do klatki piersiowej i kończyny okrężnymi obwojami, najlepiej przy użyciu opaski elastycznej. W każdym przypadku należy przestrzegać ścisłego i dokładnego przymocowywania szyny do uszkodzonej kończyny. Chory w czasie zakładania szyny musi siedzieć.

Unieruchomienie kończyny górnej:
a - opatrunek Dessoulta, b - Velpeau

Unieruchomienie kończyny górnej za pomocą szyny Kramera

      Zawsze koniecznym uzupełnieniem jest powieszenie kończyny na temblaku. Opatrunek tego typu znajduje szerokie zastosowanie przy uszkodzeniach obojczyka, łopatki, barku, kości ramiennej oraz stawu łokciowego.

Urazy i uszkodzenia okolicy łokcia i 2/3 górnych części przedramienia

      Szyna wymoszczona watą i owinięta bandażem powinna sięgać od barku do palców dłoni. Staw łokciowy, jeśli można, należy unieruchomić pod kątem 90°. Chory siedzi, a szynę zakładają dwie osoby. Można również unieruchomić złamaną kończynę przywiązując ją ręcznikami czy chustami do tułowia.

Unieruchomienie kończyny w przymusowym jej ustawieniu

Urazy i uszkodzenia okolicy 1 /3 dolnej części przedramienia i dłoni

      Unieruchomienie w krótkiej szynie, sięgającej od stawu łokciowego do palców. Palce powinny być unieruchomione w lekkim zgięciu. Pozycję tę łatwo można osiągnąć podkładając na szynę pod dłoń kłębek waty (oczywiście w tym przypadku szyna przebiega od strony dłoniowej).

Najprostsze unieruchomienie przedramienia, kośćca śródręcza i palca

Uwaga! W każdym przypadku końce palców powinny być odsłonięte, aby można było kontrolować stan krążenia.

Urazy i uszkodzenia kończyny dolnej

      Najprostsze unieruchomienie całej kończyny dolnej uzyskać można przybandażowując ją do nogi zdrowej (jeśli nie istnieje tzw. przymusowe ustawienie rannej kończyny, jak ma to, np. miejsce w zwichnięciach w stawie biodrowym), Jeśli zastosowane unieruchomienie powoduje nasilenie bólów złamanej kończyny i jej blednięcie lub zasinienie, z unieruchomienia tego należy natychmiast zrezygnować.

Urazy i uszkodzenia okolicy biodra i uda

Przy podejrzewaniu uszkodzeń w obrębie biodra i uda należy:

 szyny układać z pomocnikiem,

 zakładać szynę sięgającą listwą zewnętrzną do dołu pachowego, a listwą wewnętrzną do pachwiny (dotyczy to szyn Kramera i Dichterichsa),

 wymościć szynę watą i bandażami,

 przymierzać i doginać szynę na zdrowej kończynie chorego lub na kończynie własnej,

 podłożyć watę lub gazę w punktach występów kostnych,

 dokładnie przymocować listwę zewnętrzną szyny do klatki piersiowej.

      W przypadku uszkodzenia stawu biodrowego oraz kości udowej najlepiej zastosować szynę Thomasa, Dichterichsa lub szyny Kramera. Gwarancją pewnego unieruchomienia jest dokładne przymocowanie szyny zarówno do uszkodzonej kończyny, jak i do klatki piersiowej, najlepiej za pomocą opasek elastycznych.

Najprostsze sposoby unieruchomienia rannej kończyny dolnej

Unieruchomienie w zwichnięciu biodra

Szyna Dichterichsa składa się z 3 następujących elementów:

1. listwa długa; jest ona złożona z 2 rozsuwanych części i układana na zewnętrznej powierzchni kończyny, sięgając od pachy do około 5 cm poniżej podeszwy stopy;

2. listwa krótka; składa się ona również z 2 rozsuwanych części i układana jest na wewnętrznej powierzchni kończyny, sięgając od krocza do około 5 cm poniżej podeszwy stopy; do obwodowego końca listwy przymocowana jest na zawiasach poprzeczna deseczka, mająca na celu połączenie obu listew po ich nałożeniu na kończynę;

3. podeszwa drewniana; przymocowuje się ją do stopy za pomocą bandaży, przeprowadzając uprzednio przez boczne klamry podeszwy obie listwy szyny. Przymocowany do podeszwy sznur z nakrętką pozwala na założenie wyciągu kończyny.

Unieruchomienie w zwichnięciach stawu biodrowego

      Nakładając szynę Dichterichsa, należy przestrzegać ochraniania występów kostnych (talerz biodrowy, krętarz duży kości udowej, kłykcie kości udowej, kłykcie kości piszczelowej oraz kostki podudzia) za pomocą gazy czy waty. Szynę przymocowuje się do kończyny zwykłymi opaskami gazowymi lub elastycznymi. Jeżeli pozwalają na to warunki, dobrze jest przymocować szynę za pomocą opasek gipsowych. Szyna Thomasa składa się z pierścienia metalowego, względnie półkola obszytego skórą i odchodzących od niego metalowych prętów. Szyna ta daje niezwykle trwałe i dokładne unieruchomienie pod warunkiem jednak, że jest prawidłowo założona.

Unieruchomienie szyną Thomasa

      Aby spełniała ona swą rolę, musi się opierać pierścieniem o guz kulszowy (okolica pośladka) i kości łonowe w okolicy krocza. Obwód kończyny należy przymocować do szyny za pomocą przyłożonego na podudzie wyciągu plastrowego z deseczką, łącząc go z końcem szyny specjalną sprężyną czy elastycznymi paskami gumy. Podłożenie pod staw kolanowy wałka zapewnia przyjęcie przez staw prawidłowego ustawienia. Szynę do kończyny przymocowuje się najlepiej za pomocą opasek elastycznych. W przypadku konieczności korzystania z szyn Kramera używamy do tego celu 3 standardowych szyn, odpowiednio je dopasowując i przymocowując do kończyny. Jedna z nich biegnie od pachwiny wzdłuż uda po wewnętrznej stronie i zgięta jest pod podeszwą. Dwie pozostałe szyny układamy na zewnętrznej stronie kończyny, tułowia i uda - od pachy aż do stopy. Szynę zewnętrzną montuje się z 2 standardowych szyn układając je tak, aby jedna szyna sięgała od pachy do kolana, a druga od grzebienia kości biodrowej do kostki zewnętrznej. Pomiędzy szyną a ciałem, na wysokości stawu kolanowego, krętarza i pachwiny oraz na tułowiu na wysokości sutków i dokoła miednicy, umocować tampony z waty czy gazy.

Urazy i uszkodzenia kolana, podudzia i stawu skokowego

      W uszkodzeniach kolana, kości podudzia i stawu skokowego stosuje się 2 szyny Kramera obejmujące kończynę z obu stron. Przed założeniem szyny należy wymodelować na kończynie zdrowej lub kończynie ratownika. Zasadą unieruchomienia w tych obrażeniach jest unieruchomienie stawu kolanowego; szyny, wymoszczone watą i owinięte bandażem, powinny sięgać przynajmniej do połowy długości uda. W miejscach występów kostnych konieczne jest podłożenie waty lub gazy. Szynę trzeba zakładać z pomocnikiem.

Unieruchomienie prowizoryczne kończyny dolnej przy złamaniu podudzia

Urazy i uszkodzenia stopy

      W obrażeniach zamkniętych i złamaniach stopy unieruchomienie może ograniczać się do stawu skokowego; staw kolanowy pozostaje wolny. Wystarcza jedna standardowa szyna Kramera ułożona na tylnej powierzchni podudzia i podeszwy, dobrze wymodelowana i dopasowana do kształtu mięśnia trójgłowego łydki.

Złamania wieku starczego

      Osłabiony i kruchy kościec starego człowieka ma 3 miejsca w których najczęściej dochodzi do złamań.

Są to:

 kręgosłup piersiowy,

 szyjka kości udowej,

 obwodowa nasada kości promieniowej.

Prowizoryczne unieruchomienie kończyny dolnej
przy złamaniu stopy i zwichnięciu stawu skokowego

      Z wyjątkiem tego ostatniego, wymienione na pierwszym miejscu złamania mogą być spowodowane przez zupełnie błache urazy, nad którymi często przechodzi się do porządku dziennego. Dopiero narastające opasujące bóle, związane z coraz bardziej zapadającym się trzonem złamanego kręgu czy rozklinowaniem złamania szyjki kości udowej (skręcanie się nogi na zewnątrz), zwracają uwagę chorego na możliwość poważnej choroby. Przy istnieniu objawów sugerujących uszkodzenie kręgosłupa piersiowego u osoby starszej - np. ból pleców po przebytym urazie - pierwsza pomoc i unieruchomienie transportowe nie odbiega od zasad podanych w rozdziale "Urazy kręgosłupa".

Prowizoryczne zabezpieczenie kończyny przed poruszaniem
w przypadku złamania w obrębie stawu biodrowego

      Gdy istnieją objawy sugerujące istnienie złamania szyjki kości udowej - samoistny ból biodra, ból przy ucisku na boczną powierzchnię uda, skręcenie się kończyny na zewnątrz - pierwsza pomoc ogranicza się do unieruchomienia kończyny, zapobiegającego ruchom rotacyjnym i dalszemu skręcaniu jej na zewnątrz. W takich przypadkach wystarcza przybandażowanie kawałka szyny Kramera, szyny drewnianej czy podobnego przedmiotu do bucika osoby chorej. Chorego należy ułożyć na plecach, pod kolana zaś podłożyć zwinięty koc, dzięki czemu uzyskuje się spoczynkowe zgięcie kończyny w stawie biodrowym i kolanowym. Rozległe unieruchamianie chorej kończyny na czas transportu w szynach czy w opatrunku gipsowym jest zbyteczne. Pierwsza pomoc w przypadku złamania kości promieniowej ogranicza się jedynie do typowego unieruchomienia kończyny w opatrunku sięgającym od główek kości śródręcza do stawu łokciowego, a lepiej do połowy kości ramiennej.

Urazy i uszkodzenia w obrębie twarzy i żuchwy

      Złamania w obrębie kości twarzy i szczęki dolnej zazwyczaj silnie krwawią. Ponadto należy zawsze liczyć się z dodatkowymi i groźnymi w następstwach uszkodzeniami mózgu i kręgosłupa szyjnego. W miarę narastania pourazowego obrzęku może dochodzić do utrudnienia oddychania, a nawet całkowitego zablokowania górnych dróg oddechowych. Złamanie kręgosłupa może grozić uciskiem rdzenia i korzeni nerwowych. Objawami złamania kości twarzy i szczęki dolnej są ból, obrzęk, trudności mowy, niekiedy mdłości i niemożność połykania śliny. Należy szybko sprawdzić jamę ustną, czy nie ma w niej ciał obcych (zęby, protezy), które mogą zablokować drogi oddechowe. Następnie konieczne jest zaopatrzenie krwawiących ran. Jeśli chory jest przytomny, trzeba go posadzić, by umożliwić swobodny odpływ krwi i śliny z jamy ustnej. Chorego nieprzytomnego układamy na bok w pozycji bezpiecznej ciała. W przypadku uszkodzenia żuchwy należy ją unieruchomić (dotyczy to także zwichnięcia żuchwy, co się objawia niemożnością zamknięcia ust).
Uwaga! Niekiedy, w przypadku mdłości i wymiotów konieczne jest szybkie zwolnienie opatrunku, po czym po oczyszczeniu jamy ustnej, ponowne jego założenie. Chorego trzeba szybko transportować do szpitala.

Unieruchomienie żuchwy

Urazy i uszkodzenia głowy

      Są one różnorodne, poczynając od lekkiego stopnia zranień skóry, przez wstrząśnienie mózgu i otwarte złamania sklepienia czaszki, a skończywszy na ciężkim uszkodzeniu tkanki mózgowej. Nie wolno zapominać, że rozległość i zakres widocznego zranienia powłok z reguły nie są równoznaczne ze stopniem uszkodzenia struktur anatomicznych położonych głębiej. Doskonałym tego przykładem są zranienia skóry i tkanek miękkich, którym nieodmiennie towarzyszy obfite krwawienie, jednak znakomita ici; większość to zranienia lekkie nie zagrażające życiu, pod wirunkiem właściwego zaopatrzenia rany. l przeciwnie, tkanka mózgowa może ulec poważnemu uszkodzeniu bez widocznych objawów uszkodzenia skóry głowy czy pokrywy czaszki. Krwawienie czy wyciekanie surowiczo-krwistej wydzieliny z nosa albo z ucha sugeruje zaistnienie bezpośredniego połączenia między jamą czaszki a uchem środkowym lub zatokami, a więc złamanie podstawy czaszki, czyli ciężkie uszkodzenie ciała. Ważne znaczenie mają epizody utraty przytomności chorego. Nawet trwająca kilka sekund utrata świadomości w czasie czy też bezpośrednio po wypadku wskazuje na wstrząśnienie mózgu, późniejsza zaś - na krwotok nadoponowy. Stanowi temu towarzyszy z reguły rozszerzenie jednej ze źrenic i wymioty. Należy pamiętać, że w każdej chwili może dojść do fizycznego pobudzenia chorego, a nawet wystąpienia drgawek. Na wypadek tego należy mieć przygotowany knebel (np. rolkę bandaża) w celu uchronienia chorego przed przygryzieniem języka.

Ułożenie głowy i zaopatrzenie ucha, z którego wycieka surowiczy płyn w złamaniach czaszki

      Rannego trzeba ułożyć w pozycji półleżącej i zapewnić mu całkowity spokój. Ranę zakryć jałowym opatrunkiem, na ranę krwawiącą zaś wywrzeć ucisk (jeśli nie ma objawów wgniecenia kości czaszki). W przypadku wbicia w czaszkę ostrego narzędzia albo jeżeli przez ranę wydobywa się tkanka mózgowa, ranę należy pozostawić w spokoju i nie próbować usuwać przedmiotu raniącego. Chorego należy trzymać w cieple i zapewnić mu dostęp świeżego powietrza. W przypadku krwawienia do jamy ustnej czy wymiotów obrócić go na bok; czynność tę musi wykonywać kilka osób jednocześnie. Rannego należy obracać "w kawałku", przykładając największą wagę do utrzymywania kręgosłupa w wyproście (szczególnie odcinek szyjny kręgosłupa). W pozycji leżenia na boku należy podeprzeć mu głowę. Wyciekanie krwi czy płynu surowiczego z uszu lub nosa dowodzi uszkodzeniu opon mózgowych i złamania podstawy czaszki. Wtedy, pod żadnym pozorem, nie wolno wycierać rannemu uszu czy nosa, a jedynie zakryć je luźno jałowymi gazikami. Należy uczynić to tak ostrożnie, aby gazik nie działał jak czop i nie utrudniał swobodnego odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego. Materiał opatrunkowy musi być czysty, jeśli nie jałowy, tak jak ręce ratownika. Gaziki trzeba zmieniać po ich zamoknięciu, gdyż w przeciwnym razie narażamy rannego na wstępujące zakażenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zazwyczaj wyciek ustaje samoistnie.       

Nie należy nigdy ściśle bandażować zranień żuchwy, jamy ustnej czy gardła, gdyż może to odciąć przepływ powietrza w miarę narastania obrzęku. W pewnych przypadkach przed przeniesieniem chorego należy założyć mu rurkę ustno-gardłową z zestawu pierwszej pomocy. Jeśli ranny doznał ciężkiego uszkodzenia twarzoczaszki, wówczas transportujemy go w ułożeniu na brzuchu lub na boku. Ranny z urazem czaszki powinien być w zasadzie transportowany w pozycji półleżącej, w ułożeniu na plecach (nieznaczne uniesienie ku górze wezgłowia noszy zmniejsza groźbę obrzęku mózgu). Przewidując ewentualne pobudzenie ruchowe chorego bądź wystąpienie drgawek, rannego należy przywiązać pasami do noszy (w okolicy barków, miednicy i kolan).

Sposób transportowania rannego z urazem czaszki

Uwaga!       Należy pamiętać, że ciężkim urazom głowy towarzyszą często uszkodzenia kręgosłupa szyjnego. Z tego względu w celu zapobiegnięcia niepożądanym ruchom głowy wskazane jest obłożenie głowy woreczkami z piaskiem, zrolowanymi poduszkami lub kocem.

Urazy i uszkodzenia kręgosłupa

      Do uszkodzenia kręgosłupa dochodzi najczęściej w wypadkach motocyklowych i samochodowych, przy upadkach z wysokości oraz skokach do wody i dlatego u ofiar tych wypadków należy zawsze podejrzewać tego typu urazy. Uszkodzenie kręgosłupa szyjnego należy też podejrzewać u każdego chorego nieprzytomnego, ofiary wymienionych wyżej wypadków, rannego w głowę, oraz osoby, która doznała jedynie wstrząśnienia mózgu bez uszkodzeń skóry i kości czaszki. W przypadkach uszkodzenia niestabilnego, a więc dopuszczającego do przemieszczeń kręgów (najcięższy typ uszkodzenia), istnieje zawsze groźba ucisku na rdzeń kręgowy i związane z tym porażenie kończyn. Uszkodzenia urazowe kręgosłupa są bardzo różnorodne i jakkolwiek stosunkowo rzadko połączone są pierwotnie z obrażeniami rdzenia kręgowego, to przy udzielaniu pierwszej pomocy obowiązuje takie postępowanie, jak gdyby rannemu groziło w każdej chwili uszkodzenie rdzenia. Naczelną przeto zasadą przy udzielaniu pomocy w przypadkach urazu kręgosłupa lub tylko przy podejrzeniu, że taki uraz nastąpił, jest utrzymanie tułowia i głowy rannego w pozycji pośredniej między nadmiernym zgięciem a wyprostem. Pod żadnym pozorem nie wolno unosić go za głowę i biodra, czy barki i biodra, gdyż powoduje to nadmierne wygięcie kręgosłupa, mogące doprowadzić do ucisku na rdzeń kręgowy. Niedopuszczalne jest sadzanie czy stawianie chorego. Jeżeli przy wynoszeniu chorego z miejsca, gdzie uległ wypadkowi, nie można użyć nawet prowizorycznych noszy, wówczas należy przestrzegać, aby chory zachował pozycję leżącą - najbezpieczniejsze jest wyciąganie go za ręce lub nogi, co zapewnia naturalne ustawienie kręgosłupa. Takie ustawienie kręgosłupa musi być bezwzględnie zachowane przy przenoszeniu chorego na nosze, którą to czynność powinno wykonywać kilka osób, podtrzymujących choremu głowę, kark, klatkę piersiową, okolicę lędźwiową oraz miednicę i uda. Chory nie może być ruszany z noszy, na których został ułożony bezpośrednio po zabraniu z miejsca wypadku, aż do chwili zbadania go przez specjalistę w szpitalu i ewentualnym wykonaniu zdjęć rentgenowskich, pozwalających na ustalenie dokładnego rozpoznania.

Unieruchomienie transportowe

      Najlepiej jest transportować chorego w pozycji leżącej na plecach, na twardym podłożu, gdyż wówczas istnieje najmniejsza możliwość przemieszczenia odłamów. Dlatego nosze powinny mieć sztywno naciągnięty brezent czy sprężyny. Zamiast na noszach można chorego ułożyć na drzwiach czy szerokiej desce. Pod kolana należy choremu podłożyć zwinięty w rulon koc, poduszkę lub odzież. W przypadku ułożenia chorego w pozycji leżącej na brzuchu, co może być konieczne przy np. grożącym obrzęku czy niedrożności górnych dróg oddechowych (zranienie żuchwy, obrażenia szyi itp.), koc powinien być podłożony pod barki chorego (piersi). Chorego należy przywiązać do noszy tak, aby uniemożliwić najmniejsze ruchy ciała w czasie transportu. W przypadku obluźnienia się więzów, co może się zdarzyć w czasie transportu samochodem, należy zatrzymać samochód i umocowanie poprawić. W razie konieczności transportu na dalsze odległości należy zachować szczególną ostrożność przy karmieniu rannego, gdyż w pozycji leżącej na płask utrudnione jest połykanie. Jest rzeczą oczywistą, że w przypadku zachłyśnięcia się chorego nie można ani obrócić ani posadzić. Przed próbą .karmienia chorego należy uczyć połykania śliny.

Sposób odciągnięcia rannego z niebezpiecznego miejsca oraz przełożenia na nosze

Prawidłowy sposób podnoszenia rannego

Unieruchomienie kręgosłupa szyjnego kołnierzem Schanza

      Przy uszkodzeniu kręgosłupa w odcinku szyjnym w każdym przypadku, oprócz wyżej opisanego unieruchomienia, należy zastosować obszerny kołnierz ż waty, dokładnie obejmujący szyję od podbródka do mostka.

Unieruchomienie szynami Kramera

      Unieruchomienia kręgosłupa szyjnego można także dokonać za pomocą odpowiednio wygiętych szyn Kramera, a jeśli ich nie ma - pasków dykty czy sztywnej tektury. Zazwyczaj używa się do tego celu 3 odpowiednio wygięte i wymoszczone standardowe szyny. Jedna z szyn ułożona z tyłu przechodzi z pleców na tył głowy i zachodzi na czoło. Do niej przymocowujemy dwie szyny poprzeczne - jedną ze szczytu głowy, schodzącą na barki, a drugą - z tyłu klatki piersiowej, poniżej barków. Aby założyć ten opatrunek trzeba unieść chorego - w pozycji wyprostowanej - parę centymetrów nad poziom

Unieruchomienie kręgosłupa szyjnego szynami Kramera

Unieruchomienie kręgosłupa szyjnego zrolowanym kocem

ziemi czy podłogi. Oczywiście potrzebnych jest do tego kilka osób. Można też unieruchomić uszkodzony odcinek za pomocą koca czy okładając głowę woreczkami z piaskiem.
Uwaga!Należy pamiętać, że chory leżący w pozycji przeprostu nie może być obracany na boki. Musi on leżeć nieruchomo na plecach. Aby chory nie zapomniał, że musi leżeć nieruchomo należy przywiązać go do noszy rozpiętym prześcieradłem. Niekiedy po bokach chorego układa się worki z piaskiem. Rannego niespokojnego czy nieprzytomnego należy stale pilnować, aby nie wykonał jakiegoś gwałtownego ruchu.

Urazy i uszkodzenia klatki piersiowej

      Klatka piersiowa może ulec uszkodzeniu zamkniętemu lub otwartemu. Uszkodzenia zamknięte są urazem częstszym.

Złamania żeber

      Złamanie nawet jednego żebra może spowodować pogorszenie wentylacji (oddychania) w następstwie silnego bólu, krwotok z tętnicy międzyżebrowej, uszkodzenie miąższu płuca i w następstwie odmę wentylową. Pierwsza pomoc polega na założeniu opaski unieruchamiającej klatkę piersiową. Może to być bandaż elastyczny lub przylepiec o szerokiej taśmie, przy czym ten ostatni trzeba nałożyć na jedną warstwę bandaża z gazy, by uniknąć uszkodzeń skóry przy odklejaniu. Opaskę należy nałożyć na poziomie złamania - w tym miejscu, w którym chory odczuwa przy dotyku ból lub widoczny jest ślad urazu na skórze.

Opatrunek klatki piersiowej w przypadku podejrzenia złamania żeber

       U ludzi w podeszłym wieku zbyt silne nałożenie takiej opaski może prowadzić do znacznego upośledzenia wentylacji (oddychania). Z tego względu, u osób starszych lepiej jest niekiedy unieruchamiać złamane żebro opatrunkiem przylepcowym półokrężnym, czyli obejmującym jedynie chorą połowę klatki piersiowej. Konieczne jest podanie silnego środka przeciwbólowego.

Wieloodłamowe złamanie kilku żeber

      Jeżeli wskutek złamania pewien obszar żeber traci związek z pozostałymi odcinkami, zachowuje się on jak osobna płytka kostna leżąca na opłucnej ściennej. Przy wdechu cały ten fragment ulegnie przeto wciąganiu ku wnętrzu klatki piersiowej, przy wydechu zaś uwypukleniu na zewnątrz (ruchy opaczne). W ten sposób zniweczona zostaje poważna część pracy przepony. Wskutek zapadania żeber przy wdechu zmniejsza się objętość oddechowa płuc. Trące o siebie powierzchnie uszkodzonych kości grożą przerwaniem dużych naczyń, uszkodzeniem miąższu płuca. Dotkliwy ból pogarsza wentylację. Występuje duszność i sinica. Pierwsza pomoc polega na usztywnieniu klatki piersiowej bandażem elastycznym - tak jak przy złamaniu zwykłym żeber.

Zgniecenie klatki piersiowej

      Uszkodzenie klatki piersiowej wywołuje chwilowe przerwanie odpływu krwi z górnej części tułowia, z kończyn górnych i z głowy

Dochodzi wówczas do:

 wybroczyn oraz obrzęku twarzy i szyi, a zwłaszcza powiek, spojówek oraz błony śluzowej nosa i ust,

 utraty przytomności związanej z zaburzeniami krążenia mózgowego,

 zaburzeń wentylacji, spowodowanych obrzękiem głośni, a czasem również obrzękiem płuc. Chory odczuwa duszność.

      Postępowanie ratownicze powinno być skierowane prawie wyłącznie na poprawienie wentylacji. Jest to jeden z niewielu przypadków, gdy sposoby oddychania "usta- -usta" lub za pomocą worka i maski mogą się okazać nieskuteczne, a trzeba się uciec do natychmiastowej tracheotomii (obrzęk głośni uniemożliwia bowiem skuteczne wtłaczanie powietrza do płuc drogami naturalnymi) i dlatego chorego trzeba pilnie transportować do szpitala.

Uszkodzenia otwarte

Obok obrażenia narządów klatki piersiowej uszkodzenia otwarte powodują odmę oraz spadnięcie płuca po stronie urazu.

Sposób zaopatrzenia przenikającej rany klatki piersiowej:
1 - nawazelinowany gazik, 2 - gaza, 3 - folia, 4 - opaska elastyczna

      Odma polega na wniknięciu powietrza do jamy opłucnej z zewnątrz bądź z rozerwanego miąższu płucnego. Stopień zaburzenia wentylacji powodowanych przez odmę zależy od średnicy otworu w ścianie klatki piersiowej. Należy przystąpić do oddychania wspomaganego workiem i maską. Na ranę zakłada się tylko jałowy opatrunek. Gdy otwór jest duży, może dojść do opacznych ruchów oddechowych - sinicy i gwałtownej duszności. W tych przypadkach postępowanie zaczyna się od uszczelnienia rany. Służy do tego gruby opatrunek uciskowy, a gdy otwór jest duży podwójnie złożony płat folii plastykowej, którego brzegi uszczelnia się plastrem. Chory musi szybko trafić do szpitala.

Urazy i uszkodzenia miednicy

      Do poważnych obrażeń kości obręczy miednicznej dochodzi w wyniku urazów bezpośrednich (zgniecenie miednicy) lub pośrednich (np. uderzenie w osi kończyny dolnej, przenoszące się na panewkę stawu biodrowego przy upadku z wysokości, wypadku samochodowym). Z reguły dochodzi do bardzo ciężkich obrażeń narządów miednicy małej, brzucha oraz mięśni i powłok. W ciężkich urazach miednicy, podobnie jak w obrażeniach wielomiejscowych, o ciężkości zranienia decyduje czas wszczęcia definitywnego postępowania chirurgicznego.

Ułożenie rannego z uszkodzeniem miednicy

Sposób transportowania rannego z uszkodzeniem miednicy

      Przy uzasadnionym podejrzeniu poważnego uszkodzenia miednicy (obecność ran, zniekształcenia miednicy, bolesność talerzy biodrowych, bolesność uciskowa spojenia łonowego, ból przy ruchach kończyn dolnych w stawach biodrowych) należy przede wszystkim opanować krwawienia zewnętrzne. Chorego należy transportować do szpitala pamiętając o odpowiednim ułożeniu jego ciała.

Unieruchomienie transportowe

      W przypadkach zranień miednicy zarówno otwartych, jak i zamkniętych należy zawsze ułożyć chorego na plecach z lekkim odwiedzeniem kończyn dolnych zgiętych w stawach kolanowych. Pod kolana podkłada się worek z piaskiem lub zrolowany koc. W celu przeciwdziałania ruchom ciała w czasie transportu można także podłożyć pod pośladki i lędźwie chorego prześcieradło, którego skrzyżowane nad nim końce przywiązuje się do noszy.

---