Założenia do organizacji dekontaminacji wstępnej
w Krajowym Systemie Ratowniczo Gaśniczym

Idea dekontaminacji

Zagrożenia związane ze skażeniem substancjami chemicznymi, biologicznymi lub radiacyjnymi wymagają stałej gotowości jednostek Państwowej Straży Pożarnej (PSP) i innych podmiotów KSRG do podjęcia działań mających na celu ograniczenie lub likwidację tego typu zagrożeń. W ramach działań związanych z likwidacją skażenia, niejednokrotnie konieczne jest przeprowadzenie masowej dekontaminacji osób poszkodowanych eksponowanych na skażenia. W tym celu część grup specjalistycznych została zaopatrzona w specjalne kontenery do dekontaminacji ostatecznej. Jak dotąd żadna z tych grup nie miała okazji do prowadzenia działań dekontaminacyjnych w czasie rzeczywistych akcji ratowniczych. Główną przyczyną jest fakt, iż do przygotowania całego zestawu dekontaminacyjnego potrzeba, w zależności od przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych, od kilku do kilkunastu osób. Poza tym czas jego transportu do wyznaczonego miejsca oraz sprawienia jest dość długi i uznanie tych zestawów za jedyne rozwiązanie techniczno-organizacyjne może skutkować znacznym opóźnieniem działań dekontaminacyjnych. PSP jest służbą podejmującą działania ratownicze, z definicji będące działaniami realizowanymi w trybie pilnym.

Zgodnie z wiedzą medyczną, dobrą praktyką ratowniczą i zaleceniami Unii Europejskiej zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa poszkodowanych eksponowanych na skażenia ma dekontaminacja wstępna, realizowana w trybie pilnym, polegająca na usunięciu odzieży osoby poszkodowanej, spłukaniu odsłoniętych części ciała oraz zastosowaniu ubrania zastępczego wstępnego, co umożliwia usunięcie ok. 80-95 % skażenia. Oczywiście wiąże się to z koniecznością zapewnienia intymności i komfortu rozbierania oraz zaplecza sanitarnego osobnego dla kobiet z dziećmi i mężczyzn.

Opracowanie zasad organizacji dekontaminacji wstępnej, która miałaby być realizowana siłami Jednostek Ratowniczo Gaśniczych (JRG) i Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP) wchodzących w skład Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego (KSRG), jest niezbędne choćby ze względu na fakt, że jak dotąd problematyka ta pozostawała na barkach grup specjalistycznych, których zadania mają znacznie szerszy zakres. Tymczasem, mówiąc o dekontaminacji w sensie działań ratowniczych myślimy o fizycznym procesie usuwania skażenia chemicznego, biologicznego bądź radiacyjnego zagrażającego życiu lub zdrowiu osoby poszkodowanej, realizowanym w trybie pilnym. W tej sytuacji ta część działań, które mają charakter ratowniczy powinna być realizowana przez Państwową Straż Pożarną i jednostki Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM). Pozostałe działania zwane dekontaminacją ostateczną, powinny być realizowane przez inne podmioty, na przykład Szpitalne Oddziały Ratunkowe (SOR) i Ośrodki Toksykologii Klinicznej.

Opracowane założenia dotyczą dekontaminacji wstępnej realizowanej przez strażaków JRG i OSP wchodzących w skład KSRG we współpracy z zespołami ratownictwa medycznego.

Po przeprowadzeniu dekontaminacji wstępnej, polegającej na usunięciu odzieży, spłukaniu odsłoniętych części ciała wodą i przebraniu osoby poszkodowanej we wstępne ubranie zastępcze, pozostaje zorganizowanie dekontaminacji ostatecznej. Mimo, iż opracowanie szczegółowych zasad dotyczących dekontaminacji ostatecznej nie jest przedmiotem prac zespołu, sugerowane są dwa rozwiązania. Z jednej strony mogłaby ona być realizowana na miejscu lub w okolicach miejsca zdarzenia, przy użyciu mobilnych zestawów do dekontaminacji masowej z wykorzystaniem kontenerów lub namiotów dekontaminacyjnych. Z drugiej strony należałoby także rozważyć inną możliwość, a mianowicie przewiezienie poszkodowanych do szpitala, przed wejściem którego byłby przygotowany zestaw do dekontaminacji ostatecznej. Należy się bowiem liczyć z sytuacją, w której część osób poszkodowanych zdecyduje się samodzielnie dotrzeć do szpitali, nie przechodząc dekontaminacji wstępnej.

Można także rozważyć możliwość umieszczenia zestawów do dekontaminacji ostatecznej w miejscach, w których wystąpienie skażenia chemicznego, biologicznego lub radiacyjnego jest bardzo prawdopodobne, a więc na lotniskach, dworcach kolejowych, stacjach metra.

Poniżej przedstawiono zakres zadań poszczególnych podmiotów współpracujących przy dekontaminacji masowej.

1. Jednostki PSP i OSP (włączone do KSRG):

• Organizacja i prowadzenie akcji ratowniczej,

• Przeprowadzenie dekontaminacji wstępnej w trybie pilnym

• Wsparcie dla jednostek PRM przy prowadzeniu dekontaminacji ostatecznej.

2. Jednostki Państwowego Ratownictwa Medycznego (Zespoły Ratownictwa Medycznego, Szpitalne Oddziały Ratunkowe, Ośrodki Toksykologii Klinicznej):

• Wsparcie dla jednostek PSP przy prowadzeniu dekontaminacji wstępnej,

• Prowadzenie dekontaminacji ostatecznej.

3. Policja:

• Izolacja terenu prowadzenia akcji ratownictwa chemicznego,

• Zabezpieczenie przedmiotów i rzeczy wartościowych,

• Ewidencja osób skażonych,

• Pilotowanie kolumn transportu medycznego z osobami poszkodowanymi do szpitali,

• Prowadzenie czynności procesowych, w związku ze zdarzeniem.

Zespoły Zarządzania Kryzysowego:

• Zorganizowanie opieki socjalnej i psychologicznej w okresie oczekiwania na definitywną dyslokację poszkodowanych

• Zabezpieczenie rezerwowego transportu,

• Informowanie rodzin osób poszkodowanych o stanie zdrowia,

• Uruchomienie infolinii,

• Alarmowanie, informowanie i ostrzeganie ludzi o zagrożeniu,

• Uruchomienie rezerw w zakresie zabezpieczenia socjalnego.

5. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska:

• Ocena wpływu skażenia chemicznego na środowisko,

• Opracowanie idei rozwiązania problemu odpadów po dekontaminacji,

• Prowadzenie dochodzenia i ustalanie przyczyn zdarzenia chemicznego,

6. Państwowa Inspekcja Sanitarno-Epidemiologiczna:

• Ocena wpływu skażenia biologicznego na ludzi,

• Kierowanie akcją epidemiologiczną,

• Współdziałanie ze szpitalami zakaźnymi,

• Informowanie społeczeństwa o skutkach skażeń biologicznych.

7. Państwowa Agencja Atomistyki:

• Ocena wpływu skażenia promieniotwórczego na ludzi i środowisko,

• Kierowanie akcją ratowniczą podczas zdarzenia radiacyjnego,

• Informowanie społeczeństwa o skutkach zdarzenia radiacyjnego.

8. Siły Zbrojne RP:

• Wspomaganie działania służb cywilnych (w przypadku uruchomienia mechanizmów dotyczących prawa kryzysowego)

Definicje

Dekontaminacja - pojęcie ogólne

Proces fizyczny i/lub chemiczny mający na celu zminimalizowanie negatywnego oddziaływania czynnika skażającego na ludzi, obiekty, sprzęt i środowisko.

Dekontaminacja masowa

Proces fizyczny polegający na natychmiastowym usunięciu lub ograniczeniu wpływu czynnika skażającego z większej liczby osób w sytuacjach potencjalnego zagrożenia życia i zdrowia. Dekontaminacja masowa realizowana jest w dwóch etapach jako dekontaminacja wstępna i ostateczna.

Dekontaminacja wstępna osób - Działania mające charakter ratowniczy realizowany w trybie pilnym polegające spłukaniu odsłoniętych części ciała oraz na usunięciu odzieży z osób poszkodowanych.

Dekontaminacja ostateczna osób - działania polegające na usunięciu skażeń z powierzchni ciała i eksponowanych błon śluzowych przy wykorzystaniu wody i związków powierzchniowo czynnych.

Zestaw wstępnego ubioru zastępczego

Zestaw ubrań i wyposażenia służących do zabezpieczenia przed czynnikami atmosferycznymi i utratą ciepła osób poszkodowanych poddanych dekontaminacji wstępnej, oczekujących na dekontaminację ostateczną.

Zestaw ostatecznego ubioru zastępczego

Zestaw ubrań i wyposażenia służących do zabezpieczenia przed czynnikami atmosferycznymi i utratą ciepła osób poszkodowanych po przeprowadzeniu dekontaminacji ostatecznej.

Organizacja dekontaminacji wstępnej

Zadania z zakresu dekontaminacji wstępnej realizują wszystkie JRG i wyznaczone w planach ratowniczych OSP oraz inne podmioty należące do KSRG według uprawnień, we współpracy z zespołami ratownictwa medycznego.

Po przybyciu na miejsce zdarzenia należy:

1. Przeprowadzić rozpoznanie polegającego na określeniu:

• rodzaju czynnika skażającego,

• lokalizacji i liczby osób poszkodowanych (w budynku, w terenie itp.)

2. Wyznaczyć strefę zagrożenia

3. Określić sposób zabezpieczenia ratowników

4. Przekazać poszkodowanym komunikat dot. zasad postępowania (zachowania w określonych sytuacjach)

5. Przygotować miejsca do rozebrania ludzi i spłukiwania odsłoniętych części ciała.

6. Zdjąć odzież i przemyć ciała osób poszkodowanych wodą. (Pomoc ratowników w sytuacji niesprawności lub zaburzeń świadomości osób poszkodowanych)

7. Przekazać poszkodowanym zestawy wstępnego ubioru zastępczego.

8. Umieścić skażoną odzież i przedmioty osobistego użytku w dwóch identycznie oznakowanych opakowaniach. Założyć opaskę identyfikacyjną osobie poszkodowanej.

9. Zapewnić komfort oczekiwania na dekontaminację ostateczną.

Minimalny standard wyposażenia do dekontaminacji wstępnej

1. Zestaw wstępnego ubioru zastępczego w następującej konfiguracji:

1. tunika/poncho z kapturem, z tworzywa sztucznego ocieplanego włókniną,

2. skarpety dziane bez pięty,

3. plastikowe buty bez pięty (np. sandały plażowe lub podobne),

4. półmaska ochronna na twarz,

5. wilgotna chusteczka higieniczna,

6. worek na ubrania,

7. worek na przedmioty osobiste,

8. opaska identyfikacyjna.

2. Namiot - miejsce do rozbierania

Jeden namiot szybko rozkładalny siłami maksymalnie 4 osób o powierzchni minimalnej
20 m² z przepierzeniem nieprzejrzystym mocowanym wzdłuż osi długiej, z ewentualnym autonomicznym ogrzewaniem i oświetleniem.

3. Nożyce do rozcinania ubrań

Wymagane są dobrej jakości nożyce do szybkiego i sprawnego usunięcia ubrania.

4. Sprzęt do spłukiwania odsłoniętych części ciała

Standardowe wyposażenie samochodu gaśniczego do podawania rozproszonego lub mgłowego prądu wody.

5. Zabezpieczenie ratowników

Zgodnie z wytycznymi Komendanta Głównego PSP w zakresie organizacji ratownictwa chemiczno - ekologicznego w KSRG na poziomie podstawowym.

6. Nagłośnienie do przekazywania komunikatów

Tuba podręczna lub inne urządzenie przenośne do przekazywania komunikatów ustnych.

Liczba podmiotów KSRG, w których byłyby realizowane zadania związane z dekontaminacją wstępną i dla których dokonane zostaną zakupy sprzętu w zakresie minimalnym zależy od przyjętych koncepcji, możliwe są bowiem cztery rozwiązania:

1. Dekontaminację wstępną realizowałyby wszystkie jednostki JRG oraz część jednostek OSP wchodzących w skład KSRG niezależnie od kategorii zagrożeń występujących w danym rejonie

2. Dekontaminacja wstępna realizowana przez JRG wytypowane przez Komendy Miejskie/Powiatowe PSP - w każdym powiecie/mieście jedna JRG PSP niezależnie od kategorii zagrożeń występujących w danym rejonie

3. Dekontaminacja wstępna realizowana tylko przez JRG zlokalizowane w rejonach, w których występują dodatkowe zagrożenia chemiczne

4. Dekontaminacja wstępna realizowana przez wszystkie JRG PSP przy minimalnym wyposażeniu sprzętowym, oraz JRG na obszarach o wysokiej kategorii zagrożenia chemicznego w stopniu rozszerzonym o dodatkowe zestawy wstępnego ubioru zastępczego oraz dodatkową liczbę lekkich ubrań chemicznych jako zabezpieczenia ratowników

Uwagi końcowe

1. W oparciu o przygotowane założenia należy opracować program szkolenia uzupełniającego w zakresie dekontaminacji wstępnej, który byłby wdrażany poprzez ćwiczenia oraz inne formy doskonalenia zawodowego.

2. Ramowy program szkolenia zostanie opracowany przez zespół ds. organizacji dekontaminacji wstępnej w KSRG, we współpracy z Biurem Szkolenia Komendy Głównej PSP.

3. Należy przeprowadzić szkolenie dla wszystkich dowódców JRG, wykładowców oraz instruktorów ośrodków szkolenia i szkół PSP w zakresie dekontaminacji wstępnej.

4. Dowódcy JRG, wykładowcy oraz instruktorzy ośrodków szkolenia i szkół PSP zobowiązani są do przeprowadzenia szkoleń dla wszystkich funkcjonariuszy podziału bojowego, studentów, kadetów i słuchaczy szkół i ośrodków szkolenia.

5. Po przedłożeniu ww. założeń do opiniowania, należy opracować zasady i procedurę do organizacji dekontaminacji wstępnej.

Opracowanie:

st. bryg. Dariusz Marczyński

bryg. Jerzy Ranecki

mł. bryg. Bogusław Dudek

st. kpt. Michał Langner

kpt. Zdzisław Salamonowicz

kpt. Konrad Leszczuk

lek. med. Ignacy Baumberg

---