Logika

opracowane przez

studentki II-ego roku

filozofii z elementami kulturoznawstwa

pod redakcją Emilii Łapko

Wszelkie prawa nie zastrzeżone ;)

Wykład 1 (?)

Logika ogólna- zbiór dyscyplin, powiązanych wspólnym tematem- jakie są warunki, kryteria poprawnego myślenia? Jakie są typowe błędy w naszym myśleniu? Jak ich unikać? Jak rozpoznać, czy warunki (nie)poprawnego myślenia są spełnione? Formułowanie norm jak należy i nie należy myśleć.

Co to jest myślenie? Logik rozumie je jako czynności poznawcze, czyli takie, które realizują cele

1. Pozyskiwanie informacji

1. Bezpośrednio

1. empirycznie

2. apriorycznie

2. pośrednio

2. Zmagazynowanie informacji

3. Przetworzenie informacji

Zatem- jak należy poprawnie pozyskiwać, magazynować i przetwarzać informacje.

Czynności pozyskiwania informacji

1. na drodze empirii- postrzeganie

2. intuicje kompetencyjne

3. w oparciu o przekazane informacje (pośrednio)

Magazynowanie informacji - przez tworzenie koncepcji, teorii, dyscyplin naukowych. Nauka to sposób magazynowania informacji. Systemy magazynowania, kody wyznaczają dyscypliny naukowe. Pytanie o warunki tworzenia dyscyplin naukowych- jak należy poprawnie tworzyć naukę.

Przetwarzanie informacji- rozumowanie, myślenie. Najważniejsze w rozumowaniu są wnioskowania. Oprócz tego- zadawanie pytań, podziały, definiowanie. Jakie są warunki poprawnego wnioskowania?

Czynności poznawcze- nie psychiczne (mentalizm) ale językowe (lingwistycyzm). Logicy badają czynności poznawcze, artykułowane w języku.

Argumenty przeciwko stanom mentalnym (o ile istnieją)

4. są dostępne monosubiektywnie (dostęp do nich ma tylko jedna osoba- ich właściciel)

5. są obiektami wirtualnymi, nie podatnymi na pomiar czasowy

6. nie są obiektami konkretnymi, zlokalizowanymi przestrzennie

7. są obiektami nie podatnymi na coraz dokładniejszy opis

Wypowiedzi- wyartykułowane lingwistycznie myśli, stany mentalne

8. są intersubiektywnie dostępne

9. trwają przez jakiś czas

10. są konkretami

11. są podatne na coraz dokładniejszy opis

Dwa podejścia:

2. Każdy stan mentalny jest wyrażalny językowo

3. Istnieją myśli niewyrażalne językowo np. stany egzystencjalne (Heideger, Sartre)

Stany mentalne można też wzbudzać poprzez wypowiedzi metaforyczne (symulacja stanów mentalnych)

Czynności poznawcze wyrażone językowo można badać na różne sposoby- paradygmaty badawcze

12. paradygmat epistemologiczny- bada czynności poznawcze- pozyskiwanie wiedzy- i wytwory tych czynności. Odkrycie mechanizmów wiedzotwórczych. Opis kompetencji, dyspozycji do poznawania wiedzy oraz warunków, w jakich są one realizowane. Badanie przyczyn popełniania błędów w pozyskiwaniu wiedzy. Jak dobrze tworzyć wartości poznawcze, dokonując czynności językowych?

13. paradygmat informatyczny- czynności poznawcze są czynnościami informacyjnymi, przekazywanymi poprzez systemy informatyczne- programy i rachunki logiczne. Prekursorem był Leibniz

14. paradygmat teoriokomunikacyjny

15. paradygmat platoński

Podstawową dziedziną logiki jest logika formalna, która zajmuje się konstrukcją rachunków logicznych. Jest ich nieskończenie wiele. Tworzą pewien porządek- kratę. Relacją porządku w kracie logik jest relacja podlogik. Krata jest strukturą arytmetyczną.

Wśród logik znajdujących się w kracie, wyróżniają się logiki maksymalne. Rachunek logiczny jest maksymalny wtedy i tylko wtedy gdy jego wzbogacenie powoduje sprzeczność.

Logika trywialna- na jej poziomie wszystko jest prawdą.

Wśród logik maksymalnych jest rachunek klasyczny. Poniżej logiki klasycznej znajduje się logika intucjonistyczna- nie jest w niej ważna dwuwartościowość logiczna.

Logiki nieklasyczne są nazywane logikami niefilozoficznymi: parakonsystentne (dla aspektów wirtualnych), intuicjonistyczne, konstruktywistyczne (tylko dowody wprost), pozytywna.

Logika matematyczna- metalogika, metamatematyka, teoria systemów dedukcyjnych. Zajmuje się badaniem właściwości rachunków logicznych, ich własnościami semantycznymi (teoria modeli semantycznych), relacjami między nimi. Działy logiki matematycznej

16. teoria modeli semantycznych

17. teoria konsekwencji (dowodliwości)

18. teoria rekurencji (rozstrzygalność twierdzeń, m.in. dwa twierdzenia Gödela), z niej wywodzi się kryptologia

Semiotyka logiczna- logika języka, zajmuje się jeżykaminaturalnymi w aspelcie funkcji poznawczej. Język jako system znaków. Działy

19. syntaktyka logiczna- bada relacje syntaktyczne między wyrażeniami w ramach języka i między językami. Dwie gramatyki uniwersalne

1. kategorialna- Ajdukiewicz, Bor- Jilel, Lambeck, Van Benthem, Buszkowski, Marciszewski, Wybraniec- Skardowska. W językach naturalnych istnieje struktura zdań funktorowa i funkcyjno- argumentacyjna

b) generatywna- Noah Chomsky. W umysłach istnieje gramatyka naturalna, biologiczna, która umożliwia człowiekowi naukę dowolnego języka. Zdania mają strukturę fazową. Badanie stopnia skomplikowania języka i jego przekształceń.

20. semantyka logiczna- zajmuje się odniesieniem słów, ich znaczeń do świata. Badanie prawdziwości, sensowności. Problemy filozoficzne wynikają z nadmiernego/ niepoprawnego użycia języka potocznego np. „Świat istnieje”- słowo „istnieje” odnosi się do rzeczy konkretnych, istniejących w przestrzeni. Tymczasem to przestrzeń zawiera się w świecie , więc świat nie jest pojęciem konkretnym, zadem zdanie „świat istnieje” jest bełkotem semantycznym

21. pragmatyka logiczna- użycie wyrażeń językowych w aspekcie funkcji przekazu informacji. Badanie wieloznaczności, synonimii, warunki akceptacji, postawy sądzeniowe. Co znaczy poprawnie pytać, stwierdzać.

Ogólna metodologia nauk- czynności naukotwórcze, systemy czynnościowe tworzenia grup nauk- inaczej metody nauk

22. metoda dedukcyjna- metalogika

23. metoda empiryczna- jak obserwować, jak konstruować parametry, oszacowywanie danych, prognozy, testowanie, procedury weryfikacji i falsyfikacji

24. metoda humanistyczna- interpretacja, jej intersubiektywność, arbitralność i niearbitralność. Szkoła badeńska (Dilthey), barburska i frankfurcka (Habermas)

Teoria (filozofia) nauki- struktura nauk. Podejście zdaniowe- nauka to system zdań, powiązanych relacjami. Zdania teoretyczne i empiryczne.

Pojęcie języka w sensie logicznym- jest konstrukcją abstrakcyjną.

Język w sensie logicznym relacja przekładalności język naturalny

rzeczywistość ukryta, modelowa, abstrakcyjna rzeczywistość powierzchniowa, fenomenalna

Czy wszystkie wyrażenia języka naturalnego są przekładalne na język w sensie logicznym?- Raczej nie. Jakie są zatem warunki przekładalności logicznej?

Funkcję informacyjną pełni język w sensie logicznym. Język naturalny odnosi się do świata pośrednio. Nie w każdej wypowiedzi językowej donosimy się do świata

Cechy języka naturalnego

25. jest to system znaków- języki to systemy semiotyczne, koncepcje znaków

26. znakiem jest dowolny przedmiot, podpadający pod zmysły, który kieruje podmiot na inny przedmiot; dowolny nośnik informacji

Sytuacje znakowe (semiotyczne

27. model diadyczny- nosiciel znaczenia i przedmiot znaczony

28. model triadyczny- nosiciel znaczenia, przedmiot znaczony i treść znaczenia

Model diadyczny

reguły znaczeniowe

nosiciel znaczenia relacja znaczenia przedmiot znaczony

akt odniesienia komprehencja (ujęcie)

użytkownik

Wykład 3

Podział znaków i czynność interpretacji

Przez znak należy rozumieć „stan rzeczy spowodowany przez człowieka po to, by według przyjętej konwencji znaczeniowej wiązać z tym stanem myśli o określonej treści. Konwencja znaczeniowa może być czysto umowna lub może powstać zwyczajowo. Celem wytworzenia znaku przez twórcę jest intencja komunikacji z jednym lub wieloma odbiorcami tego znaku”. W takim ujęciu znak jest bytem złożonym jednocześnie z trzech elementów:

A)elementu oznaczającego, tj. wytworzonego przez człowieka stanu rzeczy po to, by inny człowiek, który ten wytworzony stan rzeczy zobaczy, przypisał temu stanowi rzeczy określone znaczenie.

B)elementu oznaczanego-przedmiotu, bytu, pojęcia, zdarzenia, takiego fragmentu rzeczywistości, który chcemy wywołać w myśli za pomocą elementu oznaczającego

C)funkcji znakotwórczej określającej związek pomiędzy elementem oznaczającym a elementem oznaczanym.

Czynności interpretacji jest, więc przyporządkowaniem treści znaczeniowej do przedmiotu znaczonego. Wyróżniamy dwa modele sytuacji znakowych:

-model diadyczny

-model triadyczny

Model triadyczny

Relacja znaczeniowa wg modelu triadycznego zachodzi pomiędzy nosicielem znaczenia a przedmiotem znaczonym. Użytkowani dokonując interpretacji odnosi się do przedmiotu znaczonego. Dokonuje jej dzięki relacji interpretacji nosiciela znaczenia i treści znaczeniowej. Relacja znaczeniowa w sensie ścisłym zachodzi pomiędzy treścią znaczeniową a przedmiotem znaczonym i ta relacja jest niezbędna do dokonania czynności interpretacji.

W przeciwieństwie do modelu diadycznego wprowadzona zostaje treść znaczeniowa. Model triadyczny lepiej ilustruje czynność interpretacji, ponieważ nie wymaga wprowadzenia sytuacji, do jakiej przedmiot się odnosi.

2. Struktura ontologiczna relacji znakowania. Jest to relacja z uwagi na to w jakiej przestrzeni światowej posługujemy się znakiem. Wyróżniamy dwa rodzaje relacji znakowania:

1. intraświatowe relacje

2. interświatowe relacje

W relacjach intraświatowych przedmiot znaczony odnosi się do świata, w którym się znajduje np.: dym jest znakiem pożaru.

W relacjach interświatowych przedmiot odnosi się do bytów idealnych, transcendentalnych np.: Cyfra 1 nie występuje w naszym świecie w sensie materialnym. Innym przykładem może być opłatek przyjmowany podczas eucharystii, który ma symbolizować ciało Chrystusa. W tej relacji nosiciel znaczenia znajduje się w jednym świecie a przedmiot w innym. Zgodnie z modelem triadycznym każda relacja jest interświatowa, treści nie występują w naszym świecie. Istnieją też relacje znakowania, podczas których sytuacja odnosi się do sytuacji np.: noszenie czarnej wstążki jesty symbolem żałoby. Istnieją również relacje typu przedmiot konkretny a przedmiot idealny np.: idea macho odnosi się do konkretnego mężczyzny, czy platońska nauka o ideach, w której bycie cieniem platońskich idei jest relacja między światem idealnym a materialnym. Istnieją również relacje typu konkretny przedmiot a pojęcie abstrakcyjne np.: napis krzesło odnosi się do wszystkich krzeseł istniejących.

Znaki możemy rozróżniać ze względu na to, na jaki zmysł oddziałują”

-znaki wizualne- oddziałują na zmysł wzroku i jest to większość znaków z naszego otoczenia np.: znaki drogowe czy litery

-znaki słuchowe- są to znaki, które oddziaływają na zmysł słuchu i przykładem może być mowa i nasze wypowiedzi a także piorun, który jest znakiem burzy

-znaki dotykowe np.: alfabet Braila

-znaki zapachowe oddziaływujące na zmysł powonienia najczęściej wykorzystywane u zwierząt wszelkie feromony a u ludzi perfumy

-znaki ruchowe odbierane zmysłem kinescezy np.:

Znaki wyróżniamy też ze względu na sposób ujmowania ich w relacji znakowania:

-znaki formalny inaczej przeźroczyste nosiciel znaczenia ujmuje ich znaczenie w zakresie ich typowości przykładem takich znaków są litery w książce, które ujmujemy w ich kształcie w celu odniesienia do tego co ten tekst znaczy. Nie odnosimy się do samych napisów tylko za pomocą nich do treści tekstu.

-znaki instrumentalne są to takie znaki, w których użytkownik, aby odnieść się do przedmiotu musi ująć indywidualność i oryginalność tych znaków są to np.: źródła historyczne czy wykopaliska

-znaki emblematyczne są to znaki, które ujęte przez użytkownika umożliwiają mu akceptacje i przynależność do danej grupy umożliwiają identyfikację z daną grupą np.: ubrania i fryzury noszone przez przedstawicieli subkultur

-znaki wymienne np.: pieniądze

-znaki symboliczne są to znaki, które odnoszą użytkownika do rzeczywistości transcendentalnej, sakralnej czy idealnej np.: poezja, sztuka, modlitwa

WYKŁAD 4

1. Koncepcja asocjacyjna znaku

2. Koncepcja fenomenologiczna (intencjonalna) znaku

3. Koncepcja behawioralna znaku

4. Koncepcja semiotyczna znaku

1. Koncepcja asocjacyjna znaku

- relacja zachowania redukowana jest do relacji asocjacji

Być znakiem = kojarzyć się

X - jest znakiem, Y, to znaczy, X kojarzy się z Y

X jest znakiem Y dla osoby O  gdy ujęcie przedmiotu X przez osobę O wywołuje, ujęcie przedmiotu Y w umyśle osoby O

Przedmiot X jest znakiem Y  gdy przedstawienie X w umyśle osoby O, wywołuje wyobrażenie Y w umyśle osoby O

X znakuje Y

Asocjonizm sensonalistyczny

Reprezentacja mentalna jako obrazy rzeczy w umyśle. Reprezentacje mentalne, są obrazami zmysłowymi (percepcje, wyobrażenia). Zazwyczaj X jest wrażeniem (impresją) Y

Zwolennicy: Hume

Asocjonizm konceptualny

- istnieją nie tylko wyobrażenia zmysłowe, ale także pewne schematy konceptualne (Lock)

Umysł to tablice zapisane przez obrazy i schematy konceptualne. (Nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie 1000kąta, ale mamy jego schemat)

(1.Asocjacyjna koncepcja znaczenia.

Lock / twórca koncepcji, 2poł XVIIIw, empiryzm brytyjski/ - jak wyrazić skąd bierze się znaczenie słów pochodzące z doświadczeń zmysłowych, - ze słowami wiążemy dyspozycje.

a)-słabe strony koncepcji: - asocjacje są zawsze konkretne, a w języku występują nazwy ogólne /drzewo- tyle znaczeń ile skojarzeń z tym wyrazem/

b)-trudno związać wyobrażenie z konkretnym terminem, - w języku występują wyrażenia za pomocą których możemy się komunikować, ale nie wiąże się z nimi żadne wyobrażenie,

c)- nie wyjaśnia zbyt dobrze sposobu nabywania kompetencji językowych.)

Asocjonizm komutacyjny

Obraz jako zapisy cyfrowe i zjawiska i zjawiska chemiczne.

Obrazy wywołują inne obrazy - nasz umysł jest systemem reprezentacji mentalnych. Pomiędzy nimi zachodzą relacje kojarzenia (asocjacji). Obrazy mentalne mogą być w różnych stanach natężenia, aktywacji. Cała nasza wiedza jest zakodowana w obrazach mentalnych. należy ją aktywować, czyli wydobyć z pamięci. Aktywując pewną reprezentację mentalną, aktywuje się reprezentacja kojarząca się z reprezentacją aktywowaną. Tworzy się cała wielka sieć.

Japonia -> gejsza -> dziewczyna->…

Wiązania asocjacyjne mogą być jedno, lub dwu kierunkowe (od Japonii do gejszy i od gejszy do Japonii)

To która reprezentacja skojarzy się pierwsza, zależy od siły wiązania asocjacji. Zaktywuje się ta reprezentacja, która jest najsilniej związana.

Siła asocjacyjna jest dynamiczna, -reprezentacje mogą znikać, natężenia pomiędzy asocjacjami zmieniają się

Typy reprezentacji asocjacyjnych:

Reprezentacje syntaktyczne (zakodowane w umyśle):

- reprezentacje leksykalne - reprezentacje słów

- reprezentacje gramatyczne - reprezentacje pewnych reguł

Zakodowanie określonych reprezentacji powoduje, że posiadamy zdolność do pisania i mówienia.

(Zakodowanie reprezentacji dźwiękowej i pisanej)

Reprezentacja syntaktyczna jest związana z reprezentacjami semantycznymi (reprezentuje obiekty, sytuacje, czynności, własności, ścieżki komunikacyjne)

Np. reprezentacje: Stolicą Polski jest Warszawa

Reprezentacje pragmatyczne - skrypty behawioralne - to co doświadczamy - wyrażenie celów, potrzeb, zamiarów. Dzięki tym skryptom potrafimy działać (prosić, dziękować, zachowywać się w restauracji, czy biurze, wiem, co w danej kolejności robić). Dyskutuje się czy wszystkie skrypty są wyuczone, czy może część jest wrodzona (np. jedzenie, sex - uwarunkowanie genetyczne).

Czy w naszym umyśle mamy tylko jedna sieć asocjacyjną, czy może jest wiele takich sieci, izolowanych od siebie - równoległych.

Charakter sieci zcentralizowanych - wszystko kojarzy się z jednym. (Leczenie dewiacji, to zrekonstruowanie sieci asocjacyjnych)

Reprezentacje mentalne są obdarzone ładunkiem emocjonalnym, dodatnim, ujemnym, bądź zerowym. Dodatni ładunek wywołuje poczucie przyjemności. Ujemny, wywołuje uczucia negatywne, ma tendencję do znikania (wymazywanie).

Np. DYM -> POŻAR -> KARA BOSKA

2. Koncepcja fenomenologiczna (intencjonalna)

Relacja znakowania konstytuuje się na wtórnej intencjonalności przedmiotów. Nosiciel znaczenia odbierany jest przez umysł poznający i on nadaje zdolność rozumienia. W trakcie odbioru znaczenia przedmiot znaczony nadaje intencje (jest to własność intencjonalna, nie fizyczna). Dym jest znakiem ognia, dlatego, że mój umysł przyporządkowuje dym jako znak ognia. Tak samo dym może być równie dobrze przeze mnie odbierany jako znak grilla.

Przedmiot X jest znakiem symbolu Y dla umysłu U  gdy umysł U przypisuje przedmiotowi X własność odnoszenia się do przedmiotu Y

Znaki powstają w procesie intencjonalizacji ( to czynności na mocy których przypisujemy przedmiotom właściwości). TO umysł tworzy znaki!

Znaki publiczne - konstruowane są na mocy reguł tworzenia znaków, które są w umysłach ludzkich, danej grupy społecznej.

Znaki prywatne - dana osoba konstytuuje relacje znakowania.

INTENCJONALIZACJA - czynność na mocy, której nadajemy przedmiotom własności. Bez umysłu posługującego się danym znakiem, przedmiot nie posiadał by znaku.

Zwolennicy: Husserl

3. Koncepcja behawioralna znaku

1. koncepcja behawioralna radykalna, biologiczna (Pwłow, Skinner)

2. koncepcja behawioralna kultualistyczna(?) (Wittgenstein)

To nie dym jest znakiem ognia, czy ogień znakiem dymu, ale to N2 zawsze znakuje zachowania. DYM znakuje moje zachowanie wobec pożaru. Racją znakowania jest wytworzenie pewnych zachowań.

Przedmiot X odwołuje się do zachowania względem przedmiotu Y.

Znaki to sygnały, które są artykulacją naszych popędów, np. popęd dominacji

Które popędy są wrodzone? Ten sam bodziec wywołuje różne reakcje - zależy od kultury, języka itp. Dlatego nie ma już skrajnych behawiorystów

Koncepcje behawioralne są:

- zmienne historycznie (np. dziś kamień nie kojarzy się już z wrzuceniem do ognia)

- zależne od zawodu

- zależne od wieku

- zależne od subkultury, formacji kulturowej

Koncepcja behawioralna dotyczy naszych cielesnych zachowań. Np. „nie skacz do ognia”, instynkt samozachowawczy, seksualny, popędy, konsumpcja. Wszelkie zachowania biologiczne.

Np. DYM jako symbol wojny między plemionami - popęd dominacji

WYKŁAD 5

4. koncepcja semiotyczna znaku Pirce'a

(Charles Sanders Peirce pisze o trzech korelatach znaku, wskazuje na trzeci spośród nich (interpretant) jako łączący, scalający reprezentan z przedmiotem. Uwagę zwrócić w tym miejscu należy na fakt, że taka koncepcja znaku mówi o interpretacji, jako o „mediującej reprezentacji" Wiąże się to bezpośrednio z poznaniem symbolicznym stojącym w opozycji do poznania intuicyjnego.)

Każdą sytuację semiotyczną można opisać za pomocą triady

(Triada to relacja trzech elementów powiązanych w taki sposób, że jeden z nich występuje jako łącznik między pozostałymi dwoma. Istotą triady jest zatem zapośredniczenie dwóch elementów przez trzeci, czyli mediacja. "Triadyczna koncepcja znaku polega więc na ujmowaniu znaku jako jedności będącej relacją trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem;”, czyli „Triada obejmuje związek pomiędzy znakiem, znakiem interpretującym oraz przedmiotem. Jest to trójstronność znaku, która w najmniejszym stopniu nie ma psychologicznego charakteru, lecz jest czysto logiczna”. Semiotyka Peirce'a to w pewnym sensie rozciągnięcie logiki na wszystkie rodzaje znaków (a nie tylko symbole).

Relacja odniesienie

Interpretalności do znaczenia

Nz - nosiciel znaczenia

Pz - przedmiot znaczenia

I - interpretant

Z nosicielem znaczenia (Nz) może być złączonych wiele interpretantów. (Np. wiele koncepcji interpretantów DYMU -> pożar, ognisko, znaki dymne…)

Każdy nosiciel znaczenia i interpretant może w innej triadzie zostać podmiotem znaczenia (<- każdy z elementów jednej triady, może stać się przedmiotem znaczenia w innej triadzie). Wszystkie znaki uwikłane są w sieci semiotyczne, np. „Pan Tadeusz” to historia odbywająca się w czasie zaborów. Odwołując się do innego interpratora, np. historii - co to są zabory?...

Wszystkie znaki uwiązane są w sieć interpretacyjną, nie ma znaków izolowanych - koncepcja antyatomistyczna. (kultura - system sieci interpretacyjnych polega rekonstrukcji interpretacji, np. interpretacja subkultury, wymaga znajomości sposobów znakowania rzeczywistości w obrębie danej kultury. Cała kultura jest siecią semiotyczną (np. rozumiemy kultury przodków, ponieważ potrafimy rozszyfrowywać ich sieć) Nauczyć się kultury, to nauczyć się znakowania.

Podział znaków według Peirce'a

Indeksy (wskaźniki) - interpretantem jest jakaś koncepcja naukowa (przyrodnicze lub matematyczne) np. błyskawica - burza

(Indeksy/znaki indeksalne oparte na fizycznym/egzystencjalnym związku modela/przedmiotu ze znakiem, np. dym jako znak ognia, inaczej mówiąc indeks posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia jest dym, przeziębienia jest kichanie.)

Jesteśmy uwikłani w indeksy - nie możemy sobie pomyśleć, że istnieje przód, bez tyłu.

Ikony (obrazowanie) - odnosimy się do przedmoitu znaczenia, za względu na podobieństwo, np. obrazy - np. fotografia z babcią, odnosi nas do babci, onomatopeje - np. muuu -> krowa, modele architektoniczne - modele samochodów, domów..

(Ikony/znaki ikoniczne: (oparte są na posiadaniu pewnej cechy wspólnej
z przedmiotem, na zasadzie analogii lub podobieństwa; związek między częścią znaczącą (signifiant), a częścią znaczoną (signifié) nie jest arbitralny); znaki ikoniczne dzielą się na trzy grupy:

obrazy (odzwierciedlają przedmioty na zasadzie podobieństwa),

diagramy (na zasadzie struktury),

metafory (uwydatniają istotnych cech przedmiotu, od którego się odnoszą);

Ikona zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby, portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne niż te, które wystarczają do określenia jego budowy”.)

Symbole (prawidłowości - umowa, reguła) - umawiamy się, że dany obiekt ma dane znaczenie. Np. pieniądze (znaki wymierne, symboliczne), tarcza ( emblemat, np. uczęszczanie do danej szkoły), flaga (np. rozwieszamy flagi na święto)

(Symbole/znaki symboliczne oparte na umowie społecznej, funkcjonujące w danej strukturze kulturowej.

Symbol jest znakiem, który oznacza jakiś przedmiot w wyniku przyjętej konwencji. Wszystkie słowa i cyfry arabskie są symbolami.)

Każdy fragment świata, dowolnie umieszczamy w sieci semiotycznej. Każde Doś. Wymaga narzucenia interpretantów (na każde Nz trzeba nałożyć I). Wszystko zależy od interpretantów. Posługujemy się innymi interpretantami, stąd różnice zdań, kłótnie.

Często interpretanty odwołują do interpretantów. To wielowartościowość kulturowa, np. czerwony kapturek. Jesteśmy uwikłani w kontekst kulturowy.

Czynnościowa koncepcja języka - > cel

Rezygnujemy, z założenia, że język jest strukturą znakową. Język jest systemem czynnościowym. Język to strategia mówienia. Mówić, to osiągać pewne rezultaty. Mówimy, po to by osiągnąć skutki, zmieniać a nie odwzorowywać rzeczywistość. (L. Wittgenstein).

Koncepcję tą rozwinął Austin, następnie usystematyzował Searte. Obecnie formalizuje ją Van der Vejken

Cele mowy:

- cele bezpośrednie - zmiana stanów mentalnych, postaw, dyspozycji, stanów psychicznych, emocjonalnych, odbiorców i nadawców.

- cele pośrednie - Zmienia się rzeczywistość. Wytwarzanie artefaktów, czyli faktów performatywnych - aktów kulturowych. Muszą być one wykonane zgodnie z regułami (np. ksiądz: „od tej pory jesteście mężem i żoną”). Oddziaływanie na odbiorcę za pomocą aktów mowy ( spadaj! - dana osoba może wyjść (prowokacja)).

Zmiana stanu mentalnego

Akty mowy określone skutki behawioralne

Zmiana rzeczywistości kulturowej

Każdy z użytkowników języka posiada pewne koncepcje. Wie jak działa mowa, potrafi osądzić, że w danym stanie mentalnym, osoba będzie zachowywała się w określony sposób. Jest to zależne od prywatnych koncepcji języka.

zachowanie dopuszczalne ( np. odpowiedzenie dzień dobry na powitanie)

Akt mowy zachowanie neutralne (np. brak reakcji na powitanie)

Zachowanie zakazane ( np. cześć laleczko)

Sami kwalifikujemy akty mowy do odpowiednich zachowań. Każdy ma odpowiednie koncepcje języka, np. komplementy. Zwykle koncepcje języka są wspólne - normy.

Porozumiewanie się - zrewolucjonizowali Austin i Searte. Porozumiewać się, to już nie przekazywać informacje innym ludziom, ale to zachowywać się w odpowiedni sposób. Musimy zachowywać się w sposób przewidywalny, oczekiwany. Zjawisko porozumiewania się jest stopniowalne.

Czujemy, że porozumiewamy się z innymi dzięki mechanizmowi lingwistycznemu mówienia. Musimy znać strukturę mowy, czynności języka.

Analiza struktury elementarnych aktów mowy

1. akt wypowiedzeniowy (czynność wypowiedzeniowa)

2. czynność lokucyjna

3. czynność illokucyjna

4. czynność referencji komunikacyjnej

5. czynność perlokucyjna (skuteczna czynność inlokucyjna, kopanie->wykopanie)

1.

2.

3. skutek językowy skutek zewnętrzny bezpośredni skutek praktyczny

4.

5.

Wykład 6

Akt wypowiedzeniowy to czynność wytwarzania wypowiedzi w sensie fizycznym. Może być wykonywany aktywnie albo pasywnie. Aktywnie wykonywana jest emisja wypowiedzi a pasywnie jej odbiór. Nasz umysł ma zdolność do aktywnego produkowania wypowiedzi a także do ich odbioru. Jesteśmy zdolni do odróżniania wypowiedzi od np.: głosów zwierząt. Tezę o kreatywności umysłu wysunął Noam Chomski. Umysł ludzki dokonuje myślenia w następujący sposób. W naszym umyśle zakodowane są reprezentacje syntaktyczne(wypowiedzeniowe) są to reguły konstruowania złożonych reprezentacji ze skończonej listy elementarnych symboli. Produkowanie wypowiedzi to uaktywnianie tych reprezentacji syntaktycznych. Reprezentacje syntaktyczne mają postać:

-reprezentacji leksykalnych

-reprezentacji gramatycznych

Reprezentacje gramatyczne służą do złożenia reprezentacji syntaktycznych w leksykalne czyli pozwalają tworzyć wypowiedzi w danym języku. Umysły ludzi różnią się ze względu na reguły gramatyczne, każdy w inny sposób tworzy swoje wypowiedzi. Logika jest tą nauką, która zajmuje się funkcjonowaniem reprezentacji leksykalnych i gramatycznych. Można wymienić następujące teorie odnoszące się do problemu powstawania języka:

-Teoria Ajdukiewicza czyli teoria gramatyk kategorialnych

-Teoria gramatyk generatywnych Chamskiego- zasadniczym celem jest dostarczenie procedur testujących dowolną kombinację słów i rozstrzygających o tym, czy ta kombinacja jest zdaniem danego języka; w teorii Chomsky'ego zakłada się, że g.t. powinna generować wszystkie zdania danego języka i żadnych struktur nie będących jego zdaniami; g.t określa tzw. kompetencję językową użytkownika języka; reguły ustalane przez g.t. wpłynęły na nowoczesne metody nauczania języków obcych. Zdolność językowa według Chomsky'ego jest mechanizmem, który na podstawie wybiórczych wypowiedzi osób z otoczenia słyszanych w dzieciństwie umożliwia przyszłemu użytkownikowi języka przyswojenie sobie gramatyki dowolnego języka w określonym biologicznie czasie

-Teoria gramatyki uniwersalnej według tej teorii struktury głębokie języka mają strukturę algebraiczną. Umysł funkcjonuje obliczeniowo. Pojęcie gramatyki uniwersalnej jako genetycznie zaprogramowanego rdzenia systemu językowego, wspólnego dla wszystkich języków naturalnych. Badania nad językami naturalnymi są więc próbą poznania prawidłowości gramatyki umysłu. Gramatyka uniwersalna jest to stan początkowy, w który wyposażony jest tylko człowiek.

Na akt mowy składają się trzy czynności: czynność lokucyjna , illokucyjna, perlokucyjna. Czynność lokucyjna jest to rozumienie wypowiedzi w sensie fizycznym. Akt lokacyjny jest aktem przypisania do wypowiedzi jej treści znaczeniowej. Na akt lokacyjny składa się czynność referencji semantycznej i czynność predykacji.

Czynność referencji jest to odnoszenie się za pomocą słowa do danego obiektu. Jest to szczególna postać aktu intencjonalnego, odnosimy się do rzeczy istniejących np. słowo krzesło odnosi się do danego krzesła i do rzeczy nie istniejących np. do zmarłych. Należy zadać sobie jednak pytanie czy każdy akt intencjonalny jest aktem referencyjny , czy istnieje myślenie pozajęzykowe. Możemy wyróżnić następujące stanowiska w tej kwestii:

-mentalizm-możliwe jest nie językowe odnoszenie się do świata poprzez samoświadomość lub odczuwanie własnej egzystencji

-antymentalizm- według tej koncepcji myślenie do proces aktywacji reprezentacji syntaktycznych o charakterze cyfrowym

-komputacjomizm- według tej teorii myślenie do dokonywanie pewnych obliczeń

-umiarkowany antymentalizm- zakłada, że jeśli istnieją akty czysto intencjonalne to są one nie pełne. Myślenie to zatem ubieranie myśli w czynności językowe.

Podczas czynności myślenia możemy odnosić się też do indywiduów i do klas czyli zbiorów tych indywiduów. Indywidua mogą mieć postać konkretów-taki pogląd nazywamy reizmem, lub mogą mieć postać obiektów czaso-przestrzennych, a także możemy odnosić się do indywiduów abstrakcyjnych takich jak liczby, figury geometryczne czy wartości. Możemy odnosić się też do klas indywiduów takich jak gatunki czy rodzaje np.: każdy człowiek jest ssakiem czy każda żaba jest płazem. Istnieją następujące teorie, które odpowiadają na pytanie do jakich kategorii odnosi się umysł ludzki:

-ekstensjonalizm- zakłada, że możemy odnosić się do tych obiektów, do których odnosi się teoria mnogości. Teoria mnogości nazywana również teorią zbiorów.

-antyekstencjonaliści-inaczej zwana teorią merologiczną zakłada, że odnosimy się do bytów konstruowanych przez relację bycia częścią jakiejś całości. Coś należy do czegoś jeżeli jest jego częścią. Byty merologiczne mogą grupować się też w postacie.

-intensjonalizm- w myśl tej koncepcji odnosimy się do bytów intencjonalnych, do stanów rzeczy, faktów, scenariuszy, instytucji, strategii, bytów idealnych czy ścieżek komunikacyjnych. Ta teoria jest wykorzystywana w psychologii i lingwistyce kognitywnej.

Teoria reprezentacji psycho-lingwistycznych Langackera. Langacker jest twórcą gramatyk kognitywnych. Podstawowym założeniem językoznawstwa kognitywnego jest nieobecność rozdzielania czysto językowych zdolności i możliwości człowieka od takich zdolności, jak postrzeganie wzrokowe, motoryka itd. Język opisywany jest tu jako integralna część ludzkiej percepcji świata. Próbuje się omawiać i opisywać pojęcia istniejące w umysłach ludzkich w powiązaniu z cechami całego organizmu człowieka, a w szczególności z jego możliwościami percepcyjnymi. Monumentalne dwutomowe dzieło Langackera (Foundations of Cognitive Grammar 1987, 1991) wykazuje m.in. w jaki sposób schematy pojęciowe są przydatne w opisie języka i jak wiele semantycznych, składniowych, a nawet morfologicznych i fonologicznych zjawisk można w ten sposób ująć.

W umyśle wyróżniamy następujące reprezentacje semantyczne:

-reprezentacje referentów

-reprezentacje ekstensjonalne

-reprezentacje merologiczne

-reprezentacje intencjonalne

Wg tego podziału podczas czynności myślenia odnosimy się do konkretów, do obiektów z teorii mnogości do indywiduów i klas indywiduów a także do bytów intencjonalnych.

Reprezentacje tych klas są przez umysł nacechowane emocjonalnie. Możemy mieć do nich stosunek pozytywny, negatywny, neutralny.

WYKŁAD 9

TEORIA ELEMENTARNYCH CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH.

Akty poznawcze są wyrażane w języku. Aby je zrozumieć należy poznać funkcjonowanie języka.

Typy czynności poznawczych:

1.kategoryzacyjne

2. konceptualizacyjne

Ad.1. Czynności kategoryzacyjne.

Użytkownik języka operuje na obiektach teoriomnogościowych (tj. obiektach ekstensjonalnych, obiektach dystrybutywno-ekstensjnalnych)

.

Różnice w zbiorach:

Zbiory w sensie dystrybutywnym ->składają się z elementów.

Zbiory w sensie kolektywnym-> składają się z części -> indywidua

-> zbiory indywiduów

POJĘCIA.

Teoria mnogości

- kategoria indywiduum

- kategoria zbiorów

Obiekty ekstensjonalne i dystrybutywno-ekstensjonalne możemy traktować abstrakcyjnie.

Obiekty dające się skonstruować z indywiduów i zbiorów. Traktujemy je jako relacje - zbiory „entek” uporządkowanych… zbiory dwójek, trójek…

Przykład.

X kocha y

Miłość- relacja par uporządkowanych

<x, y> należy do zbioru kochania.

Mogą być relacje proste, składające się z 2 argumentów(x należy do y), ale występuję zarówno 3-elementowe(x leży między y na u), jak i 4-elementowe, 10-elementowe…

Obiekty teoriomnogościowe.

Szczególny przypadek relacji:

-funkcje

-funkcjonały- funkcje o argumentach będących innymi funkcjami (pochodna od funkcji x²=2x)

Zbiory mogą tworzyć rodziny zbiorów (zbiory zbiorów różnego rzędu).

Ze zbiorów i relacji tworzymy układy (systemy) relacyjne [na zbiory nakładamy relacje], np. zbiór ludzi z aktywami jest badany pod kątem relacji łączących tych ludzi z ich aktywami.

Mogą być:

-zbiory algebraiczne (struktury algebraiczne) są zamknięte [ na zbiory narzucamy funkcje <operacje>] nie wyprowadzają poza zbiór.

Ze zbiorów algebraicznych tworzymy przestrzenie algebraiczne (uniwersum algebraiczne)- pomiędzy nimi badamy relacje

<przestrzeń światów możliwych>

<przestrzenie typologiczne -np. euklidesowe>

Przestrzenie typologiczne to np.:Rimmana, Hausdorfa (autor przestrzeni typologicznej)

Czynności kategoryzacyjne to czynności wyróżniania obiektów indywiduowych (w umyśle tworzymy ich reprezentacje).

Typy obiektów indywiduowych:

*konkrety- lokalizowane czasoprzestrzennie.

Na mocy procedury ostensji, czyli ukazywania i nazywania obiektu, powstaje chrzest semantyczny. (autor Kripke).( Np. obraz krowy i nazywamy krową.)

Donnelam, Puntam:

Teoria szczytnej. (bezpośredniej desygnacji).

Cel chrztu, to zakodowanie w umyśle podmiotu poznawczego wzorcowego desygnatu danej nazwy, przez co: umiem rozpoznawać obiekty; kategoryzować obiekty w danych nazwach.

Relacja desygnacji.

Desygnacja: relacja „oznaczania”. Nazwa „n” oznacza przedmiot `p' w świecie `w', wtedy i tylko wtedy, gdy w świecie `w' jest tak, że `p' jest `n'. (np. nazwa `tablica' oznacza przedmiot, wtw gdy ten przedmiot jest tablicą w świecie `W'.)

Zbiór przedmiotów oznaczanych przez nazwę w danym świecie możliwym nosi nazwę zakresu (ekstensji) w danym świecie.

Przykład. Desygnatem nazwy `samochód' jest samochód; zakres słowa `tablica', to wszystkie tablice w danym świecie.

Denotacja. Funkcja przyporządkowania zakresu danej nazwy (zakres nazwy - denotat nazwy)

Przy dokonaniu chrztu semantycznego w umyśle koduje się wzorcowa reprezentacja desygnatu wzorcowej nazwy.

Kiedy dokonujemy chrztu semantycznego koduje się asocjacja, co pozwala na stworzenie klasy obiektów podobnych do wzorca.

[reprezentacja danej nazwy i reprezentacja] <-> [reprezentacja wzorcowego desygnatu]

Relacja |

Asocjacji |

|

W umyśle uruchamia się mechanizm generalizacji (abstrakcji), na mocy którego tworzą się w umyśle reprezentacje zakresu nazw, co pozwala na stworzenie klasy obiektów podobnych do wzorca

Gdy oglądam dany przedmiot, dzięki asocjacji aktywuje się w umyśle reprezentacja klasy desygnatu z jego nazwą.

Podobieństwo do wzorca nie zachodzi nigdy na drodze indukcyjnej, a ma charakter intuicyjny (nie ma charakteru konceptualnego, treściowego). Podobieństwo stwierdzamy intuicyjnie, a nie obliczamy.

Gatunki naturalne powstają, gdy uchwytuję podobieństwo intuicyjnie; ale nie zawsze następuje to na takiej drodze; mogę poddać podobieństwo analizie, liczeniu. Wówczas nie jest to jednak naturalne.

Chrzest semantyczny. Dokonuje się dla konkretów. Nie jest czynnością jednoznaczną.

Quine: na mocy pokazania, nie zachodzi konieczność identyfikacji.(np. pokazuję na coś i mówię `dźwag', ale nie wiadomo co oznacza `dźwąg' i nie wiadomo na co dokładnie pokazuję). Akt pokazania nie determinuje rozpoznania. Treść semantyczna musi być wspomagana przez:

-negocjację: odbiorca pyta; nadawca potwierdza bądź zaprzecza.; desygnatu; np. wtórne pokazywanie. Chrzest jest zawsze negocjacją.

-wzmacnianie: za pomocą ostensji. Zakodowuję dodatkowe postulaty znaczeniowe w umyśle odbiorcy. Np. „krowa robi mu”. Ułatwienie identyfikacji wzorcowego.

Wzorcowy desygnat ulega zmianom. Najczęściej ostatni przekazywany konkret staje się wzorcowym desygnatem.

Kodowanie reprezentacji zakresów nazw.

Podajemy zakresy nacechowaniu emocjonalnemu wielowymiarowo (np. krzyk 'o kurwa' powoduje odruch albo zaciekawienia, albo odrzucenia, albo zbulwersowania itp.).Modele nacechowywania są wielowarstwowe:

-ze względu na systemy wartości moralnych

-ze względu na wartości estetyczne

-ze względu na intelektualne wartości

-ze względu na wartości witalne

-ze względu na wartości konsumpcyjne

-ze względu na wartości użytkowe

itp.

Na te zakresy „nakładamy” wypadkową -> unifikacja aksjologiczna.

Waloryzacja

[O] [+] [-]

[+/-] [+/O] [O/-] [+/-/O]

Postawa optymizmu: + / ⁺/o

Postawa pesymizmu - / ^-/o

Postawa indyferentyzmu o

Ostensje- wyróżnienie obiektów czasowych i stanów psychicznych. na mocy praktyk symulacyjnych czyli nadawca komunikuje, by wzbudzić w odbiorcy dany stan psychiczny. Są one wykorzystywane w nawykach artystycznych, np. nazywanie stanów przez chodzenie do teatru, autorefleksja; w edukacji artystycznej; zdolność wchodzenia w siebie i innych, wgląd.

Neurony lustrzane

• relacje skojarzeniowe

• aktywacje reprezentacji

• stany mentalne

Zakodowanie zakresów reprezentacji nazw-> racja „podziału logicznego”

czynność wyróżniania podzakresów w danym zakresie (3 warunki):

-suma mnogościowa zakresu musi być identyczna ze zbiorem

-wyróżnione podzbiory muszą być parami rozłączne

-żaden z podzakresów nie może być zbiorem pustym

Podziały logiczne wedle pewnego kryterium ( konceptualizacja podziału logicznego)

Spiętrzony podział logiczny, to klasyfikacja. Każdą klasyfikację można modelować -> drzewo derywacyjne (graf).

Czynność partycji. (=/= podz. log.) wyróżnianie części z całości. Każda relacja postrzegania ma charakter czynności partycji. Uwaga postrzeżeniowa kieruje się na dany aspekt.

Rodzaje:

-fizyczna - na przedmiotach fizycznych

-logiczna - na abstraktach (pojęcia)

Ad. 2. Czynności konceptualizacyjne.

Operujemy na bytach treściowych (intensjonalnych). Możemy syntetyzować treści, przekształcać, korelować.

Podstawowe pojecie, to: właściwość, cecha, własność, które odnoszą się do elementarnych obiektów intensjonalnych (treściowych).

Treści-byty pojęciowe- to uporządkowane wiązki cech.

Czynności kategoryzacyjne i konceptualizacyjne w raporcie postrzeżeniowym łączą się. Nigdy nie są oddzielne, np. kreda pisze po tablicy.

Spór miedzy:

Ekstensjonalizmem ontologicznym a intencjonalizmem ontologicznym.

Ekstensjonalizm skrajny/radykalny. Nie istnieje coś takiego, jak własność, a dalej nie ma bytów treściowych, np. nie ma własności bycia ludźmi, a tylko zbiór ludzi. W zdaniu wyrażam informację, że pewne obiekty są zbiorem.

Wersja nominalistyczna- istnieją tylko obiekty indywiduowe, nie ma zbiorów ani bytów abstrakcyjnych.

Etykietowanie językowe - do obiektu indywiduowego, np. kotu przynależy funkcja x, np. bycia czworonożnym/ delfin jest ssakiem, czyli temu, co nazywam delfinem przynależy funkcja bycia ssakiem. Zdania wyrażają informację w jaki sposób mamy opisywać całość (uniwersum) indywiduów.

Rozwój nauki, to tworzenie wysublimowanych opisów relacji wyrażania.

Ekstensjonalista platonik. W zdaniach wyrażamy to, że indywidua są egzemplifikacją idei. Zbiory nie są obiektami realnymi, nie występują w czasoprzestrzeni.

Zastrzeżenie: nie ma zbioru kobiet. Jest zbiór kobiet należących do koła feministycznego. Zbiory realne istnieją wtedy i tylko wtedy, gdy są im przypisane cechy poza konstytutywne.

Mereologia. -Zajmuje się zbiorami w sensie kolektywnym. Są one na tym samym poziomie metafizycznym co jego części. Występuje w nich relacja przechodniości.

Zbiory w sensie dystrybutywnym - nie występuje tu relacja przechodzenia, np.

(x należy do y) ^ ( x należy do z ) -z tego nie wynika, że (y należy do z)

Filomen pije mleko, ale zbiór kotów nie pije mleka.

Ekstensjonalizm umiarkowany.

Byty intensjonalne/ ekstensjonalne- to dwa byty rzeczywistości.

Istnieją zbiory i dane im własności, które je łączą,; tą właściwością jest aksjomat definicyjny.

Aksjomat definicyjny- każdy zbiór ma funkcję zdaniową

y należy do {x, φ(x)}} wtw φ(y)

Czyli x należy do zbioru, wtw jest taki φ że φ(x)

(powyższy wzór do zweryfikowania we własnych notatkach!)

Ten aksjomat definicyjny generuje antynomię zbioru, który sam nie jest swoim elementem. Russel wykrył u Fregego.

Istnieją pewne klasy obiektów, którym nie przysługują żadne własności (np. zbiór zbiorów).

Aby uniknąć antynomii, lepiej jest zrezygnować z własności lub odróżniać zbiory z własnościami i bez nich.

Skrajny intensjonalzm. Minong. Był kontynuowany u fenomenologów. Nie ma obiektów, a istnieją tylko cechy. Indywiduum, to zbiór, wiązka cech własnościujących. Nie ma mnie, jest tylko zbiór cech mnie konstytuujących.

Klasowa koncepcja przedmiotu. - obiekt jest klasą swoich właściwości, czyli obiekty są abstrakcyjne. Hektor Neri Castaneda - światy są zapełnione wizjami.

Argumenty przeciw intencjonalizmowi:

-argument lingwistyczny.

Własności nie istnieją, gdyż są zbędne przy opisie świata. W zdaniach eliminujemy termin bez żadnej straty.

np. książka jest ciekawa= książka ma własność bycia ciekawą

Nie ma w języku stałej logicznej zw. własnością (brak definicji), w logice klasycznej. Są jednak takie logiki, gdzie takie stałe występują.

U Leśniewskiego takie własności pomagają w dowodzeniu nowych prawd. Wyróżniamy trzy systemy, m.in. kwantyfikatory, zmienne funktorowe, system ontologiczny.

• system protetyki (o stanach rzeczy)

• ontologia

• elementarne

• nieelementarne

-podstawowy spójnik `jest' ( w zdaniach „A jest B”)

-mereologia - bada relacja część - całość.

-argument ontologiczny

Nawet jeśli przyjmiemy istnienie własności, nie wiemy na czym polega relacja przedmiot -własność. Własność nie jest elementem zbioru, nie można jej zlokalizować czasoprzestrzennie.( np. męskości od Krysztofiaka nie można oddzielić, nie jest ona częścią zbioru, bo nie można na niej działać). Własności tkwią w obiektach, ale inaczej, niż siekiera tkwi w plecach - jest to zjawisko inherencji- niemożność opisania własności relacji.

-nie jest to relacja `należenia'

- nie jest to relacja `bycia częścią'

-własność `tkwienia' (inherencja)

-argument metafizyczny

Jeśli istnieją własności, musiałyby być nietworzywowe. (Nie da się zapytać z czego jest zrobione bycie kobietą).

Odpowiedź intensjonalistów na zarzuty:

Istnieją byty nietworzywowe. Mają takie samo tworzywo/ formę co idee- to forma spirytualizmu. Mogą być złożone z tworzywa duchowego, niematerialnego, tak jak idee (Bonawentura)-> forma(światło)/ materia

-argument epistemologiczny

2 rodzaje bytów intensjonalnych

-jakości zmysłowe- by je doznać, musi istnieć czynnik zewnętrzny (bodziec staje się rozpostarty czasoprzestrzennie. Każda część bodźca powoduje doznania, tworzy się tzw. próg percepcyjny)

-własności (np. bycie studentką). Tu nie ma bodźca, ani czasoprzestrzeni, więc lepiej to odrzucić i przyjąć, że kategoryzuję własność bycia jakimś, czyli operacje predykacji, są one jedynie schematami językowymi.

Jakości zmysłowe za każdym razem są różne.

Odp. Na argument: jeśli wypowiedzi nabierałyby sens na mocy powiązania z teorią mnogościową, skąd moglibyśmy wiedzieć, jak odbierać własność.

Ekstensjonaliści-> Pytają jaki jest bodziec zewnętrzny, że odbieram własność `bycia kobietą'?

-ekstensjonaliści- nie ma ( mogę tylko zapytać gdzie tablica jest zielona)-> lepiej odrzucić istnienie własności doznania kobiecości

Patrząc na obiekty, własności nie są mi dane. Każda jakość jest indywidualna. Odrębność, mimo że nie dostrzegalna.

Obrona intensjonaliów.

Ekstensjonaliści-> równoznaczność wypowiedzi (odnoszą się do tego samego zbioru pustego)

Intensjonaliści-> jeśli zrezygnujemy z własności nie będziemy mogli rozróżniać zdań.-> elstensjonaliści: należy odwołać się do warunków wyznaczających to, co decyduje o prawdziwości.

Jak rozumieć zdania typowo intensjonalne?

`x' wie, że jest `tak, a tak'

Nie da się ekstensjonalnie mówić o zjawiskach intencjonalnych.

WYKŁAD 10

Czynności konceptualizacyjne.

Operujemy na treściach. Na wyrażeniach języka określone są funkcje konotacji.

a)w sensie logicznym -normatywne. Treścią normatywną jest ta, którą dana osoba kojarzy na zasadzie powinnościowej. ( wyznaczają jakie powinny być typowe desygnaty dla danej osoby) (np. drzewo powinno być liściaste, mieć gałęzie. Wzorzec powinnościowy może się różnić od treści deskryptywnej. (znam taką definicję, ale się z nią nie spotkałem). Treść normatywna jest potrzebna w czynnościach konceptualizacyjnych braków. Np. x brakuje φ, wtw, gdy x powinien mieć φ, ale go nie ma. (np. kowalska powinna mieć chłopa, a nie ma). Aby doświadczać braków należy mieć zakodowane treści normatywne. Umysł aksjologiczny jest bardziej skłonny do konceptualizacji braków. Postawa aksjologiczna do świata warunkuje nasze skłonności neurotyczne, czyli jeśli chcemy być szczęśliwi, powinniśmy unikać aksjologizacji rzeczywistości.

b) w sensie psychologicznym -deskryptywne . np. nazwa `n' dla `o' w świecie `w' - treścią jest zbiór własności, który osoba `o' kojarzy z każdym desygnatem w świecie `w'- (dla mnie kobieta ma biust i może być matką. Dla Ciebie kobieta ma sprzątać i myć.) W sensie psychologicznym treści są zawsze subiektywne.

Treść w sensie psychologicznym kojarzy się z typowymi desygnatami. (np. tygrys- kotowate, czworonożne, drapieżnik. ) Mogą się znajdować nietypowe (trzynożne). Służą użytkownikom języka do rozpoznawania danej kategorii.

Myślimy treściami psychologicznymi. Ten sam fragment rzeczywistości różne osoby mogą ujmować inaczej, w zależności od zakodowanych treści psychologicznych.

Czynności konceptualizacyjne projektują rzeczywistość. W głowie mamy zakodowane to , co widzimy, np. jeden widzi papierek na twarzy i nic nie robi, a inny widzi bałagan i robi awanturę.

Treść logiczna w danym świecie, to zbiór właściwości, które przysługują każdemu desygnatowi nazwy `n' w każdym świecie- treść pełna w danym świecie to zbiór własności posiadanych przez wszystkie desygnaty, jeśli jeden desygnat ma treść, to wszystkie go mają. Te treści mogą być różne , w zależności od świata, np.. treść logiczna trójkąta jest inna w geom. Euklidesowej, a inna w nieeuklidesowej. Treści logiczne nie mogą być odrębne.

Treść istotowa, konstytutywna, esencjalna. To zbiór własności , które posiada desygnat w każdym świecie( np. bycie ssakiem dla nazwy człowiek. Gdyby kowalski nie był ssakiem, nie byłby człowiekiem).

Subiektywizacja występuje, gdy nazw psychologicznych używamy niezgodnie z ich treścią logiczna. Treść psychologiczna nie zawiera się w treści logicznej. Problem stąd, gdyż zbiór treści psychologicznej jest skończony, a treści logicznej nieskończony. Np.. Gestapowiec postrzega żyda jako głupca- subiektywizacja; jeżeli mówimy, że każdy Polak , to złodziej i leń, to błąd, gdyż cecha bycia złodziejem i leniem nie jest zawarta w nazwie Polak). Mamy skłonność do subiektywizacji treści. Jak sprawdzić , że nasze treści są subiektywizowane? Naukowcy porównują obie treści (psychologiczna i logiczna ) ustalają zgodności ich treści, a to wymaga ekspertyzy semantycznej. J. Fodor w książce `Eksperci od więzów” napisał, że eksperci ustalają konotacje , a my się musimy do tego dostosować. Jest to warunkiem porozumiewania się. Wojny semantyczne, np. jak ustalić treść nazwy `współmałżonek' czy w sensie log. Do współmałżonka należy własność różnicy płci. To co mamy zakodowane w umyśle warunkuje nasze postrzeganie.

Rodzaje treści.

-fizykalne- przedmiot ma własność, niezależnie od naszego sposobu postrzegania przedmiotu. Są w przedmiocie na stałe

-intencjonalne- przedmioty posiadają własność, ze względu na to, że my je tak ujmujemy.

Są przez nas `wszczepiane' w przedmioty.

Intencjonalizacja- ujmowanie w treściach intencjonalnych. Kowalska jest piękna, bo ja tak uważam. Stąd się wzięły konwencje danych nazw:

-społeczne ( publiczna) gdy jest co najmniej 2 użytkowników języka i ujmują przedmiot w ten sam sposób

-prywatne- gdy tylko ja tak ujmuję.

Często chcemy uspołeczniać własności prywatne, np. własność bycia ładnym - organizujemy konkursy piękności, gdzie zatwierdzamy ładność werdyktem komisji. To proces funkcjonalny ekonomicznie.

WYKLAD 1,2,3… (semestr2)

PODSTAWOWE CZYNNOŚCI WIEDZOTWÓRCZE

PYTANIA

Każde zdanie pytające zbudowane jest z partykuły pytajnej: „czy”, „kto”, „co”, „który”itp., po którym następuje zdanie w sensie logicznym i znak zapytania.

Są dwie kategorie pytań:

a)pytania rozstrzygające- zaczynają się od partykuły „czy”, możemy ją opuścić bez zmiany sensu pytania np. Czy tylko Łajka jest kosmiczną suką? Na takie pytania możemy udzielić tylko 2 odpowiedzi: jedna jest równoznaczna ze zdaniem będącym częścią tego pytania, druga jest jego zaprzeczeniem. Jest to dwuczłonowe pytanie rozstrzygnięcia. Może być także wieloczłonowe pyt. rozstrzygnięcia np. Czy kosmiczną suką jest Łajka, czy Saba, czy Lessy?

b)pytania dopełnienia- to wszystkie inne pytania niż rozstrzygnięcia np. Kto jest pierwszym kosmonautą? To zdanie wyznacza schemat odpowiedzi zwany OSNOWĄ PYTANIA- jest to funkcja zdaniowa, z której przez podstawienie odpowiednich wartości za zmienną uzyskuję się za każdym razem jakieś zdanie- prawdziwe lub fałszywe, będące jedną z możliwych odpowiedzi. Odpowiedzią na nasze przykładowe pytanie będzie schemat: x jest pierwszym kosmonautą. Za x wstawiamy nazwy indywiduowe np. Gagarin, Kopernik, Newton, Krysztofiak. (Korzystałam z książki z lat 70, podobno Gagarina nie było w kosmosie:)

Odpowiedzi mogą być bezpośrednie (wyznaczają ją w dużym stopniu same pyt.- przykład z nazwą indywiduową) lub pośrednie.

Z odp. pośrednimi jest inaczej bo na pytanie: Czy na Marsie są istoty żywe? Można odpowiedzieć: Na marsie nie ma tlenu. Z tego można wysnuć, że na Marsie nie ma istot żywych bo nie ma tlenu, które potrzebują go do istnienia. Taka odpowiedź jest całkowita. Może jednak być odp. częściowa. Np. Kto jest pierwszym kosmonautą? Jakiś Rosjanin jest pierwszym kosmonautą.

Istnieją pytania na które są tylko odp. negatywne np. Kto jest królem Polski Ludowej? Odp. Polska Ludowa nie jest królestwem. Odpowiedź znosi pozytywne założenie pytania- trzeba uważać, bo niektóre pyt. Zakładają istnienia poprawnej odp.- to pułapka!

Są też pyt. ,które nie mają negatywnej odp. np. Która liczpa parzysta jest podzielna przez dwa? Odpowiedź, ze każda znosi negatywne założenie pytania: Pewne liczby parzyste nie dzielą się przez dwa (przyjmujemy je milcząco).

-Każdemu pytaniu towarzyszą pewne założenia. Jeżeli dane pytanie jest nie zgodne z rzeczywistością to ma błędne założenie. (Np. Jakiego koloru jest uczucie? lub Który człowiek ma wątrobę? To niewłaściwie postawione pytania.

-Pytania przekazują pewne informacje; prawdziwe lub fałszywe.

-Pytania retoryczne i dydaktyczne -są specyficzne nie omawiamy ich.

-Pytanie sugestywne jest stawiane w celu udzielenia osobie pytanej informacji, której nie posiada.

-Pytania podchwytliwe to takie, które usłyszymy na egzaminie z logiki:)

-Pytanie wyznacza nam już schemat odpowiedzi( uważajmy na pozytywne lub negatywne założenia pytania).

STRUKTURA PYTANIA:

2. partykuła pytania- określa sposób pytania

3. osnowa pytania- to alternatywa wszystkich możliwych odpowiedzi na te pytania; to funkcja zdaniowa, która odpowiada na pytanie, zastępuje zmienną stałą na pewną x. Osnowa pytania wyznacza:

a) przedmiot pytania

b) niewiadoma pytania (aspekt przedmiotu, który nie jet nam znany- to nasz x; zakres niewiadomej pytania to klasa elementów, które można wstawić za x w pytaniach dopełnienia)

PYTANIU TOWARZYSĄ:

-czynności konceptualizacyjne

-czynności kategorializacyjne

-czynności motywacyjne

Krysztofiak mówi, ze pytania prowadzą do generowania opisu i wnioskowań, są przyczyną i bodźcem czynności wnioskowania. Pomiędzy zdaniami zachodzą związki logiczne. Jedne pytania wiążą za sobą inne.

Poprawność stawiania pytań: pytanie musi być: rozstrzygalne, sensowne, trafne, niesprzeczne.

-Pytanie rozstrzygalne zakłada, że mamy metodę, dzięki której rozstrzygamy o prawdziwości lub fałszu odpowiedzi. Mogą być pytania nierozstrzygalne

a)logicznie- brak metody

b)fizycznie- mamy metodę, ale zastosowanie aplikacji takiej metody jest niemożliwe ze względu na naszą ograniczoność fizyczną- nie mamy dostępu do wszystkich miejsc na ziemi

-Pytanie sformułowane na bazie danej koncepcji musi być niesprzeczne, bo posiada treść tej koncepcji- zadanie pytania jest częścią danej teorii.

-Pytania i odpowiedzi muszą być zasadne, musi istnieć racja stawiania pytania.

Stanowisko scjentystyczno-pozytywistyczne głosi, ze pytania filozoficzne są bezsensowne bo nie mają podmiotu odniesienia, są nierozstrzygalne logicznie i niezasadne, np. Jaka jest natura materii?

EROTETYKA- in. logika pytań, jet młodym działem logiki formalnej. Podstawy dał jej Ajdukiewicz, rozwinął ją T. Kubiński, Zbyszko z Bogdańca (żartuję- Leszko z Zielonej Góry), Wiśniewski z Poznania.

Niejaki Szwed Aqvist opiera logikę pytań na nieklasycznych rachunkach funkcyjnych. Uważa pytania za specjalnego rodzaju rozkazy- zaspokajające wiedzę. Np. niech „p” będzie dowolnym zdaniem oznajmującym. Zdaniu pytającemu „czy p” odpowiada rozkaz „niech tak będzie, że wadomo, że „p” lub wiadomo, że „nieprawda, że p”.

Jest wiele koncepcji, jedni logicy uważają, że pytanie jet właśnie zdaniem rozkazującym, inni, że to specjalne zdania oznajmujące...a niektórzy mówią, że w ogóle nie są wyrażeniami językowymi.

DEFINICJE (nie ma definicji definicji)

Definicje mają funkcję objaśniające, to narzędzia w porozumiewaniu się.

Definiując nadajemy przedmiotom pewne własności. Tak jak przy pytaniu konstytuują konceptualizację. O nauce możemy mówić później, wykazuje ona relacje między własnościami tj. siła, ruch, masa (są to konceptualizacje rzeczy materialnych). Prawa nauki badają parametry.

Definicje to pewne formuły, które konstruują pewne cele. CELE DEFINIOWANIA:

4. uściślanie sensu wyrażeń np. ssak- wymieniam wszystkie znane mi ssaki

5. projektowanie sensu wyrażeń, nowe słowo- nowy sens wyrazu np. subegzystencja- istnienie fikcyjne rzeczy, podświadomość Freuda

6. regulacja sposobów użycia wyrażeń np. Miłość istnieje. Jest zdaniem nie poprawnym. Tarski jak wiemy zajmował się „prawdą”. Twierdził, ze zdanie jest p/f w określonym świecie.

7. rozjaśnienie sensu danej wypowiedzi np. korelacja wyrażenia z innym, które lepiej rozumiem.

8. Skracanie długości wyrażeń np. Foremny prostokąt to kwadrat

Cele dzielimy na:

-semantyczne (projektowanie pojęć, uściślenie sensu)

-pragmatyczne (regulowanie sposobu użycia)

-syntaktyczne (skracanie długości wyrażeń)

PRZEDMIOT DEFINIOWANIA. Mamy dwa stanowiska:

a)konwencjonalistyczne- wiedza to zdania (p/f) a definicje mają charakter nominalny. Definiujemy tylko znaczenia językowe np. znaczenia, wyrażenia, które muszą być formułowane w metajęzyku. Definiowanie to aktywność metajęzykowa.

b)antykonwencjonalistyczne- niektóre definicje są zdaniami prawdziwymi, akceptacja definicji realnych. Definiujemy również przedmioty ze świata- to zdania badające relacje badanych obiektów np. Kwadrat jest prostokątem równobocznym.

Definiować możemy:

1. obiekty indywiduowe

2. klasy obiektów np. samochody

3. własności np. Rozpuszczalność

Ajdukiewicz stwierdził, ze każda definicja realna jest definicją nominalną.

TEZA: Każdą definicję realną można przekształcić na nominalną np. W jest B. Fraza W znaczy tyle samo co fraza B.

Ajdukiewicz brał pod uwagę tylko definicje równościowe. Są one prawdziwe nawet wtedy, gdy prawa i lewa strona jest fałszywa. Np. Koń ze skrzydłami jest pegazem. Zatem nieważne czy kategorie definiowane istnieją czy też nie. Świata fizycznego mogłoby nie być a one pozostałyby prawdziwe bo są kwestią konwencji.

STRUKTURA DEFINICJI:

1. człon definiowany- definiendum

4. człon definiujący- definiens

5. spójnik definicyjny- stwierdza stosunek identyczności lub identyczność członów definiowanych, np. jest to

TYPY DEFINICJI Z UWAGI NA STRUKTURE:

1.nominale 2.realne

(pewne wyrazy są zrozumiałe (jednoznaczne charakterystyka

poprzez inne wyrazy) danego przedmiotu)

1.1.treściowa 1.2.równościowa (zakresowa)

1.2.1.wyraźna 1.2.2. kontekstowa

29. 1. Definicja nominalna wyrazu W na gruncie słownika S jest to wypowiedź pozwalająca każde zdanie zbudowane z wyrazu W i wyrazów słownika S, w którym wyraz W nie jest zawarty, przetłumaczyć na zdanie zbudowane z samych tylko wyrazów słownika S.

1.2. definicja równościowa:

1.2.1. wyraźna- polega na podaniu równoważnika wyrazu- tzn. wyrażenia mającego ten sam zakres co wyraz definiowany. Np. Kwadrat jest to prostokąt równoboczny. Mikron jest to tysięczna część milimetra. Są dwa sposoby rozumienia równoważnika:

• funktor identyczności; Nie mówimy wcale o słowie mikron, ale o ale o pewnej długości, która nazywa się wyrazem mikron, i jest równa jednej tysięcznej milimetra (stylizacja przedmiotowa)

• funktor równoważności; słowo mikron jest równoważny z innym wyrażeniem (stylizacja semantyczna)

1. 2.2.kontekstowa-definicje dotyczą nie samego wyrazu definiowanego, ale zależy od kontekstu, czyli podajemy cały zwrot, w którym wyraz ten jest uwikłany. Np. Szerokość geograficzna punktu a jest to kąt, jaki promień ziemski poprowadzony ze środka ziemi do punktu a tworzy z płaszczyzną równika. Nie podajemy tu definicji szerokości geograficznej jako takiej.

DEFINICJA KLASYCZNA- Definicja realna o budowie: A jest B i C, gdzie A, B, C reprezentują nazwy, zaś „jest” należy rozumieć jako funktor identyczności. Z dwóch nazw tworzących definiens, pierwsza podaję klasę, w której zawiera się zakres definiowanego wyrazu A; druga zaś wskazuje na to, co wyróżnia elementy klasy A spośród elementów klasy B. Termin denotujący klasę nadrzędną (nasze B) nazywamy rodzajem- genus. Termin określający różnicę (nasze C) nazywamy różnicą gatunkową- differentia specifica, bo wyróżnia przedmioty tworzące jeden gatunek. Np. Planeta (gatunek) jest to ciało niebieskie (rodzaj) krążące koło słońca (różnica gatunkowa).

Kotarbiński twierdzi, że jest to definicja nominalna w stylizacji przedmiotowej.

DEFINICJA PRZEZ WYLICZENIE- wyliczamy elementy definiowanej klasy. Np. Europa to zbiór państw: Polska, Niemcy, Czechy, Francja...

DEFINICJA POPRZEZ KLASE ABSTRAKCJI- służą do definiowania nazw pewnych rodzajów cech, jak kształt, ciężar itp., poprzez odwołanie się do pewnych stosunków. Np. Ciężar ciała a jest identyczny z ciężarem ciała b- zawsze i tylko wtedy, gdy- ciało a równoważy się na wadze rzetelnej z ciałem b. (zdefiniowaliśmy słowo ciężar). Schemat definicji przez abstrakcję terminu C będzie:

C(a)=C(b)- zawsze i tylko wtedy, gdy- aRb (gdzie aRb znaczy „pomiędzy a i r zachodzi stosunek R”)

DEFINICJE PRZEZ INDUKCJIE- (in. rekurencyjne) ; Definicja zbioru dobrze uporządkowanego, w którym dają się wyróżnić elementy wyjściowe oraz elementy otrzymane z wyjściowych. Składa się z dwóch części: warunku wyjściowego (określa, które przedmioty należą do zbioru) i indukcyjnego ( określa w jakim stosunku do przedmiotów już należących do zbioru powinien stanąć nowy przedmiot).

DEFINICJE PRZEZ POSTULATY- (in. aksjomatyczna). Definicją aksjomatyczną terminów T1...Tn jest zbiór zdań Z1....Zn tak dobranych, że kolejno ograniczają zakres możliwych interpretacji terminów T1...Tn. Przez możliwe interpretacje terminów T1...Tn rozumie się takie interpretacje, przy których zdania Z1...Zn są prawdziwe. Przykładem może być każdy układ aksjomatów dla rachunku zdań, wszystkie teorie fizykalne np. mechanika Newtona.

DEFINICJE OPERACYJNE- definicja należy do operacyjnych, gdy sens danego terminu określa się przez podanie czynności operacji)prowadzących do utworzenia danego pojęcia. Definiujemy własności lub dyspozycje obiektów. Np. Czas definiuje się przy pomocy pomiarów wykonywanych z użyciem zegarów lub sygnałów świetlnych. Np. X jest inteligentny, gdy rozwiąże test na inteligencje i otrzyma ...punktów.

DEFINICJA OSTENSYWNA- (IN. DEJKTYCZNA). Oprócz formuły słownej następuje pokazanie w jakiś sposób, np. gestem wskazującym, przedmiot będący desygnatem terminu definiowanego. Np. To jest krowa (chrzest semantyczny).

DEFINICJA POPRZEZ PREDYKAT TEORIOMNOGOŚCIOWY- patrz def. przez postulaty

TECHNIKI DEFINIOWANIA:

A) filologiczna- definicje rozjaśniające sens terminów, def. nominalne- stosowane tak, aby użytkownik języka rozumiał treść pojęcia. Technoka ta określa:

-jak termin jest używany w języku

-wzorcowy sposób użycia terminów (jeśli jest wiele sposobów ich używania, to sprawdza czy mogą do siebie sie redukować)

-analize syntaktyczną (do jakiej kategorii termin należy)

-związki z innymi terminami, bada czy są sensowne

-funkcjępragmatyczną, wskazuje sytuacje pozajęzykowe, zakres terminów dosytuacji np. dobra żona, buty, pralka

B) intuicyjna- wchodzi w zakres różnych odmain platonizmu, fenomenologii np. wgląd ejdetyczny to analiza idei, bytów idealnych. Np. żeby zbudować definicję kwadratu muszę mieć ideę kwadratu. Muszę posiadać kompetencję do pewnych idei, mieć jakąś podstawę aby stworzyć definicje.

C)indukcyjna- generalizacje, szukanie wspólnych cech, np. złoto to metal żółty, brzęczący...

D)przez abstrakcję- narzucenie na dziedzinę obiektówrekacji równowarznościowych, ta wyznacza swoją klasę abstrakcji

WARUNKI POPRAWNEGO DEFINIOWANIA

PRAGMATYCZNE:

1. Idem per idem, to samo, przez to samo- użycie terminu definiowanego w członie definiującym np. Praworządność jest to przypisywanie terminów praworządności

2. Circulus in definiendo, błędne koło w definiowaniu- termin a definiuje się przez zespół terminów zawierających termin B, a wśród użytych terminów do zdefiniowania terminów B występuje termin A. Np.Logika jest to nauka o warunkach poprawnego myslenia. Myślenie poprawne jest to myślenie zgodne z przepisami logiki. Definicje, którym zarzuca się błędne koło nazywa się definicjami tałtologicznymi.

3. Ignotum per ignotum, nieznane przez nieznane- wyraz nie zrozumiały chce się uczynić zrozumiałym za pomocą definicji, w której występują wyrażenia również nie zrozumiałe, np. Byt sam w sobie to byt dla siebie.

Eco mówi, że ów błąd nie jest taki groźny.W hermeneutyce jest tak, że mówiąc szerzej używamy znaczeń mniej zrozumiałych, to kategorie krajobrazu...przynajmniej tak mam w notatkach.

4. Definicja jest za szeroka lub za wąska- np.definicje sprawozdawcze poszeżają zakres aplikacji danego terminu lub nazwy danego terminu. Np. istnieje miłość, dobro- tu słowo istnieje ma za szeroki zakres, bo istnieć może tablica, krzesło.

LOGICZNE:

1.błąd sprzeczności- każda definicja wprowadzona do systemu nie może wprowadzać sprzeczności w systemie. Definiując pojęcie trzeba udowodnić jego nierzeczność.

2.warunek jednorodności i najogólniejszego członu dla definiendum- każda zmienna wolna musi występować jeden raz;

jednorodność- w członie definiowanym nie mogą się znaleźć zmienne wolne

3. warunek jedności i istnienia- definicja spełnia warunek wtedy i tylko wtedy, gdy dla definicji da się udowodnić istnienie jednej wartości definiowalnej.

WYKŁAD

Teorie wnioskowań

Wnioskowanie to czynność uznania, akceptacji zdania zwanego wnioskiem na podstawie akceptacji innych zdań będących przesłankami

Mają charakter finitystyczny - przesłanki tworzą zbiór skończony
Sposób akceptacji wniosku:

-dedukcyjny (wnioski dedukcyjne)

-uprawdopodobniający

Czynność akceptacji to czynność stopniowana - siła akceptacji wniosku nie może przekroczyć siły przesłanki (gdy jest odwrotnie mamy do czynienia z manipulacją, perswazją)

Wnioskowanie kontuzywne to wnioskowanie poprawne logicznie

Uprawdopodobniające nie wynikają poprawnie logicznie, a wynikanie logiczne to kryterium

Wnioskowanie to czynność, a wynikanie to relacja -> zdanie z na gruncie logiki l wynika  gdy implikacja z¹ ^ … ^ zn jest tautologią logiki l

Tautologia to zdanie prawdziwe na mocy swojego kształtu, to zdanie, które jest dowolne dla dowolnej argumentacji. W niektórych systemach tezy logiczne pokrywają się ze zbiorem tautologii. System logiczny pełny to taki gdzie każda tautologia da się udowodnić - tak jest w klasycznej logice.

Aby sprawdzić czy wniosek wynika z przesłanek trzeba sprawdzić czy implikacja jest dowodliwa na gruncie danej logiki. Kryterium wynikania logicznego jest dowodliwość. Czasami bywa, że jest prawdą, ale nie możemy tego udowodnić. Poprawność naszych wnioskowań zależy od formy logicznej wnioskowań. Nie zależy od tego jaki świat jest w swej treści, ale zależy od formy logicznej danego świata. Forma logiczna odwzorowywana jest w skład warunków logicznych. Odróżniamy wartość logiczną od materialnej. Poprawne logiczne, ale trywialne takie wynikanie, którego przesłanki tworzą formuły sprzeczne. Nie możemy przyjmować sprzecznych przesłanek jako punktów wyjścia.

Wnioskowanie statystyczne - którego wnioskiem jest zdanie o postaci: prawdopodobieństwo znalezienia obiektu o danej własności wynosi tyle a tyle. Orzeka prawdopodobieństwo znalezienia bądź występowania obiektu o danej cesze.

Przesłankami są zdania stwierdzające, że prawdopodobieństwo występowania obiektu w pewnej grupie wynosi tyle a tyle (to tzw. próbka). Wnioskiem jest zdanie stwierdzające, gdy przesłanką jest próbka. O cechach populacji wnioskujemy z przesłanek zawierających próbki statystyczne. Rozkłady statystyczne cech wnioskujemy o rozkładzie danych cech w danej populacji. Rozkłady statystyczne to zbiory cech stanowiących podtypy dla danego typu.

Model rozkładu cech statystycznych:

Rozkład standardowy wg krzywej Gausa - stosuje się do rozmaitych cech wyznaczonych przez 1 parametr z uwagi na wartości tego parametru. W jaki sposób te cechy będą się rozkładać będziemy mieli do czynienia z krzywą dzwonową, rozkładami skokowymi, asymptotycznymi.

Posługiwanie się przesłanką, która dotyczy losowo dobranej. Próbka ma charakter losowy gdy obiekty w danej próbie nie mają żadnych związków przyczynowo skutkowych. Gdy badamy obiekty empiryczne to próba z takich obiektów może być mniej lub bardziej dobrana. Powinniśmy też przyporządkować numery, a te numery tworzą tablice losowe. Do próbki losowej należy wybrać takie numery, które pochodzą z tablic losowych.

Jak konstruuje się tablice losowe?

Liczby losowe takie, które w danej grupie liczb nie są rozwiązaniami równań liniowych; które mają jak najmniej cech wspólnych . prawdopodobieństwo znalezienia 2 liczb, które będą rozwiązaniami 2 równań liniowych zbliża się do zera. Można wybierać je ze względu na inną równość.

Liczby losowe to takie, dla których trudno znaleźć linię, bo funkcja to wykres, linia. Próbkę losową tworzymy matematycznie, ale nasze preferencje mogą taką próbkę zdominować, np. dobierając do próby osoby z uwagi na własne upodobania.

Estymacje - na podstawie różnych prób wychodzą różne wyniki; techniki estymacji: uśrednianie

mediowanie wyników, średnie geometryczne

próbkę poddajemy uwarstwieniu, stratyfikacji

Dla wartości wyników statystycznych wylicza się granice błędu, jest wartościowy o ile zakres błędu mieści się w skali.

Złożone czynności poznawcze, czynności rozumowania to ciągi wnioskowań

Wykonujemy czynności, które ewokują czynności wnioskowania: zadawanie pytań, wyrażania wątpliwości, kwestionowania

3 typy rozumowania:

- których celem jest wyjaśnianie - eksplanacje

- których celem jest uzasadnienie - justyfikacje

- których celem jest objaśnienie - eksplikacje

Dzięki justyfikacjom i eksplikacjom wiedzę uprawomocniamy lub zwiększamy stopień rozumienia.

Eksplanacje są wiedzotwórcze, poszerzamy dzięki nim wiedzę i tym się różnią od dwóch pozostałych (jeżeli są poprawnie przeprowadzone)

Wyjaśnienia - odpowiadamy na pytania dlaczego dane fakty zachodzą, musimy wykonać ciąg rozumowań aby dojść do wyjaśnienia; w wyjaśnieniu jest opis, deskrypcja.

Każda dyscyplina rozwija się dwutorowo:

Rozwój kodyfikacji faktów i formułowanie praw. Możemy rejestrować przy pomocy obserwacji empirycznej lub eksperymentalnej-> czynności wywoływania czynności empirycznych w sposób zaplanowany i kontrolowany (tak, aby pojawiło się to, co chcemy). Podstawowym testem kontrolowalności eksperymentu jest jego powtarzalność.

W faktach atomowych, monadycznych, elementarnych przedmiot jest ustalony:

posiada pewną własność p(x)

fakt relacyjny - Adam jest mężem Joli

fakty - wszystkim obiektom danej klasy przysługuje pewna własność, np. każdy mężczyzna jest ssakiem. Typowy element danej klasy posiada daną własność

fakty korelacji - relacje między faktem z innym faktem, np. leniwy mężczyzna mało zarabia. Relacja może być dwuargumentowa bądź więcej, np. niewidomy ma bardzo dobry słuch.

Wyjaśnianie - czynność znalezienia racji zachodzenia jakiegoś faktu, szukamy poprzez określenie prawidłowości, które rządzą fragmentem rzeczywistości. Prawo to zdanie w którym zapisujemy prawidłowość, np. Dzięki grawitacji jabłka spadają z drzewa.

Wyjaśnianie to czynność, która składa się z 2 faz:

- czynność wyszukania prawa naukowego opisującego prawidłowość wyjaśniającą dany fakt

- wnioskować z prawa opisującego zdanie stwierdzające wyjaśniony fakt.

Wyróżnić możemy wyjaśnienia:

1. genetyczne - dany fakt zachodzi gdyż jest skutkiem działania jakiejś przyczyny - odnosimy się do praw przyczynowo skutkowych - wyjaśniany fakt jest następstwem ciągu faktów które nastąpiły przed nim

2. strukturalne - fakty są traktowane jako manifestacje, objawy posiadania przez fakty określonej struktury. To struktura determinuje zachodzenie określonych faktów (np. dlaczego brylant świeci? Bo posiada strukturę dzięki której świeci. Możemy wyjaśniać również zjawiska społeczne - dlaczego na pewnym obszarze jest tyle agresji? Wyjaśnienia strukturalne stosowane są w chemii - można wyjaśniać przewodnictwo elektryczne)

3. funkcjonalne - poprzez odwołanie do prawidłowości w systemach, pewne fakty są manifestacjami spełniania lub niespełnienia w systemach, np. wyjaśnić gorączkę możemy przez to, że organizm walczy z wirusem

Istnieją też wyjaśnienia genetyczno - funkcjonalne, np. wyjaśnić to, że osoba jest sparaliżowana

4. teleologiczne - niektórzy uważają, że takiego wyjaśnienia nie ma. Fakty wyjaśnić można poprzez wyniesienie ich do prawidłowości celowych, cel do którego podąża jakiś układ, np. dlaczego X poszedł do liceum? Stosowane jest w naukach społecznych. Fakty jako przejawy sposobów realizowanych celów. Przeciwnicy tego rodzaju wyjaśnienia stoją na stanowisku finalizmu. Realizować cele tzn. że żadne czynniki nie są w stanie wywołać tego co układ, nie realizować celu. Finalizm jest stanowiskiem niefalsyfikowalnym (np. organizm dąży do doskonałości dojrzałości). Wg finalizmu nie ma wyjaśnień teleologicznych bo cele określone są w sposób arbitralny.

Koncepcje wyjaśnień rozwarstwiają na warstwę prawidłowości, głęboką i powierzchowną.

Nonologiczna struktura badania - fakt bycia X w sklepie łączyć się może z innym faktem, można nie podawać prawidłowości tym faktom.

Możemy objaśniać słowa, pojęcia poprzez definicje. Formujemy je w metajęzyku. Celem jest zrozumienie, ale możemy też objaśniać rzeczywistość poprzez konceptualizowanie faktów tak, byśmy uzyskali większy stopień zrozumienia. Fakty nie muszą być determinowane przez prawidłowości, ale możemy lepiej zrozumieć że jakiś fakt zachodzi

Metoda interpretacji - zaczynamy rozumieć fakty

Artefakty - wyniki ludzkiej działalności

Celem humanistyki jest interpretacja faktów. Istnieje spór czy humanistyka powinna tylko wyjaśniać, objaśniać - idiograficzna koncepcja humanistyki.

Artefakty ujawniają wartości jakie fakt wyjawia.

Dilthey - idiograficzna koncepcja. Objaśnianie faktów polega na pokazaniu jakie wartości kulturowe się kształtują poprzez fakty historyczne, np. badacz musi dokonać internalizacji systemów aksjologicznych danej epoki. Objaśnienia mogą być płytsze lub głębsze, ale nie mogą być prawdziwe lub fałszywe. Trzeba poznać daną epokę by objaśniać fakty w niej występujące.

W socjologii zwolennikiem wyjaśniania rozumowego był Max Weber. Fakty społeczne mają miejsce, bo są wynikiem wartości. Realizują określone systemy wartości.

Idiografizm związany jest z historyzmem - rzeczywistość historyczna jest niepowtarzalna, więc nie ma prawidłowości historycznej, nie ma prawidłowości socjologicznej. Socjologia rozumiejąca, tłumacząca.

Wykład n

JĘZYK NATURALNY- język, który powstaje i rozwija się spontanicznie.

Języki naturalne to języki poszczególnych narodów(etniczne)

Charakteryzują się:

• Wielkim bogactwem i różnorodnością elementów

• Płynnością elementów.

Gramatyka, słownikowe reguły kodyfikacja tych elementów. Kodyfikacja w stosunku do samego języka ma charakter wtórny; jest dokonywana „po”, co znaczy, że kształtowana jest po ukształtowaniu się języka

Język w wielu przypadkach jest niedoskonałym narzędziem do komunikowania się. Powód: zmienność elementów tworzących język naturalny, spontaniczność ich tworzenia

Ścisłość jasność ekonomiczność- warunki przekazu info, których język naturalny często nie spełnia.

• Warunki te są istotne bardzo w życiu(nauka, praktyka)

• Dziedziny te nie mogą opierać się wyłącznie na języku naturalnym jako jedynym środku przekazu info. Istnieje więc potrzeba języków sztucznych.

Język sztuczny- powstaje przez ustalenie odpowiedniego słownika i reguł językowych na drodze konwencji. J. Sz. Jest tworem świadomej, racjonalnej działalności człowieka- służy do określonego celu.

Celem może być np. jasne sformułowanie twierdzeniem nauki.

Język sz. maksymalna ekonomiczność uboższe niż języki naturalne

Prostota, jasność, precyzja język naukowy, np. matematyka, j. Symboliczny

Język sztuczny zależy

• Genetycznie- od j. Naturalnego; powstaje tylko na bazie j.n.. J.sz. powstaje przez umowy, a te można zawierać tylko w jakimś języku

• Funkcjonalnie- rozpatrujemy język symboliczny, którym operować możemy tylk w połączeniu z językiem n.; np. podręcznik matemtayki napisany wyłącznie w języku symbolicznym byłby zupełnie niezrozumiały

Język pisany jest mniej naturalny niż mówiony(mniej spontaniczny)

Język, który ma więcej elementów będących wynikiem świadomoej działalności ludzkiej, jest mniej naturalny (język wykszatłconych jest mniej naturalny od j. Ludowego)

Podobnie stopień sztuczności różny; np. w naukach humanistycznych jest mniej sztuczny niż w n.matem.

CECHY KONSTYTUTYWNE

- podwójna artykulacja językowa (2 warstwowość języka)

każdy język zbudowany jest z nosicieli znaczenia dwojakiego typu:

a) litery, dźwięki- nie spełnia funkcji znakowania, są bez znaczenia

b) nosiciele znaczenia, np. Ala

ęłęóWszystkie nazwy mają swoje cechy konstytutywne i konsekutywne.

Cechy konstytutywne - niezbędne do tego, aby można było precyzyjnie określić dany obiekt. Cechy, które dany obiekt nam tworzą.

Cechy konsekutywne - cechy, które go uzupełniają, ale ich brak absolutnie nie powoduje iż dany obiekt przestaje być dla nas tym obiektem, jeśli nie określilibyśmy go cechami konstytutywnymi. Np. „pociąg” - porusza się po torach, lokomotywa i wagony. „pociąg ekspresowy” - pozbawiając go określenia ekspresowy to nadal będzie pociąg.

Każdy język naturalny składa się z:

1) 2 typów znaków

2) --- | | ---- nosicieli znaczenia

I typ nosicieli znaceznia to takie objekty, które same nie spełniają funkcji semantycznych (znaczeniowych) ale służą do budowy nosicieli znaczenia II typu, czyli takich objektów, które spełniają funkcje znaczeniowe; np. elementarne dźwięki językowe -NIE NALEŻY MYLIĆ Z FONEMAMI

fonemy- to, co odróżnia pewnien dźwięk od pozostałych dźwięków, NIE JEST to dźwięk, ani znak, tylko pewna struktura abstrakcyjna

Nosicielami znaceznia I typu są litery.Litery mogą różnić się w różnych językach (l. greckie, rosyjskie itd.)

Problem: Jakiego typu wyrażniea spełniają w języku funkcję znakowania?

Okazuje się, że mamy wiele takich wyrażeń wśród Nosiciela Znaczenia II typu. Są to np.:

• morfemy- wyrażniea najprostsze (tematy słowotwórcze, końcówki). Różnica miedzy morfemem a wyrazem ma charakter jakościowy: tylko wyrazy są samodzielne, bezpośrednio dostępne w tekście. Morfemy natomiast istnieją w granicach wyrazów jako ich cząstki i nie mogą być użyte samodzielnie. Morfemy, które uznaje się za samodzielne, nazywa się rdzeniami.

• leksemy- słowa

• frazy-wyrażenia słwone

• zdania

• teksty

• dyskurs- czyli hiperteksty (np.internet)

1) Strukturaliści twierdzą, że funkcja znakowania określona jest już na najniższym poziomie- morfemów; zgodnie z tym stanowiskiem musiałyby istnieć jakieś jednostki, które byłyby znaczone przez morfemy, czyli przez tematy słowotwórcze (np. człow-), albo końcówki, a to nie jest możliwe. Co najwyżej morfemy mogą mieć swoje odpowiedniki w światach gramatycznych

2) inni twierdzą, że funkcja znakowania określona jest na słowach (leksemach)- nominatywizm

JAKIE WYRAŻENIA JĘZYKOWE SĄ NOSICIELAMI ZNACZENIA?- spór w semantyce

TEZA O PODWÓJNEJ ARTYKULACJI. PROBLEM PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW JĘZYKA, BĘDĄCYCH NOSICIELAMI ZNACZENIA:

1)atomizm semantyczny

2) nominatywizm

b) propozycjonalizm (Wittgenstein)

c) holizm semantyczny (tekstualizm)

1. atomizm semantyczny: funkcja znakowania jest na morfemach (obiekty językowe, zwane tematami)- np. kot-ek i końcówki (unifiksy); pole znaczeniowe- nie wiadomo co jest koreleatem ontologicznym w świecie rzeczywstym morfemów

zarzuty: to od czego słowa pochodzą nie są światem

• Ferdynand De Seaussure- twórca językoznawstwa strukturalnego (wszystko ma strukture)

• Levi- Strausse

język składa się z atomów, z nich składają się słowa, zdania ze słow...

2- nominatywizm semantyczny- funkcja znakowania określona jest na słowach (leksemach),leksemy odnoszą się do obiektów w świecie; np. krzesło, Kowalski, inne odnoszą się do cech

ale np. 'las' będzie i leksemem i morfemem

Nominatywizm s. określa leksemy jako indywidua lub zbuiory indywiduów, albo własności lub zbiory własności. KOresponduje z substancjalizmem w ontologii substancjalnej.

Stanowisko ontologiczne- substancjalne. Byty(substancje)- indywidua, które nadają sens leksemom

a)nominatywizm- wszystko to, co da się nazwać czyni sensownym nasze leksemy

b) reizm semantyczny *(kotarbiński)- niektóre leksemy coś nzaczą- te, które określają byty materialne, reszta służy do opisu; np. deszcz top krople wody; 1- to predykat- służy do liczenia

• skrajny- tylko leksemy spełniają funkcje znakowania, zdania mają znaczenie tylko metaforyczne

• umiarkowany- funkcja nzakowania określona na wyrażneniach wyższego rzędu, jest redukowalna do funkcji znakowania na leksemach, wchodzących w skład tych wyrażeń. Innymi słowy mówiąc: znaczenie zdania jest zsyntetyzowane z leksemów

• pogląd pośredni- funkcja znakowania określona jest na frazach, z których składa się każde zdanie;

składa się z dwóch fraz: 1) f. nominalna(imienna) 2) f. werbalna (orzecznikowa)

nie da się oznakować wszystkiego elementarnie, z apomocą leksemów. Potrzebne są pewne struktury semantyczne. POgląd ten głosili uczniowie Chomskiego (przedst. lingwistyki nominatywnej)

3- propozycjonalizm semantyczny (Wittgenstein)- pierwotna funkcja znakowania określona jest tylko i wyłącznie na zdaniach. To zdania znakują pewne obiekty, zdania posiadają znaczenie. Leksemy nie posiadają znaczenia-np. słowo krzesło nic nie znaczy, ale ' w sali jest 100 krzeseł'-tak. Tym, co zdania znakują, są byty propozycjonalne (już nie indywidualne); np stany rzeczy, sytuacje, fakty, zdarzenia, procesy, zjawiska. Byty propozycjonalne nadają sens- np. stany rzeczy (jabłko wisi na drzewie). Fakty, sytuacje czynia zdania sensownymi.

Do świata odnoszą się zdania. Zdania znakują, obrazują pewne byty propozycjonalne.

Pogląd ten spotkał się z wieloma zarzutami:

-byty propozycjonalne są to byty nietworzywowe, nie mnożemy ich określić(np. nie da się odp. o masę faktu wiszenia jabłka na drzewie)

- nie są to byty konkretne- nie da się zlokalizować ich czaso-przestrzennie, nie da się określić wielkości, nie można stwierdzić w którym miejscu ani w którym momencie zachodzi fakt, że kowalski jest kobietą

-propozycjonalizm skrajny- funkcja nzakowania określona jest tylko i wyłącznie na wyrażeniach zdaniowych, w związku z tym morfemy i frazy tej funkcji nie spełniają. Słowa nie posiadają żadnego znaczenia, tylko zdania mają znaczenie

Określona jest na leksemach w kontekście zdaniowym- np. wyraz 'krzesło' posiada pewne znaczenie, ale tylko w określonym kontekście zdaniowym. Znaczenia leksemów czy fraz są chwijne, zmieniają się w zależności od kontekstu

-propozycjonalizm umiarkowany- znaczenia leksemów czy fraz są redukowalne do znaczeń wyrażeń zdaniowych, leksemy posiadają znaczenie w kontekście zdania- funkcja znaczenia zdania- słowa o tyle coś znaczą, o ile zdania coś znaczą; np. moje buty są dobre, moja żona jest dobra; 'dobry' ma różne znaczenia w zależności od kontekstu. Istnieją takie objekty jak indywidua czy własności, ale są to konstrukcje stworzone ze stanów propozycjonalnych (czyli ze stanów rzeczy, zdarzeń, zjawisk itp.). Według proozycjonalizmu umiarkowanego, wszytsko jest taką konstrukcją.

4. holizm semantyczny (tekstualizm)- funkcja znakowania nie zachodzi ani na morfemach ani na leksemach ani na zdaniach, tylko na TEKSTACH.(teorie naukowe) (np. Quine)

Aby cokolwiek zrobić, zbudować 3ba założyć/dysponować pewną koncepcją tego, co chcemy zrobić i elementów ego działania. (pewnym tekstem); np. 'ściana jest biała' - to teria białości i ścianowości..rozumiemy je na gruncie teorii, pewnej wiedzy co znaczy słowo 'ściana' i 'biała'. Zawsze jest kontekst

Korelatem naszych tekstów (tym, co nasze teksty znakują) jest światy (możliwe/małe), fabuły, historie, modele, scenariusze. Mówiąc zdanie przenosimy się do jakiegoś świata. Użytkownik języka skoprelowany jest z jakimś światem.

Wittgenstein: światy to formy życia, przechodzimy z jednej formy życia do drugiej. teksty kulturowe to gry językowe (one są skorelowane z formami życia)

Na gruncie tekstualizmu:

sytuacja- to pewna bardzo skomplikowana całość, złożona ze stanów rzeczy i indywiduów, świat widziany z mojego punktu widzenia, coś, w czym się funcjonuje

Problem: czy sytuacje są wyrażalne, czy tylko pewne ich fragmenty?

istnieje też stanowisko wg którego funckje znakowania są dyskursami: (dyskurs-przestrzeń tekstowa, teksty powiązane semantycznie)

przestrzenie tekstowe, w których możemy przenosić się od jednego tekstu do drugiego. Takim dyskursem jest np. internet, cała tradycja filzoficzna, zawsze można przejść od jednego systemu do drugiego, aod tego do jeszcze innego.

5. Hiperteksttualizm

Dyskursy są nośnikami znaczenia. Odnoszenie pierwszego tekstu do innego tekstu. np. Pan Tadeusz do rozbiorów

• ewolucja tekstu

• przestrzenie tekstu- dyskurs

Hegel- żeby zrozumieć tekst 1, musimy zrozumieć tekst 2, aż do Ducha Absolutnego(?)

CECHA 2- kreatywność, produkcyjność

Chomski- stworzył teorie.

--język opisujemy jako strukture algebraiczną

"Każda gramatyka generatywna powinna tłumaczyć fakt kreatywności/ produkcji językowej", czyli jak to jest, że umysł posiada zdolność wytwarzania zdań, których wcześniej nie używaliśmy

-zdolność syntetyzowania słów w zdania (gramatyka generatywna)

-istnieje wrodzony mechanizm kompetencyjny/ gramatyczny (to jest tzw. gramatyka uniwersalna)

Teoria Chomskiego rozwinęła się w teorie języka edc

Definicja według „Logika dla prawników” pod redakcją Andrzeja Malinowskiego

internet

internet

internet

internet

internet

internet

32

Nz

nosiciel znaczenie

Tz

treść znaczeniowa

Pz

przedmiot znaczony

Użytkownik

Relacja znaczeniowa

Relacja interpretacji

Odnoszenie się

Relacja znaczeniowa w sensie ścisłym

---