Zdzisław Augustynek „Trzy realizmy”

Cel 1: Sprecyzowanie trzech ontologicznych realizmów

Cel 2: Zbadanie związków zachodzących między tymi realizmami.

Definicje:

Przemiot - coś, co posiada przynajmniej jedną własność

Abstrakty - zbiory oraz własności (przedmioty charakteryzowane przez teorie: mnogości <matematyka> i własności <logika> ); są przedmiotami określonymi aksjomatycznie

Zbiór - nie ma normalnej (równowartościowej) definicji zbioru - pojęcie zbioru jest pierwotne, zadane aksjomatycznie, spełnia zasadę koekstensjonalności

Własność - jak zbiór, poza spełnianiem zasady koekstensjonalności

Konkrety - nie-abstrakty, przedmioty, których nie charakteryzuje ani teoria mnogości, ani teoria własności; są identyczne z rzeczami, w najszerszym znaczeniu tego terminu

Powiązanie kauzalne - semantyczny ekwiwalent fizycznego oddziaływania

Przedmiot oddziałujący - taki przedmiot, dla którego (1) istnieje inny, różny odeń przedmiot, z którym wchodzi on w powiązanie kauzalne, albo (2) istnieją dwa takie różne odeń przedmioty, które są jego częściami, a które są kauzalnie powiązane [tylko (1) - cząstki absolutnie elementarne, tylko (2) - świat]

Przedmiot nieoddziałujący - nie wykazuje powiązań kauzalnych

Obserwacja - planowe postrzeganie za pomocą receptorów człowieka (bezpośrednia lub pośrednia)

Obserwowalność - to, że prawa nauki (dot. dziedziny, do której należą przedmioty i dot. fizjologii i psychologii postrzegania przedmiotów przez człowieka)zezwalają człowiekowi na obserwacje przedmiotów (danego rodzaju)

Istnieć - istnieć niezależnie od podmiotu (poznającego)

Podziały przedmiotów:

1. przedmioty konkretne (K) i przedmioty abstrakcyjne (Kˉ) (partykularia i uniwersalia)

2. przedmioty oddziałujące (D) i przedmioty nieoddziałujące (Dˉ) (p. kauzalne/dynamiczne i akauzalne/adynamiczne)

3. przedmioty obserwowalne (P) i przedmioty nieobserwowalne (Pˉ)

Skrzyżowanie wprowadzonych podziałów:

1. D⊂ K - jeśli przedmiot oddziałuje, to jest konkretem

Kˉ⊂ Dˉ - jeśli przedmiot jest abstraktem, to nie oddziałuje

2. P⊂D - jeśli przedmiot jest obserwowalny, to oddziałuje

Dˉ ⊂ Pˉ - jeśli przedmiot nie oddziałuje, to nie jest obserwowalny

3. P ⊂ K - jeśli przedmiot jest obserwowalny, to jest konkretem

Kˉ⊂Pˉ - jeśli przedmiot jest abstraktem, to nie jest obserwowalny

Wg. tych związków istnieją cztery rodzaje przedmiotów:

1. K∩D∩P (realizm)

2. K∩D∩Pˉ (realizm)

3. K∩Dˉ∩Pˉ (dualizm/spirytualizm)

4. Kˉ∩Dˉ∩Pˉ (realizm)

Trzy realizmy

1. Realizm klasyczny/antyidealistyczny - stwierdza, że istnieją przedmioty konkretne, oddziałujące i obserwowalne (K∩D∩P)

2. Realizm teoretyczny/antyinstrumentalistyczny - stwierdza, że istnieją przedmioty konkretne, oddziałujące ale nieobserwowalne (K∩D∩Pˉ)

3. Realizm pojęciowy/antynominalistyczny - stwierdza istnienie abstraktów, które nie oddziałują i nie są obserwowalne (Kˉ∩Dˉ∩Pˉ)

Ad (1) Realizm klasyczny (antyidealistyczny)

Kryterium istnienia przedmiotów:

obserwacja

Argument idealizmu:

przedmioty te są zespołami wrażeń (immanentyzm) albo myślowymi konstruktami z wrażeń (transcendentalizm); jako takie są pewnymi stanami podmiotu, więc nie zależą niezależnie od niego

Obalenie argumentu idealizmu:

obserwacji bezpodstawnie nadano rangę sensu istnienia przedmiotów (utożsamiono kryterium istnienia z pojęciem istnienia)

Ad(2) Realizm teoretyczny (antyinstrumentalistyczny)

Kryterium istnienia przedmiotów:

zakłada się powiązania kauzalne między zachowaniami przedmiotu obserwowalnego i nieobserwowalnego oraz obserwuje się pierwszy przedmiot; drugi uważa się zatem za skutek (ślad) przedmiotu nieobserwowalnego (kryterium eksplanacyjne)

Argumenty instrumentalizmu:

(a) konkrety nieobserwowalne nie istnieją (dosłownie), są fikcjami; teoretyczne terminy naukowe są to skrótowe zapisy koniunkcji terminów oznaczających konkrety obserwowalne (nieobserwable definiowane są za pomocą obserwabli); dzięki tej kwalifikacji są one wygodnym ekonomicznym sposobem mówienia o przedmiotach obserwowalnych; są narzędziami językowej ekonomii; każde zdanie z terminami teoretycznymi jest całkowicie przekładalne na zdania o konkretach obserwowalnych

(b) konkrety nieobserwowalne nie isnieją (dosłownie), są teoretycznymi konstruktami; teoretyczne terminy są tylko częściowo definiowane przez terminy obserwacyjne; wobec tego zdań zawierających pierwsze nie da się przełożyć na zdania zawierające tylko drugie; w związku z tym można twierdzić, że oznaczają one przedmioty, które w jakiś sposób istnieją

Ad (3) Realizm pojęciowy (antynominalistyczny)

* nominalizm - odrzuca istnienie abstraktów

* konceptualizm - traktuje abstrakty jako konstrukty podmiotu

Argument nominalizmu:

zdania matematycznych teorii można przełożyć na zdania o konkretach

Obalenie argumentu nominalizmu:

nominalizm nie formułuje żadnej metody takiego przekładu

Związki między realizmami:

R1 - realizm klasyczny R1ˉ - nominalizm

R2 - realizm teoretyczny R2ˉ - instrumentalizm

R3 - realizm pojęciowy R3ˉ - nominalizm

1. R2 R1 (więc też R1ˉ R2ˉ )

Argumenty:

1. jeśli aprobujemy realizm teoretyczny, to musimy przyjąć eksplanacyjne kryterium istnienia przedmiotów nieobserwowalnych, których egzystencję realizm ten stwierdza; ale kryterium to zakłada obserwację przedmiotów obserwowalnych, więc też ich istnienie

2. w stosunku do wszystkich rodzajów przedmiotów obserwowalnych z reguły zakłada się, że są one złożone z przedmiotów nieobserwowalnych, jeśli więc przyjmuje się istnienie owych obiektów nieobserwowalnych, to musi się przyjąć istnienie obserwowalnych całości z nich złożonych

2. R3 R1

Argumenty:

1. zasada ufundowania abstraktów w konkretach - (a) abstrakty-własności to własności istniejących konkretów lub własności takich własności, etc; (b) abstrakty-zbiory to zbiory istniejących konkretów lub zbiory takich zbiorów, etc.

3. R3 R2

Argumenty:

1. zasada ufundowania abstraktów w konkretach

Zestawiając (2) i (3) : R3 R2 R1 oraz R1ˉ R2ˉ R3ˉ

Stanowiska kombinowane:

1. R1∩R2ˉ∩R3ˉ - realizm instrumentalistyczny i nominalistyczny - uznający istnienie tylko konkretów obserwowalnych

2. R1∩R2∩R3ˉ - realizm nominalistyczny - uznający istnienie tylko konkretów obserwowalnych i nieobserwowalnych

3. R1∩R2∩R3 - realizm globalny - uznający istnienie konkretów i abstraktów

4. R1ˉ∩R2ˉ∩R3ˉ - antyrealizm (idealizm globalny) - odrzucający dosłowne istnienie wszelkich konkretów oraz abstraktów

---