MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ

DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI

STRATEGIA

umacniania dyscypliny,

przeciwdziałania uzależnieniom

oraz zapobiegania patologiom społecznym

w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

w latach 2010-2015

Warszawa 2009 r.

WSTĘP …………………………………………….…….……………………….………… 3

I. Diagnoza naruszeń prawa, uzależnień oraz patologii społecznych w wojsku …….…..4

1. Charakterystyka naruszeń prawa przez żołnierzy. Prawne uwarunkowania kształtowania dyscypliny wojskowej ………….…………….……………….…....... 4

2. Problem uzależnień w wojsku …………….…………………………………………. 5

3. Problemy społeczne i zjawiska patologii w służbie wojskowej ……………………. 5

4. Ocena działań prewencyjnych i profilaktycznych …………………………………. 6

5. Uwarunkowania działań profilaktycznych - analiza SWOT …………………........ 8

II. Priorytety strategii ……………………………………………………………….......…. 9

Priorytet 1: Kształtowanie etycznych postaw w służbie i pracy oraz właściwego
stylu dowodzenia i kierowania w wojsku ………………………….…… 9

Priorytet 2: Kształtowanie karnych i zdyscyplinowanych postaw ………….……. 10

Priorytet 3. Ograniczenie rozmiarów nadużywania alkoholu oraz używania
innych środków psychoaktywnych, głównie narkotyków i nikotyny .. 11

Priorytet 4. Kształtowanie społecznych warunków służby oraz właściwych relacji międzyludzkich …………………………...…………………………… 11

Priorytet 5. Rozwijanie psychologicznego wsparcia żołnierzy, kombatantów, weteranów i pracowników wojska oraz ich rodzin ……………...…... 13

III. Podmioty odpowiedzialne za realizację Strategii …………………………...…….... 13

IV. Wdrożenie i monitorowanie realizacji Strategii ………………………….…....….... 14

V. Wydatki przeznaczone na realizację Strategii …………………………...…….......... 14

Załącznik: Program umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w latach 2010-2011.

WSTĘP

Podjęcie prac nad Strategią umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych RP wynikało zarówno ze zmian w funkcjonowaniu Sił Zbrojnych RP, jak i dynamiki czynników zewnętrznych oddziałujących na środowiska wojskowe. Koniecznością stało się zredefiniowanie działalności profilaktycznej, określenie jej nowych priorytetów, udoskonalenie form i metod.

Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP pociąga za sobą zasadnicze zmiany w wielu obszarach ich funkcjonowania. W wymiarze personalnym oznacza pełne uzawodowienie
i przejście na ochotniczy rodzaj służby wojskowej, wprowadzenie nowoczesnych form edukacji, w tym szkolenia wojsk, usprawnienie struktur dowodzenia. Żołnierze sił zbrojnych pozostają jednym z kluczowych elementów stanowiących o ich potencjale. Ich kwalifikacje, kompetencje, postawy i zachowania oraz kondycja psychofizyczna w istotnym stopniu decydują o poziomie realizacji zadań i wartości bojowej wojska.

Profesjonalne siły zbrojne potrzebują żołnierzy posiadających specjalistyczną wiedzę, praktyczne umiejętności oraz predyspozycje psychofizyczne, potrafiących łączyć dyscyplinę
i odpowiedzialność z samodzielnością i inicjatywą, odznaczających się wysokimi walorami moralnymi oraz przestrzegających międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych.

Opracowanie strategii determinują również zmiany w porządku prawnym, w tym nowe wojskowe przepisy dyscyplinarne, modyfikujące zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej przez żołnierzy i pracowników wojska. Szczególnej uwagi wymaga także osłona
i wsparcie psychologiczne żołnierzy uczestniczących w sytuacjach kryzysowych
i misjach poza granicami państwa oraz ich rodzin.

Aktualne pozostaje zagrożenie środowisk wojskowych zjawiskami patologii społecznych, w szczególności związanych z nadużywaniem alkoholu i używaniem narkotyków, naruszaniem zasad współżycia społecznego, korupcją, itp. Zjawiska patologii społecznych stanowią problem o zasięgu krajowym (globalnym). Strategia uwzględnia zadania resortu obrony narodowej, sformułowane w krajowych programach profilaktycznych.

Nadrzędnym celem Strategii jest zbudowanie zintegrowanego systemu przeciwdziałania i ograniczania zjawisk oraz zachowań niekorzystnych dla funkcjonowania wojska.

Kształtowanie postaw żołnierzy i warunków sprzyjających przestrzeganiu dyscypliny, jak również ograniczanie skali patologii społecznych jest procesem, którego powodzenie zależy w dużym stopniu od spójnych, długofalowych i konsekwentnych oddziaływań. Przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom stanowi inwestycję, która winna przynieść korzyści we wszystkich sferach funkcjonowania wojska - w obszarze kierowania
i dowodzenia, dyscypliny, spójności pododdziałów, integracji korpusów osobowych, zdrowia i kondycji psychofizycznej żołnierzy.

Strategia określa priorytety oraz główne kierunki działań, natomiast szczegółowe zadania, zawarte w opracowanym na jej podstawie programie profilaktycznym,
będą uwzględnione w programach tworzonych w jednostkach wojskowych.

I. Diagnoza naruszeń prawa, uzależnień oraz patologii społecznych w wojsku.

1. Charakterystyka naruszeń prawa przez żołnierzy. Prawne uwarunkowania kształtowania dyscypliny wojskowej.

Utrzymanie dyscypliny wojskowej jest ważnym elementem procesu kierowania i dowodzenia oraz czynnikiem wpływającym na morale i jakość realizowanych zadań, jak również na zdolność bojową wojska. Siły Zbrojne, jako instytucja wymagająca ładu wewnętrznego, przestrzegania porządku, ścisłego respektowania zasad i norm oraz sprawnego wykonywania rozkazów i decyzji, posiada system kształtowania karnych
i zdyscyplinowanych postaw żołnierzy. System oparty jest na pracy profilaktycznej oraz prewencyjnej, przepisach prawa określających zasady i sposoby wyróżniania żołnierzy
oraz wybranych struktur wojskowych, a także ponoszenia przez żołnierzy odpowiedzialności za naruszanie prawa.

Tendencje i przejawy karności żołnierzy w dużym stopniu odzwierciedlają tendencje ogólnopolskie, jednakże natężenie przestępczości wśród żołnierzy jest mniejsze, niż
w ogólnej populacji mężczyzn w wieku produkcyjnym. W 2008 roku na 1 000 żołnierzy przypadało około 12 osób skazanych prawomocnymi wyrokami sądów za popełnienie przestępstwa, podczas gdy w Polsce na 1 000 mężczyzn wskaźnik ten wyniósł około
32 skazanych.

Na uwagę zasługuje znaczące ograniczenie w ostatnich latach liczby sprawców przestępstw narkotykowych i samowolnych oddaleń oraz to, że wśród dominujących kategorii przestępstw i wykroczeń przeważały czyny o charakterze pospolitym, niezwiązane bezpośrednio ze służbą wojskową. Żołnierze zawodowi dopuszczali się głównie takich czynów zabronionych jak: naruszenia zasad bezpieczeństwa w komunikacji, przestępstwa przeciwko mieniu, przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, oraz wykroczenia z ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, czy też przewinień związanych z nienależytym wykonywaniem obowiązków służbowych.

Wnioski z doświadczeń w stosowaniu dotychczasowej ustawy o dyscyplinie wojskowej, zagrożenia dla porządku prawnego oraz zawodowy charakter służby wojskowej spowodowały, że koniecznością stała się kompleksowa reforma wojskowego prawa dyscyplinarnego.

Nowa ustawa o dyscyplinie wojskowej, uchwalona 9 października 2009 roku, została dostosowana do kształtu i zadań realizowanych w profesjonalnych Siłach Zbrojnych, opartych na zasobach osobowych pozyskiwanych wyłącznie na zasadach ochotniczych, i ma obowiązywać nie tylko na czas pokoju, lecz również na czas wojny, stanów nadzwyczajnych
i użycia sił zbrojnych poza granicami państwa. Nowe przepisy wprowadzają odrębność
i niezależność ponoszenia odpowiedzialności dyscyplinarnej, służą podniesieniu skuteczności i sprawności reagowania dyscyplinarnego, przy zachowaniu podmiotowości żołnierza. Ustawa ta wprowadza również zmiany w przepisach karnych, w tym zwłaszcza dotyczące trybu ścigania żołnierzy za wykroczenia związane ze służbą wojskową.

W wojsku wymiar sprawiedliwości sprawują sądy wojskowe. Zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz ochrona porządku prawnego to zasadnicze zadanie prokuratury wojskowej oraz Żandarmerii Wojskowej. Jurysdykcja wojskowa w stosunku do żołnierzy, od 2009 roku, została zawężona do spraw związanych ze służbą wojskową, interesem wojska lub żołnierza, czy też z obiektami wojskowymi. Wojskowi sprawcy tzw. przestępstw pospolitych podlegają właściwości Policji, powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz sądów powszechnych.

2. Problem uzależnień w wojsku.

Skala rzeczywistego zagrożenia używaniem alkoholu, narkotyków i innych środków psychoaktywnych (np. nikotyny) przez żołnierzy jest trudna do precyzyjnego określenia. Głównymi źródłami pozyskiwania danych do diagnozy tych zjawisk są badania opinii żołnierzy na ten temat, prowadzone przez Wojskowe Biuro Badań Społecznych, informacje Żandarmerii Wojskowej i Naczelnej Prokuratury Wojskowej, dane Centralnej Wojskowej Komisji Lekarskiej oraz oceny stanu dyscypliny wojskowej przeprowadzane każdego roku
w resorcie obrony narodowej.

Wojskowe Biuro Badań Społecznych każdego roku podejmuje próbę oszacowania rozmiarów zjawiska narkomanii i problemów alkoholowych wśród żołnierzy. Badania te wskazują na wyraźny trend spadkowy dotyczący dostępności alkoholu na terenie jednostek oraz w ich otoczeniu, wynikający m.in. z wprowadzanych zmian organizacyjnych
i legislacyjnych, które utrudniły dostęp żołnierzy do alkoholu i wnoszenie go na teren obiektów wojskowych.

Głównym problemem prawnym, związanym z nadużywaniem alkoholu przez żołnierzy, było nieprzestrzeganie wymogu trzeźwości podczas prowadzenia pojazdów i przypadki wprowadzania się w stan nietrzeźwości bezpośrednio przed lub podczas pełnienia służby.
W 2008 roku wojskowe komisje lekarskie orzekły niezdolność do służby wojskowej
z powodu uzależnienia alkoholowego u dwóch żołnierzy zawodowych.

Narkotyki w wojsku stanowiły problem ujawniany głównie wśród żołnierzy służby zasadniczej. Z danych Centralnej Wojskowej Komisji Lekarskiej wynika, że w 2008 roku,
z powodu uzależnienia od narkotyków jeden żołnierz zawodowy został uznany za niezdolnego do służby wojskowej.

Podobnie jak inne resorty, Ministerstwo Obrony Narodowej jest zobowiązane, na mocy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych,
do podejmowania działań profilaktycznych na rzecz ograniczania w wojsku zdrowotnych następstw nikotynizmu.

3. Problemy społeczne i zjawiska patologii w służbie wojskowej.

W zawodowej armii szczególnego znaczenia nabiera kształtowanie świadomości moralnej i etycznych postaw żołnierzy. Uznawane wartości, normy i zasady moralne przekładają się na zachowania i funkcjonowanie żołnierzy w codziennej służbie
i w sytuacjach bojowych. Żołnierze zdecydowanie opowiadają się za elitarnością moralną zawodu wojskowego, a czołowe miejsce w hierarchii cech żołnierza zajmują: odpowiedzialność, dbałość o podwładnych i zdyscyplinowanie.

Środowisko żołnierskie w ostatnich latach uległo istotnym przeobrażeniom.
Likwidacji uległ korpus chorążych, służbę wojskową pełni więcej kobiet oraz coraz liczniejszy jest korpus szeregowych zawodowych. Wkrótce służbę zaczną pełnić żołnierze sił rezerwowych. Zmiany te wpływają na kształt relacji międzyludzkich, ujawniają się nowe dla wojska zjawiska i zagrożenia.

Procesy adaptacji dotyczą w różnym zakresie wszystkich żołnierzy i pracowników. Niemożność przystosowania się do nowych warunków może pociągać za sobą wiele ujemnych następstw: konflikty społeczne, mierne wyniki w szkoleniu i służbie, problemy dyscyplinarne i zaburzenia zdrowia psychicznego. Nieprzystosowanie prowadzi również do dezintegracji osobowości lub zachowań problemowych (nadużywania alkoholu, zażywania narkotyków). Ekstremalnym przejawem nieprzystosowania są samobójstwa.

O atmosferze służby i pracy decyduje jakość relacji międzyludzkich. Konsekwencją nieprawidłowości w tej sferze jest rozpad więzi środowiskowych, pogorszenie efektywności pracy i dyscypliny. Jednocześnie relacje międzyludzkie w środowisku żołnierzy zawodowych stanowią jeden z najtrudniejszych obszarów oddziaływania profilaktycznego. Deformacje dotyczą nie tylko relacji między żołnierzami, ale również stylu i kultury dowodzenia, egzekwowania dyscypliny, przyjętych w środowisku zwyczajów. Niektóre zachowania doświadczane przez żołnierzy i pracowników, nawet jeśli nie są sprzeczne z prawem, łamią normy współżycia społecznego.

Do zjawisk dysfunkcjonalnych w relacjach międzyludzkich należą: „fala”, mobbing, molestowanie seksualne i wszelkie zachowania związane ze stosowaniem przemocy. Występujące w środowiskach wojskowych nieprawidłowości polegają głównie na świadomym wywoływaniu dolegliwości psychicznych lub fizycznych. Drastyczne przejawy tego typu zachowań kwalifikowane są jako przestępstwa przeciwko zasadom postępowania
z podwładnymi, młodszymi stopniem lub o krótszym stażu służby wojskowej. Liczba tego typu przestępstw, popełnionych przez żołnierzy zawodowych, jest statystycznie niewielka.

Warunki służby wojskowej, charakter realizowanych zadań, intensywność szkolenia, uczestnictwo w działaniach bojowych, ryzyko utraty zdrowia lub życia oraz wielomiesięczna rozłąka z bliskimi są źródłem stresu i napięć, które generują poważne następstwa dla stanu psychofizycznego żołnierzy. Pociąga to za sobą konieczność osłony psychologicznej żołnierzy biorących udział w misjach i operacjach wojskowych oraz diagnostyki i terapii zaburzeń wywołanych przeżyciami w działaniach bojowych, jak również potrzebę edukacji psychologicznej wszystkich żołnierzy i ich rodzin.

Działania profilaktyczne i wychowawcze obejmują także zjawiska występujące
w środowisku wojska marginalnie lub stanowiące potencjalne zagrożenie. Wynika to zarówno z konieczności zachowania standardów określonych w prawie polskim oraz w prawie międzynarodowym, jak i potrzeby kształtowania przyjaznego środowiska służby i pracy.
Do tej kategorii zagrożeń należy dyskryminacja, której przesłankami mogą być: płeć, rasa, pochodzenie etniczne, religia, przekonania, wiek i orientacja seksualna.

W 2004 r. siły zbrojne zostały włączone w realizację Krajowego Programu Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji. Krajowy Program nakłada na Ministerstwo Obrony Narodowej, obowiązek włączenia do programów kształcenia żołnierzy tematyki dotyczącej zwalczania i przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i nietolerancji, a także opracowanie i upowszechnianie
w środowisku wojskowym materiałów dydaktycznych.

Istotny problem, z medycznego, społecznego, moralnego, ekonomicznego i prawnego punktu widzenia, stanowią zakażenia wirusem HIV. Kwestie akceptacji dla osób zakażonych HIV i chorych na AIDS łączą się z poszanowaniem ich godności oraz respektowaniem ich praw, m.in. prawa do pracy. Politykę rządu RP w zakresie HIV/AIDS określa rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września 2005 r. ustanawiające Krajowy Program Zwalczania AIDS
i Zapobiegania Zakażeniom HIV. Wśród podmiotów realizujących Program jest resort obrony narodowej.

4. Ocena działań prewencyjnych i profilaktycznych.

Na poziom karności stanów osobowych w zasadniczy sposób wpływa organizacja
i warunki pełnienia służby wojskowej, jakość i intensywność szkolenia, codzienny rytm realizowanych zadań przez dowództwa i jednostki wojskowe.

W procesie kształtowania dyscypliny wojskowej kluczową rolę spełniają dowódcy, jako przełożeni dyscyplinarni. Od 1 stycznia 2010 r. każdy dowódca (równorzędny), w tym dowódcy drużyn, posiadać będą uprawnienia do wszczynania postępowań dyscyplinarnych
i stosowania środków zapobiegawczych. Ponadto dowódcy jednostek wojskowych, obok posiadanego uprawnienia do wnioskowania o wszczęcie postępowania karnego w sprawie wybranych przestępstw wojskowych, otrzymają prawo żądania ścigania sprawców wybranych wykroczeń związanych ze służbą wojskową albo rozpatrywania tych spraw
w trybie dyscyplinarnym.

Zasadnicze wsparcie dowódcy w zakresie kształtowania dyscypliny stanowi korpus wychowawczy. Na nim w głównej mierze spoczywa ciężar inspirowania, programowania
i koordynowania pracy wychowawczej oraz działań w obszarze dyscypliny wojskowej. Oficerowie wychowawczy spełniają również rolę ekspercką w tym zakresie. W pracy wychowawczej dowódcy otrzymują wsparcie także od innych osób funkcyjnych oraz instytucji i organizacji wewnątrz i na zewnątrz wojska (kapelani wojskowi, organy przedstawicielskie kadry zawodowej, pomocnicy dowódców do spraw podoficerów zawodowych).

Pierwsze, celowe działania, ukierunkowane na profilaktykę patologii społecznych
w Siłach Zbrojnych RP, dotyczyły przede wszystkim ograniczania spożywania alkoholu oraz przemocy związanej z „falą”. W miarę pojawiania się nowych zagrożeń, działania profilaktyczne obejmowały kolejne obszary (narkotyki, korupcja, HIV/AIDS, molestowanie seksualne, mobbing, dyskryminacja).

Niektóre z patologii społecznych (dyskryminacja, mobbing) stały się przedmiotem monitorowania i uregulowań prawnych wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Zgodnie z prawem na pracodawcach ciąży obowiązek stworzenia miejsca pracy wolnego od dyskryminacji oraz przeciwdziałania mobbingowi.

Przeciwdziałanie uzależnieniom alkoholowym i narkotykowym w wojsku ma charakter systemowy. Przedsięwzięcia z zakresu profilaktyki uzależnień podejmowane są zarówno na szczeblu dowództw rodzajów sił zbrojnych, w tym Komendy Głównej Żandarmerii Wojskowej jak również jednostek wojskowych. Dużą wagę przywiązuje się do realizowanych w ramach profilaktyki pierwszorzędowej działań edukacyjnych. Szkoleniem z zakresu profilaktyki uzależnień objęto dowódców i oficerów wychowawczych. Elementy profilaktyki uzależnień znajdują są w programach wszystkich szkoleń przygotowujących żołnierzy do udziału w misjach poza granicami państwa.

Uwzględniając zagrożenia społeczne, wynikające ze skutków nadużywania alkoholu
i stosowania innych środków psychoaktywnych, podjęto szereg działań zmierzających do wprowadzenia zmian w przepisach prawa, pozwalających przełożonym i służbom dyżurnym na bardziej efektywne zapobieganie i reagowanie w przypadku zażywania środków psychoaktywnych przez żołnierzy. W nowej ustawie o dyscyplinie wojskowej ustanowiono środek zapobiegawczy w stosunku do żołnierzy będących pod wpływem alkoholu lub narkotyków - niedopuszczenia do wykonywania czynności służbowych. Zwiększone zostały możliwości badania żołnierzy na obecność alkoholu lub innego środka psychoaktywnego
w organizmie, poszerzono - o stan odurzenia narkotykowego - podstawę do osadzenia żołnierzy w izbie zatrzymań.

Doświadczenia profilaktyki uzależnień wskazują, że sama kontrola objawów zażywania środków psychoaktywnych działa tylko doraźnie i nie wystarcza, by skutecznie
zapobiegać nałogom. Często u podłoża uzależnień leżą trudności w reagowaniu na różnorodne bodźce stresowe. Zredukowanie w życiu zawodowym żołnierzy tych czynników, szczególnie nie wynikających z ich roli zawodowej, wzmocni oddziaływania profilaktyczne. Jest to ważne zwłaszcza w grupie żołnierzy wykonujących zadania w szczególnie trudnych warunkach psychologicznych, np. w trakcie pełnienia służby w misjach poza granicami państwa i po powrocie.

5. Uwarunkowania działań profilaktycznych - analiza SWOT*.

Efekty działań profilaktycznych w dużym stopniu zależą od diagnozy przyczyn zjawisk patologicznych, ale i możliwości wpływania na te przyczyny.

1) uwarunkowania wewnętrzne - mocne strony

• wprowadzenie w pełni zawodowej, ochotniczej służby wojskowej,

• wzmocnienie czynników motywacyjnych do służby wojskowej,

• wzrost zainteresowania zawodem żołnierza, umożliwiający właściwy dobór kandydatów,

• doskonalenie metod dowodzenia, kierowania i zarządzania siłami zbrojnymi,

• utworzenie korpusu wychowawczego w 2007 r.,

• objęcie diagnostyką psychologiczną kandydatów do zawodowej służby wojskowej, kandydatów na funkcje wojskowe, żołnierzy kierowanych do udziału w misjach,

• system szkoleń podnoszących kompetencje kadry do pracy profilaktycznej
  i dyscyplinarnej,

• istniejące instrumenty i narzędzia monitorowania stanu dyscypliny oraz skali
  i zasięgu patologii społecznych, w tym system badań społecznych,

• reagowanie dowódców na negatywne zjawiska,

• nadanie ustawowych uprawnień przełożonym dyscyplinarnym i wojskowym organom porządkowym do badania wszystkich żołnierzy na zawartość alkoholu lub narkotyków,

• wojskowa współpraca międzynarodowa,

• utworzenie Wojskowego Centrum Edukacji Obywatelskiej (od 01.01.2010 r.).

2) uwarunkowania wewnętrzne - słabe strony

• zróżnicowany poziom przygotowania dowódców oraz oficerów wychowawczych do organizowania i prowadzenia profilaktyki,

• brak dostatecznego rozpoznania zagrożeń w poszczególnych środowiskach wojskowych, szczególnie wśród szeregowych zawodowych,

• zniechęcenie części dowódców brakiem natychmiastowych efektów działalności profilaktycznej,

• niewykrystalizowane poczucie tożsamości zawodowej korpusu szeregowych zawodowych oraz części podoficerów,

• niewystarczający udział nauk społecznych i humanistycznych w szkolnictwie wojskowym i w budowie teorii i postulatów dla praktyki zarządzania i dowodzenia,

3) czynniki zewnętrzne - szanse

• współpraca z wyspecjalizowanymi organizacjami i instytucjami cywilnymi,

• różnorodność programów profilaktycznych, form i inicjatyw na szczeblu krajowym,

• wysoki stopień zaufania społecznego dla wojska,

• społeczne uznanie za postawy męstwa i odwagi prezentowane podczas misji
  w warunkach walki zbrojnej,

• tradycyjne poszanowanie dla munduru oraz wysoki prestiż zawodu wojskowego,

• zainteresowanie społeczeństwa sferą stosunków społecznych w wojsku,

• zacieśnienie współdziałania resortu obrony narodowej z resortem sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych i administracji w zakresie tworzenia prawnych warunków do przeciwdziałania naruszeniom prawa.

4) czynniki zewnętrzne - zagrożenia

• stan niepewności w służbie w obliczu ciągłych zmian,

• poziom przestępczości i skala zjawisk patologii społecznych w kraju, przenikających do środowisk wojskowych,

• utrwalone stereotypy, negatywne wzory i nawyki zachowań wśród młodzieży,

• wzrastająca liczba młodych osób wykazujących cechy uzależnienia od alkoholu oraz akceptujących narkotyki,

• przemoc i brutalizacja zachowań w społeczeństwie, w tym agresja w życiu publicznym,

• wysoki stopień społecznej tolerancji dla przejawów patologii społecznych.

II. Priorytety strategii.

Ocena dotychczasowych działań oraz zmiany wynikające z profesjonalizacji sił zbrojnych, jak również charakter realizowanych zadań, wyznaczają priorytety w zakresie umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz ograniczaniu patologii społecznych.

PRIORYTET 1. Kształtowanie etycznych postaw w służbie i pracy oraz właściwego stylu dowodzenia i kierowania w wojsku.

1. Stosowanie wymogów określonych w kodeksach etycznych kadry zawodowej oraz pracowników służby cywilnej, poprzez:

• upowszechnianie zasad etyki służby zawartych w Kodeksie Honorowym Żołnierzy Zawodowych WP oraz zasad żołnierskiego zachowania określonych
  w Regulaminie Ogólnym Sił Zbrojnych RP, a także kodeksach etyki korporacji zawodowej, do której należy żołnierz lub pracownik cywilny wojska,

• wzmocnienie oddziaływań organów przedstawicielskich żołnierzy w zakresie odpowiedzialności, etyki zawodowej i kształtowania kultury dowodzenia.

2. Tworzenie prawno-organizacyjnych warunków do utrzymania etycznych, karnych
   i zdyscyplinowanych postaw, poprzez:

• kształtowanie i doskonalenie umiejętności dowódców w zakresie dowodzenia
  i kierowania zespołami, komunikowania się, budowania autorytetu, motywowania i dyscyplinowania podwładnych,

• kształtowanie świadomości prawnej w zakresie praw i obowiązków żołnierskich oraz pracowniczych,

• utworzenie organów przedstawicielskich podoficerów, a w przyszłości szeregowych zawodowych,

• doskonalenie form i metod sprawowania kontroli i nadzoru, a także przestrzeganie zasad i trybu reagowania na wnioski, skargi i petycje.

PRIORYTET 2. Kształtowanie karnych i zdyscyplinowanych postaw.

1. Doskonalenie systemu kształtowania dyscypliny, poprzez:

• uspójnienie rozwiązań prawnych i organizacyjnych związanych z tworzeniem warunków do kształtowania dyscypliny,

• usprawnienie koordynacji podejmowanych działań profilaktycznych
  i prewencyjnych, służących kształtowaniu zdyscyplinowanych postaw żołnierzy,

• dostosowanie sposobu oceniania dyscypliny wojskowej, ewaluacji działań prewencyjnych oraz stosowania wyróżnień do zawodowego charakteru służby wojskowej.

2. Przygotowanie dowódców i innych osób funkcyjnych do prowadzenia pracy profilaktycznej i prewencyjnej oraz właściwego reagowania na naruszenia prawa, poprzez:

• kształtowanie kompetencji społecznych dowódców i ich umiejętności
  w stosowaniu prawa,

• przygotowanie kadry wychowawczej do działalności profilaktycznej i prewencyjnej oraz eksperckiej w zakresie stosowania wojskowych przepisów dyscyplinarnych,

• szkolenie wojskowych rzeczników dyscyplinarnych oraz innych etatowych i nieetatowych osób funkcyjnych do wypełniania obowiązków związanych
  z utrzymaniem dyscypliny i porządku wojskowego.

3. Prowadzenie działalności profilaktycznej i prewencyjnej służącej umacnianiu bezpieczeństwa osób oraz zapobieganiu naruszeniom prawa i wypadkom, poprzez:

• pracę z grupami podwyższonego ryzyka - żołnierzami nadużywającymi alkoholu lub po inicjacji narkotykowej, z problemami w adaptacji do służby wojskowej lub osobistymi, karanymi sądownie lub dyscyplinarnie - bez stygmatyzacji tych osób,

• edukację prawną żołnierzy i pracowników wojska, w szczególności w ramach szkolenia programowego i uzupełniającego,

• stosowanie nowych środków zapobiegawczych w celu niedopuszczania żołnierzy znajdujących się pod wpływem alkoholu lub narkotyków do wykonywania obowiązków służbowych,

• sprawowanie kontroli i nadzoru nad przestrzeganiem dyscypliny służbowej oraz przepisów prawa na terenie obiektów wojskowych.

4. Zwiększenie czynników motywujących do służby i pracy oraz usprawnienie zasad
i sposobów reagowania na naruszenia prawa, poprzez:

• wdrożenie nowego systemu wyróżniania w wojsku,

• zwiększenie odpowiedzialności przełożonych dyscyplinarnych i wojskowych organów porządkowych za reagowanie na naruszenia norm, zasad i przepisów prawa,

• wykorzystanie możliwości zawartych w nowych wojskowych przepisach dyscyplinarnych do sprawnego i skutecznego reagowania na naruszenia dyscypliny wojskowej.

PRIORYTET 3. Ograniczenie rozmiarów nadużywania alkoholu oraz używania innych środków psychoaktywnych, głównie narkotyków
i nikotyny.

1. Ograniczanie dostępności do alkoholu, narkotyków i nikotyny w wojsku, poprzez:

• prewencję i ochronę jednostek wojskowych przed przenikaniem alkoholu
  i narkotyków oraz egzekwowanie zakazu wnoszenia napojów alkoholowych na teren obiektów wojskowych,

• przestrzeganie wymogu wydawania zezwoleń na sprzedaż i podawanie alkoholu
  w miejscach znajdujących się pod zarządem wojskowym,

• egzekwowanie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych.

2. Zmiana postaw środowisk wojskowych wobec nadużywania alkoholu lub używania innych środków psychoaktywnych (w tym nikotyny), poprzez:

• podnoszenie kompetencji dowódców, kadry wychowawczej i psychologów wojskowych w rozwiązywaniu problemów uzależnień,

• edukację na temat ryzyka związanego z nadużywaniem alkoholu, używaniem narkotyków i paleniem tytoniu,

• zmianę stereotypowych przekonań na temat alkoholu, narkotyków i nikotyny.

3. Ograniczanie w środowisku wojskowym czynników sprzyjających uzależnieniom oraz wspieranie czynników chroniących, poprzez:

• uwzględnianie w procesie naboru do zawodowej służby wojskowej zagrożeń uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków,

• dbałość o właściwą atmosferę służby i pracy,

• dążenie do zapewnienia w środowisku wojskowym poczucia stabilności zawodowej i bezpieczeństwa socjalnego,

• zapewnienie żołnierzom możliwości wypoczynku i regeneracji sił psychofizycznych,

• propagowanie zdrowego stylu życia i aktywnych sposobów spędzania wolnego czasu.

4. Redukcję szkód spowodowanych nadużywaniem alkoholu i używaniem innych środków psychoaktywnych (w tym nikotyny), poprzez:

• stworzenie oferty wsparcia psychologicznego dla żołnierzy i pracowników zwalnianych ze służby i pracy z powodu uzależnienia oraz pomocy dla ich rodzin,

• realizację systematycznych badań społecznych dotyczących zagrożeń uzależnieniami,

• opracowanie systemu zbierania i monitorowania przez wojskową służbę zdrowia danych epidemiologicznych na temat zdrowotnych skutków uzależnień żołnierzy,

• opracowanie i wdrożenie przez wojskową służbę zdrowia programów profilaktyczno-zdrowotnych w zakresie uzależnień od środków psychoaktywnych,

• współpracę ze specjalistycznymi instytucjami i organizacjami spoza wojska
  w tworzeniu i realizacji oferty pomocowej dla osób zagrożonych uzależnieniami.

PRIORYTET 4. Kształtowanie społecznych warunków służby oraz właściwych relacji międzyludzkich.

1. Wspomaganie integracji korpusów osobowych oraz adaptacji żołnierzy do służby wojskowej, poprzez:

• organizację uroczystości związanych z obchodami świąt państwowych
  i wojskowych,

• przestrzeganie określonych w Ceremoniale wojskowym SZ RP zasad i form przyjmowania nowych żołnierzy i pracowników w jednostkach (instytucjach) wojskowych,

• organizację spotkań informacyjnych dla nowo powołanych do służby żołnierzy
  w celu zapoznania ich z prawami i obowiązkami wynikającymi z pełnienia zawodowej służby wojskowej oraz możliwościami uzyskania pomocy
  w rozwiązywaniu problemów adaptacyjnych,

• kształtowanie poczucia wspólnej odpowiedzialności za realizację zadań,

• monitorowanie socjalnych i społecznych warunków służby, udzielanie żołnierzom pomocy w rozwiązywaniu trudności służbowych, życiowych oraz problemów osobistych,

• eliminowanie nieprawidłowości w relacjach międzyludzkich,

• dostosowanie działalności klubów wojskowych do zadań zawodowej armii oraz potrzeb środowisk wojskowych,

• system świadczeń socjalnych, w tym organizację wypoczynku dla środowisk wojskowych.

2. Eliminowanie wszelkich form przemocy w stosunkach międzyludzkich, poprzez:

• kształtowanie poczucia odpowiedzialności dowódców za jakość relacji międzyludzkich w podległych pododdziałach i komórkach organizacyjnych,

• monitorowanie i konsekwentne reagowanie na przejawy nieprawidłowości
  w stosunkach interpersonalnych,

• kształtowanie kultury komunikowania się w relacjach służbowych,

• edukowanie i informowanie o prawnych oraz etycznych aspektach przemocy
  i dyskryminacji w relacjach międzyludzkich,

• prognozowanie zagrożeń zjawiskami dysfunkcjonalnymi,

• opracowanie i upowszechnienie materiałów informacyjnych na temat prawnych aspektów przemocy fizycznej i psychicznej w służbie wojskowej.

3. Kształtowanie społecznych warunków i właściwej atmosfery służby, poprzez:

• zapewnienie żołnierzom i pracownikom możliwości artykułowania swoich opinii
  i zgłaszania problemów,

• przestrzeganie procedur składania oraz rozpatrywania skarg i wniosków,

• organizowanie cyklicznych spotkań dowódców (szefów) z podległymi żołnierzami i pracownikami,

• wspieranie działań organów przedstawicielskich żołnierzy i pracowników,

• współpracę ze Stowarzyszeniem Rodzina Wojskowa oraz Radą ds. Kobiet
  w Siłach Zbrojnych RP w zakresie eliminowania zjawiska przemocy w rodzinie.

4. Redukowanie zagrożeń związanych z zakażeniem HIV, poprzez:

• kształtowanie postaw odpowiedzialności za własne zdrowie,

• realizację zajęć edukacyjnych nt. zachowań ryzykownych i ochrony przed zakażeniem HIV,

• edukację pracowników wojskowej służby zdrowia w obszarze zagrożeń związanych z HIV/AIDS,

• nadzór epidemiologiczny nad wykrywalnością zakażeń HIV i zachorowalnością na AIDS w wojsku.

PRIORYTET 5. Rozwijanie psychologicznego wsparcia żołnierzy, kombatantów, weteranów i pracowników wojska oraz ich rodzin.

1. Zapewnienie psychologicznej osłony i opieki żołnierzom oraz rodzinom żołnierzy uczestniczących w misjach wojskowych poza granicami państwa, poprzez:

• przygotowanie dowódców pododdziałów do radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz w zakresie psychologicznych aspektów dowodzenia i kierowania,

• prowadzenie działalności psychoedukacyjnej, dotyczącej prawidłowego funkcjonowania w grupie, pomocy koleżeńskiej w sytuacjach trudnych, radzenia sobie z problemem rozłąki, higieny zdrowia psychicznego, profilaktyki stresu pourazowego, itp.,

• organizowanie wsparcia psychologicznego dla żołnierzy w trakcie misji i po powrocie do kraju, monitorowanie stanu ich zdrowia pod kątem możliwości wystąpienia odległych następstw stresu pourazowego (PTSD),

• przeciwdziałanie zachowaniom destrukcyjnym, rozpoznawanie i adekwatne reagowanie na zachowania siucydalne,

• organizowanie - na bazie klubów jednostek wojskowych - Centrów Pomocy Rodzinie oraz doskonalenie form i metod ich funkcjonowania.

2. Wspieranie dowódców w rozwiązywaniu problemów adaptacyjnych, wychowawczych i profilaktyce patologii, poprzez:

• kształtowanie umiejętności dowódców w zakresie poznawania podwładnych, ich potrzeb psychicznych i stanów emocjonalnych, zasad komunikacji społecznej, budowania zespołów ludzkich,

• udzielanie konsultacji dowódcom pododdziałów w zakresie postępowania
  z żołnierzami mającymi trudności adaptacyjne w przystosowaniu się do służby wojskowej,

• monitorowanie psychologicznych uwarunkowań służby i kondycji psychicznej żołnierzy.

3. Udzielanie żołnierzom, kombatantom, weteranom i pracownikom wojska oraz ich rodzinom pomocy, poprzez:

• rozwijanie kompetencji w zakresie radzenia sobie ze stresem, skutecznego postępowania w sytuacjach trudnych i kryzysowych, przezwyciężania niepowodzeń życiowych i zawodowych,

• umożliwienie żołnierzom i pracownikom bezpośredniego, swobodnego kontaktu
  z psychologiem jednostki,

• inicjowanie koleżeńskich grup wsparcia,

• kształtowanie motywacji przyjmowania przez żołnierzy pomocy psychologicznej
  i zapobieganie uprzedzeniom wobec tych osób,

• kierowanie osób wymagających specjalistycznej pomocy i terapii psychologicznej do placówek zapewniających taką pomoc.

III. Podmioty odpowiedzialne za realizację Strategii.

Za realizację Strategii odpowiadają dowódcy (dyrektorzy, szefowie, komendanci) jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej, odpowiednio do zakresu kompetencyjnego.

Podmiotem koordynującym realizację Strategii oraz przedsięwzięć zawartych
w Programie umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2010-2011, opracowanym na podstawie Strategii, jest Departament Wychowania i Promocji Obronności. Departament współdziała w tym względzie, w szczególności ze Sztabem Generalnym Wojska Polskiego, dowództwami RSZ (równorzędnymi), Komendą Główną Żandarmerii Wojskowej, Naczelną Prokuraturą Wojskową, Inspektoratem Wojskowej Służby Zdrowia oraz Departamentem Sądów Wojskowych Ministerstwa Sprawiedliwości.

W oparciu o Strategię i Program dowódcy (szefowie, komendanci), przy wsparciu struktur wychowawczych, opracują własne, roczne programy oraz będą realizowali
i koordynowali zawarte w programach przedsięwzięcia na swoim szczeblu oraz w podległych jednostkach wojskowych.

IV. Wdrożenie i monitorowanie realizacji Strategii.

Strategia będzie realizowana od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2015 roku. Opracowany na jej podstawie Program umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2010-2011 od 2010 roku realizowany będzie w cyklach dwuletnich, natomiast programy lokalne w cyklach rocznych.

Ocena realizacji Strategii i Programów dokonywana jest co dwa lata na posiedzeniu Kierownictwa Ministerstwa Obrony Narodowej. Ocena realizacji lokalnych programów odbywa się raz do roku, zgodnie z obowiązującym trybem oceniania dyscypliny wojskowej na poszczególnych szczeblach dowodzenia.

Podstawą oceny efektywności podejmowanych przedsięwzięć profilaktycznych
i prewencyjnych będzie porównanie danych statystycznych dotyczących karności
i zdyscyplinowania żołnierzy, a także analiza naruszeń prawa i zagrożeń. Wskaźnikami pomocniczymi będą wyniki badań społecznych, prowadzonych przez uprawnione instytucje badawcze.

V. Wydatki przeznaczone na realizację Strategii.

Strategia nie będzie generowała dodatkowych skutków finansowych z budżetu resortu obrony narodowej. Wydatki na profilaktykę patologii społecznych, w tym profilaktykę uzależnień, jak również na działania związane ze stosowaniem wojskowych przepisów dyscyplinarnych oraz prawa karnego, mieszczą się w planach rzeczowo-finansowych oraz planach działalności wychowawczej, zdrowotnej, szkoleniowej, teleinformatycznej, wydawniczej, jak również umieszczane są w centralnych planach resortowych. Szacunkową ocenę skutków finansowych wdrożenia Strategii zawiera zestawienie wydatków ujęte
w dwuletnim Programie umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2010-2011.

Realizowane na poszczególnych szczeblach dowodzenia lokalne Programy nie obciążą budżetów jednostek wojskowych, ponieważ będą stanowiły uszczegółowienie zamierzeń centralnych, bądź przedsięwzięcia będą wykonywane w ramach obowiązków służbowych.

Szacuje się, że w ciągu najbliższych dwóch lat wydatki na realizację przedsięwzięć określonych w poszczególnych priorytetach, zawartych w Strategii i Programie umacniania dyscypliny, przeciwdziałania uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2010-2011, wyniosą:

• priorytet 1 - kształtowanie etycznych postaw w służbie i pracy oraz właściwego stylu dowodzenia i kierowania w wojsku (szkolenia) - 86 tys. zł;

• priorytet 2 - kształtowanie karnych i zdyscyplinowanych postaw (zakup urządzeń
  i testów do badań użycia alkoholu lub narkotyków, utworzenie izb zatrzymań, szkolenia i kursy, popularyzowanie wyróżnień i wyróżnionych, wydanie nowych przepisów dyscyplinarnych) - 5 mln 860 tys. zł;

• priorytet 3 - ograniczanie rozmiarów nadużywania alkoholu oraz używania innych środków psychoaktywnych, w tym nikotyny (szkolenia i warsztaty, kampanie promujące, wydawnictwa informacyjno-edukacyjne) - 361 tys. zł;

• priorytet 4 - kształtowanie społecznych warunków służby oraz właściwych relacji międzyludzkich (kursy, szkolenia, warsztaty, materiały informacyjno-edukacyjne) - 543 tys. zł;

• priorytet 5 - rozwijanie psychologicznego wsparcia żołnierzy, kombatantów, weteranów i pracowników wojska oraz ich rodzin (warsztaty, wydawanie poradników, zakup narzędzi badawczych) - 420 tys. zł.

Wyżej wymienione wydatki, wynoszące łącznie 7 mln 270 tys. zł, mieszczą się w dotychczasowych wysokościach środków finansowych przeznaczonych na cele profilaktyczne oraz utrzymanie dyscypliny wojskowej.

DYREKTOR

płk Jerzy GUTOWSKI

* kategorie czynników mających wpływ na efektywność podejmowanych działań (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats).

2

ZATWIERDZAM

MINISTER OBRONY NARODOWEJ

Bogdan KLICH

Czesław PIĄTAS

---