Mocz - uryna, płyn wytwarzany w nerkach i wydalany z organizmu, zawierający produkty przemiany materii bezużyteczne lub szkodliwe dla ustroju. Dobowa ilość moczu od 600 do 2500 ml. Skład moczu: 96% wody, 2,5% azotowych produktów przemiany materii (głównie mocznik), 1,5% soli mineralnych, minimalne ilości innych substancji, np. barwników żółciowych (nadają moczowi kolor, zapach i smak). W moczu zdrowego człowieka nie powinny znajdować się cukry, białka, krwinki czerwone i krwinki białe oraz bakterie.

Wytwarzanie moczu ostatecznego powstaje w wyniku filtracji osocza w kłębuszku nerkowym; jest to mocz pierwotny. Następnie podczas przechodzenia przez kanalik nerkowy reabsorbowana jest z niego woda oraz wchłaniane lub wydzielane poszczególne substancje: mocznik, kreatynina, glukoza, białka. Różnica pomiędzy ciśnieniem hydrostatycznym panującym w kapilarach kłębuszka a sumą ciśnienia onkotycznego i wewnątrztorebkowego powoduje filtrację do torebki Bowmana moczu pierwotnego. W czasie przechodzenia przez cewki niektóre substancje zostają wchłonięte, inne wydzielone. W kanaliku bliższym ulega wchłonięciu 2/3 wody i sodu, prawie cała glukoza i potas oraz istotna część chlorków, fosforanów i aminokwasów. Wydzielane są natomiast: jon wodorowy,

amoniak, urobilinogen oraz niektóre substancje egzogenne: np. penicylina. Proces zagęszczenia moczu odbywa się w pętlach nefronu. W kanalikach dalszych nabłonek jest przepuszczalny dla wody, która dyfunduje, co prowadzi do ostatecznego zagęszczenia moczu.

Wydalanie moczu W wydalaniu moczu można wyróżnić 3 etapy:

1. Przechodzenie moczu przez górne drogi moczowe (kielichy, miedniczki

i moczowody).

2. Zbieranie się moczu w pęcherzu.

3. Odprowadzanie moczu przez cewkę.

Mocz wydostaje się z brodawki piramid do kielichów, następnie przepływa do miedniczki, która zwęża się ku dołowi i przyśrodkowo przechodzi w moczowód. Ściany kielichów, miedniczek i moczowodów od wewnątrz wyścieła nabłonek przejściowy. Moczowody o kształcie cylindrycznym mają długość około 30 cm, biegną w dół i wchodzą do dna pęcherza. Mocz ciągle spływa moczowodami do pęcherza, który jest workiem mięśniowym i stanowi jego zbiornik. Ściana pęcherza jest mięśniem wypieraczem, którego skurcz powoduje opróżnienie pęcherza i wydalenie moczu.

Termoregulacja Wymiana ciepła między organizmem a otoczeniem Procesem tym rządzą prawa fizyczne, a wymiana ciepła odbywa się na cztery podstawowe sposoby: 1) konwekcji - czyli przenoszenia ciepła na skutek ruchu cieczy lub gazu ze środowiska cieplejszego do zimniejszego, 2) przewodzenia, które zależy od różnicy temperatury pomiędzy powierzchniami pozostającymi w bezpośrednim kontakcie, 3) promieniowania - emitowanego nie tylko przez słońce i urządzenia grzewcze, ale również przez powierzchnię ciała, 4) parowania potu, które odgrywa główną rolę w eliminacji ciepła zarówno przy obciążeniu ciepłem egzogennym (ekspozycje do gorąca), jak i endogennym (np. wysiłek fizyczny)

Podstawowe elementy układu termoregulacji Temperatura otoczenia lub jej zmiany, a także temperatura wnętrza ciała wykrywane są przez termoreceptory obwodowe i termodetektory. Termoreceptory obwodowe zlokalizowane są głównie w skórze i dzielą się na receptory ciepła i zimna, przy czym tych ostatnich jest więcej. Termoreceptory są to wolne zakończenia nerwowe, które wyzwalają potencjały czynnościowe we włóknach dośrodkowych. Udowodniono także obecność termoreceptorów w górnych drogach oddechowych, niektórych odcinkach przewodu pokarmowego i mięśniach szkieletowych. Te obwodowe struktury termowrażliwe dostarczają informacji o aktualnej temperaturze zarówno do ośrodkowego mechanizmu termoregulacji, jak i do świadomości człowieka, na skutek czego odczuwa on zmiany

temperatury. Liczne badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych umożliwiły wykazanie istnienia termodetektorów w przedniej części podwzgórza oraz w rdzeniu kręgowym. Termodetektory są neuronami, które reagują na lokalne podwyższenie temperatury wzrostem częstotliwości wyładowań elektrycznych, co prowadzi m.in. do zwiększenia częstości oddechów, czyli do tzw. dyszenia termicznego. U człowieka mechanizm ten ma niewielkie tylko znaczenie w usuwaniu nadmiaru ciepła. Termodetektory przedniego podwzgórza odgrywają jednak także istotną rolę w integracji informacji o stanie termicznym powierzchni i wnętrza ciała.

Dwuczęściowy ośrodek termoregulacji zlokalizowany w podwzgórzu odbiera i integruje informacje o temperaturze wszystkich okolic ciała, stymulując poprzez odpowiednie efektory albo produkcję, albo eliminację ciepła z ustroju. W przedniej części podwzgórza mieści się ośrodek eliminacji ciepła regulujący wielkość utraty ciepła, natomiast w tylnej części podwzgórza - ośrodek zachowania ciepła, odpowiedzialny za ograniczenie usuwania ciepła z ustroju i stymulację jego wytwarzania. Obie części ośrodka termoregulacji są ze sobą połączone drogami biegnącymi po obydwu stronach bocznej części podwzgórza.

Zasada działania ośrodkowego mechanizmu termoregulacji polega na wykrywaniu odchylenia aktualnej temperatury wewnętrznej od „zadanego" poziomu („set pointu"), który u człowieka wynosi 37°C, przekazywaniu informacji o tym odchyleniu do ośrodkowego ogniwa systemu i wysyłaniu odpowiednich poleceń do efektorów układu termoregulacji. W wyniku tych złożonych procesów dochodzi do wyrównywania odchylenia aktualnej temperatury wewnętrznej od poziomu jej nastawienia, czyli „set pointu" (ryc. 11.3). Przeważają opinie, że podstawą działania układu termoregulacji jest ujemne sprzężenie zwrotne ze zmiennym poziomem nastawienia („set pointem"). Przypomina to działanie termostatu z regulacją temperatury. Podłożem morfologicznym tego mechanizmu jest zespół neuronów podwzgórza wykrywających temperaturę krwi tętniczej przepływającej przez ten obszar mózgu. Najważniejszymi efektorami termoregulacji są u człowieka: układ krążenia, odpowiedzialny m.in. za wielkość skórnego przepływu krwi, gruczoły potowe,

a ponadto mięśnie szkieletowe, tkanka tłuszczowa, wątroba i niektóre hormony determinujące wytwarzanie ciepła

Schemat działania układu termoregulacji w ośrodkowym ukł.nerw.

Zaburzenia termoregulacji

W wyniku upośledzenia działania mechanizmów termoregulacji nastąpić może znaczne obniżenie (hipotermia) lub podwyższenie (hipertermia) temperatury wewnętrznej. Hipotermia występuje przy dłuższej ekspozycji na działanie zimna, zwłaszcza w środowisku wodnym, a jej skutkami są: zaburzenia czynności układów nerwowego i krążenia oraz poważne zakłócenia gospodarki wodno-

elektrolitowej. Hipertermia może wystąpić w wyniku przebywania w gorącym otoczeniu, zwłaszcza o dużej wilgotności, lub nadmiernego nagromadzenia ciepła w ustroju podczas wysiłku. Najgroźniejszym dla zdrowia, a nawet życia etapem hipertermii jest udar cieplny.

Płyny ustrojowe

Głównymi płynami ustrojowymi człowieka są: krew krążąca w układzie krwionośnym i chłonka (limfa) w układzie chłonnym (limfatycznym).

Krew składa się z dwóch zasadniczych elementów: komórek i osocza. Komórki krwi (elementy morfotyczne krwi) to erytrocyty, czyli krwinki czerwone, płytki krwi (krwinki płytkowe) i leukocyty, czyli krwinki białe. Płynne środowisko komórek krwi nazywane osoczem jest roztworem,

którego około 90% objętości stanowi woda, a pozostałą wypełniają sole nieorganiczne i organiczne związki chemiczne. Sole nieorganiczne występują w postaci zarówno jonów, jak i ich form niezjonizowanych. Związki organiczne to przede wszystkim białka (albuminy, globuliny i fibrynogen) oraz glukoza, mocznik, kwas moczowy i aminokwasy, a także substancje regulujące procesy ogólnoustrojowe (enzymy, hormony i in.).

Głównymi fizjologicznymi zadaniami krwi jest:

• transport tlenu między układem oddechowym a tkankami, dwutlenku

węgla między tkankami a układem oddechowym,

• dystrybucja substancji odżywczych do wszystkich tkanek ustroju, produktów

przemiany materii, które muszą zostać usunięte z ustroju oraz

hormonów i innych związków biologicznie aktywnych,

• udział w regulacji temperatury ciała,

• udział w procesach odpornościowych i utrzymania homeostazy

Krwiotworzenie (hematopoeza) jest procesem fizjologicznym, w wyniku którego powstają wyspecjalizowane komórki nie mające zdolności do dalszych podziałów. U dorosłego człowieka narządem krwiotwórczym, w którym zachodzi hematopoeza jest szpik kostny. W początkowym okresie życia płodowego narządami hematopoetycznymi są m.in. wątroba i śledziona, a w ostatnim trymestrze ciąży czynność krwiotwórczą przejmuje szpik kostny. W okresie noworodkowym i w następnych okresach rozwojowych szpik kostny jest jedynym narządem krwiotwórczym organizmu człowieka. Inaczej przebiega proces wytwarzania limfocytów. Rozpoczyna się on w szpiku kostnym, ale dalsze stadia rozwoju komórek zachodzą w układzie limfatycznym. Szpik kostny to także tkanka przejściowo magazynująca żelazo. Pod względem funkcjonalnym krew i szpik stanowią całość nazywaną erytronem. Erytron obejmuje więc wszystkie etapy rozwoju komórek krwi, począwszy od macierzystych, niedojrzałych i przejściowych znajdujących się w szpiku, jak i tych dojrzałych morfologicznie.

Krwinki czerwone, dzięki zawartej w nich hemoglobinie przenoszą tlen z płuc do tkanek. Krwinki białe,

których jest wiele rodzajów, biorą udział w reakcjach obrony organizmu przed obcymi organizmami i substancjami. Krwinki płytkowe są elementami morfotycznymi krwi, pełniącymi zasadniczą rolę w procesie krzepnięcia krwi. Osocze stanowi fizjologiczne środowisko dla komórek krwi, utrzymuje jego stałość (m.in. pH, skład chemiczny, temperatura) oraz jest głównym nośnikiem wymiany substancji

biologicznie czynnych (hormony, enzymy, witaminy, elektrolity i in.). Osocze zawiera także przeciwciała (immunoglobuliny), będące ważnym elementem układu odpornościowego oraz czynniki uczestniczące w procesach hemostazy. Jedną z właściwości krwi i ściany naczynia krwionośnego jest zdolność zapobiegania ubytkowi krwi. Krzepnięcie krwi polega na wytworzeniu czopu hemostatycznego w miejscu uszkodzonej ściany naczynia. Niepożądanemu zjawisku, jakim jest zamykanie światła naczynia przez skrzeplinę zapobiega układ fibrynolityczny. Procesy krzepnięcia i fibrynolizy wchodzą w skład mechanizmów hemostatycznych. Hemostazą określa się szereg reakcji i zjawisk, w których obok licznych aktywatorów i inhibitorów szczególną rolę odgrywają:

• płytki krwi (tworzenie pierwotnego czopu hemostatycznego),

• naczynia krwionośne (skurcz włókien mięśni gładkich i interakcja uszkodzonej

ściany naczynia z płytkami krwi),

• czynniki osoczowe (zjawiska prokoagulacyjne biorące udział w przekształcaniu

rozpuszczalnego fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę),

• układ fibrynolityczny (reakcje specyficznych czynników osoczowych

upłynniających skrzepy, które mogą stanowić zagrożenie dla prawidłowego

przepływu krwi).

Limfa (chłonka) to jeden z płynów ustrojowych o składzie zbliżonym do składu osocza krwi, zawierający krwinki białe zwale limfocytami. Powstaje z krwi w wyniku jej przesączenia przez naczynia włosowate do otoczenia i stąd przepływa do naczyń włosowatych chłonnych oraz dalej do większych naczyń chłonnych (limfatycznych). Dzięku krążenia chłonki składniki odżywcze docierają tam, gdzie nie dochodza naczynia krwionośne. Na drodze naczyń chłonnych we wszystkich częściach ciała znajdują się zgrupowania tkanki chłonnej ( grudki, migdałki, węzły), które przekazują do chłonki wytworzone w nich limfocyty. Naczynia chłonne uchodzą do żył. W ten sposób limfa wraca do krwiobiegu, przez cały czas płynąc tylko w tym jednym kierunku. Chłonka ma mleczne zabarwienie spowodowane dużą zawartością tłuszczów, wchłanianych przez naczynia chłonne jelit. Chłonka pośredniczy w wymianie składników między krwią a tkankami, w wyniku czego roznosi po organiźmie monocyty i limfocyty, uczestniczące w mechanizmach obronnych organizmu, oraz bierze udział w procesach wchłaniania substancji pokarmowych (głównie produktów rozpadu tłuszczu).
Naczynia chłonne (limfatyczne) mają bardzo cienkie ściany, znajdują się w nich zastawki uniemożliwiające cofanie sięchłonki. Ruch linfy jest ruchem biernym. Płynie ona powoli dzięki skurczom okolicznych mięśni ciała.
Węzły chłonne (limfatyczne) budową przypominają gęstą siatkę. Dzieki jej właściwościom mechanicznem oraz zdolności żernej (fagocytoza) monocytów pochodzących z tkanki siateczowej węzłów chłonka zostaje oczyszczona z toksyn i bakterii. Dzięki zaś limfocytom, twotrzącym się w tkance chłonnej węzłów, uczestniczy w mechanizmach odpornościowych. Węzły chłonne więc:
- są miejscem powstawania limfocytów i monocytów (czynność krwiotwórcza);
- oczyszczają chłonkę ze szkodliwych obcych ciał i substancji;
- stanowi barierę ochronną i odpornościową ustroju

ELEKTROLITY

Elektrolity są podstawowymi substancjami życiowymi, które rozpuszczają się w wodzie i przewodzą w organizmie elektryczność niezbędną do regulowania czynności życiowych. Są to naładowane jony, dodatnie kationy (sód, potas, wapń i magnez) lub ujemne aniony (wodorowęglany, jony chlorkowe, fosforowe, siarczany, kwasy organiczne i składniki białkowe). Elektrolity odpowiadają za rozprowadzanie wody w organizmie, wchłanianie, dyfuzję, równowagę kwasowo-zasadową i funkcjonowanie nerwów i mięśni. Istnienie i równowaga elektrolitów decyduje o tym, na ile sprawnie cały system naszego organizmu wykonuje swoje skomplikowane życiowe funkcje.

NAJWAŻNIEJSZE ELEKTROLITY:

Potas

Jest najważniejszym kationem płynu wewnątrzkomórkowego oraz w mniejszej ilości znajduje się w płynie pozakomórkowym. Potas reguluje równowagę wodną organizmu i utrzymuje prawidłowy rytm serca oraz wpływa na równowagę kwasowo-zasadową i utrzymują właściwe ciśnienie osmotyczne. Ułatwia jasne myślenie polepszając zaopatrzenie mózgu w tlen, pomaga w usuwaniu produktów przemiany matrii. Jest niezbędny do syntezy białek, bierze także udział w metabolizmie węglowodanów.Ocenia się że organizm zawiera około 150 gramów potasu a stężenie potasu w krwi utrzymuje się w granicach od 3,7 do 5 mmol/l.
Niedobór
Do stanów niedoboru potasu w organizmie dochodzi w wyniku jego nadmiernej utraty przez przewód pokarmowy (długotrwałe wymioty, biegunka), nerki (niewydolność krążenia, niektóre choroby nerek, cukrzyca, stosowanie tiazydowych leków moczopędnych, kortykosteroidów), a także w marskości wątroby, alkoholizmie. Przy obniżeniu stężenia potasu obserwuje się: zaparcie, utrata apetytu, skurcze jelit, nieregularne bicie serca, bóle głowy, dolegliwości mięśniowe, nadmierną suchość skóry, omdlenia, zaburzenia zachowania, uczucie znużenia, zaburzenia koncentracji, nerwowość, problemy ze snem, spowolniona reakcja na bodźce, pobudzenie, osłabienie, trądzik u dorastającej młodzieży, wydłużony czas gojenia się ran
Nadmiar
Nadmiar potasu przebiega często bezobjawowo. Wśród objawów mogących wystąpić u chorych należy wymienić: objawy nerwowo-mięśnniowe: nieprawidłowe odczuwanie bodźców, uczucie mrowienia ust i języka, skurcze mięśni, porażenia mięśni zaburzenia pracy serca, niemiarowość serca
Źródło
Potas występuje powszechnie w większości produktów spożywczych, w roślinach strączkowych, orzechach, warzywach i owocach. Duże jego ilości zawierają owoce cytrusowe, banany, melon kantalupa, pestki słonecznika, liście mięty, zielone warzywa, pomidory, ziemniaki. Generalnie im pokarm uboższy w tłuszcze, tym bardziej bogaty w potas.

Sód

Jest najważniejszym kationem płynu pozakomórkowego ale znajduje się również w tkance kostnej i w mniejszym stężeniu w płynie wewnątrzkomórkowym. Reguluje utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej. Sód odgrywa również rolę w zachowaniu prawidłowej pobudliwości mięśni i przepuszczalności błon komórkowych. Sód jest również aktywatorem wielu enzymów. Sód zapewnia prawidłową czynność mięśni i nerwów. Ilość sodu w organiźmie ocenia się na około 60 gramów sodu a jego stężenie w surowicy krwi waha się w granicach, 135-145 mmol/l.
Niedobór
Sód znajduje się niemal we wszystkich spożywanych pokarmach i przy normalnym odżywianiu nie występują jego braki. Niekiedy w wyjątkowych przypadkach zdarza się, że u człowieka wystąpi niedobór sodu, głównie razem z potem. Nadmierna utrata sodu występuje również przy biegunkach i wymiotach. Sytuacja taka wymaga możliwie szybkiego uzupełnienia braków sodu.
Nadmiar
Przy normalnym odżywianiu nadmiar sodu w organizmie wydalany jest z moczem oraz w mniejszym stopniu z kałem i z potem. Zbyt duża podaż sodu w diecie wpływa na podwyższenie ciśnienia tętniczego, dlatego należy używać preparaty zastępujące sól jak również wybrać produkty o obniżonej zawartości sodu (ograniczyć żółte sery, mięsa). Zbyt dużym spożyciem soli może mieć wpływ na choroby naczyniowe, cukrzycę, uszkodzenie nerek, dolegliwości wątroby, podwyższone stężenie cholesterolu, uczucie zmęczenia.
Źródło
Sód znajduje się niemal we wszystkich spożywanych pokarmach, przy czym duże jego ilości znajdują się zwłaszcza w żółtym serze, drobiu, rybach, pieczywie i oczywiście w soli kuchennej.

Magnez

Magnez którego ilość w organiźmie ocenia się na około 25 gramów jest składnikiem mineralnym koniecznym do metabolizmu wapnia, fosforu, sodu, potasu i witaminy C. Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni w tym mięśnia sercowego, utrzymuje normalny rytm serca. Wpływa na pobudliwość nerwowo-mięśniową. Jest niezbędny w procesach energetycznych zachodzących w trakcie spalania cukru. Wpływa także korzystnie na proces krzepnięcia krwi - jest stabilizatorem płytek krwi i fibrynogenu. Stymuluje mechanizmy obronne organizmu, wpływa na prawidłowy rozwój układu kostnego, a także wywiera działanie uspokajające. Pomaga w utrzymaniu zdrowych zębów oraz zapobiega odkładaniu się wapnia w postaci złogów w układzie moczowym i pęcherzyku żółciowym.
Niedobór
Niedobór magnezu objawia się wzmożonym napięciem mięśniowym, drżeniem mięśniowym, skurczami mięśni, w skrajnych przypadkach osłabieniem, nudnościami i wymiotami, napadami tężyczki, zaburzeniami rytmu serca, zmianami psychicznymi, objawami depresyjnymi, drażliwością, stanami lękowymi, omamami, zaburzeniami snu. Często obserwuje się zwiększenie dolegliwości związane z napięciem przedmiesiączkowym. Niedobór magnezu często występuje u osób nadużywających alkohol.
Nadmiar
Nadmiar magnezu może powodować biegunkę. Długotrwałe przyjmowanie dużych ilości magnezu może być toksyczne w przypadku jednoczesnej wysokiej dawki wapnia i fosforu lub w przypadku niewydolności nerek.
Źródło
Głównym jego źródłem w naszym pożywieniu są rośliny strączkowe, grubo mielone produkty zbożowe, warzywa zielone, podroby, migdały,orzechy, morele, figi, banany oraz kakao.

Wapń

Ze wszystkich składników mineralnych ma największy udział w budowie organizmu. Wapń i fosfor, pozostając ze sobą we wzajemnym stosunku dwa do jednego, zapewniają prawidłowy stan kości i zębów. Rola tego pierwiastka jest więc bardzo istotna szczególnie w procesie kształtowania się tkanki kostnej u dzieci i młodzieży, gdy kości rosną i stają się twardsze. Wapń w organizmie niemal w całości odkładany jest w kościach i zębach. Warunkiem prawidłowego wchłaniania wapnia jest dostateczna ilość witaminy D w organizmie. Wapń i magnez natomiast utrzymują prawidłową czynność układu sercowo-naczyniowego. Wapń odpowiada bierze udział w procesach krzepnięcia krwi oraz prawidłowym działaniu układu nerwowego i mięśniowego.
Niedobór
Przy deficycie wapnia mogą wystąpić odznaki jak: skurcze mięśni, uczucie mrowienia i drętwienia w rękach i nogach, ból w stawach, zwolnienie tętna. Następnymi objawami są: bicie serca, krwotoki, zaburzenia snu, stany lękowe, zaburzenia chodu, złamania kości, zaburzenia wzrostu u dzieci. Ponieważ prawie 99 proc. wapnia znajduje się w zębach i kościach dlatego jego niedobór prowadzi do osteomalacji (rozmiękanie kości), osteoporozy, próchnicy zębów i krzywicy. Nadmiar Nadmiar wapnia w pożywieniu, zwykle powyżej 2000mg może powodować zaparcia i zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych.
Źródło
Znaczne ilości wapnia zawiera m. in. mleko i produkty mleczne, sery, soja, sardynki, łosoś, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, nasiona słonecznika, jarmuż, fasola, brokuły, jaja, szpinak, buraki i rabarbar. Należy pamiętać, że kwas szczawiowy zawarty w szczawiu, szpinaku i rabarbarze oraz kwas fitynowy zawarty w produktach zbożowych i strączkowych utrudnia wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.

---