Motorower - cóż to takiego?

Starsi ludzie utożsamiają go z rowerem z zamontowanym silnikiem spalinowym. Obec­nie są one jednak bardziej podobne do motocykli niż do rowerów - czym więc różnią się od nich?

Według Kodeksu Drogowego motorower to pojazd wyposażony w silnik spalinowy o pojemności skokowej do 50 cm³ (pojemność skokowa silnika to objętość tej części cylindra lub cylindrów, która jest ograniczona zwrotnym położeniem tłoka) i o konstruk­cji ograniczającej prędkość do 45 km/h.

Obowiązkowe wyposażenie motoroweru

Motorower, zgodnie z obowiązującymi przepisami, musi być wyposażony w na­stępujące światła:

-z przodu jedno światło mijania barwy białej lub żółtej, oświetlające drogę na od­ległość co najmniej 30 metrów przed pojaz­dem (przy dobrej przejrzystości powietrza) i nie oślepiające jadących z przeciwka,

-z tyłu jedno światło pozycyjne czerwone,

-z tyłu światło czerwone odblaskowe o kształcie innym niż trójkąt, jedno lub dwa żółte światła odblaskowe z każdej strony, o kształcie innym niż trójkąt.

Ponadto motorower powinien mieć:

-dwa niezależne, skutecznie działające hamulce,

-dzwonek lub inny sygnał ostrzegawczy o nieprzeraźliwym dźwięku,

-tłumik wydechu silnika,

-lusterko wsteczne umieszczone po lewej stronie pojazdu,

-numer rozpoznawczy pojazdu, umieszczony w sposób trwały na ramie lub innym podstawowym elemencie konstrukcyjnym, oraz tabliczkę znamionową.

Motocykl, zaliczany do grupy pojazdów samochodowych, powinien być wyposażony w następujące światła zewnętrzne: drogowe, mijania, kierunkowskazów, hamowania „stop", oświetlające tylną tablicę rejestracyjną, pozycyjne przednie, pozycyjne tylne oraz odblaskowe tylne inne niż trójkąt.

Podobnie jak motorower musi być wyposażony w:

- dwa niezależne hamulce, z których jeden działa na przednie, a drugi na tylne koło,

- sygnał ostrzegawczy o nieprzeraźliwym dźwięku,

- tłumik wydechu,

- co najmniej jedno lusterko zewnętrzne po lewej stronie.
 
 

Uprawnienia do kierowania

Żeby na drodze publicznej kierować motorowerem, trzeba mieć ukończone 13 lat i po­siadać kartę motorowerową. Motocyklem o pojemności skokowej silnika do 125 cm³ i mocy nie przekraczającej 11 kW może jeździć osoba, która ukończyła 16 lat, ma zgodę rodziców i odpowiednie uprawnienia, tzn. uzyskane po zdaniu egzaminu prawo jazdy kategorii A1.

Siadając za kierownicą tak modnych obecnie jednośladów, dobrze jest orientować się w ich budowie i działaniu. Dzięki temu łatwiej Ci będzie zrozumieć, dlaczego podczas ich eksploatacji stawiane są określone wymagania i czym spowodowana jest niewłaściwa ich praca.

 

 
 

SILNIK

W motorowerach i w motocyklach stosowanesą silniki spalinowe dwusuwowe i czterosuwowe.

Obydwa silniki spalają mieszankę paliwowo-powietrzną wytwarzaną w gaźniku.

Klasyczne paliwo silnikowe, benzyna i olej napędowy, to mieszaniny różnych węglowo­dorów. W ich skład wchodzą dwa pierwiastki: około 850 g węgla i około 150 g wodoru. Spalenie 1 kg paliwa wymaga 15 kg powietrza.

Mieszanka paliwowa w zależności od stosunku paliwa do powietrza może być:

-normalna (wagowy stosunek paliwa do powietrza 1:15),

- uboga, jeżeli ma mniej paliwa,

- bogata, jeżeli paliwa jest więcej.

W czasie rozruchu zimnego silnika mieszanka powinna być wzbogacona, a w miarę wzrostu obrotów (ruszanie i coraz szybsza jazda) mieszanka powinna stawać się co­raz uboższa. Za dostarczenie do silnika odpowiedniej mieszanki odpowiedzialny jest i gaźnik.

Obroty, na których gaźnik daje ubogą mieszankę bez szkody dla silnika, to obroty ekonomiczne. Odpowiadają one pewnej optymalnej prędkości, po której przekroczeniu zużycie paliwa wzrasta.

Świeca zapłonowa

Czy podana mieszanka jest za bogata, czy za uboga można poznać po pracy silnika. Przy zbyt ubogiej następuje „kichanie" w gaźniku, przy zbyt bogatej - rozlega się potężny huk z tłumika i wydobywa się czarny dym. W pierwszym przypadku zużycie paliwa jest podejrzanie matę, sil­nik przegrzewa się i traci moc. Świeca zapłonowa, umieszczona od góry w cylindrze silnika, po wykręceniu jest srebrnobiała, ma nadtopione elektrody. W drugim przypadku wzrasta zużycie paliwa. Świeca zapło­nowa ma kolor czarny, pokryta jest sadzą. Silnik grzeje się, może na­stąpić jego zatarcie.

W obu rodzajach silników współpracujące części wymagają smarowania olejem.

W silniku dwusuwowym olej mieszany jest z paliwem. Ważne jest tu zachowanie odpo­wiedniego (zalecanego przez producenta, podanego w instrukcji) stosunku ilości oleju do ilości paliwa - wszelkie odstępstwa od normy są szkodliwe dla silnika i wpływają na większe zanieczyszczenie spalin.

Silniki czterosuwowe wyposażone są w specjalny układ smarowania, który stale powi­nien być wypełniony olejem, skąd - zasysany przez pompę olejową - tłoczony jest do miejsc wymagających smarowania.

Właściwie dobrany olej obniża zużycie współpracujących części, chłodzi części silnika, uszczelnia tłok w cylindrze, zabezpiecza silnik przed korozją.

Silniki dwusuwowe stosowane są w motorowerach i motocyklach małolitrażowych. Są one proste w budowie i łatwe w obsłudze, ale za to głośno pracują i są mało skuteczne przy hamowaniu (nie stawiają oporu przy zamkniętym gazie).

Silniki czterosuwowe są droższe w produkcji i naprawie, ale niezawodność ich pracy jest większa

 

UKŁAD PALIWOWY I WYDECHOWY

Aby silnik mógł pracować, należy doprowadzić do niego paliwo i powietrze. Paliwo wle­wane do zbiornika nie zawsze jest dostatecznie czyste, a i w powietrzu znajdują się róż­nego rodzaju pyły. Wszelkie te zanieczyszczenia mogą spowodować zatkanie precy­zyjnych części gaźnika, dlatego też paliwo i powietrze przepuszczane są najpierw przez odpowiednie filtry - paliwa i powietrza.

Gaźnik działa na zasadzie rozpylacza. Jeżeli w naczyniu z cieczą zanurzymy rurkę pio­nową, a do jej wylotu przyłożymy rurkę poziomą i dmuchniemy w nią, to z rurki piono­wej wydostanie się ciecz w postaci drobnych kropelek unoszonych przez powietrze, Podobnie dzieje się z paliwem i powietrzem w gaźniku.

Mieszanka paliwowo-powietrzna, przekazana do silnika, spala się, a powstałe gazy wydalane są na zewnątrz przezrurę wydechową i tłumik.

W tłumiku droga gazów jest wydłużana przez szereg komór i przegród w celu obniże­nia temperatury spalin i ich ciśnienia.

Tłumiki silników dwusuwowych, w przeciwieństwie do czterosuwowych, można rozbie­rać. Umożliwia to usunięcie resztek nie spalonego oleju i osadu węglowego. W tłumi­kach tych nie należy jednak wykonywać żadnych przeróbek, bo mogą one jedynie po­gorszyć pracę silnika.

INSTALACJA ELEKTRYCZNA

W motorowerach i motocyklach stosuje sięinstalację jednoprzewodową, to znaczy, że ze źródła do odbiornika płynie prąd przez izolowany przewód, a od odbiornika do źródła przez tzw. masę, czyli metalowe części jednośladu. Prąd wykorzystywany do za­silania wszystkich odbiorników, takich jak: lampa, sygnał dźwiękowy, instalacja zapłonowa i ewentualnie do ładowania akumulatora, wytwarzany jest w prądnicy napę­dzanej przez silnik.

W motorowerach i motocyklach małej mocy stosuje się zwykle prądnice prądu przemiennego. Jeżeli nie mają one wbudowanego prostownika i akumulatora, to działają

- tylko w czasie pracy silnika.

W motocyklach dużej mocy stosowane są prądnice prądu przemiennego, zwane alternatorami, i prostowniki.

W skład instalacji elektrycznej wchodzi również instalacja zapłonowa, której zadaniem jest wytworzenie iskry w świecy zapłonowej zapalającej mieszankę paliwowo-powietrzną w cylindrze silnika. Instalacja ta może być bateryjna (z akumulatora) lub iskrownikowa (z iskrownika). Prąd z akumulatora ma niskie napięcie i nie jest w stanie , wytworzyć iskry, dlatego w skład tej instalacji wmontowano cewkę zapłonową. Prze­twarza ona prąd o niskim napięciu na prąd o napięciu wysokim.

Wytworzony w instalacji zapłonowej prąd wysokiego napięcia przekazywany jest do świecy zapłonowej specjalnym przewodem, którego nie wolno samemu wymieniać.

Przewód ze świecą połączony jest za pomocą kołpaka bakelitowego, tzw. fajki. Fajka bakelitowa zawiera elementy metalowe, może być tam także umieszczony element przeciwzakłóceniowy - rezystor. Funkcję tę może też spełniać specjalny przewód wy­sokiego napięcia o odpowiednio dużej rezystancji.

Świeca zapłonowa powinna być dobrana dla danego pojazdu ściśle wg instrukcji. Właściwie dobrana, przy odpowiednio wyregulowanym silniku, po wykręceniu powin­na mieć kolor jasnobrązowy. Świece należy okresowo czyścić, a co 10-15 tyś. km wy­mieniać na nowe.

Obecnie coraz częściej stosuje się zapłon elektroniczny, w którym zamiast tradycyjne­go mechanicznego przerywacza prądu w obwodzie pierwotnym cewki montuje się bezstykowe urządzenie elektroniczne - moduł. Urządzenie to nie wymaga regulowania w czasie eksploatacji.

UKŁAD NAPĘDOWY I JEZDNY

Wiesz już, jak działa silnik, ale aby pracował, trzeba go najpierw uruchomić. W tym celu należy energicznie obrócić mechanicznym rozrusznikiem wał korbowy silnika.

Obroty wału korbowego przekazywane są najpierw na sprzęgło, skrzynkę biegów i do­piero poprzez łańcuch lub wał napędowy na oś napędzanego koła. Sprzęgło umożliwia, podczas ruszania i zmiany biegów, czasowe odłączenie i łagodne połączenie wału korbowego silnika ze skrzynką biegów. Skrzynka biegów natomiast to zespół kot zębatych, osadzonych na watkach, mających możliwość różnorodnego zazębiania się ze sobą w celu zmiany momentu obrotowego. Na pierwszym biegu, kiedy zazębione jest koło małe z dużym, przełożenie jest bardzo duże. Przy dużych obrotach silnika napędzane koło jednośladu obraca się powoli, ma za to duży moment obrotowy. Bieg ten używany jest do ruszania. W miarę nabierania prędkości należy wtaczać wyższe biegi, czyli stosować mniejsze przełożenie. Przekazanie ruchu ze skrzynki biegów na tylne koło odbywa się za pomocą łańcucha lub wału napędowego.

 
 

Regulacja naciągu łańcucha

Zwis łańcucha powinien wynosić ok. 10 mm (różnie w różnych typach - zobacz w instrukcji). Aby stwierdzić, czy naciąg jest właściwy, należy równo ustawić motorower lub motocykl i sprawdzić zwis górnej części łańcucha przy naciągniętej dolnej części. W celu naciągnięcia dolnej części, wystarczy włączyć bieg i przekręcić koło tylne do przodu. Jeśli zwis łańcucha jest niewłaściwy, należy zluzować nakrętki mocujące tylne koło i przesunąć je do tyłu lub do przodu. Ważne jest, aby koło było ustawione prosto. Złe jego ustawienie utrudnia prowadzenie pojaz­du, powoduje szybsze zniszczenie opon, łańcucha i kół łańcuchowych. Zdarza się, że trzeba zdjąć łańcuch (np. aby go oczyścić i nasmarować) i ponownie go założyć. Podczas zakładania należy zwrócić uwagę, aby zapinka ułożona była rozcięciem skierowanym przeciwnie do ruchu łańcucha podczas jazdy.

Mniej kłopotliwy jest napęd za pomocą wałka. Kota zębate stożkowe przekładni głów­nej zamknięte są w szczelnej obudowie i wymagają jedynie smarowania.

Hamulce

W krytycznych momentach bezpieczeństwo nam i innym uczestnikom ruchu drogowe­go mogą zapewnić sprawne hamulce. Pojazdy o prostszych konstrukcjach wyposa­żone są w hamulce bębnowo-szczękowe. Nowoczesne układy hamulcowe mają ha­mulce tarczowe.

Długość drogi, jaką pojazd przejedzie od momentu, w którym kierujący zauważył prze­szkodę i powziął decyzję o hamowaniu, do momentu naciśnięcia hamulca zależy od:

- refleksu kierującego, na który mają wpływ między innymi: wiek, stan zdrowia, stopień zmęczenia, użycie środków farmakologicznych, ewentualnie napojów alkoholowych,

-indywidualnych możliwości spostrzegania, wyciągania wniosków i podejmowania decyzji. Długość drogi, jaką pojazd przejedzie od momentu naciśnięcia na hamulec do momentu rozpoczęcia rzeczywistego hamowania, zależy od stanu technicznego hamulców. Zbyt duże luzy wydłużają czas ich zadziałania.

Droga hamowania

Długość rzeczywistej drogi hamowania pojazdu zależy od:

- prędkości, z jaką porusza się pojazd (jeżeli prędkość wzrasta dwa razy, to właściwa droga hamowania wzrasta cztery razy),

- hamulców (ich rodzaju i stanu technicznego),

- stanu i rodzaju ogumienia (głębokości rzeźby bieżnika) i utrzymywanym w nich ciś­nieniu,

- stanu nawierzchni i geometrii drogi.

Zapamiętaj!

Aby nie wpaść w poślizg i nie utracić kontroli nad pojazdem, używaj obu hamulców. Hamowanie należy rozpocząć hamulcem tylnym, potem dołączyć przedni, stale zwięk­szając jego udział w hamowaniu.

Na nawierzchni suchej należy znacznie silniej hamować przednim hamulcem niż tyl­nym, na mokrej i śliskiej -jednakowo.

Naciskaj najpierw na hamulec, a dopiero po zmniejszeniu prędkości na sprzęgło,

aby zredukować bieg.

Podczas wiatru i deszczu prowadź pojazd szczególnie ostrożnie. Przy takiej pogo­dzie łatwiej wpaść w poślizg.

Pamiętaj o utrzymaniu bezpiecznej odległości między swoim pojazdem a pojazdem jadącym przed Tobą.

Hamowanie

Im szybciej jedziesz, tym odległość ta powinna być większa, bo w razie niebezpieczeństwa droga hamowania będzie dłuższa.

Aby spostrzec niebezpieczeństwo, podjąć decyzję o hamowaniu i nacisnąć hamulec, sprawny, wypoczęty kierowca potrzebuje około 3/4 sekundy oraz dodatkowo jeszcze około 1/4 sekundy, aby płyn hamulcowy uzyskał odpowiednie ciśnienie.

Gdy kierowca jest zdenerwowany, nieuważny, źle się czuje, czas reakcji może wydłużyć się nawet do 3 sekund. Drogę hamowania można obliczyć, posługując się wzorem:

droga hamowania = v²/2fg

gdzie f jest to współczynnik przyczepności między oponami a jezdnią, g -przyspieszenie ziemskie = 9,81 m/s². Wartość f waha się od zera do jedności, w zależności od sta­nu szosy oraz jakości hamulców.

Jak zmienia się współczynnik przyczepności, możesz prześledzić w tabelce:

 

Współczynnik f	Stan jezdni	Hamowanie
ok. 0,8	sucha, szorstka	bardzo silne hamowanie
ok. 0,6	dość szorstka	dość silne
ok. 0,4	wilgotna	przeciętne
ok. 0,2	śliska	złe
=0,1	gołoledź	bardzo złe

Im słabsza przyczepność, tym łatwiej blokują się kota. Pojazd ślizga się po jezdni i wy­myka spod kontroli kierowcy. Niekontrolowany poślizg jest groźny zarówno dla osób kierujących pojazdem i ich pasażerów, jak i pieszych przebywających na drodze. Przeanalizuj dane zamieszczone w tabelce, dotyczące obrażeń pieszych w zależności od prędkości zderzenia.

Obrażenia pieszych w zależności od prędkości zderzenia

OBSŁUGA TECHMICZNA MOTOROWERU I MOTOCYKLA

Okres początkowej eksploatacji motoroweru i motocykla nowego lub po generalnej na­prawie nazywa się docieraniem. Ma on bardzo duże znaczenie przy dalszym korzysta­niu z pojazdu. Powierzchnie współpracujących ze sobą części nie są po obróbce fa­brycznej dość gładkie. Podczas jazdy następuje ich dopasowywanie. Jeżeli jednoślad ma służyć przez długie lata, nie wolno lekceważyć i zmieniać warunków docierania. W czasie docierania należy:

- dokładnie wypełniać wszystkie czynności obsługowe, dbać przede wszystkim o pra­widłowe smarowanie,

- przestrzegać dopuszczalnych prędkości na poszczególnych biegach,

- nie przeciążać silnika zbyt forsowną jazdą.

Jazda podczas pierwszych 500 km powinna odbywać się ostrożnie, po dobrych dro­gach, możliwie płaskich. Unikać należy jazdy pod wiatr. Nie wolno wozić pasażera.

W celu utrzymania motoroweru lub motocykla w stałej sprawności technicznej, ko­nieczne jest przestrzeganie zasad obsługi codziennej i okresowej, a także przeprowa­dzanie co pewien czas przeglądów technicznych.

Dokonanie obsługi codziennej należy do kierującego pojazdem.

Przed uruchomieniem silnika należy sprawdzić:

paliwo - czy zbiornik jest odpowiednio napełniony (nie należy napełniać zbiornika aż do pokrywy wlewu), czy nie ma wycieków,

olej (w pojazdach z silnikiem czterosuwowym) - jeżeli poziom oleju w misce olejowej jest zbyt niski, trzeba go uzupełnić,

układ kierowniczy - płynność działania, czy nie ma luzów,

układ hamulcowy - skuteczność, luz na dźwigni, czy nie ma tarcia (blokowania),

koła - zamocowanie kół i tarcz kół, zużycie opon, ciśnienie (wzrokowo oraz raz na ty­dzień manometrem),

pokrętło „gazu" - płynność ruchu, pewny obrót do pozycji zamkniętej,

osprzęt - zamocowanie lusterka wstecznego, bagażnika,

cały pojazd - czystość (dobrą widoczność świateł, tablicy rejestracyjnej).

Po uruchomieniu silnika należy sprawdzić:

silnik - równomierność pracy silnika i poziom hałasu, system elektryczny - działanie świateł, przełączników, sygnału dźwiękowego.

Pierwszy przegląd, po przejechaniu 1000 km, może wykonać tylko specjalista mecha­nik. On też powinien dokonywać przeglądów sezonowych.

Zapamiętaj!

Wszelkie zasady obsługi i konserwacji motoroweru i motocykla podane są w do­łączonej do niego instrukcji i należy ich bezwzględnie przestrzegać.

Aby jak najdłużej utrzymać pojazd w dobrym stanie technicznym, należy:

-unikać gwałtownego hamowania,

-jeździć płynnie, równomiernie,

-zmieniać biegi odpowiednio do osiąganej prędkości,

-wyłączać silnik, jeżeli zatrzymujesz się na dłużej niż minutę.

Przed wyruszeniem w drogę, trzeba przygotować:

-dokumenty - kartę motorowerową lub odpowiednie prawo jazdy, dowód

rejestracyjny, potwierdzenie zawarcia umowy OC,

-odpowiedni strój - kask z szybką ochronną lub dodatkowo okulary, w miarę możliwości jasne, błyszczące ubranie,

-pojazd - według informacji o obsłudze codziennej.

W bardzo skrótowej formie podałem zasadę działania niektórych elementów motoroweru i motocykla. O szczegółach dotyczących konkretnego modelu musisz przeczytać w publikacjach fachowych i w instrukcji obsługi.

---