I Zakres użyteczności publicznej obejmuje sektor finansów publicznych: rządowy: organy władzy publicznej: organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Państwowa Akademia Nauk oraz podlegle jej jednostki organizacyjne, inne jednostki organizacyjne, o których mowa w ustawie o finansach publicznych, a których organem założycielskim jest administracja rządowa; samorządowy: jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki organizacyjne, dla których organem założycielskim jest jednostka samorządu terytorialnego; ubezpieczeń społecznych: ZUS, KRUS, fundusze przez nie zarządzane, Istotą decentralizacji jest podział zadań i kompetencji, aby można było poprawić efektywność wykorzystywania środków finansowych. Przesłanki decentralizacji finansów publicznych: Nieracjonalność funkcjonowania sektora publicznego w państwie wysoko scentralizowanym, co oznacza, że podział środków finansowych na cele użyteczności publicznej przez scentralizowane władze nie odzwierciedlał potrzeb obywateli na danym obszarze. W państwie scentralizowanym praktycznie nie funkcjonował mechanizm kontroli wykonywanych zadań z zakresu użyteczności publicznej. Przy decentralizacji łatwiej ocenić i dostosować alokację środków finansowych do rzeczywistych potrzeb. 2. Przejmowanie przez sektor samorządowy szerszego zakresu zadań publicznych na skutek nieskuteczności tradycyjnej polityki regionalnej (makroekonomicznej). Polityka regionalna powodowała przenikanie środków z regionów bogatych do biednych, co tylko na pozór mogło się wydawać słuszne. 3. Procesy integracji europejskiej oraz zmniejszanie się roli państwa na rzecz układów międzynarodowych. Globalizacja wymusza wzrost konkurencyjnosci, wzmożoną wymianę dóbr, oraz elastyczność zarządzania środkami publicznymi. Stąd konieczność stworzenia aktywności wspólnot lokalnych i regionalnych, gdyż współpraca między krajami UE odbywa się generalnie na tym poziomie. 4. Zasięg terytorialny znacznej większości dóbr publicznych i dóbr społecznych, które są udostępniane przez sektor publiczny. O zasięgu terytorialnym sektora publicznego mówi się. gdy służy on głównie określonemu obszarowi, gdy podstawowa jego część jest skierowana na potrzeby ludności danego terenu. 5) rozwijające się w Europie od lat 70tych ruchy regionalne, skierowane przeciwko państwu centralistycznemu. Wspólnoty lokalne/ regionalne postrzegają przestrzeń życia codziennego jako użytkową identyfikacyjno- decyzyjną i dążą do prawa oceny własnego rozwoju. Biorą one pod uwagę czynniki jakościowe takie jak kultura, środowisko, dostęp do informacji. 6) pojawienie się w gospodarce światowej procesów decentralizacji, kształtowanie struktur o charakterze zespołowym na poziomie lokalnym. Układ terytorialny może stanowić życiodajne podłoże procesów innowacyjnych. 7) utrzymywanie się ujemnych różnic między dochodami a wydatkami publicznymi. Zmienia się charakter budżetów tzn. z liniowych przechodzi się do zadaniowych, gdzie podejmuje się próbę analizy i oceny efektywności wydatków publicznych, które stanowią podstawę podejmowania decyzji o alokacji środków publicznych, bądź podejmuje się działania ograniczające, racjonalizujące ponoszone wydatki publiczne. Ma to się przyczynić do zmniejszenia deficytu budżetu. Główne cele decentralizacji finansów publicznych związane są z dążeniem władz publicznych do: a. Ukształtowania modelu władzy i administracji publicznej, w którym decyzje dotyczące spraw publicznych byłyby podejmowane przez organy przedstawicielskie i wykonawcze wspólnot samorządowych, możliwie najbliżej miejsca ich realizacji b. racjonalnego i oszczędnego gospodarowania środkami publicznymi.

II Zakres zadań samorządu terytorialnego Gospodarka finansowa samorządu jest nastawiona na realizację zadań samorządu terytorialnego. Decentralizacja poprzez podział zadań ma przyczynić się do skutecznej realizacji tych zadań. Należy dokładnie precyzować te zadania i zakres jednostki, charakter, koszty, skąd te zadania wynikają. Działalność wszystkich jednostek samorządu terytorialnego uregulowana jest w konstytucji. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Ten zapis ma charakter organizacyjny, strukturalny i oparty jest na głębszych podstawach polityczno- prawnych. W odniesieniu do jednostki samorządu terytorialnego i modelu państwa nie występuje hierarchia polegająca na podporządkowaniu poszczególnym szczeblom; samodzielność poszczególnych jednostek samorządowych podlega ochronie sądowej (szczególnej ochronie podlega osobowość prawna). Występują trzy rodzaje jednostek samorządu terytorialnego: gmina; powiat; województwo. Każda został oparta o ustawę. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1998: gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, z punktu widzenia prawa stanowi ona wspólnotę samorządową, na którą składa się określone terytorium i jej mieszkańcy. Terytorium jest ściśle określone i zamieszkałe. Przynależność do gminy nabywa się przez zamieszkanie. dysponuje osobowością prawną, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność. Łączenie, podział i zmiana terytorium gmin, tworzenie, określenie siedzib następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów po konsultacji z mieszkańcami. O charakterze decyduje min.: terytorium- obszar; zasady naturalne i rzeczowe; ilość mieszkańców; charakter wykorzystywania terytorium; rodzaj wykonywanej pracy: gminy wiejskie i miejskie. Na terenie gminy mogą być tworzone jednostki pomocnicze, np. dzielnica, sołectwo, osiedle. O ustroju wewnętrznym gminy (jednostkach pomocniczych) decyduje Rada Gminy w statucie. Warszawa nie ma statutu. Jednostki pomocnicze służą uporządkowaniu struktury organizacyjnej; jest to jeden z elementów zarządzania finansami. Jednostki pomocnicze nie uzyskują samodzielności finansowej. O powierzchni jednostki pomocniczej i ich ilości decyduje ilość mieszkańców (miejskie) i obszar (wiejskie). Jednostki pomocnicze będą uczestniczyć w gospodarce finansowej poprzez zgłaszanie własnych planów finansowych oraz będąc dysponentami planów finansowych. Realizując zadania przyporządkowane gminie będzie dysponowała mieniem komunalnym. Mienie komunalne- własność oraz inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin lub ich związków, a także mienie innych komunalnych osób prawnych (przede wszystkim spółki kapitałowe jednostek samorządu terytorialnego lub inne spółki kapitałowe). Składnikiem mienia komunalnego, który daje największy zakres uprawnień jest prawo własności, które polega na tym, że gmina oraz inne osoby prawne mają w granicach określonych prawem przez ustawy korzystać z rzeczy ruchomych i nieruchomości zgodnie z charakterem społeczno-gospodarczym swego prawa (tylko na cele użyteczności publicznej) i w tych samych granicach mogą nimi rozporządzać. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje tworzenie związków ponadgminnych przez uchwałę odpowiednich gmin posiadających statut i osobowość prawną w celu realizacji zadań. Rada Gminy decyduje o wysokości cen i opłat oraz ustalania wysokości opłat za usługi komunalne oraz korzystanie z gminnych obiektów i urządzeń publicznych na terenie gminy. Są to ceny kontrolowane, a nie ustalane przez mechanizm rynkowy. Podstawowym celem jednostek samorządu terytorialnego jest ciągłe i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności. Nie może być to cena wygórowana. W określonych przypadkach gmina może tworzyć spółki prawa handlowego lub przystępować do nich (nawet gdy wychodzą poza sferę publiczną) z przyczyn spełnionych łącznie: niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządu na rynku lokalnym; występuje w gminie bezrobocie tak duże, że wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowane uprzednio różne działania nie doprowadziły do aktywacji gospodarczej i ożywienia rynku; zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki lub też rozporządzanie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową; posiadanie przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniami, działalnością doradczą, promocyjna, edukacyjną i wydawniczą jest działaniem na rzecz samorządu terytorialnego bądź innych spółek własnych potrzebnych dla życia gminy. O tym decyduje ustawa o gospodarce komunalnej z 20.12.1996 r. W pozostałych przypadkach zakaz prowadzenia działalności gospodarki komunalnej dochodowej wykraczającej poza sferę publiczną (interes społeczny na pierwszym miejscu). Za realizację zadań odpowiedzialne są organy gminy. Zadania bieżące- organ wykonawczy (wójt, burmistrz, prezydent miasta), wykonywane przez urząd gminy. Organizacje i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa uchwała Rady Gminy (w postaci regulaminy urzędu gminy). Urzędy mogą się między sobą różnić. Organ wykonawczy wykonuje uchwały Rady Gminy, zadania związane z przygotowaniem tych uchwał, określa sposoby wykonania, gospodaruje mieniem komunalnym, a przede wszystkim zajmuje się wykonaniem budżetu. W zakresie wykonywania zadań własnych podlega wyłącznie Radzie Gminy. Nie ma kompetencji zastępowania Rady Gminy. Zadania Rady Gminy są różnorodne, a kompetencje chronione prawem. Koncentruje się na wykonywaniu lokalnych usług publicznych, zagospodarowaniu przestrzennym, jak i na takich dziedzinach, które nie stanowią zadań własnych, ale są korzystne dla gminy (zadania zlecone). Nowe zadania mogą być ważne ze względu na misję, główny cel gminy, czyli podnoszenie jakości życia mieszkańców gminy- nowe miejsca pracy, rozwój lokalnej infrastruktury społeczno- technicznej, rozwijanie konkurencji na lokalnym rynku). Zadania gminy są wymienione a art. 7 ustawy o samorządzie gminnym. Jeśli nie wiadomo, kto wykonuje zadania -> gmina (zasada domniemania kompetencji).

III Powiat wykonuje zadania publiczne o wymiarze lokalnym tj. takie, których bezpośrednim adresatem jest obywatel - mieszkaniec określonej wspólnoty samorządowej - i które uzupełniają zadania publiczne gminy. Kompetencje samorządu powiatowego mają charakter taksatywny tzn., że wynikają one bezpośrednio z prawa . Sprawy nowe i nieregulowane prawem przysługują gminie. Zakres zadań publicznych wykonywanych przez samorząd powiatowy wynika w znacznej mierze z oceny dotychczasowych doświadczeń w działalności samorządu terytorialnego. Utworzenie samorządu powiatowego miało w założeniu przyczynić się do poprawy organizacji zarządzania poszczególnymi dziedzinami sektora publicznego. Podejście, które zastosowano przy określaniu zadań publicznych powiatu ( tzw. formułowanie zadań „od dołu”) , miało umożliwić samorządowi powiatowemu oddziaływanie na sfery życia publicznego o charakterze ponadgminnym w zakresie edukacji oraz sfery porządku i bezpieczeństwa publicznego. Utworzenie powiatu miało też sprzyjać jawności finansowania podstawowych dóbr publicznych i społecznych, co w rezultacie miało uruchomić procesy racjonalizacji struktur organizacyjnych powołanych do świadczenia tych dóbr oraz procesy racjonalizacji ponoszonych na nie wydatków publicznych. Przy tworzeniu jednostek samorządu terytorialnego trzeba wziąć pod uwagę: kryterium ekonomiczne, kryterium społeczne, kryterium geograficzne. Czynnik ekonomiczny jest fundamentem funkcjonowania jednostki samorządu terytorialnego. Istotne jest również określenie potencjału instytucjonalnego użyteczności publicznej jednostki. Obecnie mamy ponad 300 powiatów. Na jeden powiat składa się średnio 6-7 gmin. Funkcjonują także gminy na prawach powiatu. Organem stanowiącym i kontrolnym powiatu jest rada powiatu. Ma ona podobne kompetencje do rady gminy. Jej kadencja trwa 4 lata od dnia wyborów. Do wyłącznej właściwości rady powiatu w sprawach finansowych należy uchwalanie budżetu powiatu, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielania absolutorium zarządowi powiatu. Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu. W jego skład wchodzą starosta oraz od trzech do pięciu członków zarządu powiatu, w tym wicestarosta. Zarząd powiatu wykonuje zadania publiczne powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które tworzą wspólnie powiatową administracje zespoloną. W niektórych miastach na prawach powiatu funkcjonuje rada miasta i zarząd powiatu. Zakres zadań powiatu określa ustawa o samorządzie powiatowym, stanowiąca, że powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, określone ustawami, w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, kultury, kultury fizycznej i turystyki, gospodarki nieruchomościami, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody oraz rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej oraz zapobiegania klęskom żywiołowym i ich skutkom, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych . Do zadań dotyczących przeciwdziałaniu bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy należą m.in.: inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych, robót publicznych i szkoleń, inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz udzielanie pomocy bezrobotnym, podejmowaniu działalności na własny rachunek, udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy, współdziałanie z powiatowymi radami zatrudnienia w sprawach dotyczących ograniczenia bezrobocia, a zwłaszcza rozdziału i wykorzystania środków Funduszu Pracy oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Do zadań powiatu realizowanych jako zadania z zakresu administracji rządowej należy rejestrowanie bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy, przyznawanie i wypłacanie osobom uprawnionym zasiłków przedemerytalnych i świadczeń przedemerytalnych, poradnictwo zawodowe oraz wydawanie decyzji w sprawie umorzenia części pożyczki udzielonej z Funduszu Pracy , przy zastosowaniu algorytmu, który uwzględnia liczbę osób pobierających zasiłek, zapotrzebowanie na środki publiczne do realizacji zadań aktywnej polityki rynku pracy oraz zapotrzebowanie na roboty publiczne. Województwo, zgodnie z ustawą o samorządzie województwa, oznacza jednostkę samorządu terytorialnego oraz największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju powołaną w celu wykonywania administracji publicznej. W województwie jest przedstawiciel władzy centralnej - wojewoda mianowany przez prezesa rady ministrów jak i samorządowy sejmik województwa na czele z marszałkiem województwa. Organem wykonawczym jest zarząd województwa z przewodniczącym wybieranym przez sejm. Zasadniczym zadaniem samorządu województwa jest określenie strategii rozwoju województwa i prowadzenie polityki wewnątrzregionalnej. Województwo realizuje zadania z zakresu użyteczności publicznej, które są mu przypisane. Zadania te mają charakter taksatywny. Do najistotniejszych zadań publicznych wykonywanych przez samorząd wojewódzki należy zaliczyć zadania z zakresu: edukacji publicznej (szkolnictwo policealne, zakładanie i prowadzenie wyższych szkół zawodowych- kształcą na poziomie licencjata i inżyniera, promocji i ochrony zdrowia, kultury i ochrony jej dóbr, pomocy społecznej ( instytucje o zasięgu wojewódzkim), zagospodarowania przestrzennego i modernizacji terenów wiejskich, dróg publicznych (modernizacja, utrzymanie i ochrona dróg wojewódzkich), transportu, bezpieczeństwa publicznego, ochrony środowiska (Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska, który pochodzi z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska), gospodarki wodnej, przeciwdziałaniu bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Istotna rola województwa związana jest z przepływem środków finansowych między jednostkami samorządowymi a rządowymi. Województwo zajmuje się rozdziałem dotacji. Każda z jednostek samorządu terytorialnego dysponuje określonymi zasobami: zasoby naturalne, zasoby rzeczowe, zasoby finansowe, zasoby informacyjne, Zasoby finansowe tworzą podstawę funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Bez nich nie ma możliwości realizacji zadań. Potencjał finansowy powinien być zarządzany w taki sposób, aby stanowił podstawę rozwoju i funkcjonowania jednostki samorządu terytorialnego. Możemy mówić o dwóch modelach gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego: administrowanie finansami w obrębie gospodarki finansowej- model pasywny, opiera się na wydatkach w odniesieniu do dochodów, planowanie ma charakter cyklu rocznego i budżety lat następnych tworzone są w oparciu o budżet roku poprzedniego, gdzie następuje aktualizacja w oparciu o wskaźniki makroekonomiczne w szczególności o wskaźnik inflacji. zarządzanie strategiczne- zintegrowany proces kształtowania dochodów i wydatków w cyklu rocznym i wieloletnim z uwzględnieniem rachunku kosztów i korzyści przy wykorzystaniu instrumentu strategicznego zarządzania jednostki. Coroczne budżety są odzwierciedleniem polityki długookresowej i instrumentem jej realizacji. W Polsce dominuje model zarządzania administracyjnego, mimo że dąży się do zarządzania strategicznego. Z badań wynika, że jednostki samorządowe powinny wypracować strategie rozwoju, bo bez tego zarządzanie strategiczne nie może funkcjonować. 70% polskich gmin ma strategie rozwojowe. Sytuację taką wymusiło wejście Polski do Unii Europejskiej, gdzie pozyskanie pieniędzy z funduszy powiązane jest z posiadaniem strategii rozwojowych. Najgorsza sytuacja zarządzania finansami występuje w powiatach, gdzie jest najmniej środków pieniężnych i odczuwa się wyraźny niedostatek. W województwach wymagane są strategie województw. Opracowanie strategii powstaje na podstawie uchwały. Strategia rozwoju musi się charakteryzować następującymi elementami: diagnoza stanu istniejącego, wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozwoju, wytyczenie celi strategicznych i operacyjnych oraz zadań realizacyjnych, przeprowadzenie szacunku kosztów realizacji ustaleń strategicznych oraz priorytetów realizacji. W Polsce najczęściej nie jest prowadzona symulacja kosztów realizacji danej strategii. Często strategia staje się więc martwym dokumentem, gdyż nie wiadomo ile będzie kosztować jej realizacja. Podczas zmiany władz często też zmieniane są strategie, co prowadzi do marnotrawienia czasu i pieniędzy. Dana strategia powinna posiadać też mechanizm kontroli i monitorowania wykonania. Zarządzanie strategiczne winno mieć swoje odzwierciedlenie w wieloletnich planach finansowych. Programowanie budżetu: budżet zadaniowy, budżet od zera, budżet oparty na wskaźnikach efektywności, programowanie budżetowe, czyli wdrażanie zarządzania strategicznego w odniesieniu do działań bieżących zmierzających do poprawy spraw społecznych i wieloletnich działań. Programy te powinny określać dziedziny aktywności oraz źródła finansowania zadań na cały cykl.

IV Prawnofinansowe podstawy funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego wyznaczane są przez obowiązujące regulacje prawne. Podstawowe znaczenie maja przepisy określające źródła dochodów, zasady ustalania i przekazywania subwencji oraz dotacji celowych. Istotne znaczenie mają też normy prawne odnoszące się do zasad planowania środków publicznych, dysponowania nimi, oraz kompetencji organów samorządowych w tym zakresie. Normy prawnofinansowe są zróżnicowane. Część z nich wynika z przesłanek międzynarodowych, a część ma podstawy lokalne. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego- konwencja Rady Europy stworzona w 1985r, weszła w życie 01.09.88r. po ratyfikacji przez 4 państwa. Polska ratyfikowała ją 14.07.94r. Z punktu widzenia zasad finansowania samorządów lokalnych EKST stanowi że:

a. społeczności lokalne maja prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania własnych, wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w trakcie wykonywania swoich uprawnień. b część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić z podatków i opłat lokalnych, których wysokość społeczności te mogą ustalać w zakresie określonym ustawą. c. wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych im przez Konstytucję lub prawo d. systemy finansowe, na jakich opierają się zasoby pozostające do dyspozycji społeczności lokalnych powinny w miarę możliwości odpowiadać rzeczywistym zmianom zachodzącym w poziomie kosztów związanych z wykonywaniem przez samorząd lokalny przypisanych im zadań e. ochrona społeczności lokalnych finansowo słabszych wymaga zastosowania procedur mających na celu korygowanie nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów, a także kosztów jakie te społeczności ponoszą f. ze względu na prowadzone inwestycje, społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego w granicach określonych prawem Europejska Karta Samorządu Terytorialnego nie narzuca żadnych szczegółowych rozwiązań, ma ramowy i ogólny charakter. Wytyczne z niej wynikające mogą być różnie zastosowane. Europejska Karta Samorządu Regionalnego- przedmiotem jej regulacji jest samorząd na poziomie regionu. Wg niej region to taka część jednostki organizacyjnej, która znajduje się między rządem centralnym a samorządem lokalnym. EKSR wskazuje na potrzebę zagwarantowania samorządowym władzom lokalnym samodzielności finansowej poprzez wyposażenie ich we własne zasoby finansowe składające głównie z podatków i opłat. Regiony powinny mieć możliwość określenia wysokości podatków i opłat. Jeśli takie podatki nie istnieją, to powinny być upoważnione do ustalania dodatkowego % podatków nakładanych przez inne władze publiczne. Zasoby finansowe regionów powinny odpowiadać przypisanym zadaniom. EKSR wskazuje na potrzebę respektowania różnorodności i elastyczności źródeł finansowania regionów, które z kolei powinny sprzyjać prowadzeniu polityki uwzględniającej wzrost koniunktury. Przepisy regulujące system finansowy samorządu terytorialnego w Polsce są shierarchizowane: 1. Podstawowe, ustrojowe znaczenie ma Konstytucja, która w ogólny, ramowy sposób określa pozycja finansową samorządu w stosunku do państwa. a. jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań, gdzie dochodami są: dochody własne; subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Fundamentalna podstawa samodzielności jednostek samorządu terytorialnego to adekwatność środków finansowych do zadań. b. źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie, każda zmiana zakresu zadań i kompetencji samorządu terytorialnego ma przebiegać równolegle ze zmianami w podziale dochodów. c. zgodnie z art 168, jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się możliwość korzystania z prawa do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. 2. W ustawach są zawarte ogólne zasady gospodarki finansowej: a. ustawy o samorządzie gminnym/ powiatowym/ wojewódzkim regulują podstawowe kwestie gospodarki finansowej dotyczące budżetu (uchwalanie, procedurowanie, wykonanie, kontrola) oraz kompetencji władz lokalnych w zakresie budżetu. b. ustawa o finansach publicznych (dział 4) zawiera zasady planowania środków publicznych, dysponowania nimi, rodzaje form organizacyjno-prawnych, oraz zasady kontroli finansów publicznych. Zgodnie z tą ustawą gospodarka finansowa jest jawna. c. ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zawiera regulacje prawne określające szczegółowo: źródła dochodów oraz zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa. Ustawa to była wielokrotnie zmieniana, co miało na celu pełniejsze wdrożenie dyrektyw wynikających z EKST oraz EKSR. d. ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych ustala rodzaje i kryteria kontroli gospodarki finansowej i realizacji prawa zamówień publicznych w odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek świadczących usługi o charakterze publicznym. Podstawowym funduszem, w którym kumulowane są środki finansowe jest budżet jednostki samorządu terytorialnego. formy organizacyjno-prawne sektora samorządowego są takie jak w odniesieniu do sektora rządowego (reguluje to ustawa o finansach publicznych), z tym że organem powołującym/ likwidującym jest organ samorządowy. Są to: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, fundusze celowe. Realizują zadania przypisane do jednostek samorządowych. jednostka budżetowa: organy stanowiące określają nazwę, siedzibę, zakres działania i mienie przekazywane w użytkowanie, - brak osobowości prawnej, usługi świadczone dla ludności maja charakter bezpłatny, działa w oparciu o plan finansowy, związek z budżetem jest ścisły, tzn. wydatki pokrywane są z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, a dochody są do niego odprowadzane. zakład budżetowy: powoływany/ likwidowany uchwałą organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, gdzie określa się: przedmiot działania, źródła przychodów, przeznaczenie rozchodów, wyposażenie w środki obrotowe, mienie przekazane w użytkowanie, brak osobowości prawnej, usługi świadczone są odpłatnie, ale opłaty są regulowane tak, aby wszyscy mieszkańcy mogli z nich korzystać, działa w oparciu o roczny plan finansowy, rozliczenie z budżetem metodą wynikową ( straty pokrywa, a zysk zabiera budżet j.s.t.), łączne dotacje nie mogą przekroczyć 50% kosztów działalności, nie licząc wydatków inwestycyjnych. gospodarstwa pomocnicze: wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część jednostki budżetowej, tworzy/ likwiduje kierownik jednostki budżetowej za zgodą zarządu jednostki samorządu terytorialnego, działa w oparciu o roczny plan finansowy, rozliczenie z budżetem jest metodą wynikową, ale gospodarstwo pomocnicze ma prawo do zachowania 50% zysku, koszty działalności pokrywane są z dochodów, ale jest możliwość dotacji. środki specjalne: rachunki bankowe, na które odprowadzane są środki pieniężne ze ściśle określonych źródeł: *na podstawie uchwał organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, *z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, *z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd lub użytkowanie; środki specjalne przeznacza się na cele określone w uchwalane jednostki samorządu terytorialnego, na podstawie której je utworzono, środki specjalne funkcjonują w oparciu o plan finansowy. fundusze celowe: powoływane są tylko w drodze ustawy, więc jednostka samorządowa nie ma takiej możliwości. Gminny/ Powiatowy/ Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej- źródła finansowania to opłaty i kary z tytułu zmian w środowisku; mogą ubiegać się o dotacje z budżetu państwa, bądź o środki międzynarodowe; dobrowolne wpłaty zakładów pracy, darowizny osób fizycznych. Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym- gromadzi środki pieniężne na finansowanie zadań związanych z aktualizacją i utrzymaniem zasobów geodezyjnych oraz zakup urządzeń niezbędnych do jego prowadzenia. źródła finasowania to wpływy ze sprzedaży map, danych z ewidencji gruntów i budynków, opłat za czynności związane z uzgodnieniem usytuowania projektowanych sieci uzbrojenia. Ma charakter powiatowy i wojewódzki. Fundusz Zasobów Rolnych terenu- zajmuje się gospodarką zasobami rolnymi, a źródła finansowania to opłaty za przekształcenie terenu. Ma charakter powiatowy. Inne jednostki: a) w sferze ochrony zdrowia: wszelkie jednostki budżetowe zostały przekształcone w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej o osobowości prawnej i samodzielności finansowej. funkcjonują one na podstawie ustawy o ubezpieczeniu zdrowotnym. b) w sferze kultury: działają instytucje kultury na podstawie ustawy z 01.10.1991r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. IK działają w oparci o statut nadawany przez jednostki samorządu terytorialnego. Samodzielnie gospodarują nabytym mieniem, a koszty bieżącej działalności i zobowiązania pokrywają z własnych przychodów. Maja prawo do dotacji budżetowych, mogą otrzymywać darowizny. Jednostki samorządowe często, zamiast jednostek organizacyjnych, wykorzystują prywatno-prawne formy gospodarki finansowej, tzn. powierzają wykonywanie zadań z zakresu użyteczności publicznej sektorowi prywatnemu na podstawie umowy cywilno-prawnej. wybranie wykonawcy musi jednak być zgodne z ustawą Prawo zamówień publicznych. Sytuacja taka jest korzystna ponieważ: tam gdzie możliwe jest wykonanie zadań przez sektor prywatny, tam sektor publiczny tych zadań wykonywać nie powinien, lecz prywatny wspierać, wykonawców może być kilku, a wtedy pojawia się konkurencja i rośnie poziom świadczonych usług. Wybór form organizacyjno-prawnych leży w gestii jednostek samorządowych i powinien być dokonywany w oparciu o rachunek ekonomiczny.

V Budżet jest podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządowej. Pełna definicja znajduje się w ustawie o finansach publicznych w rozdziale IV. Budżet j.s.t. to roczny plan zawierający dochody i przychody oraz wydatki i rozchody. Zawiera on także przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków pomocniczych, plany przychodów i wydatków funduszy celowych. Budżet przyjmowany jest w formie uchwały. Uchwała budżetowa jest stosunkowo niewielka (2-4 str.). Budżet, o którym mówi ustawa to syntetyczne ujecie tego, co jest w projekcie budżetu. Projekt budżetu stanowi załącznik do uchwały budżetowej, więc budżet to uchwała budżetowa + załączniki. Budżet jest postrzegany jako: fundusz budżetowy- scentralizowany fundusz zasobów pieniężnych będących do dyspozycji; plan finansowy, który zawiera prognozę dochodów i przychodów, wydatków i rozchodów; norma prawna, która będzie dawała określone uprawnienia organom władzy wykonawczej i będzie nakładała pewne obowiązki zarówno na organy władzy wykonawczej, jak i uchwałodawczej. Budżet jest formalnym i finansowym planem działania, który umożliwia finansowanie działalności społeczności lokalnej przez określony okres, czyli konkretny rok kalendarzowy. Jest najważniejszym narzędziem zarządzania. Na jego podstawie następuje planowanie, organizowanie, kierowanie i kontrola finansów jednostek samorządu terytorialnego. Budżet może mieć postać krótką i zwięzłą (tylko uchwała) lub będzie dokumentem obszernym , złożonym z uchwały i załączników (to co było projektowane w budżecie+ opis stanu mienia j.s.t.). Uchwała budżetowa określa: podstawowe limity wydatków na dany okres budżetowy; podstawowe źródła dochodów i ich sumy. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych- jeżeli w wydatkach pojawiają się wydatki inwestycyjne to to musi się pojawić w załączniku. Rola budżetu: jako najważniejszy instrument zarządzania. Rola budżetu związana jest z tym, że ten budżet rozstrzyga o pewnych kwestiach natury prawnej, administracyjnej i politycznej. Z pkt. widzenia prawnego, budżet jest dokumentem, który musi być przyjęty w oparciu o obowiązujące normy prawne, które z kolei wynikają z przyjętych standardów na świecie. Dokument ten łączy nasze państwo z innymi państwami. Analiza budżetu pozwala odpowiedzieć na różne pytania, np. Jaką część PKB stanowią wydatki j.s.t.? lub Jaką część pieniędzy poszczególne państwo przeznacza na wydatki inwestycyjne? Tworząc budżet należy odpowiedzieć na kilka pytań natury prawnej, żeby można było przystąpić do konstrukcji budżetu: określić zakres odpowiedzialności poszczególnych urzędników w odniesieniu do budżetu, np. kto odpowiada za gromadzenie danych?, określić, jakie działania legislacyjne uprzednio należy podjąć, aby uchwalić budżet , np.; uprzednio uchwalić uchwałę dotyczącą podatków i opłat.; jak szczegółowe powinny być wytyczne potrzebne do przygotowania budżetu; wyraźnie określić procedurę budżetową- wynika ona z prawa, ale trzeba ją rozpisać w konkretnej j.s.t.; ustalić w jaki sposób i w jakim zakresie można dokonywać zmian uchwalonego budżetu; trzeba rozstrzygnąć na ile budżet może być niezrównoważony- nierównowaga może dotyczyć tego, że saldo jest ujemne lub dodatnie; trzeba rozstrzygnąć, jakie będą źródła pokrycia niedoboru, gdy mamy deficyt.; Budżet jako narzędzie sprawowania władzy - akt prawny umożliwiający kierowanie działalnością j.s.t. Samo układanie budżetu pomaga w planowaniu poszczególnych zadań, sterowaniu nimi i kontroli ich wykonania. Jeżeli wcześniej odpowiemy na pytania dotyczące, to możemy dobrze kierować działalnością j.s.t. Za pośrednictwem realizacji budżetu można kontrolować wydatki publiczne, sprawdzać ich zasadniczość, zapobiegać niewłaściwemu wykorzystaniu funduszy publicznych, a także zagwarantować właściwą realizację przyjętych w ustawie budżetowej celów. Budżet jest źródłem danych z dziedziny zarządzania i one są konieczne do efektywnego kierowania pracą samorządu. Bez informacji pochodzących z budżetu nie możemy odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób wykorzystywane są środki finansowe do realizacji zadań oraz jaki jest zakres realizacji podstawowych potrzeb społeczności lokalnej. Analiza danych- z budżetu możemy określić zadania, ustalić priorytety, a także dokonać oceny jakości i ilości wykonanej pracy. Daje to podstawy do ukierunkowania polityki lokalnej na nadchodzące lata. Plan budżetu na poziomie projektowania to plan przyszłego okresu. Polityczna rola budżetu: Budżet jest najważniejszym narzędziem lokalnej polityki socjalnej. Odpowiada na dwa najważniejsze pytania: na co idą pieniądze i skąd są brane na cele użyteczności publicznej. W budżecie zatem będą uwzględnione konsekwencje finansowe każdej decyzji podjętej przez radę. Budżet ustala rodzaje i poziom usług świadczonych na rzecz społeczeństwa lokalnego, jest tym środkiem, który umożliwia rozliczanie radnych, organów wykonawczych i kierowników jednostek organizacyjnych z ich działalności. Wszystko to jest możliwe dzięki temu, że elektorat ma możliwość wykorzystywać zasadę jawności- dotyczy zarówno tworzenia jak i realizacji budżetu. A więc budżet jest najważniejszym środkiem łączącym władzę lokalną ze społecznością lokalną. To jak będzie uchwalany budżet- priorytety w nim ustalane i realizowane przez społeczność lokalna będzie decydowało, czy władza lokalna będzie pozytywnie oceniana i czy przetrwa na następną kadencję. Projektujący budżet powinni się starać, aby jak najwięcej informacji docierało do społeczności na ten temat. Mamy tu do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym. Wzajemny przepływ na samorządność i współudział obywateli w procesie zarządzania. Nie ma budżetów niepolitycznych. Są odzwierciedleniem politycznego układu w państwie, tendencji politycznych w nim panujących, w szczególności zawierają postulaty tych, którzy aktualnie rządzą. Zasady budżetowe: Zasady budżetowe to pewien katalog postulatów wypracowanych przez naukę finansów i ekonomię dobrze skonstruowanego budżetu. Ten katalog zasad został unormowany przez prawo i znalazło w nich odbicie. Te normy prawne odnoszące się do zasad budżetowych zawarte są w ustawie o finansach publicznych i ustawie o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Zasady budżetowe: równowagi budżetowej: Zasada ta mówi, że w budżecie wydatki równają się dochodom. Ustawa o finansach publicznych pozwala uznać budżet za zrównoważony, jeżeli w ustawie/ uchwale wskazane będą realne źródła pokrycia niedoborów. Źródłem pokrycia niedoboru mogą być: nadwyżki z lat ubiegłych, różnego rodzaju pożyczki i kredyty, przychody pochodzące z emisji i sprzedaży papierów wartościowych, samoopodatkowanie mieszkańców. Jednakże ustawa o finansach publicznych w art. 114 wprowadza pewne ograniczenia. Ogólne ograniczenie: łączna kwota długu j.s.t. na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. Poziom długu publicznego j.s.t., a w państwie do PKB. Przekroczenie poziomu 60 % lub zbliżenie się do niego rozkłada obowiązek wdrożenia procedur ostrożnościowych i sankcjujących, które wynikają z ustawy o finansach publicznych. Szczegółowość ma bardzo duże znaczenie, bo to nakłada na organ wykonawczy przy realizacji budżetu skrupularne wykonanie budżetu, by pieniądze były przekazywane według rygorów określonych w ustawie budżetowej. roczności: sformułowana w art. 130. Mówi, że budżet jest to roczny plan finansowy. Wynika z tego, że po upływie roku budżetowego (czyli z dniem 31 grudnia) niezrealizowane kwoty planowanych wydatków budżetowych wygasają. Stąd mogą powstać nadwyżki w budżecie. Są wyjątki od tej zasady: z upływem roku budżetowego nie wygasają wydatki, których planowanym źródłem finansowym są przychody pochodzące z kredytów zagranicznych oraz środki, które pochodzą ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi. uprzedniości: Art. 122 ustawy o finansach publicznych. Nakazuje, że budżet winien być uchwalony przez organ uchwałodawczy do końca roku poprzedzającego rok budżetowy (czyli do końca grudnia), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31.03 roku budżetowego. Nakłada to na organ władzy lokalnej określony harmonogram. Projekt budżetu musi być najpóźniej przedłożony radzie do 15 listopada. To jest termin obligatoryjny, więc może być zmieniony wyłącznie drogą ustawową, co wynika z art. 121 ustawy o finansach publicznych. Kiedy budżet nie zostanie uchwalony do 31.12 podstawy gospodarki finansowej j.s.t. stanowi przedłożony projekt, ale ten stan może Trwać najdłużej do 31 marca. Jeżeli do tego okresu nie zostanie podjęta ustawa budżetowa to obowiązek sporządzenia budżetu spoczywa na RIO i będzie to tak zwany budżet min., który będzie obejmował ustawowe źródła i będzie się ograniczał do realizacji zadań własnych i zleconych ustawami. A dla j.s.t. nieuchwalenie budżetu grozi zarządem komisarycznym. jedności: Wskazuje na budżet jako podstawę gospodarki finansowej (art. 109 u.of.p.), co określa pozycję budżetu jako aktu podstawowego, najważniejszego, a nie aktu ubocznego. Zasada jedności rozpatrywana jest w ujęciu formalnym i materialna. W ujęciu formalnym jest to postulat sporządzenia budżetu w postaci jednego dokumentu prawnego (ustawa + załączniki). Jedność materialna określana jest jako zasada niefunduszowania. Oznacza to postulat przeznaczenia całości dochodów na pokrycie całości wydatków. Oznacza to, że dochody budżetowe mają przeznaczenie ogólne a nie są z góry związane z określonymi zadaniami finansowymi z budżetu. Pozwala to na ustalanie innych priorytetów w budżetach kolejnych lat. Jeżeli zadanie ma charakter zlecony, to finansowanie zadań opiera się o fundusze zleceniodawcy. ale rozliczenie z tych zadań dokonuje się poza budżetem (kolejny załącznik-> charakter zadań, źródła finansowania + rozliczenie). zupełności= powszechności: Zgodnie z ta zasadą wszystkie dochody i wydatki muszą znaleźć odzwierciedlenie w budżecie. Nakłada to na organy realizujące budżet obowiązek dochodzenia kwot wyznaczonych w budżecie oraz obowiązek ponoszenia wydatków zgodnie z zapisem budżetu. szczegółowości- specjalizacji: Bardzo mocno związana z zasadą przejrzystości. Wg tej zasady wszystkie dochody i wydatki, przychody i rozchody budżetu gmin muszą być w określony sposób sklasyfikowana. Zasady tej klasyfikacji budżetu określa rozporządzenie Ministra Finansów. Klasyfikacja wydatków budżetu państwa a gmin jest nieco inna. Budżet państwa jest szerszy w klasyfikacji państwowej. Klasyfikacja wydatków j.s.t.: działy, rozdziały i paragrafy. Działy odpowiadają podstawowym działom gospodarki. Rozdziały odpowiadają określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych, np. dział oświata-> szkoły podstawowe, średnie, wyższe. Ta klasyfikacja budżetu jest oznakowana za pośrednictwem określonego symbolu cyfr, np. oświata 800, 20 szkoły wyższe, 3- odpowiada kreślonym źródłom dochodów lub wydatków budżetowych. jawności: Związana z ustawą o finansach publicznych. Wymóg jawności spełniony jest przez jawność debaty budżetowej w opublikowaniu uchwał budżetowych oraz sprawozdania z wykonania budżetu. Jawność sprowadza się do konieczności przedstawienia pełnego wykazu kwot dotacji celowych. A oprócz tego władza lokalne mają swobodę, jak ujawniać wiadomości o gospodarce budżetowej. Formy muszą być dostosowane do percepcji społeczności lokalnej. Prezentacja danych powinna być prosta, przejrzysta i czytelna dla społeczności, samodzielności finansowej: J.s.t. prowadzi gospodarkę finansową samodzielnie na podstawie budżetu. Samodzielność gospodarki finansowej j.s.t. może bronić na drodze sądowej zarówno przed NSA, jak i sądami powszechnymi. ale samodzielność finansowa nie oznacza, że ten budżet może być niezgodny z prawem- ma być samodzielny w granicach prawa.

VI Cykl budżetowy a procedura budżetowa. Cykl budżetowy- okres/ czas, który zaczyna się od tworzenia projektu budżetu a kończy rozliczeniem z jego wykonania. Cykl budżetowy jest okresem dłuższym niż 1 rok, ponieważ obejmuje czas projektowania i rozliczania się z niego. Trwa on około 2 lat. Procedura budżetowa- tryb postępowania związany z przygotowaniem projektu budżetu, jego uchwaleniem, realizacją i kontrolą oraz sprawozdawczością z jego wykonania; prawo przesądza jak gospodarka budżetowa ma być prowadzona; procedura budżetowa także trwa ok. 2 lat. Terminy w procedurze budżetowej są określone przez prawo. Terminy odnoszące się do gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego nie pokrywają się z terminami w gospodarce finansowej państwa, terminy te zazębiają się. Gminy maja własne dochody i dochody transferowane przez państwo, dlatego ważne dla niej są terminy w gospodarce finansowej państwa. Procedura budżetowa opisana jest w dziale IV ustawy o finansach publicznych. Procedura budżetowa składa się z czterech faz: Przygotowywanie projektu- rozpoczyna się po przyjęciu sprawozdania z wykonania budżetu roku poprzedniego ok. 30 kwietnia. Wyróżniamy dwa rodzaje gospodarki budżetowej: budżet liniowy- jest kontynuacją budżetu roku poprzedniego; uwzględniając sytuacje w kraju budżet ten kontynuuje budżet ubiegłoroczny; badane są wskaźnik wzrostu PKB, wskaźnik wzrostu cen (inflacji), wskaźnik wzrostu i spadku bezrobocia, wskaźnik wzrostu płac, budżet zadaniowy- wynika z zadań, które jednostka budżetowa ma realizować; w tym przypadku nad każdym kolejnym budżetem trzeba pracować od początku; nie może powstawać w oderwaniu od otoczenia konstruuje się go dość wcześnie rozpisując konkretnie zadania; wyznacza się osoby odpowiedzialne za zadanie, terminy, koszty. W budżecie tym musimy określić jaka część środków zostanie przeznaczona na działania bieżące a jaka na inwestycje. Budżet zadaniowy co rok opracowywany jest od początku, wymaga więc zaangażowania ludzi, sprawnego kierownictwa, czasu, stworzenia odpowiednich warunków pracy. Projekt budżetu jednostek samorządu terytorialnego przygotowuje organ wykonawczy. Projekt powinien uwzględniać wskazówki organu uchwałodawczego. Zanim powstanie projekt budżetu muszą powstać projekty uchwał okołobudżetowych. Projekt budżetu musi uwzględniać te uchwały. Przygotowany projekt musi zawierać: informacje o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego (przeznaczenie mienia, jego wartość), jakie będą źródła pokrycia niedoboru budżetowego, jeśli budżet przewiduje salda debetowe Przedstawienie projektu następuje do 15 listopada, jest to termin ostateczny. Projekt jest przedkładany radzie oraz regionalnej izbie obrachunkowej, która wydaje opinię na jego temat. uchwalanie budżetu- powinno trwać do 31 grudnia, wyjątkowo (w określonych sytuacjach) uchwalanie budżetu może trwać do 31 marca roku bieżącego. Projekt budżetu wraz załącznikami przekazywany jest do zaopiniowania wszystkim komisjom. Posiedzenia komisji powinny się odbywać w ciągu 14 dni od dnia dostarczenia projektu. Jeżeli komisja uważa, że powinna otrzymać więcej pieniędzy, to musi wskazać źródła finansowania zadań. Zebranie opinii komisji jest podstawą do stworzenia ostatecznej wersji projektu. Ostateczna wersja projektu formułowana jest w formie zwartej i przekazywana organowi, który go sporządził. Organ wykonawczy w ciągu 7 dni winien nanieść zmiany do projektu budżetu wynikające z propozycji rady. Jeżeli organ nie uwzględnia zdania rady, musi uzasadnić swoje stanowisko pisemnie. Samo uchwalenie budżetu następuje po przejściu wyżej wymienionych czynności. Projekt budżetu i projekt uchwały budżetowej sporządzane są przez organ wykonawczy i przedstawiane na posiedzeniu plenarnym. Prawo stanowi jak posiedzenie plenarne powinno wyglądać: odczytanie projektu uchwały budżetowej wraz z uzasadnieniem: odczytanie opinii komisji stałych, komisji budżetu i finansów oraz wniosków radnych, odczytanie opinii regionalnej izby obrachunkowej, odczytanie opinii organu wykonawczego w odniesieniu do wniosków zgłoszonych przez komisje oraz do opinii regionalnej izby obrachunkowej, dyskusja nad opiniami oraz zgłaszanie wniosków i poprawek, głosowanie w sprawie przyjęcia uchwały budżetowej. W uchwale zawarte są: ogólna kwota dochodów z wyszczególnieniem według ważniejszych źródeł, ogólna kwota wydatków z wyodrębnieniem wydatków na zadania własne i zadania zlecone a także na wydatki bieżące i wydatki inwestycyjne, kwota rezerwy budżetowej- nie może wynosić więcej niż 1% planowanych wydatków budżetowych, kwota przychodów i rozchodów związane z finansowaniem niedoboru lub rozdysponowywaniem nadwyżki budżetowej, ogólna kwota wpłat jednostek organizacyjnych działających na terenie jednostki samorządu terytorialnego, ogólna kwota dotacji dla innych podmiotów z podziałem kwot dla poszczególnych podmiotów, zestawienie środków stanowiących rezerwę celową, przy czym nie może ona przekroczyć 5 % wydatków budżetu, zestawienie środków finansowych przekazywanych do dyspozycji sołectw, dzielnic i osiadli, limity wynagrodzeń osobowych w poszczególnych działach klasyfikacji budżetowej, jakie są uprawnienia organu wykonawczego w zakresie dokonywania zmian w budżecie. Załączniki do uchwały budżetowej: poszczególne źródła dochodów, szczegółowe uzasadnienie poszczególnych wydatków, plan inwestycyjny, informacje o stanie mienia komunalnego, informacje o stanie zobowiązań z tytułu papierów wartościowych, kredytów i poręczeń, plany finansowe jednostek pomocniczych. Realizacja budżetu Jeśli budżet nie jest uchwalony do 31 grudnia, to gospodarkę finansową prowadzi się w oparciu o projekt budżetu. Jeżeli do 31 marca budżet nadal nie zostanie uchwalony, to do 30 kwietnia regionalna izba obrachunkowa narzuca budżet jednostce samorządu terytorialnego. Organizuje się wtedy nowe wybory, gdyż osoby sprawujące władze nie robią tego prawidłowo.

VII Realizacja budżetu Jeśli budżet nie jest uchwalony do 31 grudnia, gospodarkę finansową prowadzi się w oparciu o projekt budżetu. Jeśli do 31 marca nie zostanie on uchwalony, to do 30 kwietnia regionalna izba obrachunkowa narzuca budżet jednostce samorządu terytorialnego. Organizuje się wtedy nowe wybory. Za realizację budżetu odpowiada zawsze organ wykonawczy oraz jednostki organizacyjne takie jak: urząd gminy/ starostwo/ urząd marszałkowski. Ich forma organizacyjno-prawna to jednostka budżetowa. inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych. Przykładowa struktura organizacyjna gminy: Rada gminy: Komisje stałe: komisja rewizyjna, komisja budżetu, oświaty i rolnictwa. Jednostki organizacyjne: GOPS, ZEASZ, szkoły posdstawowe, gimnazja .Komisja doraźna: komisja statutowa. Wójt: Zastępca Wójta, Skarbnik, Sekretarz, Referaty: referat budżetu i finansów, referat inwestycji. Samodzielne stanowiska ds.: organizacyjnych, kadr, spraw niejawnych, obsługi organów gminy, wojskowych, ewidencji ludności, dowodów osobistych oraz spraw z zakresu kancelarii tajnej, obrony cywilnej, ochrony pożarowej i spraw gospodarczych, oświaty, informatyki, obsługi prawnej, obsługi porządkowej. Struktura organizacyjna gminy zależy od wielości zadań, ich złożoności. Skarbnik odpowiada za gromadzenie dochodów ze źródeł wymienionych w uchwale budżetowej, w określonych wysokościach i terminach. Pomagają mu w tym osoby zatrudnione w referacie budżetu i finansów. Dotyczy to zarówno dochodów własnych, jak i transferowanych. W stosunku do dochodów własnych, trzeba prowadzić odpowiednią politykę lokalną. Może ona wynikać z prawa już obowiązującego, bądź bieżąco uchwalanego np. w związku z wnioskiem podatnika o umorzenie podatku. Zapada wówczas decyzja administracyjna, gdy jest przychylna, to ma wpływ na zapisy uchwały budżetowej, gdyż pojawia się kolizja z nimi. Pobór dochodów musi być realny, tzn. taki, aby była możliwość przestrzegania go. Organ I instancji jest zobowiązany do egzekwowania dochodów od płatników zalegających z płatnościami, które na mocy obowiązującego prawa jednostce samorządu terytorialnego się należą. Jeżeli podczas realizacji budżetu zajdą okoliczności uniemożliwiające jego realizację w pierwotnym kształcie, to organ wykonawczy ma obowiązek wystąpić z wnioskiem o nowelizację budżetu. Trzeba przedłożyć projekt budżetu, musi się odbyć proces legislacyjny taki, jak przy normalnym uchwalaniu budżetu. Wydatki muszą być poniesione na zadania uwzględnione w budżecie w uchwalonej wysokości. W obrębie działów organ wykonawczy może, gdy jest to uchwalone w budżecie, mieć pewien zakres uprawnień, możliwość dokonywania korekty. Wydatki inwestycyjne są istotne, ponieważ bez nich nie ma rozwoju. Organ wykonawczy ma obowiązek ich kontroli, monitoringu, czy przeznaczone są na zadania uwzględnione w budżecie, czy przestrzegane są przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych, czy dotrzymywany jest harmonogram. Rozliczenie z wykonania budżetu Sprawozdanie z wykonania budżetu przygotowuje organ wykonawczy. Musi być ono rozpatrzone do 30 kwietnia po roku sprawozdawczym, kończy się podjęciem decyzji o absolutorium z wykonania budżetu. Nie odnosi się ono do całokształtu działań organu wykonawczego, jedynie dotyczy rozpatrzenia i oceny wykonania budżetu. Absolutorium- akt organu nadzorczego, najczęściej wybieranego, który zwalnia organ podporządkowany od odpowiedzialności za wykonanie powierzanych zadań. Brak udzielenia absolutorium oznacza dymisję organu, który go nie otrzymał. Art. 15 ustawy o finansach publicznych wprowadza obowiązek składania przez jednostki samorządu terytorialnego, sprawozdań z gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Szczegółowe zasady sprawozdawczości uregulowane są w : ust. z 29 XI 1994r. o rachunkowości, Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 XII z 1998r. w sprawie zasad i terminów sporządzania sprawozdawczości budżetowej. Zasady sporządzania sprawozdań finansowych: a. zrozumiałość- sprawozdanie zrozumiałe dla użytkowników b. istotność- do wiadomości podane istotne zdarzenia, które będą przydatne na przyszłość c. wiarygodność- wolne od błędów i stronniczości, wiernie prezentujące zaistniałe zdarzenia, przewaga treści nad formą, ostrożność wyceny, konkretność d. porównywalność e. ciągłość- np. bilans zamknięcia jednego roku, jest bilansem otwarcia roku następnego Sprawozdawczość będzie przedmiotem kontroli przez regionalne izby obrachunkowe. Sprawozdawczość budżetowa ma również miejsce w trakcie jego wykonywania np. miesięczne, kwartalne, za I pół roku W sprawozdaniu z wykonania budżetu mają się znaleźć załączniki z wykonania zadań zleconych. Budżet powinien być zrealizowany w sposób: celowy (cel został osiągnięty), rzetelny (wydatki księgowo udokumentowane), gospodarny (dołożono wszelkich starań, aby cel był jak najlepiej osiągnięty).

VIII Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego Ustawa z 13.XI.2003 r. o dochodach j.s.t. omawia dochody gmin, powiatów i województw. Jest to akt prawny nowy, ale wg złożeń nie jest jeszcze ostateczny. Jego obowiązywanie ma dotyczyć roku 2004-2005, a w 2006 przewiduje się nowe regulacje w tym względzie. Problematyka dochodów j.s.t. ciągle podlega zmianom, ni pozwala to prowadzić stabilnej polityki. Proces decentralizacji finansów zaczął się w 90, pogłębił się w 95 i trudno dokonać logicznego, stabilnego procesu, jakim jest decentralizacja. Dokonuje się na podstawie prób i błędów tworzenie ustaw o dochodach j.s.t. Wiele problemów dotyczących zasilania j.s.t. musi być weryfikowanych w praktyce. Ważne, aby były środki na realizację zadań własnych. J.s.t. powinny otrzymywać nie mniej środków finansowych na realizację zadań własnych nie mniej niż było przeznaczone w budżecie państwa. Żeby to wcielić w życie trzeba sprawdzić, czy jednostki w praktyce są w stanie za te środki zrealizować przypisane im zadania. Ta metoda w literaturze nazywa się metodą historyczną- przenoszenie z budżetu państwa do budżetu j.s.t. opiera się o analizie, które z zadań przekazano jednostce, jakie środki przekazano i rolą państwa jest zabezpieczenia środków jako dochodów do zrealizowania zadań. Ta metoda jest do dziś aktualna. Weryfikuje się czy ta metoda historyczna nie zuboży j.s.t. Poza tą metodą w koncepcji podziału środków między państwo a j.s.t. bierze się inne aspekty decentralizacji. J.s. mają różne zadania- mają przypisane zadania własne i przypisane ustawami (zadania obligatoryjne są identyczne dla wszystkich). Koszt realizacji tych zadań w różnych j.s.t. może być różny. Wynika to z faktu, iż j.s.t. są rozrzucone w różnych częściach kraju, dysponują różnymi zasobami. Mieszkańcy mają różne oczekiwania i wymagania, więc standard świadczonych usług w ramach realizacji zadań może być różny. Rolą i zadaniem państwa jest dążenie, aby w skali całego kraju można było dokonać standaryzacji usług i określenia optymalnego w danym okresie rozwoju społeczno- gospodarczych świadczonych usług na miarę wyrównanym poziomie. Stąd w koncepcji podziału między państwem a j.s.t. pojawił się element zasilania w postaci subwencji o charakterze wyrównawczym. Decentralizacja przewiduje przepływ środków finansowych od j.s.t. silniejszych pod względem ekonomicznym do jednostek słabszych. Ma to umożliwić realizację zadań ze sfery użyteczności publicznej na miarę wyrównanym poziomie. To musi być realizowane w długim horyzoncie czasowym, a nie w ciągu roku i nie tylko przy pomocy tego jednego narzędzia. To wynika z ogólnych przesłanek polityki państwa, aby ludziom w jednym państwie żyło się jednakowo, mają być takie same standardy życia. Zasady podziału, na podstawie których są przekazywane środki są dyskusyjne. Gminy, gdy przekraczają przeciętny wskaźnik dochodowości o 150 %, to przekazują pieniądze do tej wspólnej kasy subwencji; w powiatach 110%. Drugie kryterium decentralizacji związane z wyrównywaniem poziomu gospodarczego między j.s.t. - tu mamy do czynienia z przepływem środków od najlepszych ekonomicznie do najsłabszych. Związane z analizą kosztów wykonania zadania. Biorąc pod uwagę dochodowość słabsze jednostki mogą nie udźwignąć kosztów realizacji. Trzecia metoda decentralizacji- metoda kosztowa - opiera się na wyliczaniu kosztów w związku z realizacją zadań, opracowana na w oparciu o wyraźnie sprecyzowane parametry, które mają zabezpieczyć realizację zadania na przeciętnym poziomie. Posłużono się zabezpieczeniem o charakterze zadaniowym lub uzupełniającym (związane z ponoszeniem stałych kosztów). Koszt świadczonych usług zależy od ilości mieszkańców- im więcej mieszkańców tym koszt jest niższy. Zadania muszą być realizowane w ściśle określonych standardach, więc potrzebna jest taka sama suma pieniędzy dla każdej j.s.t. Biorąc pod uwagę dochodowość j.s.t. rolą decentralizacji było zabezpieczenie środków j.s.t, aby standardy były osiągnięte. W Polsce obowiązuje system mieszany finansowania j.s.t. Dobrze by było, gdyby każda j.s.t. miała określone źródła dochodów własnych. Regulacja prawna ściśle określa źródła dochodów określone jako źródła własne. Pochodzące z danin publicznych i majątku ma przede wszystkim gmina, dochody własne w ograniczonym zakresie ma już powiat i województwo. W zakresie powiatu dochodami własnymi są: wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu uiszczane na podstawie odrębnych przepisów; dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe i gospodarstwa pomocnicze powiatowych jednostek budżetowych; dochody z majątku powiatu; spadki, zapisy, darowizny na rzecz powiatu; dochody z kar pieniężnych i grzywien określone w odrębnych przepisach; 5% dochodów uzyskanych na rzecz budżetu państwa; odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat; odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu; inne odsetki; dotacje z budżetu innych j.s.t.; inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów; udziały w podatkach dochodowych: od osób fizycznych zamieszkałych na obszarze powiatu (co wynosi 10,25%) i osób prawnych mających siedzibę na terenie powiatu (1,4%). Gmina ma najwięcej przypisanych dochodów własnych z tytułu określonych podatków i usług. Powiat nie ma żadnego władztwa podatkowego, najbardziej pewnym źródłem dochodów są udziały w podatkach i opłatach. Województwo: nie ma prawa pobierać żadnego podatku i opłaty publicznej; ma zagwarantowane udziały w podatkach dochodowych, ale innym % udziale gmina i powiat: 1,6% od osób fizycznych i 15,9% od osób prawnych; struktura dochodów własnych jest uboga. Temat podziału podatków między j.s.t. na różnych szczeblach jest ciągle dyskutowany. Dochody z podatku dochodowego są dzielone między państwo a j.s.t., ponieważ to władza państwowa decyduje o skali podziału. Dochody własne j.s.t. nie zabezpieczają realizacji zadań przypisanych jako obligatoryjne, dlatego są subwencje i dotacje. Subwencja wiąże się z sytuacja państwa: wzrost/ spadek PKB, który wpływa na ogólną dochodowość; wzrost/ spadek bezrobocia; skala wypłat z zakresu pomocy społecznej; dochodowość w gminie na 1 mieszkańca; rozmiary j.s.t., a przede wszystkim gęstość zaludnienia. Te kryteria są bardzo różne i przez to nieostre i mogą być różnie interpretowane. art,. 21 nie rozstrzyga kwestii subwencji wyrównawczych. Ustawa też nie rozstrzyga o rozmiarze subwencji (w drodze rozporządzenia Ministra finansów). Subwencja- transfer środków finansowych z budżetu państwa do budżetu j.s.t. Jest to specyficzne źródło zasilania charakteryzujące się odrębnymi cechami nie występującymi w innych źródłach: brak powiązania z celem, na jaki ma być przeznaczona; w miarę zobiektywizowana metoda ustalania kwot subwencji ogólnej dla wszystkich j.s.t.; obligatoryjny charakter- co oznacza, ze w zakresie określonym ustawami są j.s.t. gwarantowane; bezzwrotny charakter, a jedynie w przypadkach, gdy j.s.t. otrzymała niezależną kwotę subwencji ogólnej kwota ta podlega zwrotowi do budżetu państwa. Subwencje nie są jednorodne pod względem konstrukcji prawno finansowej. Jedna z subwencji ma charakter wyraźnie zadaniowy- subwencja oświatowa. Rozmiar tej subwencji wyraźnie zależy od kształcenia jednego ucznia w szkole określonego typu. Świadczy to o tym, że edukacja jest jedną z głównych pozycji w Polsce. Wskazanie nowych zadań do realizacji przez j.s.t. wymaga wskazania środków na ich realizację. Zapis w KRP daje możliwość ubiegania się o środki od władzy rządowej. Ta subwencja ma charakter zadaniowy, nie oznacza to jednak, że środki te muszą być bezwzględnie wykorzystane na realizację zadań oświatowych, ale trzeba wykonać zadanie. Obecnie kwota tej subwencji jest ustalana corocznie w ustawie budżetowej. Można wskazać wady dotyczące subwencji, ale subwencje jako ogólna forma zasilania finansowego jednostki spełnia 2 zasadnicze funkcje: wyrównawczą- polega na przeciwdziałaniu utrwalania i pogłębiania się dysproporcji terytorialnych z zakresu i poziomu usług publicznych w finansowaniu ze środków publicznych; stymulującą- polegająca na wspieraniu działań organów j.s.t. w zakresie podnoszenia konkurencyjności wspólnot samorządowych. Z istoty samorządu wynika, że poza zadaniami obligatoryjnymi j.s.t. do zadań władzy należy tworzenie dogodnych warunków do dynamicznego rozwoju gospodarczego. Aby ten cel był osiągnięty państwo powinno wspierać inicjatywy gospodarcze władz samorządowych. Znaczenie subwencji w finansach samorządowych w krajach o rozwiniętej samorządowości i reprezentujące model gospodarki rynkowej: subwencje ogólne stanowią istotne znaczenie źródło finansowania j.s.t. Subwencja jest zgodna z EKST art. 9- ochrona społeczności lokalnych finansowo słabych wymaga działań wyrównawczych.

IX Subwencje ogólne gmina: wyrównawcza, równoważąca, oświatowa; powiat: wyrównawcza, równoważąca, oświatowa; wyrównawcza, oświatowa, regionalna. Subwencje wyrównawczą otrzymują jednostki najsłabsze ekonomicznie. Należy ustalić mechanizm wyrównywania dochodów: pionowy- oparty na środkach publicznych przekazywanych z budżetu państwa do poszczególnych szczebli sektora samorządowego; poziomy- zakłada redystrybucje środków publicznych między jednostkami tego samego poziomu sektora samorządowego; mieszany- część środków transferowana jest z budżetu państwa a część pochodzi z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Początkowo w Polsce funkcjonował system pionowy. Ustawa z listopada 2003 roku tworzy system mieszany i zwiększa jego umocowanie. Przekazywanie subwencji ogólnej polega na powiązaniu systemu subwencjonowania budżetu samorządowego z bieżącą sytuacją makroekonomiczna. Przewidziane jest uwzględnienie takich wskaźników ekonomicznych jak: poziom PKB w regionie, stopa bezrobocia. W ramach zasad przekazywania subwencji ogólnych część kwot dla jednostek samorządu terytorialnego pochodzi z wpłat dokonywanych przez najbogatsze gminy, powiaty i województwa oraz bezpośrednio z budżetu państwa. Obecnie jest to więc system mieszany w odniesieniu do wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Subwencje są zagwarantowane prawem, można więc dochodzić odsetek na drodze sądowej. Ustalono kryteria do wyliczenia kwot subwencji, jednostki tego samego poziomu są równorzędne przy przyznawaniu subwencji. Subwencja wyrównawcza pochodzi z budżetu państwa i dla gminy stanowi ją kwota podstawowa + kwota uzupełniająca Do obliczenia subwencji wyrównawczej potrzebne jest ustalenie dwóch wskaźników: G i Gg. Wskaźnik G oznacza podstawowe dochody podatkowe danej gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wskaźnik Gg to wskaźnik obliczany dla wszystkich gmin w kraju, który ustalić należy w ten sposób, że dochody podatkowe wszystkich gmin dzieli się przez liczbę mieszkańców kraju. W efekcie uzyskujemy jeden wskaźnik ogólnopolski i tyle wskaźników G ile gmin. Subwencje wyrównawcza otrzymują gminy, których wskaźnik G jest mniejszy od 92% wskaźnika Gg. Jeśli gmina ma wskaźnik G w granicach 92-150% Gg to nie ma podstaw do otrzymania subwencji wyrównawczej, ale też nie musi wpłacać pieniędzy do budżetu. Gminy starają się wykazywać jak najmniejsza dochodowość z tytułu podatków i opłat, tak aby ich G nie przekraczało 150% Gg. Kwota uzupełniająca zależy od gęstości zaludnienia w Gm Inie w stosunku do gęstości zaludnienia w kraju. Jeżeli jest ona niższa o 17% od średniej krajowej to jest to podstawą do jej otrzymania. Subwencja wyrównawcza wspomaga więc gminy o niskich dochodach i wysokich kosztach realizacji zadań. W powiecie subwencja wyrównawcza również składa się z kwoty podstawowej i uzupełniającej. Kwota podstawowa przyznawana jest, jeśli dochód z podatkowy na jednego mieszkańca jest mniejszy od średnich dochodów wszystkich powiatów. Natomiast kwotę uzupełniająca otrzymują powiaty, w których wskaźnik bezrobocia przekracza 110% wartości wskaźnika bezrobocia w Polsce. W województwie kwota wyrównawcza składa się z części podstawowej i uzupełniającej. Kwotę podstawową otrzymują województwa, których wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca jest mniejszy niż odpowiedni wskaźnik liczony dla wszystkich województw. Wysokość części wyrównawczej ustala się mnożąc liczbę stanowiącą 79% Różnicy pomiędzy wskaźnikiem dochodów podatkowych dla wszystkich województw a wskaźnikiem dochodów podatkowych w województwie przez liczbę wszystkich mieszkańców tego województwa. Kwotę uzupełniającą otrzymują województwa, w których liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Subwencja równoważąca- regulacja prawna jest nieprecyzyjna. Gmina- minister właściwy do spraw Finansów Publicznych ustala ją rozporządzeniem; powstaje ona z wpłat gmin bogatych. Powiat- wysokość subwencji określa minister Finansów. Województwo- wysokość kwoty zależy od bezrobocia (wyższe niż 110% krajowego), liczby bezrobotnych w danych przedziałach wiekowych. Jednostki samorządu terytorialnego musza rzetelnie prezentować wyniki dotyczące dochodów z podatków, stopy bezrobocia, ilości dróg. Kontrola w jednostkach samorządowych przeprowadzana jest minimum co 4 lata. Źle obliczona nadwyżkę trzeba zwrócić wraz z odsetkami. Przyjęte rozwiązania zostały oparte na Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, nie są jednak optymalne i wymagają przekształceń.

X Prawo do otrzymywania dotacji przez jednostki samorządu teryt. Jest zapisane w ustawach samorządowych ( o samorządzie gminnym, powiatowym, wojewódzkim), gdzie dotacje potraktowane są jako dochody fakultatywne. W ustawie o dochodach jednostek samorządu teryt. część dotacji potraktowana jest jako dochody obligatoryjne, a część jako fakultatywne. Dotacje o charakterze obligatoryjnym są związane z realizacją zadań nałożonych na jednostkę samorządu teryt. ustawami, pochodzą z budżetu państwa. Ustawa z 2003r. wylicza też dotacje z innych źródeł m.in. funduszy, źródeł europejskich.O dotacje należy zabiegać (poza dotacjami na zadania zlecone ustawami).nie jest to dobre rozwiązanie, ponieważ z otrzymanych pieniędzy trzeba się rozliczać, a środki są zwykle niewystarczające. Jeśli pojawią się jakieś dodatkowe koszty, to ponosi je jednostka samorządu teryt. z własnych środków. To samo dotyczy kosztów poniesionych przy ubieganiu się o dotacje. O dotacje trzeba się ubiegać w różnych miejscach. Zwykle poza budżetem państwa, stamtąd są już otrzymywane subwencje. Subwencje powinny pochodzić z funduszy celowych, jednostek organizacyjnych posiadających bądź nie osobowość prawną. Na mocy ustawy o finansach publicznych jednostki samorządu teryt. nie mogą powoływać funduszy celowych. * Fundusz Pracy- problem bezrobocia jest związany z powiatem, ten fundusz wspiera pracę Urzędów Pracy. * Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych- zajmuje się adaptacją obiektów użyteczności publicznej, aby stworzyć infrastrukturę dostępną dla osób niepełnosprawnych. Fundusze celowe moją przeznaczać środki na z góry określone cele za pośrednictwem organizacji sektora prywatnego i publicznego. Dla tych celi fundusze są powoływane. * Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: zadanie to działania na rzecz ochrony środowiska, dochody pochodzą z opłat i kar, które płacą Ci, którzy zanieczyszczają środowisko, może występować o dotacje do budżetu państwa, zasila inwestycje służące ochr4onie środowiska, programy edukacyjne służące ochr. śr., cel musi być wyraźnie sformułowany, określone potencjalne efekty, stworzony harmonogram wydatków. Dotacje dzielimy na: przedmiotowe- związane z realizacją konkretnych zadań, podmiotowe- skierowane do konkretnych podmiotów. Procedura otrzymywania dotacji jest dość skomplikowana i przewlekła. Trzeba odpowiednio wcześniej się o nie ubiegać, składając odpowiednie wnioski do Ministra Finansów lub Wojewody, co wcale nie przesądza o powodzeniu, gdyż chętnych jest zwykle więcej niż dostępnych środków. O tym czy i jakiej wielkości oraz na jakie cele otrzymają środki jednostki samorządu teryt. dowiadują się dopiero po przyjęciu budżetu państwa. Dotacje wyznacza się w oparciu o rezerwy celowe budżetu państwa. Rozporządza nimi odpowiednie ministerstwo, ale dopiero po zatwierdzeniu budżetu państwa. Jest to więc źródło niepewne. Łatwiejsze jest pozyskiwanie dotacji z funduszy celowych, gdyż działają one w oparciu o plan finansowy- szybciej wiadomo czy uzyska się dotacje. W pierwszej połowie roku dostęp do dotacji jest ograniczony, ponieważ następuje dopiero gromadzenie środków. Nie można liczyć na dotacje w pierwszy półroczu roku budżetowego. Subwencje są natomiast przekazywane regularnie w ustalonych wcześniej terminach. Dotacje pochodzące ze środków zewnętrznych zostały poszerzone o fundusze unijne, które dysponują znacznie większymi środkami finansowymi niż nasze fundusze. Zgodnie z zasadą solidaryzmu UE udziela wsparcia, aby doprowadzić do wyrównania poziomu życia.

UE nakłada duże wymagania dotyczące przygotowania wniosków, ich terminowości, odpowiedniego uzasadnienia. Konieczne jest również posiadanie tzw. wkładu własnego. W tym celu został powołany specjalny fundusz celowy, na który są przekazywane środki z budżetu państwa. Jeżeli dotacja celowa zostanie wykorzystana w sposób celowy, gospodarny i rzetelny, nie będzie podlegała zwrotowi. Natomiast środki z funduszu celowego, z którego pochodzi wkład własny jednostki samorządu teryt., trzeba będzie oddać. Programy wsparcia jednostek samorządu teryt. są obliczone na długie lata ponieważ standard życia w państwach dawnej unii jest obliczony na co najmniej 20 lat przy założeniu, ze w Polsce wzrost gospodarczy będzie na poziomie 5% PKB, a w UE znikomy. Środki, które będą służyły wyrównaniu poziomu życia między nami, a UE powinny być intensywnie wykorzystywane. Programy przedakcesyjne wykorzystywane na wspieranie infrastruktury technicznej : PHARE, SAPARD Środki z UE są otrzymywane albo w trakcie inwestycji, albo po ich zakończeniu. Każda jednostka, która otrzymała dotacje od UE, będzie dokładnie z tych środków rozliczana. Najmniej z dotacji, jako źródeł finansowania zadań korzystają gminy- 12%. W szerszym zakresie powiaty oraz województw, gdyż poza udziałem w podatku dochodowym od osób fizycznych nie mają one innych źródeł dochodów. Nie jest to jednak oceniane pozytywnie, nie służy realizacji samodzielnej polityki w regionie. Ustawa o finansach publicznych wymienia również przychody. Są to źródła wpływów budżetowych, które będą miały charakter względny. Aby się pojawiły to trzeba o nie zabiegać. Przychody jednostek samorządu teryt. mogą pochodzić z: sprzedaży papierów wartościowych emitowanych przez jednostkę samorządu, kredytów zaciąganych w bankach krajowych, pożyczek, prywatyzacji majątków jednostki samorządu, nadwyżki budżetu z lat ubiegłych, Nadwyżki budżetu z lat ubiegłych pojawiają się gdy dochody będą zrealizowane na poziomie wyższym niż w budżecie przewidziane. Jednostki samorządu teryt. cały czas poszukuja dodatkowych przychodów, gdyż wydatki z reguły przewyższają dochody, a wówczas tworzy się deficyt budżetowy i budżet nie może być zatwierdzony (chyba, że jast powiedziane jak ten deficyt pokryć). Na pokrycie swojego deficytu budżetowego jednostka samorządu teryt. może np. emitować obligacje. Obligacja- papier wartościowy o charakterze dłużnym: zbywalny instrument emitowany przez przedsiębiorcę w określonym czasie i na określonych warunkach. Prawo emisji obligacji wynika z ustawy z 9 VI 1995r. o obligacjach. Zgodnie z nią prawo do emisji obligacji mają: podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawna ( spółki S.A., z o.o.); gminy, powiaty, województwa, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa; inne posiadające osobowość prawną, uprawnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw np. ustawa o finansach pub.- Skarb Państwa. Obligacje komunalne- emitowane przez organy samorządu terytorialnego, ich związki i niektóre podmioty od nich zależne. Funkcje obligacji komunalnych: kredytowa (naczelna, polega na pozyskiwaniu od nabywcy, przez remitenta, określonej sumy pieniędzy na określony czas), prywatyzacyjna (pozwala zdynamizować procesy prywatyzacyjne przedsiębiorstw komunalnych lub innych składników mienia komunalnego), promocyjna/ popularyzacyjna ( służy promocji wspólnoty samorządowej jako remitenta. Może się przyczynić do przyciągnięcia kapitału prywatnego, co będzie się wyrażać w rozwoju jednostki samorządu teryt.), aktywizacyjna (polega na mobilizowaniu obywateli na rzecz społeczności lokalnych, służy budowie społeczeństwa obywatelskiego). Obligacje komunalne emitowane są w celu pozyskania środków na inwestycje głównie infrastrukturalne, np. budowa oczyszczalni ścieków. Obligacje te emituje się głównie na rynki, na których istnieje potencjalna siła nabywcza. Kryteria klasyfikacji obligacji komunalnych: czas: krótkoterminowe (okres wykupu od roku do 3 lat), średnioterminowe (okres wykupu od 5 do 10 lat), długoterminowe (ustalony termin wykupu powyżej 10 lat); sposób przenoszenia tytułu własności do praw: obligacje imienne, obligacje na okaziciela, zasięg emisji, na rynek krajowy, na rynek zagraniczny; przedmiot zobowiązania remitenta (wiąże się z realizacją świadczeń): pieniężnych, niepieniężnych, pieniężnych i niepieniężnych; stopień zabezpieczenia wierzytelności: obligacje całkowicie zabezpieczone, obligacje częściowo zabezpieczone, obligacje niezabezpieczone. Zasady emisji obligacji komunalnych: ustawa z 21 VIII 1997r. o publicznym obrocie papierami wartościowymi, ustawa o finansach publicznych, ustawa o obligacjach. XI Przychody jednostek samorządu terytorialnego- problem emisji obligacji i inne źródła przychodów. Zasady emisji obligacji Ustawa o obligacjach określa formalne wymogi, które muszą być spełnione aby doszło do emisji obligacji (komunalnych też). Elementy: emitent musi podać podstawę prawną emisji; podać nazwę firmy i siedzibę emitenta; miejsce inwentarzowego wpisu do właściwego rejestru (jeżeli dotyczy)/wskazanie jednostki samorządu terytorialnego, która jest emitentem; nazwa obligacji; cel jej emitowania; wartość nominalna; nr kolejnych obligacji i seria; data, od której nalicza się oprocentowanie; wysokość oprocentowania; terminy wypłaty oprocentowania i miejsca płatności; zakres i forma zabezpieczenia lub informacja o jego braku; miejsce i data wystawienia obligacji; data nabycia obligacji; podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta. Ustawa o obligacjach stanowi, że nie jest to katalog zamknięty, o czym świadczy zapis, że „obligacje powinny zawierać w szczególności”. Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent zobowiązuje się w momencie wykupu powiększyć poprzednią wartość zgodnie z odsetkami. Przy obligacjach komunalnych przy wykupie obligacji przysługują odsetki i prawo przeniesienia własności. Jeśli pojawiają się odsetki to powinny być płatne co roku licząc od dnia zakupu obligacji w terminie z góry określonym. Obligacja stanowi swoistego rodzaju pożyczkę zaciąganą na rynku, więc emitent nie ma prawa wykupu obligacji przed terminem wcześniejszym niż z góry określony i nie może zrezygnować z przyjętych na siebie zobowiązań. Zobowiązania (wierzytelności) wynikające z obligacji mogą być zabezpieczone całkowicie lub mogą nie być w ogóle zabezpieczone. Generalnie są zabezpieczone. Podstawowa forma to zabezpieczenie całkowite: ustanowienie zastawu lub hipoteki; udzielenie gwarancji przez NBP lub bank, który posiada kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln euro w walucie polskiej. Zabezpieczenie może tez polegać na: udzieleniu zabezpieczenia przez Skarb Państwa oraz bank zagraniczny lub instytucje finansową posiadającą kapitał własny w wysokości też nie niższej niż 10 mln euro; udzieleniu poręczenia przez jednostkę samorządu terytorialnego. Z ustawy wynika, że jednostki samorządu terytorialnego lub związki tych jednostek mogą jedne drugim udzielać poręczeń. Jednostce samorządu terytorialnego mogą być też udzielane poręczenia przez spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego dysponuje 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub zgromadzeniu akcjonariuszy. Gwarancji mogą też udzielać przedsiębiorstwa, dla których organem założycielskim jest j.s.t., ale do wysokości tylko 15% dochodów j.s.t. planowanych w roku, w którym następuje udzielenie poręczenia. udzielenie poręczenia przez j.s.t. innej jednostce wymaga podjęcia uchwały organu stanowiącego (r.g., r.p., s.woj.). Podmiot emitujący obligacje niezabezpieczone musi się legitymować odpowiednią wiarygodnością finansową, która wynika ze sprawozdań finansowych- w ostatnich trzech latach musi miec dobre wyniki finansowe- operować zyski, płynność finansową- ma to być jednostka wypłacalna. J.s.t. nie sporządzają sprawozdań finansowych. Jeżeli podejmujemy decyzję o emisji obligacji, to emisja w zakresie emisji obligacji komunalnych może mieć charakter: publiczny- emisja skierowana na rynek w postaci subskrypcji; dokonuje się za pośrednictwem środków własnego przekazu, informację składa się w ofercie skierowanej do ogółu; wymaga zgody na wprowadzenie tych papierów wartościowych do obrotu, które wydaje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd; niepubliczny- adresowana do określonych adresatów (z reguły do przedsiębiorstw); emisja na ogół do małej ilości odbiorców (<300). Generalnie przepisy ustawy przewidują zawsze jawność procesu emisji nieważne czy będzie to dotyczyło emisji publicznej czy niepublicznej. Procedura emisji publicznej jest przeważnie dłuższa i bardzo kosztowna. W wypadku emisji niepublicznej nie ponosi się kosztów związanych z reklamą, nie trzeba agitować. Zbywanie, wykup i wypłata oprocentowania w związku z tymi obligacjami powierza się bankowi i następuje to w drodze umowy. Sam proces zbywania obligacji musi spełniać wymogi ustawy prawo o obligacjach i prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zanim się zdecydujemy na taki krok to trzeba dokonać analizy rynku, który potwierdzi nasze przypuszczenia, wtedy znajdziemy chętnych, nabywców na nasze obligacje. Przy emisji obligacji i poniesieniu kosztów związanych z propagowaniem emisji trzeba dobrze wypunktować niektóre elementy interesujące potencjalnych nabywców: wysokość oprocentowania lub inne korzyści materialne bądź własnościowe związane z posiadaniem papierów wartościowych; ryzyko inwestycji- ocenia się je przez pryzmat zabezpieczenia emisji; płynność danego instrumentu finansowego- jak łatwo będzie go sprzedać, zamienić na gotówkę. Akcje to ocena przedsiębiorstwa przez rynek, akcje są bardziej ryzykowne niż obligacje. Państwowe obligacje są bardziej pewne niż komunalne, ale komunalne mogą być bardziej atrakcyjne. Ocena płynności łącznie z ryzykiem to najważniejszy instrument decydujący o skłonności do nabycia danej obligacji. Aktualnie obserwujemy wzrost zainteresowania j.s.t. tym instrumentem służącym do finansowania inwestycji głownie komunalnych. Bankiem wiodącym w emisji obligacji komunalnych jest BGK- 16 47 mln na 60 ogólnej), potem PKO BP- 12, później Bank Millenium. J.s.t. są często zmuszone do finansowania przedsięwzięć niedochodowych, bo ich finansowanie jest niezbędne do właściwego funkcjonowania wspólnoty samorządowej. Zalicza się do nich: budowa dróg, mostów, wiaduktów, kanalizacja, obwodnice drogowe, oczyszczalnie ścieków. Są niedochodowe, ale niezbędne. Do emisji obligacji komunalnych trzeba podchodzić z umiarem. Potrzebna jest szczegółowa analiza przedsięwzięcia: rynku na, którym obligacje mają być rozprowadzane; skutki bieżące i mierzalne w długim okresie. Obligacje to zaciągnięcie długu publicznego. Dług ten składa się na ogólny dług państwa. Poziom długu państwa na dzień dzisiejszy jest limitowany i nie może przekroczyć 60% PKB. Inne źródła przychodów: pożyczka, kredyt, leasing- nie jest już przychodem o charakterze finansowym, jest to sposób na pozyskanie określonego dobra, które będzie służyło zaspokajaniu naszych potrzeb. Pożyczka Z punktu widzenia j.s.t. dzieli się na 2 rodzaje: udzielona- to taka pożyczka, gdzie na mocy umowy jedna j.s.t. przekazuje drugiej określoną sumę pieniędzy do dysponowania; zaciągnięta- j.s.t. będzie nabywała u innej j.s.t. określone prawo do kwoty pieniężnej i do dysponowania tą kwotą. W ramach umowy pożyczki mamy obowiązek zwrotu długu. Więc pożyczką zaciągnięta jest zobowiązaniem, a pożyczka udzielona daje nam prawo żądania zwrotu długu od wierzyciela. Problem pożyczki jest uregulowany przepisami kodeksu cywilnego. Pożyczkodawcą może być każdy, kto ma zdolność prawną do występowania w obrocie prawnym. Z punktu widzenia j.s.t. pożyczki takie będą zaciągane przede wszystkim w funduszach celowych, agencjach, innych j.s.t.. Kredyt W prawie polskim instytucja kredytu jest uregulowana w art. 69.1 Prawo bankowe. Bank w ramach umowy kredytu zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych przeznaczonych na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W przeciwieństwie do umowy pożyczki umowa kredytu musi być zawarta obligatoryjnie na piśmie. Przy umowie pożyczki jest prawo zwrot zaciągniętej kwoty- mogą przysługiwać odsetki, ale nie muszą. Polskie prawo bankowe uzależnia przyznanie kredytu od oceny zdolności kredytobiorcy. Jest ona rozumiana jako zdolność do spłaty zobowiązania w określonej wysokości wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Ocena zdolności kredytobiorcy należy do banku. Na żądanie banku należy przedstawić niezbędne dokumenty i przedłożyć informacje, które będą podstawą do dokonania oceny zdolności kredytobiorcy. Jeśli chodzi o j.s.t. to kredyty bankowe są zawsze udzielane na określone cele: inwestycyjne- za pośrednictwem kredytu będą finansowane określone przedsięwzięcia inwestycyjne; obrotowe- z których będzie finansowana działalność eksploatacyjna (bieżące nieprzerwalne świadczenie usług komunalnych i realizacja zadań). Aby łatwiej było realizować zadania j.s.t. to j.s.t. musi zawrzeć umowę z konkretnym bankiem, który będzie obsługiwał budżet tej jednostki. Wyłonienie takiego banku następuje w oparciu o ustawę prawo zamówień publicznych. Bank powinien być: pewny pod względem finansowym; dogodny pod względem kontaktów- siedziba w okolicy; za usługi pobierać możliwie najniższą prowizję. J.s.t. jest dla banku klientem strategicznym, bo na ten rachunek zawsze będą ciągle dokonywane wpłaty i transakcje. Klient strategiczny- bank wiąże z nim swoja przyszłość, klient pewny, regularnie zasilający rachunek banku. J.s.t. jest zainteresowana tym, żeby rynek lokalny rozwijał się, więc powinna wybierać bank lokalny, by wspierać działalność lokalną i zapewnia się miejsca pracy ludziom. Rachunek budżetu gminy często prowadzony jest przez bank spółdzielczy. Gmina będzie mogła posiadać linię debetową i kredytową. Będzie mogła zaciągać kredyt do z góry określonej kwoty na cele bieżące, operacyjne bez dodatkowych formalności. Jest to związane z występującą na gruncie budżetu i finansów utratą ciągłości. Występujące przejściowe niedobory równoważą kredyty. Te kredyty obrotowe zaciągane są na rachunku bieżącym. Kredyty inwestycyjne są na jakieś przedsięwzięcie w długim okresie czasu. Jego uzyskanie poprzedzone sporządzeniem ogromnej dokumentacji związanej z przedsięwzięciem, bank weryfikuje przedsięwzięcie pod względem opłacalności. Bank będzie udzielał kredytu żądając szczególnych gwarancji. Mienie komunalne może być podstawą zabezpieczenia kredytu. Te kredyty są udzielane przez inne j.s.t., Skarb Państwa. Występując o kredyt inwestycyjny wybieramy bank, który daje nam najlepsze warunki, czyli: stosunkowo najniższa prowizja; stopa procentowa kredytu; koszty obsługi tego kredytu. Kredyt jest uruchamiany w transzach. Pociąga to koszty finansowe kredytu, kolejne transze dostaje się po zrealizowaniu wcześniejszego etapu. O te kredyty występujemy do różnych instytucji finansowych- banku pl/ zagranicznego + warunki. Banki spółdzielcze są za słabe finansowo, aby udzielać kredytów dużych, czyli kredytów inwestycyjnych. Ale to się zmienia, bo coraz mniej banków spółdzielczych i mają większe kapitały. Pozyskiwanie dóbr Rzeczowych w postaci leasingu Laesing- umowa nazwana wynikająca z KC, gdzie leasingodawca (kredytujący) zobowiązuje się do przekazania określonej rzeczy leasingobiorcy, użytkowania jej i czerpania z niego korzyściw zamian za miesięczną opłatę, którą nazywamy czynszem leasingowym. W okresie użytkowania rzeczy właścicielem jest leasingodawca, a użytkownikiem leasingobiorca. W przypadku j.s.t. zaspokojenie potrzeb społecznych w oparciu o dobra, które są przedmiotem leasingu nie są wykorzystywane na szeroka skalę. J.s.t. dążą do zaspokajania potrzeb w oparciu o dobra, których są właścicielem, ale to się zmienia, bo przedmiotem mogą być różne maszyny i urządzenia służące dostosowaniu dóbr użyteczności publicznej, a korzyści nabywamy i od razu używamy i nie musimy ponosić wydatków związanych z ich zakupieniem. Zawarcie umowy leasingu jest szybsze i jest mniej obwarowań natury formalno- prawnej niż przy kredycie. Leasing pociąga też za sobą koszty dodatkowe. Kredyt jest zawsze tańszy od leasingu. Ryzyko umowy leasingu jest po obu stronach: lbiorca- ldawca może upaść + przedmiot leasingu nie jest naszą własnością-> może nam być zabrany; ldawca- bada naszą sytuację finansową, płynność finansową, lbiorca może popaść w kłopoty finansowe i przestanie płacić czynsz. Umowa leasingu jest tak sztywna jak umowa bankowa. Czynsz płacimy co kwartał. XII Kontrola i nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego Kontrola- sprawdzanie, czy założone cele zostały zrealizowane, w trakcie realizacji, post fatum- po zakończeniu roku budżetowego. Nadzór- ma charakter władczy, jednostki sprawujące nadzór mogą obligować jednostki nadzorowane do określonych zachowań; główna przyczyną powstania i rozwoju nadzoru jest konieczność skoordynowania i zintegrowania działań wszystkich podmiotów prawa publicznego. Jednostki samorządu terytorialnego dysponują samodzielnością wynikającą z relacji między podmiotami w sektorze publicznym i podziału zadań między samorząd i państwo. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest gwarantowana ustawowo, jednak są stosowane określone środki nadzoru. W literaturze wymienia się dwie podstawowe funkcje nadzoru: 1) funkcja strzeżenia prawa; 2) funkcja ochronna i wspierająca. Rodzaje nadzoru w stosunku do samorządu terytorialnego: ● nadzór o charakterze prewencyjnym- zadaniem jest wyprzedzanie zachowań jednostek nadzorowanych, ● nadzór o charakterze weryfikującym/ korygującym- celem jest przywrócenie stanu zgodnego z sytuacją uznaną za prawidłową. W doktrynie prawa administracyjnego mówi się o nadzorze pozytywnym, który stosowany jest w celu przeciwdziałania nieprawidłowym stanom rzeczy, służy przymusowemu wykonaniu obowiązków, które zostały nałożone na jednostki samorządu terytorialnego. Występuje też nadzór kształtujący, który wpływa na zmianę sytuacji prawnej jednostki nadzorowanej przez nałożenie obowiązków lub wydanie zakazu podejmowania działania. Środki nadzoru to wszelkie działania o charakterze prawnym organów wyższych szczebli w strukturze administracji kierowany do organów usytuowanych niżej w ramach realizacji uprawnień. Środki nadzoru decydują o jego intensywności i skuteczności. Aktami normatywnymi określającymi środki nadzoru są ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Środki nadzoru można podzielić na: informacyjne, korygujące, personalne. Z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego środki nadzoru dzielimy przede wszystkim na: ▪ środki o charakterze personalnym ( ograniczone znaczenie); ▪ środki o charakterze kontrolnym; ▪ środki korygujące działalność tego samorządu. Środki nadzoru o charakterze kontrolnym maja dostarczyć organom nadzorczym informacji o działaniu jednostek samorządu terytorialnego. Nie można sprawować skutecznego nadzoru, jeśli uprzednio nie będzie występowała kontrola. Formy kontroli: Formy kontroli wynikają z przepisów ustaw o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim a także z ustawy z dnia 07.10.1992 r. o Regionalnych Izbach Obrachunkowych. W odniesieniu do spraw finansowych uprawnienia Regionalnych Izb Obrachunkowych będą szczególne. Ustawa ta wprowadza generalne upoważnienie do kontroli budżetu gmin zarówno na etapie jego tworzenia, realizacji jak i sprawozdań z jego wykonania a także wszelkich uchwał, które przynoszą skutki w sferze finansowej. Środki korygujące działalność jednostek samorządu terytorialnego to zatwierdzanie, opiniowanie, uzgadnianie. W ustawach powołujących jednostki samorządu terytorialnego jest zapisane, że niektóre uchwały wymagają uprzedniego wyrażenia opinii na ten temat przez organ nadzorczy. Jeżeli stanowisko organu jest pozytywne, to można podjąć uchwałę. Brak pozytywnej opinii oznacza wstrzymanie wykonania uchwały lub w ogóle nie można jej podjąć. Wstrzymanie wykonania uchwały może być podjęte w formie: fakultatywnej- przez organ gminy, powiatu lub województwa w przypadku wszczęcia; postępowania w sprawie stwierdzenia jej nieważności np. pojawią się informacje, że uchwałę podjęto niezgodnie z prawem; obligatoryjnej- w ewidentny sposób widać, że uchwała została podjęta niezgodnie z prawem np. podatek obniżono o więcej niż 50%. Stwierdzenie nieważności według ustawodawcy zostało uznane za podstawowy środek nadzoru w obrębie zadań własnych samorządu. Podstawowa przyczyna zatwierdzenia nieważności uchwały jest jej sprzeczność z prawem. Takie orzeczenie wydaje organ nadzoru. Może to uczynić w ustawowo określonym terminie, nie dłuższym niż 30 dni od daty doręczenia uchwały. Jeżeli w tym czasie organ nadzoru nie zajmie stanowiska, to po 30 dniach jego stanowisko jest już w zasadzie nieważne. Nie patrząc na termin organ może zakwestionować uchwałę poprzez zwrócenie się do NSA o ocenę uchwały pod względem zgodności z prawem. W odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego możemy mówić o różnych rodzajach kontroli. Wyróżniamy kontrole o charakterze: ● wewnętrznym, ● zewnętrznym. Kontrola o charakterze wewnętrznym będzie usytuowana wewnątrz jednostki samorządowej. W odniesieniu do finansów samorządowych kontrola będzie spoczywała na głównym księgowym - skarbniku. Jego uprawnienia są obszerne, bo sprawuje kontrolę na każdym etapie gospodarki finansowej. Uprawnienia: sprawdzanie prawidłowości założeń przyjętych do konstrukcji budżetu; gromadzenie i sprawdzanie danych służących do konstrukcji budżetu, w trakcie realizacji - właściwy, terminowy, skuteczny, rzetelny, prawidłowy, zgodny z przyjętą ustawą pobór wpływów budżetowych ( dochody i przychody), odpowiedzialność za zgodne z uchwałą i terminowe ponoszenie wydatków, bez jego akceptacji nie mogą być uwolnione, żadne wydatki nie mogą być poniesione, właściwe stosowanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych, sporządzanie sprawozdań z wykonania budżetu, odpowiedzialny jest za przestrzeganie ustawy o rachunkowości - nakłada obowiązek prowadzenia zakładowych planów kont, jak ewidencjonować dochody i wydatki oraz zasady sporządzania sprawozdań finansowych, obowiązuje go rozporządzenie Ministra Finansów dotyczące zasad tworzenia zakładowych planów kont oraz dotyczące klasyfikacji budżetowej mówiące o trybach, sposobach i terminach składania sprawozdań finansowych. Sprawozdania w jednostkach samorządowych tworzone są w trakcie roku budżetowego. Istotne jest sprawozdanie półroczne, które jest brane pod uwagę przy tworzeniu nowego budżetu. Sprawozdania kwartalne odgrywają mniejszą rolę.

Poza skarbnikiem organem pełniący kontrole wewnętrzną jest komisja rewizyjna. Kontroluje ona różne obszary działania, w tym finansowe. Jej opinia jest bardzo ważna w odniesieniu do sprawozdania z wykonania budżetu. Istnieje obowiązek prowadzenia audytu wewnętrznego. Prowadzony jest on w różnych dziedzinach działalności jednostek samorządu terytorialnego a odpowiada za niego kierownik jednostki organizacyjnej. Audyt prowadzony jest w obrębie każdej jednostki organizacyjnej: urzędu gminy, szkoły ( jednostka budżetowa), zakładów budżetowych. Celem audytu jest ustalenie czy zadania są realizowane zgodnie z założeniami oraz czy jest pełna dokumentacja z realizacji zadań o charakterze finansowym i technicznym. Kontrola zewnętrzna prowadzona jest przez Regionalne Izby Obrachunkowe. Uprawnienia kontrolne ma Najwyższa Izba Kontroli- odpowiada za kontrolę całego sektora publicznego. Regionalna Izba Obrachunkowa jest jednostka budżetowa. Są one zorganizowane terytorialnie, jest ich ok. 16. Izby prowadzą kontrole finansów na swoim terenie. Zgodnie z ustawą o Regionalnych Izbach Obrachunkowych prowadzą one kontrolę w zakresie gospodarowania finansami i w zakresie stosowania przepisów ustawy prawo zamówień publicznych. Regionalne Izby Obrachunkowe mają prawo kontrolować: jednostki samorządu terytorialnego, związki gmin i powiatów, stowarzyszenia gmin i powiatów, samorządowe jednostki organizacyjne w tym także te posiadające osobowość prawną np. spółki prawa handlowego, inne podmioty nawet prywatne, jeśli wykorzystują dotacje przyznawane z budżetu jednostek samorządowych, czyli z środków publicznych. Czynności kontrolowane prowadzone są w ramach kontroli: ▪ kompleksowych, ▪ problemowych, ▪ doraźnych. Ponadto może być zarządzona kontrola, której celem będzie sprawdzenie czy wnioski pokontrolne zostały wykonane. Kontrola kompleksowa obejmuje swoim zakresem podstawowe zagadnienia dotyczące przygotowania i realizacji operacji finansowych związanych z gromadzeniem i wykorzystywaniem środków finansowych a także ich ewidencję i sprawozdawczość. Przedmiotem tej kontroli są przede wszystkim: wykonanie budżetu- pobór dochodów, dokonywanie wydatków na wynagrodzenia, inwestycje, zamówienia publiczne, gospodarowanie majątkiem, realizacja zadań z zakresu administracji rządowej zleconych i powierzonych jednostkom samorządu terytorialnego, powiązania budżetu z planami finansowymi jednostek organizacyjnych, sprawozdawczość finansowa, wykonanie obowiązków wynikających z ustawy o rachunkowości, organizacja i wykonanie zadań w zakresie kontroli wewnętrznej. Zakres przedmiotowy kontroli kompleksowej jest określony przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych. Przeprowadzenie tej kontroli wynika z przepisów ustawy, powinna ona być przeprowadzona nie rzadziej niż raz na 4 lata w każdej jednostce samorządu terytorialnego. Kontrola problemowa obejmuje wybrane zagadnienia z zakresu gospodarki finansowej bądź zamówień publicznych. Typuje się problem i prowadzi kontrolę w wielu jednostkach samorządowych. Kontrola kompleksowa i problemowa są wykonywane na podstawie rocznego planu kontroli ustanowionego przez kolegium. Są to więc kontrole planowane. W trakcie kontroli kompleksowej często jest sprawdzane czy wnioski wynikające z poprzedniej kontroli zostały wdrożone, jaki jest stan realizacji zadań wynikających z ustaleń kontrolnych. Kontrole doraźne realizowane są poza planem kontroli. Są one zarządzane przez Regionalne Izby Obrachunkowe w miarę potrzeb. Podstawą do przeprowadzenia kontroli doraźnych są wnioski kierowane do Regionalnych Izb Obrachunkowych od uprawnionych organów informujące o występujących nieprawidłowościach w danej jednostce, czyli: radnych, posłów, senat, mieszkańców, instytucje, prasę. Przedmiotem kontroli doraźnych są gospodarka finansowa jednostek samorządowych, stosowanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych, gospodarowanie mieniem, prawidłowość ustalania i poboru dochodów budżetowych oraz finansowanie inwestycji. To co wynika z kontroli kompleksowej, problemowej i doraźnej znajduje wyraz w protokole pokontrolnym. Do tej pory najwięcej kontroli przeprowadzono w gminach, szczególnie wiejskich. Najwięcej wniosków dotyczących przeprowadzenia kontroli doraźnych było złożonych przez mieszkańców. Uprawnienia kontrolne NIK NIK ma uprawnienia kontrolne do wszystkich jednostek sektora finansów publicznych, gdzie zaangażowane są środki publiczne, a także do tych jednostek sektora prywatnego, które korzystają z dotacji. NIK może prowadzić kontrole w terenie- jest ona prowadzona przez delegatury NIK. NIK koncentruje się na tym, w jaki sposób wykorzystywany jest majątek komunalny oraz jak jednostka wywiązuje się ze zobowiązań na rzecz państwa. Przedstawiciele NIK kontrolują: ▪ wykonywanie zadań zleconych lub powierzonych jednostkom samorządu terytorialnego przez państwo, ▪ zamówienia publiczne, ▪ zakres i sposób realizacji prac inwentaryzacyjnych oraz robót publicznych, ▪ zasady i sposoby wykorzystania mienia samorządowego, w tym środków przyznawanych z mocy umów międzynarodowych, ▪ kontrola indywidualnie przyznawanej jako pomoc dla jednostek samorządowych lub, gdy państwo wystąpiło w formie gwaranta lub udzieliło poręczenia, ▪ wykonywanie zadań z zakresu powszechnego obowiązku zdrowotnego a także zadań związanych ze zobowiązaniami podatkowymi i wynikającymi z ustawy ordynacja podatkowa. Kontrola skarbowa prowadzona jest przez osobny pion w administracji finansowej. Główną kontrole sprawuje minister finansów. O nieprawidłowościach wykazanych w kontroli skarbowej musi być powiadomiona właściwa terytorialnie izba obrachunkowa. Przeprowadza ona kontrole doraźną - sankcje o charakterze nadzorczym w celu powrócenia do stanu zgodnego z prawem.

XIII Dyscyplina finansów publicznych Finanse samorządu do finanse publiczne. Wszelkie zapisy ustawy o finansach publicznych dotyczą odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych mają odniesienie do jednostek samorządowych. Dyscyplina- pojęcie na gruncie prawno finansowym nie jest bezpośrednio zdefiniowane. Za tym pojęciem należy rozumieć przestrzeganie norm prawnych, które są związane z problemami gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych na cele publiczne. w sensie potocznym to przestrzeganie określonej procedury, ustalonego porządku. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych dotyczy osób winnych popełnienia czynu wymienionego w ustawie, które pełnią różne funkcje w związku z wykonywaniem budżetu.. i dysponowaniem środkami publicznymi. Finanse samorządu to głównie budżet jednostek samorządu terytorialnego. Osoby dysponujące środkami to pracownicy samorządowi. W szczególności takimi osobami są: kierownik jednostki organizacyjnej sektora samorządowego, np. jednostka budżetowa- rozkład budżetu; skarbnik; inni pracownicy mający do czynienia z organizacją i poborem środków publicznych, a potem ich wydatkowaniem. Co do zasady obowiązuje ustalenie, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych będzie poniesiona w odniesieniu do osób, które narażają Skarb Państwa (finanse samorządowe) na straty przekraczające równowartość przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (ok. 2400 zł). Ustawa enumeratywnie wymienia czyny, za które można być pociągniętym do odpowiedzialności w związku z naruszeniem dyscypliny finansów publicznych. W odniesieniu do finansów samorządowych: 1. zaniechanie ustalenia należności jednostek samorządu terytorialnego lub innych jednostek sektora finansów samorządowych, np. zakład budżetowy za usługi pobiera opłaty- pobranie, ustalenie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynika to z prawidłowego obliczenia oraz jej umorzenie lub dopuszczenie do jej przedawnienia; 2. przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych, np. w budżecie ustalono kwotę razowej ogólnej, to można się obracać tylko w jej obrębie i nie można jej przekraczać; 3. przekroczenie uprawnień do dokonywania zmian w budżecie lub planie finansowym jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego czy funduszu celowego; 4. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków publicznych otrzymanych z rezerwy budżetowej oraz dotacji z budżetu lub funduszu celowego; 5. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków z funduszu celowego, np. środki z FOŚ i GW wydać na oświatę; 6. nie dokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy lub gospodarstwo pomocnicze; 7. przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągnięcia zobowiązań obciążających budżet; 8. wypłacanie wynagrodzeń w jednostkach samorządu terytorialnego bez jednoczesnego wykonania wynikającego z ustaw szczególnych, a ciążącego na pracodawcy obowiązku pobrania, odprowadzenia lub opłacenia świadczeń oraz składek; 9. naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu 10. przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostki budżetowe na wydatki ponoszone w tej jednostce; 11. dopuszczenie do zwłoki w uregulowaniu zobowiązań jednostek samorządowych prowadzących do uszczuplenia środków publicznych wskutek zapłaty odsetek za opóźnienie w zapłacie; 12. naruszenie zasady, formy lub trybu w postępowaniu przy udzielaniu zamówienia publicznego; 13. zaniechanie przeprowadzenia i rozliczenia inwentaryzacji lub dokonanie inwentaryzacji w sposób niezgodny ze stanem rzeczywistym; *Inwentaryzacja- spis z natury sprawdzający czy to, co jest zapisane w księgach rachunkowych, jest zgodne ze stanem faktycznym. Dotyczy głównie środków trwałych. Możliwe, że stan rzeczywisty nie będzie się zgadzał, Przeprowadza się na koniec roku lub w szczególnych przypadkach (np. zdarzenie losowe- pożar). wyniki inwentaryzacji stanowią podstawę do korekty w stanie naszego majątku. Księgi rachunkowe mają odzwierciedlać stan rzeczywisty, a nie księgowy. Za przeprowadzenie inwentaryzacji odpowiada kierownik jednostki. Zasady przeprowadzenie są uregulowane prawnie w ustawie o rachunkowości. 14. wykazanie w sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych z danymi wynikającymi z ewidencji księgowej; 15. zaniechanie przez kierownika jednostki sektora samorządowego zawiadomienia Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych o ujawnionych naruszeniach tej dyscypliny; 16. zawinionej zwłoce złożenia przez RZ.D.F.P wniosku o ukaranie sprawcy wykroczenia; 17. zwłoce lub zaniechaniu wykonania prawomocnego orzeczenia komisji orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny. Ustawa przewiduje, że do odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych może dojść na skutek zaniedbań w przedmiocie organizacji pracy i kierowaniu ta jednostką. Generalnie jeśli chodzi o odpowiedzialność za naruszenie normatywnych zasad dyscypliny finansów publicznych jest rozstrzygana przez uprzednie określenie związane z ustaleniem czy czyn popełniono umyślnie lub nie- będzie to rzutowało na wymiar kary. Umyślne popełnienie czynu- ze zgromadzonych dokumentów wynika, że ktoś się przygotował do popełnienia tego czynu. Nieumyślne- czyn popełniony w sposób małoświadomy, że pociągał za sobą taka odpowiedzialność. Osoby pracujące w jednostce samorządowej powinny znać przepisy o odpowiedzialności. Kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych: upomnienie; nagana; kara pieniężna; zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środków publicznych. Upomnienie i nagana- charakter pisemny lub ustny, wpływa na ścieżkę kariery. Kara pieniężna jest w wysokości 1 miesięcznego d 3- miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Zakaz pełnienia funkcji kierowniczych może być orzeczony na okres od roku do 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu. Ten zakaz odnosi się do następujących funkcji: kierownika lub zastępcy jednostki sektora finansów publicznych; członka zarządu, np. w spółce komunalnej/ starostwie; skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego; kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonanie budżetu lub planu finansowego. Te kary rzutują na ocenę pracownika. Jeśli doszło do naruszenia dyscypliny finansów publicznych na skutek umyślnego czynu to poza odpowiedzialnością za jej naruszenie osoba może być pociągnięta do odpowiedzialności z tytułu prawa karnego. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych nie zwalnia z innej odpowiedzialności. Stronami w postępowaniu są: obwiniony- pracownik; Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych- oskarżyciel -> składa wniosek o ukaranie. Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma charakter dwuinstancyjny. Organami orzekającymi w pierwszej instancji są Resortowe Komisje Orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych zlokalizowana przy ministrach, Komisje Orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy wojewodach oraz Komisje Orzekające przy RIO. Jeśli doszło do niewłaściwego wydatkowania środków pochodzących z dotacji rządowej- - KO przy wojewodach, złamanie przepisów o niewyegzekwowanie podatków lokalnych KO przy RIO, środki z funduszu pracy- KO przy ministrach. Organ II instancji- Główna Komisja Orzekająca przy ministrze finansów. Na rozstrzygnięcia I instancji przysługuje odwołanie lub zażalenie. Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych wszczyna przewodniczący właściwej Komisji Orzekającej. W I instancji na podstawie wniosku o ukaranie złożonego przez Rz.D.F.P. ci rzecznicy są przy Ministrze Finansów, NIK-u lub jest nim Prezes Regionalnej izby Obrachunkowej. W ciągu 30 dni od otrzymania wniosku KO I instancji ma 30 dni na wszczęcie postępowania i wyznacza skład orzekający, termin rozprawy, postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Orzeczenie II instancji jest prawomocne i kończy postępowanie, ale może być złożona skarga do NSA (do NSA- niedotrzymano procedury, niedopuszczenie wszystkich dowodów; NSA nie wydaje nowego orzeczenia, a kieruje sprawę do ponownego orzeczenia; NSA- najwięcej spraw rozpatruje w odniesieniu do spraw podatkowych-> kwestię dotyczące podatków zasilających budżet państwa- VAT, akcyza, dochodowy- pobór i wymiar podatków), kwestie samorządowe- sprawy związane z realizacją budżetu, podejmowanie uchwał przynoszących skutki finansowe.

3

---