ZGR-podstawowe pojęcia, Politechnika Poznańska (PP), Ekonomia z elementami rachunkowości

EKONOMIA - nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać

Gospodarowanie jest to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.

Rynek - zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.

Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów.

Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

Ekonomia normatywna - to ekonomia dokonująca wartościowań faktów opisywanych przez ekonomię pozytywną. Opierając się m.in. na koncepcjach polityki społecznej, polityki gospodarczej i historii gospodarczej formułuje zalecenia co do świadomego kształtowania rzeczywistości ekonomicznej. W ekonomii normatywnej formułowane są tezy oparte na własnych systemach wartości badacza i często przyjmują formy zaleceń czy przekształcają się w odrębne szkoły ekonomiczne.

Ekonomia pozytywna ma za zadanie wyjaśnianie zjawisk ekonomicznych, jest oparta na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Bada zjawiska gospodarcze takie, jakimi są. Analizuje skutki zmian warunków ekonomicznych lub wariantów uprawianej polityki gospodarczej, bez formułowania sądów wartościujących. Jest stosowana przez ekonomistów, którzy efekty swojej pracy przedstawiają wyłącznie jako zdarzenie gospodarcze, prezentując dane empiryczne i budując niewartościujące teorie.

koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego.

Czynniki produkcji - materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów i usług.

Zasoby wszystko, co jest potrzebne do wyprodukowania wyrobu, a czego brak spowodowałby niewykonanie planu. W tym znaczeniu zasobami są, przede wszystkim, surowce i materiały (podstawowe i pomocnicze), moce przerobowe (produkcyjne) liczone czasem dostępności maszyn (odpowiednich rodzajów) i pracowników (odpowiednich zawodów i specjalności), media zasilające, narzędzia oraz pieniądze.

Racjonalne gospodarowanie - rozsądne postępowanie w procesach gospodarczych polegające na poprawnym myśleniu oraz skutecznym działaniu. W teorii ekonomii racjonalne gospodarowanie występuje w dwóch równoważnych wariantach: jako zasada największej wydajności (największego efektu) oraz jako zasada oszczędności środków (najmniejszego nakładu). Racjonalne gospodarowanie oznacza więc dążenie do tego, aby przy danym nakładzie środków uzyskać maksymalny stopień realizacji celu lub przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków, naturalnie bez zubożenia jakości efektu.

Prawa ekonomiczne są to wzajemne więzi między istotnymi cechami różnych zjawisk ekonomicznych mające charakter ogólny, konieczny, nieprzypadkowy i stosunkowo trwały.

Rodzaje praw ekonomicznych:

prawa przyczynowe (przyczynowo - skutkowe), oznaczają, że po zdarzeniu A następuje zdarzenie B, przy czym A jest przyczyną a B jest skutkiem
prawa funkcjonalne, występują pomiędzy ilościowo wymiernymi kategoriami np. popyt jest funkcją ceny, podaż też jest funkcją ceny.
prawa współistnienia czyli łączne np. prawo popytu i podaży
postępowania ludzi, oddziałuję na bodźce ekonomiczne
splotu działań ludzkich, wymiana rezultatów swojej działalności
techniczno-bilansowe, czyli relacje nakładów i wyników zdeterminowane określoną techniką

Przedsiębiorstwo - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą. Najczęściej definiowanym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku lub zaspokajanie potrzeb konsumentów. W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami. Nieco inne znaczenie ma przedsiębiorstwo w języku prawnym.

Gospodarstwo domowe - jeden z podmiotów gospodarczych, jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących i wspólnie się utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.Gospodarstwo domowe jest kategorią ekonomiczną, kryterium: posiadanie oraz zarządzanie wspólnym majątkiem oraz wspólnym budżetem w celu zaspokajania głównych potrzeb członków gospodarstw domowych.

Zysk - w rachunkowości jest to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa lub określonej inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata. Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności gospodarowania lub inwestowania. Wartością określającą efektywność gospodarowania i inwestowania jest rentowność.

Rodzaje zysku:

księgowy zysk przedsiębiorstwa - jest równy bezpośrednio wynikowi finansowemu obliczonemu z rachunku zysków i strat przedsiębiorstwa
ekonomiczny zysk przedsiębiorstwa zwany czasami nadzwyczajnym, lub rzeczywistą wartością dodaną - jest równy zyskowi księgowemu pomniejszonemu o wartość odsetek kapitałowych, które można by uzyskać wypożyczając równowartość kosztów wg przeciętnego oprocentowania kredytów w tym samym okresie
normalny zysk przedsiębiorstwa - ma miejsce wtedy gdy zysk ekonomiczny jest równy 0. Oznacza to w praktyce, że przedsiębiorstwo nie tworzy rzeczywistej wartości dodanej
zysk kapitałowy - to wzrost wartości samego kapitału, np. w wyniku wzrostu cen posiadanych papierów wartościowych na giełdzie, różnic kursowych walut lub cen nieruchomości, maszyn i materiałów.

Bank - przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności, określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku.

Państwo - polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz zajmujące określone terytorium. ; polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

Struktura podmiotowa gospodarki jest jednym z wyznaczników układu organizacyjnego gospodarki. Wymaga ona określenia podmiotów występujących w danym państwie. Należy wyodrębnić jednostki organizacyjne (ludzie i kapitał), które realizując określone cele. Podmioty mogą być centralne oraz podstawowe.

Rachunek ekonomiczny, konfrontowanie osiąganych wyników (efektów) z ponoszonymi na nie nakładami, wyrażonymi w jednostkach pieniężnych, co umożliwia ich porównywalność. Stosowanie i rozwój rachunku ekonomicznego jest wyrazem zasady racjonalnego gospodarowania umożliwiającej osiąganie maksymalnych efektów przy danych nakładach lub minimalizowanie nakładów na realizację określonych wyników.

Gospodarka rynkowa to taka, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania.

Popyt - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową .

Podaż to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.

Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi.

Prawo popytu i podaży, podstawowe prawo ekonomiczne regulujące działanie mechanizmu rynkowego, określające wzajemne zależności pomiędzy wielkością popytu, wielkością podaży, a poziomem ceny towaru.

Krzywa popytu - jedna z podstawowych krzywych, używanych w mikroekonomii, pokazująca ilość dobra, które konsumenci będą chcieli i mogli nabyć przy różnych cenach rynkowych i przy zachowaniu zasady ceteris paribus.

Krzywą popytu wykreślamy w następujący sposób:

Krzywa podaży - jedna z podstawowych krzywych, używanych w mikroekonomii, pokazująca dla danego dobra ile jego jednostek (Q) są skłonni wyprodukować producenci przy danej cenie (P).

Krzywą podaży wykreślamy w następujący sposób:

Rynek doskonały - elastycznie reagują wszystkie elementy rynku na zmiany warunków i czynników wpływających na układ stosunków rynkowych

Konkurencja - proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych poprzez przedstawianie korzystniejszej od innych podmiotów oferty rynkowej celem realizacji swoich interesów.

Cenowa elastyczność popytu - stosunek względnej zmiany ilości pożądanego dobra, do względnej zmiany jego ceny, wyrażony współczynnikiem cenowej elastyczności popytu:

Dochodowa elastyczność popytu - reakcja popytu na zmianę dochodu, miernikiem tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu, który ma postać:

Mieszana elastyczność popytu - procentowa zmianę popytu na dobro (usługę) x w reakcji na procentową zmianę ceny dobra (usługi) y. Mieszana elastyczność popytu istnieje ponieważ dane dobro (usługa) uzależnione jest również od cen innych dóbr (usług). Miernikiem tej reakcji jest współczynnik mieszanej (krzyżowej) elastyczności popytu.

PARADOKS GIFFENA-nietypowa reakcja wzrostu ceny na wzrost popytu. Reakcja normalna to spadek popytu przy wzroście ceny lub wzrost popytu przy spadku ceny.Taka reakcja jest związana z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego towaru koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania ubytku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza pieniędzy wskutek wzrostu ceny dobra również stanowiącego ważną pozycję w strukturze konsumpcji i budżecie gospodarstwa domowego

PARADOKS VEBLENA wzrost zakupów niektórych dóbr w miarę wzrostu ceny. Dotyczy on dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Starają się oni użytkować te dobra bez względu na ich cenę, aby zademonstrować swój status materialny i wynieść się ponad środowisko. Producenci takich dóbr mają świadomość tego paradoksu i często podwyższają cenę, aby wywołać efekt prestiżowy i stosują określone formy reklamy, aby wzmóc popyt na dobra prestiżowe i zainteresować ich konsumpcją większą liczbę konsumentów

Prawo Engla — empiryczna zależność ekonomiczna mówiąca, że w miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza; innymi słowy, dochodowa elastyczność popytu jest w przypadku żywności mniejsza od 1. W przypadku wydatków na odzież i mieszkanie udział nie zmienia się, czyli przyrost popytu na te dobra i przyrost dochodów są równe, dochodowa elastyczność popytu jest równa jedności. Wydatki na samochody, podróże, biżuterię, meble, ochronę zdrowia, czy wypoczynek wzrastają z kolei w tempie szybszym od tempa wzrostu dochodów, czyli współczynnik dochodowej elastyczności popytu na nie jest większy od 1.

Pieniądz - materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

Współczesna doktryna mówi, że na pieniądz składają się trzy elementy^[1]^[2]:

funkcje pieniądza

1) Miernik wartości
2) Środek cyrkulacji (wymiany) - „nie zna granic”, wszędzie możemy nim zapłacić
3) Środek tezauryzacji (przechowywania) - wstrzymanie obiegu, np. wpłacanie na konta
4) Środek płatniczy
5) Pieniądz światowy - np.: dolar, niezależnie gdzie jesteśmy mając odpowiednią walutę możemy nim płacić

Pieniądz bankowy-Niematerialna odmiana pieniądza, która ma postać zapisu na rachunku depozytowym w banku.

Podaż pieniądza - liczba jednostek pieniężnych wyemitowanych przez Bank centralny. Składa się na nią zarówno ilość gotówki w obiegu jak i depozytów na żądanie znajdujących się pod kontrolą systemu bankowego.

Pp = Got + Depż

Wskaźnik gotówkowy to stosunek rozkładu podaży pieniądza na gotówkę w obiegu i depozyty na żądanie.

g = Got / Depż

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza (w formie monet, banknotów, oraz tych aktywów finansowych, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi ; 1.jest przede wszystkim funkcją dwu zmiennych: rosnącej funkcji dochodów i malejącej funkcji stopy procentowej. Indywidualna funkcja popytu na pieniądz jako na najbardziej płynną formę aktywów - Preferencja płynności.2.Zapotrzebowanie na pieniądz ze strony różnych podmiotów gospodarczych (spoza sektora bankowego) lub indywidualnych konsumentów.

Płynność pieniądza jest to łatwość z jaką można aktywo zmienić w inne z nieznaczną lub żadną utratą wartości ; to skłonności do utrzymywania oszczędności w postaci rezerw pieniężnych. Podstawową kategorią w tej mierze jest preferencja płynności. Gdyby nie istniały stopy procentowe to wszyscy mający nadmiar środków trzymaliby oszczędności w pieniądzu, nie istniałby zatem motyw do depozytów w bankach lub inwestowania w innych instytucjach finansowych .

Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Istnienie banku centralnego to jeden z postulatów Manifestu Komunistycznego.

Banki komercyjne - są wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi trudniącymi się obsługą i organizowaniem ruchu pieniądza między wszystkimi jednostkami gospodarującymi i ludnością. Podstawowe zadania to gromadzenie środków pieniężnych, udzielenie kredytów i pożyczek oraz dokonywanie rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym. Świadczą usługi klientowi masowemu. Usługi świadczone przez banki komercyjne są na gruncie prawa bankowego określane mianem czynności bankowych.

Stopa procentowa to miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym.

Kredyt bankowy - umowa zawarta w formie pisemnej pomiędzy bankiem a kredytobiorcą. Bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek. Na podstawie tej definicji kredyt postrzegany jest jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

Stopa rezerw obowiązkowych - miernik kwoty rezerw obowiązkowych, jaką banki komercyjne są zobowiązane wpłacić do banku centralnego (w Polsce jest nim NBP) w celu zabezpieczenia ich wypłacalności (banków komercyjnych). W zależności od tego jaki jest wskaźnik rezerwy obowiązkowej bank centralny decyduje o tym jaka jest podaż pieniądza. Stopa rezerw obowiązkowych może być naliczana od wkładów złotowych płatnych na żądanie, od wkładów złotowych - terminowych, wkładów w walutach obcych płatnych na żądanie i od wkładów terminowych w walutach obcych.

Operacje otwartego rynku - to zespół transakcji kupna i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, odbywających się pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Zarówno transakcje kupna jak i sprzedaży są inicjowane przez bank centralny a przedmiotem tych operacji są głównie rządowe instrumenty dłużne, tj. bony (weksle) skarbowe oraz inne instrumenty, np. bony (weksle) komercyjne, obligacje komunalne, papiery emitowane przez bank centralny lub waluty obce. ; jedno z narzędzi banku centralnego służących kontrolowaniu podaży pieniądza. Polega na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych, na otwartym rynku. Jest to najczęściej stosowane, elastyczne oraz skuteczne narzędzie polityki pieniężnej. Operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają one na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. Ich sprzedawanie i kupowanie umożliwia bankowi centralnemu wpływać na:

Venture Capital - średnio- i długoterminowy kapitał inwestycyjny charakteryzujący się dużym stopniem ryzyka, ale mogący w przyszłości przynieść wysokie zyski. Jest to forma finansowania innowacyjnych (a przez to obarczonych ryzykiem) projektów inwestycyjnych.

Business angels to osoby fizyczne, które inwestują stosunkowo niewielkie kwoty w przedsięwzięcia o dużym potencjale wzrostu, wnosząc jednocześnie do przedsięwzięcia swoje doświadczenie, operacyjny know-how oraz zdolności.

Produkt Krajowy Brutto - pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

Produkt narodowy brutto - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.

0x01 graphic

K - konsumpcja
I - inwestycje
G - wydatki rządowe
En - eksport netto, czyli eksport-import
Dn - dochód netto obywateli za granicą

Produkt finalny- to taki składnik, o którym można powiedzieć, że w stosunku do niego nie będą już w danym czasie (rok) podejmowane czynności produkcyjne.

Dochód Narodowy Brutto- Suma dochodów pierwotnych brutto wszystkich sektorów własności albo wszystkich krajowych sektorów instytucjonalnych; stanowi sumę produktu krajowego brutto i dochodów pierwotnych netto z zagranicy.

Dochód narodowy (ekon.) inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).

Amortyzacja oznacza rozłożenie wartości przez pewien okres. Można mówić o amortyzacji kredytu (rozłożeniu jego spłaty), ale najczęściej pojęcie to odnosi się do amortyzacji księgowej.

Inwestycja to nakład gospodarczy na tworzenie lub zwiększanie majątku trwałego.Inwestycja to wydatki przedsiębiorstw na dobra, które mogą być użyte do produkcji innych dóbr i usług. Jest to tzw. "efekt korzyści odroczonych w czasie".Inwestycja to wyrzeczenie się obecnych, pewnych korzyści na rzecz niepewnych korzyści w przyszłości.

Wzrost gospodarczy - zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Jeśli w kolejnym roku w całej gospodarce uda się sprzedać więcej towarów i usług niż w roku poprzednim - mamy do czynienia ze wzrostem gospodarczym. Kiedy jesteśmy w stanie więcej zarobić, źródłem wzrostu jest nasza praca. Ale jeśli w tym samym czasie, gdy wzrosły nasze zarobki, o tyle samo podniosły się ceny towarów, które kupujemy, mieliśmy do czynienia tylko ze wzrostem nominalnym. Nie możemy bowiem kupić więcej niż poprzednio. Dlatego cieszyć się można tylko z wzrostu realnego, czyli po uwzględnieniu inflacji. Wzrost gospodarczy odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.

Innowacja (łac. innovatio - odnowienie) w socjologii oznacza akceptację celów dyktowanych przez istniejące w grupie społecznej lub społeczeństwie wartości, poprzez nowe sposoby, nieakceptowane w danym systemie aksjonormatywnym. Jest to jedna z dewiacji społecznych, czyli odchyleń od konformizmu w ujęciu Roberta K. Mertona.

GOW - według definicji OECD gospodarka oparta na wiedzy (GOW), oparta jest wprost na tworzeniu, traktowanym jako produkcja oraz dalszym przekazywaniu, czyli dystrybucji oraz praktycznym wykorzystaniu wiedzy i informacji. Są więc trzy etapy będące podstawą rozwoju gospodarczego - produkcja, dystrybucja, wdrożenie. Wiedza jest określonym produktem (niezależnym bytem), który napędza rozwój. W jednym z głównych programów rozwojowych Unii Europejskiej jakim jest Strategia lizbońska, podstawowe znaczenie ma właśnie gospodarka oparta na wiedzy.

Konsument - w ekonomii i prawie osoba nabywająca od przedsiębiorcy towar lub usługę.

Suwerenność konsumenta- niezależność w podejmowaniu decyzji dotyczących zakupu produktów. Na konkurencyjnym rynku konsument wybiera, które produkty kupić, gdzie i od kogo i tym samym pośrednio ustala alokację środków produkcji między produkcją różnych produktów i między różnymi producentami. Producenci starają się dostosować produkcję do wymagań konsumentów. Można więc powiedzieć, że konsument, dokonując sam wyboru alternatywy, staje się suwerenny i "rządzi" rynkiem.

Decyzje konsumenta

Suwerenność decyzji - konsument dokonuje wyboru wyłącznie w oparciu o swoje preferencje w ramach ograniczenia jakie stwarza wysokość dochodu, którym dysponuje

Racjonalność decyzji - konsument dokonuje wyboru takich kombinacji dóbr, które maksymalizują jego użyteczność, czyli subiektywną satysfakcję, jaką czerpie on z konsumpcji; działa we własnym interesie i na swój rachunek

Przedsiębiorstwo prywatne, podmiot gospodarczy, którego celem jest dostarczanie dóbr i usług potencjalnym nabywcom oraz maksymalizacja zysku. Ponadto musi ono się znajdować w rękach prywatnych, a nie państwowych i może przyjąć formę firmy jednoosobowej lub któregoś z rodzajów spółek.

SME

przedsiębiorstwo średnie

- mniej niż 250 pracowników

- roczny dochód nie przekracza 50 mln EUR lub całkowity bilans roczny nie przekraczający 43 mln EUR

przedsiębiorstwo małe

- mniej niż 50 pracowników

- roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 mln EUR

mikroprzedsiębiorstwo

- mniej niż 10 pracowników

- roczny obrót lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 mln EUR

Korporacja - rodzaj organizacji (społecznej), zazwyczaj posiadającej osobowość prawną, której istotnym substratem są jej członkowie (korporanci).

Spółki osobowe opierają swą działalność na osobistej pracy wspólników w przedsiębiorstwie spółki. Spółki osobowe to:

Spółka kapitałowa - forma prawna organizacji podmiotów gospodarczych, najczęściej wykorzystywana w prowadzeniu dużych przedsiębiorstw, a także w wewnętrznej organizacji grup kapitałowych. W prawie polskim, oprócz spółek kapitałowych, wyróżnia się również spółki osobowe.

Koszty stałe - nakłady, które musi ponosić przedsiębiorca, niezależnie od wielkości produkcji. Nawet wówczas, gdy w przedsiębiorstwie nic się nie produkuje, ponosi on takie nakłady jak czynsze dzierżawne, procenty od kredytów, koszty konserwacji, płace strażników i służb administracyjnych, często pensje pracownicze (w przypadku sztywnego rynku pracy). Koszty stałe trzeba płacić niezależnie od wielkości produkcji, a więc bez względu na to czy się produkuje czy nie.

Koszty zmienne są to nakłady przedsiębiorcy związane bezpośrednio z produkcją. Ich poziom zależy wprost od rozmiarów produkcji. Tak więc wynoszą zero gdy nic się nie produkuje, a rosną wraz ze zwiększaniem się rozmiarów produkcji.

Koszt jest to wyrażone wartościowo zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia (podatki, składki ZUS) związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu.

Koszty całkowite - jest to suma kosztów poniesionych na wszystkie czynniki wytwórcze wykorzystane do produkcji. Jest to pieniężny wyraz nakładów.

Koszty przeciętne - To inaczej koszty jednostkowe - powstają w wyniku podzielenia odpowiednich kosztów przez wielkość produkcji (liczbę jednostek). Wyróżniamy: przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt stały i przeciętny koszt zmienny).

Koszt krańcowy - koszt jaki ponosi producent w związku ze zwiększeniem wielkości produkcji danego dobra o jedną jednostkę. Stanowi przyrost kosztów całkowitych związany z produkowaniem dodatkowej jednostki dobra.

Koszt ekonomiczny - suma kosztów jawnych i ukrytych powiększona o ZYSK
NORMALNY, czyli minimalna wielkosc zysku skłaniającą producenta do
pozostania w branzy. Zysk ekonomiczny - różnica między przychodami z
działalności a kosztami ekonomicznymi.

państwo „nocnym stróżem”(stoi na straży nieskrępowanego działania mechanizmów rynkowych i chroni własność prywatną, państwo strażnikiem gwara-ntem realizacji umów zawieranych w obrocie gospdar.

państwo dobrobytu, państwo opiekuńcze, ang. welfare state , koncepcja państwa i społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, w pełni ukształtowana po II wojnie świat. (głoszona zwł. 1970-80); zakłada m.in. ingerencję państwa w życie społ. (np. przeciwdziałanie bezrobociu), rozszerzenie systemu świadczeń socjalnych, demokrację.

Funkcja legislacyjna
Sejm jest organem powołanym przede wszystkim do stanowienia prawa. Przedmiotem uchwalanych przez niego ustaw są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Sejm uchwala wszystkie ustawy, także te o szczególnym znaczeniu, jak np. ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów.

Funkcja alokacyjna państwa - polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Ogólnie biorąc w gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o ochronę własności prywatnej oraz o wspomaganie i uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach także o korygowanie lub zastępowanie mechanizmu rynkowego. Alokacja - jest to podział i przeniesienie ograniczonych zasobów między różne dziedziny zastosowania. Alokacja odbywa się przy pomocy mechanizmu rynkowego.

Funkcja redystrubucyjna - polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami.

Funkcja stabilizacyjna - polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów jak: osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, stabilizację rynku pieniężnego (aby stopa% kredytu nie była zbyt wysoka), możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa.

Interwencjonizm - stosunki gospodarczo-polityczne, polegające na bezpośrednich interwencjach państwa w wolny rynek. Niekiedy rozumiane jako teoria ekonomiczna zalecająca takowe podejście.

Polityka gospodarcza - to subdyscyplina ekonomii opisująca i wyjaśniająca sposoby świadomego oddziaływania państwa na gospodarkę, za pomocą określonych narzędzi (instrumentów) i środków, dla osiągnięcia celów założonych przez podmioty polityki gospodarczej (tj. władze), w otoczeniu uwarunkowań doktrynalnych (tj. w oparciu o daną teorię ekonomiczną), wewnętrznych (związanych z danym krajem) i zewnętrznych (poza nim).

Budżet państwa to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.

Funkcje budżetu

Fiskalna - w budżecie gromadzone są określone dochody przeznaczone na wydatki niezbędne do prowadzenia polityki fiskalnej.
Redystrybucyjna - ma zmniejszyć rozpiętość dochodów osiąganych przez różne grupy społeczne.

Instrumenty funkcji redystrybucyjnej:

progresywne opodatkowanie dochodów (zyski, dochody wyższe),
zróżnicowanie stałe podatków pośrednich (VAT, akcyza) nakładanych na produkty,
transfery pieniężne,

Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa za pomocą rozwiązań prawnych i strumieni pieniężnych na zachowanie różnych podmiotów. Państwo oddziałuje na procesy gospodarcze za pomocą następujących instrumentów:

Dotacje - to bezzwrotna pomoc finansowa udzielona przedsiębiorstwom, instytucjom, organizacjom w celu popierania określonej działalności (osobom prywatnym raczej się nie przyznaje),
Subwencje - to bezzwrotna pomoc finansowa udzielona najczęściej przez państwo instytucjom, organizacjom społecznym i osobom prywatnym w celu poparcia ich działalności.

W praktyce dotacja ma bardziej konkretny cel, natomiast subwencja ogólny.
Zmiany strukturalne w gospodarce (czynniki rynkowe) - jeżeli zmienia się struktura popytu to ulega również zmianie strona podaży.

stymulowanie pożądanych kierunków konsumpcji,
polityka proekologiczna,
stymulowanie eksportu.

Dochodami budżetu państwa są środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych. Jednak nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. Warto podkreślić, iż do dochodów budżetowych nie zalicza się także wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji do przychodów zaliczyć można również przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych prowadzących odpłatną działalność jak np. szkoły wyższe.

Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.

Budżet lokalny -plan finansowy określający dochody i wydatki oraz przychody i rozchody, deficyt lub nadwyżkę budżetową danej jednostki samorządu terytorialnego na przyszły rok budżetowy, zatwierdzony w formie uchwały budżetowej jednostki stanowiącej samorządu terytorialnego,

Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.

Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów.

Podatek - obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:

nieodpłatność
przymusowość
publicznoprawność
bezzwrotność

Podatek bezpośredni - podatek obciążający bezpośrednio podatnika (podmiot podatku), stanowiący jego koszt. Podatnik ma obowiązek odprowadzenia podatku do organu podatkowego.

Podatek pośredni jest to danina publiczna płacona w pieniądzu, przymusowa, bezzwrotna, niezwiązana, zasilająca budżet państwa. Do podatków pośrednich zaliczamy: podatek akcyzowy, VAT i podatek od gier losowych.

Podatek od towarów i usług (VAT od ang. - Value Added Tax - podatek od wartości dodanej) - podatek pośredni, obrotowy, który z założenia ma w jak najmniejszy sposób oddziaływać na ostateczną cenę towaru i usługi podlegającej opodatkowaniu (poprzez jego "przerzucalność" na kolejne fazy obrotu). W Polsce został on wprowadzony przez Ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11, poz. 50). Jednak konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem UE zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w nowej "Ustawie o podatku od towarów i usług" z dnia 11 marca 2004 roku^[1].

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Bezrobocie dobrowolne lub bezrobocie z wyboru - zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy. Powodem dla którego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system socjalny, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tyle wysokich, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.

bezrobocie przymusowe - czyli bezrobocie wynikające z niemożliwości znalezienia pracy pomimo jej poszukiwania.

Bezrobocie frykcyjne - bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej/innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stanowi minimalne, możliwe bezrobocie w gospodarce wolnorynkowej (3-5% ogółu ludności aktywnej zawodowo). Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy.

Bezrobocie strukturalne - to takie bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, a także na skutek likwidacji PGR-ów.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne, keynesowskie) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki.

Bezrobocie ukryte - występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy (zmiana produkcji w firmie związana ze zmianą zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero.

Bezrobocie chroniczne (długotrwałe) - niekiedy wyróżniane jako podrodzaj bezrobocia długookresowego. Bezrobocie chroniczne dotyczy ludzi, którzy pozostają bez pracy przynajmniej 12 miesięcy. Bezrobotni długotrwale posiadają często cechy, które ograniczają ich szanse powrotu na rynek pracy .

Bezrobocie sezonowe to rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowany porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej np. w budownictwie, rolnictwie i innych. Sezonowy charakter ma również bezrobocie absolwentów, których wejście na rynek pracy dokonuje się stopniowo i jest związane z terminem zakończenia nauki w szkołach. Wynika również z sezonowości produkcji w niektórych dziedzinach gospodarki, uzależnionych od warunków klimatycznych.

Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne) - poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.

Prawo Okuna (ang. Okun's law) - makroekonomiczne prawo, głoszące iż wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego spada PKB (PNB). Prawo zostało nazwane na cześć jego odkrywcy, Athura Okuna.

Inflacja - zjawisko monetarne wywołane wzrostem ilości pieniądza na rynku, czego skutkiem jest wzrost cen (a jednocześnie obniżanie się siły nabywczej pieniądza). W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki.

Deflacja - ograniczenie podaży pieniądza na rynku powodujące wzrost siły nabywczej pieniądza. Potoczne określenie spadku cen rynkowych, sytuacji, kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz więcej dóbr towarów i usług.

Luka inflacyjna - nadwyżka zagregowanego popytu nad zagregowaną podażą przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji (produkcja potencjalna = produkcja faktyczna). Ponieważ produkcja nie może się zwiększyć, aby zaspokoić popyt, równowagę przywraca się przez wzrost przeciętnego poziomu cen (inflację).

CPI (Consumer Price Index) - indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. Najpopularniejsza na świecie miara inflacji.

deflator PKB, ekon. wskaźnik wyrażający w procentach stosunek wartości produktu krajowego brutto w cenach nominalnych (bieżących) do wartości produktu krajowego brutto w cenach stałych; deflator jest równocześnie miernikiem inflacji (lub deflacji) w badanym okresie.

Inflacja umiarkowana (krocząca) jest to powolny, wynoszący od 5 do 10% wzrost cen w skali roku, który powoduje powstanie określonych perturbacji ekonomicznych i społecznych.

Inflacja galopująca Sięgający od 10 do 100% wzrost cen w skali roku. Inflacja galopująca najczęściej wymyka się spod kontroli państwa, powodując istotne zniekształcenie relacji cenowych, które zakłócają i wypaczają normalne funkcjonowanie mechanizmu rynkowego, gdyż sygnały rynkowe dotyczące tego, co warto produkować w większej ilości, a co w mniejszej, i gdzie kierować zasoby inwestycyjne, są nieprzejrzyste i mylące

Hiperinflacja - bardzo wysoka inflacja powodowana zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy. Chociaż ekonomiści różnią się między sobą jaki wzrost cen stanowi jeszcze inflację, a jaki jest już hiperinflacją, często za umowną granicę hiperinflacji przyjmuje się wzrost cen o co najmniej 50% w ciągu jednego miesiąca.

Inflacje inercyjna (oczekiwana) jest to oczekiwana stopa inflacji, która zostaje wbudowana w umowy i porozumienia nieformalne oraz założenia polityki fiskalnej i pieniężnej. Zjawisko inercyjności inflacji powoduje, że ma ona tendencję do utrzymywania się przez dłuższy czas.

nflacja popytowa - zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza (wzrostu cen w gospodarce), zachodzące gdy podaż pieniędzy na rynku przekracza wartość towarów i usług. W sytuacji wzrostu ilości pieniądza na rynku cena równowagi między popytem a podażą stabilizuje się na wyższym poziomie. Wyróżniamy dwa szczególne typy inflacji popytowej: inflację pieniężną i strukturalną.

Inflacja kosztowa (dostawców) jest pojęciem stworzonym przez kosztową teorię inflacji. Według tej teorii, nie można założyć wysokiej elastyczności cen. Ceny bowiem administrowane są przez monopole. Przyczyna inflacji jest niezależna od agregatowego popytu na towary.

Krzywa Phillipsa (Phillips Curve) to w ekonomii krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji, przy założeniu pewnej oczekiwanej stopy inflacji.

Eksport - wywóz za granicę dóbr, które zostały wytworzone w danym kraju. Dla krajów należących do Unii Europejskiej eksport dotyczy sprzedaży towarów lub usług poza UE. Sprzedaż towarów w obrębie państw należących do Unii Europejskiej to tak zwana sprzedaż wewnątrzwspólnotowa a nie eksport.

Import -przywóz towarów, usług lub kapitału z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym — innymi słowy: zakup towarów i usług produkowanych za granicą, prościej przywóz czegoś spoza granic obszaru celnego. Zazwyczaj obszarem tym jest terytorium państwa ale na przykład dla krajów należących do Unii Europejskiej import dotyczy zakupu towarów lub usług spoza UE. Zakup towarów w obrębie Unii Europejskiej nie jest importem. Jest to tak zwany zakup wewnątrzwspólnotowy.

Autarkia, samowystarczalność gospodarcza to cecha gospodarki lub cel polityki gospodarczej, prowadzonej przez państwo lub grupę państw, dążące do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości.

Terms of trade (TOT) - relatywne ceny dóbr eksportowanych do importowanych (w danym państwie), określane warunkami wymiany międzynarodowej. TOT może być cenowe(nominalne) lub ilościowe(realne). Wskaźnik ten pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu w stosunku do importu poszczególnych krajów.

Bilans handlowy to różnica między eksportem a importem danego państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżka handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego.

Bilans płatniczy - zestawienie (dochody - wpływy kontra wydatki - płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej.

Strefa wolnego handlu to obszar wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru.

Teoria kosztów komparatywnych, sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy.

protekcjonizmu handlowego określa się politykę gospodarczą, mającą na celu utrudnienie producentom z innych krajów dostępu do rynku krajowego, np. poprzez wprowadzenie ceł, kwot, koncesji, zakazów lub innych przeszkód dla swobodnego handlu. Celem takiej polityki jest zazwyczaj wspieranie własnych producentów, poprzez stworzenie im preferencyjnych warunków sprzedaży na krajowym rynku.

Wspólnoty Europejskie nazwa określająca od 1957 roku trzy, a od 2002 r. dwie organizacje stanowiące od 1993 roku podstawę instytucjonalną i kompetencyjną Unii Europejskiej:

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) - istniała do 23 lipca 2002 roku, obecnie jej kompetencje przeszły na Wspólnotę Europejską,
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom),
Wspólnota Europejska (WE), do 1993 Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG).

Wspólnoty Europejskie od 1967 roku w wyniku zawarcia traktatu fuzyjnego posiadają wspólne instytucje, z których kompetencji obecnie korzysta także Unia Europejska.

Jednolity rynek- Polityka Unii Europejskiej mająca głównie swoje odzwierciedlenie w ustanowieniu czterech swobód:

Wspólna polityka rolna - wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w Traktatach Rzymskich. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Jest to pierwsza wspólna polityka WE. Cele WPR zostały określone w art. 33 TWE.

Strategia lizbońska - plan rozwoju przyjęty dla Unii Europejskiej przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w roku 2000.Celem planu, przyjętego na okres 10 lat, było uczynienie Europy najbardziej dynamicznym i konkurencyjnym regionem gospodarczym na świecie, rozwijającym się szybciej niż Stany Zjednoczone. Strategia opiera się przede wszystkim na założeniu, że gospodarka krajów europejskich wykorzysta do maksimum innowacyjność opartą na szeroko zakrojonych badaniach naukowych, zwłaszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy, co miało się stać głównym motorem rozwoju.

Fundusze strukturalne stanowią finansowe instrumenty polityki strukturalnej realizowanej przez Unię Europejską. Powstały w celu zrestrukturyzowania i zmodernizowania gospodarek państw członkowskich UE. W okresie programowania 2000-2006 istniały cztery fundusze strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (funduszem strukturalnym jest tylko sekcja orientacji)
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa