Ekonomia (oikos- dom; nomos- prawo, reguła):

-nauka zajmująca się pogodzeniem ograniczanych zasobów z nieogarniczonymi potrzebami (człowieka)
-pochodzi z Grecji; jako pierwszy określenia tego użył Ksenofon, uczeń Sokratesa (V/IV p.n.e.)

-kolejnym był Arystoteles → wg niego była to wiedza o prawach rządzących gospodarstwem domowym

-ekonomia jest to nauka o zasadach rządzących gospodarstwem domowym, o zarządzaniu jego majątkiem, nie stanowiła wówczas zamkniętej teorii

-składała się z wielu poglądów i myśli o charakterze filozoficznym i etycznym

-kolejny etap rozwoju ekonomii → XVII w. → pojawia się określenie ekonomia polityczna (polis- miasto, państwo)
-ekonomia państwowa w XVII w. → wówczas dziedzina zajmująca się prawami rządzącymi gosp. państwową

Etap kolejny: II poł. XVIII w. (1776) → I wydanie dzieł Adama Smitha pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactw narodów”
-rok ten nazywa się rokiem powstania ekonomii jako nauki ; Adam Smith → „ojciec ekonomii”, wprowadził I podatki (w Anglii)

-istnieje wiele teorii ekonomii (wiele szkół, niejednolita teoria)

System gospodarki planowej:
-rząd ustalał trzy zasady (dla kogo? W jakich ilościach?)

-rząd był właścicielem przedsiębiorstw, rząd zatrudniał (plany 3, 4-letnie)

-decydował co będzie uprawiane na polach, narzucał dla kogo- równo, a potem kartki/talony; policja i kolejarze mieli np. lepiej

-państwo narzucało wszystko obywatelom, ogarniczona swoboda obywateli
-różniła się wg krajów (Chiny, Korea- dyktatura, np. co mają jeść i pić)

Gospodarka rynkowa:

-produkować to na co jest największe zapotrzebowanie; cena ma prowadzić do zysku (nastawieni jesteśmy na popyt, ma dawać, przynosić zysk)
-jak najtaniej; dla tych co zapłacą

-o wszystkim decyduje system cen i zysków

-rola państwa w gospodarce → nie ingeruje (tzw. nocny stróż) → struktura tylko przepisy i stwarza bezp. zew. i wew. (nie miesza się w rynek)

Gospodarka mieszana:
-z elementami rynku i nakazu; mamy dwa sektory: prywatny i publiczny (państwowy)

-w rynku państwa są branże strategiczne: przemysł zbrojeniowy, energetyka, kopalnie

-państwo „daje” opiekę medyczną, edukację, dostęp do kultury

-potrzeby komunalne (zależne od miasta)- śmieci, komunikacja miejska

-cecha przedsiębiorstw państowywch: niedochodowe (w PL), przynoszą straty

-sektor prywatny: wszystko co przynosi zysk (tym się ten sektor interesuje)

-państwo jest uciążliwe dla sektora prywatnego → podatki, opłaty

-dotacje dla tych co upadają (rzadko dla sektora prywatnego)

-prywatne → korzystają z funduszy UE

Ekonomia:
a) Mikroekonomia:
-małe przedsiębiorstwa

-zachowanie poj. Przedsiębiorstwa

-dana branża, gałąź przemysłu

-analizowanie poszczególnych przedmiotów rynkowych

-co określa cenę poszczególnych dóbr i usług

-co określa wielkość poszczególnych form i gałęzi produkcji
→

-wielkość produkcji przedsiębiorstw

-konsumpcja dóbr i usług

-oszczędności i inwestycje

-podatek na wyroby tytoniowe; gałąź branży

b) Makroekonomia:

-zajmuje się bezrobociem

-bada wzajemne zależności zachodzące w gosp. jako całości

-inflacja

-kryzys, inwestycje itp. jak zmiejszyć bezrobocie, dług publiczny

→

-polityka podatkowa rządu

-wielkość prod. krajowej

-podaż pieniądza w gosp.

Ekonomia (ze względu na przyjętą metodę badawczą):
a) Pozytywna:
-zajmuje się obiektywnym, naukowym wyjaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki

-celem jest wyjaśnienie w jaki sposób społ. podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji, produkcji oraz wymiany dóbr (jak jest?)

-analiza dokonywana jest bez sądów i opinii

-stwierdzamy fakt, ale go nie oceniamy

-odnosi się do ekonomii jako nauki

b) Normatywna:

-zajmuje się dostosowaniem zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sondach wartościujących (jak powinno być?)

-nie można jej prowadzić bez ekonomii pozytywnej

-nie można ekonomii podporządkować polityce

-teoria gosp., która opiera się na tym (polityka gospodarcza)

Kosz alternatywny: koszt utraconych możliwości, korzyści. To utrata wartości jaką można byłoby uzyskać w wyniku przeznaczenia ograniczonych zasobów do wytworzenia/zakupu innych dóbr lub usług.
-rezygnacja z czegość kosztem innego; zawsze jest kilka możliwości wykorzystania danego zasobu

-zawsze istnieje konieczność wyboru, z każdym wyborem wiąże się koszt alternatywny

-człowiek, by zaspokoić swe potrzeby, wykorzystuje zasoby

I zasób → ziemia:

-złoża mineralne, surowce, rzeki, wszystko co jest w ziemi; to co wytworzyła natura, a nie człowiek

-zwierzyna

II zasób → praca (siła robocza):

-ludzka energia umysłowa i fizyczna oraz wiedza i umiejętności, wykorzystywane w procesie produkcji

-trzeba mieć kwalifikacje i predyspozycje

III zasób → kapitał (dobra inwestycyjne):

-sprzęt, maszyny, budynki, wynik procesu produkcyjnego

-wszystko dzięki czemu możemy wykorzystywać produkcję

IV zasób → technologia:

-sposób wykorzystywania; jak zasoby mają być łączone w czasie produkcji

V zasób → talent przedsiębiorczości:

-zdolność do ryzyka i konkurencji

-szukanie zyskownych przedsięwzięć

VI zasób → rynek informacji:

-rynek pracy

-na podstawie informacji transakcji

-sprzedający i kupiec są poinformowani

Granica możliwości konsumpcyjnych:

-przedsiębiorstwo wytwarza tylko dwa dobra

-technologia jest dana

-przedsiębiostwo zatrudnia tylu pracowników, że wykorzystywany jest cały jego potencjał produkcyjny

-wielkość wykorzystywania czynników produkcji jest stała

-gdy pracowników jest zbyt mała ilość → produkcja nieefektywna, bez kosztów alternatywnych, można zw. Zasoby
-gdy przedsiębiorstwo jest monopolem/digopolem jest poniżej gr. produkcyjnej

Dobro X/Dobry Y

Podpis do wykresu: Produkcja efektywna- to co na granicy → zawsze jest koszt alternatywny

-Punkty znajdujące się powyżej krzywej możliwości produkcyjnej M wyznaczają dane kombinacje dóbr ilości wytworzonych dóbr, których producent nie jest w stanie wytworzyć. To nieosiągalne dla producenta.

-Punkty znajdujące się poniżej krzywej możliwości produkcyjnej N wyznaczają kombinacje dóbr, które może wytworzyć przy wykorzystaniu czynników produkcji.

-Producent dąży do tego, aby produkcja wytwarzanych przez niego wyrobów przynosiła maksymalny zysk. Konsument nie osiągnął maksymalnego zadowolenia z dobra, na zakup którego zdecydował się przeznaczyć swe dochody. Producent i konsument ponoszą koszty w wyniku podjętych decyzji, kierują się oni więc kryterium optymalizującym (problem optymalizacji decyzji w procesie gospodarczym)

-Gdy korzyści marginalne i koszt marginalny są równe → punkt równowagi. Każdy podmiot gosp. dąży do maksymalizacji korzyści netto. Ze swej działalności powinien zwiększać lub zmniejszać aż do momentu zrównania się korzyści marginalnych z kosztem marginalnym.

Punkty powyżej gr. produkcyjnej (mikro):

-należy zwiększyć zasoby, inwestować

-gr. możliwości produkcyjnych przesunie się



Poniżej gr. (makro):

-bezrobocie nie wszystkie zasoby zostały wykorzystane

-limity UE nakładane na PL

-limit np. połowów, na emisję CO2

-pola leżą odłogiem, ograniczony eksport jabłek

-biurokracja; gosp. nakazowa (poniżej granicy)
→

-inwestycje nakręcają gosp. (od nich zależy wzrost gosp.)
-brak inwestycji → Białoruś, Grecja

-gr. przesunie się do góry za sprawą inwestycji

Rynek: to miejsce, w którym zawierane są transakcje między konsumentem a producentem. Na rynku można kupować towary, dobra inwestycyjne (aukcje). Można wyróżnić rynki cząstkowe.
Koszt alternatywny:

-na papierze może być stały; w rzeczywistości gosp. nigdy taka nie będzie;
Gospodarka rynkowa:

-nie istniałaby bez rynku; rynek towarowy: przedmiotem transakcji są towary i usługi

-towar to dobro, które zostało wyprodukowane z zamiarem sprzedaży

-rynek pracy: sprzedaje się umiejętności i wiedzę

-rynek kapitałowy → rynki cząstkowe

-do działalności są potrzebne nieruchomości

-rynek nieruchomości: działki, budynki, ziemie

-rynek czynników produkcji: technologie, maszyny, śr. transportu

-rynek kredytowy: kredyt (tylko bank, musi być cel kredytu, oświadczenie majątkowe, nieokreślony czas- prowizja i oprocentowanie od kredytu), pożyczki (nie musi być oprocentowania i prowizji, może to też być rzecz, każdy kto ma kapitał może wziąć pożyczkę, trzeba zapłacić podatek od pożyczki (pożyczający)- gdy nie zapłaci → stawka sankcyjna (19%)

Rynek papierów wartościowych:

-giełda; obligacje, akcje, udziały, bony komercyjne, weksel (stanowi zabezpieczanie spłaty jakiegoś roszczenia)

Konkurencja:

-dotyczy producentów i konsumentów

-chce się osiągnąć jak najwyższy zysk (jak najwyższa cena)- prod.; jak najwięcej kupić po jak najniższych kosztach

-polega na przedstawieniu ofert korzystniejszych od innych

-konkurencja dotyczy marki, ceny, ilości, jakości, wyglądu, zapachu, procentu, okresu gwarancji, możliwości zwrotu, raty, dostawy, czy serwis jest na miejscu bądź za granicą

-do opinii odwołują się konsumenci, badania, zmysły wykorzystywane przy reklamie: wzrok, słuch, głód, zdrowie, obawa przed bólem, uroda, np. kosmetyki

Konkurencja:

a) cenowa:

-wyprzedaże

-dotyczy tylko ceny

-rzadko stosowana w rzeczywistości

(niska cena- niski zysk, konsument nie jest w stanie zapamiętać cen)

-nieopłacalne z punktu widzenia przedsiębiorstwa

-najczęściej można spotkać ją na targu

b) pozacenowa:

-konkurujemy z wszystkimi innymi elementami produktu (łączy się formę tę z cenową)

-walka o klienta; konkurencja wytwarza te dobra, na które jest zapotrzebowanie (co chce rynek)

Wady konkurencji:

-nowości w produkcji (wada z punktu widzenia ekonomii)

-cena często nieadekwatna do rynku

-marnują się zasoby, producent wymyśla nowe opakowania, marnowane są zasoby (problem klienta z wyborem)

-konkurencja zwiększa cenę na alkohol (akcyza)

-ściąganie klientów na obniżki, których nie ma (nieuczciwa konkurencja)

-nieprawdziwe informacje o produktach

Popyt:

-jest to funkcja odwrotnie proporcjonalna, ujemna (cena rośnie- popyt maleje)

-relacja między ceną a ilością, którą konsumenci są w stanie kupić w danym czasie przy danej cenie

-wszystkie elementy zachowują sytuację rynkową, zostając bez zmian (ceteris paribus)

Prawo popytu: wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie c. p. Największy wpływ na popyt ma cena. Jeżeli tylko i wyłącznie zmienia się cena produktu to mamy do czynienia z ruchem wzdłuż krzywej, a krzywa się nie przesuwa.

Determinanty popytu (powodują przesunięcie krzywej popytu): (→ wzrost, ← spadek popytu)

-dochody (wzrost dochodów → wzrost oszczędności, nie zawsze); zmiana kierunku popytu (rośnie popyt na produkty luksusowe, a spada na produkty podstawowe , tzw. pierwszej potrzeby)
-ceny dóbr substytucyjnych (rośnie cena dobra, to szukamy tańszego zamiennika)

-dobra komplementarne (jedno nie może istnieć bez drugiego; rośnie cena np. za auto, spada popyt na benzynę)

-ilość konsumentów (→ w górę, rośnie; wyjazdy za granicę, → w dół - popyt spadku)

-wyprzedaże (przewidywania cen w przyszłości)

-badania (np. kawa szkodzi zdrowiu- spada na nią popyt; np. actimel poprawia zdrowie → rośnie na niego popyt)

-efekty naśladownictwa, demonstracji, snobizmu (ta jednosta chce się wyróżnić, to coś oryginalnego)

-efekt Veblena (im wyższa cena, tym wyższy popyt- pokazujemy, że nas stać- anomalia) (f. Popytu będzie wyższa, cena wyższa- paradoks)

-owczy pęd → wszyscy kupują to i ja kupuję

-gusta i upodobania

Efekt substytucyjny: konsument ma zwyczaj zastępowania dobra droższego tańszym c. p.

Efekt dochodowy popytu: przy niższej cenie kupuje się więcej produktów c. p.

Czynniki pozaekonomiczne:

-pogoda

-święta religijne i państwowe (Boże Narodzenie)

-sesja (papier)

-czynniki kulturowe (np. islam → brak popytu na wieprzowinę i alkohol)

Popyt indywidualny (ich suma to popyt rynkowy):

-przy danej cenie każdy konsument zgłasza inny popyt na produkt; gusta

Podaż:

-funkcja dodatnia, relacja wprostproporcjonalna między ceną i ilością jaką producenci skłonni są wyprodukować w danym czasie c. p.
-wyższym celem dobra jest większa podaż

-zmienia się tylko cena, poruszamy się wzdłuż krzywej → wzrost podaży, ← spadek podaży

-podaż maleje, cena maleje c. p.

Czynniki pozacenowe wpływające na podaż:

-ograniczoność zasobów decyduje o wysokości podaży

-ważne są koszty produkcji (im wyższe tym wyższa podaż)

-technologia produkcji

-nowoczesna technologia to większa podaż, przestarzała- mniejsza

-podatki → czynnik, który ogranicza podaż; im większe ulgi podatkowe tym większa podaż

-przewidywanie cen w przyszłości

-interwencjonizm państwowy → przedsiębiorstwo ogranicza państwo przepisami (prawo pracy, prawo do strajku, ochrona kobiet, warunki pracy)

-czynniki pozaekonomiczne są te same co w popycie

Cena równowagi: cena przy jakiej popyt równa się ze sprzedażą.
Nadwyżka: wielkość podaży przewyższa popyt.

Cena minimalna: rząd wprowadza ją, gdy mamy nadwyżkę. Gdy dobro nie może być sprzedane. Np. płaca minimalna, ceny skupu w rolnictwie, ceny ropy ustalone przez OFE.
Cena maksymalna: przy niedoborze ma chronić konsumenta. Nie może być towar sprzedany niżej niż ta cena. Np. cena żywności przy nieurodzaju, czynsze mieszkaniowe.

Elastyczność: relacja popytu i podaży, umożliwia określenie zmian spadku/wzrostu popytu lub podaży, w efekcie zmiany ceny, dochodów, cen innych dóbr itp.
Elastyczność popytu: wyraża o ile % zmieni się popyt, gdy zmiana czynnika wpływającego na popyt będzie 1%.
Elastyczność mieszana: pozwala przewidzieć o ile zmieni się popyt na I produkt, gdy zmieni się cena II produktu. IEcI= dla dóbr substytucyjnych

Ec > 0, dla komplementarnych Ec < 0, dla niezależnych (np. chleb) Ec= 0
Elastyczność cenowa: wskazuje w jakim stopniu wielkość popytu reaguje na zmiany ceny rynkowej. IEdI= 1
Elastyczność dochodowa: mierzy reakcję popytu na zmiany dochodów nabywców. IeiI= gdy rośnie dochód + wzrost popytu = wartość dodatnia,
=wzrost dochodu i spadek popytu = wartość ujemna
Cecha statystyczna: płeć- cecha niemierzalna (jakościowa), dł (cena mierzalna- ilościowa), -skokowe, -ciągłe.

Przynależność dóbr w czasie zmienia się.

I dobra luksusowe (wyższego rzędu): dobro, którego ilość nabywana wzrasta szybciej niż dochód konsumenta i maleje szybciej niż ten dochód c.p. Np. jacht
Ei >0

II dobra podstawowe: dobro, którego ilość nabywana wzrasta wolniej niż dochód i maleje wolniej niż on c.p. (są częścią dóbr normalnych) Np. chleb

Ei<1
Ei>0

III dobra podrzędne (niższego rzędu): dobro, na które maleje popyt, gdy wzrasta dochód c.p. Np. kartofle, hamburgery, margaryna, kości na zupę, najtańsze wędliny.

IV dobra pierwszej potrzeby: obejmują dobra podrzędne i część dóbr normalnych. Np. żywność
Ei <1

I. Elastyczność punktowa: pomiar w danym punkcie krzywej popytu/podaży. Mierzy się ją dla niewielkich zmian i gdy znamy funkcję popytu lub podaży.
II. Elastyczność łukowa: mierzona na odcinku krzywej, dla większych zmian mierzy się na odcinku, gdy nie znamy funkcji.
III. Elastyczność procentowa: zmiana wielkości popytu (podaży) spowodowana procentową zmianą czynnika wpływającego na wielkość popytu/podaży. Tym czynnikiem najczęściej będzie cena.

E=deltaQ/delta d

Elastyczność cenowa popytu:
I. Popyt elastyczny: gdy % zmian wielkości popytu jest większy niż procentowa zmiana ceny. IEdI=1 Jego wielkość jest zależna od ceny. Dobra kupowane sporadycznie. Mają bliższe lub dalsze substytuty. Ceny tych dóbr są wysokie. Nawet niewielka podwyżka jest odczuwalna przez konsumenta.

II. Popyt nieelastyczny: gdy % zmian wielkości popytu jest mniejszy niiż procentowa zmiana ceny. Ed <1.
Nieelastyczny dla dóbr podstawowych, kupujemy systematycznie. Ich brak odczuwamy dotkliwie (woda, jedzenie). Trwale wchodzą do naszego koszyka dobr.

Elastyczność maleje wraz ze spadkiem ceny i wzrostem wielkości popytu. Przedział realny (1 a 2 zł) i nierealny (1 a 1000 zł).

III. Popyt jednostkowy: jeśli % zmiana wielkości popytu jest taka sama jak % zmian ceny. Ed=1.
IV. Popyt sztywny (niepotrzebna jest wartość bezwzględna): nie reaguje na zmianę ceny. Konsument jest niewrażliwy na zmianę ceny. Nie mają substytutów, np. sól, insulina, niektóre leki.
V. Anomalia cenowej funkcji popytu: występują, gdy dochody konsumentów są niskie, a dane dobro ma duże znaczenie dla konsumentów. Ed >0

Paradoks Giffena: konsument zmniejsza zakup dóbr droższych i zwiększa zakup dobra, które zdrożało, ale nadal jest tańsze od pozostałych.
Paradoks Veblena: przy wysokich dochodach wzorst ceny jakiegoś dobra luksusowego może wywołać zwiększenie popytu na nie.

Determinanty cenowej elastyczności popytu:
I. Ilość substytutów: im więcej tym popyt jest bardziej elastyczny.
II. Udział dobra w budżecie konsumenta: mały/duży. Popyt elastyczny (jeśli), mały (nieelastyczny).
III. Charakter dobra: na dobra luksusowe popyt → elastyczny, na podstawowe → nieelastyczny.
IV. Cena: wysoka → elastyczny, niska → nieelastyczny.
V. Czas potrzebny konsumentowi na przystosowanie się do nowych cen: długi → elastyczny, krótki → nieelastyczny.

Elastyczność cenowa popytu: informuje nas o ile należy zwyżyć cenę (aby znieść niedobór)/zniżyć cenę (aby zniżyć nadwyżkę).

III Determinanty:
I. Rodzaj dobra: jeśli rosną dochody to rośnie popyt na dobra luksusowe. Np. samochody, wycieczki zagraniczine. Niska elastyczność- bilety komunikacji miejskiej.
II. Tempo zaspokajania potrzeb: im szybciej zaspokajamy daną potrzebę tym wolniej rośnie popyt, w miarę wzrostu dochodów. Najważniejsze jest jedzenie.
III. Poziom dochodów.
Cenowa elastyność mierzenia popytu: znajomość tej elastyczności jest potrzebna przedsiębiorcom (Cola vs Pepsi). Ma duże znaczenie dla rządu. Dla nas jest korzystna, gdy kupujemy produkty krajowe (rośnie PKB), a jeśli zagraniczne to pieniądze idą na obce PKB.

Podaż: to ilość towarów i usług, które przy danej cenie oferowana jest do sprzedaży przez producentów.

Podaż zgłaszana jest przez indywidualnych producentów, jednak po zsumowaniu jej u wszystkich sprzedających uzyskamy łączną podaż rynkową. Podaż ta styka się na rynku z popytem, w rezultacie czego zostaje wyznaczona cena danego towaru lub usługi.

Elastyczność cenowa podaży: mierzy reakcje podaży na zmianę ceny c.p.
I Podaż elastyczna (Es >1): gdy % zmian wielkości podaży jest większy niż procentowa zmiana ceny. Są możliwości przestawienia produkcji.
II Podaż nieelastyczna: gdy % zmian wielkości podaży jest mniejszy niiż procentowa zmiana ceny., gdy nie ma możliwości przestawienia produkcji.
III. Jednostkowa-proporcjonalna: tak samo jak procent zmiany ceny.
IV. Doskonale elastyczna: przy danej cenie podaż może przybierać dowolne rozmiary (Es = nieskończoność). Dobra dostępne w nieograniczonych ilościach i kosztach niezależnych od ilości, np. piasek.
V. Podaż doskonale sztywna, nieelastyczna: nie reaguje na zmianę ceny (Es=0). Unikalne dobra, np. mumia, obraz van Gogha (dzieła sztuki).

Determinanty:

a) koszty produkcji: niskie koszty (podaż elastyczna)/wysokie koszty (nieelastyczna)
b) technologia: prosta (elastyczna)złożona (nieelastyczna)
c) cykl produkcyjny
d) możliwość składania i magazynowania dóbr- nieelastyczna jeśli nie ma takiej możliwości

e) łatwy dostęp do zasobów: łatwy (elastyczna)/trudny (nieelastyczna)

f) czas potrzebny producentom do dostosowania czasu potrzebnego producentowi do innych warunków wywołujacych zmiany cen.

I. Koszt całkowity- P*Q/cena * ilość sprzedanych jednostek
II. Rodzaj przychodu → przeciętny → całkowity/ilość sprzedanych jednostek
III. Przychód marginalny → dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży dodatkowej jednostki.

Popyt nieelastyczny: podwyższenie ceny → zysk, obniżenie → niższy zysk.
W cenę produktu jest wliczony podatek. Większą część podatku płaci konsument (przy popycie nieelastycznym).
Elastyczny- producent.
Sztywny- cały podatek płaci konsument.
Jednostkowy- 50/50

Doskonale elastyczny- producent → przerzucalność: koniunktura gosp. i pozycja firmy na rynku (im większy monopol tym większy podatek dla nas)




Konsumenci mają 3 wspólne cechy:
-wiedzą czego chcą

-mają ograniczony dochód

-nie mają wpływu/mają ograniczony wpływ na ceny

Rynek oferuje duży wybór dóbr i usług. Kupno zależy od gustu, ceny, dóbr alternatywnych i dochodów.
Konsument kieruje się optymalizacją decyzji, myśli racjonalnie przy wyborze dóbr.
Wybór konsumenta kierunkuje:

-wiek, środowisko, rodzina, reklamy, kultura, wykształcenie
Konsument podejmuje decyzje samodzielnie, suwerennie
Czynniki ekonomiczne:

-dochód, aktualne ceny na rynku, dostępność sieci handlowej, możliwość uzyskania zakupu na kredyt, podatki
Czynniki społeczne:

-reklama, promocja, wykształcenie, zwyczaje, kultura
Czynniki psychiczne:

-tzw. „owczy pęd”, zwrócenie na siebie uwagi, reakcja konsumenta na wahania popytu, reakcja na komunikaty
Fazy warunkujące postepowanie konsumenta:
1. Uświadomienie potrzeby (zmiana dochodów, pracy, miejsca zamieszkania, głód, inni mają)
2. Określenie sposobów zaspokojenia uświadomionej potrzeby (z TV, internetu, prasy, od innych)
3. Ocena możliwości wyboru sposobu zaspokojenia potrzeb (dochód, cena, jakość, elementy wizualne)

4. Podjęcie decyzji o zakupie oraz jej realizacja (sprzedawca, kolejka w sklepie, ceny w sklepach)
5. Zachowanie konsumenta (to co sprawa mu największą satysfakcję, kupuje dobra użyteczne)

1. Użyteczność, przydatność (miara subiektywna, abstrakcyjna, indywidualna)- określa subiektywnie odczuwane zadowolenie jakie daje konsumentowi konsumowanie dóbr i usług.
2. Użyteczność całkowita- całkowite zadowolenie jakie osiąga jednostka z konsumpcji określonej ilości danego dobra.
3. Użyteczność krańcowa/marginalna- związane jest to ze zwiększeniem konsumpcji danego dobra o jednostkę; przyrost (wzrost i spadek) zadowolenia jakie osiąga konsument za zwiększenie konsumpcji danego dobra o jednostkę.
-punkt nasycenia

-użyteczność zależy od ilości konsumowanego dobra

-równiez od dostępu innych dóbr na rynku

Prawo malejącej użyteczności krańcowej: przyrosty zadowolenia z konsumpcji maleją wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra c.p.

System preferencji konsumenta:
a) założenie kompletności preferencji- konsument wie co i w jakiej ilości chce konsumować

b) założenie przechodności preferencji- hierarchia dóbra (A, B, C)

c) założene nienasyconości założenia konsumenta- konsument będzie wybierał to co daje mu największą satysfakcję
Krzywa obojętności: przedstawia kombinację dwóch dóbr, które dają konsumentowi takie samo zadowolenie. Wygląda jak krzywa popytu, lecz tu mamy zalezność dwóch dóbr.

I. Cecha- wygląd jak krzywa popytu (nachylenie ujemne), zwiększając konsumpcję jednego dobra o jednostkę, rezygnujemy z drugiego dobra (krańcowa stopa substytucji_
II. Cecha- nie mogą się przecinać (wynika to z założenia o przechodności preferencji)
III. Cecha- jest ich nieskończenie wiele, są równoległe względem sieie i najmniejsza użyteczność przy początku układu współrzędnych, rośnie im dalej jest w układzie współrzędnych.

Marginalna stopa substytucji (MRS)- określa z jakiej ilości dóbr Y należy zrezygnować w celu większenia konsumpcji dobra X o jednostkę. W sytuacji pozostawania na tej samej krzywej obojętności.

Kombinacje	Ilość dóbr Y	Ilość dóbr X	MRS
A.	12	1	6
B.	6	2	2
C.	4	3	1
D.	3	4	0

Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji: zwiększając konsumpcję dobra X o jednostkę konsument jest skłonny zrezygnować z coraz większej ilości dobra Y na rzecz wzrostu X c. p.
Co ogranicza konsumenta:

-dochód, cena dóbr
Px*Qx+Py*Qy= dochód (P-cena, Q-dobro)
Z: Konsument zarabia 120 zł. I=120 zł, Px= 20 zł, Qy= 15 zł → 20 * Q + 15 * Q = 120; x=0, y=8; x=6, y=0

Tam gdzie A = 6, B= 8
Linia budżetowa oddziela dobra osiągalne i nieosiągalne. Powyżej linii są dobra, których konsument pragnie, ale nie może sobie na nie pozwolić.
Wybrzeże punktu styczności (optimum) do linii budżetu. Linia budżetu przecina się z krzywą obojętną.
W tym pkt: preferencje (inne punkty nie → brak użyteczności)= potrzeby

Ceny dóbr na rynku się zmieniają, linia budżetowa się zmienia, klient będzie musiał znaleźć nowy punkt optimum.
Po połączeni wszystkich pkt optimum powstaje indywidualna krzywa popytu.

Koszty jakie konsument poniesie na rynku:
a) koszt transakcji (koszt zdobywania informacji): czas stracony na zdobywanie informacji nt dóbr, które konsument chce zakupić.
Koszt alternatywny: rzeczywisty koszt transakcji, to suma ceny dobra i wartości czasu poświęconego na zdobycie informacji liczonego kosztem alternatywnym. Aby skutecznie informować klienta, przedsiębiorstwa stosują marketing mix, hc (koszt, korzyści, komunikacja, komfort).

Przedsiębiorstwo: organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność gosp., która przynosi zysk.
Każde przedsiębiorstwo ma swoją misję (wyrobić markę, zarobić, zaspokoić konsumenta, zwiększyć udziały na rynku, rozwój, czasem na I miejscu przed zyskiem stoi marka). Danej firmie zalezy na kliencie. Niektóre przedsiębiorstwa mają służyć tylko społeczeństwu, nie przynoszą zysku, finansowane są z budżetu państwa. Synonimem przedsiębiorstwa jest firma. Firma w ekonomii ma znaczenie jako nazwa (firma=marka).
Odrębności:
Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa: utrzymuje własny majątek, ma całą technologię produkcji, samo finansuje się z działalności rentowej.
Odrębność prawna: występuje jako podmiot w handlu zagranicznym, możliwość zaciągania kredytów.
Odrębność organizacyjna: każdy ma własny system organizacji i zarządzania.

Przedsiębiorstwo może być przedmiotem kupna/sprzedaży, ma swoją cenę. Cena zależy od marki, generowanych dochodów, dobrego „imienia”, majątku (technologie, inwestycje), zarządzanie.

Rynek doskonale konkurencyjny:

-doskonała informacja rynkowa (dostęp do tej samej technologii)

-doskonała konkurencja; wejście na rynek jest wolne (brak barier)

-przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku

-nie ma rynku doskonałej konkurencji (przyrównujemy rynek do niego)

Monopol: gdy jeden jest producent na rynku
-brak substytutów na rynku

-cenotwórcą jest monopol

-cena jest zmienną decyzyjną

-monopol ogranicza wielkość produkcji

-monopol ustala cenę (jeśli jest czegoś mało to cena rośnie)

-wejście na rynek jest zablokowane

-monopol pełny, absolutny (firma utrzymuje monopol w krótkim czasu), czysty, doskonały (rzadko występuje)

Rynki takie nie istnieją.

MONOPOL: forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców. Nie ma konkurencji, cena jest zmienną decyzyjną. Wejście na rynek jest zablokowany.

MONOPOL ABSOLUTNY: utrzymuje go w długim okresie czasu

Rodzaje barier:

• Techniczne: koszty spadają wraz ze wzrostem produkcji, opłacalna produkcja na wielką skalę, np. niepodzielność procesu technologicznego np. kopalnia, energetyka; zatrudnia unikalnych specjalistów, korzysta ze specjalistycznej wiedzy

• Prawne i administracyjne: patenty, prawda autorskie, licencja, koncesja

• Ekonomiczne: przedsiębiorstwo nie dysponuje dostatecznymi środkami by móc konkurować z monopolistą

Monopol przejściowy - podaż dobra jest ograniczona na skutek posiadania przez jedno przedsiębiorstwo wyłącznego patentu, koncesji

Monopol państwowy - powstaje z powodu barier prawnych i administracyjnych.

Monopol sztuczny - pojawia się w przypadku celowego dążenia producenta do przejęcia kontroli nad całością rynku.

Trzy rodzaje barier (przyczyny monopolizacji) (monopol naturalny- powstaje z przyczyn niezależnych od przedsiębiostwa):

I.Technologiczne (techniczne):

-koszty spadają wraz z wzrostem rozmiarów produkcji (produkcja na wielką skalę)

-niepodzielność procesu technologicznego
-specyficzna technika produkcji
-powstaje w sferze użyteczności publicznej

-np. kopalnia, energetyka, wodociągi

-trzeba ponieść koszta inwestycji, zyski wymagają czasu

-przedsiębiorstwa kontrolują zróżnicowanie surowców (bariera techniczna, firma zostaje monopolistą; bariera techniczna: zatrudna unikalnych specjalistów)

-korzysta ze specjalistycznej wiedzy

-ma korzystne położoną działkę

II. Prawne i administracyjne:

-patenty, prawa autorskie, licencja, koncesja

-marka towaru (tylko jedna marka może używać danego symbolu, np. Adidas)

-monopol przejściowy (podaż dobra jest ograniczona przez jedno przedsiębiorstwo wyłącznego patentu, licencji lub koncesji)

-licencję daje się jednemu przedsiębiorstwu (bo byłby zgrzyt)

-monopol państwowy (ustanowił je Piłsudski)

III. Tworzone przez same przedsiębiorstwo:

-reklama

-musimy przekonać klienta do swojego produktu

-kreowanie polityki i potem sterowanie nią

-limity sprzedaży

-monopol sztuczny

-monopol nieefektywny

-produkuje mniej niż przedsiębiorstwo

-nie wykorzuystuje wszystkich czynników
Efektywność Pareto: wg niego efektywny jest stan, w którym nie da się poprawić niczyjej sytuacji, nie pogarszając jednocześnie sytuacji kogoś innego.

Różnicowanie cen/dyskryminacja cenowa: jednym sprzedawane jest drożej, innym taniej (to samo dobro). Warunkiem dyskryminacji jest fakt, iż obie strony nie mają ze sobą kontaktu.
Dyskryminacja cenowa: to sprzedaż tego samego towaru po różnych cenach, na różnych segmentach rynku. W praktyce o dyskryminacji cenowej można więc mówić m.in. w przypadku oferowania danego produktu jednej grupie klientów (najczęściej tych bardziej zamożnych, skłonnych zapłacić więcej) po cenie wyższej, a drugiej (zwykle mniej zamożnej) po cenie niższej. Rynki muszą być oddzielne.

Rodzaje dyskryminacji:
1. Doskonała (cenowa I stopnia):

-polega na tym, że za jedną jednostkę płacimy inną cenę (wyższą), a za drugą inną cenę (niższą)

-kupujących jest niewielu

-producent zna linię popytu wszystkich nabywców

-telewizja satelitarna, gniazdka kontaktowe, pakiet na trzy komputery

2. Ilościowa/nieliniowa (II stopnia):

-cena zależy od ilości

-cena hurtowa danego produktu jest niższa niż pojedynczy

-monpolista wszystkim odbiorcom oferuje warunki danego zakupu i doskonale zna rynek oraz wie, że istnieją różne segmenty rynku

-wie, że rynek jest niejednolity

-tkwi w niewiedzy, bo nie wie ile jesteśmy w stanie zapłacić (nie wie ile tych osób jest)

3. Cenowa III stopnia:

-polega na sprzedaży różnych produktów rynku po różnych cenach

-rozróżnia poszczególne segmenty rynku; każda grupa jest traktowana jako odrębny rynek

-np. tanie bilety do kina dla studentów, po różnych cenach auta w kraju i za granicą)

Monopson: na rynku istnieje jeden nabywca (odwrotność monopolu). Ma on istotny wpływ na ceny rynku. Rzadko się to zdarza. Cena rośnie i popyt rośnie. Najczęściej zdarza się na rynku rolnym przy blokowaniu eksportu (np. jedyna cukrownia, kopania w regionie).
Monopol bilateralny: na rynku spotykają się dwa monopole: a) jeden występuje po stronie podaży, b) po stronie popytu, sprzedający i kupujacy są monopolistami (np. monopolowi związków zawadowych po stronie sprzedaży odpowiada monopson po stronie zakupu czynnika pracy- obie strony są skazane na negocjacje płacowe).

Konkurencja monopolistyczna: łączy ze sobą elementy konkurencji doskonałej i monopolu pełnego.
Cechy:

• Liczni producenci, którzy wytwarzają i sprzedają produkty zróżnicowane pod względem jakości, opakowania, marki itp.

• Znaczny stopień kontroli cen

• Konkurencja za pomocą jakości, reklamy

• Optimum przedsiębiorstwa zależy nie tylko od decyzji odnośnie ceny, ale i reakcji konkurentów na te decyzje.

Przykład: handel detaliczny

Oligopol: rynek zdominowany przez kilka firm (od dwóch do dziesięciu).
-wejście na rynek może być wolne lub zablokowane

-konkurencja ma efektywny wpływ na oligopol (eliminuje nieskuteczne metody pracy)

-pozytywnie wpływa na jakość produktów

-wszelakie decyzje odnośnie wielkości produktu, ceny reklamy, inwestycje są prowadzone w sposób strategiczny

-tylko oligopol zachowuje się strategicznie

OLIGOPOL:Cechy:

• Silna współzależność między przedsiębiorstwami (2-10 firm)

• Możliwości wyznaczania ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo uzależnione są od postępowania przedsiębiorstw konkurencyjnych - względna stabilność cen

• Reakcje konkurentów mogą być różne i trudno jest przewidzieć z góry, jaki będzie ich rodzaj i zasięg.

• Konkurencja przybiera charakter głównie niecelowy

• Przedsiębiorstwa oligopolu zawierają niekiedy między sobą umowy dotyczące podziału produkcji, rynków zysku i zysku monopolowego

• Wejście na rynek jest możliwy

• Przykład: samochody, maszyny

Równowaga na rynku oligopolu jest osiągnięta wtedy, gdy dana firma dąży do maksymalizacji zysku uwzględniając zachowania konkurentów i przyjmując je jako dane przy wyborze postępowania najkorzystniejszego dla niej samej.

Założenia:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane

• Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących

• Ograniczony dostęp do rynku

• Pełna informacja o rynku

Równowaga Nasha: równowaga oligopolu jest osiągnięta wtedy, gdy dana firma dąży do maksymalizacji zysku, uwzględniając zachowania konkurentów przyjmując je jako dane przy wyborze postępowania najkorzystniejszego dla niej samej (warunek ten uformowany w 1951).

Oligopol:

I kategoria:

I grupa:

-firmy działają niezależnie od siebie

-podejmują wszelkie decyzje samodzielnie

-w ramach tych kategorii mamy dwie grupy modeli

-firmy reagują na zmiany wielkości produkcji u konsumentów

-model Cournota

II grupa:

-firmy reagują na zmiany ceny u konsumentów

-model Bertranda

-model złamanej krzywej popytu Sweezy'ego
II kategoria (bardzo prawdopodobna):

-firmy współpracują ze sobą i podejmują decyzje wspólnie w celu maksymalizacji zysku

-kartele (maksymalizujące/dzielące wspólny zysk)
-modele przywództwa cenowego

-modele firmy o niskich kosztach

-model lidera dominującego na rynku

I model (zaprezentowany w 1838 r.) Cournota:

-dwie firmy sprzedają wodę i ponoszą zerowe koszty

-łącznie zaspokajają popyt rynkowy sprzedając wodę po tej samej cenie

-każda firma przyjmuje wielkość produkcji drugiej jako daną i dostosowuje swoją podaż znając popyt rynkowy

-nie oczekuje jakichkolwiek zmian dostosowanych u konkurenta

-każda z firm jest naśladowcą

II model Stackelberga:

-w tym modelu jedna z firm zachowuje się wg modelu Cournota, druga jest mądrzejsza i wie, że konkurent będzie postępował wg tego modelu, w związku z tym zna krzywą reakcji konkurenta i wbudowuje ją do własnej funkcji zysku co pozwala nam działać jak monopoliście

-głupsza firma oczekuje tego samego po konkurencie, produkuje znacznie mniej uzyskując mniejszy zyskownych

-mądrzejsza firma zostaje liderem, a głupsza naśladowcą

-liderem (wg modelu Stackelberga) zostaje największa firma (przywódcy jej dominują)

-najbardziej efektywna (o najniższych kosztach)

-potrafi przewidzieć zachowania innych firm

-przywództwo barometryczne

Model Bertranda:

-firmy konkurują między sobą obniżając/podwyższając ceny

-każda z firm dąży do maksymalizacji zysku

Model złamanej krzywej popytu:

-jeśli firma A obniża cenę to czekuje się, że inni obniżą ceny

-jeśli A podniesie ceny, inni nie podniosą i przechwycą klientów firmy A

-model nie wyjaśnia sposobu podejmowania decyzji dotycznących poziomu ceny i wielkości produkcji

-nie umożliwia wyznaczenia ceny, przy której zysk jest maksymalny

-punkt załamania jest konsekwencją oczekiwań poszczególnych firm, dotyczących reakcji konkurentów na obniżki cen przez nich inicjowane

-model nie wyjaśnia dlaczego punkt załamania występuje przy tym poziomie ceny, a nie przy jakimś innym

-wyjaśnia tylko dlaczego raz ustalona cena będzie się utrzymywać

Kartel:

-porozumienie prowadzi do maksymalizacji zysku

-luźne porozumienia niezależnych przedsiębiorstw i ograniczanie konkurencji

a)Kartel maksymalizujący zysk:

-związany z monopolem wielozakładowym

-rynek zbytu

-podział zadań

-podział cen (ustalenie)

-podział zysków

-największy udział w zyskach ma firma mająca najniższe koszty

-jest tworem nietrwalym

b) Katel dzielący rynek:

-podział rynku, ustalenie limitów (na udział w rynku)

-rozwiązanie typowo uczciwe

c) Kartele cenowe:

-dzielą się na dwa rodzaje:

I. porozumienie horyzontalne:

-działające na tych samych szczeblach obrotu gospodarczego

-przedmiotem jest ustalenie ceny (minimalne, maksymalne lub sztywne)

-np. minimalna cena kursu na prawo jazdy

II. porozumienia wertykalne:

-na różnych szczeblach obrotu gospodarczego

-ocenione bardziej liberalnie, zwłaszcza, gdy ceny są minimalne

-cena jest zazwyczaj ekwiwalentem świadczenia jednej ze stron

-niezbędny element każdej umowy sprzedaży

c) Kartele podziałowe:

-celem jest podział rynku zbytu lub zakup

1. horyzontalne:

-ograniczają najcięższą konkurencję

-najczęściej stosowanym kryterium jest kryterium geograficzne (przedsiębiorca dostaje obszar, gdzie może się zaopatrzyć/produkować)

2. wertykalne:

-mogą być dopuszczalne po spełnieniu przesłanek wprowadzonych w przepisach np. umów franchisingowych

-kartele, które głównie powstają (ze względu na kryterium geograficzne)- eksportowe i importowe

• - nikt nie może wejść w drogę (wyłączność na danym terenie) -PLUS
  - nie możemy zwiększyć terytorium- MINUS

d) Kartele kontyngentowe:

-przedmiotem umowy jest ograniczenie lub kontrola produkcji i zbytu oraz postępu technicznego i inwestycji

-wprowadza się limit produkcji wielkości sprzedaży

-skutkiem jest zamrożenie udziałów w rynku stron porozumienia

-zalety: eliminacja konkurencji

-wady porozumienia: limit, nie można prod. tyle ile chcemy, nie możemy samodzielnie podejmować inwestycji, nie możemy rozwijać się tak jak byłoby się przedsiębiorstwem konkurencyjnym; korzystne dla tych co mają ugruntowaną pozycję na rynku i zbyt

-konsekwencje dla konsumentów i kontrahentow

-jeśli towaru jest mniej to zgodnie z prawem podaży i popytu będzie wzrastać cena (uderzy to w konsumenta)

-firmy będą obniżały koszty produkcji

-ograniczenia postępu technicznego i inwestycji

-nie ma konkurencji

e) Kartele kryzysowe:

-też kontyngentowa

-mające na celu zlikwidowanie nadprodukcji (porozumienia)

-obniża się produkcja i wzrastają ceny

f) Kartele ograniczające dostęp do rynku lub zmierzające do eliminacji konkurentów:

-eliminuje się z rynku te przedsiębiorstwa, które nie zostały objęte porozumieniem

-możliwość swobodnego wejścia i wyjścia z rynku

-dyskryminacja: porozumienie stwarza takie stosunki, że nie ma już popytu

-zawieranie umów długoterminowych

-blokowanie dostępu do sieci przesyłowych

-supermarkety stosują takie porozumienia

Modele przywództwa cenowego:

-jest jeden lider i firmy go naśladujące

-jeśli firmy nie stosują się to wypadają z rynku

a) firmy o niskich kosztach:

-ceny ustala ta co ma najniższe koszty; te co mają wyższe koszty muszą sprzedać w cenach wyznaczanych przez lidera

-zyskowność zależy od kosztów produkcji

-zysk zależy od poziomu kosztów

-model ten funkcjonuje najczęściej na rynku produktów jednorodnych

-stanowi barierę dla wejścia do gałęzi nowych firm

b) model lidera dominującego na rynku:

-liderem może zostać firma, która zdominowała daną gałąź i ma największą ilość produkcji (ma np. 50-60% udziałów w rynku)

-lider ustala cenę dla całego rynku

-lider produkuje na potrzeby całego rynku

-ten model jest hybrydą monopolu i doskonałej konkurencji

-lider zachowuje się jak monopolista

-każda firma jest naśladowcą, cenobiorcą

-tak funkcjonują rynki detaliczne, np. lekarstw, warzyw

-gdyby inne firmy zwiększyły ceny to lider może się zemścić (np. agresywna reklama)
c) przywództwo cenowe barometryczne:

-liderem zostaje przedsiębiorstwo, które jest najlepszym wzorem do naśladowania

-powody mogą być różne: np. zna najlepiej rynek

-model ten wiąże się z cichą umową

-uznanie przedsiębiorstwa za barometr często się zmienia

-pozostałe firmy są niepewne swoich decyzji

-np. banki, jeśli jeden z nich wprowadza opłatę za koszta to robią to wszystkie

d) model duopson:

-dwóch kupujacych na rynku

e) oligopson:

-kilku potężnych nabywców

-wywierają dużą kontrolę na sprzedawców i mogą skutecznie obniżyć ceny

-wywierają dużą kontrolę w sprzedaży

-każdy udziałowiec ma duży udział w rynku

-zachowują się strategicznie

-najczęściej sytuacja ta zdarza się na rynku surowców

-kupujacy ma przewagę nad sprzedającymi (napuszczanie jednego na drugiego, aby obniżyć koszty)

-dyktuje specyfikacje dostawcom, harmonogramy dostaw, jakość, odmiany roślin uprawnych

-oligopson przyczynia się do wielu zagrożeń związanych z nadprodukcją, zmian w cyklicznym pokryciu dostawców, np. amerykański przemysł spożywczy (trzy firmy kontorują rynek mięsa: McDonald's, Wendy's, BurgerKing

-mają one wpływ na standardy
-gospodarka światowa: kakao (trzy firmy kontrolują ten rynek)

-tytoń: (trzy firmy kontrolują 90% upraw w USA)

-supermarkety (Australia- 70% rynku, żywność kontroluje dwóch sprzedawców)

f) oligopol (bilateralny- dwustronny, wzajemny):

-kilka sprzedających i kilku dużych nabywców, obie str. mają władzę rynkową,

-na rynku nie ma równowagi

-zdarza się na rynku towarów (no. Markety)

-formy monopolizacji

Formy monopolizacji:

a) Pool i ring:

-przedsiębiorstwa tworzą poole lub ringi w celu zrealizowania konkretnego przedsięwzięcia i osiągnięcia korzyści ekonomicznych o charakterze monopolistycznym

-irmy wchodzące w skład poolu lub ringu ustalają np.: wspólna politykę cenowa, dzielą zadania produkcyjne oraz rynki zbytu
-porozumienia tego typu są dość luźne i tymczasowe i po wykonaniu przedsięwzięcia ulegają rozwiązaniu

b) Kartel:

-umowy kartelowe dotyczą wspólnej polityki ustalania cen, podziału i rynków zbytu (wyznaczania kwot rynkowych), a także koordynacji planów inwestycyjnych przedsiębiorstw

-w skład karteli mogą wchodzić przedsiębiorstwa krajowe, zagraniczne

-kartele mogą być też tworzone przez państwa- OPEC (założony w 1960 r.)

-zasadniczym celem umowy kartelowej jest ograniczenie wzajemnej konkurencji oraz podział osiąganych zysków monopolowych

c) Syndykat:

-najczęściej tworzą je banki

-obniżenie ryzyka (ryzyko na wszystkich)

-straty nie są tak odczuwalne

-podobny do pool i ring

-syndykat kontroluje również rozmiary podaży wyznaczając poszczególnym przedsiębiorstwom odpowiednie limity produkcyjne.

-niekiedy syndykat towarzyszy kartelowi, potęgując pozycje monopolistyczna zrzeszonych przedsiębiorstw
-poole, ringi, kartele i syndykaty nie są związkami trwałymi

d) Trust:

-przedsiębiorstwa wchodzące w skład trustu tracą swą niezależność ekonomiczną

-akcje dzieli się proporcjonalnie do udziałów

-trustem zarządza rada wykonawcza

-zyski wypracowane prze przedsiębiorstwa płyną do centralnej kasy trustu

-rada trustu dzieli osiągnięte zyski proporcjonalnie do udziałów poszczególnych firm w truście

e) Koncern:

-przedsiębiorstwa należą do jednego właściciela

-powiązania pionowe (przedsiębiorstwa uzupełniają się) i poziome (ta sama branża, ogranicza konkurencję, zwiększenie udziału na rynku)

-duże kapitałowo przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych firm

f) Konglomerat:
-konglomeraty zaczęły powstawać po drugiej wojnie światowej jako wyraz ekspansji dużych firm monopolistycznych i rozszerzenia ich tradycyjnych działalności na inne dziedziny produkcji i handlu
-monopol dominujący w danej dziedzinie produkcji zdobywa udziały w firmach z różnych

g) Holding:

-spółka akcyjna

-przedmiotem działalności nie jest produkcja (jak we wcześniejszych), ale kontrola poprzez wykup akcji

-dotyczy kontroli, a nie działalności inwestycji

A. Holding finansowy:

-podmiot dominujący jest właścicielem znacznej części lub całości wszystkich podmiotów zależnych

B. Holding kierowniczy:

-podmiot zależny poddaje się kierownictwu firmy dominującej

C. Holding powierniczy:

-podmiot zależny powierza swój majątek w zarząd podmiotowi dominującemu

h) Konsorcjum:

-grupa przedsiębiorstw łączy środki, aby zrealizować określony cel (np. budowa autostrady)

-po zrealizowaniu celu rozchodzą się

Polityka antymonopolowa:

-polega na uniknięciu monopolu na rynku

a) USA:

-całkowity zakaz działań zmierzających do ograniczenia produkcji, handlu i konkurencji między firmami

-zakazane są m.in. takie formy działania, jak: jawne lub tajne umowy i porozumienia dotyczące wielkości produkcji lub różnicowania cen, umowy wiązane, wyłączność handlowa, fuzje przedsiębiorstw lub wykupywanie akcji konkurentów, tworzenie połączonych dyrekcji

b) UK (także PL):

-polega na dopuszczeniu istnienia monopoli, gdyż w niektórych wypadkach ich istnienie jest korzystne dla gospodarki

-monopole naturalne (koszty spadają wraz ze zwiększeniem produkcji)- energetyka, kopalnie

-monopole muszą być poddane kontroli państwa przez nadzór nad cenami i zyskami

-nakazanie obniżek cen

-opodatkowanie

-ułatwienie życia małym i średnim firmom

Model przywództwa cenowego: model firmy o niskich kosztach, model lidera dominującego na rynku

Duopol: szczególny przypadek oligopolu, przedstawia rynek, na którym działają tylko dwaj producenci, oferujący ten sam produkt.

Mierniki makroekonomiczne: przyjęcie nieodpowiedniego kierunku polityki gospodarczej.

MPS (System Produkcji Materialnej): system obliczania tego co materialne (poza stefą usług)

SNA (System Rachunkowości Narodowej): to co materialne + usługi

Wskaźniki działalności gospodarczej:

-miary poziomu tempa ogólnej produkcji krajowej → PNB, PNN, PKB, PKN

-miary siły nabywczej przed i po opodatkowaniu → dochód osobisty, dochód rozporządzalny

-miara trudności znalezienia pracy przez ludzi → stopa bezrobocia

-miara trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce → inflacja

PNB: stanowi pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych, wytworzonych w gospodarce w danym okresie.

Dobra i usługi finalne: są to gotowe dobra, przeznaczone na sprzedaż, np. pomidory

Dobra i usługi pośrednie: służą do dalszej produkcji

PNB to suma PKB + dochody netto z tytułu pracy lub własności za granicą.

PK: miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

Dochody netto: są równe różnicy między dochodami obywateli danego kraju uzyskanego za granicą, a odpływem dochodu z własności lub pracy niezależnym cudzoziemcom.

Wady PKB:

-nie ujmuje podukcji, która nie jest przeznaczona na rynek

-nie obejmuje rezultatów gospodarki cieni (legalne/nielegalne rodzaje działalności)

-nie obejmuje renty konsumenta dotyczącej dóbr trwałych, które już posiadamy, np. pralka, lodówka, żelazko

-nie ujmuje czasu wolnego

-ujmuje produkcję tzw. antydóbr

1. efekty zewnętrzne: pojawiają się wraz z produkcją objętą statystyką, np. zanieczyszczenia, hałas etc.

2. inne antydobra, które są nieobjęte produkcją, np. broń, papierosy, petardy

Działalność legalna: 50% poza miernikiem produktu (np. II księgi)

Działalność nielegalna: pobieranie nielegalnie pieniędzy, nieodprowadzanie podatków (tzw. szara strefa, handel bronią, narkotykami

-pewne nieuwzględnione koszty → obniżenie poziomu jakości życia ludzi, czyli zanieczyszczenie środowiska

Dobrobyt ekonomiczny netto: uwzględnia, przy obliczaniu PNB, nierynkowe dobra i straty w celu ustalenia miary lepszej jakości życia.

Dobrobyt społeczny: obejmuje stosunek społeczeństwa do władzy, stosunki międzyludzkie, tworzy to wszystko co nas otacza; stan gospodarki

Produkt krajowy netto(PKN): (ang. Net Domestic Product- NDP) - jest to produkt krajowy brutto (PKB) uwzględniający amortyzację środków trwałych (czyli maszyn i urządzeń produkcyjnych) używanych w procesie produkcji.

PKN obliczany jest jako różnica wartości produktu krajowego brutto (PKB) i wartości amortyzacji środków trwałych.

PKN = PKB - amortyzacja (zużycie kapitału)

Amortyzacja stanowi 89-92% PKB, uwzględnia faktycznie to co jest nowe.

Faktyczny wzrost podukcji

Produkt nominalny: liczony w cenach bieżących

- nie może służyć wzrostowi gospodarczemu

- zbyt optymistyczny

- służy ocenie tego co wytworzono i co może być podzielone

Produkt realny: liczony w cenach stałych (uwzględnia wzrost cen, inflację)
PKB realny (ang.Real Gross Domestic Product): jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terytorium danego kraju w danym okresie czasowym, liczona w cenach obowiązujących w okresie bazowym. Inaczej mówiąc, PKB realny obliczane jest według realnej wartości pieniądza, czyli, że inflacja nie ma wpływu na jego wartość. Uwzględnia wzrost cen, inflację, liczony w cenach stałych.

PRODUKT REALNY: PRODUKT NOMINALNY/INDEKS CEN * 100%

Nie liczy się już produktu narodowego tylko krajowy, ponieważ w obecnej sytuacji to on lepiej odzwierciedla sytuacje w danym kraju (bo więcej kupujemy zagranicznych produktów). Wszystkie kraje UE liczą produkt krajowy.

Deflator: uwzględnia zmiany cen wszystkiego tego co zostało wytworzone w kraju.

Realny PNB/index * 100%; PNB nie liczymy, ponieważ jest duży naplyw z handlu zagranicznego → nie warto

Metody obliczania PKB:

1. Metoda wydatkowa:

PK= C (wydatki konsumpcyjne) +I (wydatki inwestycyjne: nieruchomości i wydatki przedsiębiorstw [zapasy: zapewniają ciągłość produkcji, inwestycje w kapitał trwały: mieszkaniowe i budowle; nie obejmuje papierów wartościowych]) + G (zakupy rządowe: budowa autostrady, szpitali) + NX (eksport netto, czyli eksport - import); Obliczamy wydatki różnych podmiotów gosp. na dobra i usługi.

2. Metoda produkcyjna ( w różnych gałęziach gospodarki):

Wartość dodana: różnica między przychodem przedsiębiorstwa pochodzącym ze sprzedaży jego produktów, a sumą jaką musi ono zapłacić innym przedsiębiorstwom za użyte przez siebie dobra pośrednie.

Zysk: koszt produkcji

3. Metoda dochodowa (sumujemy wszystkie dochody PKB): wynagrodzenia pracowników, dochody osobiste z rent, zyski spółek)

1 = 2 = 3; Każda metoda powinna wykazać ten sam wynik. Rocznik statystyczny przyjmuje pewien próg błędu.

Dochód narodowy: obejmuje całość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie (rok czasu) i właścicielowi.

Czynniki produkcji:

- miejsce

- siła robocza

- technologia

Dochód narodowy = renta + płaca + procenty

Z punktu widzenia źródeł pochodzenia czynników produkcji dochód narodowy jest dochodem z tytułu ich zaangażowania w procesie produkcji.

Z punktu widzenia przedsiębiorstw jest kosztem użycia tych czynników produkcji.

Dochód narodowy = Produkt Narodowy Netto - Podatki Pośrednie (VAT, akcyza, cło)

Różnica między DK, a DN: DK mierzymy w cenach zakupu towaru przez klientów, a DN w cenach uzyskanych przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży produktów.

Dochód krajowy liczymy z podatkami, a dochód narodowy bez nich.

Dochody osobiste: suma wszystkich dochodów ze wszystkich źródeł jakie otrzymuje jednostkah

Dochód osobisty do dyspozycji (rozporządzalny): dochód osobisty pomniejszony o kwotę podatków osobisty (np. podatki osobiste) - kwota opłat niepodatkowych

Budżet państwa: roczny plan przyszłych wydatkoów państwa. Np. budżet domowy, budżet gminy, miasta, samorządowy. Obok budżetów są fundusze celowe, np. fundusz ubezpieczeń społecznych.

Funkcje budżetu:

-redystrybucyjna (rozdzielna): podatek; zabiera się dochody tym, którzy je mają na rzeczy tych, którzy nie mają; na rzecz instytucji świadczących usługi nieodpłatnie, na rzecz bezrobotnych oraz przedsiębiostw.
-stabilizacyjna: gospodarka ma charakter niestabilny i państwo powinno przeciwdziałać np. stagnacja, bezrobocie, zła sytuacja gosp., inflacja

-alokacyjna: państwo kieruje zasoby tam gdzie mechanizm rynkowy nie zapewniłby odpowiedniej lokacji, np. policja, wojsko, szkolnictwo

-stymulacyjna: popiera pewne rodzaje działalności gospodarczej, np. ulgi inwestycyjne na terenach o dużym bezrobociu, ulgi podatkowe

-kontrolna: porównuje wydatki i przychody z tymi założonymi w budżecie

Zasady konstruowania budżetu:
a) zasada rocznego okresu

b) zasada jedności: w jednym dokumencie ujęte są dochody i wydatki, nie określa się celów szczegółowych, tylko ogólne przeznaczenie

c) kompletności: w jednym dokumencie ujmuje się wszystkie dochody i wydatki, budżet kompletny, nic nie może być przeoczone

d) jawności: jest publicznie dostępny, podawany do publicznej wiadomości

e) specjalizacji: grupuje się wydatki i przychody wg kryteriów podmiotowych i przedmiotowych, kryterium dochodowe → przedmiot wydatków

f) równowagi budżetowej: polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczajace do pokrycia

Dochody budżetowe:

-wszelkie wpływy do budżetu państwa → kryterium prawne
1. a) bezzwrotne → podatki, b) zwrotne → pożyczki
2. a) odpłatne → usługi świadczone przez różne instytucje państwowe, b) nieodpłatne → podatki
3. a) przymusowe → podatki, b) dobrowolne → obligacje
Kryterium rodzaju dochodów:

-wg ważności- największy z podatków

-opłaty, cła, inne dochody

Podatek: świadczenie pieniężne (nie zawsze tak było, kiedyś rzeczowe), jednostronnie ustalane (nie mamy wpływu, państwo je narzuca), bezzwrotny, nieodpłatny (nic nie dostajemy w zamian), o charakterze ogólnym (dla poszczególnych grup), przymusowym, pobierany przez państwo.
Funkcje podatków:
1. Fiskalna: cel fiskalny, gromadzenie dochodów na realizację różnych celów; najważniejsza funkcja
2. Redystrybucyjna: kształtuje wysokość dochodu i majątku
3. Bodźcowa: realizowana poprzez zmiany obciążeń podatkowych, nakłada się podatek dodatkowy na towary typu alkohol, papierosy (by zniechęcić) bądź zwalnia z niego na rzecz towarów pierwszej potrzeby → ulgi inwestycyjne i podatkowe.

Rodzaje podatków:
Kryteria:

a) przedmiot opodatkowania:
1. podatek dochodowy: po raz pirwszy został wprowadzony w 1799 r. w Anglii; w Europie w II poł. XIX w.; obciąża dochód netto (przychód pieniężny o koszty jego uzyskania)
2. podatki przychodowe: przychód podatkowy to dochód nieuwzględniający kosztów jego uzyskania (przedmiotem opodatkowania jest przychód brutto); podatek płacimy nawet jeśli działalność przynosi straty, np. podatek rolny, leśny
3. podatki obrotowe: przedmiotem opodatkowania jest obrót z tytułu sprzedaży (od wydatków lub import; np. akcyza, bank, cło konsumpcyjne)
4. podatki majątkowe: z tytułu posiadania, przyrostu/wzrostu wartości majątku, np. od nieruchomości, podatek spadkowy, od obrotu papierami wartosciowymi
b) przerzucalność podatku:

1. podatki bezpośrednie: obciążają podatkiem w sposób bezwzględny, płaci go ten co ponosi ciężar tego podatku, podatki dochodowe i majątkowe, nie ma tego jak ukryć
2. podatki pośrednie: wszystkie są przerzucane poprzez mechanizm rynkowy; przerzucanie wprzód poprzez podwyższenie ceny o wartosć podatków i wstecz poprzez obniżenie cen płaconych dostawcom lub zarobków.

Stawki i skale podatkowe:
Stawka (stopa) podatkowa: kwotowe lub procentowe wyrażenie wysokości podatku w odniesieniu do określonej podstawy opodatkowania.

-mogą mieć charakter kwotowy (od gruntów, 20 gr za 1 m2- stawka kwotowa); stosunkowy (procentowe, ułamkowe, wielokrotnościowe)
-stawki mogą być stałe; niezależne od podstawy wysokości opodatkowania (inaczej liniowy, proporcjonalny)
-zmieniające się wraz ze zmianami podstawy (mamy tu do czynienia ze skala podatkową)

Trzy skale podatkowe:
1. progresywna: najgorszy rodzaj opodatkowania, rosnące; im wyższy dochód tym wyższy podatek (w PL progresywny, na Białorusi liniowy)
2. regresywna: charakteryzuje się malejącymi stawkami w miarę wzrostu podstawy podatkowej; np. w USA (opłacało się rozwijać działalność → niższe podatki)
3. degresywna: odmiana skali progresywnej; różnica: odmienna prezentacja stawek podatkowych i podstaw opodatkowania; niższym kolejnym podstawom podatkowym przyporządkowywane są niższe stawki podatkowe, np. akcyza

Najbardziej podatek akcyzowy odczuje ten co ma najniższe zarobki. Ma on większy odział w dochodzie osoby, która mniej zarabia.

Kolejne źródła dochodów:
Opłaty: jednostronnie określone, bezzwrotne, odpłatne świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, pobieranym na podstawie aktów normatywnych, np. abonamenty, sądowe, za psa, nad morzem → opłaty klimatyczne.
Cło: opłata za towar, który przekracza granicą państwa, podatek nakładany na towary, które przekraczają granicę państwa (2% do skarbu państwa).
Funkcje:
I. Fiskalne: mają dostarczyć dochodów do budżetu państwa
II. Gospodarcze: ochrona rynku krajowego przed napływem taniego towaru, np. z Chin.
Funkcje te są w konflikcie: jeśli chcemy dochodu to nie może być dużych ceł → nie da się dwóch jednocześnie. Chcemy chronić krajowy rynek → wysokie cła (prohibicyjne).
Inne wpływy do budżetu państwa (mniej znaczące, poniżej 2%):

-papiery wartościowe (lokacyjne) → państwo może inwestować, papiery (obligacje), najem, dziesięcina (z dochodu/majątku państwowego), wynajem (z przedsiębiorstw państwowych), sprzedaż

Wydatki budżetowe:
-wszelkie odpływy z budżetu państwa
I. Kryterium przedmiotu wydatkowania:
a) wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa (sądy, urzędy bezpieczeństwa, administracja)
b) socjalno-kulturalne: służba zdrowia, szpitale, wojsko, policja, kultura, emerytury, szkolnictwo
c) wydatki na obsługę długu publicznego
d) na gospodarkę, np. roboty publiczne, subwencje eksportowe, dotacje dla firm
II. Kryterium podziału:
a) bieżące: emerytury, sądy, szkolnictwo, służba zdrowia

b) inwestycyjne: budowy szpitali, budowa autostrady, budowa ZUSu, budowa fontanny,wiążą się z nowym strumieniem dóbr i usług i inwestycjami

Pewne działy gosp. finansowane w 100% (przedsiębiorstwa, które nie wypracowują własnego dochodu); budżet jest ograniczony (opodatkowanie winno być rozsądne); pieniądze → wydatek winien być jednorazowy (duża firma odwołuje się na rzecz państwa co roku i ściąga pieniądze → źle)

Nierównowaga budżetowa (wydatki =/= dochody):

1. wyniki ekonomiczne po stronie dochodowej; PKB jest tym większe im więcej jest przedsiębiorstw; zależy od rozmiaru działalności gosp.
-od 2010 roku spada liczba przedsiębiorstw w Polsce (źle to wpływa)
2. system podatkowy: jeśli zbyt wysokie to przedsiębiorstwa idą w szara strefę
Rodzaje zwolnień podatkowych: w PL w 1989 r. nie było kapitału, stąd każdy zagraniczny był mile widziany, dostosowali ulgi, np. kasyn. Do 1996 r. płacili 40% (za zagr.), można było przedłużać ulgi.

Pożyczki i kredyty zaciągane przez państwo:

-jeśli za dużo zaciąga to wyda więcej
-czynniki ekonomiczne po stronie wydatków
-rozmiary i zatrudnienie w sektorze państwowym
-podział i dostępność ubezpieczeń społecznych (np. zasiłki)

-budżet może się zamknąć nadwyżką → sytuacja niekorzystna (można było coś dofinansować, a nie zrobiono tego; deficyt jeszcze gorszy)

Przyczyny deficytu budżetowego:

-złe planowanie (zły projekt budżetowy i niekompetencja ludzi)

-zbyt wysokie podatki (szara strefa w gosp.)
-nieodpowiedni system podatkowy

-zbyt wysokie wydatki, małe dochody

-w PL przyczyną deficytu są zbyt wysokie koszty reform społecznych, np. prywatyzacja (nieumiejętna prywatyzacja)

-pożyczki

-nieudane reformy → zdrowia, ubezpieczeń społecznych

-obniżony próg Rostowskiego
Wpływy do budżetu państwa zależą od stopy opodatkowania:
Krzywa Laffera:

Pion: przychody z podatków; poziomo: stopa opodatkowania
Dochód z podatków po ciągłym ich zwiększaniu tylko do pewnego momentu wzrasta (maksymalny dochód do budżetu państwa).

Finansowanie deficytu budżetowego:

I sposób: pożyczka przyczyni się do wzrostu stopy procentoej (państwo zaciąga)
-skutki będą gorsze, jeśli mamy ożywienie gosp. → małe przedsiębiorstwa nie bedą mogły wziąć pożyczki
II sposób: emisja oblgacji: mały deficyt → problem ze sprzedażą obligacji, państwa podwyższy stopę %, aby zachęcić do kupna
III sposób: drukujemy tyle pieniędzy ile nam brakuje → inflacja
IV sposób: sprzedaż majątku państwowego (nacjonalizacja → upaństwowienie)
V sposób: podatki
VI sposób: kredyty w międzynarodowych instytucjach finansowych

Dług publiczny to dług krajowy (to dług wobec obywateli krajowych i zagranicznych, którzy kupili rachunek państwowy) + dług zagraniczny (zadłużenie u innych państw albo w organizacjach międzynarodowych)

POLITYKA BUDŻETOWA polega na gromadzeniu dochodów i wydatków.

CELE POLITYKI BUDŻETOWEJ:

4. pełne zatrudnienie;

5. wzrost gospodarczy;

6. stabilizacja cen;

7. walka z ubóstwem;

8. równowaga bilansu publicznego;

9. ochrona środowiska;

10. walka z inflacją;

POLITYKA FISKALNA - szersza niż budżetowa. Jest to polityka budżetowa + polityka pieniężna.

POLITYKA BUDŻETOWA - w skład tej polityki wchodzą:

• polityka podatkowa

• polityka wydatków rządowych

• polityka deficytu i długu publicznego

PODZIAŁ POLITYKI BUDŻETOWEJ

I podział polityki budżetowej:

• EKSPANSYWNA (ŁAGODNA) - wzrost wydatków budżetowych, stosuje się ją w czasie recesji;

• RESTRYKCYJNA (TWARDA) - charakteryzuje się ograniczeniem wydatków, stosowana w czasie inflacji

II podział polityki budżetowej:

• PASYWNA - wykorzystuje automatyczne stabilizatory koniunktury. Są to np. podatki, zasiłki socjalne, zasiłki dla bezrobotnych, dywidenda, programy dla rolnictwa - np. subwencje, polityka gwarantowanych cen. Te stabilizatory są w stanie zmniejszyć o 1/3 czyli jest to polityka nieskuteczna. Tutaj wszystko działa automatycznie. Skoro w Polsce jest polityka progresywna to jeśli rosną płace rosną również wydatki. Te stabilizatory mają charakter taki, że w czasie ożywienia gospodarczego tworzą nadwyżkę, a w czasie recesji tworzą deficyt.

• ZALETY:

• ten automatyzm szybko reaguje na wahania koniunktury;

• WADY:

• nie zapewnia zrównoważonego wzrostu;

• jest bezradna wobec problemów strukturalnych gospodarki, np. bezrobocie, inflacja;

• nie tworzą nowych inwestycji

• nie tworzy nowego popytu, hamuje spadek obecnego;

• mechaniczny charakter na zmiany popytu globalnego;

Polityka ta polega na dostosowaniu budżetu do aktualnej sytuacji, a państwo rezygnuje z kształtowania tej polityki - państwo nic nie robi.

• AKTYWNA POLITYKA

Polega na świadomym interwencjonizmie czyli będzie wykorzystywała wszystkie te instrumenty (podatki itp.), ale za każdym razem państwo podejmuje decyzje, np. o zmienia podatku, wysokości zasiłku itp., w określonej sytuacji. W sytuacji inflacji wprowadza dodatkowe podatki itp.

• WADY:

• opóźnienie legislacyjne - ustawa obowiązuje później - czyli może już być inna sytuacja na rynku i może być za późno;

RODZAJE OPÓŹNIENIA:

OPÓŹNIENIE ROZPOZNAWCZE - od momentu pojawienia się problemu do momentu uznania, ze zaistniał. Ten czas może trwać kilka miesięcy zależy od zbieranych danych.

OPÓŹNIENIE ADMINISTRACYJNE - czas między .., a podjęciem działań na rzecz jego rozpoznania. Tu zależy ile osób podejmuje decyzje - jeśli podejmuje decyzje jedna osoba to decyzja zapada szybko, natomiast jeżeli za decyzje odpowiedzialna jest wieksza liczba ludzi to wówczas te proces trwa dużej.

OPÓŹNIENIE LEGISLACYJNE - czas między wprowadzeniem interwencyjnych środków, a odczucie ich skutków.

INNE OGRANICZENIA SKUTECZNOŚCI BUDŻETOWEJ:

- błędy mogą się pojawić z powodu złych zebranych informacji;

- źle dobrane instrumenty;

- konflikt między budżetem państwowym, a budżetem samorządowym;

Podsumowanie: negatywne. Skutki ekspansywnej polityki budżetowej - wypychanie sektora państw.

- Jeżeli państwo zadłuży się w bankach komercyjnych to następuje wzrost stopy procentowej i wówczas to skutkuje wypychaniem małych przedsiębiorstw z rynku, ponieważ banki nie chcą udzielać kredytu.

- zachwianie równowagi w bilansie handlowym państwa (obligacje muszą być wysoko oprocentowane wówczas kupuje to zagranica a to skutkuje wzrostem złotówki - źle to wpływa)

- jeśli zasiłki są zbyt obfite to źle to wpływa na społeczeństwo;

PIENIĄDZ

Zanim był pieniądz, był Bartel czyli wymiana towar za towar. Obecnie wymiana towar za towar jest również stosowana w handlu zagranicznym, ale na mniejszą skale. Przyczyną stosowania bartelu obecnie jest fakt, że odbywa się on z państwami, które nie mają wymiennej waluty lub gdzie jest duże ryzyko transakcji i niewypłacalności kontrahenta. Jest to ryzykowna transakcja. Wymiana następuje w tym samym czasie, aby nie zostać oszukanym. To prowadzi się z krajami trzeciego świata.

Ta wymiana była uciążliwa i w wyniku rozwoju pojawiła się ekwiwalent - `pieniądz'

SUBSTYTUTY PIENIĄDZA:

• karty;

• papiery wartościowe;

• zloto;

• biżuteria;

• nieruchomości;

• karty telefoniczne;

Pieniądz to rodzaj aktywności powszechnie akceptowany jako środek płatniczy.

Cd. Gospodarki bartelowej

RODZAJE PIENIĄDZA

• pieniądz kultowy - występował w postaci różnych posążków, amuletów. Był też składany na ołtarzach w podzięce Bogu;

• ogólny ekwiwalent - pieniądz przedmiotowy - różne przedmioty jeśli chodzi o Słowian to wykorzystywali takie pieniądze jak sól, skóry. W Afryce pieniądzem był bursztyn, w rzymie bydło.

• pieniądz kruszcowy - najpierw były kruszce, potem były monety złote, a potem srebrne. Obowiązywał do 1914r. w Polsce.

Pieniądz złoty się nie przyjął, ponieważ były duże koszty wydobywania, a poza tym to metal szlachetny i monety wytworzone ze złota ścierały się, łamały się - traciły po prostu wartość.

PIENIĄDZ - są to banknoty i bilony. Są ogólnie przyjęte w społeczeństwie, ponieważ prawo nadaje im sens.

PIENIĄDZ BEZGOTÓWKOWY - zapisywany na rachunkach. Ten pieniądz występuje w formie kart, czeków itp. Są emitowane przez banki komercyjne więc pieniądz bezgotówkowy nie jest prawnym sposobem.

PIENIĄDZ MIĘDZYNARODOWY

• SPR - specjalne prawa ciągnienia czyli tzw. Sztuczny pieniądz międzynarodowy. Pieniądz kredytowy służący do rozrachunków między państwami. Wprowadzono go w 1970r. emitowany tylko przez międzynarodowy fundusz Walutowy jako dodatkowe aktywa finansowe. Służą do nierównowagi. Nie występują w materialnej postaci.

• ECU - pojawił się w 1979r. jest to waluta EWWG, a później przez krótki okres waluta Unii Europejskiej. Nie miała postaci materialnej i została zastąpiona przez Euro. 01.01.1999r. wprowadzono Euro. Początkowo euro nie ma formy materialnej. Pojawia się 01.01.2002r. i zastępuje waluty europejskich państw.

PIENIĄDZ WIRTUALNY - np. za pomocą tych `pieniędzy' można kupić coś na portalach internetowych i na innych portalach i wymieniać. Przykładem tego może być np. zbieranie punktów na chomiku i ich wymienianie.

MIARY ZASOBU PIENIĄDZA:

Obecnie pieniądz nie ogranicza się tylko do gotówki.

PŁYNNOŚĆ - poszczególne substytuty pieniądza różnią się płynnością. Chodzi o łatwość z jaką można zamieniać jedno aktywo na drugie. Nie ma z tym żadnego problemu. W zależności od płynności wprowadzono miary zasobu pieniądza:

• MIARA M1 - to co jest najbardziej płynne - gotówka, czeki podróżne, depozyty płatne na żądanie. Jeżeli ekonomia mówi o pieniądzach to ma na myśli właśnie M1

• MIARA M2 - mniej płynne, zawiera M1. Są to między innymi np. jednodniowe umowy, udziały w spółkach akolacyjnych na rynku pieniężnym, krótkoterminowe depozyty w walutach obcych.

Władze monetarne mogą się posługiwać różnymi agregatami: m1, M2, M3..

• L - obejmuje M3 i inne aktywa nie objęte pozostałymi miarami czyli np. waluta bankowa, dokumenty handlowe.

Poza tym jest grupa aktywów o dużym stopniu płynności:

• obligacje rządowe

• akcepty bankowe - stosowane w handlu zagranicznym

• weksle handlowe

• krótkoterminowe papiery wartościowe skarbu państwa

Podstawowe M1 zawiera salda transakcyjne czyli pieniądze wykorzystywane w działalności handlowej. Pozostałe miary są to salda nietransakcyjne.

FUNKCJE PIENIĄDZA:

• środek cyrkulacji i obiegu (środek wymiany) - ta funkcja polega na tym, że wszelkiego rodzaju .. mamy do czynienia z M1

• środek tyrauryzacji (magazyn wartość) - gromadzenie bogactwa w formie pieniądza i w innych aktywach. Tutaj mamy do czynienia z miarami M2 i M3

• miernik wartości albo jednostra rozrachunku - w pieniądzu wyrażone są ceny. Czyli dzięki pieniądzu możemy porównywać produkty, których inaczej nie da się porównać;

• środek odroczonych płatności/środek płatniczy - używany przy spłacaniu wszelkich zobowiązań, np. kredytu, pożyczki;

• pieniądz światowy - spełnia wyżej wymienione funkcje w odniesieniu do wymiany międzynarodowej

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PIENIĄDZA:

• podaż musi być ograniczona (środek łątwo dostępny, nie przyjął by się)

• musi być podzielny;

• musi być łatwo przenośny

• musi być trwały;

WARTOŚĆ PIENIĄDZA:

I pieniądz - jego wartość wynikała z wierzeń, z wiary - jak mocno w to wierzyliśmy. Wynikało to z tego co cenili, np. pieniądz kruszcowy wynikał z wartości kruszców.

Obecną wartość pieniądza określa siła nabywcza czyli zdolność do nabywania określonych dóbr i usług. Siła nabywcza zależy od ceny. Jeżeli ceny rosną to to spada.

DEPRECJACJA - wzrost cen powoduje zmniejszenie wartości czyli siły nabywczej pieniądza.

APRECJACJA - gdy ceny spadają, wartość pieniądza rośnie;

Wartość krajowego pieniądza można wymienić też w walucie obcej - kurs walutowy - cena waluty obcej wyrażona w pieniądzach krajowych.

Jeśli kurs danej waluty spada mówimy o deprecjacji. Wzrost kursu waluty krajowej to jej aprecjacja. Z tymi pojęciami związane są:

• DEWALUACJA - obniżenie międzynarodowego kursu wymiany krajowego pieniądza w stosunku do walut obcych albo podwyższenie kursu walut obcych wyrażonych w pieniądzach krajowych

• REWALUACJA - podwyższenie ceny oficjalnej,

Zmiany kursu waluty krajowej dokonuje bank centralny albo rząd

DENOMINACJA - reforma pieniądza, polega na anulowaniu obowiązującej jednostki pieniężnej i ustanowieniu nowej o zwielokrotnionej sile nabywczej. Potocznie mówi się o tym `obcięcie zbyt wielu zer'

W Polsce ostatnia denominacja została przeprowadzona w 1995r. w stosunku 10000:1 . na uwagę zasługuje również rok 1925 - reforma Grabskiego. Wówczas wprowadzono złoty.1800000 marek polskich = 1 złoty

Gdy w obiegu mamy 2 pieniądze to jest prawo Kopernika Greshana - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Zły wypiera dobry.

Gdy żył Kpernik były dwa rodzaje monet - złote i srebrne. Ludzie zatrzymywali złote, a płacili srebrnymi, ponieważ złote były bardziej wartościowe więc złoto zaczęło zanikać.

Są dwie teorie popytu na pieniądz:

11. JOHN KEYNESS (1936R.) - zgodnie z tą teorią ilość pieniądza na którą zostaje zgłoszony popyt jest określany przez pożądaną wielkość rezerw gotówkowych czyli przez preferencje płynności podmiotów gospodarczych.

INNA NAZWA: TEORIA KEYNESIZMU

A to z kolei przez utrzymywanie przez te podmioty aktywnych i pasywnych rezerw gotówkowych.

REZERWY AKTYWNE podmiotów gospodarczych trzymają z dwóch powodów:

• MOTYW TRANSAKCYJNY - podmioty gospodarcze trzymają pieniądze bo codziennie dokonują drobnych zakupów. Jednostki swój dochód otrzymują w pensji, a przed otrzymaniem pensji zarabiają na nią cały miesiąc.

• MOTYW PRZEZORNOŚCI - jednostki trzymają pieniądze na wypadek nagłych zdarzeń. Dzięki tym pieniądzom mogą również kupić to co chcą, to na co mają ochotę.

W ramach tych motywów popyt na pieniądz będzie zależał od dochodu narodowego i od poziomu cen - im ceny niższe tym można kupić więcej.

REZERWY PASYWNE - Są podzielone ze względu na:

• MOTYW PORTFELOWY - zależy to od stopy procentowej - im wyższa stopa procentowa tym bardziej opłacalne jest lokowanie pieniędzy w banku, ponieważ to się lepiej opłaca. A gdy stopa procentowa jest niska wówczas nie opłaca się lokować gotówki w banku.

• MOTYW SPEKULACYJNY - zależy od stopy procentowej czyli jeżeli stopa procentowa na rynku jest wyższa niż oczekiwana to nie ma popytu na pieniądz. Jeżeli stopa jest niższa niż oczekiwana to popyt będzie rósł. Natomiast jeżeli stopa procentowa jest równa to popyt będzie stały.

Wg .. popyt na pieniądz będzie zależał od 3 czynników:

• REALNY DOCHÓD NARODOWY (poziom tego dochodu). Im większy dochód, tym więcej produkcji, więcej transakcji, tym więcej potrzeba pieniędzy.

• POZIOM CEN - jeżeli cena rośnie to ludzie potrzebują więcej kasy, aby coś kupić więc popyt też rośnie.

• WYSOKOŚĆ STOPY PROCENTOWEJ;

12. Druga teoria (ważniejsza) - ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA (1911). Ważna, ponieważ Bank Centralny opiera się na tej teorii. Podstawą tej teorii jest równanie wymiany Fishera. Teoria ta jest również nazywana równaniem ilościowym lub obiegu pieniądza.

MV=PQ

MV - globalne wydatki

PQ - zagregowana wartość transakcji

M - ilość pieniądza/zasłup pieniądza/baza monetarna (obejmuje gotówkę + depozyty)

V - szybkość z jaką wydajemy pieniądze

P - cena

Q - ilość dóbr i usług

Fisher przyjął 2 założenia:

• podaż pieniądza jest określana przez władze monetarne więc jest stała;

• V i Q jest niezależne od podaży pieniądza;

Fisher zapisał to jako funkcje -> M=Q/V * P

Zatem popyt na pieniądz zależy od: Q, V, P - te 3 zmienne będą decydować o popycie.

V - określona przez ….

Te czynniki to :

• stopień rozwoju systemu bankowego (kiedyś był tylko jeden bank więc dostęp do pieniądza był trudny)

• częstotliwość wpłat i wypłat;

• długość okresu płatności

• szybkość komunikacji i transportu;

Te czynniki zmieniają siłę stopniowo i powoli zatem można przyjąć, ze V jest stałe. Q jest określane przez pełne zatrudnienie dostępnych zasobów (praca, …,kapitał). Stopień wysokości zmienia się powoli zatem Q jest stałe. Gdy Q i V jest stałe to stosunek Q i V jest proporcjonalne. Więc tylko wpływ ma cena.

Ta teoria mówi, że procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz.

BANKI I ICH FUNKCJE

Wraz z upowszechnieniem się pieniądza następuje rozwój banków. Najstarsza operacja bankowa to lichwa - pożyczanie na procent (starsze od pieniądza). Operacje bankowe były dobrze znane przed naszą erą. Potem rozwija się to po upadku cesarstwa rzymskiego.

W średniowieczu finansami zajmowali się zakonnicy religijni - najbardziej znani to templariusze.

Z czasem finansami zaczynają interesować się rodziny świeckie. Najbardziej znaną rodziną, która zajmuje się tym do dziś to rodzina Rotschildów

Kolejnym etapem na drodze rozwoju systemu bankowego to transfer pieniędzy czyli polecanie wypłaty pieniężnej na rzecz osoby trzeciej. Dziś odpowiednikiem tego są czeki. I polegało to na tym, że zostawiało się złote monety u znajomego bankiera i dostawało się kwitek, po czym można było odebrać te monety w innym mieście. Stąd wzięły się weksle. Dziś to nazywa się cleraing - często spotykane w handlu zagranicznym.

Kolejny krok to depozyt i powstanie banków depozytowych. Najbardziej znane banki depozytowe to Amsterdam, wenecja itd. Działały one w myśl bardzo ważnej zasady - były w 100 % wypłacalne (dziś tego już nie ma)

Kolejnym etapem było połączenie dwóch dotąd osobnych operacji - pożyczanie na procent i przyjmowanie depozytów. W ten sposób powstają banki handlowe, ponieważ zorientowano się, że w ten sposób zyski są większe.

Kolejna funkcja:

KREACJA DEPOZYTÓW - banki pożyczają cudze pieniądza

W pogoni za maksymalnym zyskiem banki pożyczały wszystko co miały więc nie posiadały rezerw. Wówczas nastąpił kryzys (1929r.) - Krach na giełdzie. Wtedy banki straciły zaufanie społeczeństwa. Pojawia się destabilizacja. Pojawia się pomysł o ustanowieniu instytucji, która będzie to kontrolowała, ale pozwoli zachować niezależność.

Wówczas następuje powstanie Banków Centralnych - wtedy instytucje bankowe odzyskują zaufanie społeczeństwa i następuje stabilizacja.

4 FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:

• bank banków;

• prowadzi rozliczenia z rządem

• kontroluje krajową podaż pieniądza;

• stabilizuje funkcjonowanie rynku finansowego

Najważniejsza jest 3 funkcja.

System prawa kruszcowego działał do 1914r.

Funkcje pieniądza w jednym i drugim systemie są takie same (czy to był pieniądz kruszcowy czy obecny).

Bank centralny reguluje podaż pieniądza za pomocą 3 instrumentów (..)

• STOPA DYSKONTOWA - stopa procentowa, którą pobiera bank centralny od banków komercyjnych, gdy korzystają z jego kredytu. Jeżeli podnosi stopę to ma na celu zniechęcenie do korzystania z kredytu.

Ten instrument nie jest skuteczny.

Powody:

• nie można jej zbyt często zmieniać, ponieważ spowodowało by to destabilizację i spadek zaufania;

• skutki wzrostu stopy dyskontowej banki komercyjne przerzucają na jednostki, którym udzielają kredyt - za wzrost tej stopy zapłacą klienci banków;

• jeżeli stopa jest wysoka można wziąć kret za granicą;

• selektywna polityka kredytowa, a jej instrumentem są kredyty preferencyjne - o niższej stopie niż obowiązujące na rynku (najbardziej korzystają rolnicy). Gdy banki udzielają dużo tych kredytów to wówczas stopa dyskontowa nie ma sensu.

Stopa dyskontowa informuje nas tylko o rodzaju polityki prowadzonej przez rząd.

• OPERACJE OTWARTEGO RYNKU POLEGAJĄ NA … SPRZEDAŻY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - obligacje i bony skarbowe. Jeżeli rząd chce mniejszą ilość pieniędzy na rynku to wówczas sprzedaje to, a jeśli chce zwiększyć ilość pieniędzy na runku to skupuje.

Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane w dowolnej skali. Bank centralny reguluje. ..

Aby się do tego odwołać w kraju musi istnieć rynek papierów wartościowych.

Ten instrument jest najskuteczniejszy wśród reguł podaży pieniądza.

• REZERWY OBOWIĄZKOWE. Pieniądze, które bank musi mieć zawsze na stanie. Wprowadzone po kryzysie w 33r. mają istotne znaczenie, gdy kraj jest narażony na przepływ krótkotrwałych kapitałów.

To jest nieskuteczny instrument regulowania podaży pieniądz, ponieważ działa tylko ich funkcja restrykcyjna. Przy …. O … wszyscy musza się do tego stosować, ale odwrotnie nie - działają jednostronnie.

• RACJONOWANIE KREDYTÓW (administracyjny instrument). Wprowadzone, gdy mamy wysoką inflację, a przedsiębiorstwa i tak biorą kredyt, ponieważ mogą ten koszt przerzucić na cenę produktów.

Bardzo skuteczny instrument ….. wszyscy zostają odcięci od kredytu.

Jednak posiada wady:

• uderza przede wszystkim w małe i średnie przedsiębiorstwa, duże firmy są niezależne od kredytu;

• uderza w banki - banki konkurują między sobą różnymi ofertami kredytowymi, a w takiej sytuacji nie ma konkurencji i to szkodzi

• uderza w stopę procentową - nie decyduje o alokacji inwestycji (co z tego, że jest stopa %, jak nie można brać kredytu)

Ten instrument stracił na znaczeniu, ponieważ granice są otwarte i każdy może wziąć kredyt za granicą.

PODSUMOWANIE:

DWA RODZAJE POLITYKI PIENIĘŻNEJ:

• RESTRYKCYJNA - polega na ograniczeniu podaży pieniądza.

Instrumenty:

• podnosi się stopa destrykcyjna

• Podniesienie rezerw

• Sprzedaż papierów wartościowych

• Wprowadza się racjonowanie kredytu

Stosowane jest w czasie inflacji

SKUTKI: brak inflacji, spadek zatrudnienia, spadek produkcji

• POLITYKA EKSPANSYWNA/ MIĘKKA - Polega na zwiększeniu podaży pieniądza na rynku

Instrumenty są te same co w polityce restrykcyjnej tylko odwrotnie: obniżenie rezerw, skup papierów itp.

Stosowane w czasie recesji.

Obniżenie stopy procentowej powoduje wzrost popytu na kredyt - wzrost zatrudnienia - wzrost produkcji itp.

SKUTECZNOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ:

4 ograniczenia skuteczności:

• konflikty celów - np. bezrobocie i inflacja, do walki z inflacją stosujemy restrykcyjną, a do bezrobocia … konflikty między celami zewnętrznymi i wewnętrznymi

• problemy związane z realizacja polityki pieniężnej - nie ma gwarancji, ze wprowadzony instrument doprowadzi nas do celu

• niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych, np. dotyczy sytuacji rosnących cen, inflacji. Wtedy automatycznie rosną zarobki, a łatwiej byłoby zlikwidować inflacje.

Zadłużenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Polityka pieniężna nie zmniejszy oczekiwań inflacyjnych. Na inflacji korzystają ludzie

• rozmiary sektora publicznego i sztywność jego potrzeb finansowania

Polityka pieniężna nie …………………….. a sztywna to takie instytucje jak policja, straż, szpitale - na to nie powinno brakować pieniędzy, a brakuje.

• wysoki poziom świadczeń socjalnych - ..

• obecnie polityka pieniężna nie jest suwerenna - nie można prowadzić takiej jaką chcemy tylko jesteśmy uzależnieni od unii europejskiej

ZA:

• elastyczna;

• łatwa w stosowaniu i modyfikacji;

• bezosobowa - rynek decyduje kto odczuje jej skutki;

WADY:

• istotnie wpływa na inwestycje i popyt globalny

• może mieć destabilizujący charakter związany z różnymi opóźnieniami

• nieelastyczna - ma charakter asymetryczny czyli oddziaływanie na te podmioty , które są wrażliwe na podmioty większe od stopy procentowej

HANDEL ZAGRANICZNY

CELE POLITYKI Z ZAGRANICĄ:

• równowaga bilansu płatniczego

• ułatwienie wejścia towaru na rynki międzynarodowe

• otrzymanie dobrych warunków kupna - sprzedaży

• za pomocą tej polityki można realizować cele polityczne nie tylko gospodarcze,

Cele polityki zagranicznej:

Są ……. Względem celów ogólnej polityki ekonomicznej.

Czy te cele zostaną osiągnięte zależy od innych państw.

DWIE KONCEPCJE POLITYKI ZAGRANICZNEJ:

• PROTEKCYJNA - ochrona rynku krajowego przed napływem nie pożądanych towarów, kapitałów z siły roboczej. Ochrona rynku krajowego przed konkurencyjna zagraniczna. Tworzenie dobrych warunków dla naszych towarów gdy wpłynęły na rynek zagraniczny.

AUTARKIA - …, samowystarczalność produkcji, ograniczenie stosunków z zagranicą do minimum. Eksport na potrzeby importu.

Ta polityka jest bardzo rzadka. Bo raczej jest niemożliwa i bardzo droga. Państwo jest skazane na to w sytuacji blokady gospodarczej albo może to być wymuszone przez czynniki polityczne.

• POLITYKA LIBERALIZMU - wolny handel. Swobodny przepływ towarów pieniędzy, siły roboczej, ludzi, kapitału.

ORGANIZACJE, KTÓRE SĄ PRZEJAWEM LIBERALIZMU:

GATT - układ ogólny w sprawie … celnych i handlu. Polska jest w tym od 67r.

WTO - światowa organizacja handlu. …5 przystapienie.

CEFTA- środkowoeuropejskie stowarzyszenie wolnego handlu od 92r?

EFTA - europejskie stowarzyszenie wolnego handlu. 92

UNIA EUROPEJSKA 2004R.

To jaką doktrynę kraj będzie stosował będzie zależeć od sytuacji w kraju.

- protekcjonizmu - gdy jest obniżenie skuteczności gospodarczej

Czynniki uzasadniające .. z zagranica (argumenty za protekcjonizmem)

• poprawa bilansu płatniczego

• lepsze wykorzystanie krajowych czynników produkcji

• poprawa warunków wymiany

• zapewnienie ochrony nowo powstałym dziedzina wytwórczych (ma znaczenie w krajach o niższym poziomie rozwoju)

SKUTKI TEJ POLITYKI :

• jeżeli chroni jakąś gałąź może stać się monopolem , np. poczta polska

• izolacja rynku od rynku zagranicznego

• osłabienie konkurencji

• mniejsza presja na postęp technologiczny

• brak obniżenia kosztów produkcji

• osłabienie gospodarcze

• upadek krajowych przedsiębiorstw

• uzależnienie się od zagranicy

• gorsza jakość

Polityka wolnego handlu korzysta na tym, te kraje które są lepiej rozwinięte

Formy współpracy:

-kooperacja, import, eksport, współpraca naukowo-techniczna, przepływ kapitału → wszystko to wymiana towarowa
Warunki:

-potencjał gosp., stosunki polityczne, od zasobów czynników produkcji, od tendencji integracyjnych, od barier w handlu międzynarodowym

Najstarsza wymiana towarowa:

-wysyła się to co przynosi dochód narodowy, wysyłamy to czego mamy nadmiar

Teorie handlu nardowego:

1. Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha: kraj ma przewagę absolutną nad innym krajem w produkcji danego dobra, gdy może wyprodukować je przy użyciu mniejszej ilości zasobów (kraje wyżej rozwinięte mają przewagę nad słabszymi).
2. Teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo: kraj ma przewagę komparatywną nad innym krajem w produkcji danego dobra, gdy może wyprodukować je po niższym koszcie alternatywnym tzn. rezygnując z mniejszej ilości innych dóbr. (Czyli wymiana handlowa może przynieść korzyści innym krajom, jeżeli będą się specjalizować w produkcji tych dóbr, w wytwarzaniu których mają przewagę komparatywną.
3. Teoria obfitości zasobów Ohlina: zbieżna z teorią kosztów komparatywnych, później rozwinięta przez Samuelsona. Zgodnie z tą teorią przyczyną wymiany między różnymi krajami jest zróżnicowanie w skali międzynarodowej. Kosztów wytwarzania i cen w wyrażeniu pieniężnym a nie naturalnym jak u klasyków. Ceny dóbr i czynników wytwórczych wyznaczone są przez popyt i podaż. Podaż towaru zależy od podaży czynników wytwórczych, od ich właściwości technicznych, oraz od proporcji w jakich są łączone w procesie produkcji. Zatem ceny tych samych dóbr wytwarzane w różnych krajach uzależnione są od ich wyposażenia w czynniki wytwórcze oraz od ich popytu.

Ta teoria została zakwestionowana przez laontwiewa.

PARADOKS Wasilija LEONTIEWA - nierównomierne rozmieszczenie czynników wytwórczych w skali świata i brak możliwości ich swobodnego przemieszczania między krajami powodują, że są one drogie w krajach gdzie są rzadkie, a tanie tam gdzie znajdują się w obfitości. Zatem rzadkość lub obfitość czynników wytwórczych przez wpływ na ich ceny decyduje o względnych różnicach w kosztach wytwarzania i cenach towarów a tym samym o kierunkach specjalizacji i wymiany międzynarodowej.

INSTRUMENTY STOSOWANE W POLITYCE ZAGRANICZNEJ (W HANDLU ZAGRANICZNYM):

CŁO - taryfa celna. Opłata pobierana od towarów, które przekraczają granicę państwa. Cła podnoszą ceny towarów. Zatem wpływają na popyt - ograniczają go. Więc również wpływają na bilans płatniczy. Zbyt wysokie cła mogą zahamować import do danego kraju.

To oddziaływanie ceł jest uzależnione od elastyczności cenowej popytu. Jeśli nałożymy cła tam gdzie popyt jest elastyczny to nie będą one kupowane. Chodzi o to żeby nakładać cło tam gdzie popyt jest sztywny.

KLASYFIKACJA CEŁ:

Z PUNKTU WIDZENIA KIERUNKU RUCHU TOWARU (3 KATEGORIE CEŁ)

• cła nakładane na towary importowane - najczęściej nakłada się na rzeczy importowane;

• cła eksportowe - głównym celem są cele fiskalne czyli dochód do budżetu państwa. Poza tym musimy mieć pewność, że te towary znajdą za granicę nabywców. Musimy mieć tą pewność. Te cła są często stosowane jako środki ograniczające wywóz.

• tranzyt - nakładane w wyjątkowych wypadkach.

PODZIAŁ CEŁ ZE WZGLĘDU NA CELE JAKIE ZAMIERZA SIĘ OSIĄGNĄĆ

• cła fiskalne - służą zapewnieniu dochodów do budżetu państwa; jeśli zostaną ustanowione zbyt wysoko mogą mieć przeciwny skutek, ale również zbyt wysokie to mniejsze dochody ale również mniejszy import. Tego typu cła stosuje się do towarów które mają niską elastyczność popytu oraz do towarów które nie są wytwarzane w kraju. W przeciwnym razie nie ma to sensu.

• cła ochronne - mając chronić rynek przez napływem tanich produktów z chin. Ochrona krajowych przedsiębiorstw przez konkurencją zagraniczną. Niwelowanie skutków dumpingu (?) -

• cła retorsyjne - cła stosowane w odwecie za utrudnienia jakie spotykamy na rynkach zagranicznych. Czyli jeżeli ktoś wprowadza cła na nasze towary to my też mu to robimy. Są tez stosowany jako środek nacisku do wymuszenia ustępstw gospodarczych. Dzięki tym cłom możemy sobie ustawić z zagranicą tak jak tego chcemy - wygrywa silniejszy partner

POROZUMIENIA:

• strefa wolnego handlu - grupa krajów w ramach której zostały zniesione wszelkie bariery handlowe. Czyli handel między tymi krajami odbywa się bez ceł itp. Ale na zewnątrz są stosowane te ograniczenia, przykładem wolnego handlu jest efta.

• unia celna - strefa wolnego handlu ze wspólną zewnętrzną taryfą celną i wspólnym systemem kontyngentów. W ramach unii celnej występują dwa efekty:

efekt przesunięcia - następuje przesunięcie ze źródeł zakupu z krajów o niższych kosztach wytwarzania będących poza ugrupowaniem do krajów wchodzących w skład ugrupowania. Czyli nie możemy kupować tam gdzie jest najtaniej bo jeśli dany kraj nie należy do ugrupowania wiaże się to z dodatkowymi kosztami

efekt kreacji handlu - polega na tym, ze rośnie ilość wzajemnych obrotów w ramach Unii.

Żeby powstały te dwa efekty wystarczą jakiekolwiek preferencji celnych. Nie musi istnieć unia

• wspólny rynek - unia celna której uczestnicy tworzą jednolity rynek z wolnym przepływem towarów, kapitału i pracy, wspólnym systemem podatkowym i wspólnym prawem handlowym.

Poza tym spotyka się coś takiego jak klauzula najwyższego uprzywiliowania. Oznacza ona jednakowe traktowanie wszystkich partnerów handlowych którym przyznano klauzulę. Mogą być pewne wyjątki, z klauzuli mogą być wyłączone kraje tworzące unie celną bądź strefę wolnego handlu.

KORZYŚCI ZE ZNOSZENIA OPŁAT CELNYCH W WYMIANIE HANDLOWEJ:

• następuje wyrównanie się poziomu cen tych samych towarów;

To wyrównywanie cen idzie w złym kierunku - rośnie cena chleba ( euro do tego doprowadziło, np. Grecja stała się droższa).

• rozszerzenie rynków zbytu

• zwiększenie skali produkcji

• obniżanie kosztów wytwarzania

WADY:

• na zniesieniu ceł korzystają kraje wyżej rozwinięte, bo ich towary znajdują nabywców a nie towary krajowe;

• eliminowane są towary z krajów o wyższych kosztach;

Z jednej strony jest to dobre bo można kupować za granica na wyprzedażach, ale za to polskiego przedsiębiorstwa będą upadały, a to ciągnie za sobą bezrobocie itp.

DRUGA GRUPA INSTRUMENTÓW STOSOWANA W HANDLU TO

13. BARIERY PARATARYFOWE - Są to ograniczenia dla importu. Mają podobny wpływ na gospodarkę jak cła. Są związane z działaniem mechanizmu cenowego. Czyli będą podnosiły ceny towarów a zatem będą ograniczały popyt i konkurencyjność.

RODZAJE TYCH BARIER:

• opłaty wyrównawcze - one mogą się zmieniać i są dostosowywane do warunków jakie są na rynku zagranicznym. Co pozwala na utrzymywanie cen krajowych na stabilnym poziomie. Są głownie wprowadzane po to aby nie przenosić tych wahań cen z rynku zagranicznego na rynek krajowy;

CELE: (PO TO CO SIĘ WPROWADZA)

• ochrona bilansu płatniczego

• nakładane są na wszystkie towary zagraniczne, które uważane są za luksusowe;

• depozyty importowe - przed zakupem towaru w jakimś kraju trzeba zdeponować cała kwotę na specjalnym koncie za ten import

Konsekwencje dla kraju który kupuje zagranica:

• wcześniej musi zgromadzić pieniądze zanim nastąpi import i sprzedaż towaru

• podwyższają ceny importowanych towarów więc konsument będzie musiał za to zapłacić

• system minimalnej ceny importowej - uderza w kraje które są słabo rozwinięte, są na niższym etapie rozwoju gospodarczego. Najczęściej spotyka się na rynku produktów rolnych. Blokuje się dostęp tym rynkom które są słabo rozwinięte. Nie można sprzedać poniższej cenie niż ta ustalona czyli produkty z krajów słabych są niższej jakości. Czyli lepsze kraje w tej samej cenie będą miały lepszej jakość to ludzie to będą kupować.

• wprowadzenie procedur pozwalających na podwyższenie podstawy od której naliczane jest cło - za podstawę przyjmuje się cenę analogicznego towaru produkowanego w kraju.

• inne opłaty - np. opłata skarbowa od dokumentacji, opłaty sanitarne, opłaty za clenie itd. Tutaj jest dowolność wprowadzenia tych opłat.

3 GRUPA INSTRUMENTÓW:

14. BARIERY POZATARYFOWE - ograniczają ilość, są najbardziej skuteczne z tych wszystkich instrumentów. Dotyczą zarówno eksportu jak i importu.

• embargo - zakaz wywozu i przywozu.

• kwoty absolutne - określa się maksymalną ilość eksportu i importu w danym czasie.

• kontyngenty taryfowe/kwoty celne - są to ustępstwa celne. Zastosowanie ceł minimalnym. Dotyczy to ściśle określonego kontyngentu danego towaru. Tak były kiedyś wożone samochody do polski

• system licencji - .. przyznawana jest na określony czas po wygaśnięciu

• dobrowolne ograniczenia obrotów - dwie strony umawiają się ze sobą. Są rezultatem negocjacji między dwoma krajami.

• specyficzne przepisy dotyczące receptury technologicznej, norm sanitarnych, technicznych itp. Czyli produkty które nie spełniają tych norm nie mogą wjechać do naszego kraju. Kiedyś były to wyższe normy, teraz są już obniżone.

PRZESŁANKI STOSOWANIA TYCH BARIER W EKSPORCIE:

• niedobór - te bariery były stosowane w Europie po II wojnie. Brakowało czegoś to powinno zostać to w kraju;

• nadmiar produkcji niektórych towarów - aby ustabilizować ceny albo podnieść je. Np. ceny ropy naftowej ustalane przez opek.

• aby wymusić określone ustępstwa gospodarcze i polityczne - np. listy artykułów objętych embargiem opracowywane przez kraje wysoko rozwinięte. Na tych listach znajdują się artykuły strategiczne, niektóre surowce,

PRZESŁANKI STOSOWANIA TYCH BARIER W IMPORCIE:

• niedobór - niektórych towarów na tynku krajowym

• dążenie do zmniejszenia dystansu który nas dzieli od krajów wysoko rozwiniętych;

• utrwalenie korzyści dotychczas osiąganych z wymiany międzynarodowej.

Jest jeszcze jeden instrument (można go zaliczyć do tych barier ) ale ma inny charakter, nie dotyczy rzeczy tylko pieniędzy. Są to ograniczenia dewizowe - mogą się sprowadzać od zmniejszenia lub całkowitego zamknięcia obrotu towarów za granicą. Polegają na tym ze obrót walutą zostaje całkowicie poddany państwu, kiedyś tak było, że nie było kantorów i legalnie nie można było kupić waluty. Polskiego kapitału nie można było wywieźć bo to wiązało się z narzuceniem przez państwo ceny tych pieniędzy a to się nie opłacało.

KONSEKWENCJE :

Ponieważ państwo nie miało dewiz więc handel był utrudniony więc handel odbywał się na zasadzie clearingu. Rozliczenia kompensacyjne - musieliśmy brać coś czego nie chcieliśmy bo inaczej nie dokonali byśmy zakupu.

Ostatni:

• subwencje rozwojowe - są to różnego rodzaju premie, ulgi. Inne ułatwienia przyznawane eksporterom, które maja na celu zachęcenie do rozwijania eksportu, zwiększenia konkurencyjności towarów, zwłaszcza przez obniżkę cen eksportowych bez konieczności obniżania zysków.

PRZYCZYNY SUBWENCJNOWANIA:

• poprawa bilansu płatniczego

• zwiększenie stopnia wykorzystania czynników produkcji;

• upłynnienie nadwyżek;

• stworzenie dla niektórych dziedzin odpowiednich warunków rozwoju (chodzi o te dziedziny gdzie duża skala produkcji jest opłacalna);

• zneutralizowanie subwencji eksportowych stosowane przez inne kraje;

DWIE FORMY JEŚLI CHODZI O SUBWENCJONOWANIE:

• bezpośrednia - po pierwsze eksporterom wypłaca się określone kwoty lub premie a ich wysokość zależy od wielkości eksportu. Im więcej się eksportuje tym dostaje się większe pieniądze od państwa. Po drugie to zwrot różnicy między cena osiągana na rynku zagranicznym, a cena na rynku krajowym. Po trzecie zwrot niektórych elementów kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa z tytułu działalności eksportowej, np. transport, ubezpieczenie, akwizycja itp. Ten rodzaj subwencjonowania jest sprzeczny z .. gat i jest uznawane za naruszenie wolnej konkurencji. Zatem obecnie jest bardzo rzadko stosowane.

• pośrednia - zastępują formę bezpośrednią. Po pierwsze ulgi i ułatwienia o charakterze fiskalnym, np. niższa stopa podatkowa, zwolnienie towarów eksportowanych od podatków pośrednich. Po trzecie zwrot ceł importowych nałożonych na surowce zużyte do produkcji eksportowej. Tutaj się zdarzają nadużycia.

DRUGA GRUPA

UŁATWIENIA O CHARAKTERZE FINANSOWO KREDYTOWYM

• kredyty preferencyjne - oprocentowanie jest niższe niż na rynku i termin spłaty jest dłuższy.

• gwarancje państwa - przedsiębiorstwa która np. zaciągają kredyty to może być zagwarantowane przez państwo, ich splata

3 GRUPA

Zagwarantowanie eksportem osiągania korzyści w dziedzinach nie związanych z eksportem

4 GRUPA

Nie korzystanie ze zorganizowanej z zagranicą sieci informacji handlowej. Co np. obniża koszty działalności (?)

Kurs walutowy na dzień dzisiejszy traci znaczenie. Wpływa również na ceny towarów importowanych - jeżeli rośnie kurs naszej waluty to import jest tańszy, eksport jest drogi. Tutaj ten kurs będzie wpływał na bilans handlowy i płatniczy

Protekcjonizm: polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu.

Ilustracja 1: Powyżej osi - M/ poniżej osi - N

---