Psychopatologia

Książka: Adam Bilikiewicz „Psychiatria” rozdz. nieobowiązujące: 1,2,3,22,24,25,28,30,32

Egzamin: test, 30 pytań 4 możliwości jednokrotnego wyboru.

Psychopatologia - podstawowa dziedzina psychiatrii. „psyche” -„patos”- „logia” (nauka , cierpienie, słowo)=> Nauka o zaburzeniach psychicznych.

Karol Jaspers - ojciec psychopatologii. W 1913 r. wydał podręcznik „Psychopatologia ogólna”

Terminy:

Objaw<=> symptom (jeden)

Zespół objawów <=> syndrom (wiele)

Zaburzenia Procesów Poznawczych (zaburzenia myślenia i komunikacji)

Wyróżniamy zaburzenia treści i formalne

ZABURZENIA TREŚCI

1) Myśli (Idee) nad wartościowe, np.: dotyczące zdrowia; religii; sprawności. Ludzie posiadający i nadużywający myśli nad wartościowych poświęcają temu swój czas i często zaburza to ich zachowanie, ale nie zawsze.

2) Myśli natrętne (obsesyjne). Myśli, które nie dają spokoju, np. żeby komuś wyrządzić krzywdę; dotyczące przeszłości.

3) Urojenia (Zaburzenia treści myślenia). Fałszywe przekonania, które nie ulegają zmianie pod wpływem rzeczowych argumentów.

Etapy:

I Etap: Nastrój urojeniowy: totalny lęk, chaos. Chory myśli np.: że to jest koniec świata, że umrze itp.

II Etap: Olśnienie, system poznawczy ulega całkowitemu uporządkowaniu patologicznemu.

III Etap: Urojenia, zmienne na początku, później się wzmacniają, następnie powstaje SYSTEM UROJENIOWY i PARANOJA (zaczynamy mieć czynniki urojeniowe). Np. sprawdzamy żonę, z kim wychodzi. Podejrzewamy ją o niewierność, może dojść przez to do morderstwa.

Rodzaje Urojeń

1. Urojenia Prześladowcze (Osoby chore uważają, że są prześladowane przez np. agentów specjalnych, policję, osoby najbliższe).

2. Urojenia Depresyjne (Np. urojenia winy. Chory się obciąża winą, bo np. 30 lat pobił kogoś. Ma poczucie małej wartości).

Urojenia Depresyjne dzielą się na:

• Urojenia winy (Chory ma hierarchię wartości, jeśli ją przekroczy to źle będzie się z tym czuł. A jeśli jest wina to powinna być KARA- EKSPIACJA-POKUTA)

• Urojenia oczekiwania na karę (Chory odczuwa straszną winę i np. może zabić rodzinę) Samobójstwo rozszerzone chory zabija rodzinę, bo zrobił cos strasznego, miał poczucie winy i zabiją ją żeby jej ulżyć)

• Urojenia hipochondryczne (Chory może mieć koncepcje na co jest chory, najczęściej nieuleczalnie)

• Urojenia nihilistyczne (Chory uważa, że nie ma jakiegoś narządu (np. wątroby), a żyje)

3. Grupa urojeń wyższościowych (Są to myśli posłannicze, reformatorskie. Chory myśli np. że jest w czymś najlepszy na świecie. Bardzo trudno te myśli rozróżnić z myślami nad wartościowymi)

4. Urojenia wyższościowe (Chory ma wyższościowy stosunek do innych)

5. Urojenia zubożenia (Chory myśli, że utracił cały majątek, a to w cale nie jest prawdą)

6. Urojenia cztery razy o (4 x O):

ODNOSZĄCE (ksobne) - do siebie. Np. chory oglądając telewizję i słuchając jakiś uwag prezentera, odczuwa, że te uwagi kierowane są specjalnie do chorego i że prezenter się go „czepia”.

ODDZIAŁYWANIA - Chory ma przekonanie, że np. instytucje, czy ludzie wpływają na niego.

OGŁADNIĘCIA - Chory ma przekonanie, że jego myśli i zachowanie są kierowane przez otoczenie.

ODSŁONIĘCIE MYŚLI - Chory przenika mózg i myśli innych ludzi (najczęściej to schizofrenicy dlatego unikają kontaktu lub wzroku z innymi)

7. Zaburzenia Dysmorfobiczne (Lęk przed zaburzoną budowa ciała. Rozczepienie osobowości pod wpływem zaburzonej budowy ciała np. zaburzenia zmiany twarzy, genitaliów)

8. Zaburzenia Oniryczne- dziania się (Chory ma zwidy, widzi wytwór swojej wyobraźni, ale bez reakcji fizycznej np. chory stoi i tylko opowiada, co widzi).

ZABURZENIA FORMALNE - zaburzenia, które występują w schizofrenii; nazywamy je SCHIZOFAZJĄ

Skala oceny myślenia, języka, komunikacji => twórca Nancy Andreasen z 1979r. => 18 Zaburzeń

1. Ubóstwo mowy - ilościowe zmniejszenie mowy spontanicznej. Wypowiedzi krótkie oraz długie przerwy.

2. Ubóstwo treści - język abstrakcyjny, stereotypowy, mało informacji, potwórzenia, puste filozofowanie.

3. Natłok mowy - ilościowy wzrost mowy spontanicznej. Chory mówi szybko, natłok mowy i myśli.

4. Roztargnienie - w czasie wypowiedzi chory przerywa tekst i odnosi się do rzeczy, które aktualnie go zainteresowały i zmienia temat.

5. Uskokowość - wypowiedz idzie obok pytania, lub w ogóle nie związana z pytaniem.

6. Zboczenie wypowiedzi - unika głównego tematu.

7. Rozkojarzenie - tekst rozbity na poziomie zdań.

8. Nielogiczny - nic logicznego z wypowiedzi.

9. Dźwięczenie - dźwięki mają decydujące znaczenie w wypowiedzi.

10. Neologizmy

11. Przybliżenia słowne (metoninie) - pieścić czyli sprawować urząd - od dolnie oczami dziecka?

12. Drobiazgowość - przeładowane szczegółami

13. Utrata celu

14. Perseweracje - ciągłe powtarzanie słowa lub zdania.

15. Echolalia - pacjent jak echo powtarza wyrazy rozmówcy

16. Blokowanie - przerwanie bloku wypowiedzi zanim wątek został powiedziany. Mówca nie może sobie przypomnieć.

17. Mowa Sztuczna - pompatyczne, odległe, zbyt grzeczne.

18. Odnoszenie do siebie - chory odnosi wszystko do swojej osoby, mimo, że nawet nie mówi się o nim.

Zaburzenia procesu spostrzegania

Jest to zaburzenie procesów recepcyjnych. Mają dużą różnorodność. Niektóre z nich są traktowane jako norma.

1. Zniekształcenia (anomalie) spostrzegania - zmienione spostrzeganie niektórych właściwości rzeczywistych:

1. Zmiany kolorów - różnica w intensywności bądź rozróżnienie innych kolorów.

2. Umiejscowienie - widzimy przedmiot zbyt blisko lub zbyt daleko niż w rzeczywistości

3. Wielkość - widzimy zbyt małe lub zbyt duże np. przedmioty niż w rzeczywistości.

4. Liczba - widzimy coś podwójnego lub wielokrotnego.

5. Przyspieszenie ruchu - wydaje nam się, że coś porusza się szybciej, lub spowolnienie.

2. Złudzenie (iluzje) - towarzyszy im pewien osąd.

3. Omamy (halucynacje) - spostrzegamy coś, co w rzeczywistości nie istnieje, nie ma realnego bodźca. Omamy opisuje się w zależności od rodzaju receptora i od stopnia złożoności.

1. Omamy wzrokowe proste - błyski, cienie, migające punkty.

2. Omamy wzrokowe złożone - figury geometryczne, żywe osoby, zwierzęta. Towarzyszą im zaburzenia świadomości (np. w majaczeniu dr żennym - delirium tremens). Nigdy nie występują w depresji i schizofrenii.

3. Omamy słuchowe - występują w schizofrenii, szczególnie w schizofrenii paranoidalnej; są to głosy komentujące zachowanie chorego (w Polsce te komentarze są nieprzyjemne dla chorego, mają charakter imperatywny, nakazujący; w kulturze azjatyckiej czy afrykańskiej te głosy są przyjemne dla chorego). Często są to przekleństwa, wyzwiska. Chory jest przekonany, że istnieje obiektywne źródło tych głosów.

4. Omamy czuciowe - np. zespół pasożytniczy - pod skórą chorego znajdują się robaki, chory odczuwa ich przesuwanie ich i chce ich się pozbyć; inne przykłady: spadanie z dużej wysokości, unoszenie się. Ten typ omamów występuje rzadko.

5. Omamy węchowe - samodzielnie występują rzadko. Zapachy przykre typu spalenizna, smród. Rzadko są przyjemne. Najczęściej towarzyszą im inne objawy psychopatologiczne.

6. Omamy smakowe - najrzadsze, np. smak gronkowców na szczoteczce do zębów.

7. Krótkotrwałe omamy w trakcie zasypiania i budzenia się - są to najczęściej omamy wzrokowe lub słuchowe.

8. Omamy wywołane przez substancje psychoaktywne - np. omamy halucynogenne lub związane z deprywacją sensoryczną (odcięcie od wszystkich bodźców).

9. Omamy rzekome („pseudohalucynacje, omamy psychiczne) - umiejscowione są najczęściej w głowie - lokalizacja źródła wewnątrz, ugłośnienie myśli, choć czasem mogą być umiejscowione w innej części ciała. Chory nie podaje zewnętrznego źródła głosów, bowiem najczęściej chodzi o omamy słuchowe. Występują w psychozach schizofrenicznych.

10. Parahalucynacje - spostrzeżenia nieistniejących przedmiotów i chory o tym wie. Tutaj występuje wgląd chorobowy. Chory ma poczucie, że jest to choroba. Także mogą to być wrażenia wzrokowe bądź słuchowe.

Zaburzenia pamięci

Mogą one dotyczyć kilku etapów:

1. Zaburzenia zapamiętywania (zaburzenia procesu kodowania) - występują u osób z otępieniem (np. starczym, po urazie). Dotyczą sytuacji tu i teraz, sytuacji najświeższych.

2. Zaburzenia przechowywania (procesu przetwarzania) - np. uczymy się słówek na egzamin z sukcesem, a po egzaminie zapominamy.

3. Zaburzenia przypominania, dekodowania (procesu odtwarzania).

Hipermnezja - zapamiętujemy dużo, po środkach halucynogennych, bez żadnej selekcji informacji.

Hipomnezja - bardzo wyraźne upośledzenie pamięci, mało zapamiętujemy.

Amnezja (niepamięć) - całkowita lub fragmentaryczna, pełna lub cząstkowa - gdy dotyczy pewnych typów wspomnień. Może dotyczyć pamięci długotrwałej i krótkotrwałej.

Amnezja wsteczna - nie pamiętamy zdarzeń od momentu zadziałania bodźca powodującego niepamięć.

Ekmnezja - przeżywanie przeszłości jako teraźniejszości, występuje w zaburzeniach świadomości.

Deja vu (już widziałem) błędne rozpoznanie wydarzenia

Deja vecu (już przeżyłem, czyt. deża weki)

Jamais deja vecu - wrażenie, że jesteśmy w miejscu po raz pierwszy, mimo, że byliśmy w nim już wcześniej. Wrażenie, które nas wyobcowuje.

Konfabulacje - chory nie ma intencji wprowadzania w błąd, lecz ma ogromne braki w pamięci i stara się je uzupełnić, zmyślając. Często występuje w zespole amnestycznym (Korsakowa).

Zaburzenia aktywności

Napęd - hipotetyczny konstrukt opisujący naszą aktywność psychoruchową.

Zwiększanie lub zmniejszanie napędu psychomotorycznego:

Zmniejszanie: w lekkiej formie - zastyganie (co jakiś czas chwilowe, krótkotrwałe osłupienie), w formie krańcowej - osłupienie, niereagowanie na żadne bodźce. Nie wykonujemy żadnego ruchu, ustaje mowa (mutyzm).

Zwiększanie: w łagodnej formie - niepokój psychoruchowy (nie można usiedzieć w miejscu), w formie krańcowej - pobudzenie ruchowe, aktywność jest bezproduktywna, mowa niekomunikatywna, słowotok, mogą wystąpić czynności natrętne.

	Zmniejszanie napędu	Zwiększanie napędu
Łagodna forma	Zastyganie (co jakiś czas chwilowe, krótkotrwałe osłupienie)	niepokój psychoruchowy (nie można usiedzieć w miejscu)
Krańcowa forma	Osłupienie, niereagowanie na żadne bodźce. Nie wykonujemy żadnego ruchu, ustaje mowa (mutyzm).	pobudzenie ruchowe, aktywność jest bezproduktywna, mowa niekomunikatywna, słowotok, mogą wystąpić czynności natrętne

Impulsywność:

1. Ograniczona vs wzmożona - chodzi zwykle o emocjonalność, brak kontroli nad emocjami negatywnymi, gdy mamy wzmożoną nastrojowość mogą występować zachowania agresywne.

2. Popędowa - chory nie kontroluje. Nagły impuls - nie jest to przemyślane, zaplanowane wcześniej.

Aktywność intencjonalna - nasze zachowanie kształtowane w sposób świadomy.

Stereotypowe zachowanie - zachowanie niekorygowane, świadczy o pewnej sztywności.

Manieryzmy (odmiana: grymasowanie) - odmiany stereotypii. Grymasowanie ogranicza się do ekspresji mimicznej.

Ambiwalencja (sprzeczność zachodząca jednocześnie) - dotyczy uczuć. Przeżywanie jednocześnie sprzecznych ze sobą uczuć. To nie jest dwubiegunowość (np. miłość-nienawiść) tylko jednocześnie i miłość i nienawiść.

Ambitendencja - sprzeczność zachowania, np.: „osiołkowi w żłobie dano…”

Ambisentencja - sprzeczność wypowiedzi.

Autyzm - koncentrowanie się na własnych uczuciach, przeżyciach. Zamykanie się w sobie, przeżywanie swojego świata, zdystansowanie się od innych, brak zaangażowania. Nie mylić z autyzmem dziecięcym.

Odmienne postawy społeczne:

• Podejrzliwość (brak zaufania)

• Sensytywność (nadmierne odnoszenie wszystkiego do siebie, uczulenie na własnym punkcie)

• Ekspansywność (nieliczenie się z innymi)

• Zdystansowanie (chłód, samotnictwo)

• Ekscentryzm (dziwaczność zachowań)

• Niekonwencjonalność (niepodporządkowanie się wielu regułom)

• Machiawelizm (manipulowanie innymi)

• Sztywność (postępowania, poglądów, zachowań)

• Egocentryzm (nadmierne skupianie uwagi na sobie)

• Zależność (brak autonomii)

Zaburzenia świadomości

Wyróżniamy 3 podstawowe elementy świadomości:

1. Czuwanie (stan czuwania) - poczucie subiektywnej teraźniejszości przeżywanych wydarzeń, stan aktywności kory mózgowej.

2. Jasność, wyrazistość odczuwania.

3. Refleksja, wychodzenie poza odczuwany stan.

Wyróżniamy 2 możliwości zaburzeń: ilościowe i jakościowe.

Zaburzenia ilościowe:

1. Senność patologiczna - tendencja do zasypiania, nawet na siedząco, nieostrość spostrzegania.

2. Stan przedśpiączkowy (Sopor) - pogłębiona senność patologiczna.

3. Stan śpiączki (Coma) - całkowite wyłączenie świadomości. Często kojarzy się ze śpiączkami insulinowymi.

Narkolepsja - patologiczna śpiączka

Zaburzenia jakościowe świadomości:

1. Zawężenie (zwężenie) świadomości.

2. Przymglenie świadomości

3. Zamącenie (przyćmienie) świadomości.

Inne zaburzenia świadomości:

1. Zaburzenia orientacji w miejscu i czasie - zaburzenia w poczuciu otoczenia:

• Derealizacja - poczucie bliżej nieokreślonej zmiany w otoczeniu, nie potrafimy tego zwerbalizować.

• Zaburzenie poczucia czasu - np. w otępieniu.

• Zaburzenie poczucia przestrzeni - całkowita dezorientacja.

2. Zaburzenia w poczuciu schematu ciała, budowy ciała:

• Objaw sobowtóra - spostrzeganie siebie poza swoimi granicami.

• Dysmorfofobia.

3. Zaburzenia w zakresie własnej tożsamości, np. biograficznej (chory uważa siebie za kogoś innego, zaburzenia w rozpoznawaniu innych osób.

4. Zaburzenia poczucia zdrowia i choroby - brak wglądu we własną chorobę, brak świadomości tego, że chory nie ma poczucia choroby, a więc brak gotowości do leczenia, brak krytycyzmu.

Symulacja - udawanie choroby (jest niezwykle trudno udawać chorobę psychiczną)

Dysymulacja - ukrywanie objawów zaburzeń psychicznych.

Agrawacja - tendencja do przedstawiania realnych objawów chorobowych jako znacznie gorszych, cięższych niż w rzeczywistości.

Pozorowanie choroby - tzw. Zespół Munchhausen'a, osoby usiłują wytwarzać w sobie objawy somatyczne choroby.

Zaburzenia inteligencji

50 - 69 upośledzenie umysłowe lekkie

35 - 49 upośledzenie umysłowe umiarkowane

20 - 24 upośledzenie umysłowe znaczne

Poniżej 20 upośledzenie umysłowe głębokie.

Poniżej 69 punktów IQ jest upośledzenie umysłowe.

Otępienie umysłowe - wyraźne obniżenie osiągniętego wcześniej wyniku IQ, na skutek zmian organicznych, starzenia się, uszkodzenia fizycznego.

Upośledzenie umysłowe na skutek zaniedbań środowiska - często pozorują upośledzenie umysłowe.

Zaburzenia związane z emocjami i uczuciami (nastrojem)

Należy potrafić rozróżniać 2 sfery:

• Proces emocjonalno - motywacyjny (emocje - stany psychiczne, które są reakcją na określone wydarzenie, na jakiś obiekt)

• Proces uczuciowy (uczucia - stosunek do jakiegoś obiektu, związek, relacja z obiektem)

Nastrój - podkreśla dłuższy czas podtrzymywania się emocji.

Afekt - krótkotrwała, bardzo silna emocja prowadząca do zawężenia świadomości. Afekt to coś zupełnie innego niż choroba afektywna.

Zaburzenia nastroju:

1. Obniżenie nastroju - np.: chandra, w skrajnej formie prowadzi do:

• Nastroju depresyjnego - smutek, bezradność, brak chęci odczuwania przyjemności, deprecjonowanie własnej wartości, itd.

• Nastroju subdepresyjnego - małe nasilenie depresji.

• Nastroju desforyczno - depresyjnego - poczucie złości, rozżalenia, zniechęcenia, pretensje do otoczenia, żal, krzywda.

2. Podwyższenie nastroju:

• Nastrój maniakalny - względnie równomierne wzmożenie nastroju.

• Nastrój euforyczny - płytki, ale wzmożony nastrój.

• Nastrój moriatyczny (moria, wiłość) - odmiana euforii z pustą wesołkowatością, niewyrafinowane żarty, często w okresie starości.

• Nastrój ekstatyczny (ekstaza) - podniosłość wydarzeń, wyniosłość własnej roli.

3. Nastrój lękowy:

• Lęk - uczucie silnego zagrożenia, strach nieuprzedmiotowiony, w formie lżejszej to niepokój.

• Strach - uprzedmiotowione uczucie silnego zagrożenia.

• Obawa - zagrożenie przewidywane (inaczej: lęk antycypacyjny)

• Trwoga - utrzymująca się trwała obawa.

• Panika - nagłe wystąpienie lęku

• Fobia - nawykowe unikanie sytuacji.

• Lęk uogólniony.

• Lęk napadowy.

Zaburzenia osobowości

Wyróżniamy 4 główne nurty badań nad zaburzeniami osobowości:

1. Konstytucjonalne Teorie Typologiczne - zaburzenia są uwarunkowane biologicznie, związane z dziedzicznym, wrodzonym upośledzeniem. Wyłącznie uwarunkowanie biologiczne, środowisko nie ma wpływu.

2. Teorie dynamiczne - istnieją u człowieka pewne siły psychodynamiczne energetyzujące nasze zachowanie, np.: psychoanaliza Freuda, nurt humanistyczny. Występuje tu uwarunkowanie biologiczne i środowiskowe.

3. Teorie cech (Teorie opisowe, teorie deskryptywne) - osobowość składa się z określonego zbioru zachowań, które mają swoje nazwy - zbiór cech. Czynniki psychologiczne, biologiczne i środowiskowe (społeczne). Klasyfikacje ICD-10 i DSM-IV są oparte na tych teoriach.

4. Teorie systemowe (ujęcie systemowe) - zawiera wszystkie koncepcje poznawcze.

Ad.1

Koncepcja Kretschmera

2 główne założenia tej koncepcji:

• Istnieje kontinuum: zdrowie psychiczne - choroba psychiczna. Najpierw mogą wystąpić zaburzenia osobowości, potem tendencje do choroby psychicznej.

• Autor powiązał temperament (charakter) z typami budowy ciała, co jest przyczyną do powstawania określonych zaburzeń osobowości.

1. Budowa leptosomatyczna - osoby szczupłe, wysokie, mające długie kończyny (górne i dolne). Charakteryzuje się osobowością prawidłową - schizotymią. Osobowość zaburzona to schizoida. Predyspozycja do choroby psychicznego - schizofrenia (schizis - rozszczepia,
   fren - umysł, rozum).

2. Budowa pykniczna - osoby niskie, korpulentne, mające krótkie kończyny. Osobowość prawidłowa - cyklotymia, osobowość zaburzona - cyklidia. Skłonność do choroby psychicznej - cyklofrenia (psychoza maniakalno - depresyjna = MD, choroba afektywna dwubiegunowa).

3. Budowa atletyczna - osoby, które rodzą się z taką budową są dobrze zbudowane, dużo mięśni. Osobowość prawidłowa - iksotymia, osobowość zaburzona - iksoidia. Skłonność do choroby psychicznej - epilepsja (padaczka). Inne nazwy: epileptotymia, epileptoida, epilepsja.

Eugeniusz Brzezicki poszerzył tę koncepcję o 4 typ budowy ciała:

4. Budowa niezróżnicowana - osobowość prawidłowa - skirtotymia (skirtao=tańcze, bawie się). Osobowość zaburzona - skirtoidia. Predyspozycja do choroby - histeria.

Koncepcja Pawłowa

Pawłow opisał różne typy budowy ciała w oparciu o neuropsychofizjologizm.

Ad.2

Koncepcja psychoanalizy ortodoksyjnej (psychoanalizy Freuda)

Freud nigdy w swoich pracach nie pisał o osobowości. Mówił o charakterze. Aparat psychiczny składa się z: ID, EGO i SUPEREGO. Wokół EGO tworzy się bariera ochronna, która składa się z nawyków. Wyróżnił 3 typy charakteru zaburzonego:

• Charakter oralny

• Charakter analny

• Charakter falliczny

Charakter oralny - następuje dominacja czynności oralnych: zamiłowanie do jedzenia, picia, palenia, gadatliwości, całowania. Przyjmowanie biernej postawy, poszukiwanie opieki, aprobaty, sympatii, oparcia. Są to osoby optymistyczne, ekstrawertywne z zamiłowaniem do komfortu. Mają tendencję do manipulowania.

Charakter analny - zamiłowanie do porządku, czystości, dążenie do perfekcji, pedantyczności, metodyczności, dokładności, punktualności. Osoby są oszczędne, zorganizowane, skrupulatne. Często analizują swoje zachowanie, zastanawiają się czy dobrze postąpiły, zachowują się z rezerwą do innych, są więc zdystansowane. Przywiązują się do rzeczy, gromadzą. Mają silny lęk przed utratą obiektu miłości (człowiek, zwierze, majątek, status społeczny). Mają sprzeczność w postawach: tendencja do dyrektywności, autorytaryzmu oraz tendencje do podporządkowywania się.

Charakter falliczny - postawa narcystyczna, poczucie wszechmocy, zachwytu nad własnym ciałem, próżność, wygórowane ambicje, pycha, egocentryzm, dążenie do sukcesu w różnych rolach społecznych, zdobywcza zuchwałość, aktywność, agresywna odwaga, skłonność do rywalizacji, zamiłowanie do pośpiechu, tendencja do publicznego popisywania się.

Charakter prawidłowy = charakter genitalny - silne poczucie realności, umiejętność rozwiązywania sytuacji trudnych, wytrwałość w dążeniu do celu, zrównoważenie emocjonalne, dojrzałość uczuciowa, wyciąganie wniosków, postawy twórcze, prospołeczne. Osoby mające silne EGO.

Ad.3

Swoiste zaburzenia osobowości: zaburzenia struktury osobowości:

Pojęcie: psychopatia

W 1801 roku Pinel opisał chorobę, którą nazwał: mania bez urojeń (psychoza bez urojeń). W tym samym czasie amerykanie nazwali te same objawy: moralne pomieszanie zmysłów. Uważano, że przyczyną tych chorób jest dziedziczenie, więc nie ma dla osób chorych ratunku. W późniejszych latach pojawili się następcy, m.in. twórca koncepcji obłędu moralnego (Prichaid).

W 1891 roku Koch - psychiatra niemiecki, opisał te objawy tak: konstytucjonalna psychopatyczna małostkowość (w skrócie: psychopatia) - trwały defekt uczuć moralnych. Powstały dwie klasyfikacje psychopatii: 1) psychopaci chłodni uczuciowo, 2) upośledzenie moralne.

W klasyfikacji ICD-10 najbliżej pojęcia psychopatii w rozumieniu Kocha jest osobowość nieprawidłowa o nazwie osobowość dyssocjalna.

Kryteria diagnostyczne do rozpoznawania osobowości dyssocjalnej wg Cleckley:

1. Trwała niezdolność do związków uczuciowych z innymi ludźmi.

2. Bezosobowy stosunek do życia seksualnego.

3. Brak poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności.

4. Nieumiejętność odraczania satysfakcji - dążenie do natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb.

5. Utrwalone i nieadekwatne zachowania antyspołeczne.

6. Niezdolność wyciągania wniosków z przeszłych doświadczeń (nieumiejętność procesu uczenia się).

7. Nieprzewidywanie skutków swoich postępowań.

8. Autodestrukcyjny wzorzec życia.

9. Nieumiejętność planowania odległych celów.

10. Przerywanie każdej konstruktywnej czynności.

11. Swoisty brak wglądu (otępienie semantyczne).

12. Brak lęku.

13. Brak występowania psychozy, nerwic.

14. Występowanie nietypowej i niezwykłej reakcji na alkohol (nagły atak agresji itp.)

Encefalopatia - cierpienie mózgu, organiczne zmiany w mózgu

Upojenie patologiczne - występujące po małej dawce alkoholu chwilowe zaburzenie o charakterze psychotycznym.

15. Niemożność rozróżniania między rzeczywistością a fikcją (pseudologia, mitomania) - nie jest to kłamstwo świadome, osoba wczuwa się w daną rolę, przy czym robi to nieświadomie.

16. Częste szantażowanie samobójstwem (szantażowanie emocjonalne).

17. Tendencja do samouszkodzeń, samookaleczeń - nie ma tendencji do pozbawiania siebie życia - samobójstwo usiłowane).

18. Nadmierne zapotrzebowanie na stymulacje.

Do tej pory nie ma żadnej terapii, ani metody pozwalającej na leczenie osobowości dyssocjalnej !

Swoiste zaburzenia świadomości: zaburzenia cech osobowości.

Osobowość paranoiczna (osoby chore nazywane są pieniaczami, kwerulantami)

Cechy:

• Pieniactwo

• Ciągłe dążenie do sprawiedliwości (wyszukiwanie uchybień w życiu i staranie się doprowadzić do ukarania sprawców - w większości nie mające racji).

• Brak tolerancji na krytykę i niepowodzenie.

• Znaczna nadwrażliwość na temat własnej osoby - sensytywność.

• Bardzo silnie przeżywają brak akceptacji i aprobaty.

• Przesadnie odnoszą różne sprawy do siebie.

• Mają opaczne zniekształcenie rzeczywistości.

• Mają tendencję do oskarżania innych i przypisywania im niekorzystnych, ukrytych, złych zamiarów (wszędzie widzą pogardę i wrogów).

• Mają nadmierne poczucie własnej wartości.

• Mają nadmierne poczucie nieomylności.

• Mają wysoki poziom aspiracji wobec otocznia - postawa wyższościowa.

• Potrafią twardo walczyć o własne prawa, są wytrwałe.

• Nieufność wobec osób bliskich, szczególnie wobec seksualnej bliskiej osoby - nieufność wobec partnera.

• Zbierają szczegółowe informacje dotyczące otoczenia, które może im zagrozić.

• Nie wybaczają zniewag, są obrażalscy.

• Są nietolerancyjni dla innych.

• Na ogół mają negatywną opinię o ludziach.

• W realizacji swoich celów są nieustępliwi, agresywni, często szantażują.

• Uważają siebie za potencjalne ofiary.

Osobowość schizoidalna

Cechy:

• Unikanie bliskich kontaktów społecznych i emocjonalnych

• Trudności w nawiązywaniu związków emocjonalnych - nie potrafią nazywać emocji i uczuć.

• Mają tendencję do samotności, izolują się.

• Mają dystans do otoczenia.

• Brak empatii, brak symtonii emocjonalnej (brak współbrzmienia).

• Odporność na wpływy środowiska.

• Lubią zachowywać się dziwacznie, ekscentrycznie.

• Mają tendencję do ucieczki w swój własny świat - są introwertywni.

• Mają tendencję do introspekcji, własnej fantazji.

• Mają tendencję do zachowań lękowych - reagują lękiem na sytuacje społeczne.

• Brak konsekwencji, dyscypliny w zachowaniu - brak wytrwałości.

Trudność diagnostyczna: odróżnienie schizofrenii od osobowości schizoidalnej. Nie ma zależności, że aby pojawiła się schizofrenia musi wystąpić osobowość schizoidalna. Nie ma takiej bezpośredniej zależności, nie jest to warunek konieczny, choć często bywa tak, że zanim pojawi się schizofrenia to wcześniej występuje osobowość schizoidalna.

Osobowość anankastyczna (nazwa pochodzi od bogini Ananke)

Inne nazwy: osobowość obsesyjno - kompulsywna, typ sekretarki.

Cechy:

• Osoby chore mają przesadne poczucie odpowiedzialności i obowiązku.

• Dążenie do perfekcji, ładu, porządku, czystości, dokładności, skrupulatności.

• Wyrażają się sztywnością zasad moralnych.

• Mają stale nawracające wątpliwości: czy postąpiły właściwie

• Są ostrożne

• Zanim podejmą decyzje - długo analizują.

• Mają uporczywe myśli, ale delikatnie występujące.

• Bardzo źle przeżywają gości we własnym domu, bo zaburza to ich porządek, wytwarza niepokój.

Osobowość histrioniczna (histeryczna, łac. Histrio=aktor)

Cechy:

• Zaburzenia w sferze uczuć i emocji: pięknie mówią o uczuciach, a ich związki są płytkie.

• Olbrzymia ekspresja emocji, demonstracja uczuć (zachowania teatralne).

• Krańcowo egocentryczne.

• Mają duże żądania, wymagania od otoczenia.

• Mają tendencję do manipulowania ludźmi, zachowania instrumentalne.

• Nagłe, nieoczekiwane zmiany nastrojów w ciągu dnia.

• Mają skłonność do deprecjonowania innych osób (deprecjacja źródła informacji).

• Widzą świat w kategoriach dwuwartościowych: czarne-białe. Są to oceny skrajne.

• Osoby chore nie utrzymują dłuższych relacji z otoczeniem.

• Myślenie życzeniowe - myślenie opanowane przez emocje.

• Sugestywność - łatwo poddają się sugestiom (np.: hipnotycznym).

• Bardzo silnie dążenie do podziwu, aprobaty, zainteresowania (np.: poprzez zdominowanie otoczenia lub metodą „na sierotkę”.

• Brak tolerancji na wszelką krytykę, frustrację.

• Tendencja do zaburzeń w sferze seksualnej:

• Zachowania uwodzicielskie (erotyzacja relacji międzyosobowych), prowokacja.

• Nimfomania, związki przedmiotowe, krótkotrwałe, są często ofiarami gwałtu.

• Oziębłość, niedojrzałość seksualna, chłód, unikanie bliższego kontaktu.

Trudność diagnostyczna: rozróżnienie z zespołem Minchhausena - nie należy wiązać ich obu.

Osobowość lękowa (lękliwa, unikowa)

Cechy:

• Dominuje napięcie, niepokój, niepewność, lęk, nadmierna wrażliwość na odrzucenie i krytykę.

• Przesadne analizowanie własnego zachowania.

• Tendencja do unikania relacji z innymi.

• Wyolbrzymianie zagrożenia

• Chorzy boją się ryzyka.

• Lęk nieuprzedmiotowiony.

• Lęk antycypacyjny (obawa, stale przewidują, że coś im się stanie).

• Tendencja do zawężania więzi społecznych.

Osobowość zależna

Inne nazwy, wg ICD-10: osobowość asteniczna, bierna, samoponiżająca się.

Cechy:

• Zależność od środowiska, bierne podporządkowanie się.

• Bezwolne opieranie się na innych.

• Przenoszenie odpowiedzialności na innych.

• Obawa przed porzuceniem.

• Poczucie niekompetencji i bezradności.

• Nadmierna uległość.

• Łatwe wycofywanie się z podjętych już decyzji.

• Unikanie trudności.

• Nadwrażliwość na stresy somatyczne i psychiczne.

• Niedostateczne spełnianie czynności życiowych.

• Brak aktywności, inicjatywy, samodzielności.

Kontrowersyjne zaburzenia osobowości:

Osobowość pograniczna (z pogranicza) - pojęcie „pogranicza” wprowadził Stern w 1938 roku. Coraz częściej psychiatrzy i psychologowie posługują się tym terminem wobec przypadków, gdzie istnieją wątpliwości odnośnie zakwalifikowania pacjenta do zaburzenia osobowości. Jest to dosyć płytkie.

Osobowość aleksytymiczna (Aleksytymia, z gr. Brak słów dla emocji) - Sifneos w 1973 roku wprowadził pojęcie aleksytymii jako przyczynę braku skuteczności leczenia psychoanalitycznego dla chorób psychosomatycznych. Aleksander wymienił, że choroba psychosomatyczna jest funkcją, na którą składają się:

• Czynnik konstytucjonalny.

• Urazy porodowe.

• Nabyta słabość jakiegoś narządu

• Charakter opieki rodzicielskiej w niemowlęctwie (np.: odstawienie od piersi, trening czystości).

• Przypadkowe fizyczne urazy w okresie wczesnodziecięcym.

• Atmosfera emocjonalna w rodzinie i osobowość rodziców i rodzeństwa.

• Frustracja potrzeb moralnych.

• Konflikt popędów.

• Urazy fizyczne.

• Przeżycia emocjonalne w relacjach międzyosobowych.

• Sytuacja trudna - szeroko rozumiana, np.: stres, deprywacja; występująca bezpośrednio przed zachorowaniem.

W tej funkcji Aleksander nie znalazł miejsca dla osobowości. W późniejszych latach znów przyszła era rozkwitu dla aleksytymii i wymieniono następujące cechy:

• Zaburzenia procesów poznawczych i emocjonalnych (niedorozwój poznawczej reprezentacji emocji - określone struktury informacji dotyczące różnych obiektów, pojęć; brak tych struktur, które pozwalają opisać i nazwać przeżywane emocje, brak umiejętności rozpoznawania rożnych stanów emocjonalnych, trudności w odczuwaniu, przeżywaniu, rozumieniu, werbalizacji własnych stanów emocjonalnych, niezdolność modulacji emocji przez procesy poznawcze, brak dostosowania emocji do sytuacji).

• Wysokie natężenie emocji negatywnych, a niskie pozytywnych.

• Koncentracja na doznaniach somatycznych.

• Odreagowywanie napięcia psychicznego jedynie przez zachowania nawykowe (np.: nadmierne głodzenie lub objadanie się, nadużywanie leków, alkoholu).

• Uboga wyobraźnia - brak zdolności do marzeń.

• Nadmierny, konkretny, operacyjny styl myślenia.

• Ekstrawertywny styl poznawczy

• Tendencja do nastroju depresyjnego i lękowego.

• Unikanie sytuacji trudnych za pomocą zachowań pozorowanych.

• Niezdolność radzenia sobie ze stresem przy jednoczesnym braku motywacji do szukania wsparcia ze strony innych.

Testy do badania: Aleks 40 oraz TAS 26 (Torontowska Skala Aleksytymii).

Kontrowersja toczy się wokół tego, iż wielu badaczy uważa, że nie ma typowej osobowości dla chorób psychosomatycznych, jest to jedynie jakaś konfiguracja cech. Często jest to nazywane zespołem psychosomatycznym.

Osobowość homilopatyczna (homilopatia, gr. Obcować) - nieprawidłowy rozwój osobowości na skutek kalectwa bądź choroby somatycznej, zakłócający prawidłowe obcowanie i funkcjonowanie z otoczeniem. Może być uwarunkowane poprzez:

• Wrodzone wady fizyczne (zwichnięcie stawu biodrowego, warga zajęcza, wady serca, ślepota, niedowidzenie, głuchota lub niedosłyszenie, brzydota, przewlekła choroba somatyczna typu astma lub reumatyzm itp.)

• Nabyte kalectwo (amputacja)

Cechy:

• Niepewność, niewiara we własne możliwości,

• Kompleks niższości.

• Niższa samoakceptacja.

• Nadwrażliwość, nieufność, ostrożność, poczucie zagrożenia.

• Zaburzony obraz własnej osoby.

• Poczucie kontroli zewnętrznej.

• Przypisywanie otoczeniu złych zamiarów.

• Postawa męczennika.

• Agresywne, antyspołeczne zachowanie wobec otoczenia.

Fazy godzenia się z niepełnosprawnością:

1. Faza szoku - odrzucanie choroby w efekcie mechanizmu zaprzeczenia.

2. Faza oczekiwania poprawy stanu zdrowia.

3. Faza lamentu - wszystko wydaje się być stracone, brak nadziei.

4. Faza obronna, neurotyczna - działają mechanizmy obronne.

5. Faza prawidłowa - nowe cele, nowe zadania bez względu na kalectwo.

Kontrowersja: trudno dostrzec pewne związki między sferą somatyczną a osobowością.

Leczenie - w leczeniu swoistych zaburzeń osobowości najbardziej skuteczną wydaje się być psychoterapia długoterminowa i wszystkie jej odmiany.

Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną.

Mają one charakter czynnościowy, czyli fikcjonalny. Nie ma nigdzie w organizmie żadnych zmian. Nie stosuje się tutaj farmakologii (poza wyjątkiem).

Trudności w leczeniu:

1. Pacjent nie może uwierzyć, że nic nie dzieje się u niego w organizmie.

2. Pacjenci sami na własną rękę robią sobie badania, często specjalistyczne.

3. Poszukiwanie pomocy u znachorów, bioenergoterapeutów, zielarzy.

4. Pacjenci są wyczuleni na to, co im się mówi (często psychiatrzy podchodzą lekceważąco do nerwic), na gesty, mimikę - jatrogenizacja.

5. Podwójna diagnoza - przy długotrwałej nerwicy, pacjenci uzależniają się od leków uspokajających typu relanium.

6. Zaburzenia nerwicowe powstają na tle zaburzeń osobowości (problemów osobowościowych, np.: nieumiejętność poradzenia sobie w sytuacjach trudnych, nieumiejętność rozwiązywania konfliktów i problemów).

7. Korzyść wtórna - pacjentowi bardzo odpowiada rola chorego (z powodu choroby nie może wykonywać czynności, wszystko podporządkowuje chorobie).

8. Nie należy lekceważyć zaburzeń nerwicowych, one nie mają nic wspólnego z symulacją (choć często pacjenci posługują się agrawacją - przejaskrawieniem, nadużyciem objawów).

Typy zaburzeń nerwicowych (postacie kliniczne):

1. Zaburzenia lękowe w postaci FOBII - lęk wobec określonego obiektu bądź sytuacji, które znajduje się na zewnątrz chorego. Często wiąże się to z lękiem antycypacyjnym - chory przewiduje, że się znajdzie w sytuacji lękowej, fonicznej i unika takich sytuacji.

• Agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią, np. rondo uliczne, pusty stadion. Obecnie jest to związane z antycypacją, że jak jest pusta przestrzeń to coś nam się stanie i nikt nam nie pomoże. Obawa przed utratą zdrowia i życia, np. zawał. Dotyczy to również tłumu - w obu sytuacjach nikt nam nie pomoże.

• Klaustrofobia - lęk przed zamkniętą przestrzenią, np. lęk przed jazdą windą, komunikacją miejską - podkładem jest to, że coś nam się stanie i nikt nam nie pomoże, inne przykłady: kościół, samolot (związany z lękiem wysokości).

• Arachnofobia - lęk przed pająkami (owadami, insektami, zwierzątkami futerkowymi).

• Odontofobia - lęk przed stomatologiem.

• Nozofobia - lęk przed chorobą, przed zakażeniem, np. unikanie publicznych toalet.

• Lęk przed piorunami i burzą

• Lęk przed ciemnością

• Lęk na widok krwi

• Fobia społeczna - lęk przed oceną społeczną, kontaktem z innym człowiekiem; często można pomylić z urojeniem.

Leczenie: nie stosujemy leków. Najlepsze jest leczenie behawioralne, bo fobie zaliczane są do nerwic jednoobjawowych. Czyli stopniowe oswajanie. Musi jednak pacjent wyrazić zgodę.

2. Lęk paniczny (napadowy) - napady krótkotrwałego panicznego lęku, nie jest związany z żadnym obiektem, ani sytuacją. Wiąże się z lękiem oczekiwania. Objawy o charakterze napadowym:

• Wzmożone bicie serca.

• Ból w klatce piersiowej.

• Uczucie duszności.

• Zawroty głowy.

• Poczucie nierealności.

• Pocenie się.

• Wtórny strach przed umieraniem lub chorobą psychiczną.

3. Lęk wolnopłynący - zespoły lękowe, trwające bardzo długo, co jakiś czas następuje nasilenie objawów. Inne objawy (poza wymienionymi wyżej): niepokoje w nadbrzuszu, zdenerwowanie.

4. Zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne (nerwica natręctw) - obsesje to myśli natrętne, staje nawracające. Kompulsje to czynności przymusowe. Myśli natrętne to np. element piosenki, idea, wyobrażenia; mają często charakter obsceniczny lub dotyczące osób świętych; pacjenci mają poczucie choroby - wiedzą, że to nie jest norma.
   Czynności przymusowe to np. kompulsyjne mycie rąk - jest to najbardziej charakterystyczny objaw. U podłoża często leży osobowość anankastyczna (idealna sekretarka). Jeżeli nie dokonamy czynności przymusowej przeżywamy same negatywne uczucia, zdenerwowanie, niepokój; czasem mają charakter rytualny - jak się czegoś nie wykona to stanie się coś złego rodzinie, np. nie stawanie na połączenia płyt chodnikowych. Gdy się wykona - znika niepokój, jest swoista ulga, odprężenie. Wyjątek w leczeniu - gdy objawy są niezwykle silne, można podać lek psychotropowy Haloperidor. Bardzo trudno leczy się nerwicę natręctw - jest to proces długotrwały. Trudność diagnostyczna: rozróżnienie urojeń od czynności kompulsyjnych o charakterze rytualnym.

5. Zaburzenia dysocjacyjno-konwersyjne (histeria, nerwica histeryczna) -

Objawy dysocjacyjne (dysocjacja = rozszczepienie) dotyczą zawężenie świadomości (zwężenia), ograniczenia pola świadomości co prowadzi do następujących objawów:

• Amnezja dysocjacyjna - utrata pamięci, która dotyczy ważnych wydarzeń, która nie jest związana z zaburzeniami organicznymi, tzw. niepamięć wsteczna. W skrajnej postaci możemy zapomnieć całe nasze życie (np.: film „Znachor”). Utrata pamięci trwa Aldo bardzo długo, albo krótko . Utrata pamięci może nastąpić po trudnym przeżyciu psychicznym, wypadku. Trzeba jednak wykluczyć amnezję po wstrząśnieniu mózgu, przy guzie mózgu - słowem trzeba wykluczyć objawy organiczne takie jak: nudności, wymioty, bóle głowy.

• Fuga dysocjacyjna - niepamięć. Chory odbywa pozornie celową podróż do jakiegoś miejsca i znika. Niepamięć trwa krótko, gdy pamięć wróci, chory znajduje się np. w innym mieście. Chory niczego nie pamięta z tej podróży, nie wie dlaczego i jak się znalazł w innym miejscu. Jednak podczas podróży zachowuje się zupełnie normalnie - otoczenie nie dostrzega niczego niezwykłego w jego zachowaniu. Często z fugą dysocjacyjną łączy się pojęcie osobowości podwójnej (dwie osobowości) i osobowości mnogiej (więcej niż dwie).

• Osłupienie dysocjacyjne - stupor. Człowiek staje nagle niczym słup (osłupienie występuje w katatonii oraz w histerii). Chory trwa w jednej pozycji, nie reaguje na polecenia, nie mówi.

W dysocjacji występują dwa zjawiska odnoszące się do zawężenia świadomości: Trans i Opętanie.

Trans - dzieli się na normalny i patologiczny:

• Normalny, gdy stanowi on element rytuału, wierzeń, religii.

• Patologiczny, gdy nie ma związku z religią - wymaga leczenia.

Przykład: Taniec Tarantuli - na południu Włoch występuje. Osoba tańczy w zawężeniu świadomości, gdy ujrzy pająka, bądź na samo słowo Tarantula.

Opętanie - poczucie, że zły duch wchodzi w nas samych, zabiera duszę (np. film: „Matka Joanna od Aniołów”) Aby odróżnić, trzeba wykluczyć sensytywny zespół urojeniowy (psychoza na tematy erotyczne).

Objawy zaburzeń konwersyjnych - dotyczą wszystkich receptorów, ich utracie (oczywiście nie ma zmian organicznych):

• Zaburzenia czucia - chory opisuje za pomocą własnej wyobraźni, a także opisów chorób z książek czy też przebywania z innymi chorymi, że utracił czucie. Chory wyobraża sobie, że na rękach ma rękawiczki, a na nogach skarpetki, które nie pozwalają przekazywać czucia.

• Zaburzenia ruchu - niedowład lub porażenie. Niedowład częściowy (brak czucia np. w kończynach górnych). Porażenie (astazja, abazja) - niezdolność stania i chodzenia.

• Zaburzenia słuchu - głuchota, zaniemówienie, afonia (czyli mówienie szeptem), niemota konwersyjna (utrata mowy).

• Zaburzenia wzroku - niedowidzenie lub utrata wzroku.

• Łuk histeryczny - bardzo rzadko występujący.

• Drgawki - przypominające duży atak padaczkowy, jednak mające tylko charakter czynnościowy.

Jak odróżnić atak padaczkowy od drgawek w histerii?

• Atak padaczkowy występuje często w nocy, w czasie snu, objawy: bezwiedne oddawanie moczu i kału, przygryzanie języka.

• Utrata świadomości - w padaczce można siebie uszkodzić; w drgawkach o charakterze czynnościowym nie ma takiego elementu - występuje omdlenie, lekkie osunięcie się, nigdy nie uderzymy i uszkodzimy się.

• Napad czynnościowy występuje tylko wtedy, gdy są widzowie - ludzie, którzy to widzą, kiedy okazujemy choremu zainteresowanie; w padaczce nie ma takiej zależności.

• Przebieg:

• Padaczka rozpoczyna się tzw. aurą padaczkową, są widoczne zwiastuny ataku, chory wie, że zaraz coś zacznie się dziać. W czynnościowym napadzie tego elementu brak.

• Padaczka ma dwie główne fazy ruchowe: skurcze toniczne (chory wyprostowuje się, całe ciało robi się sztywne) i skurcze kloniczne (szybkie drgawki całego ciała, w tym głowa; potem chory zapada na krótkotrwały sen).

• W napadzie czynnościowym nie wyróżnia się dwóch faz, chory miota się, jest to dosyć chaotyczne. Krzywi się, rzuca głową. Nie ma również fazy snu (można zbadać oczy, czy rzeczywiście śpi czy tylko udaje).

6. Zespół Gansera - występuje u więźniów, u osób w stanie oskarżenia, postępowania dowodowego. Charakteryzuje się przybliżonymi odpowiedziami na zadawane pytania. Nigdy nie ma odpowiedzi wprost, np. Ile kura ma nóg? Odpowie: 1 albo ok. 3. Zespół ten jest reakcją na perspektywę wyroku, występuje już po dokonaniu czynu zabronionego.

Zaburzenia nerwicowe: zaburzenia somatyczne:

1. Zaburzenia hipochondryczne.

Nie mają charakteru urojeń. Pacjent składa skargi na dolegliwości somatyczne (np. układ krwionośny), jednak te skargi są zmienne (od urojeń hipochondrycznych różni się tym, że w urojeniach jest jedna, stała koncepcja choroby, a tutaj te koncepcje się zmieniają). Towarzyszy temu lęk i obniżenie nastroju (należy to z kolei odróżnić od depresji). Pacjenci często zgłaszają się do specjalistów - bo lekarze pierwszego kontaktu na pewno im nie pomogą. Nie akceptują pozytywnych wyników badań, uważają to za błędną interpretację lub błędy lekarskie - toteż często zmieniają lekarzy. Typowe objawy: przyspieszone bicie serca, drżenie rąk, zaczerwienienie, dodatkowe subiektywne objawy wytworzone przez pacjenta, np. zmienne bóle głowy, zmienne bóle brzucha (raz z prawej strony, drugim razem z lewej). Nie występują rodzinnie, nie ma także zróżnicowania wg płci. Innym objawem jest kaszel - pacjent ma psychogenną postać kaszlu, uporczywe bóle psychogenne (silny, przykry ból, którego niczym nie można uzasadnić ani wytłumaczyć - przyczyna: konflikt z otoczeniem), np. jest to ból krzyża, głowy; jednak nie obejmuje to napięciowego bólu głowy; świąd psychogenny, wywołujący ból, psychogenny skręt karku.

2. Neurastenia.

Objawy: silne poczucie zmęczenia psychicznego bez żadnego wysiłku, niewydolność psychiczna, silne poczucie zmęczenia fizycznego, mimo, że nie zachodzą żadne wysiłki, np. nie może się uczyć, czytać, oglądać TV. Występują zawroty głowy, zaburzenia snu, niezdolność do odprężania się, drażliwość, niestrawność - tzw. zespół zmęczenia. Nie zaliczamy tu: psychastenia, zespół wypalenia - są to oddzielne jednostki chorobowe.

3. Nieorganiczne zaburzenia snu:

• Bezsenność (zaburzenia rytmu snu, trudności w zasypaniu)

• Hipertonia (nadmierna senność).

• Somnambulizm (lunatyzm, senno-budztwo) - chory w czasie snu chodzi, w czasie trzeciej części snu nocnego, poziom przytomności jest obniżony. Lunatyzm pojawia się w okresie dzieciństwa.

• Koszmary senne (przepełnione lękiem marzenia senne, które pamiętamy w szczegółach - niezależnie od fazy snu, najczęściej dotyczą zagrożenia życia; u dzieci to norma, u dorosłych pojawia się najczęściej gdy coś „koszmarnego” przeżyli w życiu.

4. Zaburzenia popędowe

• Kleptomania - impulsywny przymus kradzenia drobnych rzeczy, najczęściej niepotrzebnych; chorzy odczuwają ulgę, gdy ukradną (musi być prowadzona farmakoterapia w leczeniu).

• Piromania - patologiczne podpalanie bez widocznego motywu, widok ognia przynosi ulgę, po podpaleniu nie uciekają tylko patrzą, podziwiają.

• Impulsywne wyrywanie włosów z głowy.

• Zaburzenia seksualne.

Jak leczyć nerwice i zaburzenia osobowości? - Psychoterapia i inne metody terapeutyczne.

Psychoterapia - świadome i ukierunkowane na określony cel oddziaływanie psychologiczne za pomocą różnorodnych metod i technik.

Cel psychoterapii:

Celem może być wyeliminowanie objawów, zmiana postaw (wobec siebie, wobec innych, świata), modyfikacja zachowania na zachowanie prawidłowe, zmiana osobowości, reedukacja, poprawa funkcjonowania w sytuacjach i rolach społecznych, wyuczenie nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi.

Metody i techniki to: hipnoza, trening relaksacyjny, prowadzenie sesji terapeutycznej (np. metoda życiorysowa, terapia typu Gestalt, metoda wglądowa, muzykoterapia, terapia zajęciowa, terapia ruchem, psychodrama).

Skuteczność (mierzona celami) psychoterapii nie zależy od przyjętej orientacji teoretycznej, tylko od dojrzałości osobowościowej i doświadczenia terapeutów.

Psychoterapeuta musi uświadomić pacjentowi, że…:

• Jego zaburzenia są czynnościowe, a psychoterapia to podstawowa metoda leczenia.

• Szpital to nie sanatorium, tylko ciężka współpraca z terapeutami.

• Psychoterapeuta pyta, jakie oczekiwania ma pacjent.

Badania longituidalne - na ich podstawie mierzy się postęp leczenia.

Efekt Placebo - zmiany, mimo braku żadnego oddziaływania. Samo wyeliminowanie objawów u chorego nie wystarczy do wyleczenie, to dopiero początek, bowiem trzeba sięgnąć do dna objawów.

Uzależnienia

Substancje psychoaktywne, wg WHO:

1. Alkohol.

2. Opiaty, opioidy (środki syntetyczne).

3. Kanabinole.

4. Leki uspokajające i nasenne.

5. Kokaina.

6. Substancje psychostymulujące (np. amfetamina, kofeina).

7. Substancje halucynogenne.

8. Wyroby tytoniowe (nikotyna).

9. Lotne rozpuszczalniki.

10. Substancje psychoaktywne - użycie kilku substancji na raz.

Objawy uzależnień: (co najmniej 3 muszą wystąpić aby zdiagnozować)

1. Głód substancji - silne pragnienie użycia.

2. Trudności kontrolowania zachowania przy użyciu substancji (brak kontroli)

3. Wystąpienie charakterystycznych dla danej substancji zespołów abstynencyjnych (zespół odstawienia).

4. Potrzeba zwiększania użycia substancji, aby osiągnąć ten sam efekt (tolerancja)

5. Zaniedbywanie ról społecznych, pracy i uprzednich zainteresowań.

6. Używanie danej substancji mimo świadomości jej szkodliwości.

ALKOHOL

Picie ryzykowne - uzależnienie grozi osobie, wypijającej przynajmniej 5 dni w tygodniu (codziennie) powyżej 3-4 porcji standardowego alkoholu (u mężczyzn) lub 1-2 (u kobiet).

Standardowa porcja alkoholu - 10g czystego alkoholu: np. puszka piwa, lampka wina (100ml), 25ml wódki (tzw. „Małgorzatka”).

Leczenie

Wyróżniamy dwa typy zespołu abstynencji:

1. Niepowikłany alkoholowy zespół abstynencji - drżenie wyciągniętych rąk, języka, potliwość, nadciśnienie, nudności i biegunki, rozszerzenie źrenic, przyspieszone bicie serca, zaburzenia snu, lęk i niepokój, podniecenie psychoruchowe, bóle głowy, rozbicie psychiczne i fizyczne.

2. Powikłany alkoholowy zespół abstynencji - występuje u ok. 5% uzależnionych, wyróżniamy dwa podstawowe objawy:

• Drgawki abstynencyjne - przypominające duże ataki padaczki.

• Majaczenie alkoholowe - zaburzenie świadomości, brak orientacji w miejscu i czasie, omamy wzrokowe (czasem czuciowe - choroba pasożytnicza), przeczucie prześladowania, inna nazwa: delirium tremens - majaczenie drżenne.

Jeśli zespół alkoholowy abstynencyjny jest słaby, może być leczony ambulatoryjnie, wszelkie inne, w tym powikłany zespół i trudne przypadki niepowikłanego - w szpitalu (na początku leczenie następuje detoksykacja - ok. 8 dni, potem dopiero leczenie).

Powikłania

1. Zespół Korsakowa (psychoza Korsakowa, zespół amnestyczny) - utrata pamięci wydarzeń dawnych w pewnym okresie czasu, połączony z brakiem krytycyzmu. Luki pamięciowe tego okresu chory wypełnia konfabulacjami (zmyśleniami) w sposób całkowicie nieświadomy, „chory nie pamięta, że nie pamiętał”.

2. Przewlekła halucynoza alkoholowa - omamy słuchowe w formie sporu o chorego (np. „co Ty tu robisz, nikomu nie jesteś potrzebny, powieś się, zabij)

3. Paranoja alkoholowa, zespół Otella - usystematyzowane urojenia niewierności (dotyczące starszych, nieatrakcyjnych kobiet) - bardzo trudno się leczy.

Opiaty, Opioidy

Są to substancje narkotyczne wytworzone z maku (morfina, heroina), substancje syntetyczne (np. metadol). Liczba leczonych osób to ok. 20% wszystkich uzależnionych. Opiaty wytwarzano z makówek żeńskich, potem ze słomy (tzw. kompot lub polska heroina), używane doustnie. Jest to drogie uzależnienie, tylko osoby relatywnie majętne mogą sobie na to pozwolić. Zespół abstynencyjny jest słabszy od alkoholowego. Uzależnieni od morfiny są leczeni metanolem; od innych opiatów bardzo trudno się wyleczyć.

Psychozy schizofreniczne

W 1899 roku Kraepelin obserwując przebieg pewnych chorób psychicznych (długotrwałych) nadał nazwę: otępienie wczesne - pojawiające się u młodych, występują w niej symptomy aż do otępienia włącznie; długotrwałe, przewlekłe, nieuleczalne.

W 1911 roku Bleuler wprowadził nazwę schizofrenia, mówił on o grupie psychoz schizofrenicznych. Nazwa została wprowadzona od objawów: schizis (rozszczepienie osobowości) i fren (psychika, umysł) a więc rozluźnienie procesów psychicznych, które już nie tworzą jednolitej całości.

Psychozy schizofreniczne zaliczają się do psychoz endogennych (wewnątrzpochodnych) - z wnętrza organizmu.

Na powstanie choroby mogą wpływać:

• Czynniki genetyczne, które dają pewne predyspozycje.

• Niekorzystne czynniki środowiskowe.

• Negatywne zdarzenia w życiu.

W schizofrenii stosowane jest leczenie objawowe - nie można uderzyć w przyczynę, bo jej nie znamy.

Rodzaje schizofrenii, wg ICD-10:

1. Schizofrenia paranoidalna.

2. Schizofrenia hebefreniczna (w DSM-IV zdezorganizowana)

3. Schizofrenia katatoniczna.

4. Schizofrenia prosta.

5. Schizofrenia niezróżnicowana.

6. Schizofrenia rezydualna.

7. Depresja postschizofreniczna.

Objawy podstawowe (osiowe, pierwszorzędowe)

4 A wg Ojgena Bleulere`a:

1. Asocjacja (związana z myśleniem formalnym)

2. Afektu zaburzenie (w sferze uczuć i emocji)

3. Ambiwalencja (jednoczesne przeżywanie dwóch sprzecznych uczuć)

4. Autyzm (nie mylić z autyzmem dziecięcym, ten następuje nieoczekiwanie, polega na wycofywaniu się z życia, chory żyje własnym światem wewnętrznym, jest to także tendencja do samotności, izolacji).

Objawy pierwszorzędowe Kurta Schneidera:

4 O: urojenia…

1. Odnoszące

2. Oddziaływania

3. Owładnięcia

4. Odciągania (odsłonięcia) myśli urojeń.

Dodatkowo:

• Omamy słuchowe (wzrokowe nie występują !!!) - głosy dyskutujące, głosy komentujące zachowanie chorego w danym momencie.

• Omamy rzekome - zgłośnienie myśli, źródło głosów jest wewnątrz głowy - lokalizacja wewnątrz głowy.

Urojenia oddziaływania a urojenia wpływu

• Urojenia oddziaływania - na chorego w pewien sposób się oddziałowuje (np. poprzez prądy)

• Urojenia wpływu - chory ma poczucie, że on wpływa na losy świata, na innych ludzi.

Spectrum schizofrenii - nie uczyć się, tylko zapoznać się z treścią tego rozdziału w podręczniku

Epidemiologia

Ryzyko zachorowań między 15 a 40 rokiem życia wynosi ok. 1% populacji.

Ryzyko zachorowania przez dziecko gdy:

• Dwójka rodziców jest chora - 46%

• Gdy tylko jeden z rodziców jest chory - 17%

Ryzyko samobójstwa wśród chorych - ok. 10% populacji chorych.

Objawy epizodu choroby:

Ostre objawy psychotyczne zaliczane do objawów pozytywnych (wartość dodana do choroby):

• Urojenia (u ok. 60-70% chorych), urojenia pierwotne (nie wynikające z przeżyć).

• Omamy (30-40%)

• Urojenia dziania się.

• Brak wglądu w chorobę (70%), dysymulacja.

• Formalne zaburzenia myślenia.

• Paramimie (chory mówi smutne rzeczy śmiejąc się) - niedostosowanie mimiki do treści wypowiedzi.

• Autyzm (50-60%)

• Autyzm ubogi - w którym występują objawy deficytowe

• Autyzm bogaty - objawy o charakterze dynamicznym

Objawy negatywne - związane z deficytem, brakiem, ubytkiem, np. deficyt procesów poznawczych, ponadto:

• Wahania nastroju.

• Stany osłupienia.

• Zaburzenia rozszczepienia osobowości (zaburzenia tożsamości, uważanie się za kogoś innego)

Jaźń - jest nierozerwalna, nie można mówić o zaburzeniu, rozszczepieniu jaźni - jest to błąd!

Schizofrenia paranoidalna

• Najczęściej rozpoznawalna (60-70% wszystkich postaci)

• Istotą jest zespół paranoidalny (który występuje tylko tutaj!)

• Istotą są urojenia i omamy.

Schizofrenia hebefreniczna

• Całkowita dezorganizacja psychiczna (ok.5%)

• Szybka degradacja osobowości.

• Mała przewidywalność.

• Chorzy dowcipkują - dowcipy nieadekwatne do sytuacji.

• Zaburzenia pamięci.

• Źle rokuje.

Schizofrenia katatoniczna

• Ma dwie formy: hiperkinetyczna i hipokinetyczna.

• Hiperkinetyczna - stany pobudzenia, oniryzmy (urojenia dziania się), chory pobudzony.

• Katatonia ostra (śmiertelna) - wysoka gorączka, lekarstwo - elektrowstrząsy.

• Hipokinetyczna - osłupienie, zahamowanie ruchowe, przyjmowanie na łóżku różnych niewygodnych pozycji (na przykład poduszka katatoniczna).

• Obecnie coraz częściej wiąże się ten typ schizofrenii ze schizofrenią paranoidalną.

Schizofrenia prosta

• Występuje u ok. 1 %

• Bardzo powolny rozwój dezadaptacji życiowej: utrata zainteresowań, celu, bezczynność, dziwaczne zachowania, objawy deficytowe.

Schizofrenia niezróżnicowana

• Diagnozujemy, gdy nie można dopasować żadnych z objawów (głównie objawów paranoidalnej i katatonicznej).

Schizofrenia rezydualna

• Objawy przewlekłe, pozostające na stałe.

Depresja postschizofreniczna

• Pacjent może popełnić samobójstwo

• Ten typ występuje często, gdy lekkie objawy schizofreniczne ustępują (np. omamy)

Leczenie

Chory musi być leczony poprzez tzw. Kompleksowe Leczenie Schizofrenii:

Psychofarmakologia + psychoterapia

Zastosowanie mają również elektrowstrząsy.

Psychoza schizoafektywna (psychoza mieszana)

• Na zmianę występuje choroba afektywna dwubiegunowa i schizofrenia.

• Leczenie jest dostosowane do aktualnych objawów.

• Nie prowadzi do degradacji osobowości.

• U około 5 % rozpoznań psychotycznych.

• Rozpoczyna się od epizodów choroby afektywnej dwubiegunowej.

Paranoja prawdziwa

• Rzadka choroba, nie zachodzą zmiany organiczne.

• Sensytywność na własną osobę.

• Ryzyko zachorowania to ok. 0,1 %, leczenie farmakologiczne, psychoterapia nie daje efektu.

• 35-45rok życia to czas zachorowań, częściej wśród kobiet i emigrantów.

Reakcja paranoiczna

• Reakcja na określoną sytuację, nie trwa dłużej niż 3 miesiące.

• Najczęstsze reakcje:

• Paranoja prześladowcza osób głuchych i głuchoniemych.

• Paranoja pieniacza.

• Paranoja reformatorska.

• Paranoja wynalazcza.

• Paranoja genealogiczna.

• Paranoja dotycząca niewierności

Obłęd udzielony (paranoja indukowana) - gdy dwie lub więcej osób podzielają system urojeniowy chorego (dotyczy to np.: osób silnie związanych ze sobą, małżonków) - gdy te osoby rozdzielimy - obłęd ustępuje.

Parafrenia (halucynozy) - bardzo trudne do leczenia.

Psychozy endogenne

Choroby afektywne (zaburzenia afektywne nawracające)

Wyróżniamy dwie główne grupy i dwa epizody:

1. Choroba afektywna dwubiegunowa (Psychoza maniakalno-depresyjna, MD)

2. Choroba jednoafektywna (zaburzenia depresyjne nawracające)

3. Epizod maniakalny.

4. Epizod depresyjny.

Zespół depresyjny, Depresja endogenna (występująca w chorobie jednoafektywnej i dwubiegunowej)

Przyczyny:

Oprócz czynników genetycznych (dziedzicznych) występujących po linii żeńskiej, występują także czynniki środowiskowe (czynniki życiowe, zdarzenia i pozytywne i negatywne).

Objawy:

• Obniżenie nastroju (depresja jako objaw), niemożność odczuwania przyjemności i szczęścia, zobojętnienie.

• Osłabienie tempa procesów ruchowych - zahamowanie psychoruchowe, pamięci, spowolnienie ruchów lokomocyjnych lub niepokój i pobudzenie ruchowe.

• Zaburzenia rytmów biologicznych - snu i czuwania:

• Skrócenie snu, spłycenie snu, bardzo wczesne budzenie się rano (wtedy chory czuje się najgorzej, wieczorem nastrój lekko się poprawia).

• Zwiększona potrzeba snu, zasypianie na siedząco w ciągu dnia, najczęściej pojawia się to w chorobie dwubiegunowej.

• Zaburzenia cyklu miesiączkowania.

• Lęk wolnopłynący.

• Zaburzenie łaknienia.

• Czasem: zniecierpliwienie i rozdrażnienie.

• W myśleniu: sądy depresyjne - negatywne osądy wobec siebie, obwinianie siebie, niska samoocena, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość - oceniane negatywne.

• Mogą wystąpić urojenia (winy, hipochondryczne, urojenia kary, katastroficzne, nihilistyczne).

• Mogą pojawić się myśli natrętne.

• Zaburzenia funkcjonowania w rolach społecznych - najprostsze czynności sprawiają trudność, poczucie niesprawności, często mogą chorzy zaniedbywać swoją higienę, trudności w obowiązkach domowych, codziennych ale i zawodowych.

• Zamachy samobójcze (u ok. 15%) - samobójstwa usiłowane (jeśli chory podejmie decyzje o samobójstwie jego nastrój poprawia się).

• Głęboka depresja często wiąże się z guzem mózgu (szczególnie u mężczyzn)

• Depresja poporodowa - należy ją leczyć tak samo jak depresję endogenną.

Zespół maniakalny (występujący w chorobie dwubiegunowej):

• Wyraźnie podwyższony nastrój: beztroska, skłonność do żartów (adekwatne żarty), uśmiech, brak adekwatnych reakcji na różne sytuacje, chorzy są bezkrytyczni, pobudzeni seksualnie, częste zdrady, chętnie sprzedają swoje mieszkania, rozdają pieniądze.

• Jeśli coś staje im na przeszkodzie w dążeniu do celu - stają się gniewni i złośliwi.

• Duża odwracalność uwagi - chorego wszystko interesuje.

• Wzmożona aktywność ruchowa - chorzy wcale się nie męczą.

• Zaburzenia snu i czuwania (objawy podobne do depresji, jednak chory ma objawy maniakalne najsilniej rano i wieczorem, w ciągu dnia mniejsze).

• Nadmierna samoocena.

• U części chorych mogą wystąpić urojenia wielkościowe (posłannicze, reformatorskie).

• Chorzy podejmują wiele inicjatyw i porzucają je.

• Zbędne zakupy.

• Pochopne ważne decyzje.

• Brak dbałości o higienę osobistą.

• Nieregularne jedzenie.

• Mania ostra (gwałtowna, szał maniakalny) - maksymalne nasilenie objawów, najczęściej pojawia się nagle i równie nagle się kończy).

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej:

Leczy się węglanem litu (jednobiegunową - lekami antydepresyjnymi). Gdy chory jest w depresji - psychoterapia jest szkodliwa. Gdy chory jest już wyleczony z objawów depresji - wówczas psychoterapia ukierunkowana na pogodzeniu się z chorobą, na przekonanie do zażywania leków, itp., przekonaniu pacjenta na pogodzenie się z faktem, że depresja trwa całe życie).

Depresja endogenna a Depresja reaktywna

Depresja reaktywna

Aby się pojawiła, musi wystąpić czynnik wywołujący depresję. Jest to najczęściej reakcja na utratę czegoś (praca, majątek, prestiż) lub kogoś (śmierć, rozstanie, utrata zwierząt). Należy ją odróżnić od stanu żałoby.

Stan żałoby - może utrzymywać się bardzo długo, w zależności od kultury (nawet do 1 roku), obniżenie nastroju, całkowicie naturalny. W leczeniu stosuje się psychoterapię podtrzymującą wtedy, gdy osoba niczym innym nie żyje, tylko wspominaniem osoby zmarłej.

Depresja endogenna	Depresja reaktywna
	Czynnik wyzwalający (powodujący) reakcję
Zaburzenia rytmów biologicznych
Zaburzenia snu. Źle się czuje rano, lepiej wieczorem; zaburzenia rytmu dnia.	Zaburzenia snu tylko w formie problemów z zasypianiem. Cały czas jednakowo depresyjny.
Dolegliwości somatyczne: Lęk Bóle głowy Utrata apetytu	Dolegliwości somatyczne: Dyskomfort, niepokój Psychiczny stan napięcia nerwowego Zaburzenia koncentracji uwagi
Obniżenie nastroju	Obniżenie nastroju
Poczucie winy aż do urojeń (winy, nihilistyczne, hipochondryczne, katastroficzne	Brak urojeń. Poczucie krzywdy (z Bogiem, światem, pyta: „dlaczego to mnie spotkało”)
Deprecjonowanie własnego „ja”, własnej osoby. Przypisywanie słych cech sobie, odrzucenie pozytywów - obniżenie poczucia własnej wartości
Ocena negatywna przeszłości, teraźniejszości i przyszłości (ogólny pesymizm)	Pacjent też będzie mówił podobnie, bo trudno mu funkcjonować po wystąpieniu czynnika reaktywnego - więc odnośnie przyszłości ocena negatywna, zaś teraźniejszość i przeszłość - OK
Zmniejszona aktywność
10-15% udanych samobójstw Występują myśli samobójcze (samobójstwa usiłowane), pacjenci nie mówią o samobójstwie	1-2% udanych samobójstw (dokonanych) Pacjenci mówią o samobóstwie (myśli raczej na ten temat nie mają) tylko w początkach depresji.

Depresja reaktywna a nerwica depresyjna ND

Obecnie nie rozpoznaje się ND, często podaje się zamiennie te pojęcia. Niegdyś uważano inaczej, co prezentuje tabelka:

Depresja reaktywna	Nerwica depresyjna ND
Głęboka	Płytka
Jeden główny czynnik	Kilka czynników
Szybka reakcja na czynnik	Narasta wolno

Samobójstwa

1. Uwarunkowane psychozą - schizofreniczne, depresja endogenna (ok. 1500 osób dziennie na świecie popełnia). Wynikające z zaburzeń psychicznych - tam gdzie występuje psychoza.

2. Dla dobra społeczności - samobójstwo altruistyczne (np. japońscy kamikadze)

3. Egoistyczne - konflikt między jednostką a społeczeństwem.

4. Wynikające z nagłych sytuacji kryzysowych (światopoglądowych, religijnych, własnych).

5. Samobójstwa bilansowe - u osób starszych, dokonujących bilansu życia, co się udało, co nie.

6. Samobójstwa w sytuacjach ekstremalnych - np. w czasie wojny, obozy koncentracyjne, lęk przed torturami, uwięzienie, śmierć członków rodziny np. w wyniku katastrof, trzęsień ziemi, powodzi.

7. Wynikające z patologii, honoru, członkostwa w organizacjach przestępczych.

8. Samobójstwa ze względów ekonomicznych - bezrobotni, bezdomni, wdowcy, osoby samotne

9. Samobójstwo rozszerzone - obejmuje osoby bliskie, z którymi osoba ma silne związki uczuciowe, wynikają z urojeń kary (przez chorego rodzina będzie cierpień, będzie aresztowana, torturowana, dlatego trzeba ich zabić, by nie cierpieli; potem chory próbuje sam popełnić samobójstwo, jednak zwykle nie udaje się; po jakimś czasie próbuje znów i tym razem próba jest udana).

Istotnie 2/3 razy częściej mężczyźni niż kobiety popełniają samobójstwo. Kobiety przede wszystkim trują się, najczęściej poprzez odkręcenie gazu. Mężczyzna poprzez powieszenie, skok z dużej wysokości.

Znikoma liczba samobójstw (ok. 0,1 osób/100 tys. Ludności) obejmuje takie kraje jak: Egipt i Irlandia. Duża liczba (50 osób/100 tys.) to kraje takie jak Węgry czy Rosja. W Polsce odsetek wynosi ok. 15 osób/100 tys.

Tendencja do samookaleczeń, samouszkodzeń - brak tendencji do odbierania sobie życia, jest to próba odreagowania - śmierć, jeśli się pojawi jest dziełem przypadku, raczej nigdy celowa.

Psychogeriatria

Wyróżnia się kilka grup wiekowych:

1. Grupa młodych - 65-75 r. ż. (tzw. Uniwersytet III Wieku)

2. Grupa starych - 75-85 r. ż. (tzw. IV Wiek)

3. Grupa bardzo starych - powyżej 85 r. ż.

Wiek biologiczny - ogólna sprawność organizmu.

Wiek psychologiczny - pogarszanie funkcji poznawczych, zmian osobowości, sprawności motorycznej

Wiek społeczny - pełnione przez człowieka role społeczne (dochodzi rola dziadka, babci)

Wiek socjalny - obecność aktów prawnych, dających uprawnienia socjalne.

Wiek kalendarzowy - liczba przeżytych lat.

1. Zaburzenia widzenia:

• Starczowzroczność (zaburzenia akomodacji - źle widzi z bliska, dobrze z daleka)

• Zmiana adaptacji wzroku do ciemności - pogorszenie.

• Brak wyraźnego widzenia po oślepieniu jasnym światłem (wydłużenie reakcji)

• Zmiana percepcji kolorów (zielony i niebieski)

• Zwężenie pola widzenia.

• Zaćma

• Jaskra.

2. Cukrzyca typu 2.

3. Zaburzenia słuchu: w wieku 70 lat ok. 32% osób cierpi; często jednak może to być tylko czop woskowinowy.

4. Zaburzenia dotyku - podwyższa się próg dotyku, zmniejsza się wrażliwość na temperaturę, podwyższenie progu bólowego.

5. Zmiany w mózgu:

• Zwiększają się przestrzenie między płynami a KM.

• Zmniejszanie miąższu mózgu (szczególnie kora szara)

• Powiększenie komory bocznej.

6. Funkcjonowanie psychospołeczne - jakość tego typu funkcjonowania jest związana z realizacją potrzeb:

• Potrzeba integracji (przynależność do grupy, więź z rodziną, środowiskiem.

• Potrzeba użyteczności i uznania (subiektywna ocena, znajdowanie zainteresowań).

• Potrzeba autonomii (samodzielność, niezależność)

• Potrzeba bezpieczeństwa (warunki fizyczno-przestrzenne, społeczno - kulturowe)

• Potrzeba satysfakcji życiowej (usytuowanie w środowisku)

• Postawa konstruktywna (akceptacja siebie, swojej starości i aktywności).

• Postawa zależności (nie wykazuje ambicji, liczy na innych).

• Postawa obronna (przesadne opanowanie, skrępowanie zasadami, odrzucanie pomocy od innych.

• Postawa wrogości - wobec innych podejrzliwość, agresja oraz wobec siebie.

7. Zaburzenia psychiczne:

• Zaburzenia nerwicowe bardzo rzadko występują (najczęściej napady lęku lub u kobiet fobie w tym agorafobie. 4,3 % to ryzyko wystąpienia. Im osoby starsze tym ryzyko jest mniejsze.

• Zaburzenia snu - występuje u 50% osób. Im ludzie starsi tym częściej występują: koszmary nocne, wczesne budzenie się, płytki sen. U kobiet 3 razy częściej niż u mężczyzn.

• Uzależnienie - wynikające z depresji endogennej, głównie od alkoholu.

• Objawy depresji: depresja jako objaw: pogorszenie nastroju, itp. Zwykle związana z chorobami somatycznymi.

Objawy normalne starości to: zaburzenia koncentracji, snu, łaknienia, utrata zainteresowań.

Czynniki ryzyka wystąpienia depresji:

1. Zmiany fizjologiczne (chodzenie, zaburzenie wzroku, słuchu).

2. Choroby OUN.

3. Choroby somatyczne (nowotwór, choroba wieńcowa, przebyty zawał, niedoczynność tarczycy, cukrzyca, przewlekłe zespoły bólowe, wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze).

4. Czynniki psychospołeczne (samotność, ubóstwo, zmiana miejsca pobytu, utrata partnera, wypis ze szpitala - utrata poczucia bezpieczeństwa.

5. Często występuje u chorych instytucjonalizowanych (domy opieki).

Objawy somatyczne w depresji starczej:

• Astenia.

• Bóle głowy

• Kołatanie serca

• Bóle w nadbrzuszu

• Zawrotu głowy

• Ból kręgosłupa

• Zaburzenia jelitowe.

Cechy starości:

• Spowolnienie psychoruchowe

• Utrata zainteresowań

• Niechęć do kontaktów towarzyskich

• Pogorszenie apetytu

• Nasilenie zaburzeń snu

• Małomówność

• Poczucie starości.

• W wieku starczym zwiększa się dwukrotnie statystyka samobójstw dokonanych.

• Zaburzenia świadomości (często w formie majaczenia, pojawiają się wieczorem).

Elektrowstrząsy - leczenie

Leczenie elektrowstrząsami to niewielkie dawki, małym aparatem zwanym konwulsatorem, który wywołuje konwulsje podobne do ataku padaczkowego. Podczas takiego leczenia u chorego pojawiają się krótkotrwałe zaburzenia świadomości oraz niepamięć wsteczna. Obecnie stosowane jest przy użyciu narkozy w trzech przypadkach:

1. Śmiertelna katatonia.

2. Głęboka depresja z tendencją samobójczą.

3. Lekooporność.

Społeczność lecznicza

W celu zapoznania się bardziej z tą tematyką poleca się książkę pt.: „Terapia grupowa” autorstwa Haliny Wardaszko-Łyskowskiej, rozdział prof. Bizonia.

Na początku swojej historii psychiatria była związana z mechanizmem medycznym. Maxwell Jones z instytutu Londyńskiego stwierdził, że jeśli w leczeniu opartym na modelu medycznym nie ma rezultatów, należy go zmienić na model społeczno-terapeutyczny (tzw. społeczność lecznicza). Dwaj polscy przedstawiciele i krzewiciele tego nurtu to: Bizoń i Kępiński.

Model medyczny w psychiatrii:

Jest to model hierarchiczny:

Psycholog

Kierownik oddziału

(ordynator, ordynariusz)

Lekarze

Pielęgniarki

Terapeuta zajęciowy

Asystent społeczny

Salowe

Pacjenci

• Na początku w modelu tym nie było miejsca dla psychologa. Po kilku latach zaczęto przyjmować psychologów, którzy w modelu znaleźli się między lekarzami a pielęgniarkami.

• Pacjent nie ma nic do powiedzenia, jest na końcu tej hierarchii. Nastąpiła instytucjonalizacja (instytucja rządzi pacjentem, on jest niezdolny do życia na zewnątrz).

• Regulamin obowiązujący w oddziale tworzony jest przez lekarzy i pielęgniarki - pacjent ma się dostosować do niego.

• Ograniczony kontakt pacjenta z rodziną.

• „Głuchy telefon” - w tej hierarchii łatwo o pomyłki, bo na szczeblach hierarchii informacja może zmienić się, bądź zaginąć.

• Uaktywnienie pacjentów polegało na zamykaniu sal chorych, ci z kolei zalegali na korytarzach, w efekcie tej aktywności nie było.

• Narastał konflikt między lekarzami a pielęgniarkami.

• Niejasna rola psychologa - brak konkretnych zadań, konflikt z lekarzami (psychiatrzy nie rozumieją roli i pracy psychologa)

• Zabieranie chorym wszystkich ostrych przedmiotów (chory podczas posiłku nie może używać noża, golić się).

• Oddawanie do przechowywania wszystkich prywatnych ubrań = chorzy muszą chodzić w szpitalnych piżamach (często spranych, za długich itp.)

• Przymusowa kąpiel.

• Przymus bezpośredni - stosowanie przez pielęgniarki kaftanów bezpieczeństwa, pasów bezpieczeństwa, na własną rękę bez konsultacji lekarskich.

• Pielęgniarki często same podają leki chorym.

Zasady społeczności leczniczej opisanej przez Jonesa:

1. Zasada permisywności (przyzwolenia) - zaczerpnięta z nurtu psychologii humanistycznej; pacjent musi być akceptowany i aprobowany przez cały personel; każde jego zachowanie powinno być zrozumiane i akceptowane przez całą społeczność. W praktyce ta zasada jest stosowana do pewnych granic. Nie powinno być akceptowane:

1. Agresja słowna odnośnie personelu (głównie pielęgniarki) - na spotkaniach społeczności leczniczej jest poruszany temat incydentu, który się zdarzy, każdy pacjent wypowiada się, zostają określone normy zachowań. W konsekwencji pacjent wie, że na dużo mu wolno, ale nie na wszystko.

2. Agresja fizyczna - pacjent zagraża innym, niszczy przedmioty - istnieją podstawy do przymusu bezpośredniego, unieruchomienia.

2. Zasada demokracji - wszyscy w społeczności leczniczej mają jednakowe prawa i obowiązki, np. prawo do krytyki, wypowiedzi, udziału w zajęciach, udziału w głosowaniach.

3. Zasada konsensusu (wspólnej zgody na coś) - staranie, aby w sprawach dotyczących społeczności leczniczej uzyskano zgodę całej społeczności, zwykle rozciąga się to w czasie.

4. Zasada realności (rzeczywistości) - nauka podstawowych czynności życiowych, które pozwolą pacjentom wrócić do normalnego życia poza szpitalem.

Model społeczny na podstawie Instytutu Neurologii i Psychiatrii:

• Chorzy wraz z personelem tworzą jednolitą społeczność.

• Personel jest dla pacjentów, a nie odwrotnie.

• Optymalizacja wszelkich środków (ludzi, środków materialnych) dla stworzenia maksymalnej liczby sytuacji społecznego uczenia się.

• Wyższa efektywność leczenia w oddziale heterogenicznym, koedukacyjnym - poprawa higieny osobistej.

• Zlikwidowanie zamkniętych pokojów - pacjenci mają dostęp do lekarzy, psychologów.

• Pacjenci sami opracowują regulamin - stworzenie samorządu wśród pacjentów.

• Likwidacja krat w oknach na rzecz szyb antywłamaniowych.

• Po nowych pacjentów wychodzi samorząd - likwidacja strachu i niepokoju wśród nowych pacjentów.

• Pacjenci wnoszą na oddział swoje prywatne rzeczy (ubrania osobiste) - personel również w cywilnych ubraniach.

• Społeczność lecznicza polega na wspólnym spotykaniu się wszystkich: personelu i pacjentów. Najczęściej dwa razy w tygodniu, obecność każdego jest obowiązkowa, nieobecność trzeba wytłumaczyć. Spotkania prowadzi samorząd pacjentów (wybierany na ok.2 tygodnie, potem ponowny wybór).

• Oprócz leczenia psychofarmakologicznego jest stosowana psychoterapia grupowa i indywidualna - cel: poprawa funkcjonowania w rolach społecznych.

• Terapia grupowa powinna uczyć wyrażania swoich emocji, techniki uczące pokonywania intymnej bliskości z drugim człowiekiem, terapia ruchem (choreoterapia).

Siecioholizm

Inne nazwy: sieciozależność, cybernałóg, uzależnienie komputerowe. Jest to uzależnienie od Internetu. Internet powstał ok. 35-40 lat temu. Goldberg w 1995 roku jako pierwszt sygnalizował, że Internet może nieść zagrożenie. W 1998 roku pani K. Young (specjalistka w tej dziedzinie) próbowała określić tą zależność. Wyróżniła 5 dziedzin uzależnienia:

1. Erotomania internetowa.

2. Uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych.

3. Uzależnienie od sieci

4. Uzależnienie komputera.

5. Przeciążenie informacyjne.

Obecnie w ICD-10 oraz DSM-IV nie ma wpisu o uzależnieniu od Internetu, jednak w następnych wersjach tych dokumentów jest planowane włączenie tego zagadnienia.

Kryteria diagnostyczne:

Nieprawidłowy sposób korzystania z sieci prowadzący do zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń zachowania, który obserwuje się w przeciągu ostatniego roku, który przejawia się w objawach:

• Tolerancja - potrzeba coraz dłuższego korzystania z Internetu w celu uzyskania zadowolenia lub spadek zadowolenia, satysfakcji przez tą samą ilość czasu spędzaną przy komputerze.

• Zespół odstawienia - 2 objawy z następujących, które występują od kilku dni do miesiąca po przerwaniu bądź ograniczeniu korzystania: objawy psychoruchowe, niepokój, obniżenie nastroju, obsesyjne myślenie co się dzieje w sieci, celowe lub mimowolne poruszanie palcami jak przy pisaniu na klawiaturze, marzenia senne odnośnie Internetu. Objawy te ustępują wraz z powrotem do Internetu.

• Częste przekraczanie czasu założonego wcześniej na korzystanie.

• Utrwalona potrzeba korzystania z Internetu.

• Poświęcanie dużej ilości czasu związanego z siecią.

• Zmniejszenie lub zrezygnowanie z aktywności społecznej, sportowej, zawodowej.

• Korzystanie z Internetu mimo świadomości narastania trudności pojawiających się i z tym związanych (np. zaniedbywanie obowiązków zawodowych, spóźnianie się, brak zainteresowań).

Holmes dosyć krytycznie patrzy na istnienie pojęcia siecioholizm, zadając tym samym pytanie: Jakie jest normalne użytkowanie Internetu? - bowiem w literaturze nie ma odpowiedzi.

Czaty, gry, pornografia, randki internetowe, internetowa erotyka - to wszystko stwarza potencjalną możliwość uzależnienia od Internetu.

Potrzeby, które są zaspokajane przez Internet:

• Poszukanie towarzystwa, sympatii, miłości.

• Nowa tożsamość - zmiana płci, osobowości.

• Poszukiwanie ekscytujących przeżyć.

• Obniżona kontrola impulsów.

• Potrzeba akceptacji.

• Pozbywanie się alienacji, deprecjogennego stylu poznawczego.

• Możliwość anonimowości.

• Szansa odgrywania ról.

• Zwiększanie atrakcyjności.

• Unikanie kontaktów interpersonalnych.

• Wyrażanie agresji.

• Pomoc innym i uzyskiwanie wsparcia.

• Tendencja ucieczki od rzeczywistości.

• Poczucie braku granic, wolność słowa.

Objawy uzależnienia, jako skutki:

1. Zaburzenia relacji interpersonalnej.

2. Utrata zainteresowań.

3. Zaniedbywanie życia rodzinnego.

4. Zaniedbywanie pracy.

5. Zapominanie o posiłkach.

6. Zaburzenia w sferze uczuć i emocji.

7. Utrwalenie postaw egocentrycznych.

8. Zaburzenia własnej tożsamości.

9. Zawężenie możliwości intelektualnych.

10. Zubożenie, zmiana języka, stosowanie slangu.

11. Zmniejszenie potrzeb seksualnych.

12. Niekontrolowanie czasu w sieci.

13. Rezygnacja z innych rozrywek.

14. Brak troski o własne zdrowie i higienę osobistą.

15. Kłopoty finansowe.

16. Utrata pracy.

17. Zaburzenia fizyczne:

• Pogorszenie wzroku

• Migrenowe bóle głowy

• Padaczka ekranowa

• Bóle pleców i karku

• Niedożywienie

• Nieprawidłowy oddech

• Zaburzenia snu

• Zespół kanału nadgarstka

• Zanik mięśni grzbietu

• Zaniki mięśni pasa biodrowego

• Skrzywienie kręgosłupa

Leczenie

Leczy się podobnie jak uzależnienie od alkoholu. Najczęstszym sposobem jest głęboka psychoterapia, ale istnieją także grupy wsparcia.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

Wysiłki legislacyjne trwały ponad 20 lar. Została uchwalona w 1994 roku. Składa się z 3 głównych grup merytorycznych:

1. Promocja zdrowia psychicznego i kształtowanie postaw społecznych.

2. Rehabilitacja?

3. Ochrona praw obywatelskich osób z zaburzeniami psychicznymi.

30

---