Polityka gospodarcza Polski po 1918

I

1.Struktura działowa (transport, usługi)i jej mniejsze części (gałęzie)

2. Stosunki własnościowe.

3. Aparat państwowy i pozarządowy.

Instrumenty:

1. Klasyczne

2. Interwencyjne

3. Etatystyczne

4. Administracyjne

Definicja polityki gospodarczej

• Dynamika wynika z koniunktury( koniunktura jest szerszym pojęciem)

• Różnice i podobieństwa w definicji Winiarskiego i Roszkowskiego

Def. Oddziaływanie władzy państwowej na |strukturę, koniunkturę, dynamikę gospodarczą, stosunki ekonomiczne| w państwie oraz na jego relacje z zagranicą | w celu szeroko rozumianego rozwoju społeczno - ekonomicznego.

4 sfery

1. Koniunktura - tworzenie korzystnych warunków rozwoju dla przedsiębiorczości.

2. Struktura.

a)

działy

usługi, rolnictwo,

infrastruktura, handel,

sektor bankowy, przemysł

gałęzie gospodarki(np. przemysł ciężki, hodowla, produkcja roślinna)

grupa A - przemysł wytwarzający środki produkcji

grupa B - przemysł i rolnictwo wytwarzające środki konsumpcji

b) struktura własnościowa gospodarki

c) struktura podmiotowa gospodarki (status prawny przedsiębiorstwa, np. s.a. , s.z.o.o., państwowe)

- równościowa (małe i średnie przedsiębiorstwa)

- nie równościowa (monopole, wielkie przedsiębiorstwa)

3. Dynamika

4. Stosunki ekonomiczne

w kraju

Wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi, konsumentami; czyli uczestnikami życia gospodarczego(!)

za granicą

Instrumenty polityki gospodarczej:

1. klasyczne - podstawowe i stałe, bez nich de facto nie istniałoby państwo(są nieodzowne w każdym rodzaju państwa)

rodzaje: podatki, cła, opłaty skarbowe, kontrola i emisji pieniądza(dołożyli ją liberałowie tworząc klasyczną teorię ekonomii)

2. interwencyjne - bezpośrednio ingerują w rynek, bez nich rynek rozwijałby się inaczej.

-kto: socjaldemokraci, niektóre prawicowe (PIS)

-rodzaje: ustawodawstwo antymonopolowe, zasiłki dla bezrobotnych, rabaty i zamówienia publiczne, pomoc społeczna, kredyty preferencyjne, dotacje i subwencje, skup interwencyjny, ceny minimalne i maksymalne, minimalne i maksymalne płace, dogodne warunki zatrudnienia młodych, normy i kary, koncesje licencje zezwolenia,

3. etatystyczne - zwiększenie roli państwa w gospodarce ale z przewagą sektora prywatnego(inaczej byłaby to programowa nacjonalizacja?)

Przejmowani przedsiębiorstw na własność

4. administracyjne

II

Warunki startu II RP w niepodległość (czynniki)

1. Skutki rozbiorów

- trzy systemy finansowe i monetarne

- brak jednej waluty

- brak jednej infrastruktury (w Galicji był ruch lewostronny !!)

- powiązania gosp. dzielnicowych z byłymi zaborcami

123 lata rozbiorów zdecentralizowało kraj i powiązała dzielnice z metropoliami !!

handel: jedynie 10% obrotów między ziemiami zaboru pruskiego

Rosja- 90% eksportu Królestwa szło do Rosji(uzależnienie się w pewnym stopniu przemysłu włókienniczego od Rosji)

60% importu z Rosji

Prusy- 70% eksportu zaboru Pruskiego do Niemiec

Systemy podatkowe:

Obciążenia w Królestwie Polskim były 5-krotnie większe niż na ziemiach zaboru rosyjskiego na wschodzie.

2. Skutki wojny

Straty wojenne - szacowane na ok. 30% majątku(Roszkowski) narodowego sprzed wojny.

• 2/3 spadku produkcji przemysłowej

• produkcja np. stali 3% stanu z przed wojny; cukier 15%

• w rolnictwie mniejsze, ok. 1/3 spadku

Dezintegrację pogłębiały różne waluty - zaborcze, marki polskie, zrywny ukraińskie, ruble carskie, ruble socjalistyczne…

Brak stabilności granic

-przejście od wojny do wojny(o granice)

Zadania gospodarcze (1918-1923)

1. reintegracja ziem zaborczych

2. odbudowa ze zniszczeń

3. wybór(?) polityki makroekonomicznej (determinowanej odbudowa i wojną - polityka proinflacyjna)

a)

1. Tworzenie od podstaw administracji skarbowej

1920 - jednolity system urzędów i władz skarbowych

2. System podatkowy

Zakończyła się dopiero w 1936 unifikacją podatku gruntowego

W zaborze pruskim podstawą był podatek bezpośredni, w rosyjskim pośredni.

W pierwszej kolejności należało wprowadzić jednolity podatek dochodowy.

3. Unifikacja systemu miar i wag

oparcie go na systemie metrycznym(dziesiętnym)

4. Jednolita polityka celna

1919 - jednolite taryfy celne ale całkowicie jeszcze nie zlikwidowała skutków rozbiorów

Do 1921 celna granica między wielkopolską a Królestwem wynikająca z różnych kosztów produkcji.

5. Unifikacja waluty !!!

7.XII.1918 - Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa jedyną instytucją emisyjną (udziela także kredytów ale o niewielkim znaczeniu).

|Marka Polska|

Unifikacja zakończyła się w 1923 (1 listopada) gdy rząd polski wprowadził markę polską na Górnym Śląsku(łamiąc wcześniejszą konwencję), poza tym obszarem już w 1920 była jednolicie ;]

b)

Zakończyła się mniej więcej w połowie 1923 (ok. 84% produkcji przemysłowej, 100% rolnej)

Dwie fazy odbudowy:

- polityka etatyzmu wojennego (do mniej więcej końca działań wojennych) do 1921 (Traktat Ryski)

1. Reglamentacja towarów - ingerencja w handel

koordynacja - Państwowy Urząd handlowy!!!

Powołano Główny Urząd Żywnościowy

Urząd do walki z lichwą i spekulacją

Państwowy Urząd Zakupu Artykułów Pierwszej Potrzeby

Państwowy Urząd Węglowy

Prawie każdy towar miał swój urząd.

2. Obciążenie wsi świadczeniami rzeczowymi w celu a)aprowizacji ………… miast, b) zaopatrzenia wojska.

3. Państwo głównym inwestorem odbudowy.

Uruchamiano zakłady podporządkowane potrzebom wojennym

Przechodzenie na etatyzm pokojowy (ogólnie odchodzenie od etatyzmu do gosp. rynkowej)

Polityka deficytowa:

Dochody Wydatki

1919	1,9mld	9,4mld	4,5 razy
1920	10mld	64mld	Ponad 6 krotnie
1921	105mld	268mld	2,5
1922			2

Pożyczki zagraniczne - głównie USA i Francja

Globalnie liczba pożyczek: 287 mln $

Struktura 1% gotówka

99% towary (sprzęt, żywność)

Próbowano ratować politykę inflacyjną pożyczkami zagranicznymi

Obieg pieniężny w 1918- 150tys marek polskich

1924- ok. 70 biliardów

1923-początek hiperinflacji, pod koniec 1923 12% dziennie

Inflacja

Do 1921 emisja pieniądza szła na zbilansowanie budżetu

Po 1921 pełniła rolę napędzania koniunktury

Walka z inflacją

(Michalski: podnoszenie podatków)

(Jastrzębski: pożyczka wewnętrzna)

generalnie:

1 trzeba zrównoważyć budżet (rozpocząć reformę walutową)

2 bez pożyczek zagranicznych (inaczej nie da się zrównoważyć budżetu)

Grabski

Reforma Grabskiego

11.VIII.1923 ustawa o podatku dochodowym

19.XII.1923 ustawa o waloryzacji podatków

Obie idee Grabskiego zrealizowane

Skutki Inflacji - w połowie1923 inflacja przeszła w hiperinflację co całkowicie zmienia wpływ na makroekonomię

1. Spadek wartości realnej marki - IX 1923 fala strajków w górnictwie, hutnictwie, na kolei. W Krakowie pacyfikacja siłą -> upadek rządu Witosa

2. „podatek' inflacyjny - różnica między tym co możemy kupić w trakcie nabywania waluty i tym co można kupić za kilka dni

3. uniemożliwianie rachunku prowadzenia działalności gospodarczej

4. Inflacyjna „premia eksportowa” - wartość pieniądza zmniejsza się wiec jest korzystniej eksportować bo taniej możemy sprzedawać.

Znalazła się wola polityczna do zlikwidowania inflacji bo skończyły się pozytywy inflacji i zaczęły społeczne napięcia.

Reformy Grabskiego

1 Status rządu

XII.1923 Gabinet Grabskiego uzyskał poparcie sejmu mim braku oparcia w żadnej sile politycznej

Możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sprawach dotyczących skarbu państwa(formalnie wydawał prezydent). Prosił o1 rok dostał na 6 miesięcy.

2. Zadania

-Zrównoważenie budżetu

-Zahamowanie inflacji

(musiały być realizowane jednocześnie)

-Reforma walutowa

3. Realizacja

I. Hamowanie inflacji

Od II 1924 koniec emisji pieniądza

!! sprzedaż dewiz (interwencja giełdowa)-> popyt dewizy zostałby zrównoważony-> w konsekwencji stabilizacja waluty

Pozytywnie oceniane, było to pokerowe zagranie, okazało się skuteczne ( na początku w niepełnym zakresie 15.I.1924 pierwszy raz cena dolara nie wzrosła )

!!! Plotka że rząd dostał dewizy z zagranicy i może dużo inwestować-blef

Rok 1924 bardzo źle na rynku art. rolniczych - ograniczenia w eksporcie zboża aby ograniczyć wzrost cen w kraju

II. Zrównoważenie budżetu

Zwiększenie dochodów

a)11.VIII. 1923 Wdrożenie podatku majątkowego (dotyczy majątku powyżej 10tys franków w złocie, czyli 10tys. Złotych). Najbardziej obciążał ziemiaństwo (50% tej kwoty). Miał przynieść 1mld franków/złotych w ciągu 3 lat. Rocznie 300mln -> 12% budżetu z 1924 r.

Kary za zwłokę: 0,5% dziennie -> 180% w skali rocznej

Przyspieszenie spłaty - wymusiło sprzedaż wcześniej zakupionych dewiz przez ludzi

15. I. 1924 interwencja giełdowa zatrzymał kurs dolara więc działania się na siebie nałożyły!!!

b) 19. XII. 1923

waloryzacja podatków

stosuje się określony mechanizm wzrostu podatków

oparł na cenie złota obciążenie podatku (np. wzrost złota o 10% = podatek o 10%)

różnica między waloryzacją(władza wykonawcza, określony mechanizm) a podwyżką(władza ustawodawcza, określona ustawa)

c) wprowadzenie podatku od nieruchomości

d) podniesienie stawki podatku gruntowego i przemysłowego

e) komercjalizacja(wyłączenie przedsiębiorstwa spod adm. państwowej)- przedsiębiorstwo staje się jednoosobową spółką skarbu państwa. Musi działać zgodni z kodeksem handlowym.

Grabski miał też plany odnośnie PKP ale nie powiodły się. Skomercjalizował przedsiębiorstwa Wodociągi Górnośląskie, Zakłady Chemiczne w Chorzowie(?)

Były to dochody nadzwyczajne, część przedsiębiorstw sprzedał.

Zmniejszenie wydatków

Likwidacja resortów Zdrowia i Robót Publicznych

Zmniejszenie wydatków na administrację

Ale: były też działania równoważone

-skrócenie czasu pracy

-prawo do zrzeszania się

-Inspekcja Pracy

-wprowadził system ubezpieczeń społecznych

-prawo do urlopu

Grabski-wprowadza system zasiłków dla bezrobotnych

Zwolniono około 30 tys. osób ze sfery budżetowej.

Wstrzymano dotację dla PKP. PKP miało zarabiać samo na siebie(podniesiono taryfy).

Efekty działań

-udało się zrównoważyć budżet (głównie dzięki instrumentom nadzwyczajnym).

Pożyczki od:

Włochy(„pożyczka tytoniowa” udzielona w zamian za dzierżawę polskiego monopolu tytoniowego, zmuszenie polskiego przemysłu tytoniowego do kupowania tytoniu włoskiego; 12,5mln. $ netto)

USA(24mln $ netto, nie rządowa ale z banku Dilan……..)

Szwecja(„pożyczka zapałczana, wydzierżawienie przemysłu zapałczanego pod zastaw 6mln)

Razem około 40mln $ netto - pożyczki były już po zasadniczej części reform (1925); niezbyt duże.

III Reforma walutowa

Likwidacja PKKP, powstaje Bank Polski(prywatna spółka akcyjna, prezes Stanisław Karpiński) z kapitałem 100mln. 28 IV 1924

Zasady emisyjne

1zł=1,8mln marek polskich

50% pokrycia złotego w złocie, walutach obcych i dewizach

kurs podyktowany ceną złota 1zł=1 fr szwajcarski; 1$=5,18zł

Skarb państwa(aby nie doszło do bankructwa państwa): emisja bilonów 9,5zł na osobę(wcześniej) -> 12zł na osobę.

Emisja biletów skarbowych(do sumy 150mln zł) czyli papierowych znaków pieniężnych.

Skutki reformy

Niepowodzenie: wpływy z podatku majątkowego planowane 300mln / 1924 2/3 osiągnięto

/ 1925 tylko 20%

parytet 5,18 zł za 1$(mocna waluta)

- eksport stał się droższy(odpływ dewiz z rynku krajowego więc dolar drożeje)

- wzrosły koszty produkcji

zwiększenie czasu pracy(?)

Wojna celna z Niemcami

W I 1925 wygasa klauzula najwyższa uprzywilejowania z traktatu wersalskiego.

W VI 1925 wygasa konwencja Górnośląska zobowiązująca Niemcy do zakupu 6 mln ton węgla rocznie. Nałożenie ceł na polskie towary spowodowało powtórny deficyt. Rząd dla zrównoważenia emituje bilon ( druga inflacja = inflacja bilonowa ).

Rząd przekracza kompetencje ustawowe.

Dwuwalutowość 100zł=120zł w bilonie

Państwo wypłacało pobory w bilonie.

Grabski by ratować sytuacje:

Interwencje na giełdzie w celu przywrócenia parytetu dolara.

Zmniejszyć ilość świąt(by ludzie pracowali dłużej)

Prezes Banku Polskiego po wyczerpaniu zasobów dolara odmawia zgody na dalsze interwencję.

12. XI. 1925 kurs złotówki w stos. Do dolara w ciągu jednego dnia spada z 6,2 do 6,9zł za 1$

13. XI 1925 Grabski podaje się do dymisji

powstaje rząd koalicyjny (od socjalistów do endeków) Aleksandra Skrzyńskiego

ministrem skarbu zostaje Jerzy Zdziechowski (XI 1925 - V 1926)

koncepcja Zdziechowskiego: koncepcja „parytetu gospodarczego”- aby kurs był stabilny trzeba przeprowadzić reformy w celu zrównoważenia budżetu.

1. Złotówka jest za silna na gospodarkę.

2. Trzeba odejść od interwencjonizmu i pozwolić by gospodarka sama ustaliła parytet.

3. Trzeba przeprowadzić reformę skarbu:

1. Oszczędności w administracji.

2. Zwiększenie dochodów przez podatki pośrednie

Nikt nie może się wykręcić od płacenia, płacą go ci którzy konsumują ale jest bardziej uciążliwy dla biedniejszych, ale proporcjonalnie bardziej obciąża bogatych.

3. Obniżenie na 3 miesiące płacy pracownikom budżetowym + redukcja zatrudnienia w strefie budżetowej.

4. Obniżenie wydatków na wojsko

!!! Efektem było prawie całkowite zrównoważenie budżetu IV 1926 -> deficyt tylko 2mln zł

5. Kolejowe cięcia budżetowe i podatków pośrednich

Koleje były fundamentem poparcia PPS, dalsze oszczędności w tym sektorze sprawiły że PPS nie mogło firmować tej koalicji. Rząd podaje się do dymisji.

Efekty polityki Zdziechowskiego - zrównoważenie w zasadzie budżetu

Wojna celna z Niemcami efekty:

Zły bilans płatniczy -> wymusił aktywną politykę handlową

Poszło o węgiel -> trzeba było zdywersyfikować miejsca eksportu

w Anglii strajki górnicze, ich eksport do Skandynawii spadł, Polska weszła na ten rynek i tam już została.

Zamach majowy 12-15 V 1926

Przewroty zawsze osłabiają pieniądz 11zł=1$

Opracowanie planu stabilizacyjnego 1927r

1. pożyczka stabilizacyjna (62mln $ i 2mln£) należy odejść od interwencjonizmu

w 80% została przeznaczona na stabilizację waluty -> podniesienie zabezpieczenia złotego (w dewizach), podniesiono pokrycie zł do 40%, podniesiono kapitał Banku Polskiego.

Zastąpienie biletów skarbowych (50% banknoty, 50% skarbowy bilon (?))

2. dewaluacja - obniżenie urzędowe wartości złotówki 8,91 za 1$ do wartości rynkowej. Dewaluacja o 42% w stos. Do parytetu z 1924

Czechowicz i Klarner dokończyli politykę Zdziechowskiego i doprowadzili do zrównoważenia kursu parytetowego(urzędowego) i rynkowego, obowiązywał do końca II RP.

Wielki kryzys

Etapy polityki wobec kryzysu

1. polityka liberalna 1929-1931/pasywna

- nieingerencja w rynek, sam się ustabilizuje

- „wolność dewizowa”

2. 1932 przejście do aktywnej polityki/antykryzysowej

Kwestie budżetowe

Nie można było wykorzystać nadwyżki z lat 26-30 bo były na giełdzie i wycofanie akcji zdołowałoby giełdę jeszcze bardziej.

Następował spadek cen -> brak popytu( pętla )

-> nadwyżka produkcji

-> złotówka jest silniejsza (parytet jest wyższy niż kurs giełdowy ok. 5-6zl za 1$)

Koniec 1932 - wytyczne rządowe polityki antykryzysowej

1. Krótkookresowe

1. Roboty publiczne - nie zwiększały produkcji tylko dawały ludziom pieniądze ( interwencja w sferę konsumpcji ) np. regulacja Wisły, sprzątanie śniegu

2. Państwo przejmowało jako wierzyciel upadające przedsiębiorstwa(aby podtrzymać produkcję)

- m.in. Huta Pokój

- ogólne regiony przemysłowe Śląska i Łodzi

3. Polityka proeksportowa - dumping, dotacje, subwencje

4. Akcja oddłużania - oddłużanie zwłaszcza kredytobiorców w bankach państwowych

1. Długo okresowe

1. Polityka wobec karteli(selektywna)

- rozwiązanie kartelu cementowego -> cena spada

- wspierano dumping niektórych karteli, by popierać eksport.

- ustawa kartelowa 28 III 1932

2. Skrócenie czasu pracy - żeby zwalniać jak najmniej ludzi

*Koncepcje:

I.Pobudzenie przedsiębiorczości prywatnej (nakręcanie koniunktury)

1. Ulgi inwestycyjne dla osób i firm prywatnych

2. Obniżenie podatków

1. Zwolnienie z opłat stemplowych

2. Zamówienia państwowe na część produkcji

3. Preferencje kredytowe

!!! Nieudane po wielkim kryzysie kapitał był osłabiony oraz obawy przed wojną

II.Etatyzm |Kwiatkowski - polityka wybitnie etatystyczna|

Cele Kwiatkowskiego

!!! Uprzemysłowienie państwa - stworzyć państwo przemysłowo rolnicze

długofalowe-zmiana struktury gospodarki

bieżące-dozbrojenie armii

-wyprowadzenie Polski z kryzysu

Realizacja

- dylematy industrializacji

czy rozproszyć uprzemysłowienie czy skoncentrować się na pewnych obszarach i dziedzinach

- 4 letni plan inwestycyjny (1936-1940) COP!!! Koncepcja 1927

(gospodarka planowa w dobrym kierunku)

Finansowanie: plan 1,65-1,8mld zł ostatecznie 2.4mld zł

Zrealizowana przed czasem

Środki

1. Budżet państwa

2. Inne instytucje publiczne

3. Kredyty krótkoterminowe

4. Pożyczki wewnętrzne i zewnętrzne

5. Fundusze celowe

Budowa COP

• 46 powiatów z woj. Kieleckiego, lubelskiego, krakowskiego, lwowskiego

• 3 rejony

A kielecki(surowcowy), B lubelski(aprowizacyjny), C sandomierski (przemysł przetwórczy)

• Chciano stworzyć bazę surowcową dla przemysłu zbrojeniowego

Huta stalowa wola-największa

Wytwórnie celulozy w Niewiadomichach(?)

Fabryki samolotów w Mielcu, armat w Stalowej Woli, broni w Sanoku, opon w Dębicy

• Plan maksymalnej samowystarczalności:

Uniezależnienie od dostaw z Górnego śląska

oddalenie od ZSRR i Niemiec

(energia z elektrownie wodnych i dostawy gazu rurociągiem)

Powstało 107tys miejsc pracy-bezrobocie w tym rejonie 400-700tys

1928 Kwiatkowski przedstawi sejmowi projekt planu 15 letniego (1939-54)

Pięć okresów 3lata(każdy skoncentrowany na jednym zagadnieniu)

1. Dalsza rozbudowa przemysłu zbrojeniowego

2. Komunikacja

3. Rozwój rolnictwa

4. Uprzemysłowienie i urbanizacja

5. Wyrównanie dysproporcji między polską A i B

Pieniądz (polityka pieniężno dewizowa)

-poczatkowo: Kwiatkowski przeciwnikiem zmian polityki(zmiany wymusiło życie)

polityka deficytowa

+

polityka liberalna

w innych państwach ograniczenia

swoboda doprowadziła do odpływu kapitału -> Mościcki nie zgadza się dewaluację złotówki

ujemny bilans handlowy -> ograniczenia dewizowe(była to konieczność)

kwiecień 1936:

1. zakaz wolnego handlu dewizami(tylko Bank Polski + wyznaczenie przez niego instytucje kredytowe)

2. zakaz handlu złotem monetarnym(?) i jego wywozu

3. obowiązek sprzedaży walut obcych BP przez eksporterów

4. zakaz przesyłania i wywożenia pieniędzy z Polski

pod koniec II RP:

-ujawnienie wszystkich kont zagranicznych i przekazanie ich do BP w zamian za równowartość w zł

- 1938 - 33% wzrost obiegu pieniądza

Skarbowość: zapewnienie równowagi budżetowej -> reforma skarbu(jesień 1935)

-ograniczenie wydatków adm.

- kilka większych przedsiębiorstw całość dochodów do Skarbu Państwa

- obniżenie minimum dochodowego zwolnionego od podatków

-finansowanie coraz większej ilości zadań ze środków pozabudżetowych

pożyczki zewnętrzne(1928 Francja 2mld franków) wewnętrzne Fundusz Obrony Narodowej (1936)-darowizny ludności, nie spożytkowano w całości

wpływy do budżetu: podatki, wpływy z monopoli, z administracji

wydatki: wojskowe!!!(40%), oświata i opieka społeczna

Etapy etatyzmu w IIRP

1. Etatyzm wojenny 1918-1921

2. Liberalizacja etatyzmu 1921-1923

3. Etatyzm pokojowy 1925-1926

4. Etatyzm wysokiej koniunktury 1926-1930

5. Etatyzm kryzysowy 1930-1935

6. Etatyzm obronno inwestycyjny 1936-1939

Dział	Udział państwa
Nafta wydobycie	0,8%
Nafta przetwórstwo	19,4%
Benzyna	8,7%
Gaz ziemny	22,8%
Sól	84,4%
Hutnictwo	70
Samochody, samoloty	100
Chemia	25
Lasy	47
Spirytus, tytoń	100

OKUPACJA

Niemcy

Polityka ludnościowa

- podporządkowana ideologii narodowej(niemieckiej)

cel: budowa państwa narodowego

- realizacja

Generalplan Ost Wysiedlenia (4 fale) Akcja AB

Koncentrowały się na obszarze ziem wcielonych

1. Wywózki (pozbawienie własności) do GG

Żydzi, właściciele ziemscy, przedsiębiorcy, chłopi (nie wywożono chłopów którzy podpisali volkslisty; tam gdzie wsie polsko-niemieckie było łatwiej bo można dać ziemię sąsiadom) ; w to miejsce zwożono Niemców

Listy prospekcyjne (?) - Niemcy wiedzą kogo wywieźć czyje mienie skonfiskować

2. Konfiskaty

1. tereny wcielone

-mienie państwowe -> przedsiębiorstwa

-całkowita konfiskata mienia żydowskiego

-9,2mln ha ziemi chłopom

2. GG

Rolnictwo - minie państwowe, duża własność ziemska, własność chłopska podporządkowana

Przemysł - mienie państwowe

Efekty:

1. Eksterminacja ludności, zginęło 22% populacji II RP

Inteligencja, mężczyźni, niepełnosprawni, -> spadek urodzin

2. Obniżenie stopy życiowej ludności

Wzrost cen (masła przed II wś. 3zł w 1944-245 zł)

Ogromne bezrobocie -> bezrobotni na przymusowe roboty do rzeszy

3. Pauperyzacja ludności

Zamykanie: administracji, szkoły, sklepów, prasy

Polityka przemysłowa

Początkowo-likwidacja przemysłu w gubernatorstwie (demontaż i wywóz sprzętu do Niemiec),plan ataku na ZSRR (decyzja o pozostawieniu GG jako zaplecza)

Podporządkowanie zakładów polityce okupacyjnej

-ograniczenie wyrobów konsumpcyjnych

-zbrojenia

-wydobycie: węgla, ropy, gazu

Etapy realizacji:

1. Odprzemysłowienie (39-41)

1941-spadek produkcji przemysłowej o 63%w stosunku do okresu przedwojennego

2. Doprzemysłowienie

Fabryki:

Zamienianie(fabryka kapeluszy -> fabryka elementów do łodzi podwodnych)

Przenoszone(z rzeszy, tam bombardowane przez aliantów)

Inwestycyjne(w określone fabryki):

-zakłady chemiczne w Oświęcimiu

-elektrownia wodna w Rożnowie(?)

-sztuczny kauczuk

3. Dekoncentracja przemysłu

4. Dekapitalizacja (1944-1945)

Def. dekapitalizacja, ekon. proces zmniejszania się wartości środków trwałych w wyniku niepokrywania bieżącego ubytku ich wartości przez inwestycje.(PWN)

Niszczenie zakładów podczas wycofywania się armii niemieckiej.

Np. zniszczenie całego przemysłu okręgu warszawskiego

Plan polityki

Sformułował go H. Goering w X 39

a)ziemie wcielone: rozwój + zwiększenie potencjału, integracja z gosp. niemiecką

b)GG odprzemysłowienie. Wywóz do Niemiec średni i duży przemysł

Rolnictwo:

1. Tereny włączone

-konfiskata własności -> łączenie i przekazywanie ich Niemcom

-działał organ niemiecki: określał zadania produkcyjne, wyznaczał wielkość i przeznaczenie zbiorów, akceptował cele ……………… pieniędzy przez chłopów. Polaxy byli poddanymi, nie mógł się rozwijać czarny rynek.

2. GG

Kontyngenty -> zboże, ziemniaki, słonina, siano, mięso, mleko, wełna

->przymusowa sprzedaż po zaniżonych cenach

Obowiązek rejestrowania wszystkich zwierząt hodowlanych

Polityka pieniężna

1. tereny wcielone

-marka

-cele -> ograniczenie możliwości konsumpcyjnych

-> przeciwdziałanie inflacji

->utrzymywanie siły nabywczej marki ->

->zakaz posiadania złota i dewiz, polityka deflacyjna, wymiana od 300 i 500zł 1m=2ł realna wartość 2m=1zł

2. GG - początkowo brak pomysłu

Potem - obowiązek depozytu bankowego-> Polacy i Żydzi

Banknoty 100 i 500zł najwyższe, zamarło życie gospodarcze więc pozwolono wymieniać

k. 1939 utworzono „Bank Emisyjny w Polsce”(podobnie żeby Polacy myśleli ze Polski)

Bank Polski wywiózł złoto dewizy rezerwy i matryce

Szefem Feliks Młynarski(Stąd też okupacyjne banknoty złotowe były popularnie nazywane "młynarkami".)

Polityka inflacyjna -> podyktowana kosztami okupacji za które Niemcy płacili złotymi by ochronić Markę. 1944 obieg pieniężny wzrósł o 2000% w stosunku do 19..

Wymiana 1:1 za przedwojennymi, straty ludności-dużo mniejsza siła nabywcza młynarków ;]

Bankowość

1. tereny wcielone

konfiskata depozytów przechowywanych w sejfach

postawienie banków polskich w stan likwidacji

- nakaz spłaty kredytów, pożyczek

-nie wypłacanie wkładów

2. GG

-konfiskata zawartości sejfów

-utrzymanie systemu bankowego

banki 1 państwowe i żydowskie - konfiskaty

2 inne - nadzór niemiecki

-podział rachunków na dwie grupy

1 przedwojenne - wpłaty tylko ze środków sprzed wojny - niemożliwe bo wojna wszystko zabrała ludziom

2 nowe

Pomysł przejęcia Banków polskich przez niemieckie - brak zgody niemieckich banków bo uznały to za niekorzystne dla siebie.

Rosja

Do lat 1941

Polityka ludnościowa

-likwidacja klasy posiadającej - inteligencji, właścicieli ziemskich, oficerów

-4 fale wywózek w głąb Rosji(370tys)

Przemysł

Nacjonalizacja fazy:

1. wielkie i średnie przedsiębiorstwa

2. uspołecznienie małych i średnich zakładów - łączenie ich w duże, zamiana na spółdzielnie(czyli koncentracja)

Rolnictwo fazy:

1. parcelacja i nacjonalizacja dużych i średnich majątków - gosp. powyżej 10-15 ha (w zależności od wielkości rodziny)

2. kolektywizacja gosp do 15 ha(które wcześniej oszczędzono)

Polit. pieniężna:

Początkowo dwuwalutowość, XII 1939 - rubel(jedynie)

Bankowość

Część banków zlikwidowano

Część przejęta została do systemu rosyjskiego np. Państwowa Kasa Oszczędnościowa

Odebranie pieniędzy z banków (do 300 rubli/zł na osobę)

SKUTKI

1. Efekt okupacji: właściciele oderwani od własności

2. stan wyjściowy pod koniec wojny - pozbawienie własności

- stosunki własnościowe ułatwiły prowadzenie nowej władzy ich polityki na ziemiach polskich

Polityk zmian strukturalnych 44-45/48

Manifest PKWN

Kwestie pozarolnicze:

Własność:

-polska zwrócona właścicielom

-niemiecka i volksdeutschów konfiskata

Majątek narodowy pod Tymczasowy Zarząd Państwowy później przywrócone

Wielkie przedsięwzięcia przemysłowe, handlowe, bankowe, transportowe + lasy

Reforma rolna

Powołanie Funduszu Ziemi - konfiskata ziemi niemieckiej i zdrajców narodu

- nacjonalizacja „gosp. obszarniczych”(powyżej 50ha centralna Polska, 100ha „w zasadzie” na ziemiach wcielonych-podział tej ziemi; bez odszkodowania ale za zaopatrzeniem)

!!! różne z II RP całe gospodarstwa uległy przejęciu(np. pałace) w II RP tylko ziemia!!!

1. Tworzono nowe gospodarstwa

- gospodarstwo wzorcowe

- rodzielone między chłopów A.mało i średniorolnych z dużymi rodzinami B. drobnych dzierżawców C. robotników rolnych

2. „minimalna opłata”

3. norma 5ha użytków rolnych średniej jakości dla średnio licznej rodziny

4. ziemia stawać ma na równi z indywidualną własnością

Zniesienie kontyngentów- na czas wojny jedynie świadczenia w naturze „zmniejszające ciężar wsi”

Cele:

Likwidacja ziemiaństwa

Przyciągnięcie chłopów do nowej władzy

Poprawa struktury agrarnej rolnictwa(zmiana procentowa gosp. drobnych(zmniejszenie))

Realizacja w przemyśle:

Dwa ogólniki we wrześniu:

PPR - cofnął je rękami Bieruta

- instrukcję wydania: o oddaniu ziemi decydować będzie miernik resortu przemysłu zanim zostanie wydany akt prawny

Spór PPR-PPS

1.PPR nacisk na upaństwowienie i przejęcie przedsiębiorstw

2.PPS:

Część przedsiębiorstw dla samorządów, związków, spółdzielni

Gosp. 4 sektorowa: samorządowy, spółdzielczy, państwowy, prywatny(nacisk na współdziałanie)

Upaństwowienie zakładów o szczególnym znaczeniu dla państwa(obronność)

3.O parcelację na ziemiach zachodnich

POCZĄTKI

a)Rząd Tymczasowy - Ministerstwo Przemysłu Hilary Minc

Ułatwione zadanie, na wsi nie musi zbierać własności tylko przejmują co Niemcy zabrali.(?)

Zabezpieczenie i uruchomienie zakładów - komitety fabryczne(rady zakładowe)-wyłaniane z załogi, duża rola, późnie czynnik doradczy wobec dyrektorów zakładów

b)misja ekonomiczna ZSRR - przy ministerstwie przemysłu (II-VII 1945)

zbierała materiały, formułowała zalecenia, model zarządzania zbliżony do sowieckiego

c)2 III 1945 dwa dekrety

1 o majątkach porzuconych

Własność państwa niemieckiego, osób narodowości niemieckiej, polaków zbiegłych do nieprzyjaciela. Nie podlega zwrotowi

i opuszczonych

Właściciele stracili własność w wyniku działań wojennych lub postępowania okupanta. Zwrot w trybie sądowym. Władze mogły nieść zastrzeżenie że własność ma szczególne znaczenie i wiązało to sąd.

!!!nie są to zmiany w stosunku własności -> kwestie zarządzania majątkiem bez właściciela!!!

2 o powołaniu Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego(formalnie min skarbu/ praktycznie min przemysłu)

nacjonalizacja

!!! kompromis PPS-PPR: ustawa KRN o nacjonalizacji (3 I 1946)!!!

Sankcjonował tylko ot co już robiono

Do wykonania powołano Główną Komisję do Spraw Upaństwowienie Przedsiębiorstw

Przejęcie bez odszkodowania przedsiębiorstwa:1 Rzeszy, 2 WMGdańsk, 3 obywateli(z wyj. Polaków), 4 spółek niemieckich gdańskich i osób zbiegłych do nieprzyjaciela

Nacjonalizacja 17 gałęzi + komunikacja i telekomunikacja:

1. kopalnie

2. przemysłu naftowego, gazu ziemnego

3. włókienniczego

4. poligraficznego

5. energetycznego

6. gazowniczy

7. zbrojeniowy

8. wodociągi

9. koksownie

10. huty żelaza

11. gorzelnie, fabryki wódek

12. browary drożdży

13. młyny

14. …….

15. …….

16. …….

17. …….

Pozostałe gałęzie - nacjonalizacja zakładów zdolnych zatrudniać powyżej 50 robotników na zmianie

Pozostałe chwałą RM - nacjonalizować można było każde przedsiębiorstwo jeśli miało wyłączność na produkcję danego towaru (np. w ten sposób przejęto przemysł grabarski)

Wyjątki

1. na wniosek wojewody min przemysłu i zakłady do 150 zatrudnionych

- duża rola w zatrudnieniu na rynku

- rozdział w odbudowie województwa

- produkty na eksport

b) przedsiębiorstwa budowlane i instalatorskie(?)

c) zakłady należące do związków komunalnych, samorządów, spółdzielni

d) nowo zakładane przedsiębiorstwa prywatne

!!!podsumowanie - do końca 1948 upaństwowiono 5870 przedsiębiorstw (2951 poniemieckich)!!!

Odszkodowania:

1. dla obywateli w formie papierów wartościowych(Niemcy ich nie dostali)

2. dla obcego kapitału 575mln $ wg kursu z 1947

Przemysł terenowy

Powstał w wyniku przejścia pod przymusowy zarząd państwowy dużej części małych przedsiębiorstw w II połowie 1948

Reforma rolna

Dekret PKWN 44-46

1. o przeprowadzeniu reformy rolnej 6 IX 1944

a) reformie podlegają majątki

50ha pow. realnej

100ha pow. ogólnej

wszystkie własnoście ziemskie, Niemców, kolaborantów, wymigujących się od wojska

b)uchylenie ustawy o reformie z 1925

2. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze ziem odzyskanych i wolnego miasta gdańska ( 6 IX 1946 )

- utworzono Państwowy Fundusz Ziemi(podległy resortowi rolnictwa reform rolnych)

- nowelizacja dekretu I 1945 - XI 1945

Udziały dla wywłaszczonych właścicieli -> przeciętnie 3 h

Poza obszarem na którym mieli majątek, w praktyce rzadkość,, dla chłopów odpłatnie (10% od razu, małorolni 10 lat, bezrolni 20 lat spłata)

Spór PPS-PPR o parcelację ziem zachodnich vs. SL

PPS-PPR brutalnie, rewolucyjnie, maksymalny obszar gosp. 20ha

SL - w majestacie prawa, zostawić bez podziału majątki do 100ha

(Na czele resortu rolnictwa krewny Wincentego - Andrzej Witos)

Parcelacja(łącznie 9mln ha)

Woj. wschodnie nie spełniały wymagań dekretu więc bez większych zmian

Woj. zachodnie i północne - pozostało 3mln ha, tworzenie gospodarstw państwowych np. Państwowe nieruchomości ziemskie, Państwowe Zakłady Hodowli Zwierząt, podstawa dla PGRów.

Efekty !!! wniosek zachowanie własności indywidualnej ale ograniczonej do gospodarstw chłopskich!!!

a)łącznie rozparcelowano 6,1mln ha na 1,1mln rodzin

ziemie wchodzące w skład Polski przed 39-347tys gosp. powstało/5,4ha średnia wielkość

ziemie północne i zachodnie 467tys gosp. powstało/7,9ha średnia wielkość

b)zmiana struktury agrarnej gosp. chłopskiej (38-49)

-zmniejszenie liczby małych(do 5 ha) dużych(20-50ha)

-zwiększenie średnich (5-20ha)

c)likwidacja ziemiaństwa jako warstwy społecznej

d) 1950 ustawa o dobrach martwej ręki - wywłaszczenie dóbr kościelnych

e) upaństwowienie 85% lasów (3,mln ha)

Struktura własnościowa handlu (sieć placówek)

1. Handel hurtowy w %

Sektor	1946	1948	1950
Prywatny	80	62	-
Spółdzielczy	8	7	100
Państwowy	12	31	100

2. Handel detaliczny w %

Sektor	1946	1948	1950
Prywatny	89	81,5	42,8
Spółdzielczy	10	17	47,2
Państwowy	1	1,5	10

Prywatny sektor pozarolniczy w fazie likwidacji

	1946	1947	1948	1949	1950	1951	1952	1953
Przemysł zakłady zatrudnienie	13266 137000	- -	12240 105942	- -	- -	- -	- -	4351 11984
Rzemiosło zakłady zatrudnienie	- -	138613 312907	156851 316514	- -	- -	- -	- -	8216 123865
Handel zakłady	156860	131218	111624	69824	-	-	-	16544

Gospodarka wielosektorowa-ustawa o nacjonalizacji I 1946

Sektory i jaki udział w produkcji(i zatrudnienie) 1946/47

1. prywatny 10,4% (23%)

90% ziemi, drobny przemysł i rzemiosło, usługi, handel

2. państwowy 86,2% (70,6%%)

przemysł wielki i średni, komunikacja, hutnictwo, żegluga……………

3. spółdzielczy 3,4% (4,7%)

rolniczo - handlowe, spożywcze, mieszkaniowe, transportowe

4. samorządowy - (1,7%)

własność gminna, miejska - wodociągi, kanalizacja, komunikacja

!!! Różnica z II RP - brak wolnorynkowego charakteru!!!

ETAPY POLITYKI GOSPODARCZEJ PRL

I cykl 1948-1957

Faza ożywienia inwestycyjnego 1948-1953

Faza recesji inwestycyjnej 1954-1957

II cykl 1958-1964

Faza ożywienia inwestycyjnego 1958-1962

Faza recesji inwestycyjnej 1963-1964

III cykl 1965-1971

Faza ożywienia inwestycyjnego 1965-1969

Faza recesji inwestycyjnej 1970-1971

IV cykl 1972-1982

Faza ożywienia inwestycyjnego 1972-1978

Faza recesji inwestycyjnej 1979-1982

V cykl 1983-1989

Faza ożywienia inwestycyjnego 1983-1988

Faza recesji inwestycyjnej 1989

Wykonanie planów wieloletnich wg niektórych wskaźników syntetycznych w latach 1950 -1980, różnica między planem a wykonaniem

Plan	Dochód narodowy	Produkcja przemysłowa	Produkcja rolna	Płaca realna
1950-55	-38,8	+13,4	-37	-42
1956-60	-8,3	+10,4	-3,5	-039
1967-65	-5,4	+0,5	-707	-15
1966-70	0	+5,5	-7,5	-2
1971-75	+20	+14	-1,6	+21,9
1976-80	-32	-28	-18,1	-18

Ożywienie inwestycyjne - w szybszym tempie rosną wydatki inwestycyjne niż dochody.

Cykle:

1. podstawa periodyzacji

-poszczególne plany

-cykle inwestycyjne

-zmiany polityczne

2. cychy cykli

-wynik polit. gosp.

-„gosp. ………….”

-znaczenie dłuższe niż gosp. rynkowej

3. przebieg cykli

ekspansja inwestycyjna ->trudności w zaopatrzeniu ->napięcia społ.(obalenie ekipy) -> polityka pokonsumpcyjna(odejście od poprzedniej, chwilowa poprawa) -> ekspansja inwestycyjna

Cykle a plany

Początek fazy cyklu +/- na połowę planu. W połowie planu następowało pogorszenie i dokonywano korekt.

Wnioski ze wszystkich planów.

a)Pierwszy i ostatni - zrealizowane ! nie były to plany centralne planowane, w ostatnim były widełki.

b)

Dochód narodowy	Raz na równi z planem (61-65) 0% Raz wykonano plan (71-75) +20%
Płaca realna	Raz wykonano plan (71-75) +21,9%
Produkcja rolna	Nigdy -> najbliżej było 71-75 - 1,6%
Przemysł	Największy nacisk: plany przekraczane (prócz 76-80, -28%), to źle, bo dysproporcja

c)Dochód narodowy wzrósł mimo niewykonywania planów (4lata recesji 79-82 = dochód niższy niż rok wcześniej)

d)Główne ożywienie dział przemysł, środki produkcji

inwestycje A

29lat ożywienia inwestycyjnego

13lat recesji

e)Industrializacja dogmatem socjalizmu

Przebieg cykli

1. I cykl 1948-1957

1. ożywienie (1948-1953)

Monopolizacja władzy + element opozycji i PPS, Bierut odsuwa Gomułkę za odchylenia prawicowo nacjonalistyczne(nie podobała mu się polityka ZSRR)

W gosp. Bierut uważał:

-należy inwestować korzystając z doświadczeń ZSRR

-należy wzmocnić centralizm w gospodarce

Hilary Minc - wytyczne dla industrializacji

Ustawa o planie sześcioletnim 21 VII 1950:

-nacisk na przemysł ciężki

-podnoszenie założeń (2 razy)

-założenia: produkcja przemysłowa 158%; rolnictwo 50%; dochód narodowy112%

2. recesja (1954-57)

Brak dóbr konsumpcyjnych, śmierć Stalina, zaniedbanie rolnictwa, Poznański czerwiec

Korekty 1 przyspieszenie rozwoju rolnictwa

2 zwiększenie importu dla przemysłu lekkiego

3 inwestowanie …………………………..

Tzw. „drugi etap industrializacji”

2. II cykl 1958-1964

1. ożywienie 1958 - 1962kolejne przyspieszenie inwestycyjne

założenia planu 61-65 ostrożniejsze; produkcja przemysłowa 50%; dochód narodowy 41%; rolnictwo 22,2%

2. recesja 1963-64

1963 - korekta założeń (bo: napięcia rynkowe, spadek inwestycji, niedoinwestowanie w rolnictwie):

skreślenie inwestycji

przesuniecie środków do działów produkcji żywności

3. III cykl 1965 - 1971

1. ożywienie - 1965-1969

Ustalenia IV zjazd PZPR + korekty Komisji Planów(?) Stefan Jędrychowski zaakceptowany przez sejm. Założenia dochód narodowy 34%;rolnictwo17%;płaca realna10%,produkcja przemysłowa44% + rozbudowa bazy surowcowej, podniesienie udziału maszyn w eksporcie, ograniczenia importu zbóż i pasz

2. recesja 1970-1971

dysproporcje i brak równowagi

XII1970krwawa pacyfikacja strajków wybrzeża

Gierek dochodzi od władzy

4. IV cykl (1972 - 1982)

1. ożywienie 1972-1978 nowa władza odcina się od Gomułki, nowe strategie:

wskaźniki dochód narodowy 39%; rolnictwo 20%; płaca 18%; produkcja przemysłowa 50%; 2plany

trzeba budować akceptację społ. Dla władzy

nacisk z Moskwy na wykorzystanie odprężenia(?)

podstawa inwestycji - kredyty zagraniczne

1971-73 dobre wyniki (koniunktura międzynarodowa); korekta wzwyż inwestycji 1,5mld ->1,9mld zł

2. recesja 1979-1982

Brak równowagi rynkowej. Dyskryminacyjny rozwój gałęzi. Materiałochłonność, energochłonność, transportochłonność produkcji, fatalnie w rolnictwie

Załamanie gospodarki- zatrzymanie nawet niemalże zakończonych inwestycji

Powstanie solidarności, krok od inwazji ZSRR XII stan wojenny

5. V cykl 1983-1989

1. Ożywienie 1983-88

Ledwo w 1988 osiągnięto poziomdochodu narodowego z 1978, w przeliczeniu na 1 mieszkańca był i tak niższy

Widełki w planie 83-85 -> istniały Rady Konsultacyjne -> plan wykonano

2. Recesja 1989 - koniec rządów Jaruzelskiego

Polityka odbudowy

1. Koncepcje

1. PPR - rozwój przemysłu, uzależnienie od ZSRR

2. PSL - agraryzm, Polska rolniczo przemysłowa, przemysł przetwórczy

3. PPS - inwestycje w przemyśle górniczym i hutniczym; harmonizacja inwestycji Polit. prokonsumpcyjną

2. Założenia

1. Rekonstrukcja gosp. połączona z odbudową, odubodowa szła w parze z nacjonalizacją i przekształceniem gosp.

2. Priorytet polit. odbudowy: infrastruktura-transport, głównie sieci kolejowe

3. Odbudowa obiektów których stopień zniszczenia nie przekroczył 80%(nie jest kapitałochłonne)

4. Integracja ziem odzyskanych z resztą państwa, zasiedlenie tych ziem, likwidacja przeludnienia agrarnego

3. Efekty !plan wykonany!

1. wzrost płac 2. wzrost dochodów rolniczych 3 likwidacja bezrobocia w miastach

Dyskusja Cupowska 1948

CUP-Centralny Urząd Planowania =>krytyka Hilarego Minca (PPR)(za posługiwanie się metodami burżuazyjnymi, metody z ZSRR, propozycja czystek)

pretekst dyskusji: metody planowania(by osłabić PPS)

cel polityczny(istota dyskusji): krytyka koncepcji polityki PPS

PPR chce odejścia od koncepcji trójsektorowej na rzecz sektora państwowego poprzez:

-nacjonalizację

-podporządkowanie spółdzielczości(koniec autonomii)

-bitwa o handel

Polityka Rolna la 1950-1980

1. kolektywizacja 1949-1955 utworzenie Państwowych Ośrodków Maszynowych (uzależnienie spółdzielni od państwa, od usług mechanicznych)

nie przyniósł wielkich efektów do końca 1955(jedynie 10 lub 19%(?)produkcji rolniczej) 9076 spółdzielni 9% powierzchni upraw rolnych w kraju; 6185 PGRów 12 pow.

2. 1956-58 zmniejszenie liczby spółdzielni (k 1956 tylko 16% stanu z 1955)

pośrednie formy wspólnego gospodarowania = koła rolnicze

-ograniczenie obowiązkowych dostaw płodów rolnych

-zmniejszenie obciążeń fiskalnych

-zwiększenie cen skupu

-wzrost kredytów

Dynamika rozwoju spółdzielni produkcyjnych

Rok	% ogółu użytków rolnych	Liczba członków	Liczba spółdzielni
1949	-	-	249
1950	0,8	23 300	2 199
1953	6,7	158 500	7 772
1955	9,2	205 200	9 076
1956	10,1	220 000	10 452

3. 1959-70 wahania wielkości produkcji, problemy w rolnictwie

przyczyny: susze, nieurodzaje ; rozdrobnienie gosp. ; nadmierne podatki

konsekwencje:

-załamanie procesu rozdrobnienia gosp. w 1970 udział gosp. indywidualnych 87%=>83% , grunty PGR 12%=>15%

-złe gosp. w PGR-ach (14% udziału w produkcji)

-nierównowaga na rynku żywności(spadek pogłowia = problemy z mięsem; problem zbożowy-spada poziom produkcji, koniczności portu z USA, ZSRR, Francji=> niekorzystny bilans handlowy=> ograniczenia w imporcie)

4. później - stopniowe zmniejszanie gosp. indywidualnych (do 75%), zniesienie 1.1.1972 obowiązkowych dostaw produktów rolnych, wzrost produkcji rolnej(wynika ze zwiększonych nakładów

Strategie polityki gosp. 1950-1955 plan sześcioletni

1. założenia

a)1948-nastawienie huraoptymistyczny, wzrost dochodu narodowego 70-80%; produkcji przemysłowej 158%

b)ustawa o planie 21.VII 1950 produkcja przemysłowa 158%; rolnictwo50%; dochód narodowy 112%

2. ogólne działania

a)przemysł - koncepcje wzrostu „forsowna industrializacja” | szczególne znaczenie (1958 koniec wojny w Korei) przemysł zbrojeniowy|

b)rolnictwo

-kolektywizacja - socjalizowanie nie upaństwowienie

-pozostałe ziemie - Państwowe Ośrodki Maszyn, PGR-y

- perturbacje w rolnictwie => kontyngenty dla chłopów(mimo wcześniejszego odżegnywania się od tego)l preferencje spółdzielni i PGR-ów(tylko one dostęp do POM)

3. zadanie - budowa socjalizmu!!!

Zmiany polityczne i gospodarcze po 1956 r

Gomułka zastanawiał się jak tu coś zmienić żeby nic nie zmieniać !!! (? :))

2 kierunki zmian:

Zmiany systemu ekonomicznego:

-decentralizacja gosp. PKPG=> Komisja Planowania przy RM w praktyce niewiele się zmieniło(zmiana nazwy)

-decentralizacja zarządzania przedsiębiorstw: zjednoczenie zamiast centralnych zarządów; 1958 ustawa o ustanowieniu samorządu; powołanie samorządu pracowniczego i przyznanie pewnych kompetencji

Korekta polit. gospodarczej 1956-58

Konferencja samorządu(3 człony)

Partyjny, związek zawodowy, dyrekcja (przedstawiciele)=> 1:2nadal przedsiębiorstwa podporządkowane państwu

Próby reform systemu 1956-58

1. Powołanie Rady Ekonomicznej przy RM (1957) z Czesławem Bobrowskim na czele; przygotowywała reformę gosp. zapowiadaną przez rząd

2. W istocie brak zmian => Gomułka powrócił szybko do industrializacji bo:

-postawa ZSRR (krwawo na Węgrzech)

-postawa Gomułki

Scentralizowany system bankowy

Drugi etap industrializacji 1958 (polityka selektywnego wzrostu 1968)

1. przyczyny 1968-70: załamanie wzrostu produkcji; spadek dochodów; zwiększenie cen

2. istota: nacisk na niektóre gałęzie(selekcja pod kątem)

1. te niektóre mają szansę na rynkach pierwszego obszaru płatniczego

2. specjalizacja w ramach RWPG

3. gałęzie których unowocześnienie wpłynie na modernizację całej gosp. Pojawia się przemysł elektrotechniczny

3. nowy system bodźców w przemyśle

- zarobki powiązane z wydajnością pracy i obniżki kosztów utrzymania

-bardzo złe przyjęcie bo brak jednolitych reguł

-podwyżka cen przed świętami 1970

=> kryzys i załamanie polit. selektywnego wzrostu

Polityka dynamicznego i harmonijnego wzrostu 1970-75

1. Założenia - nigdy do końca nie zdefiniowana i ciągle ewoluująca

a)przejście od rewolucji przemysłowej do rewolucji naukowo-technicznej

b)odejście do polityki selektywnego wzrostu

c)inwestycje + akcja kredytowa (1973 wzrost inwestycji o ¼ w stos do planu)

2. Efekty - kryzys gosp. + ogromne zadłużenie

Manewr gospodarczy 1976

1. Przyczyny:

-wystąpienia robotnicze w VI 1976(Ursus, Radom)

-problemy gosp.

-nasilenie się działań opozycji (KOR, związki zawodowe)

2. 1976- manewr gospodarczy

korekta polityki ekonomicznej, Gierek na plenum KC PZPR XII 196, założenia

1 zwiększenie produkcji art. rolnych

2 preferencje inwestycyjne dla rolników

3 preferencje dal przemysłu konsumpcyjnego

4 uzyskanie dodatniego bilansu handlowego

5 zmniejszenie akumulacji dochodu narodowego(nie zrealizowano; nie znalazł osbicia w planie 1976-198)

Próby reform gospodarki w latach 80

Etap I

1. Przyczyna : protesty społeczne i wzmocnienie działań opozycji

1980 utworzenie Komisji ds. Reformy Gospodarczej(miał stworzyć plan; powołanie BPKCPZPR+ rezydium RM=> charakter partyjno rządowy

2. „Kierunki reformy gospodarczej” zjazd PZPR 1981

cele:

!!! stworzenie socjalizmu rynkowego

szczegółowe:

-pluralizm i równość form własności

-oddzielenie parti od zarządzania gosp.

-oparcie mechanizmów funkcjonowania gosp. na ustawach(dwie fundamentalne: o przedsiębiorstwach państwowych, o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego)

3. Przedsiębiorstwo samofinansujące, samodzielne, samorządowe(3xS)

państwo rezygnuje z dotacji dla przedsiębiorstw, pierwszy raz w socjalizmie zrozumienie że przedsiębiorstwo może splajtować

4rodzaje cen:

regulowane - ustalają przedsiębiorstwa wg zasad Państwowej Komisji Cen

umowne - w obrocie między jednostkami gosp na towary i usługi. Ustala dostawca i odbiorca (centrale handlowe i centrale zbytu)

urzędowe - ustalane przez PKC, na art. spożywcze etc.

wolne - ustala sprzedawca jeśli nie są objęte innymi regulacjami

4. Stan wojenny. Starcia między betonem a reformatorami

5. Odwrót od reformy: pozytywne efekty planu 83-85 wykorzystane przeciw reformie

Etap II

X 1987 rząd Messnera + wicepremier Zdzisław Sadowski i min gosp.

Negocjacje ze związkiem o rekompensatach płac (1800 vs. 6000)

Założenia:

-likwidacja prawnych ograniczeń rozwoju różnych form przedsiębiorczości

-urealnienie cen

-urynkowienie dostępu do środków produkcji(likwidacja rozdzielnictwa)

-przezwyciężenie tendencji do wtrącania się adm. W sprawy przedsiębiorstwa

Realizacja oznaczała podwyżkę cen => 29.XI 1987 referendum żeby nie było strajków

2 pytania :

1Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia gospodarki, zmierzającego do wyraźnego poprawienia warunków życia, wiedząc, że wymaga to przejścia przez trudny dwu-trzyletni okres szybkich zmian?

2Czy opowiadasz się za polskim modelem głębokiej demokratyzacji życia politycznego, której celem jest umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem?

Wzięło udział 67,3% uprawnionych i była to najniższa frekwencja w historii PRL. Na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 66,04% głosujących, a na drugie - 69,03%.

Ustawa o referendum wprowadzała wymóg uzyskania ponad 50%, ale nie spośród głosujących, tylko ze wszystkich osób uprawnionych do głosowania. Powyższe wyniki należy zatem odnieść do ogółu uprawnionych i po takim przeliczeniu okazało się, że na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 44,28% uprawnionych, a na drugie - 46,29%. Oznacza to, że referendum nie było wiążące.

1988 X plenum KCPZPR i decyzja Jaruzelskiego => otwarcie drogi do okrągłego stolu

Ustalenia okrągłego stołu(nowy ład ekonomiczny)

1 Rozwój samorządności i partycypacji pracowniczej

Przekształcenie przedsiębiorstw socjalistycznych w spółki pracownicze

Starcia o powoływanie dyrektorów przedsiębiorstw(organ założycielski w przedsiębiorstwach o podstawowym znaczeniu z listy stworzonej przez RM; rada pracownicza w innych; obie strony mogą odwołać się od decyzji do sądu)

2 Swobodne kształtowanie się struktury własnościowej

3 rozwój stosunków rynkowych o konkurencji

4 likwidacja pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego

5 jednolita polityka finansowa wobec przedsiębiorstw

6 selekcja kadr kierowniczych pod kontem skuteczności(?)

w każdej kwestii dyskusja między rządem a opozycją;

!!!miał powstać system samorządowej gospodarki rynkowej!!!

Rządy M. Rakowskiego IX 1988- IX 1989

1988 - sformułowany został gabinet

okrągły stół (6 II - 5 IV 1989) => nie wszystkie przestrzegane (ceny urzędowe na mleko; utrzymano ceny minimalne skup żywca mleko, żyto, pszenica)

wybory do sejmu 4 VI 1989

18 VI

program gospodarczy na lata 1989092 przyjęty przez RM 30. VI

1 wewnętrzna równowaga gospodarcza

2 ograniczenie deficytu

3 eliminacja cen rządowych

4 zmiany struktury własnościowej

5 wytworzenie giełdy kapitałowej

10 VII Sejm i Senat Jaruzelskiego na prezydenta

uwolnienie cen + likwidacja kartek 1 VIII 1989!!!

11.IX.1989 ostatnie posiedzenie rządu Rakowskiego (od sierpnia bez premiera)

---