POJĘCIE, GENEZA I ROZWÓJ MARKETINGU

Marketing - jedna z dziedzin nauk o zarządzaniu, jest określoną koncepcją (filozofią) traktowania problemów i zjawisk rynkowych. Jest to jedna z najbardziej rozwiniętych koncepcji zarządzania przedsiębiorstwem.

Funkcje marketingu:

• Analiza otoczenia i badania marketingowe - monitoring zewnętrznych czynników warunkujących sukces i niepowodzenia, takie jak: stan rynku i konkurencji, zbieranie informacji decydujących o sposobie marketingowych działań.

• Analiza konsumentów - badanie i ocena właściwości (cech) konsumentów, ich potrzeb i procesów zakupu.

• Planowanie produktu (produktów, usług i idei) - rozwój (projektowanie i utrzymywanie) produktów, ich pozycji, marki, opakowania i wycofanie starych produktów.

• Planowanie dystrybucji - ustanowienie relacji między kanałami dystrybucji, fizyczną dystrybucją, zarządzaniem, alokacją towarów, hurtem, detalem.

• Planowanie promocji - właściwe połączenie takich instrumentów jak: reklama, publicyty, sprzedaż osobista i promocja sprzedaży, obejmuje także public relation i inne formy komunikacji

• Planowanie cen - ceny, ich struktura i poziom, techniki tworzenia cen, warunki zakupu, regulowanie cen i ujęcie cen jako aktywnych ..

• Społeczna odpowiedzialność - obowiazek oferowania bezpiecznych estetycznych, etycznych i uzytecznych towarów, usług, ideii (np. ekologiczne opakowania)

• Marketingowe zarządzanie - planowanie ,wykonanie i kontrola programu marketingowego , ocena ryzyka i potencjalnego zysku

Istotą filozofii marketingu jest stworzenie dla klienta określonego zespołu użyteczności (korzyści wartości) w postaci: *użyteczność formy, *użyteczność miejsca, *czasu, *posiadania.

Proces tworzenia użyteczności:

STADIUM 1: Produkcja dóbr, Użyteczność formy

STADIUM 2: Pośrednictwo, użyteczność czasu i miejsca

Celem marketingu jest poznawanie przyszłej struktury popytu na określone produkty i usługi, oraz zaspokajanie tego popytu poprzez kreowanie podaży, poprzez przekazywanie informacji nabywcom, poprzez dostarczenie wytwarzanych dóbr w odpowiednim czasie i miejscu, a także ich zrealizowanie (sprzedaż) po odpowiedniej cenie.

Sam proces marketingu zaczyna się na rynku i na rynku się kończy.

- 1 kolejność marketing konsumpcyjny

- 2 kolejność marketing inwestycyjny

- 3 kolejność marketing non profit, marketing polityczny, marketing służby zdrowia

- 4 kolejność marketing usługowy.

Marketing (wg Kotlera) - jest procesem społecznym i zarządczym dzięki któremu konkretne osoby i grupy otrzymują to czego potrzebują i pragną osiągnąć poprzez tworzenie, oferowanie i wymianę posiadających wartość - produktów.

3 podstawowe sposoby zachowania na rynku - orientacje przedsiębiorstwa:

1. Orientacja produkcyjna - występuje, gdy na rynku występują problemy popytowe. Popyt jest wyższy od podaży. Jest to tzw. Rynek sprzedawcy. Przedsiębiorstwo ma problemy po stronie podaży, problemy wynikają z brakiem odpowiedniej liczby materiałów na wykonanie innych przedmiotów. Występuje jako kierunek działań przedsiębiorstwa, a nie jako punkt wyjścia w podejmowanych działaniach przedsiębiorstwa.

2. O. Dystrybucyjna (sprzedażowa) - pojawia się, gdy stopniowo ogranicza się problem podaży produktów, a zaczynają narastać ograniczenia po stronie popytu. przesuwają się problemy ze strefy produkcji do strefy sprzedaży. Przedsiębiorstwa wpływają na wielkość sprzedaży. Przedsiębiorstwo zaczyna stosować zakres instrumentów, aby wpływać na rynek: działania reklamowe, dodatkowe usługi. Instrumenty marketingowe są regulowane indywidualnie. Przybliża przedsiębiorstwo do orientacji marketingowej.

3. O. Marketingowa (rynkowa) - stosowanie 2-óch faz działania firmy na rynku (wzajemnie się uzupełniających, druga nie może istnieć bez pierwszej).

1. zgromadzenie informacji, sporządzanie i przygotowanie pożądanego zbioru instrumentów i działań

2. polega na uruchomieniu tych instrumentów i działań na rynku.

Fazy postępowania na rynku:

Punkt wyjścia	Przygotowanie instrumentów i działań	Uruchamianie instrumentów i działań	Sposób działania
Rynek	MARKETING Badanie Instrumenty Marketingowe. I działania marketingowe.		Rynek

1 FAZA 2 FAZA

KRYTERIA	ORIENTACJA RYNKOWA	OREINTACJA DYSTRYBUCYJNA	ORIENTACJA PRODUKCYJNA
Podmiot (przedmiot) jak punkt wyjścia działań	konsument	produkt	Produkt
Proces (zjawisko) jak punkt wyjścia działań	rynek	produkcja	Produkcja
Zakres badań	szeroki	wąski	(bardzo) wąski
Zakres instrumentów i działań	szeroki	szeroki	Wąski
Sposób sterowania instrumentów i działań	zintegrowany	Nie zintegrowany	Nie zintegrowany
Podstawowy przedmiot uwagi	rynek	sprzedaż	Produkcja

Podstawowe cechy różnych orientacji działań

EWOLUCJA POGLĄDÓW NA ROLE MARKETINGU w przedsiębiorstwie

Wg Ph. Koltlera.

P - produkcja

M - marketing

F - finanse

PS - personel

[ rysunek D i E pole szare = klient]

A - Marketing jedną z wielu funkcji

B - Marketing jest funkcją ważniejszą od pozostałych

C - Marketing jest traktowany jak główna funkcja, jej są podporządkowane inne działania

D - Klient jest główną funkcją kontrolną. Marketing jest równą funkcją

E - Klient jest funkcją kontrolną i integruje poprzez marketing inne funkcje.

Otoczenie przedsiębiorstwa i pojęcie koncepcji marketing-mix (4P).

1. Otoczenie przedsiębiorstwa: - jest zmienną,

-jest sumą stale zmieniających się czynników i procesów z którymi wchodzi to przedsiębiorstwo w określone interakcje.

-Otoczenie przedsiębiorstwa stanowi siłę zewnętrzną wobec działań marketingowych.

-tworzy dla przedsiębiorstwa: zagrożenia ale stwarza także szanse dla jego działań.

Przedsiębiorstwo w otoczeniu:

Bliższe i dalsze otoczenie przedsiębiorstwa:

Makro-otoczenie - składa się z czynników w szerszym zasięgu oddziaływania. Determinuje w podobny sposób działanie wszelkich podmiotów gospodarczych. Uwarunkowania, czynniki niezależne od przedsiębiorstwa, musi ono się dostosować.

Makro-otoczenie - czynniki:

1. Demograficzne (struktura wiekowa, płci, tempo przyrostu, gęstość zaludnienia,..)

2. Ekonomiczne (tempo przyrostu dochodu narodowego, podział dochodu narodowego, tempo rozwoju gospodarczego, poziom rozwoju gospodarczego, problem dostępności kredytu,..)

3. Polityczne i prawne (stałość polityczna kraju, uregulowania prawne, stabilność prawa, problem ingerencji państwa w gosp., ..)

4. Społeczno - kulturowa (poziom wykształcenia, tradycje, zróżnicowanie kulturowe, normy etyczne i moralne, ..)

5. Techniczne (tempo zmian technicznych, technologii, chłonność społeczeństwa na nowe produkty/innowacje)

6. Przyrodnicze (warunki ekologiczne, występowanie/brak surowców, koszt energii, stan środowiska naturalnego, klimat, ..)

Mikro-otoczenie - podmioty:

1. firmy konkurencyjne/konkurenci

2. Dostawcy

3. Pośrednicy (podmioty tworzące łańcuch dystrybucyjny)

4. Klienci

Marketing-mix obejmuje zbiór środków (zintegrowanych instrumentów), którymi

przedsiębiorstwo może równocześnie oddziaływać na rynek docelowy. Może podejmować określone decyzje.

Rys. 1. cztery „P”

Produkt (produkt) Miejsce (place)

Różnorodność produktów kanały dystrybucji

Jakość pokrycie

Styl asortyment

Cechy miejsca

Nazwa marki zapasy

Opakowanie transport

Rozmiar

Obsługa

Gwarancje

zwroty

Cena (price) Promocja (promotion)

Cena katalogowa promocja sprzedaży

Rabaty reklama

Upusty personel działu sprzedaży

Okres płatności public relations

Warunki kredytu marketing bezpośredni

4C - ze strony klienta.

Cztery „P” Cztery „C”

Produkt (product) Wartość dla nabywcy (customer value)

Cena (price) Koszt poniesiony przez nabywcę (cost to the customer)

Miejsce (place) Wygoda, dogodność (convenience)

Promocja (promotion) Komunikowanie (communictaion)

Piąte „P” - obsługa klienta. Powstało wraz z rozwojem orientacji marketingu. 7P -dodano procesy, ludzi.

Rys. 2. Rozszerzony marketing-mix.

Rynek obejmuje stosunki wymienne zwykle znajdujące swój wyraz w transakcjach kupna -sprzedaży, zachodzą te stosunki pomiędzy dostawcami i nabywcami, a ich decyzje kształtuje podaż i popyt oraz ich wzajemne relacje.

Rynki:

• Z punktu widzenia terytorialnego / przestrzennego:

- rynek lokalny

- rynek regionalny

- rynek krajowy

- rynek zagraniczny

- rynek międzynarodowy

- rynek światowy / globalny

• Podmiot obrotu

- rynek dóbr konsumpcyjnych

- rynek dóbr nie-konsumpcyjnych / przemysłowych / industrialnych

• Ze względu na branże / podział branżowy

- rynek usług turystycznych

- rynek odzieżowy

- rynek soków i napojów owocowych

• Według ogniwa kanału rynku

- rynek zbytu - skupu

- rynek hurtowy lub detaliczny

RÓŻNICA

ODBIORCÓW:

Konsumpcyjne Dobra przemysłowe

-odbiorcami są indywidualni -odbiorcami są inne

Konsumenci, gosp. Domowe, przedsiębiorstwa, które dokonują

Bądź zbiorowi konsumenci. Zakupu na cele produkcyjne.

RÓŻNICA -

STOPIEŃ ANONIMOWOŚCI

ODBIORCÓW NA RYNKU:

Konsumpcyjne D. Przemysłowe:

-bardzo wysoki -nie są anonimowi, jest ich niewielu.

MOTYWY ZAKUPU:

Konsumpcyjne: D. Przemysłowe:

-przeważają przesłanki -przeważają - w trakcie zakupu -

Subiektywne (poza ekonomiczne) przesłanki ekonomiczne, techniczne, technologiczne.

Podmioty rynku (podejm. Zakupu) :

1. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą (przedsiębiorstwa - występują w podwójnej roki: Kupującymi są również sprzedający.

2. Gospodarstwa domowe i indywidualni konsumenci

3. Instytucje i organizacje non-profit (organizacje społeczne, instytucje budżetowe) - dokonują zakupów różnych dóbr w celu prowadzenia własnej działalności.

Podstawowym elementem powodzenia i sukcesu na rynku jest odpowiednia

SEGMENTACJA TEGO RYNKU.

Segmentacja - jest to podział rynku według określonych kryteriów na jednorodne grupy nabywców (tzw. Segmenty), które wyznaczają dla przedsiębiorstwa obszar działania i stanowią punkt odniesienia przy formułowaniu strategii marketingowej.

Segment rynku - homogeniczną (jednorodną) grupę nabywców, wyodrębniona spośród ogółu nabywców danego produktu, na podstawie określonych kryteriów. Najczęściej są to kryteria: socjoekonomiczne, demograficzne, psychograficzne, a także innych.

Jeżeli utworzymy konsumentów o wspólnych cechach i utworzymy segmenty to, to jeszcze nie przesądza o istnieniu segmentacji rynku.

Segment rynku wystąpi dopiero wtedy, kiedy ten segment rynku stwarza określony popyt na nasze produkty.

2 drogi segmentacji rynku:

*produkt *konsument

- ze względu na reakcje

konsumentów na dany produkt.

Kryteria segmentacji:

1. ogólne [demograficzne (wiek), społeczne, ekonomiczne (wielkość dochodów), geograficzne (rozmieszczenie konsumentów, położenie geograficzne danego segmentu), osobowość, styl życia]

2. specyficzne [częstotliwość zakupów, stopień przywiązania do produktu, marki, miejsca zakupu]

1. Obiektywne [demograficzne, częstotliwość zakupów]

2. Subiektywne

Tabela 1. Kryteria segmentacji rynku.

Kryteria segmentacji rynku
Kryteria odnoszące się do konsumentów			Kryteria odnoszące się do produktu / sytuacji zakupu
Społeczno - ekonomiczne	Demograficzne	Psychograficzne	Wzorce konsumpcji	Warunki zakupu	Oferowane korzyści
*dochód *zawód *wykształcenie *kryteria geograficzne *miejsce zamieszkania	*wiek *płeć *wielkość rodziny *faza cyklu życia rodziny *status rodzinny *narodowość	*styl życia *aktywność *zainteresowania *opinie	*częstotliwość używania *posiadanie innych produktów *lojalność wobec marki / produktu	*rodzaj sklepu *czas zakupu *charakter zakupu *wielkość jednorazowego zakupu *częstotliwość zakupu	*wiedza konsumenta o produkcie *postrzeganie korzyści zakupu *predyspozycje konsumentów

Segmentacja wg kryterium adaptacji:

Adaptacja - zależy od zmian zachodzących w psychice konsumenta od momentu kiedy po raz pierwszy usłyszy o nowym produkcie do czasu kiedy go zaakceptuje i jest skłonny go kupić.

liczba

nabywców

I II III IV V

Czas

I - Innowatorzy - pionierzy - 2,5%

II - Pierwsi naśladowcy - klienci rozważni - 13,5%

III - Wczesna większość naśladowców - ostrożni - 34%

IV - Późna większość naśladowców - bierni klienci - 34%

V - Maruderzy - konserwatyści - 16%

Segmentacja z punktu widzenia oczekiwanych korzyści:

1. oczekujący jakości - najwyższa jakość, cena - drugorzędna

2. oczekujący „ekonomiczności”

3. oczekujący obsługi - produkty, które zaspokajają potrzeby podstawowe, najważniejsza jest cen a produkt spełnia swoje funkcje.

Gospodarstwa domowe - cykl życia rodziny:

1. Segment charakteryzujący się ekspansją

2. ustabilizowana / stabilizacja - wydają dużo na edukacje, inwestuje się w dziacioki, wypoczynek.

3. Segment pomniejszających się gospodarstw domowych.

Segmentacja ze względu na cykl życia rodziny:

1. samotna osoba (młoda)

2. młode małżeństwo (bezdzietne)

3. małżeństwo z dziećmi (dziecko najmłodsze < 6lat)

4. małżeństwo z dziećmi (dzieci powyżej 6 lat)

5. starsze małżeństwo (dzieci żyją z rodzicami)

6. starsze małżeństwo (dzieci żyją poza domem)

7. starsze małżeństwo (nie pracują zawodowo)

8. samotna osoba w starszym wieku (pracująca)

9. samotna osoba na emeryturze.

Rysunek 1. Sposoby działania firmy a segmentacja rynku:

Firma Klienci

Działanie nie zróżnicowane.

Marketing-mix 1

Marketing-mix 2

Marketing-mix 3

Marketing-mix 4

Marketing-mix 5

Segment 1

Segment 2

Segment 3

Segment 4

Segment 5

Firma

Klienci

Działanie zróżnicowane.

Segment 1

Segment 2

Segment 3

Segment 4

Segment 5

Firma

Klienci

Działanie skoncentrowane.

Działanie nie zróżnicowane - tylko jeden segment (rynek). Wszystkich traktuje równo, np. wodociągi w mieście.

Działanie zróżnicowane - można go po segmentować, firma jest w stanie obsłużyć wszystkie 5 segmentów, 5 odrębnych marketingów -mix.

Działanie skoncentrowane - rynek po-segmentowany, firma wybiera tylko 1 segment.

Koncepcje działania na rynku:

I Koncepcja koncentracji rynkowej i branżowej:

S₁ S₂ S₃

		P1
		P2
		P3

II Specjalizacja firmy branżowej.

III Koncepcja specjalizacji rynkowej:

IV Koncepcja selektywnej specjalizacji rynkowej i branżowej:

V Koncepcja działania uniwersalnego:

I II III IV V

Rysunek 2. Segmentacja nabywców i zastosowanie działalności marketingowej.

I	II	III
KLASYFIKACJA cech, potrzeb, preferencji, zachowań potencjalnych nabywców odnośnie do cech produktów, ceny dostępności działań promocyjnych itd.	*Klasyfikacja i charakterystyka segmentów rynku *określenie produktów przeznaczonych do sprzedaży w danym segmencie *opracowanie wariantów produktu - segment nabywców i ocena atrakcyjności segmentów *wybór segmentów operacyjnych	Pojęcie działań marketingowych w segmencie (-ach) operacyjnym (-ych) -pozycjonowanie produktów w segmencie (-ach) operacyjnym (-ych) -dobra i zastosowanie marketingu-mix dla segmentu (-ów) operacyjnego (-ych)

POSTĘPOWANIE NABYWCÓW NA RYNKU.

- jest to ogół działań związanych z pozyskiwaniem, użytkowaniem i dysponowaniem produktu wraz z decyzjami poprzedzającymi i warunkującymi te decyzje.

Czynniki warunkujące postępowanie nabywców:

1. Uwarunkowania do zakupu - czynniki bezpośrednie związane ze stanem ekonomicznym klienta, dochody, poziom cen, system podatkowy, kredyty (osiągalność, ilość)

2. Skłonność do zakupów - mało związane z warunkami ekonomicznymi (związana jest z percepcją jego warunków ekonomicznych).

Grupy czynników(wpływające na decyzje zakupu):

Czynniki demograficzne:

• Wiek

• Płeć

• Status rodziny

Czynniki ekonomiczne:

• Wysokość dochodów

• Ceny produktów

• Dostępność i koszty kredytów

Czynniki psychologiczne (wewnętrzne, związane z nabywcą):

• Osobowość

• Postawy

• Brak wiary w reklamy

• Skłonność do korzystania z opinii innych

• Postrzeganie /lub nie-/ ryzyka

• Motywacje

• Innowacyjność nabywcy

Czynniki społeczne:

• Kultura

• Religia

• Warstwa społeczna nabywcy

• Grupy odniesienia

• Faza rodziny nabywcy (?)

• Budżet czasu nabywcy

Czynniki pozostałe:

• O charakterze politycznym / prawnym

• Pory roku

• ...

Pytanie dotyczące zachowania (sylwetki) klientów:

1. Kto jest kupującym (decydującym, a kto doradcą?

2. Co kupuje?

3. jak kupuje?

4. Kiedy kupuje?

5. Gdzie klient kupuje?

6. Jaka jest wielkość zakupu?

Przebieg decyzji zakupu:

1. Produkty:

• Częstego zakupu - codziennie lub bardzo często, szybko spożywane /zużywane (gazeta, napój)

• Okresowego zakupu (wybieralne produkty) - z mniejszą częstotliwością spożywane /zużywane, kupujemy ze względu na modę, użyteczność. (Odzież, sprzęt wyposażenia gospodarstwa domowego)

• Epizodycznego zakupu - (samochód, dom).

TYPOLOGIA PODEJMOWANIA DECYZJI:

ZRUTYNIZOWANIE NIE ZRUTYNIZOWANIE

Nawykowe

-bazują na

Lojalności Rozważne

Konsumenta

(do marki, produktu,

Miejsca zakupu)

Nie oparte na zjawisku lojalności

Impulsywne

- nie muszą tu wystąpić wszystkie

Fazy podejmowania zakupu.

Proces podejmowania decyzji o zakupie.

Źródła

Informacji

Proces

Zakupu

Rezultaty

Zjawisko dysonansu zakupowego - jest to jakiś poziom zadowolenia nabywcy ze zrealizowanej decyzji zakupu. Porównywanie oczekiwanych korzyści z faktycznymi.

POTRZEBY I PREFERENCJE NABYWCÓW.

Potrzeby ludzkie - określony stan napięcia organizmu jednostki, objawiający się jako pożądanie pobudzające do określonych działań, które to stara się ono zaspokajać w formie doznań fizycznych lub / i psychicznych.

Zasadnicze praźródła potrzeb:

1. Wymogi fizyczno - fizjologiczno - psychiczne organizmu człowieka

2. Wymogi wypływające ze współżycia człowieka w społeczeństwie.

KLASYFIKACJA POTRZEB:

I. Dwustopniowe

1. -podstawowe - rodzimy się z tą potrzebą

- wyższego rzędu

2. -pierwotne

- wtórne (wyuczone)

3. -wrodzone

- wyuczone

4. -biologiczne

-kulturalne

II. Wg W. Szewczuka

-tlenu, -ciepłoty, - pokarmu, -wypróżnienia, -odpoczynku, -gnieżdżenia, -informacji,

-światła(jego braku), -położenia w przestrzeni, - wody, -aktywności, -bezpieczeństwa,

-rozrodu, -towarzystwa, -...

III. Hierarchia potrzeb ag A. H. Maslowa

1. 
   potrzeby fizjologiczne

2. p. bezpieczeństwa

3. p. przynależności i miłości

4. p. uznania

5. p. samourzeczywistnienia

6. p. wiedzy i zrozumienia

7. p. estetyczne

Potrzeby ekonomiczne:

Potrzeby produkcyjne potrzeby konsumpcyjne.

Właściwości potrzeb konsumpcyjnych:

1. subiektywny charakter

2. hierarchizacja

3. ewolucyjny charakter

4. dualizm przejawiania się

5. nieograniczoność

6. nasycalność

7. periodyczność

8. współzależność przejawiania się:

- komplementarność

-substytucyjność

Preferować (z łac.) - przedkładać jedną rzecz / osobę nad drugą, dawać komuś / czemuś pierwszeństwo przed kimś / czymś.

Preferencje indywidualne - w odniesieniu do dóbr i usług - to system subiektywnych ocen odzwierciedlający odczuwanie potrzeby na podstawie, których nabywca dokonuje wyboru.

Czynniki wpływające na:

1. Preferencje jednostki:

- dochody

- ceny - ograniczające decyzje nabywców

- strona podażowa

-właściwości psychofizyczne jednostki i środowiska

-wzory konsumpcji

- efekt demonstracji,

- naśladownictwo,

- reklama

-moda.

BADANIA MARKETINGOWE

System Informacyjny w przedsiębiorstwie - jest to celowo zaprojektowany zbiór metod i procedur tworzenia, przesyłania, przetwarzania i magazynowania informacji i dostarczania informacji potrzebnych do zarządzania przedsiębiorstwem oraz do kontrolowania jego wyników.

Każda z informacji powinna spełniać określone cechy:

• jakość (dokładność i ścisłość)

• ilość (dokładna ilość do podjęcia działań)

• trafność (odpowiednie decyzje)

• 
  prosta (informacja musi być prosta i zrozumiała dla decydenta)

• Zrozumiała

• Czas przybycia (odpowiedni)

• Zgodność ( i porównywalność)

Klasyfikacja strumieni informacji:

1. Operatywne i specjalne. -Służą do p[odejmowania bieżących działań. -Część ma charakter nakazowy. -Zbierane sporadycznie, gdy zachodzi potrzeba. -Specjalne.

2. Wewnętrzne i zewnętrzne. -Zew ( *Odnośnie otoczenia, *Dotyczy związku między firmą a otoczeniem), - Wew. (*Dotyczy przedsiębiorstwa, *wytwarzane i przetrzymywane w przedsiębiorstwie)

3. O wydarzeniach przeszłych i przyszłych. -Przeszłościowe informacje muszą być pewne. -Przyszłościowe dotyczą prawdopodobieństw prognoz.

4. Nakazowe. -Dotyczące nakazu w określonej sytuacji.

5. O charakterze ekspertyz. -Pochodzą od ekspertów.

6. Formalne i nieformalne. -Formalne - ukazują się w określonym miejscu (Dziennik ustaw). -Nieformalne (przyjacielskie) - informacje niepewne.

Źródła zewnętrzne:

• Dane statystyczne

• Publikacje specjalistyczne

• Innego rodzaju badania, biuletyny, ekspertyzy - niezależnych instytucji

• Rynek i podmioty rynku

• Materiały, opinie zebrane w czasie pobytu na targach, giełdach, wystawach

• Publikacje, materiały - bankowe, ubezpieczeniowe, giełdowe

Źródła wewnętrzne:

• Własne zaplecze badawcze - rozwojowe firmy

• Własne prognozy

• Własne opracowania statystyczne

Badania marketingowe:

• Wg Amerykańskiego Stowarzyszenia Marketingu - pod pojęciem badania marketingowe rozumie się systematyczne gromadzenie, zapisywanie i analizowanie danych związanych z transakcjami kupna - sprzedaży dóbr i usług.

• Wg Philipa Kotlera - jest to systematyczna analiza problemów, jest to budowanie założeń i gromadzenie danych dla celów doskonalenia procesów decyzyjnych i ich kontroli w sferze cyrkulacji dóbr i usług.

• Wg B. Wenza - sproawdza się do gromadzenia i analizy informacji wspierających decyzje kierownictwa przedsiębiorstwa w kwestii rynku, decyzje te obejmują głównie problemy strategii produktu, cen, aktywizacji sprzedaży oraz dystrybucji.

Co jest przedmiotem badań marketingowych:

- z punktu widzenia przedsiębiorstwa:

Badanie:

6 etapów badań marketingowych (1 z możliwych):

1. Identyfikacja i określenie problemu będącego przedmiotem badania.

2. Sformułowanie hipotez badawczych (określenie pewnych przypuszczeń / twierdzeń wstępnych, które będą przedmiotem weryfikacji w badaniach, sformułowane w formie pytań).

3. Wybór metod i technik gromadzenia informacji (będą się różniły w zależności od źródła).

Źródła informacji:

- pierwotne (bezpośrednie) - gromadzimy je na drodze badań empirycznych, wymaga bezpośredniego kontaktu badającego z podmiotem badanym. Nie były one nigdy przez nikogo zebrane, nie są nigdzie opublikowane.

-wtórne - zostały wcześniej przez kogoś (instytucje / organizacje) zebrane, wstępnie opracowane i opublikowane.

4. Zbieranie i wstępne przetwarzanie informacji (sporządzenie zbiorczych tabel / zestawień - gdzie dane zapisujemy).

5. Analiza zebranych danych i interpretacja wyników.

6. Opracowanie raportu końcowego z badań.

Badanie pełne - dotyczy całej generacji lub generacji kultowych.

Badanie empiryczne reprezentatywne - należy wybrać określoną część grupy (miniatura populacji generalnej; mieć te same cechy).

Badanie pilotażowe - ma na celu przetestowanie narzędzia badawczego (w wyniku tego badania wprowadzenie korekt).

Badanie główne - na całej wylosowanej grupie, onforamcje są opracowywane tak jak w punktach 5 i 6.

Metody i techniki gromadzenia źródeł:

ŹRÓDŁA WTÓRNE:

• Źródła wewnętrzne (zestawienie danych: bilans, raporty sprzedaży czy inne rapoty badań marketingowych, faktury)

• Zewnętrzne: Publikacje rządowe - analizy

• Zewnętrzne: Ksiązki i periodyki

• Zewnętrzne: Źródła komercyjne - agencje badań marketingowych, społecznych

• Zewnętrzne: Źródła międzynarodowe - wydawnictwa ONZ i innych organizacji.

OPRATE NA PIERWOTNYCH ŻRÓDŁACH INFORMACJI:

I OBSERWACJA (najstarsza, najbliższa człowiekowi) - możemy określić jako planowy i celowy proces postrzegania zmysłem wzroku (względnie za pomocą urządzeń technicznych) dotyczy to: postaw, zachowań, reakcji lub właściwości podmiotów rynku w określonym miejscu i czasie.

Techniki obserwacji:

1. uczestnictwo obserwatora:

*czynne (uczestniczące) - polega na tym, że osoba prowadząca badania sama jest uczestnikiem badania

*bierne -obserwator stoi z boku, postawa jest pasywna.

2. miejsce badania:

*w naturalnych warunkach rynkowych - niczym nie zakłócone

*w warunkach laboratoryjnych - sytuacje występujące nieregularnie, warunki optymalne, nowy produkt jeszcze nie wprowadzony na rynek.

3. sposób przepływu informacji:

*bezpośrednie:

Przyczyna

Szumy informacyjne Skutek

Wynik obserwacji.

*pośrednie:

Przyczyna

Szumy informacyjne Skutek

Wynik obserwacji.

4. Stopień poinformowania o uczestnictwie i roli w badaniu:

*całkowite - dostarczone wszystkie informacje.

*ograniczone.

5. standaryzacja obserwacji:

*standaryzowane - polega na przeprowadzeniu badania w oparciu o specjalnie przygotowany kwestionariusz badania, pomaga to skoncentrować uwagę na „dane reakcje”, zwiększa porównywalność wyników i zwiększa możliwość kwantyfikowania. Przy kwestionariuszu mogą być wykorzystywane graficzne dane/ „znaki”.

*nie-standaryzowane

6. ciągłość obserwacji:

*sporadyczna - jednorazowe badanie, po nim jest realizowany cel badania

*systematyczna - trzeba powtarzać

7. Liczba obserwowanych osób:

*indywidualne

*grupowe.

II INDEGACJA - polegające na zadawaniu pytań:

1. wywiad - jest to ukierunkowana rozmowa pomiędzy osobą prowadzącą wywiad a osobą nazywaną respondentem, podczas której badający chce uzyskać informacje, uzyskać cele.

Zasady formułowania kwestionariusza:

-sposób formułowania pytań

-liczba zadawanych pytań

-kolejność pytań

-charakter

-pytania kontrolne.

Kwestionariusz - zbiór celowo zaprojektowanych pytań i odpowiednio ułożonych, które mają być zadane respondentowi. Powinien być złożony z 3 części: 1.Wstępna - podajemy cel badania, temat, instytucje prowadzącą badanie, możemy się zwrócić w kilku zdaniach do respondenta. 2.Główna /zasadnicza - zestaw pytań zadanych respondentowi. 3.Metryczka - zadajemy pytania na temat cech respondenta (płeć, wiek, zawód, dochód w rodzinie, miejsce zamieszkania).

Ankieta: *pytania otwarte: prowadzący zapisuje wybrane odpowiedzi. *Pytania zamknięte - gotowe odpowiedzi do wybrania. *Pytania kontrolne - pytamy się respondenta kilkakrotnie, ale pytania są inaczej sformułowane ( w celu sprawdzenia wiarygodności respondenta)

Wywiad telefoniczny - szybko forma zbierania informacji, relatywni charakteryzuje się niższymi kosztami. Wady: *krótkie pytania i niewielka ich ilość, *trudno dobrać reprezentatywna grupę

2. Badania ankietowe - rozprowadzenie wśród badanych podmiotów określonych z góry liczby ankiet, które są osobiście wypełniane przez respondenta, potem zwracana organizatorowi badania. Główne znaczenie ma sformułowanie (badania) kwestionariusza ankietowego.

Ankiety:

A - audytoryjne - grupa znajduje się w jakimś audytorium (sali).

B - pocztowa - wysoki poziom anonimowości, długi termin do zastanowienia się

C - środowiskowa - ankieta jest najczęściej rozdawana osobom przechodzącym w danym miejscu, może być również wyłożona. Mankamentem jest niska zwrotność.

D - prasowa

E - telefon, radio, TV, fax.

F - załączona do towaru

G - internetowa.

Badania panelowe - polegają na zbieraniu informacji w sposób ciągły bądź okresowy (nie jednorazowo) - polegają na pozyskiwaniu informacji od jednostek o niezmiennym przekroju reprezentacji w określonym czasie.

Panel - stała zbiorowość próbna, dobrana na zasadzie doboru reprezentatywnego, w celu przeprowadzenia w regularnych odstępach czasu, wielokrotnych i powtarzanych badaniach w określonym i najczęściej stałym zakresie przedmiotowym.

Metody specjalne:

*psychologiczne - umożliwiają w czasie badania, głębokie wnikanie w psychikę badanego, analiza potrzeby, zachowania, reakcje, które w normalnych warunkach i zastosowania innych technik badawczych nie byłyby przez człowieka zauważone/ujawnione. W warunkach laboratoryjnych, analizowane przez specjalistów (psycholodzy ds. rynku)

*motywacyjne

METODY SPECJALNE

Wykorzystujące aparaty i urządzenia	Nie wymagające specjalistycznych aparatów
-tachistoskop -projektor (epidiaskop) -wariograf	-techniki porządkujące -techniki wartościujące -techniki asocjacyjne -techniki projekcyjne

Techniki projekcyjne:

*pojedyncze pytanie

*test kończenia zdań

*test uzupełniania luk w tekście

*test apercepcji tematycznej (TAT)

*test rysunkowy (balonowy)

*test wyobrażeniowy

*wywiad głębinowy

Elementy marketingu-mix

Zarządzanie produktem.

Produkt

1. w marketingu - zbiór własności (cech) zarówno materialnych jak i nie materialnych, służących zaspokajaniu określonych potrzeb nabywców i mogących być przedmiotem wymiany.

2. wg Ph. Kotlera - jest to wszystko co można zaoferować na rynku w celu zwrócenia uwagi, nabycia, użytkowania lub konsumpcji, i co jest w stanie zaspokajać potrzebę lub pragnienie.

Może to być: przedmiot, usługa, osoba (piosenkarz), miejsce.

GRAFICZNY OBRAZ PRODUKTU:

I + II = produkt rzeczywisty

(I + II) + III = produkt poszerzony

Trzy poziomy produktu:

I. Jądro (istota) produktu: *produkt fizyczny, *cechy funkcjonalne, *rozwiązanie techniczne.

II. Produkt rzeczywisty (postrzeganie produktu): *cena, *jakość, *opakowanie, *styl, * załoga - wygląd i zachowania, *materiał, surowiec, *sposób kontaktowania się z konsumentem, *model, cecha, *marka.

III. Produkt poszerzony (korzyści dodatkowej): *dostarczanie, *gwarancja, *rękojmia, *części zapasowe, *usługi- gotowość tworzenia, *ulgi dochodowe, *kredyt, * kupony...

Ogólny podział produktów:

1. dzielący produkty na środki produkcyjne:

• konsumpcyjne

• nie-konsumpcyjne (produkcyjne)

ze względu na ich stopień przetworzenia:

• surowce (węgiel, ropa)

• półfabrykat (płyta)

• wyroby gotowe

3. kryterium trwałości i czasu zaspokajania potrzeb:

• produkty nietrwałe (jednorazowa konsumpcja, szybko zbywalne. Duża częstotliwość zakupu, decyzje podejmowane rutynowo, jak najmniej wysiłku.)

• średni okres użytkowania (przy ich zakupie odgrywa ważną role: moda, zmiany decyzji zakupu - zmiana dochodów.)

• dobra trwałe w użytkowaniu (powolne zużywanie, dokonywane raz w życiu/ lub tylko kilka razy)

4. Kryterium w ramach przedsiębiorstwa: ze względu na udział w rynku, zmiany dynamiki sprzedaży:

• Produkty rozwojowe /gwiazdy/ (niedawno wprowadzone na rynek, ich udział dopiero zaczyna wzrastać na rynku, wymagają nakładów finansowych.)

• Produkty ustabilizowane na rynku /dojne krowy/ (Dłuższy czas znajdują się na rynku, zdobyły silną pozycję, duży udział w rynku, wysoka skala sprzedaży.)

• Produkty o niepewnej przyszłości /trudne dzieci/ (Zostały niedawno wprowadzone na rynek, udział w rynku jest niewielki, nie ma wzrostu udziału w sprzedaży.)

• Produkty schyłkowe /psy/ (Były kiedyś gwiazdami, dojnymi krowami, co raz mniejszy popyt, sprzedaż maleje, brak zysków.)

[macierzy BCG]

Cykl życia produktu - jest to okres od momentu powstania, pojawienia się produktu na rynku do momentu jego „zestarzenia się” i eliminacji z produkcji oraz rynku.

CYKL ŻYCIA = okres ekonomicznej żywotności produktu.

KRZYWA ŻYCIA PRODUKTU /ETAPY/:

I - wprowadzenie

II - wzrost

III - dojrzałość - nasycenie

IV - spadek

sprzedaż

I II III IV

Cykl życia produktów zależy od:

• Jaki charakter potrzeb zaspokaja produkt i jakie jest tempo zmian tych potrzeb

• Możliwość pojawienia się produktów substytucyjnych i konkurencyjnych

• Moda

• Długość, kształt cyklu życia produktu

Można dokonywać decyzji związanych z produktem:

• Modyfikacja produktu I sposób

• Uatrakcyjnienie produktu

• Różne formy pobudzające do zakupu (oddziaływanie na popyt) II sposób

• Pozyskiwanie nowych grup klientów III sposób

Cykl

Niekiedy promocje - są odwróceniem.

Polityka asortymentowa w przedsiębiorstwie.

Produkty muszą dostosować strukturę asortymentu do potrzeb rynku. Może to polegać na poszerzaniu asortymentu bądź na uproszczeniu asortymentu. Każda z tych zmian musi być podbiciem rzeczywistym potrzeb konsumentów.

Struktura asortymentowa:

• Głębokość asortymentu - liczba odmian produktów wchodzących w skład tzw. Linii produktów.

• Szerokość asortymentu - wyznaczona przez liczbę tzw. Linii produktu.

Przykład:

Szerokość asortymentu

A1

A2

A3

B1

C1

C2

C3

C4

C5

D1

D2

D3

D4

Linia głębokość asortymentu

Produktu

Polityka asortymentowa przedsiębiorstwa:

• Producenci muszą dostosować asortyment do potrzeb rynku, klientów

• Poszerzanie asortymentu polega na wprowadzeniu nowego asortymentu

Każda z tych zmian może być opisana przez dwie zmienne: głębokość asortymentu

szerokość asortymentu. Głębokość - może być opisana przez liczbę produktów w linii produkcyjnej. Szerokość - może być opisana przez liczbę linii produkcyjnych.

Planowanie nowego produktu = Cykl innowacyjny

Wpływ producenta na cykl życia

• Modyfikacja produktu

• Unowocześnienie produktu

• Uatrakcyjnienie produktu

• Oddziaływanie na popyt

• Pozyskiwanie nowych grup klientów

cykle życia skracają się (postęp technologiczny)

cyk życia ma wpływ na zarządzanie produktem:

• Produkt

• Cena

• Dystrybucja

• Działania promocyjne (nakłady na promocję są oddzielone krzywą życia produktu)

--> Schemat procesu podejmowania decyzji dotyczących rozwoju nowego produktu.

[Author:R]

Asortyment - jest to pewien celowo dobrany zestaw produktów oferowany przez przedsiębiorstwo na rynku.

Głębokość asortymentu opisana jest przez tzw. liczbę odmian produktów, składających się w sumie na liczbę produktów.

Szerokość asortymentu - wyznaczona jest przez liczbę linii produktów. Wzrost linii produktów powoduje powiększenie się szerokości asortymentu.

Możemy: *upraszczać asortyment, *zawężać,*…

Oznakowanie produktu i jego elementy.

Oznakowanie produktu - polega na celowym doborze i kompozycji odpowiednich znaków, które stają się źródłem sygnałów odbieranych przez nabywców oraz użytkowników. Umieszczone na produktach znaki stanowią informacje, dzięki którym zachodzi możliwość komunikowania się między producentem / dystrybutorem a nabywcą / użytkownikiem.

Co znajdujemy na produktach:

• 
  Wielkość opakowania

• Termin ważności

• Przeznaczenie produktu

• Znaki jakości cena produktu nie ma konieczności zamieszczania

• Elementy dekoracyjne wszystkich znaków, ale niektóre

• Kody kreskowe mają charakter nakazowy.

• Atest

• Sposób przechowywania

• I inne

Znakiem towarowym może być: wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna,

forma plastyczna, melodia lub inny sygnał dźwiękowy - bądź zestawienie tych elementów.

Funkcje znaku towarowego:

1-identyfikacja produktu z producentem

2-funkcja gwarancyjna

3-funkcja promocyjna

Dobra nazwa marki powinna być:

• Krótka i prosta

• łatwa do czytania i wymówienia

• Łatwa do rozpoznania i zapamiętania

• Przyjemna w brzmieniu

• Wymawiana i zapisywana w nie budzący wątpliwości sposób

• Możliwa do wymówienia w wielu językach

• Sugerująca korzyści (np. Stomil)

• Prawnie dozwolona do użytkowania

• Łatwa do zastosowania w nośnikach promocji

Nie może być:

• Podobna do nazwy marki konkurenta

• Obraźliwa, o złych skojarzeniach

Korzyści sprzedawcy to:

• marka na zróżnicowanie produktu

• promocja marki umożliwia kontrolę rynku

• stymuluje popyt i powtarzalność zakupu produktów

• pozwala rozszerzyć oferowaną grupę produktów

• umożliwia wyższe ceny

• umożliwia przewagę nad konkurentami

Korzyści marki dla konsumenta to:

• dobre marki są łatwo identyfikowane, zakupy są prostsze

• zapewnia stałą i porównywalną jakość

• dostarcza satysfakcji psychologicznej

Strategia marki w strategii produktu.

RODZAJE STRATEGII	CECHY
Strategia marki indywidualnej	-każdy produkt ma własną markę -firma wychodzi na rynek z różnymi markami konkurującymi ze sobą -wysokie dodatkowe koszty promocji niezbędne do wprowadzenia różnych marek
Strategia marki rodiznnej	-wszystkie produkty mają jedną markę -niekiedy marki indywidualne wprowadza się dla grup produktów lecz powstaje w drugim miejscu marka rodzinna -pozwala (dotyczy wszystkich produktów) na silną pozycję marki -ułatwia wprowadzenie na rynek nowych produktów -jej zastosowanie jest niekorzystne gdy oferujemy produkty o różnych cechach i jakości (niemożność różnicowania produktów)
Strategia marek łączonych	-kombinacja użycia marek indywidualnych i rodzinnych -niskie koszty wprowadzenia na rynek, większe szanse dłuższego utrzymania na rynku.

MIEJSCE DYSTRYBUCJI MARKETINGU

Dystrybucja - jest częścią marketingu, na którą składają się wszystkie działania związane z fizycznym przepływem od ich wytwórcy do docelowego konsumenta lub użytkownika. [Dystrybucja jest to jeden z instrumentów marketingu-mix. Poprzez dystrybucję w marketingu rozumie się działania zmierzające do zaoferowania produktu (dobra fizycznego czy usługi) w pożądanym przez producenta / dystrybutora sposób, w odpowiednim miejscu i czasie. Odpowiednia dystrybucja nie tylko trafia do właściwego klienta ale i może generować wartość dodanego produktu.]

Części:

1. Kanały dystrybucji - jest to sposób i kolejność połączeń w jakiej występują podmioty i pozostałe podmioty pośredniczące, przez które przepływa 1 lub więcej strumieni rzeczowych bądź informacyjnych.

2. Fizyczny przepływ towaru - efektywne doprowadzenie produktu do konsumenta

Ad. 1. Kanały dystrybucji - jest to sposób i kolejność połączeń w jakiej występują podmioty i pozostałe podmioty pośredniczące, przez które przepływa 1 lub więcej strumieni rzeczowych bądź informacyjnych.

Kanały dystrybucji obejmuja drogi przepływów towarów do sklepów lub innych miejsc gdzie zostaną zaoferowane konsumentowi i przez niego przyjete

Czynniki przy wyborze i budowie kanału dystrybucyjnego: lokalizacja sklepów, wielkość i ich rozmieszczenie, szerokosc asortymentów formy sprzedazy zakres i formy obsługi zakres dodoatkowych usług

Podmioty gosp biorace udział w dystrybucji pełnia role: dostawcze, odbiorcze i/lub wyspecjalizowanych posreników(wypełniajacych określone funkcje np. usługi transportu)

Relacje i kierunki przepływów strumieni:

Producent Pośrednicy Konsumenci

Prawo własności

Fizyczny przepływ towarów

Aktywizacja sprzedazy

Zapłata za towar

Składanie zamówień

Informacja Rynkowa

negocjacje

Ad. 2. Fizyczny przepływ towaru - efektywne doprowadzenie produktu do konsumenta

Polega na wykonywaniu czynności takich jak :magazynowanie, gromadzenie zapasów, transportowanie

Fizyczny przepływ strumieni zapewnic powinien efektywne doprowadzenie towaru do konsumenta.

Instrumenty wpływajace na dystrybucje sa mało elastyczne bo zalezy to od czynników techniczno-materialnych i sa to zmienne niezalezne od przedsiebiorstwa produkcyjnego wiec nie może ono samoistnie decydowac o nich.

PODZIAŁ KANAŁÓW: A)Konwencjonalne B) Zintegrowane

A)Konwencjonalne Kanały Dystrybucji : Zasada działania polega na tym, że każde kolejne ogniwo na drodze przepływu produktu jest niejako finalnym odbiorcą dla ogniwa poprzedniego.

Główna uwaga przedsiebiorstwa twOrzących dane ogniwo koncentruje się na tym wczesniejszym.

Odpowiedzialność konczy się w momencie wyjścia produktu z magazynu przedsiebiorstwa.

Kontakty są sporadyczne(periodyczne) z o okreslonej transakcji kupna-sprzedazy, po realizacji mogą być zerwane i nie odnawiane

Podmioty nie traktuja siebie jako stałych uczestników kanałów dystrybucji, kierują się odmiennymi celami rynkowymi

Szczeble kanałów dystrybycji:

Producent Konsument

Producent Sklep własny Konsument

Producent Sklep patronacki Konsument

Producent Detalista Konsument

Producent Przedsiebiorstwo hurt-detal Konsument

Producent Hurtownik Detalista Konsument

Typowe Kanały Dystrybucji:

a) dla dóbr konsumpcyjnych:

PRODUCENT

Agenci Agenci

Akwizytorzy Hurtownia Hurtownia

i detaliści

detaliści Detaliści Detaliści

NABYWCY INDYWIDUALNI

b) dla dóbr przemysłowych

PRODUCENT

Agenci Dealerzy dystrybutorzy

przemysłowi Franchibiorcy Detalisci

NABYWCY INSTYTUCJONALNI

c) dla usług:

^{PODMIOTY SWIADCZĄCE USŁUGI}

Agenci Brokerzy Przedsiebiorstaw

Franchisobiorcy usługowe

NABYWCY USŁUG

B) Kanały Dystrybucji Zintegrowanej: Podstawy do tworzenia się kanału zintegrowanego to dążenie do eliminowania lub ograniczania negatywnych konsekwencji funkcjionowania kanałów komercyjnych oraz spowodowanie mozliwości tworzenia strategii marketingu przedsiebiorstwa

10

Dodać obraz strona5

Użyteczność posiadania

Stadium3:

Konsumpcja

Wartość wizerunku firmy

Wartość pracowników

Suma wartości oferowana konsumentowi

Suma kosztów poniesiona przez konsumentów

Wartości produktu

Wartość usług

suma wartości dostarczonej konsumentowi

Koszty finansowe

Koszt zużytego czasu

Koszt zużytej energii

Koszt zaangażowania psychicznego

M

klient

klient

P

Otoczenie dalsze

II

Makro-otoczenie

Ot. Bliższe

I

Mikro-otoczenie

(Ot. Konkurencyjne)

P

Kompozycja Marketingowa

Docelowy

rynek

Produkt

Obsługa klienta

Procesy

Promocja

Dystrybucja

Cena

Ludzie

RYNEK I JEGO PODMIOTY.

SEGMENTACJA RYNKU, POSTEPOWANIE NABYWCÓW NA RYNKU.

Marketing - mix

Rynek nie zróżnicowany

Marketing - mix

DECYZJE KONSUMENTÓW

Środowisko:

-kultura

-grupy społeczne

-gospodarka

Marketing-mix:

-produkt

-cena

-dystrybucja

-promocja

Doświadczenie własne

Konsumenta.

Uświadomienie potrzeby

Rozpoznawanie sposobów zaspokojenia potrzeby.

Ocena alternatyw wyboru i wybór.

Zakup i jego ocena .

Zakup powtórny.

Informacje.

Wrażenia.

Zjawiska wewnętrzne.

*ogólnych warunków działań przedsiębiorstwa

*struktury podmiotowej rynku

*potrzeb i popytu.

1.

Warunki działania.

Zjawiska

Zewnętrzne.

*technik i technologii

*zasobów finansowych, rzeczowych, ludzkich.

2.

Instrumentów oddziaływania przedsiębiorstwa na otoczenie.

związanych z produktem

Związanych z ceną

Związanych z dystrybucją

Związanych z aktywizacja sprzedaży.

3.

Rezultatów działania.

Wyników sprzedaży

Udziału w rynku

Wizerunku (image) przedsiębiorstwa.

I - jądro produktu

II - pozostałe cechy

III - wartość dodana

3 poziomy

Specjalne (nietypowe grupy osób: otyłych, sportowców.)

Indywidualnych konsumentów

Gospodarstw domowych

Jednostek obrotu towarów

Sklepów detalicznych

konsumentów

Sieci handlowej

panele

-telefoniczny

- Nie skategoryzowany (wolny)

-skategoryzowany (kwestionariusz)

-indywidualny

-zbiorowy

-jawny

-jawny (nieformalny)

-ukryty

Techniki/formy wywiadu

Obiekt

obserwacji

Urządzenia techniczno -rejestrujące

Obserwator

Obiekt

obserwacji

Obserwator

Producent

Konsument

---