CZYM JEST BŁONNIK I JEGO ROLA W ŻYWIENIU

   Błonnikiem (włóknikiem) pokarmowym (angielski fiber lub dietary fiber) nazywamy zespół substancji ścian komórkowych roślin nie trawionych i nie wchłanianych w przewodzie pokarmowym człowieka. Jest to mieszanina substancji o charakterze polisacharydowym (celuloza, hemicelulozy, pektyny, gumy, śluzy) i niepolisacharydowym (ligniny). Podstawowy podział błonnika obejmuje następujące frakcje:

Nazwa frakcji	Rozpuszczalność w wodzie	Główne źródła	Rola w żywieniu
Celuloza	Nierozpuszczalna	Warzywa, owoce, ziarna zbóż	Usuwa zaparcia, stabilizuje poziom glukozy we krwi, ogranicza przyrost masy ciała, zapobiega powstawaniu nowotworów okrężnicy, wiąże wodę i zwiększa ilość usuwanych odpadów, pomaga w wypłukiwaniu toksyn i ubocznych produktów przemiany materii w przewodzie pokarmowym
Hemicelulozy	Częściowo rozpuszczalne	Ziarna zbóż, otręby	Usuwają zaparcia, obniżają przyrost masy ciała, zapobiegają powstawaniu nowotworów okrężnicy
Ligniny	Nierozpuszczalne	Ziarna zbóż, "zdrewniałe" warzywa	Usuwają nadmiar kwasów żółciowych i cholesterolu pokarmowego, usuwają zaparcia, zapobiegają powstawaniu kamieni żółciowych i powstawaniu nowotworów końcowych części układu pokarmowego
Pektyny	Rozpuszczalne	Owoce	Obniżają poziom cholesterolu we krwi, regulują gospodarkę kwasów żółciowych, chronią przed nowotworami i powstawaniem kamieni żółciowych
Gumy i śluzy	Rozpuszczalne	Dodatki do żywności	Obniżają poziom cholesterolu i glukozy we krwi, powodują powstawanie uczucia sytości

WŁAŚCIWOŚCI

Podstawowe właściwości błonnika:

• Pomaga w zaparciach, biegunce i bólach towarzyszących hemoroidom.

Błonnik wędruje przez cały przewód pokarmowy w stanie praktycznie niezmienionym. Jednakże wzdłuż całej drogi wchłania wodę, przez co zwiększa objętość masy kałowej i przyspiesza eliminację niestrawionych resztek. Ułatwia to regularne wypróżnienie się. Żywność zawierająca dużo błonnika pokarmowego pomaga zapobiegać zaparciom i bólom towarzyszącym hemoroidom, ponieważ zwiększa zawartość wody w kale, przez co  łatwiej go wydalić z organizmu.

• Pomaga w walce z otyłością.

Błonnik pomaga zrzucić zbędne kilogramy, gdyż wchłania wodę, dzięki czemu pęcznieje i wypełnia żołądek, zmniejszając uczucie głodu, a także opóźniając moment, w którym pożywienie opuszcza żołądek.

• Obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów.

Błonnik rozpuszczalny (pektyny) jest rozkładany do trójkarboksylowych kwasów tłuszczowych, które odpowiadają za hamowanie biosyntezy cholesterolu w wątrobie. Dzięki swej  konsystencji wyłapuje i usuwa kwasy żółciowe z jelit. Ponieważ wątroba używa ich do produkcji cholesterolu, zatem gdy zostaną usunięte, obniża się poziom cholesterolu. Wydalanie kwasów żółciowych to główny sposób pozbywania się przez organizm nadmiaru cholesterolu, gdyż nie może on, tak jak inne tłuszcze zostać zmetabolizowany. Błonnik nierozpuszczalny obniża poziom trójglicerydów we krwi, przez co zmniejsza ryzyko miażdżycy.

• Stabilizuje stężenie glukozy we krwi.

Błonnik opóźnia przemianę węglowodanów poprzez częściowe blokowanie dostępu glukozy do krwi, co z kolei zmniejsza wydzielanie insuliny i pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu cukru we krwi. Ponadto wydzielanie insuliny jest częściowo wywoływane i regulowane przez system hormonalny (żołądkowy peptyd hamujący GIP i enteroglukagon). Wzrost spożycia błonnika prowadzi do obniżenia poziomu hormonów.

• Oczyszcza organizm z toksyn i metali ciężkich.

Błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny  pomaga eliminować z organizmu toksyny, kwasy żółciowe, metale ciężkie (dzięki zdolnościom jonowymiennym wolnych grup karboksylowych) a nawet substancje rakotwórcze (np. poziom azotynów w organizmie skutecznie obniżają pektyny znajdujące się w jabłkach, porzeczkach i innych owocach, jeśli owoce te nie były nadmiernie opryskiwane). 

 

Dodatkowe ważne informacje

• Duża dawka błonnika może zmniejszyć skuteczność innych leków, np. doustnych środków antykoncepcyjnych i leków zmniejszających stężenie cholesterolu. Powinno zachować się 2  godzinny odstęp między posiłkiem a podaniem lekarstwa. 

• Połykanie dużych ilości tabletek lub kapsułek zawierających błonnik może być niebezpieczne. Po zbyt małym nasyceniu wodą zwiększają one swą objętość i mogą utkwić w gardle lub w jelitach.

• Rozpuszczalne składniki błonnika mogą ograniczać wchłanianie składników pokarmowych tj. żelazo, cynk i wapń.

• Błonnik  w jelicie grubym wchłania wodę. Jeżeli nie ma wystarczającej ilości wody, stolec będzie twardy i gęsty, może też powodować zaparcia. Aby maksymalizować efekty błonnika i optymalizować eliminacją produktów ubocznych przemiany materii, powinno dostarczać się przynajmniej 2 litry wody dziennie. 

• Nagłe dostarczenie organizmowi dużej dawki błonnika może wywołać wzdęcia i bóle brzucha. Dotyczy to zwłaszcza roślin strączkowych. U niektórych osób produkty zawierające dużo błonnika, szczególnie pszenne, mogą podrażnić żołądek.

 

 

ZAPOTRZEBOWANIE NA BŁONNIK

   W Polsce spożycie błonnika kształtuje się na poziomie 15 g dziennie. W społeczeństwach nieuprzemysłowonych, w Afryce spożycie błonnika wynosi około 60 gram na dobę. Efektem tego jest niska bardzo niska zachorowalność na choroby nowotworowe jelita grubego i odbytu. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca spożywanie 20-40 g błonnika dziennie.

 

 

ZAWARTOŚĆ W ŻYWNOŚCI

   Duże rozbieżności w podawanych przez różnych autorów zawartościach błonnika pokarmowego w tych samych surowcach są spowodowane nie tylko zmiennością materiału roślinnego, ale także stosowaniem różnych metod oznaczania.

    Produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso i naturalne przetwory, ryby,  mleko i naturalne przetwory, jaja) a także alkohole, masło, oleje i pozostałe produkty tłuszczowe nie zawierają błonnika pokarmowego.

Tabela dotyczy zawartości w 100 gramach lub 100 mililitrach produktu

Zasady prawidłowego odżywiania się osób ze stomią (cz. III)

Poniżej prezentujemy Państwu trzecią część porad dotyczących prawidłowego odżywiania się osób po operacji wyłonienia stomii. Pytania numerowane są w kolejności ich ukazywania się od początku cyklu. Zachęcamy gorąco do nadsyłania własnych pytań, które pozwolą wzbogacić nasze opracowanie.

Czym jest właściwie błonnik pokarmowy?

Błonnik pokarmowy (nazywany też często włóknem pokarmowym) jest bardzo ważnym składnikiem wszystkich produktów pochodzenia roślinnego. Charakterystyczną jego cechą jest to, że po spożyciu nie jest trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka. Mimo że wydalamy go w postaci niezmienionej, ma kluczowe znaczenie zarówno dla prawidłowej pracy jelit, jak i dla właściwego funkcjonowania całego naszego organizmu. Dobroczynne działanie błonnika polega m.in. na regulacji pracy jelit (szczególnie jelita grubego), zapobieganiu zaparciom, ochronie przed nowotworami jelit oraz zmniejszaniu poziomu cholesterolu we krwi. Ta ostatnia właściwość ma znaczenie w walce z miażdżycą.

Jaką rolę odgrywa błonnik w naszej diecie?

Błonnik pokarmowy pozytywnie oddziaływuje na organizm człowieka:

• pobudza wydzielanie śliny podczas przeżuwania pokarmów - ślina ułatwia rozdrabnianie pokarmu w jamie ustnej oraz zawiera enzymy uczestniczące w trawieniu cukrów;

• wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku − ma to szczególne znaczenie dla osób cierpiących na nadkwaśność, zgagę, niestrawność i wrzody żołądka;

• jest doskonałym „wypełniaczem” jelit − pobudza ich ukrwienie, perystaltykę oraz przyspiesza pasaż jelitowy;

• stwarza korzystne warunki do rozwoju prawidłowej flory bakteryjnej w jelitach - ma to wpływ na prawidłowe trawienie; pomaga w tworzeniu miękkiego stolca, zapobiega zaparciom i ułatwia wypróżnienia;

• zwiększa wydalanie cholesterolu z kałem i zmniejsza jego poziom we krwi − co wspomaga profilaktykę i leczenie miażdżycy; ogranicza wchłanianie substancji toksycznych z jelit i ułatwia ich wydalanie z kałem.

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie każdego człowieka na błonnik?

Nasze zapotrzebowanie na błonnik wynosi 15 gramów na 1000 kcal, czyli średnio ok. 30 gramów błonnika na dzień. Tyle błonnika zawiera np.: 10 jabłek lub 5 bułek grahamek lub 4 łyżki otrąb pszennych.

W jakich pokarmach znajduje się szczególnie dużo błonnika?

Najlepszym źródłem błonnika są:

• otręby pszenne − zawierają aż 42 g błonnika w 100 g otrąb;

• ryż brązowy − ryż biały zawiera trzykrotnie mniej błonnika niż brązowy;

• kasze − głównie perłowa i gryczana;

• pieczywo − chleb razowy lub z ziarnami zbóż, bułki grahamki, pumpernikiel;

• owoce − szczególnie maliny, porzeczki, jabłka, pomarańcze, grejpfruty i avocado;

• warzywa − szczególnie buraki, seler, marchew, ziemniaki i pomidory;

• rośliny strączkowe − fasola, groch, bób.

Uwaga! Rośliny strączkowe przed spożyciem warto na minimum 24 godziny namoczyć w wodzie, by nie powodowały produkcji dużej ilości gazów jelitowych. Błonnik nie występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego.

Jakie znaczenie ma błonnik dla osób z wyłonioną stomią jelitową?

Ok. 80% wszystkich osób ze stomią to kolostomicy. Wyłonienie kolostomii najczęściej konieczne jest w chorobie nowotworowej jelit, a za jedną z jej przyczyn uznaje się niedostateczną ilość błonnika w diecie. Osoby z kolostomią powinny więc, w ramach tzw. profilaktyki wtórnej, zmienić swoje nawyki żywieniowe i zacząć spożywać produkty, które zawierają więcej błonnika. Jedną z najcenniejszych zalet błonnika dla pacjentów z kolostomią jest to, że doskonale reguluje pracę jelit. Zwiększa ich ukrwienie, pomaga w tworzeniu miękkiego stolca, ułatwia wypróżnienia i zapobiega zaparciom, które są jednym z najczęściej zgłaszanych problemów w przypadku kolostomii. Osoby z ileostomią stanowią ok. 10% wszystkich stomików. U nich przyczyna wyłonienia stomii jest inna, a konsystencja stolca − płynna lub półpłynna. Niemniej ileostomicy również powinni spożywać bardzo dużo produktów bogatych w błonnik pokarmowy.

Czy duża ilość błonnika w diecie może być przyczyną biegunki?

Błonnik powoduje rozrzedzenie i zwiększenie objętości i masy stolca. Przy dużym jego spożyciu może okresowo dojść do oddawania rzadkich stolców przypominających biegunkę. To prawidłowe zjawisko i nie powinno jednak niepokoić.

Czy pacjenci z urostomią wymagają specjalnej diety ze względu na ryzyko powstania kamieni moczowych?

Ze względu na ryzyko powstania kamieni moczowych, pacjenci z urostomią powinni przestrzegać kilku dietetycznych zasad. Po pierwsze: ograniczyć spożycie szczawianów. Są one obecne przede wszystkim w zielonolistnych warzywach − pietruszce, sałacie, szczawiu, szczypiorku i szpinaku. Po drugie: kontrolować ilość wapnia w diecie, ponieważ wapń może zwiększać ryzyko powstania kamieni. Należy jednak pamiętać, że pierwiastek ten jest bardzo potrzebny do budowy kości, a jego brak może być powodem np. osteoporozy. Po trzecie: ograniczyć ilość spożywanego czerwonego mięsa (dotyczy to szczególnie pacjentów mających podwyższony poziom kwasu moczowego w moczu). Czerwone mięso zawiera dużo puryn, które mogą zwiększać ryzyko powstawania kamicy nerkowej. Poza tym pacjenci z urostomią mogą odżywiać się normalnie, przestrzegając ogólnych zasad zdrowego odżywiania.

Czy pacjenci z urostomią powinni ograniczyć ilość spożywanej soli?

Tak. Ilość spożywanej soli kuchennej powinna zostać ograniczona. Ale nie ze względu na nerki i na posiadaną urostomię, ale z powodu ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. Dotyczy to szczególnie osób w podeszłym wieku. Ilość soli, która jest naturalnie obecna w produktach spożywczych (w chlebie, mięsie, warzywach), jest wystarczająca i pokrywa całkowicie nasze zapotrzebowanie. Zbyt obfite dosalanie potraw nie ma żadnego zdrowotnego uzasadnienia. Każda osoba, która chce się zdrowo odżywiać, powinna zrezygnować z dosalania potraw.

Czy pacjenci z urostomią powinni pić dużo płynów?

Tak, ponieważ stan i drożność dróg moczowych są dla nich bardzo istotne. Nie wolno dopuścić do zagęszczania moczu, bo zwiększa to ryzyko powstawania kamieni moczowych. Zarówno suchy stolec (w przypadku kolostomii), jaki i zagęszczony mocz (w przypadku urostomii) są czynnikami „obcymi” i „drażniącymi” organizm. Pacjenci rzadko zwracają uwagę na swój mocz. Zapytani na ogół nie potrafią precyzyjnie przypomnieć sobie jak wygląda, jaki jest jego kolor i konsystencja. A dla lekarza to bardzo ważna informacja. Z ilością wypijanych płynów nie powinny jednak przesadzać osoby cierpiące na niewydolność krążenia, ze względu na ryzyko jej nasilenia. W takich przypadkach zawsze warto zapytać o radę swojego lekarza.

Czy pacjentom z urostomią można zalecać piwo?

Nie ma przeciwwskazań do picia piwa lub innego alkoholu. Ale nikt specjalnie nie zaleca piwa. Jeżeli ktoś ma ochotę je wypić to wyłącznie dla przyjemności, a nie w celach leczniczych.

Czy osoby z urostomią powinny starać się w większości spożywać pokarmy zasadowe (np. białe mięso, białko jaj), aby wywołać bardziej zasadowy odczyn moczu i zmniejszyć przez to ryzyko kamicy?

Nie − dlatego że ważna jest nie tylko kwasowość moczu, ale funkcjonowanie nerek i całego organizmu. Znaczne „przekarmianie” się białkiem uważa się za czynnik pronowotworowy, czyli sprzyjający rozwijaniu się nowotworów, jak również obciążający nerki − nadmiar białka wydalanego z moczem jest szkodliwy. Najlepszą receptą na zmniejszenie ryzyka kamicy moczowej jest stosowanie urozmaiconej diety. Spożywanie różnych pokarmów gwarantuje, że odczyn moczu będzie optymalny.

Warto wspomnieć, że niektóre pokarmy mogą spowodować wyraźną zmianę zabarwienia moczu, co może być niepokojące dla pacjenta z urostomią.

Tak, to bardzo ważne. Na co dzień na ogół nie zwracamy uwagi na kolor wydalanego moczu. Dotyczy to zwłaszcza kobiet. W momencie, kiedy mocz zbiera się w woreczku, który systematycznie opróżniamy, mamy okazję dokładnie mu się przyjrzeć. Zmiana zabarwienia często wywołuje obawy. Naturalną zmianę zabarwienia moczu powodują np. spożywane buraczki (na czerwono), preparaty witamin z grupy B (na żółto) oraz preparaty żelaza (na kolor ciemny). Zmiana barwy moczu może się jednak również wiązać z krwawieniem z dróg moczowych (krew w moczu) lub z małą ilością wypijanych płynów (mocz zagęszczony, ciemnego koloru).

 

Prawa autorskie: Bristol-Myers Squibb Polska Sp. z o.o. 2002 - 2007
Data ostatniej aktualizacji: 27 lipca 2007
Nota prawna
Webmaster

Zasady prawidłowego odżywiania się osób ze stomią (cz. III)

Poniżej prezentujemy Państwu trzecią część porad dotyczących prawidłowego odżywiania się osób po operacji wyłonienia stomii. Pytania numerowane są w kolejności ich ukazywania się od początku cyklu. Zachęcamy gorąco do nadsyłania własnych pytań, które pozwolą wzbogacić nasze opracowanie.

Czym jest właściwie błonnik pokarmowy?

Błonnik pokarmowy (nazywany też często włóknem pokarmowym) jest bardzo ważnym składnikiem wszystkich produktów pochodzenia roślinnego. Charakterystyczną jego cechą jest to, że po spożyciu nie jest trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka. Mimo że wydalamy go w postaci niezmienionej, ma kluczowe znaczenie zarówno dla prawidłowej pracy jelit, jak i dla właściwego funkcjonowania całego naszego organizmu. Dobroczynne działanie błonnika polega m.in. na regulacji pracy jelit (szczególnie jelita grubego), zapobieganiu zaparciom, ochronie przed nowotworami jelit oraz zmniejszaniu poziomu cholesterolu we krwi. Ta ostatnia właściwość ma znaczenie w walce z miażdżycą.

Jaką rolę odgrywa błonnik w naszej diecie?

Błonnik pokarmowy pozytywnie oddziaływuje na organizm człowieka:

• pobudza wydzielanie śliny podczas przeżuwania pokarmów - ślina ułatwia rozdrabnianie pokarmu w jamie ustnej oraz zawiera enzymy uczestniczące w trawieniu cukrów;

• wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku − ma to szczególne znaczenie dla osób cierpiących na nadkwaśność, zgagę, niestrawność i wrzody żołądka;

• jest doskonałym „wypełniaczem” jelit − pobudza ich ukrwienie, perystaltykę oraz przyspiesza pasaż jelitowy;

• stwarza korzystne warunki do rozwoju prawidłowej flory bakteryjnej w jelitach - ma to wpływ na prawidłowe trawienie; pomaga w tworzeniu miękkiego stolca, zapobiega zaparciom i ułatwia wypróżnienia;

• zwiększa wydalanie cholesterolu z kałem i zmniejsza jego poziom we krwi − co wspomaga profilaktykę i leczenie miażdżycy; ogranicza wchłanianie substancji toksycznych z jelit i ułatwia ich wydalanie z kałem.

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie każdego człowieka na błonnik?

Nasze zapotrzebowanie na błonnik wynosi 15 gramów na 1000 kcal, czyli średnio ok. 30 gramów błonnika na dzień. Tyle błonnika zawiera np.: 10 jabłek lub 5 bułek grahamek lub 4 łyżki otrąb pszennych.

W jakich pokarmach znajduje się szczególnie dużo błonnika?

Najlepszym źródłem błonnika są:

• otręby pszenne − zawierają aż 42 g błonnika w 100 g otrąb;

• ryż brązowy − ryż biały zawiera trzykrotnie mniej błonnika niż brązowy;

• kasze − głównie perłowa i gryczana;

• pieczywo − chleb razowy lub z ziarnami zbóż, bułki grahamki, pumpernikiel;

• owoce − szczególnie maliny, porzeczki, jabłka, pomarańcze, grejpfruty i avocado;

• warzywa − szczególnie buraki, seler, marchew, ziemniaki i pomidory;

• rośliny strączkowe − fasola, groch, bób.

Uwaga! Rośliny strączkowe przed spożyciem warto na minimum 24 godziny namoczyć w wodzie, by nie powodowały produkcji dużej ilości gazów jelitowych. Błonnik nie występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego.

Jakie znaczenie ma błonnik dla osób z wyłonioną stomią jelitową?

Ok. 80% wszystkich osób ze stomią to kolostomicy. Wyłonienie kolostomii najczęściej konieczne jest w chorobie nowotworowej jelit, a za jedną z jej przyczyn uznaje się niedostateczną ilość błonnika w diecie. Osoby z kolostomią powinny więc, w ramach tzw. profilaktyki wtórnej, zmienić swoje nawyki żywieniowe i zacząć spożywać produkty, które zawierają więcej błonnika. Jedną z najcenniejszych zalet błonnika dla pacjentów z kolostomią jest to, że doskonale reguluje pracę jelit. Zwiększa ich ukrwienie, pomaga w tworzeniu miękkiego stolca, ułatwia wypróżnienia i zapobiega zaparciom, które są jednym z najczęściej zgłaszanych problemów w przypadku kolostomii. Osoby z ileostomią stanowią ok. 10% wszystkich stomików. U nich przyczyna wyłonienia stomii jest inna, a konsystencja stolca − płynna lub półpłynna. Niemniej ileostomicy również powinni spożywać bardzo dużo produktów bogatych w błonnik pokarmowy.

Czy duża ilość błonnika w diecie może być przyczyną biegunki?

Błonnik powoduje rozrzedzenie i zwiększenie objętości i masy stolca. Przy dużym jego spożyciu może okresowo dojść do oddawania rzadkich stolców przypominających biegunkę. To prawidłowe zjawisko i nie powinno jednak niepokoić.

Czy pacjenci z urostomią wymagają specjalnej diety ze względu na ryzyko powstania kamieni moczowych?

Ze względu na ryzyko powstania kamieni moczowych, pacjenci z urostomią powinni przestrzegać kilku dietetycznych zasad. Po pierwsze: ograniczyć spożycie szczawianów. Są one obecne przede wszystkim w zielonolistnych warzywach − pietruszce, sałacie, szczawiu, szczypiorku i szpinaku. Po drugie: kontrolować ilość wapnia w diecie, ponieważ wapń może zwiększać ryzyko powstania kamieni. Należy jednak pamiętać, że pierwiastek ten jest bardzo potrzebny do budowy kości, a jego brak może być powodem np. osteoporozy. Po trzecie: ograniczyć ilość spożywanego czerwonego mięsa (dotyczy to szczególnie pacjentów mających podwyższony poziom kwasu moczowego w moczu). Czerwone mięso zawiera dużo puryn, które mogą zwiększać ryzyko powstawania kamicy nerkowej. Poza tym pacjenci z urostomią mogą odżywiać się normalnie, przestrzegając ogólnych zasad zdrowego odżywiania.

Czy pacjenci z urostomią powinni ograniczyć ilość spożywanej soli?

Tak. Ilość spożywanej soli kuchennej powinna zostać ograniczona. Ale nie ze względu na nerki i na posiadaną urostomię, ale z powodu ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. Dotyczy to szczególnie osób w podeszłym wieku. Ilość soli, która jest naturalnie obecna w produktach spożywczych (w chlebie, mięsie, warzywach), jest wystarczająca i pokrywa całkowicie nasze zapotrzebowanie. Zbyt obfite dosalanie potraw nie ma żadnego zdrowotnego uzasadnienia. Każda osoba, która chce się zdrowo odżywiać, powinna zrezygnować z dosalania potraw.

Czy pacjenci z urostomią powinni pić dużo płynów?

Tak, ponieważ stan i drożność dróg moczowych są dla nich bardzo istotne. Nie wolno dopuścić do zagęszczania moczu, bo zwiększa to ryzyko powstawania kamieni moczowych. Zarówno suchy stolec (w przypadku kolostomii), jaki i zagęszczony mocz (w przypadku urostomii) są czynnikami „obcymi” i „drażniącymi” organizm. Pacjenci rzadko zwracają uwagę na swój mocz. Zapytani na ogół nie potrafią precyzyjnie przypomnieć sobie jak wygląda, jaki jest jego kolor i konsystencja. A dla lekarza to bardzo ważna informacja. Z ilością wypijanych płynów nie powinny jednak przesadzać osoby cierpiące na niewydolność krążenia, ze względu na ryzyko jej nasilenia. W takich przypadkach zawsze warto zapytać o radę swojego lekarza.

Czy pacjentom z urostomią można zalecać piwo?

Nie ma przeciwwskazań do picia piwa lub innego alkoholu. Ale nikt specjalnie nie zaleca piwa. Jeżeli ktoś ma ochotę je wypić to wyłącznie dla przyjemności, a nie w celach leczniczych.

Czy osoby z urostomią powinny starać się w większości spożywać pokarmy zasadowe (np. białe mięso, białko jaj), aby wywołać bardziej zasadowy odczyn moczu i zmniejszyć przez to ryzyko kamicy?

Nie − dlatego że ważna jest nie tylko kwasowość moczu, ale funkcjonowanie nerek i całego organizmu. Znaczne „przekarmianie” się białkiem uważa się za czynnik pronowotworowy, czyli sprzyjający rozwijaniu się nowotworów, jak również obciążający nerki − nadmiar białka wydalanego z moczem jest szkodliwy. Najlepszą receptą na zmniejszenie ryzyka kamicy moczowej jest stosowanie urozmaiconej diety. Spożywanie różnych pokarmów gwarantuje, że odczyn moczu będzie optymalny.

Warto wspomnieć, że niektóre pokarmy mogą spowodować wyraźną zmianę zabarwienia moczu, co może być niepokojące dla pacjenta z urostomią.

Tak, to bardzo ważne. Na co dzień na ogół nie zwracamy uwagi na kolor wydalanego moczu. Dotyczy to zwłaszcza kobiet. W momencie, kiedy mocz zbiera się w woreczku, który systematycznie opróżniamy, mamy okazję dokładnie mu się przyjrzeć. Zmiana zabarwienia często wywołuje obawy. Naturalną zmianę zabarwienia moczu powodują np. spożywane buraczki (na czerwono), preparaty witamin z grupy B (na żółto) oraz preparaty żelaza (na kolor ciemny). Zmiana barwy moczu może się jednak również wiązać z krwawieniem z dróg moczowych (krew w moczu) lub z małą ilością wypijanych płynów (mocz zagęszczony, ciemnego koloru).

 

Prawa autorskie: Bristol-Myers Squibb Polska Sp. z o.o. 2002 - 2007
Data ostatniej aktualizacji: 27 lipca 2007
Nota prawna
Webmaster

Produkt		Zawartość [g]
Kasze i ryż
Kasza jaglana		3,2
Kasza jęczmienna perłowa		6,2
Kasza jęczmienna pęczak		5,4
Kasza gryczana		5,9
Kasza manna		2,5
Ryż biały		2,4
Ryż brązowy		8,7
Makarony
Makaron bezjajeczny		2,7
Makaron dwujajeczny		2,6
Makaron czterojajeczny		2,8
Napoje
Sok ananasowy		0,1
Sok cytrynowy		0,1
Sok grejfrutowy		0,1
Sok marchwiowy		1,3
Sok marchwiowo-jabłkowy		2,2
Sok marchwiowo-jabłkowo-pomarańczowy		1,9
Sok marchwiowo-pomarańczowy		1,7
Sok pomarańczowy		0,1
Sok pomidorowy		0,4
Sok wielowarzywny		1,2
Sok z czarnej porzeczki		0,1
Owoce
Agrest		3
Ananas		1,2
Arbuz		0,3
Banany		1,7
Borówki		1,1
Brzoskwinia		1,9
Cytryna		2
Czarne jagody		3,2
Czereśnie		1,3
Daktyle		8,7
Figi		2,5
Grejfrut		1,9
Gruszka		2,1
Jabłko		2
Jeżyny		7,3
Kiwi		2,1
Maliny		6,7
Mandarynki		1,9
Mango		1,5
Marakuja		15,9
Morele		1,7
Morwy		1,7
Nektarynki		1,2
Papaja		1,8
Pomarańcza		1,9
Porzeczki białe		6,4
Porzeczki czarne		7,9
Porzeczki czerwone		7,7
Poziomki		2
Renklody		2,6
Śliwki		1,6
Truskawki		1,8
Winogrona		1.5
Wiśnie		3
Żurawiny		4,6
Owoce suszone
Suszone banany		6,4
Suszone brzoskwinie		14,3
Suszone daktyle		8,7
Suszone figi		12,9
Suszone jabłka		10,3
Suszone morele		10,3
Suszone rodzynki korynckie		6,5
Suszone rodzynki sułtańskie		7
Suszone rodzynki zwykłe		6,8
Suszone śliwki bez pestki		16,1
Suszone śliwki z pestką		9,4
Orzechy i nasiona
Dynia		1,9
Kasztany jadalne (marony)		6,8
Mak		20,5
Migdały		12,9
Orzechy arachidowe		7,3
Orzechy kokosowe świeże (miąższ)		13,6
Orzechy kokosowe suszone (miąższ)		23,5
Orzechy laskowe		8,9
Orzechy nerkowca		1,5
Orzechy pekan		2,3
Orzechy pistacjowe		6,1
Orzechy włoskie		6,5
Orzeszki ziemne		8,1
Sezam		9,1
Słonecznik		6
Wiórki kokosowe		21,1
Pieczywo
Bułki grahamki		5,4
Bułki kajzerki		2,1
Bułki maślane		2
Bułki pszenne zwykłe		2,1
Bułki wrocławskie		2
Chałka		2
Chleb graham		5
Chleb baltonowski		4,7
Chleb chrupki		6
Chleb mazowiecki		4,6
Chleb praski		4,7
Chleb pumpernikiel		6,4
Chleb wiejski		4,7
Chleb zwykły		4,9
Chleb żytni jasny		4,7
Chleb żytni pełnoziarnisty		6,1
Chleb żytni razowy		5,9
Chleb żytni razowy na miodzie		5,4
Chleb żytni razowy z soją i słonecznikiem		6,5
Chleb żytni staropolski		5,3
Pieczywo tostowe		2,1
Rogale maślane		2
Produkty zbożowe i śniadaniowe
Bułka tarta		6,1
Chrupki kukurydziane		7,6
Kiełki pszenne		4
Mąka pszenna typ 500		2,6
Musli owocowe		8
Musli z rodzynkami i orzechami		9,7
Otręby pszenne		42,4
Płatki jęczmienne		9,6
Płatki kukurydziane		6,6
Płatki owsiane		6,9
Płatki pszenne		10,1
Płatki żytnie		11,6
Ryż preparowany		5
Przetwory owocowe
Ananas w syropie		1
Brzoskwinie w syropie		0,9
Dżem owocowy niskosłodzony		0,8
Dżem owocowy wyskosłodzony		0,9
Powidła śliwkowe		1,8
Przetwory warzywne
Fasolka szparagowa cięta konserwowa		2,4
Fasolka flageolet konserwowa		6,7
Frytki ziemniaczane		2,9
Groszek zielony konserwowy		5,7
Ketchup		3,2
Kiszona kapusta		2,1
Koncentrat pomidorowy 30%		2,8
Kukurydza konserwowa		3,9
Ogórek kiszony		0,5
Papryka czerwona konserwowa		1,8
Pędy bambusa konserwowe		1,4
Popcorn		10
Słodycze
Babka biszkoptowa		0,9
Baton Bounty		5,4
Baton Kit Kat		1,9
Baton Mars		1
Baton Milky Way		0,5
Baton Snickers		2,9
Baton Twix		1
Chipsy bekonowe		8,7
Chipsy paprykowe		8,4
Ciasto drożdżowe		1,6
Czekolada deserowa		1,4
Czekolada gorzka		1,7
Czekolada mleczna		0,7
Czekolada mleczna z orzechami		0,4
Czekolada nadziewana		0,3
Delicje szampańskie		0,7
Eklery z bitą śmietaną		0,5
Herbatniki		1,3
Jagodzianki		2,1
Kakao proszek		5,7
Keks bakaliowy		3,6
Markizy		1,2
Paluszki		1
Pierniczki w czekoladzie		2
Piernik z bakaliami		2,7
Ptysie z bitą śmietaną		0,3
Sernik z rodzynkami		0,8
Wafle nadziewane		1,2
Warzywa i grzyby
Awokado		6,7
Bakłażany		3,3
Botwina		4,4
Bób		5,8
Brokuły		2,5
Brukselka		5,4
Buraki		2,2
Cebula		1,7
Chrzan		7,3
Cukinia		1
Cykoria		1
Czosnek		4,1
Dynia		2,8
Endywia		2,2
Fasola szparagowa		3,9
Groszek zielony		6
Jarmuż		2
Kabaczek		1,1
Kalafior		2,4
Kalarepa		2,2
Kapusta biała		2,5
Kapusta czerwona		2,5
Kapusta pekińska		1,9
Kapusta włoska		2,6
Karczochy		5,4
Koper ogrodowy		6,1
Kukurydza		2,4
Lucerna kiełki		2,4
Marchew		3,6
Ogórek		0,5
Papryka		2
Pasternak		4
Pędy bambusa		2,2
Pieczarka		2
Pietruszka korzeń		4,9
Pietruszka liście		4,2
Pomidor		1,2
Por		2,7
Rabarbar		3,2
Rzepa		3,5
Rzeżucha		3,3
Rzodkiewka		2,5
Sałata		1,4
Seler korzeń		4,9
Seler liście		1,8
Soczewica kiełki		3
Soja kiełki		2,6
Szczaw		2,6
Szczypiorek		2,5
Szparagi		1,5
Szpinak		2,6
Ziemniaki		1,5
Warzywa strączkowe suche
Fasola azuki		4,3
Fasola biała		15,7
Fasola czerwona		25
Fasola pstra		4,3
Groch		15
Soczewica czerwona		8,9
Soja

Węglowodany nieprzyswajalne-błonnik pokarmowy


Błonnik pokarmowy zwany także włóknem pokarmowym, to roślinne wielocukry i ligniny, oporne na działanie enzymów trawiennych przewodu pokarmowego człowieka. Błonnik jest substancją niejednorodną. Działanie błonnika pokarmowego jest różnorodne. Do wyzwolenia jego funkcji niezbędna jest woda. Błonnik nierozpuszczalny w wodzie ma istotny wpływ na pracę przewodu pokarmowego. Substancja ta:
-pobudza funkcje żucia, wydzielania śliny działającej ochronnie na zęby
-wykazuje zdolność wiązania wody
-buforuje i wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku,
-wpływa na wydzielanie hormonów przewodu pokarmowego(gastryny)
-zwiększa objętość treści pokarmowej w jelicie cienkim
-wpływa na zwiększone wydzielanie soków trawiennych
-pobudza ukrwienie jelit
-przez mechaniczne drażnienie ścian jelita grubego wpływa na jego perystaltykę
-chroni przed zaparciami uchyłkowatością jelit, polipami, żylakami odbytu i chorobą nowotworową
-zmniejsza wartość energetyczną diety i daje uczucie sytościWęglowodany


1. Budowa i podział
Są to związki organiczne zwane cukrami, zbudowanie z węgla, wodoru i tlenu. Stosunek wodoru do tlenu jest taki sam, jak w wodzie wynosi 2:1.
Węglowodany zawierają kilka i więcej grup hydroksylanowych (-OH) i co najmniej jedną grupę karbonylową: aldehydową (-COH) lub ketonowa, ( CO). Obejmują związki przyswajalne i nieprzyswajalne. Syntezy zwane są głównie przez rośliny z dwutlenku węgla i wody w procesie fotosyntezy wchodzą a skład produktów spożywczych w postaci cukrów prostych, dwucukrów, skrobi i błonnika.
Ze względu na wielkość cząsteczek dzielimy je na:

a) Cukry proste - monosachatydy

b) Węglowodany złożone
- digosacharydy, w czasie ich hydrolizy powstaje nie więcej niż 6 cząsteczek monosacharydów
- polisacharydy - wielocząsteczkowe polimery zbudowane z monosacharydów, w czasie hydrolizy powstaje z nich więcej niż 6 cząsteczek monosacharydów.

Cukry proste - monosacharydy
- Opisywane są ogólnym wzorem Cn (H2O)n
- Nie ulegają hydrolizie do form prostszych
- Zawierają od 3 do 10 atomów węglów cząsteczek
- Wszystkie monosacharydy SA substancjami bezbarwnymi, krystalicznymi
rozpuszczalnymi w wodzie, bardzo słabo rozpuszczalnymi w alkoholu,
nierozpuszczalnymi w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych. Mają
słodki smak i trudno krystalizują.
- Ulegają przekształceniu w formie ufosforylowanej
- Łatwo łączą się z kwasami tworząc estry. Ważne są estry cukrów z kwasem
fosforowym, wchodzą one w skład kwasów nukleinowych, biorą udział w
przemianach cukrów.
- Cukry - alaozy (pod wpływem enzymów udziałem NADPH-
uwodorowanego fosforanu dinukleotydu nikotynamidoade naukowe, np.
glukoza przekształca się w sorbta - związek występujący w wielu owocach, a
mannowa tworzy mannica.



Ryc. Przekształcanie cukrów w alkohole.

H O
O (+2H) CH2OH
I
R


- Monosacharydy zawierające grupę aldehydową łatwo się utleniają. Utlenienie grupy aldehydowej prowadzi do wytworzenia kwasów - onowych, a utlenienie ostatniej grupy aldehydowej do powstania kwasów - uronowych
(np. kwas D - glukuronowy - bierze on udział w wydalaniu z ustroju z moczem obcych substancji np. leków lub ich metabolitów; kwas hialuronowy, składnik mukopelisachorydów, mukoprotein występuje w skórze, ciałku Szklistym oka, otoczce komórki jajowej, pępowinie. Pochodzą cukrów prostych jest także kwas askorbinowy (witamina c).
- Cukry z grupą aldehydową, w mniejszym stopniu ketonową mają zdolności redukowania soli metali ciężkich lub jodu. Zjawisko to wykorzystuje się do oznaczania zawartości cukru w roztworach i materiale biologicznym ( moczu, krwi).
- Mają zdolności wytwarzania wiązań Gukozydowych. Wiązania gukozydowe tworzy się między dwiema grupami - OH z wyłączeniem cząsteczki wody - Grupa - OH wchodzące w reakcje dołączone jest do węgla półacetalowego (glikozydowego). Drugą grupę - OH może stanowić również grupę przytoczoną do glikozydowego atomu węgla lub, którejkolwiek grupy alkoholowej.




Węglowodany złożone

oligosacharydy polisacharydy


1. Oligosacharydy są to cukry złożone o stosunkowo małej masie cząsteczkowej. Pod względem właściwości podobne są do monosacharydów. W większości przypadków mają smak słodki i są rozpuszczalne w wodzie. Najważniejsze z nich to dwucukry o wzorze (12H22O11).
Disacharydy - dwucukry zbudowane z cząsteczek monosacharydów połączonych wiązaniem glukozydowym ulegają hydrolizie pod wpływem enzymów lub kwasów według równania:
C12H22O11+H2O- C6H12O6+C6H12O6
Należą do węglowodanów łatwo przyswajalnych przez człowieka.
Nazwa chemiczna disacharydów uwzględnia:
- nazwę cukrów prostych
- charakter wiązania glikozydowego Alfa lub Beta
- liczbę przypadkową atomu węgla, z którym wytworzone zostało wiązanie glikozydowe
Do najczęściej występujących w naturze disacharydów należą: sacharoza, laktoza, maltoza, trehaloza, celobioza
a) Sacharoza-(glukoza + fruktoza), nazywana także cukrem trzcinowym, lub buraczanym, a w życiu codziennym potocznie cukrem. Zbudowana jest z cząstek D- glukozy i D- fruktozy połączonych wiązaniem. 1-2 glikozydowym. Występuje w większych ilościach trzcinie cukrowej, burakach cukrowych, a także w niektórych owocach (ananasy) i warzywach (marchew). Doskonale rozpuszcza się w wodzie, nie ma właściwości redukujących.
b) Laktoza- (glukoza + galaktoza) cukier mleczny złożony z cząsteczek
D- glukozy i D- galaktozy. Ma wiązanie typu 1- 4 beta. Występuje w mleku wszystkich zwierząt ssących np. mleko kobiece zawiera jej około 7%, a mleko krowie około 4%. Jest mniej słodka od sacharozy, rozpuszczalna w wodzie, ma właściwości redukujące. Laktoza metabolizowana jest przez bakterie LACTOBACILLUS CASEI do kwasu mlekowego, który powoduje kwaśnienie mleka. Może pojawić się w moczu w czasie ciąży. Niedobór enzymu laktozy wywołuje zaburzenia wchłaniania laktozy objawiające się wzdęciami i biegunką.
c) Maltoza- ( glukoza+ glukoza ), cukier słodowy. Jest zbudowana z dwóch cząsteczek D-glukozy ma wiązanie glikozydowe typu 1-4 alfa. Rzadko występuje w stanie wolnym, jest przejściowym produktem hydrolizy skrobi i glikogenu. Występuje w dużych ilościach w słodzie (skiełkowanych ziarnach zbóż, zwłaszcza jęczmienia, bogatych w enzymy hydrolizujące skrobię). Rozpuszcza się doskonale w wodzie, ma właściwości redukujące. Służy do produkcji odzywek dla dzieci, preparatów dietetycznych, cukierków, jest wykorzystywana w piwowarstwie, gorzelnictwie, piekarnictwie.
d) Trehaloza- (glukoza + glukoza)- główny składnik hemolinfy owadów, występuje także w grzybach, drożdżach.
e) Celobioza- (glukoza +glukoza)- jest podstawową jednostką celulozy. Powstaje pośrednio podczas hydrolizy celulozy.

2. Polisacharydy- wielocukry
Są to wielocząsteczkowe polimery zbudowane z monosacharydów. Polisacharydy w większości nie rozpuszczają się w wodzie, nie są słodkie.
Są szczególnie rozpowszechnione w świecie roślinnym. Pełną funkcję:
- zapasowe ( skrobia- w bulwach, nasionach:glikogen w organizmach zwierzęcych).
- strukturalne (błonnik, celuloza uosłonic, chityna u owadów i skorupiaków).
Biorąc pod uwagę ich przyswajalność przez człowieka, dzielimy je na:
• polisacharydy przyswajalne: skrobia, glikogen.
• polisacharydy nieprzyswajalne: błonnik pokarmowy


Skrobia jest materiałem zapasowym roślin, odkładanym w postaci ziarenek, które występują pojedynczo, złożenie lub są zespolone w skupienia tzw. agregaty. Kształt ziarenek i ich wielkość zależy od rodzaju rośliny na tej podstawie można określić ich pochodzenie. Ziarna skrobiowe nie są jednorodną substancja węglowodanową. Składają się z dwóch różnych cukrów: amylozy i amylopektyny. Skrobię zawierają ziarna zbóż ( około 75%), ziemniaki (20%), kukurydza (80%). Niewielkie jej ilości występują w warzywach orzechach. W postaci surowej jest trudnostarawna, dlatego produkty zawierające skrobię przed spożyciem należy poddać obróbce termicznej. Obróbka cieplna powoduje rozkład skrobi na rozpuszczalnej wodzie łatwiej strawnych dekstryny zawierające do 30 cząstek glukozy. Dekstryny występują m. n. w skórce pieczywa, grzankach, cieście, zasmażce. W przewodzie pokarmowym skrobia hydrolizowana jest do dekstryn, izomaltozy, maltozy i glukozy.


Glikogen - zwany skrobią zwierzęcą stanowi zapasowy materiał energetyczny ustroju. Występują w wątrobie, mięśniach, nerkach, mięśniu sercowym, w mózgu, płytkach krwi. W niewielkich ilościach znajduje się także w grzybach, w glonach, drożdżach. Zawarty jest również w wątrobie. Ilość glikogenu zależy od odżywiania i pracy mięśni. Głód i ciężka praca wzmagają zapotrzebowanie na niego. Większa zawartość glikogenu w wątrobie jest korzystna, ponieważ zmniejsza katabolizm białek, które mogą być wykorzystywane do celów budulcowych, detoksykacji organizmu oraz zmniejsza tworzenie się ciał ketonowych w ustroju.


Rola węglowodanów przyswajalnych

Węglowodany są głównym źródłem energii, dla organizmu ludzkiego. Po strawieniu i wchłonięciu do tkanek w formie glukozy są utleniane, do CO2 i H2O, dając energię, która jest wykorzystywana w miarę potrzeb ustroju. Węglowodany dostarczają w codziennym pożywieniu około 50-60% energii. Ze spalania 1g węglowodanów uzyskuje się 4kcal, tj.16,7Kj.Węglowodany konieczne są do utleniania kwasów tłuszczowych, do CO2 i H20.W przypadku niedostatecznej ilości węglowodanów przyswajalnych w pożywieniu(poniżej 100g \dobę), dochodzi do niecałkowitego spalania kwasów tłuszczowych powstawania ciał ketonowych zakwaszających organizm. Dlatego słuszne jest powiedzenie, że „tłuszcze spalają się w ogniu węglowodanów”. Węglowodany nadają także cech organoleptycznych produktom spożywczym i potrawą, biorą udział w tworzeniu smaku, konsystencji, barwy.

ZAGROŻENIA ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z DIETĄ UBOGOBŁONNIKOWĄ

WSTĘP

Liczne prace naukowe opublikowane w ciągu ostatnich kilkunastu lat dowiodły, że nieprawidłowe żywienie jest jedną z głównych przyczyn chorób w skali globalnej. W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo w diecie mieszkańców występuje niezwykle często niedobór kalorii i składników odżywczych, zwłaszcza pełnowartościowego białka. Natomiast w krajach rozwiniętych powszechnym zjawiskiem jest przejadanie się i otyłość, która staje się najbardziej rozpowszechnioną chorobą, wpływającą niekorzystnie na długość życia i stan zdrowia. Dlatego - w dobie narastających chorób cywilizacyjnych - racjonalne żywienie jest zarówno zasadniczym elementem profilaktyki, jak również ma ogromne znaczenie w leczeniu ludzi chorych.

Prawidłowe żywienie powinno nie tylko zabezpieczać organizm człowieka przed niedoborami pokarmowymi, lecz także przed skutkami zbyt obfitego spożycia lub nieprawidłowego składu racji pokarmowej. Należy zwrócić uwagę na:

• jakość produktów spożywczych

• ilość dostarczonej energii

• proporcje składników w racji pokarmowej

• rozkład na posiłki

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się też znaczeniu odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego w diecie człowieka.

DEFINICJA

Definicja błonnika pokarmowego (włókna pokarmowego) nie jest jednoznaczna. Według Burkitta błonnik to "wszystkie polisacharydy oraz lignina, które nie ulegają strawieniu pod wpływem enzymów trawiennych znajdujących się w ludzkim przewodzie pokarmowym". Jest to definicja dość teoretyczna. Z punktu widzenia fizjologii żywienia, błonnik to szereg związków o charakterze węglowodanów, które występują w produktach żywnościowych pochodzenia roślinnego. Najwięcej włókna pokarmowego zawierają plewy i okrywy ziarna oraz zdrewniałe łodygi roślin. Biorąc pod uwagę skład chemiczny, do błonnika zalicza się takie związki jak: celuloza, hemiceluloza, pektyny, ligniny, gumy. Istnieją różne rodzaje błonnika, podobnie jak istnieją różne rodzaje komórek roślinnych. Ponadto jego skład uzależniony jest od innych dodatkowych czynników, takich jak procesy przetwórcze, jakim są poddawane zawierające go produkty (np. mielenie ziarna) oraz reakcje zachodzące podczas gotowania.

Błonnik zawarty w pokarmach jest zwykle mieszaniną dwóch form: rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej w wodzie. Błonnik rozpuszczalny rozpuszcza się w wodzie tworząc żel (np. błonnik pochodzący z owoców), natomiast forma nierozpuszczalna ulega w przewodzie pokarmowym tylko niewielkim przemianom (np. błonnik zawarty w świeżych warzywach i ziarnach zbóż). Błonnik jest składnikiem balastowym żywności, często nazywany jest "wypełniaczem" przewodu pokarmowego. W zależności od swego składu posiada określone właściwości fizykochemiczne, wywierając między innymi wpływ na procesy trawienia i wchłaniania w przewodzie pokarmowym człowieka. Błonnik zawarty w owocach i warzywach (pektyny, hemicelulozy) jest rozkładany przez bakterie w przewodzie pokarmowym. Spożycie tych produktów nie wpływa na zwiększenie objętości stolca. Natomiast błonnik zawarty w otrębach i ziarnach zbóż (celuloza, ligniny) nie jest rozkładany lub jest rozkładany tylko częściowo przez mikroflorę okrężnicy. Można to zobrazować na przykładzie celulozy, której szczególnie dużo zawierają jarzyny. Celuloza składa się z reszt glukozylowych połączonych wiązaniami beta-glikozydowymi, dla których rozszczepienia brak jest w przewodzie pokarmowym człowieka odpowiednich enzymów (z wyjątkiem produkowanych w niewielkiej ilości przez bakterie w jelicie grubym). Związek ten jest natomiast dobrze trawiony w przewodzie pokarmowym zwierząt trawożernych. Jest to możliwe dzięki obecności drobnoustrojów, żyjących z nimi w symbiozie. Wytarzają one celulazę i beta-glukozydazę, katalizujące rozpad celulozy na glukozę oraz enzymy rozkładające pentozany. Produkty rozpadu bądź zostają całkowicie spalone na CO₂ i H₂O, bądź w procesach fermentacyjnych są przetwarzane na kwasy, alkohole lub inne związki, dostarczając jednocześnie drobnoustrojom niezbędnej im energii. Natomiast po spożyciu przez człowieka pokarmów bogatych w celulozę znaczna część (około 85%) zostaje wydalona z kałem w postaci niezmienionej.

ŹRÓDŁA BŁONNIKA POKARMOWEGO

Produktami, w których znajdziemy duże jego ilości są:

• warzywa: zielony groszek, fasola, seler, marchew, kapusta, kukurydza, soja, suszone warzywa strączkowe, ziemniaki

• owoce: jeżyny, porzeczki, maliny, rodzynki, morele, figi i śliwki suszone

• orzechy i nasiona: wszystkie orzechy, migdały, ziarna maku, lnu, słonecznika

• produkty zbożowe: mąka pełnoziarnista, płatki owsiane, kiełki zbóż, kasze, ryż, pieczona żywność z pełnych ziaren, otręby spożywcze.

W tabeli 1 przedstawiono zawartość błonnika w wybranych produktach spożywczych. Warto podkreślić fakt, że pieczywo jest naszym codziennym pożywieniem i dlatego zawarta w nim ilość błonnika może decydować w dużym stopniu o jego udziale w diecie. Produkty o zerowej zawartości błonnika to: nabiał, ryby, mięso, wędliny, alkohole.

TABELA 1. ZAWARTOŚĆ BŁONNIKA W PRODUKTACH SPOŻYWCZYCH (W GRAMACH NA 100 GRAM PRODUKTU)

Produkty zbożowe	Zawartość błonnika	Warzywa	Zawartość błonnika	Owoce	Zawartość błonnika
Bułka grahamka	5,4	Burak	1,7	Arbuz	0,2
Bułka zwykła	2,2	Fasola biała	15,8	Banan	1,1
Chleb pszenny	4,5	Groszek zielony	5,8	Gruszki	1,6
Chleb żytni	5,0	Kapusta biała	2,1	Jabłka	1,5
Pieczywo chrupkie	6,3	Marchew	2,7	Morele suszone	10,4
Makaron	1,6	Pomidor	1,2	Rodzynki	6,5
Otręby pszenne	42,3	Szparagi	1,1	Śliwki suszone	8,0
Płatki kukurydziane	6,5	Szpinak	2,1	Pomarańcze	1,04
Płatki owsiane	6,9	Brukselka	4,1	Truskawki	1,7
Pumpernikiel	6,4	Ziemniak	1,2	Kiwi	1,8
Ryż gotowany	1,0	Kalafior	1,5	Maliny	6,7
Kasza jęczmienna	1,8	Sałata	1,0	Czarna porzeczka	4,8
Kasza manna	0,7	Ogórek	0,4	Winogrona	1,5

Źródło: Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie


DZIAŁANIE FIZJOLOGICZNE BŁONNIKA POKARMOWEGO

Spożywanie pokarmów bogatobłonnikowych wywołuje szereg korzystnych następstw w organizmie człowieka:

• Pożywienie nie rafinowane, ze znaczną ilością błonnika, wymaga lepszego żucia i dlatego ulega dokładniejszemu wymieszaniu w jamie ustnej ze śliną, a w konsekwencji jest lepiej trawione przez ptialinę.

• Wzmożony w czasie gryzienia wypływ śliny wywiera ochronne działanie na zęby, ponieważ dzięki temu wymywane są przyczepione do zębów resztki pokarmu. Rozcieńczone zostają również cukry, które są główną pożywką bakterii kariogennych.

• Objętość treści pokarmowej w żołądku jest większa po spożyciu chleba razowego niż chleba z mąki białej. Jest to spowodowane nie tylko zwiększoną ilością śliny, ale także wzmożonym wydzielaniem soku żołądkowego. Dzieje się tak, gdyż powoli zjedzony posiłek powoduje przedłużenie mózgowej fazy wydzielania żołądkowego.

• Pożywienie takie ma większą objętość (a niższą wartość energetyczną) i łatwiej wywołuje uczucie sytości, chroniąc tym samym przed nadmiernym przyrostem masy ciała.

• Błonnik zwiększa objętość treści pokarmowej w jelicie cienkim. Jest to związane ze zdolnością wiązania wody i zwiększonym wydzielaniem soków trawiennych.

• Czas pasażu przez jelito cienkie może być uzależniony od typu spożytego błonnika. Błonnik nierozpuszczalny w wodzie przyspiesza, a rozpuszczalny w wodzie opóźnia pasaż treści pokarmowej przez jelito cienkie.

• Dzięki wolnym grupom karboksylowym błonnik ma również zdolności jonowymienne. Niektóre substancje chemiczne (zwłaszcza metale ciężkie i toksyny pochodzące z zanieczyszczonej żywności) mogą zostać nieodwracalnie związane, co uniemożliwia ich wchłonięcie w przewodzie pokarmowym.

• Wytworzone podczas rozkładu błonnika gazy i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe mogą działać jak środki osmotycznie czynne i ułatwiać wydalanie mas kałowych. Prawdopodobnie rozszerzają one także masy kałowe, dzięki detergentom związanym w gąbczastej strukturze resztkowej włókna np. kwasom żółciowym.

• Błonnik tworzy korzystne środowisko dla rozwoju fizjologicznej flory bakteryjnej jelit.

WPŁYW BŁONNIKA NA PRZEMIANĘ CHOLESTEROLU

Bardzo istotną, a mało podkreślaną właściwością błonnika jest możliwość obniżania stężenia cholesterolu w surowicy krwi. Sugeruje się, że uzupełnienie diety błonnikiem rozpuszczalnym powoduje zwiększone wiązanie i wydalanie cholesterolu i kwasów żółciowych z kałem, a w efekcie ich zmniejszone wchłanianie. Zwiększone wydalanie kwasów żółciowych z kałem powoduje z kolei skierowanie cholesterolu do puli kwasów żółciowych. W ten sposób zmniejsza się ilość cholesterolu dostępnego dla inkorporacji do lipoprotein, uwalnianych w cyrkulacji żylnej, a także prawdopodobieństwo przesycenia żółci cholesterolem, a w następstwie tego tworzenie się złogów żółciowych. Błonnik może mieć również wpływ na wchłanianie oraz metabolizm trójglicerydów i kwasów tłuszczowych. Obserwacje w grupie zdrowych ludzi stosujących dietę bogatobłonnikową wskazują na zmniejszenie stężenia trójglicerydów w surowicy krwi. Największy wpływ stwierdza się u pacjentów z hypertrójglicerydemią.

Spożywanie produktów obfitujących w błonnik chroni więc przed nadciśnieniem tętniczym, hiperlipidemią, miażdżycą, nadwagą i chorobami układu sercowo-naczyniowego, co zostało potwierdzone w badaniach naukowych. W krajach rozwiniętych wysokie spożycie zwierzęcych produktów spożywczych bogatych w tłuszcze, wobec niskiego spożycia produktów roślinnych zawierających składniki obniżające poziom cholesterolu, może lepiej tłumaczyć częstsze występowanie choroby wieńcowej niż tylko sam poziom spożycia tłuszczów zwierzęcych.

WPŁYW BŁONNIKA POKARMOWEGO NA GLIKEMIĘ

Liczne zgromadzone dowody wskazują na to, że zawarty w pokarmach błonnik może odgrywać kluczową rolę w regulacji stężeń krążącej insuliny. Z punktu widzenia biochemicznego, spożycie pokarmu zawierającego oczyszczone węglowodany i pozbawionego błonnika powoduje istotnie większą sekrecję insuliny niż spożycie pokarmu bogatobłonnikowego. W związku z tym wzrost zawartości błonnika w diecie poprawia tolerancję węglowodanów, co ma szczególne znaczenie u osób chorujących na cukrzycę. Błonnik zmniejsza wydzielanie insuliny poprzez zwalnianie tempa wchłaniania składników odżywczych po posiłku.

Stwierdzono ponadto, że podczas stosowania diety z dużą zawartością błonnika zwiększa się wrażliwość na insulinę, a masa ciała ulega zmniejszeniu. Z kolei duże stężenie insuliny, związane z dietą o małej zawartości błonnika, może sprzyjać nadmiernemu przyrostowi masy ciała. Mechanizm tego działania polega na zmianie w fizjologii tkanki tłuszczowej, zmianie szlaków metabolicznych z utleniania na gromadzenie substancji zapasowych oraz zwiększeniu apetytu.

ZNACZENIE BŁONNIKA DLA ORGANIZMU CZŁOWIEKA ORAZ SKUTKI JEGO NIEDOBORU W DIECIE

Wydaje się, że dla większości osób nie związanych zawodowo z medycyną najbardziej znany jest związek pomiędzy dietą bogatobłonnikową a regularnymi wypróżnieniami. Jednocześnie jednak przewlekłe zaparcia są powszechną dolegliwością naszej cywilizacji, spotykaną już nawet u trzyletnich dzieci. W wielu rodzinach istnieje bowiem nawyk zjadania dużej ilości węglowodanów w postaci ciast, budyniu, białego pieczywa, przy jednoczesnym spożyciu małej ilości jarzyn. Ponadto obieranie owoców ze skórki, miksowanie potraw, eliminacja ciemnego pieczywa i surówek znacznie zmniejsza ilość elementów wysokoresztkowych. Powoduje to zmniejszenie masy stolca i czyni go bardziej podatnym na zagęszczenie i stwardnienie. Skąpe, uformowane stolce są typowe dla diety ludzi z krajów wysoko rozwiniętych.

Przy zaparciu i podwyższeniu się ciśnienia śródbrzusznego łatwiej dochodzi do rozwoju guzków krwawniczych odbytu, powstawania uchyłkowatości jelit i przepukliny rozworu przełykowego przepony. Wiele badań epidemiologicznych wykazało zależność pomiędzy niskim spożyciem błonnika a zwiększoną częstotliwością występowania uchyłkowatości. U chorych ze stwierdzoną uchyłkowatością błonnik zawarty w diecie jak i podany dodatkowo w celu zwiększenia dobowego spożycia ma więc działanie zarówno profilaktyczne jak i lecznicze.

Stwierdzono również korzystny wpływ podawania błonnika w zespole jelita nadwrażliwego w okresach zaparć.

W ostatnich latach duże zainteresowanie budzi też związek między spożyciem błonnika a utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Znaczenie diety bogatobłonnikowej w otyłości polega na tym, że błonnik jest produktem niskoenergetycznym, który pęcznieje i wypełnia żołądek. Zwiększa to sytość posiłków i zapobiega spożywaniu produktów bogatoenergetycznych. Dieta ubogobłonnikowa sprzyja ponadto, jak wspomniano, hypercholesterolemii i otyłości, które są jednymi z głównych czynników ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Na podstawie analiz przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych stwierdzono, że chorobowość związana ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego utrzymuje się na wysokim poziomie, pomimo zmniejszenia ogólnego spożycia tłuszczów nasyconych w diecie w ciągu ostatnich 10 lat. Co więcej, częstość występowania otyłości i cukrzycy typu drugiego zwiększyła się dramatycznie.

Powszechnie wiadomo, że duża ilość tłuszczów i niedobór błonnika w diecie sprzyjają zaparciom. W konsekwencji dłuższe jest działanie niektórych bakterii na tłuszcze i żółć, co zwiększa możliwość powstawania w obrębie jelita grubego związków rakotwórczych. Podczas zwolnionego pasażu dłużej stykają się one z błoną śluzową jelita grubego i znajdują się w mniejszej objętości stolca, a więc w wyższym stężeniu. Wysunięta przez niektórych badaczy koncepcja dodatkowej roli krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (maślanów), powstających w jelicie grubym w procesie fermentacji błonnika, wymaga dalszych badań.

Największe znaczenie przypisuje się niedoborowi błonnika właśnie w rozwoju chorób jelita grubego i odbytnicy. Pożywienie bogate w węglowodany, a ubogie w nieprzyswajalny błonnik powoduje wzrost ryzyka zachorowania. W wielu krajach nowotwory jelita grubego (carcinoma coli) i odbytnicy (carcinoma recti) to druga (po raku płuc) najczęstsza przyczyna wszystkich zgonów z powodu nowotworów złośliwych. Nowotwory te rzadko występują u ludzi młodych, poniżej 35 roku życia (z wyjątkiem przypadków rodzinnej polipowatości jelit), natomiast po przekroczeniu 50 roku życia zachorowalność znacząco wzrasta z wiekiem.

Dane statystyczne wskazują, że w Polsce spożycie owoców i warzyw w skali roku wynosi tylko około 150 kg, a na przykład w Grecji około 400 kg. Jednocześnie zachorowalność na nowotwory złośliwe w stosunku do liczby mieszkańców jest w naszym kraju około dwukrotnie wyższa niż w Grecji.

Interesujące badania epidemiologiczne prowadzone w Japonii wykazały rzadsze występowanie hormonozależnych nowotworów (rak piersi u kobiet i nowotwór prostaty u mężczyzn) w rodzinach stosujących tradycyjną dietę bogatobłonnikową, opartą na spożywaniu fasoli.

ZAPOTRZEBOWANIE NA BŁONNIK POKARMOWY W DIECIE

Jak wspomniano powyżej, badania epidemiologiczne wyraźnie wskazują na powiązania pomiędzy szeregiem schorzeń a dietą ubogobłonnikową. Uważa się, że dla odpowiedniego pobudzenia ruchu jelit potrzeba około 90-100 mg błonnika na kilogram masy ciała. Przeciętnie przyjmuje się, że jest to 30-40 gram na dobę. W Afryce spożycie błonnika wynosi około 60 gram na dobę, gdy tymczasem w krajach wysoko rozwiniętych jego ilość w diecie jest zwykle o połowę niższa od zalecanych dawek. W Stanach Zjednoczonych spożycie błonnika należy do najniższych w świecie. Zjawisko to tłumaczy się coraz większym dobrobytem, a także czynnikami kulturowymi oraz związanymi z poziomem wykształcenia. Posiłki serwowane w barach szybkiej obsługi zawierają zazwyczaj niewielkie ilości błonnika, natomiast dużo tłuszczu i cukru. Zboże i inne roślinne produkty spożywcze w krajach rozwijających się pokrywają średnio 79% dziennego dowozu energii, zaś w krajach wysokorozwiniętych odsetek ten jest znacznie niższy.

Mieszana dieta o dużej zawartości produktów zbożowych, owoców i warzyw jest dostatecznie bogata w błonnik. Jednak w przypadku niewystarczającego spożywania tych pokarmów istnieje potrzeba wzbogacenia diety produktami o bardzo dużej zawartości włókna pokarmowego, np. otrębami pszennymi.

ZASADY SUPLEMENTACJI

Suplementacja preparatami zawierającymi błonnik może być traktowana jako działanie profilaktyczne bądź lecznicze. Głównymi wskazaniami do ich stosowania są: zaparcia, cukrzyca, podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi, otyłość, choroby układu sercowo-naczyniowego, niektóre choroby jelit, np. uchyłkowatość jelita grubego. Przy spożywaniu produktów bogatych w błonnik należy jednak pamiętać o kilku zasadach:

• Nie należy przyjmować preparatów błonnika równocześnie z lekami lub suplementami żywieniowymi (np. z witaminami czy składnikami mineralnymi), ponieważ można w ten sposób zaburzyć proces ich wchłaniania.

• Nie powinno spożywać się otrąb pszennych bez jednoczesnego podawania odpowiedniej ilości płynów - może to nasilić zaparcia.

• Należy pamiętać, że długotrwałe stosowanie diety bogatoresztkowej może doprowadzić do zubożenia organizmu w takie składniki mineralne jak cynk, żelazo oraz wapń. Zalecane jest zwiększenie podaży wapnia u tych osób o 10%.

Firma California Fitness proponuje preparat o nazwie Nopalin. Jest to produkt zawierający wysuszoną łodygę kaktusa z gatunku Opuntia, która jest bogatym źródłem witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Należy go spożywać trzy razy dziennie po dwie tabletki.

PIŚMIENNICTWO:

1. Bennett W. G., Cerda J. J.: Korzyści spożywania błonnika. Medycyna po dyplomie 1997 vol. 5/nr 6

2. Filipowicz B., Więckowski W.: Biochemia. PWN Warszawa-Łódź 1979

3. Hasik J., Bartnikowska E.: Włókno roślinne w żywieniu człowieka. PZWL Warszawa 1987

4. Kokot F., Tatoń J.: Zaburzenia przemiany materii w: Kokot F. Choroby wewnętrzne. pzwl Warszawa 1988, tom 2

5. Ludwig D. S., Pereira M. a., kroenke c. h., hilner j. e., van horn l., slatter m. l., jacobs d. r.: Spożycie błonnika pokarmowego, przyrost masy ciała i czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego u młodych dorosłych. jama 2000, 2

6. Ryżko j.: Zaparcia stolca u dzieci - postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. Standardy medyczne 1999, 1

Dr n. med. Anita Witor
II Klinika Chorób Zakaźnych

Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach

artykuł mgr. Magdaleny Makarewicz-Wujec i dr. n. med. Małgorzaty Kozłowskiej-Wojciechowskiej z Instytutu Żywności i Żywienia

Zespół jelita nadwrażliwego (z.j.n.) - dawniej nazywany nerwicą jelit - jest najczęstszą chorobą przewodu pokarmowego. Do jej najważniejszych objawów należą: ból brzucha i zmiana rytmu wypróżnień, czyli zaparcia (postać zaparciowa) lub przewlekła biegunka (postać biegunkowa), które często występują naprzemiennie.

Na rozwój tej choroby wpływa przede wszystkim niewłaściwe odżywianie (najczęściej w jadłospisie jest niewiele warzyw i owoców, przeważają produkty wysoko przetworzone, co w konsekwencji daje zbyt małą ilość błonnika pokarmowego) oraz długotrwałe stany napięcia psychicznego. Charakterystyczną cechą jest zdrowy wygląd osoby cierpiącej na to schorzenie.

Teoria o wpływie diety z małą zawartością błonnika na rozwój zespołu jelita nadwrażliwego jest do tej pory bardzo dyskusyjna. Na pewno jednak odpowiednia ilość błonnika umożliwia leczenie zaparć, ponieważ pobudza perystaltykę jelita i zwiększa masę kałową, ułatwiając wypróżnienie; może również łagodzić inne objawy z.j.n.

Leczenie nadwrażliwości jelita grubego opiera się głównie na stosowaniu środków farmakologicznych oraz właściwej diety. Pomocna bywa również psychoterapia, prowadzenie uregulowanego trybu życia oraz zwiększenie aktywności fizycznej, zwłaszcza na świeżym powietrzu.

Najważniejsze zasady diety

W leczeniu dietetycznym zespołu jelita nadwrażliwego należy wziąć pod uwagę postać choroby. W przypadku występowania biegunek trzeba bowiem zrezygnować z produktów bogatych w błonnik pokarmowy (np. warzyw strączkowych, kapustnych, pieczywa razowego), gdyż mogą niekiedy spowodować nasilenie przykrych objawów.

Natomiast w postaci zaparciowej potrzebna jest dieta bogatoresztkowa.

Jeśli więc masz zaparcia - jedz produkty z dużą zawartością błonnika. Dieta powinna zawierać 30-50 g błonnika pokarmowego. Najlepsze są produkty wysokobłonnikowe: otręby, suche warzywa strączkowe (groch, fasola, bób, soja), buraki, orzechy oraz ciemne makarony, a także pieczywo razowe, świeże nasiona roślin strączkowych, płatki, kasze, szpinak i ziemniaki. Pamiętajmy, że zwiększanie ilości błonnika pokarmowego powinno odbywać się stopniowo, np. zastąp pieczywo jasne pieczywem razowym, a oczyszczone kasze i ryż - grubymi kaszami, np. pęczakiem, kaszą gryczaną i płatkami owsianymi. Owoce i warzywa powinniśmy jeść surowe, ale pamiętajmy, że np. warzywa strączkowe są ciężko strawne i mogą nawet zaostrzać objawy. Podobnie niekorzystne bywa działanie gotowanej kapusty, a także cebuli. Polecić można natomiast spożywanie otrębów pszennych 3 razy dziennie po łyżce stołowej, najkorzystniej z mlekiem, jogurtem i kefirem.

Następne zalecenia dotyczą obu form z.j.n.

zaparciowej i biegunkowej:

• Zrezygnuj z tłustych mięs i wędlin. Należy unikać kiełbas i wędlin podrobowych, pasztetów, konserw mięsnych oraz wieprzowiny, tłustej wołowiny, gęsi, kaczek. Można natomiast jeść wędliny drobiowe, polędwicę, szynkę oraz mięsa białe, tj. cielęcinę, indyki, kurczaki, jagnięcinę i króliki. Zdrowsze jest jedzenie potraw gotowanych lub pieczonych w folii niż ich smażenie, a duszenia potraw nie należy poprzedzać obsmażaniem.

• Pij dużo napojów - co najmniej 1,5 l dziennie. Zmniejszają one tendencję do zaparć. Najzdrowsze są naturalne soki warzywne i owocowe, natomiast niewskazane są napoje gazowane, ponieważ zawierają sorbitol i fruktozę nasilające bóle brzucha.

• Ostrożnie z pokarmami mlecznymi! U niektórych osób stwierdzono pojawienie się objawów z.j.n. po spożyciu pokarmów mlecznych, co może być związane z nietolerancją laktozy (cukru mlecznego). Należy wówczas wyeliminować produkty mleczne z diety, wyjątkiem mogą być mleczne napoje fermentowane.

• Unikaj picia mocnej kawy i herbaty. Nie jedz produktów czekoladowych i nie pij kakao. Powodują zaparcia.

• Nie żuj gumy do żucia. Zawiera sorbitol i fruktozę.

"Żyjmy dłużej" 10 (październik) 1998

opr. mb

Otręby pszenne i inne Ľródła błonnika
Data: 04-07-2005 o godz. 22:36:29
Temat: Ksi±żki

Nie wszystkie produkty, które spożywamy, mog± być w przewodzie pokarmowym rozkładane na składniki przyswajalne i wykorzystywane przez organizm jako materiał energetyczny. Istniej± w przyrodzie zwi±zki o charakterze cukrowców, które nie mog± być strawione i wykorzystane przez człowieka.W tej grupie najważniejsza jest celuloza. Jest to cukier rozpowszechniony w ¶wiecie ro¶linnym — pełni rolę budulca. Błony komórek s± zbudowane głównie z celulozy, nadaj±cej im wytrzymało¶ć na działanie mechaniczne. Charakteryzuj± się tym młode komórki, ale w tkankach starych ro¶lin obok celulozy s± również inne zwi±zki: hemicelulozy, pektyny itp. W języku potocznym wszystkie te zwi±zki okre¶la się terminem — błonnik......


Do niedawna nie zwracano uwagi na zawarto¶ć w pożywieniu błonnika pokarmowego. S±dzono, że jest to substancja balastowa, niepotrzebna w produktach spożywczych. Dzisiaj nakazuje się zwracać uwagę na liczbę spożywanych kalorii oraz — obok składników pokarmowych: białka, węglowodanów, tłuszczu, witamin i soli mineral­nych — ilo¶ć błonnika pokarmowego.Błonnik to czę¶ć materiału ro¶linnego oporna na działanie enzymów w przewodzie pokarmowym człowieka. Może on jednak ulegać czę¶ciowo trawieniu przez bakterie w końcowej czę¶ci przewodu pokarmowego — jelicie grubym. Pod wpływem błonnika obserwuje się przyspieszenie ruchliwo¶ci jelita oraz zwiększa się objęto¶ć stolca. Dlatego błonnik zapobiega zaparciem.Udowodniono, że niedobór błonnika w pożywieniu jest powodem większo¶ci różnych dolegliwo¶ci i chorób przewodu pokarmowego. Aby mieć zdrowy przewód pokarmowy i bronić się przed chorobami, trzeba organizmowi dostarczać ok. 25—30 g błonnika dziennie. Oto zawarto¶ć błonnika w 100 g produktów: Produkt   Zawarto¶ć błonnika      w 100 g   Produkt   Zawarto¶ć błonnika w 100 g   otręby pszenne    30—45 g   groszek zielony   1,2 g   m±ka razowa     2,1 g   buraki, kapusta i seler   1,09 g   płatki owsiane     1,9 g   Marchew   0,9 g   kasza gryczana       1,7 g   owoce ¶wieże: porzeczki       kasza pęczak       1,4 g   Białe   6,0 g   m±ka żytnia       1,4 g   Maliny   5,9 g   chleb graham       1,2 g   Porzeczki czerwone   4,2 g   chleb żytni razowy     1,1 g   Agrest   2,7 g   m±ka pszenna     1,0 g   Borówki   2,1 g   brukselka     1,9 g   owoce suszone: gruszki   5,8 g   pietruszka     1,7 g   Jabłka   4,2 g   fasola szparagowa     1,5 g   ¦liwki   1,4 g     Dodajmy jeszcze, że kiełki pszenicy — bogate Ľródło witaminy E — zawieraj± 2,5 g błonnika w 100 g. Celem łatwiejszego przeliczenia podam, że w ci±gu dnia 10 g błonnika dostarczaj±: 100 g chleba graham, 50 g chleba razowego żytniego, 600 g warzyw, 200 g owoców, 25 g ¶liwek suszonych. Obserwuje się w krajach o wysokim rozwoju gospodarczym, że mieszkańcy cierpi± na zaparcia stolca. W krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej pasaż pokarmu u ich mieszkańców od jamy ustnej do odbytu trwa przeciętnie 72 godziny, a w krajach tzw. trzeciego ¶wiata połowę tego czasu. ¦rednia masa stolca u ludzi z zaparciami wynosi dziennie 80—120 g, a u tych, którzy spożywaj± pokarmy obfituj±ce w błonnik od 300 do 500 g. Błonnik zwiększa masę stolca dzięki wi±zaniu wody, pobudzaniu wzrostu bakterii, które stanowi± aż 30—40% suchej masy kału, oraz zdolno¶ci gazotwórczej. A teraz uwaga praktyczna: im dłuższy pasaż i im mniejsza masa stolca, tym więcej należy zastosować błonnika w diecie.Prawidłowo człowiek wydala stolec pod ci¶nieniem 10 mm słupa rtęci. Brak lub niedobór błonnika w pożywieniu powoduje wzrost ci¶nienia do 90 mm słupa rtęci, co w konsekwencji może prowadzić do powstawania uchyłków i polipów jelit. W Afryce operacja wyrostka robaczkowego jest ewenementem. Zapytajmy za¶ chirurgów w jakimkolwiek szpitalu, ile takich operacji wykonuj± dziennie.Uważa się, że rak jelita grubego u człowieka jest ¶ci¶le zwi±zany z rozwojem ekonomicznym. Nowotwór ten względnie rzadko występuje w Azji, Afryce, krajach Ameryki ¦rodkowej i Południowej, a także u wegetarian. Japońscy emigranci w USA często umieraj± na raka jelita grubego. W ich ojczyĽnie choroba ta występuje rzadko. Z tego wyci±gnięto słuszny wniosek, że czynniki ¶rodowiskowe, a w szczegól­no¶ci sposób odżywiania, musz± mieć ważne znaczenie w powstawaniu tej choroby. O roli profilaktycznej błonnika przy raku jelita grubego w oparciu o wyniki badań eksperymentalnych ¶wiadcz± następuj±ce mechanizmy: —    rozcieńcza stężenie czynników rakotwórczych w stolcu przez zwiększenie jego objęto¶ci, —       zmniejsza powierzchnię kontaktu pomiędzy czynnikami rakotwór­czymi i błon± ¶luzow± jelit poprzez skrócenie czasu pasażu stolca. Pasaż twardego kału w małej ilo¶ci jest przyczyn± — jak się s±dzi — żylaków odbytu. Pęka błona ¶luzowa jelita grubego oraz wypadaj± na zewn±trz odbytu tzw. poduszeczki naczyniowe, co dzieje się na skutek zaburzeń zwieracza odbytu. St±d ważna rola diety bogatobłonnikowej w leczeniu tego schorzenia. Obserwuje się coraz większ± liczbę zachorowań z powodu kamicy woreczka żółciowego. Badania epidemiologiczne wskazuj±, że kamienie żółciowe powstaj± czę¶ciej u ludzi spożywaj±cych mało błonnika, a dużo wysoko rafinowanych węglowodanów (cukier i jego przetwory). Profilaktyka kamicy żółciowej winna polegać na stosowaniu diety bogato resztkowej i niskocukrowej. Nie przeprowadzono badań nad wpływem błonnika na rozpuszczalno¶ć kamieni. Obserwowano nato­miast poprawę składu żółci w wyniku przyjmowania otr±b lub pektyn. Spożywaj±c otręby nie liczymy, że kamienie się rozpuszcz±! Możemy natomiast spodziewać się, że ich liczba pęcherzyku żółciowym nie będzie wzrastać.W Polsce głównym Ľródłem błonnika jest zboże. Niedostatek pieczywa razowego w naszej diecie winni¶my uzupełniać spożywaniem otr±b. Zewnętrzne warstwy ziarna pszenicy, czyli otręby, zawieraj± najcen­niejsze substancje potrzebne dla rozwoju zarodka, z którego ma powstać nowa ro¶lina. W ich skład wchodz±: białko, tłuszcze, skrobia, błonnik, woda, sole mineralne (fosfor, magnez, potas, wapń, żelazo, mangan i miedĽ), witaminy z grupy B oraz PP i witamina E. Dlaczego mamy spożywać otręby? Błonnik otr±b powoduje, że produkty przemiany materii s± szybciej usuwane z naszego organizmu, co stwarza warunki utrudniaj±ce powstawanie nowotworów przewodu pokarmowego (zwłaszcza jelita grubego). Otręby chroni± przed hemoroidami. 100 g otr±b pszennych wi±że 450 g wody — w ten sposób pokarm zostaje „rozmiękczony" w żoł±dku i jelitach. Możemy unikn±ć choroby wrzodowej żoł±dka i dwunastnicy. Błonnik zawarty w otrębach nie tylko chroni przed nowotworami oraz wieloma chorobami przewodu pokarmowego, ale także — usuwaj±c nadmiar cholesterolu — ratuje od sklerozy i schorzeń serca. Broni nasz organizm przed kamieniami w pęcherzyku żółciowym, a nieraz i w nerkach, przed cukrzyc±, nieżytami żoł±dka z zarzucaniem żółci±. Otręby odchudzaj±. Wypełniaj± żoł±dek, a nie tucz±. Daj± uczucie syto¶ci, nie powoduj±c odkładania się tłuszczu. Aby nie tyć, trzeba spożywać otręby przed jedzeniem. Otręby stosuje się przy leczeniu zaparć i biegunek. Ile otr±b spożywać dziennie? Otręby nie mog± zaszkodzić. Trzeba wykorzystać wszystkie codzienne okazje do ich spożywania. Otrębami posypujemy chleb z masłem, dodajemy je do zup, do sałatek z pomidorów i ogórków, do słodkiego mleka, jogurtu i mleka kwa¶nego. Ważne jest tylko, aby otręby spożywać codziennie. Nie traktować ich jako lekarstwo, ale jako normaln± żywno¶ć.Otręby pszenne zastosowane w schorzeniach przewodu pokar­mowego przebiegaj±cych z zaburzeniami w oddawaniu stolca s± skutecznym i całkowicie bezpiecznym lekarstwem.Należy rozszerzyć stosowanie otr±b pszennych u chorych z miaż­dżyc± i cukrzyc±. Nasze do¶wiadczenia s± zbyt sk±pe, ale przekonuj± doniesienia w literaturze ¶wiatowej. Istniej± udokumentowane sygnały udziału diety bogatoresztkowej w skutecznej profilaktyce raka okrężnicy i sutka. Czytelnikom, którzy przekonali się o zaletach otr±b pszennych i zechc± je stosować, przypomnę, że l łyżka stołowa mie¶ci ok. 5 g produktu. Kurację otrębow± należy zaczynać od małych dawek i zwiększać stopniowo o 5 g na tydzień. W ten sposób zmniejszymy chwilowe, ale nieprzyjemne sensacje zwi±zane z powstawaniem nad­miernych ilo¶ci gazów jelitowych.    

 

 

VI. Substancje naturalne działające pomocniczo w schorzeniach wątroby i układu pokarmowego (1)

    

1. Błonnik pokarmowy

Błonnik pokarmowy są to różne związki wytwarzane z udziałem roślinnych błon komórkowych
Błonnik występuje obficie w licznych owocach zwłaszcza ich skórkach, łuskach ziaren zbóż, płatkach owsianych i jęczmiennych, w roślinach śluzowych (np. nasiona lnu, gorczycy, babki płesznik, prawoślazu), w warzywach (np. kalafiory, kapusta, brokuły, brukselka) w grochach, fasoli, kukurydzy, orzechach, algach morskich itd. Jest słabo trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt (z wyjątkiem przeżuwaczy), lecz nawet w małych ilościach wywiera wielokierunkowe prozdrowotne działanie.

Błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny
Wyróżniamy błonnik rozpuszczalny (np. pektyny, śluzy, gumy roślinne) i nierozpuszczalny (np. celuloza , chemiceluloza, lignina). Błonnik w różnych produktach roślinnych jest zazwyczaj, ale nie zawsze, mieszaniną części rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w proporcjach bardzo zmiennych.

Działanie zdrowotne
Błonnik, zwłaszcza rozpuszczalnby obniża poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi. Ponadto ułatwia pasaż treści jelitowej i wypróżnienie, zwiększa uczucie sytości, wzmaga działanie sokopędne (sok żołądkowy i trzustkowy), pomaga utrzymać równowagę wśród szczepów bakterii żyjących w przewodzie pokarmowym, obniża poziom glukozy po posiłkach, czyni żółć bardziej płynną,

Wpływ różnych rodzajów błonnika na poziom cholesterolu w osoczu.

Błonnik

 

Dawka w gr.

 

Obniżenie cholesterolu %

 

Otręby owsiane suche

 

50 - 200

 

10-15

 

Pektyny

 

6-10

 

5

 

Nasiona lnu lub psyllium

 

10-20

 

10-15

 

Włókna warzywne

 

25-30

 

10

 

Zgodnie z opinią badaczy z Instytutu prof. Linusa Paulinga w USA błonnik, oprócz w/w wymienionych działań:
- zapobiega otyłości
- stanom zapalnym okrężnicy
- obniża poziom estrogenów i testosteronu
- wiąże i unieczynnia toksyny w przewodzie pokarmowym
- oczyszcza wewnętrzną ścianę jelit, gdyż wymiata śluzowatą powłokę utrudniającą wchłanianie związków odżywczych z pokarmów.

Zalecane spożycie:
Badania przeprowadzone w Instytute for Cancer Research w USA wykazały, że dieta zawierająca dużo błonnika i tylko nieco skrobi, zmniejsza ryzyko rozwoju zmian nowotworowych w okrężnicy i odbycie. Dawka dzienna błonnika dla dorosłego wynosi 35-40 g, gdy tymczasem w przeciętnej diecie jest go zaledwie 10-20g.

 

2. Chlorofil

Chlorofil to bardzo ważny, niedoceniany w naszym kraju związek naturalny - składnik roślin.
Związek ten wykazuje bliskie pokrewieństwo strukturalne do hemoglobiny. Zasadniczą różnicą jest obecność w cząsteczce chlorofilu jonu magnezu, natomiast w cząsteczce hemoglobiny jonu żelaza. Hemoglobina powoduje czerwone zabarwienie krwi, natomiast chlorofil zielone zabarwienie liści.

Działanie zdrowotne
Pokarmy zawierające dużo chlorofilu, jak potrawy, soki, wyciągi i suplementy z intensywnie zielonych roślin, usuwają z organizmu związki toksyczne, oczyszczają krew dolegliwościami ze strony wątroby, nerek, pęcherza i zaburzeń trawiennych. Odżywki chlorofilowe mają ochronne działanie w początkach niektórych chorób, zwłaszcza u dzieci, młodzieży, rekonwalescentów, osób w wieku podeszłym, są też korzystnymi suplementami podwyższającymi poziom energii w organizmie.

Prześpiesza narastanie tkanki skórnej
Dr S. Mawrey USA. podał wyniki własnych badań stwierdzając, że chlorofil nie tylko przyspiesza bliznowacenie uszkodzonej skóry, lecz także narastanie nowej tkanki skórnej, nawet na bardziej rozległych ubytkach ( oparzenia).

Środek profilaktyczny w przypadku zagrożenia nowotworem
,Badania mutacji zachodzących wśród komórek dowiodły, że chlorofil, tak jak i niektóre inne roślinne barwniki jest zdolny do hamowania podziałów komórek nowotworowych.

 

3. Chlorella zwyczajna

Chlorella zwyczajna (Chlorella vulgaris) jest glonem jednokomórkowym intensywnie zielonym, rosnącym w jeziorach i stawach.
Zawiera dużo pełnowartościowego białka, tłuszcz, węglowodany, witaminy, biopierwia-stki, antybiotyk chlorelinę, chlorofile a i b, beta-karoten, zeaksantynę oraz kwas pantotenowy (witamina antystresowa). Ten bogaty skład wyróżnia chlorellę spośród innych roślin. Ludność w krajach ubogich często spożywa zamiast mięsa łatwo dostępną chlorellę,

Chlorella jest obdarzona znakomitymi własnościami odtruwającymi, ułatwia gojenie się ran, wzmacnia odporność
Usuwa z organizmu związki toksyczne, także niebezpieczne jony metali ciężkich, ochraniając tym samym wątrobę. Chlorella przyspiesza namnażanie kwasolubnych bakterii trawiennych w okrężnicy, ułatwia gojenie się ran i owrzodzeń jelita grubego w chorobie Crohna, zapobiegając uchyłkowatości jelit (diverticulosis). Udowodniono również wzmocnienie układu immunologicznego i pobudzenie wytwarzania ochronnego interferonu. Zalecana dzienna dawka chlorelli wynosi 3-8 g.

Nowe odkrycia
Obecnie znaczącym odkryciem jest słodkowodna alga Aphanizomenon flos-aquae, przewyższająca wszystkie dotąd znane rośliny ilością chlorofilu i licznych innych składników o wysokiej wartości odżywczej i prozdrowotnej. Jest ona np. uprawiana w jeziorze w stanie Oregon, USA.

 

4. Spirulina

Spirulina jest jednokomórkową sinicą spiralnie skręconą,
Drobnoustrój ma barwę zielono-niebieską, gdyż zawiera dużo zielonego chlorofilu i niebieską fikocyjanidynę. Spirulina stanowi składnik planktonu w jeziorach, stawach i rzekach. Zawiera bogaty zestaw ważnych dla zdrowia związków mianowicie: pełnowartościowe białko, polisacharydy, karotenoidy (m.in. beta-karoten), ksantofile (zeaksantyna, kryptoksantyna), nukleoproteiny z grupy dezoksyrybonukleinowej (DNA) oraz rybonukleinowej (RNA). Spirulina jest jedną z nielicznych roślin zawierających witaminę B 12 (kobalaminę), oraz kwas gamma - linolenowy.

Własności zdrowotne
Zakres aktywności ogólnoustrojowej spiruliny jest szeroki i obejmuje działanie odżywcze, wzmacniające i regenerujące organizm, przeciwzapalne i normujące poziom cholesterolu we krwi, przeciwalergiczne i silne antyoksydacyjne oraz immunowzmacniające, polegające na zwiększaniu liczby limfocytów NK, które niszczą komórki zmienione nowotworowo, oraz cytokin, które pobudzają namnażanie limfocytów i makrofagów niszczących bakterie chorobotwórcze. Badania z 1988 r. ujawniły, ze spirulina hamuje rozwój komórek rakowych i niektórych wirusów, zwłaszcza herpes simplex typ II. Ponadto spirulina okazała się aktywna w hamowaniu ostrych stanów zapalnych, zatruć wątroby
i nerek oraz objawów choroby popromiennej.

Zalecane dawkowanie
Przeciętna dawka dobowa spiruliny wynosi 2-3g; dostępne są tabletki i odżywki w proszku oraz specyfiki zawierające dodane substancje działające synergistycznie.

 

5. Koenzym Q 10

Koenzym Q 10, czyli ubichinon ( CoQ10)
Koenzym Q 10 wyizolowany został w 1957r przez F. Crane. Dotychczas poznano już szereg dalszych koenzymów. Związki te występują w większości
w aerobowych organizmach bakterii, wyższych roślin i zwierząt. Są to rozpuszczalne w tłuszczach benzochinony zdolne do przenoszenia elektronów do mitochondriów komórkowych.

Własności zdrowotne
Dr N. Folkers, USA ogłosił, że gdy poziom CoQ10 w organizmie obniży się o 25% to zaczną występować objawy chorobowe, lecz gdy poziom spadnie o 75% to nastąpi zgon. Liczne badania wykazały, że stosowanie CoQ10 wywołuje w organizmie: generowanie energii i zwiększanie tolerancji na wysiłek fizyczny, aktywność antyoksydacyjną
i ogólnoustrojową, obniżenie podwyższonego ciśnienia krwi, zmniejszenie ryzyka zawału serca i udaru mózgu, zachowanie zdrowego stanu dziąseł i zębów, zmniejszenie ilości zgonów z powodu nowotworów i białaczek, zwiększenie skuteczności leków przeciwrakowych i przeciwcholesterolowych, zwiększenie aktywności układu immunologicznego. Ponadto udowodniono, ze produkowane przez przemysł farmaceutyczny syntetyczne leki przeciwzawałowe i obniżające poziom cholesterolu powodują niszczenie we krwi CoQ10. Dlatego osoby przyjmujące takie leki syntetyczne powinny o tym wiedzieć.

Dawkowanie CoQ10:
w publikowanych badaniach klinicznych stosowano dawki od 10 mg - do 300 mg i nie obserwowano szkodliwych działań ubocznych. Znajdujące się w sprzedaży preparaty tabletkowane zawierają od 10 do 30 mg koenzymu i zgodnie z wskazaniami producenta podawane są 1-2 razy dziennie.

 

6. Lecytyna

Lecytyna, czyli fosfatydylocholina jest fosfolipidem występującym we wszystkich roślinach.
U ludzi i zwierząt występuje głównie w tkance nerwowej i mózgu. Izolowana w 1940 roku z żółtek jaj przez Sinclaira, otrzymywana jest na skalę przemysłową z nasion soi. W badaniach na zwierzętach ustalono, że lecytyna jest resorbowana w stanie niezmienionym, a po podaniu per os następuje całkowite wchłanianie. Wydala się z żółcią i z moczem.

Własności zdrowotne
Na podstawie licznych badań naukowych niemiecka Komisja E ogłosiła następujące uzasadnienie stosowania lecytyny sojowej: „Dla polepszenia subiektywnego obrazu dolegliwości, jak brak apetytu, uczucie pełności w prawej części brzucha, przy uszkodzeniach wątroby przez trucizny, lub środki spożywcze oraz w przewlekłym zapaleniu wątroby”. Oprócz zmniejszenia subiektywnych dolegliwości następuje obniżenie obiektywnych parametrów laboratoryjnych (np. transaminaz) do wartości normalnych.

Dawkowanie
Dzienna dawka lecytyny sojowej została ustalona na 1,5-2,7 g. Warto zauważyć, że popularne amerykańskie preparaty kapsułkowane zawierają obecnie często 1200 mg lecytyny zalecanej w ilości 1 kapsułki 1-2 razy dziennie.

 

7. Cholina

Cholina jest głównym składnikiem lecytyny.
Występuje w roślinach - w szyszkach chmielu, nasionach kozieradki i w kilku roślinach leczniczych. Ponadto w niektórych grzybach, pyłkach kwiatowych, drożdżach. Występuje również w niektórych narządach zwierzęcych - w żółci, mózgu, żółtku jaj.

Rola fizjologiczna
Cholina uczestniczy w metabolizmie tłuszczy i cholesterolu, jest potrzebna do transportu lipidów, zmniejsza nagromadzanie się tłuszczu w wątrobie, służy w organizmie do wytwarzania neotransmitera mózgowego - acetylocholiny. Wykazano doświadczalnie, że cholina warunkuje optymalną czynność układu nerwowego, a jej niedobór przyśpiesza rozwój choroby Parkinsona i Alzheimera.

Dawkowanie
Optymalna dawka choliny wynosi 25-300 mg dla obu płci, ale niekiedy w uzgodnieniu z lekarzem - do 1200 mg lecytyny w kapsułkach 1-2 razy dziennie. (Lecytyna może zastępować cholinę).

 

Doc. dr hab. farm. Aleksander Ożarowski

Artykuł jest z Dr Jacek Roik profilaktyki chorób cywilizacyjnych www.jroik.manpol.pl Adres tego artykułu to: www.jroik.manpol.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=642

Trudniejsze pojęcia

---