Zestaw 1.
1. Kryzys "trzeciego wieku" Imperium Romanum i pierwsze zwiastuny nadejścia nowej epoki.

• walka między drobnymi gospodarstwami chłopskimi, a latyfundiami

• rozwój miast zmuszał do organizacji produkcji zbożowej na wielką skalę, co mogło mieć miejsce tylko w wielkich gospodarstwach

• latyfundia oparte na pracy niewolniczej

• ruina drobnych chłopów - „Latyfundia zgubiły Italię” - Pliniusz Starszy

• posiadłości państwowe i osobiste cesarzy, zarządzane przez cesarską administrację lub wielkich dzierżawców - konduktorów

• starania cesarzy (od Oktawiana Augusta) o ochronę drobnej, a szczególnie średniej, własności ziemskiej (nadawanie ziem weteranom) nie dały rezultatu

• z końcem wielkich podbojów skończył się dopływ tanich niewolników - ich położenie poprawiło się, wzrosła liczba niewolników wychowywanych na terenie latyfundiów - vernae

• powstanie kolonatu - - ludzie wolni dzierżawiący od wielkich właścicieli gospodarstwa, oddając w zamian czynsz w naturze i pieniądzu, rosnące zadłużenie -> poddaństwo

• III - V w. latyfundia stawały się wielkimi kompleksami dóbr, często większymi od civitates

• właściciele - najczęściej senatorowie

• wyłączenie z administracji cesarskiej, sądownictwa i systemu podatkowego

• rozwój systemu zależności osobistej chłopów

• rozerwanie stosunków między władzą państwową, a masami ludności

• 332 r. - konstytucja Konstantyna Wielkiego - zakaz opuszczania ziemi przez kolonów bez zgody pana

• rozrastająca się biurokracja cesarska, dworu i armii

• wyobcowanie znacznych obszarów z sieci gospodarki towarowej, dążenie latyfundystów do samowystarczalności ich dóbr (wyjątek - wschodnie towary luksusowe)

• kurczyły się możliwości produkcyjne miast, ucieczki rzemieślników i kupców

• kolegia rzemieślnicze i kupieckie - przymusowe organizacje, dziedziczność zawodu

• ZACHÓD

• najbardziej zrujnowana była Italia, wyludniona, upadek rolnictwa

• pasożytniczy Rzym i nowe rezydencje cesarskie (IV-V w.) - Mediolan i Rawenna, ulgi podatkowe

• dowóz zboża z Afryki - każdy bunt tamtejszych latyfundystów powodował głód w Italii

• opanowanie Afryki przez Wandalów - wstęp do katastrofy zachodniego cesarstwa

• dzisiejsza Tunezja - najlepiej rozwinięte rolnictwo - skrajnie ubodzy robotnicy, częste powstania, wspomagane przez afrykańskich koczowniczych Berberów, import w zakresie rzemiosła, słaby rozwój miast

• Galia i Hiszpania - latyfundia rozszerzane kosztem drobnych rolników, obracanych w kolonów, powstania chłopów - bagaudów (III-IV w.)

• niewielki udział w życiu gospodarczym cesarstwa - Armoryka, zach. Hiszpania, Brytania)

• WSCHÓD

• główne ogniska gospodarcze na wschodzie

• Egipt i Syria - przodowały w życiu gospodarczym

• miasta: Antiochia, Aleksandria, Edessa, Cezarea, Nikomedia, Efez, Nicea

• latyfundia: tylko Grecja

• przewaga drobnych gospodarstw - dostarczały kontyngentów militarnych

• przesunięcie centrum politycznego na Wschód - Dioklecjan w Nikomedii, Konstantyn Wielki i Bizancjum (Nowym Rzymie)

• różnice gospodarcze spowodowały osłabienie powiązań i dążenia do podziału politycznego

• od III w. państwem okresowo rządziło 2 cesarzy

• 212 r. - przyznanie obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom imperium

• „cesarze żołnierscy” zepchnęli rolę senatu

• 12 diecezji, na których czele stali wikariusze (Dioklecjan)

• prefektury - większe jednostki (Konstantyn Wielki)

• rosła armia rzymska ( za Dioklecjana ok. 500 tys.)

• stałe oddziały broniące granic

• doborowe oddziały przerzucane w miejsca szczególnie zagrożone

• wzrost roli kawalerii - w celu przystosowania do walki z koczownikami

• rekrutowana przede wszystkim z wolnych chłopów i kolonów

• latyfundyści mieli obowiązek dostarczania rekruta

• germanizacja armii rzymskiej, zanik dyscypliny i taktyki rzymskiej, prymitywizacja korpusu oficerskiego

• niechęć żołnierzy do senatu - demokratyzacja armii - wybijający się mieli szanse na najwyższe godności oficerskie

• upadek sztuki późnoantycznej

• schematyzacja bryły i rysunku

• zerwanie z prostotą

• okres rozkwitu mozaiki

• korzystanie ze wzorców wschodnich - monumetalizm: pałac Dioklecjana w Aspalathos (Split), Hagia Sophia - kościół Mądrości Bożej - Antemiusz z Tralles i Izydor z Miletu

2. Przemiany gospodarcze w Europie od X do XII wieku.

• przyrost demograficzny

• uprawa dotychczasowych puszcz i nieużytków, karczowanie lasów

• koniec najazdów normańskich, węgierskich, arabskich - odbudowa spustoszonej gospodarki

• wielka własność feudalna

• postęp techniczny w rolnictwie - wzrost plonów

• trójpolówka zastępowała gospodarkę przemiennoodłogową

• upowszechnienie pługa z żelaznym lemieszem

• koń zaprzężony z chomątem

• nawożenie

• większy zakres uprawianych roślin - rośliny motylkowe, winorośl

• techniki melioracyjne - Holandia, Flandria

• początki racjonalnej gospodarki pastwiskowo-łąkowej

3. Rywalizacja Francji z papiestwem za rządów Filipa IV Pięknego. "Królowie przeklęci".

• wnuk Ludwika IX, syn Filipa III Śmiałego

• narastający spór z papiestwem o władzę nad kościołem francuskim

• rosnące wpływy Francji w kolegium kardynalskim

• zagrożenie papiestwa przez neapolitańskich Andegawenów, popieranych przez Francję

• papież Bonifacy VIII

• dążenia Filipa Pięknego do uwolnienia władzy królewskiej od wszelkich ograniczeń natury kościelnej i feudalnej

• współpraca z prawnikiem Wilhelmem Nogaretem

• osłabienie fiskalne papiestwa

• 1296 r. - początek zatargu - obłożenie podatkiem kleru francuskiego przez Filipa Pięknego

• protest papieża - bulla Clericis laicos

• represje Filipa - zakaz wywozu kruszców, wstrzymanie opłat na rzecz kurii

• poklask opinii publicznej i niechętnego papieżowi francuskiego kleru

• 1301 r. - bulla Ausculta fili - wezwanie Filipa do Rzymu na synod

• 1302 r. - zjazd franuskiego rycerstwa, kleru i mieszczaństwa w Paryżu - potępienie polityki papiestwa

• uważany za początek Stanów Generalnych

• klęski Filipa IV we Flandrii

• 1302 r. - bulla Unam sanctam - pretensje papiestwa do władzy nad światem

• opozycja antypapieska we Włoszech - rod Colonnów

• 1303 r. - próba uprowadzenia papieża przez Wilhelma Nogareta i Colonnów, wkrótce Bonifacy VIII zmarł

• szybkie rozgrzeszenie Filipa IV przez Benedykta IX

• 1305 r. - wybranie papieżem profrancuskiego Klemensa V

• niechęć do Italii, walki w Lombardii (powstanie Dolcina)

• 1309 r. - osiedlenie się papieża w Awinionie (granica francusko-burgundzka)

Zestaw 2.
1. Plemiona germańskie do schyłku IV wieku.

• Germanowie - od I w. w stałym kontakcie z cywilizacją rzymską, stale próbujący forsować granice imperium, wymiana handlowa, przyjmowanie elementów cywilizacji, dostarczanie niewolników czy posiłkowych oddziałów wzmacniających armię rzymską, kolebką pd. Skandynawia i Płw. Jutlandzki (Germanowie północni), ekspansja na południe, wypierając ludy celtyckie (Germanowie zachodni), I w. pne - dotarcie do granic Dunaju i Renu, ataki za czasów Cezara (I w.), Marka Aureliusza (II w.), Waleriana (III w.), Konstancjusza II (IV w.), 357 r. - zwycięstwo Juliana Apostaty, Swewowie, Markomanowie, Frankowie, w I w. nastąpiła kolejna migracja ze Skandynawii (Germanowie wschodni) - Goci, wędrówka od pd. Bałtyku w głąb lądu, 269 r. - zwycięstwo Klaudiusza II pod Niszem, wyparcie Gotów za Dunaj

• ludy rolnicze o półosiadłym trybie życia

• ekstensywne rolnictwo systemem odłogowym

• formalna równość wszystkich członków plemienia

• zyskiwanie coraz większego znaczenia przez wodzów i ich otoczenie - sfera militarna

• powstanie grupy społecznej, bogacącej się na wyprawach wojennych

• religia związana z kultem sił przyrody, wiara w życie pozagrobowe, obrzędy na wzgórzach, w świętych gajach, brak kapłanów, obrzędy sprawowała starszyzna plemienna i wódz, który swą sakralizację mógł wykorzystać do wzmocnienia autorytetu

• łączenie się Germanów w większe związku plemienne do doraźnych celów wojennych

• I w. pne - Swewowie, dow. Ariowist - próby opanowania Galii

• I w. - Markomanowie, dow. Marbod

• I w. - Cheruskowie, dow. Arminus

• IV w. - związek plemienny Gotów + plemiona słowiańskie, alańskie i sarmackie, dow. Hermaneryk, trwały związek, ale rozbity przez Hunów w 375 r.

• naśladowanie rzymskiego trybu życia przez germańskich wodzów

• wcielanie do legionów rzymskich całych oddziałów germańskich wraz z ich wodzami

• 341 r. - wyświęcenie przez biskupa Euzebiusza z Nikomedii Gota Wulfilę - przełożył Biblię na gocki

• od 350 r. chrześcijaństwo przyjmowali: Wizygoci, Wandalowie, Gepidowie, Ostrogoci, Longobardowie - doktryna ariańska

napór Germanów spowodowała konsolidacja plemienna i wyodrębnienie grupy rządzącej - starszyzny i dożywotniego króla.

2. Przemiany społeczne w Europie od IX do XII wieku.

• przyrost demograficzny

• organizacja nowego osadnictwa - Francja, Anglia, Italia, Niemcy

• wolnizna - większe swobody na czas zagospodarowania się w nowym miejscu

• zależność osobista przeszła w zależność rzeczowa - związaną z posiadaniem gruntu

• powstawanie warstwy jednolitego chłopstwa o zbliżonych prawach i obowiązkach

• gospodarstwa dziedziczne pod warunkiem wywiązywania się ze świadczeń

• zamiana mało intratnej gospodarki pańszczyźnianej na czynszową (początkowo danina, potem pieniądz)

• dzierżawa ziem dworskich - pozyskiwanie funduszy na wyprawy rycerskie

• ziemie domanialne - pod nadzorem pańskiego zarządcy - z biegiem czasu z niewolnego stawał się lennikiem, zyskiwał na znaczeniu, urząd dziedziczny - wielu seniorów utraciło tak majątki po kilkuletnich nieobecnościach

• Francja - dzielenie ziem domanialnych na działki oddawane chłopom w dzierżawę okresową, pan miał udział w plonach

• Saksonia - podział wszystkich ziem na gospodarstwa czynszowe, które jednak szybko stały się dziedziczne

• XII-XIII w. - zach. Niemcy, Francja, pn. Italia - przekształcenie się feudalnego rycerstwa w rentierów utrzymujących się z czynszów chłopskich

• zdobycze wojenne poprawiały sytuację chłopów

• w Anglii i Irlandii dłużej utrzymała się gospodarka feudalno-pańszczyźniana

• komutacja - zamiana robocizn na czynsze w naturze

3. Beginki i begardzi na tle kryzysu ekonomicznego Europy w XIV wieku.
Beginki i begardzi na tle kryzysu ekonomicznego Europy w XIV wieku.

• świeckie głoszenie ewangelicznego ubóstwa spowodowane narastającym kryzysem

• od XII w. - na pn. od Alp

• beginki

• luźne stowarzyszenia kobiet

• przewaga kobiet nad mężczyznami, nie mogły znaleźć partnera

• dla tych, które ze względu na chłopskie pochodzenie mialy utrudniony dostęp do klasztorów

• wspólne modlitwy

• praca w szpitalach, przytułkach

• praca własna, na ogół brak żebractwa

• XIV w. - 200 000 w Niemczech

• Begardzi

• od XIII w.

• sekta braci wolnego ducha

• pokutnicy żyjący z jałmużny (chłopi, rzemieślnicy - Flandria)

• tworzenie własnych gmin i utrzymywanie się z pracy własnej

Zestaw 3.
1. Wielka wędrówka ludów: cz. 1: do śmierci Teodozjusza Wielkiego.

• pojawienie się Hunów - II w. pne - prawdopodobnie napadali na Chiny i przeciw nim wybudowano Wielki Mur, III w. - rozbicie przez lud Żuan-Żuan (Awarowie?) i przesuwanie się na zachód, Biali Hunowie - Heftalici osiedli w Afganistanie, pozostali w 370 r. przekroczyli Wołgę

• 375 r. - klęska Ostrogotów, samobójstwo Hermaneryka

• Wizygoci wycofali się na południe pod wodzą Fritigerna - zwrócenie się do cesarza Walensa o schronienie - Tracja/głód, nadużycia urzędników rzymskich, powstanie Wizygotów i chłopów trackich, 378 r. - klęska Walensa pod Adrianopolem

• 382 r. - układ Teodozjusza Wielkiego z Wizygotami - uznanie ich za sprzymierzeńców i gwarancja autonomii, pod warunkiem dostarczania pomocy zbrojnej

• śmierć Teodozjusza

2. Papiestwo od IV do połowy VIII wieku.

• Kościół powszechny rozpadł się na Kościoły narodowe: hiszpański, frankijski, longobardzki, irlandzki, anglosaski, bawarski

• Roszczenia biskupa Rzymu do 1 miejsca w Kościele

• cesarska administracja skupiała się w Rawennie

• podniesienie się autorytetu moralnego biskupa Rzymu

• mały wpływ na sprawy wewnętrzne Kościołów narodowych

• rola mediatora, rozstrzyganie sporów doktrynalnych, pośrednictwo między Wschodem i Zachodem

• inicjatywa likwidacji arianizmu i chrystianizacji Anglosasów

• Grzegorz I Wielki

• życie na granicy 2 epok: Justyniana i najazdu Longobardów

• po najeździe Longobardów wstąpił do klasztoru

• 590 r. - mianowany na papieża

• pomnożenie majątków papieskich

• organizator obrony Rzymu, paktował z Longobardami

3. Wojna Stuletnia.

Geneza

• polityka imperialna królów francuskich

• wspieranie Szkocji przez Francję

• nacisk ekonomiczny Anglii na Flandrię - zakaz wywozu wełny angielskiej - kryzys sukiennictwa, bezrobocie, głód

• 1337 r. - umowa gandawska Flandrii z Anglią, przekształcenie jej w lenno Edwarda III jako pretendenta do korony francuskiej

• I faza wojny

• Filip VI ogłosił konfiskatę Gujenny jako lenna Francji

• Edward III wypowiedział hołd

• działania floty

• 1340 r. - zniszczenie floty francuskiej podczas desantu pod Sluis

• uzyskanie przez Anglię Bretanii - punktu oparcia na kontynencie

• etap walk granicznych zakończony rozejmem

• 1346 r. - ofensywa angielska na 2 frontach - pogranicze Akwitanii na południu i półwysep Cotentin na północy

• marsz Edwarda III przez Normandię na Paryż ścigany przez armię francuską

• 1346 r. - bitwa pod Crecy

• armia francuska - jazda rycerska, łucznicy genueńscy, milicja miejska

• armia angielska - łucznicy i ciężka jazda

• klęska Francji

• blokada Calais przez Anglię

• 1347 r. - rozejm, brak działań wojennych - epidemia dżumy

• II faza wojny

• osłabienie Francji, niechętna zgoda feudałów na podatki na cele wojenne, rządy Jana Dobrego

• wznowienie działań wojennych w 1351 r. - ofensywa angielska - Langwadocja, Normandia

• 1356 r. - klęska Francji w bitwie pod Poitiers - te same błędy co pod Crecy

• rozejm

• III faza wojny

• nowa taktyka dowództwa francuskiego - unikanie starć na otwartym polu

• duże straty Anglii

• 1360 r. - pokój w Bretigny - Francja ustąpiła Anglii Akwitanię, hrabstwa na północy Francji i port Calais, uzgodniono wykup Jana Dobrego z niewoli angielskiej

• w trakcie pokoju - łupiestwa wojsk zaciężnych

• IV faza wojny

• brak pełnej realizacji postanowień z Bretigny

• 1369 r. - starcia graniczne na południu

• dowództwo armii francuskiej - De Guesclin, taktyka wojny nękającej

• ciężkie straty Anglii - rozejm w 1375 r.

• śmierć Edwarda III - początek rządów Ryszarda II, potem detronizacja i w 1399 r. - rządy księcia Lancaster, Henryka IV

• V faza wojny

• 1413 r. - Henryk V, wznowienie działań angielskich na kontynencie - marsz na Calais

• 1415 r. - bitwa pod Azincourt - klęska Francji

• opanowanie Normandii przez Anglię

• wojna domowa między Burgundczykami a Armaniakami

• rywalizacja delfina Karola VII z Henrykiem VI angielskim

• Joanna d'Arc - za zgodą Karola VII wraz z oddziałem Armaniaków ruszyła na Orlean i odbiła go z rąk Anglików

• znaczenie moralne, wzrost oporu ludności

• przejście na stronę Karola wielu miast północno-wschodniej Francji

• 1430 r. - wydanie Joanny Anglikom i spalenie na stosie

• 1435 r. - ugoda Karola VII z księciem burgundzkim Filipem Dobrym

• ustępstwa terytorialne

• Filip Dobry wyrzekł się sojuszu z Anglią

• koniec wojny domowej

• akcja wypierania Anglików z kontynentu

• 1453 r. - ustanie działań zbrojnych, Anglicy utrzymali tylko Calais

Zestaw 4.
1. Wielka wędrówka ludów: faza 2-do bitwy na Polach Katalauniackich.

• małoletni cesarze - Honoriusz i Arkadiusz

• 395 r. - powstanie Alaryka, spustoszenie Grecji, przy wsparciu regenta Zachodu - Wandala Stylichona

• na Wschodzie - Got Gainas

• niezdyscyplinowane i dzikie oddziały germańskie

• konflikty religijne między ariańskimi Germanami, a katolicką ludnością

• 400 r. - reakcja antygermańska - wymordowanie 7000 Gotów w Konstantynopolu, oczyszczanie armii wschodniorzymskiej z pierwiastka germańskiego, ugoda z Alarykiem

• marsz Wizygotów na Zachód, zajęcie Mediolanu, klęska ze Stylichonem pod Pollentią, ale nie zniszczył armii wizygockiej, chciał doprowadzić do ugody z Alarykiem i najazdu na Konstantynopol

• 405 r. - przejście Renu przez bandy germańskie pod wodzą Radagaisa, a następnie Wandalowie, Swewowie, Burgundowie - walka ze Stylichonem

• bunt armii rzymskich w Brytanii i Galii, ogłoszenie jednego z oficerów, Konstantyna, cesarzem

• napady na żołnierzy germańskich

• Honoriusz pod wpływem dworu przeszedł na stronę antygermańską

• 408 r. - zwabienie Stylichona do Rawenny i zamordowanie

• germańscy żołnierze Stylichona przeszli na stronę Alaryka, który negocjował żołd za służbę rzymską

• wejście Alaryka do Italii, zdobycie Rzymu 24.08.410 r., przejście przez południową Italię, śmierć Alaryka

• Wizygoci wybrali wodzem Ataulfa, przejście do południowej Galii

• walki miedzy dworem raweńskim a uzurpatorem Konstantynem - Galia

• 409 r. - przekroczenie Pirenejów przez Wandalów (Andaluzja), Swewów (Galicja) i Alanów (Luzytania)

• przywrócenie władzy w Rzymie przez ilyryjskiego żołnierza Konstancjusza

• następca Ataulfa - Wallia - sprzymierzeniec Rzymu - w zamian za Akwitanię i zboże, walczył u boku Konstancjusza w Galii i Hiszpanii

• ślub Konstancjusza z Gallą Placydią, 421 r. - uznany przez cesarza współregentem

• walka o wpływy między rzymskimi wodzami

• 428 r. - Bonifacjusz, namiestnik Afryki, wezwał na pomoc Wandalów pod wodzą Genzeryka, który utworzył w Afryce nowe państwo germańskie

• ok. 420 r. - zorganizowanie się Hunów nad Cisą

• 434 r. - rządy Aylli (początkowo współrządy ze swoim bratem Bledą)

• trybut w złocie płacony przez Konstantynopol

• 441, 447 r. - atak na cesarstwo, potrojenie trybuty, oddanie twierdz przygranicznych

• rządy patrycjusza Aecjusza w Italii - utrzymywanie jako takiego porządku na Zachodzie, opieranie się na pomocy Hunów

• zażądanie przez Atyllę ręki Honorii, siostry Walentyniana III i połowy cesarstwa, odrzucenie żądań, najazdy na Galię

• 451 r. - bitwa na Polach Katalaunijskich

• oddziały rzymsko-germańskie pod wodzą Aecjusza

• wycofanie się Atylli z Galii, uderzenie na opustoszoną Italię

• dywersja cesarza wschodniorzymskiego Marcjana, próby paktowania Atylli z senatem i papieżem Leonem

• 453 r. - śmierć Atylli

• powstanie Gepidów pod wodzą Ardaryka - rozgromienie Hunów nad rzeką Nedao

• ziemie opuszczone przez Hunów zajęli Gepidowie i Ostrogoci

2. Kultura, nauka i sztuka w Europie od IX do XII wieku.

• X-XII w. - szkoły katedralne

• studia nad teologią i filozofią chrześcijańską późnego antyku i nad „pogańskimi” autorami starożytnymi

• kontakt z Arabami - przekłady greckich traktatów filozoficznych z arabskiego na łacinę

• arabski komentator - Awerroes

• dzieła Euklidesa, Ptolemeusza, Hippokratesa, Galena, Awicenny - autorytety naukowe

• próby wyjaśniania Biblii za pomocą filozofii starożytnej, szukanie dowodów na istnienie Boga - Anzelm z Cantenbury, Piotr Abelard

• glosy - spostrzeżenia na marginesie

• summy - całokształty poglądów na dany temat

• scholastyczna myśl naukowa - Francja, Niemcy, Italia, Anglia

• XII w. - prawo kanoniczne

• studia nad prawem rzymskim - cesarze i inni władcy starali się z niego wydobyć uzasadnienie suwerenności i nadrzędności swej władzy

• kroniki - kompilacje i zestawienia budujących moralnie faktów

• świecka kultura literacka

• wędrowni literaci - waganci, goliardowie

• epika rycerska, wyidealizowany obraz życia

• spisywanie opowieści dworskich i legend

• spisywana w językach narodowych

• XI w. - Pieśń o Rolandzie, pn. Francja

• germańskie opowieści o Nibelungach

• XII-XIII w. - Islandia - sagi

• XII w. - pojawienie się liryki miłosnej - trubadurzy Wilhelm IX, Bertrand de Born, Fryderyk von Hausen (Langwadocja, Prowansja)

• romans dworski - Parsifal, Tristan i Izolda

• XI w. - pierwszy rozkwit muzyki

• muzyka ludowa, pieśni trubadurów

• muzyka kościelna - papieska Schola Cantorum

• Gwidon z Arezzo - solemizacja, zapis muzyczny

• chorał gregoriański zastępowany wielogłosowością

• styl romański, ok. 1050 r. - Francja

• sklepienie kolebkowe

• budowle zyskują na wysokości

• 2 wieże frontowe od zachodu

• rzeźbione portale - „brama zbawienia” Chrystusa

• plastyczne malarstwo - Chrystus w majestacie, sąd ostateczny

• ściany pokrywane polichromią

• Italia: katedra w Pizie (XI/XII w.), pd. Włochy - Normanowie

• Francja: kościół św. Filiberta w Tournus, kościół św. Hilarego i Panny Marii w Poitiers, katedra w Autun, Cluny

• Niemcy: katedry w Spirze, Wormacji, Bambergu, Spirze, opactwo w Korweji

• Hiszpania: katedra w Avili

• Polska: Tum pod Łęczycą, Kruszwica

3. Ruchy społeczne w Europie XIV wieku. John Wickleff.
Francja

• Żakeria

• 1358 r. - powstanie chłopskie we Francji - Stefan Marcel

• wyniszczona przez wojny i konflikt Delfina ze Stefanem Marcelem północno-wschodnia Francja

• zaskoczenie feudałów

• brak poparcia dla żakerii ze strony miast, brak planowego działania

• solidarność dworu z feudałami - krwawe stłumienie powstańców, ścięcie Stefana Marcela

• 1378-1379 - krwawe zamieszki w prowincjach południowych i centralnych - ataki na poborców podatkowych i bogaczy

• 1382 r. - zamieszki w Paryżu, Pikardii i Normandii spowodowane podwyżką podymnego, ustanowienia podatku od sprzedawanych na targu artykułów - echa powstania Wata Tylera

• Paryż - powstańcy - berdysznicy - bunt stłumiony przez patrycjat i dwór

• walka partyzancka biedoty z administracją królewską

• Gandawa - wystąpienie ludu pod dow. Filipa van Artevelde - klęska powstańców w bitwie po Roosebeke (1382)

• pacyfikacja kraju

Anglia

• czarna śmierć przyczyną wstrząsu gospodarczego

• drożyzna

• narastające niezadowolenie wynikające z zarządzenia o robotnikach rolnych z 1349 r.

• działalność Jana Wiklefa

• postulaty swobodnej interpretacji Pisma św. i liturgii w języku narodowym

• przeciw papiestwu i gromadzeniu bogactw przez kler

• nawoływał do wyzwolenia się spod zależności lennej od Rzymu

• zwolennicy - lollardowie, John Balle

• ruch zbliżony do kontynentalnych begardów

• wedrowni kaznodzieje głoszący konieczność reform w duchu egalitaryzmu

• prześladowani przez kościół i inkwizycję

• lollardowie uczeni - krąg sfer uniwersyteckich Oksfordu

• lollardowie arystokratyczni - nacisk na sekularyzację dóbr i zmniejszenie obciążeń podatkowych

• 1380 r. - ustalenie nowego pogłównego na pokrycie kosztów wojennych we Francji

• represje przeciwko opornym płatnikom

• 1381 r. - powstanie Wata Tylera

• ataki ludnosci na poborców pogłównego i urzędników królewskich

• „precz z poddaństwem i przywilejami feudalnymi”

• pomoc biedoty miejskiej, opanowanie Londynu

• rabowanie zamków, niszczenie dokumentów potwierdzających przywileje

• początkowe ustępstwa króla, ale po zamordowaniu Wata Tylera wycofał się z n ich i stlumił krwawo powstanie przy pomocy szlachty

• represje

Zestaw 5.
1. Chrześcijaństwo w III i IV wieku: światopogląd, sztuka, stosunek do państwa.

• świątynia chrześcijańska miejscem spotkań wiernych - symbol idealnego „państwa bożego”

• ok. 325 r. bazylika św. Piotra w Rzymie - Konstantyn Wielki - trójnawowa, drewniany strop, ołtarz w absydzie

• polemika chrześcijaństwa z neoplatonizmem (prąd mistyczny Plotyna, III w.)

• rozwój literatury publicystyczno - filozoficzno - teologicznej

• zdobywanie zwolenników wśród wykształconych warstw społeczeństwa rzymskiego

• styliści chrześcijańscy: Tertulian, Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Ambroży z Mediolanu, Augustyn z Hippony, Hieronim ze Strydontu

• 410 r. - De civitate Dei - O państwie Bożym - św, Augustyn z Hippony - wyjaśniające przyczyny upadku imperium

• Konstantyn Wielki chciał, aby nowa ideologia pomogła zjednoczyć społeczeństwo dla wzmocnienia i odbudowy państwa - fiasko

• upaństwowienie chrześcijaństwa przyniosło nowe spory na tle teologicznym - o bóstwo i naturę Chrystusa - Wschód

• kler chrześcijański był zwolniony z ciężarów na rzecz państwa - rosnąca liczba kleru, uszczerbek dla finansów publicznych

• od III w. - ruch monastyczny

• od IV w. - organizacja klasztorów - reguła św. Pachomiusza (Egipt), reguła św. Bazylego - apele o pracę fizyczną i kształcenie się

• masy włóczęgów, pustelników, słupników (spędzający życie na słupach), enklejstów (zamurowywani w celach

2. Niemcy od królestwa do cesarstwa Ottonów.

• osłabienie władzy królewskiej

• utrzymanie się formalnej jedności królestwa

• od poł. IX w. tworzyły się księstwa plemienne - Saksonia, Bawaria, Frankonia, Szwabia

• system lenny, dobra dziedziczne - alodia

• 911 r. - śmierć Ludwika V Dziecięcia, ostatniego Karolinga

• walki między książętami plemiennymi

• najazdy Normanów duńskich, Węgrów, Słowian

• utrata Lotaryngii powiązanej tylko unią personalną z Ludwikiem Dziecięciem

• umacnianie władzy przez Ludolfingów w Saksonii i Arnulfingów w Bawarii

• wygaśnięcie Karolingów - elekcyjność tronu

• Konrad, książę Frankonii, konflikt z książętami, szczególnie z Henrykiem Saskim

• 919 r. - śmierć Konrada, wybranie na jego życzenie Henryka Saskiego

• rządy Henryka I

• podporządkowanie książąt Bawarii i Szwabii

• zwyciężenie króla Burgundii

• 925 r. - opanowanie Lotaryngii (wykorzystanie walk francuskich Karola Prostego i Roberta I)

• niechętny wobec hierarchii duchownej, nie był namaszczony ani koronowany w kościele

• 924 r. - rozejm z Węgrami - Sasi zobowiązali się do trybutu

• umocnienie wschodniej granicy, budowa licznych niewielkich grodów ze stałą załogą

• 928 r. - początek kampanii przeciw Słowianom

• uderzenie na Brennę, główny gród Stodoran

• narzucenie daniny kilku plemionom wieleckim

• zajęcie Gany, głównego grodu serbskich Głomaczów

• masowy terror

• umocniona Miśnia - baza wypadowa

• 929 r. - uderzenie na Czechy

• poddanie się księcia Wacława, poszukiwanie sojusznika przeciw Wegrom, trybut

• 929 r. - powstanie Wieletów

• klęska Wieletów pod Łączynem

• pozostanie przy luźnym podporządkowaniu trybutarnym

• zaniechanie płacenia trybutu Węgrom

• 933 r. - klęska Węgrów pod Unstrutą - umocnienie i legitymizacja panowania

• rządy Ottona I

• 935 r. - wybranie królem Ottona I

• nawiązanie do tradycji karolińskich, uroczysta elekcja w Akwizgranie, kościelna ceremonia namaszczenia i koronacji

• zastępowanie miejscowych książąt krewnymi - osłabienie tendencji odśrodkowych

• Henryk w Bawarii

• Ludolf w Szwabii

• Brunon w Lotaryngii

• tłumienie buntów - lata 30te X w. - brat Thankmar, syn Ludolf

• ścisłe związanie Kościoła z władzą królewską

• „renesans ottoński”

• rozbudowa szkolnictwa w celu podwyższenia poziomu wykształcenia kleru

• szkoła katedralna w Magdeburgu - Otoryk

• Korweja - Widukind

• St. Gallen - łacińska twórczość literacka - Ekkehard

• przejście do sztuki romańskiej

• plan misji i całkowitego podboju Słowian, włączenie ich ziem do niemieckiej organizacji kościelnej

• Herman Billung - margrabia saski

• Gero - margrabia Marchii Wschodniej

• 954 r. - bunt sprzymierzonych Wieletów i Obodrzyców na wieść o wznowieniu najazdów węgierskich - pobicie Sasów

• 955 r. - zwycięstwo Ottona z Węgrami nad rzeką Lech

• 955 r. - bitwa pod Ręknicą - odwet Ottona I, pacyfikacja ziem słowiańskich prze Gerona

• 948 r. - podporządkowanie Slowian niemieckiemu Kościołowi - biskupstwa w Brennie, Hobolinie, Stargardzie Wagryjskim

• 968 r. - utworzenie arcybiskupstwa w Magdeburgu, 5 podległych diecezji

• luźna zależność trybutarna Polski i Czech

• ekspansja we Włoszech

• walki o koronę w Italii

• ustabilizowanie sytuacji w Rzymie po tzw. pornokracji księżnej toskańskiej Teodory - Albert II i Jan XII

• Berengar II z Iwrei uwięził żonę zmarłego rywala Lotara z Prowansji - Adelajdę burgundzką

• 951 r. - wstawiennictwo Ottona za Adelajdą, ślub, ogłoszenie się królem Longobardów / zwierzchnictwo nad Berengarem / powrót do Niemiec - walki ze Słowianami i Węgrami

• umocnienie się Berengara w Italii, zagarnięcie Spoleto

• prośba Jana XII o pomoc

• 961 r. - wkroczenie Ottona do Italii

• 2.02.962 r. - koronacja cesarska

• detronizacja Jana XII, osadzenie swojego nominata

• 966 r. - III wyprawa do Włoch - umocnienie władzy w Rzymie i w Lombardii, hołdy książąt Kapui i Benewentu, konakty z Bizancjum

• 967 r. - koronacja cesarska Ottona II, ślub z bizantyjską księżniczką Teofano

• 974 r. - rządy Ottona II

• stronnicy cesarscy osadzili na tronie cesarskiego papieża Benedykta VII

• 981 r. - opanowanie Rzymu

• zaostrzenie stosunków z Bizancjum po śmierci Jana Tzimiskesa

• podporządkowanie Italii bizantyjskiej - ratunek przed Arabami

• 982 r. - bitwa pod Cotrone - kleska Ottona II z Arabami

• 983 r. - wielkie powstanie Wieletów

• zachowanie władzy w Miśni i Łużycach

• 983 r. - śmierć Ottona II

• okres walk wewnętrznych, cesarzowa Teofano przy pomocy Kościoła zapewniła Ottonowi sukcesję

• rządy Ottona III

• wychowawcy - Jan Philagathos, mnich Bernward

• kierownik szkoły katedralnej w Reims - Gerbert z Aurillac - wpływ na ukształtowanie się poglądów uniwersalistycznych Ottona III

• koncepcja uniwersalizmu cesarskiego

• polityka podporządkowania Kościoła państwu

• Romanorum imperator augustus

• wpływ bizantyjskiej cesarzowej Teofano

• zapożyczenie ceremoniału bizantyjskiego, przeniesienie rezydencji cesarskiej do Rzymu

• przedstawienia cesarza w majestacie

• poselstwo do Konstantynopola o rękę córki cesarza - odrzucone

• nadzieja zjednoczenia Wschodu i Zachodu

• 1000 r. - zwolnienie Bolesława Chrobrego z zależności trybutarnej, utworzenie metropolii w Gnieźnie

• 1000 r. - nadanie korony królewskiej Stefanowi węgierskiemu

• walka z opozycją Kresencjuszów w Rzymie

• wprowadzenie na tron papieski Brunona - Grzegorza V (996) i Gerberta - Sylwestra II (999)

• bunt Kresencjuszów - ucieczka Ottona III z Rzymu

• 1002 r. - śmierć Ottona III w Paterno

• 1003 r. - śmierć Sylwestra II

• 
  3. Francja po wojnie stuletniej (do początków panowania Franciszka I).
  wojny XIV w przyniosły zastosowanie prochu do celów militarnych

• wojna stuletnia przyczyniła się do feudalizacji królestwa francuskiego

• jedności państwa zagrażały apanaże - posiadłości znajdujące w rękach przedstawicieli bocznych linii panujących dynastii - chaos w kraju sprawia, że nabrały one charakteru terytoriów suwerennych

• rozrost księstwa Burgundii - przyczyną zainicjowany przez Karola V ożenek Filipa Śmiałego z dziedziczką hrabstwa Flandrii i rozszerzenie wpływów na Brabancję, zwierzchnictwo nad Holandią i Luksemburgiem

• emancypacja władców tego księstwa się spod zależności lennej od Francji i Niemiec na, zabiegali bezskutecznie o koronę królewską

• Francja stara się poniżyć i osłabić w opinii publicznej władców burgundzkich - realizacja przez następcę Karola VII Ludwika XI - zabiegi dyplomatyczne i przekupstwo

• książęta burgundzcy dążą do osłabienia królestwa francuskiego - organizowali przeciwko Ludwikowi XI „Ligi Dobra Publicznego” - niepowodzenie

• rozejm Karola Vi i Ludwika XI

• Karolowi udaje się uzyskać od arcyksięcia habsburskiego Zygmunta Alzacje w charakterze zastawu i Lotaryngię opanował siłą

• zabiegi u cesarza o zgodę na koronacje królewską

• Zygmunt zażądał zwrotu Alzacji

• w Lotaryngii wybucha powstanie rozpoczęte przez Szwajcarów za namową Ludwika XI

• 1477 r. - bitwa pod Nancy - śmierć Karola V Zuchwałego

• Ludwik XI wcielił do królestwa francuskiego Andegawenię, Maine i Prowansję, sukces zawdzięczał dalekiemu kuzynowi, który przekazuje mu równocześnie swoje pretensje do Królestwa Neapolu

• Ludwika XI - Karol VIII dołączył kolejne ziemie przez zaślubienie dziedziczki księstwa Bretanii

Zestaw 6.
1. Państwa barbarzyńskie na gruzach Imperium Romanum w V wieku.

• 415 r. - próba utworzenia gocko-rzymskiego państwa wokół Tuluzy przez Ataulfa, który poślubił siostrę Honoriusza Gallę Placydię

PAŃSTWO WANDALÓW W AFRYCE

• Genzeryk wspierany w Afryce przez Berberów i zwolenników herezji donatystów zwyciężył Bonifacjusza pod Hipponą,

• układ z Aecjuszem (435 r.) - uznanie Wandalów za sprzymierzeńców i redukcja ich zdobyczy

• 439 r. - wznowienie wojny - zdobycie Kartaginy / suwerenność potwierdzona w 442 r. w zamian za dostarczanie zboża do Italii

• po upadku Rzymu opanowanie Sycylii, Korsyki, Sardynii i Balearów

PAŃSTWO WIZYGOTÓW

• król Euryk

• rozwiązanie przymierza z Rzymem

• opanowanie prowincji tarragońskiej, Prowansji

PAŃSWO ODOAKRA

• sojusz z senatem rzymskim, zwiększając jego kompetencje administracyjne

• odzyskanie Sycylii, Noricum i Dalmacji - poprawienie sytuacji żywnościowej

• skonfiskowanie latyfundystom 1/3 gruntów na wyposażenie armii

• najazd króla ostrogockiego Teodoryka Wielkiego, kapitulacja i śmierć Odoakra w 493 r. w Rawennie

2. Kościół Katolicki od połowy VIII do połowy XI wieku.

• rozpowszechniony pogląd o nadchodzącym końcu świata

• rozprzężenie obyczajów kleru, rozkład organizacji kościelnej, brak dyscypliny w klasztorach

• „pornokracja”

• obsada godności kościelnych nie zależała od cesarza lub króla, ale od najbliższego seniora, niektórzy sami siebie wybierali np. na opatów aby powiększać dochody (Hugo Kapet)

• brak kwalifikacji - analfabetyzm

• papiestwo - przedmiot rozgrywek rodów rzymskich

• luźny związek papieża z klerem innych krajów

• biskupi stali się przede wszystkim panami feudalnymi, własna polityka, wojny prywatne

• powszechność konkubinatu

• krytyka w dziełach Liutpranda z Cremony i Piotra Damianiego

• reforma kluniacka

• przywrócenie dyscypliny i organizacji kościelnej - plany wzmocnienia władzy królewskiej - Otton I

• wzmocnienie potęgi biskupów i opatów jako przeciwwagi dla możnych świeckich

• wykorzystanie sprzeczności interesów obu grup

• zbytniemu wzrostowi potęgi biskupów zapobiegała rywalizacja między nimi (Fulda, Korwea, Magdeburg, Hersfeld)

• 
  

• 3. Wojna Dwóch Róż w Anglii.
  wstrząsy wewnętrzne Anglii zepchniętej z kontynentu

• nieudolność króla Henryka VI

• sprzeciwy młodszej linii dynastii - Ryszarda księcia Yorku

• objęcie władzy w charakterze protektora

• 1455-1485 - Wojna Dwóch Róż - wojna domowa między Lancastrami (róża czerwona) i Yorkami (róża biała)

• walka rodów feudalnych o wpływy w królestwie

• prawie całkowite wytępienie szlachty angielskiej

• 1460 r. - poległ Ryszard książę Yorku, zastąpił go Edward IV, który ogłosił się królem pozbawiając wolności Henryka VI

• zatarg między Edwardem IV, a Warwickiem - szansa dla Lancastrów dla dojścia do władzy - nieudana

• 1471 r. - Edward IV rozkazał zamordować Henryka VI i jego syna księcia Walii

• 1483 r. - śmierć Edwarda IV

• królem Ryszard III - wymordował całą rodzinę prawnych dziedziców korony

• silna opozycja powinowatego Lancastrów - Henryka Tudora

• 1485 r. - klęska Ryszarda III

• królem Henryk Tudor jako Henryk VII, poślubienie córki Edwarda IV - połączenie obu rywalizujących rodów, koniec wojny domowej

Zestaw 7.
1. Cesarstwo w okresie Wielkiej Wędrówki Ludów. Zmierzch Imperium.

• 395 r. - ostateczny rozdział, Teodozjusz Wielki przekazał władzę 2 synom - Honoriuszowi na Zachodzie i Arkadiuszowi na Wschodzie

• teoretyczna władza absolutna cesarza

• rozbudowany aparat urzędniczy - komesowie, przyboczna rada cesarska, tajna policja - korpucja

• wzrost liczby prowincji - w V w. - ok. 120

• 438 r. - kodeks teodozjański - kodyfikacja prawa rzymskiego, zbiór edyktów cesarzy chrześcijańskich

• pojawienie się wojsk prywatnych, złożonych przeważnie z najemnych barbarzyńców - Germanów, Alanów, czy Hunów - samodzielna polityka, często sprzeczna z interesami imperium

• zastąpienie systemu gospodarki opartej na niewolnictwie wczesnym feudalizmem

• III - V w. - organizacja państwowa w stałej przebudowie

• nie rozwiązana kwestia następstwa tronu

• atak mas ludów barbarzyńskich

• nieudane próby rewindykacji, zacieśnienie granic do najludniejszych i najbogatszych regionów

• barbarzyńcy byli witani przychylnie przez ludność, dla której państwo było symbolem wielkiego ucisku fiskalnego

• Germanie w większości nie tworzyli nowych państw, zachowywali rzymskie sądownictwo, monety i administrację, obejmowali za to funkcje i tytuły urzędników rzymskich

• 454 r. zamordowanie Aecjusza przez Walentyniana III

• zamordowanie Walentyniana w obozie wojskowym

• obwołany przez armię cesarzem Petroniusz Maximus - zamordowany

• 455 r. prefekt Galii Avitus ogłosił się cesarzem pod protekcją króla wizygockiego Teodoryka II / zamordowany z rozkazu parycjusza Rycymera

• po śmierci Rycymera, wódz Orstes mianował cesarzem swojego syna Romulusa Augustulusa (475 r.)

• brak pieniędzy na żołd

• bunt żołnierzy - obranie królem Odoakra (476 r.)

• zabicie Orestesa, usunięcie Romulusa

• odesłanie insygniów cesarskich do Konstantynopola, rządy w Italii w imieniu cesarza wschodniego Zenona

• do 480 r. - Juliusz Nepos w Dalmacji

2. Reforma kluniacka w Kościele.

• 910 r. - założenie klasztoru benedyktyńskiego w Cluny w Burgundii przez Wilhelma I, księcia Akwitanii

• ściśle przestrzegana pierwotna reguła benedyktyńska

• opaci - Berno, Odo, Odylon (994-1048)

• powstanie kongregacji kluniackiej - nowej organizacji zakonnej, złożonej z klasztorów podległych Cluny

• służba Bogu, wspólna modlitwa

• liturgia ze śpiewami chóralnymi

• surowa dyscyplina życia mnichów

• XII w. - kongregacji podlegało ok. 2000 klasztorów

• Niderlandy - Brogne

• Lotaryngia - Gorze i St. Vannes w Verdun

• Szwabia - Hirsau

• Włochy - reforma głoszona przez pustelników - św. Nila i św. Romualda, kamedułowie z Campo Maldoli

• postulaty ukrócenia anarchii feudalnej - pod hasłem pokoju bożego, chęć zniesienia wojen prywatnych

• sublimacja rzemiosła wojennego1

• sakralizacja obyczajów rycerskich

• rozwój etyki

3. Habsburgowie na tronie niemieckim.

• Habsburgowie - niemiecka dynastia panująca w latach 1273-1780

• wzrost znaczenia Habsburgów nastąpił w okresie wielkiego bezkrólewia w Niemczech (1254-1273) kiedy wobec braku silnej władzy centralnej zyskały na znaczeniu rody możnych wasali, wśród nich Habsburgowie

• hrabia Rudolf, posiadający swą siedzibę w zamku Habichtsburg (Szwajcaria), został wybrany królem Niemiec jako Rudolf I

• w wyniku prowadzonej przez niego wojny z królem czeskim Przemysłem Ottokarem II należące wówczas do Czech: Styria, Austria, Karyntia i Kraina stały się posiadłością rodową Habsburgów

• w 1308, na okres 130 lat, Habsburgowie zostali odsunięci od panowania w Niemczech na rzecz rodu Luksemburgów

• po wygaśnięciu dynastii Luksemburgów na króla Niemiec ponownie wybrano przedstawiciela Habsburgów, księcia Albrechta II (1438-1439)

• kolejnym Habsburgiem na tronie niemieckim był Fryderyk III, król w latach 1440-1493 i cesarz od 1452

• powiększył posiadłości dziedziczne Habsburgów o Niderlandy poprzez małżeństwo swojego syna Maksymiliana I, z Marią, jedyną córką Karola Śmiałego, księcia Burgundii

Zestaw 9.
1. Wielkie spory religijne w łonie chrześcijaństwa: arianizm, nestorianizm, monofizytyzm.

Arianizm

• Aleksandria

• spór o bóstwo Chrystusa - Ariusz twierdził, że Chrystus nie jest Bogiem, ale jego emanacją

• przeciwnicy - Atanazy, późniejszy patriarcha Aleksandrii

• 325 r. - sobór w Nicei - potępienie arianizmu

• poparcie u: Konstancjusza II, Walensa, Wizygotów, Ostrogotów, Wandalów, Burgundów, Longobardów

• 381 r. - sobór w Konstantynopolu - Teodozjusz Wielki potępił arianizm, rozpoczęły się prześladowania arian

• arianizm nie był popularny wśród obywateli rzymskich, bo był religią najeźdźców

Nestorianizm

• Antiochia, Nestoriusz

• od 428 r. - patriarcha Konstantynopola

• nauka o dwóch oddzielnych naturach Chrystusa

• występowanie przeciwko kultowi Marii

• opozycja w Konstantynopolu, gdzie kwitł kult maryjny, w Aleksandrii - patriarcha Cyryl

• 431 r. - sobór w Efezie - potępienie nestorianizmu

• zwolennicy w Persji i na Dalekim Wschodzie

Monofizytyzm

• Eutyches, patriarcha Dioskur

• akcentowanie jedności boskiej i ludzkiej natury Chrystusa

• opozycja - kler zakonny Konstantynopola i patriarchę Flawiana - istnienie dwóch nieprzemieszanych natur, ale stanowiących jedną osobowość

• 449 r. - sobór w Efezie - zwycięstwo monofizytów

• cesarze Marcjan chciał się przypodobać papieżowi - 451 r. - sobór w Chalcedonie - potępienie monofizytyzmu

• Aleksandria, Jerozolima, Antiochia - walki miedzy władzami, a monofizytami - schizma Akacjusza

• 491 r. - rządy Anastazego, monofizyty

• Justyn I, 517 r. - zatwierdzenie uchwał chalcedońskich

• Justynian - masowe prześladowania monofizytów w Aleksandrii

• Egipt, Syria - Jakub Baradaios

• Armenia - monofizytyzm religią narodową\

• monoteletyzm - 630 r., patriarcha Sergiusz, w Chrystusie są dwie natury, ale tylko jedna bosko-ludzka wola

• sprzeciw patriarchy jerozolimskiego Sofroniusza i papieża Marcina I

• 680 r. - potępienie monoteletyzmu na soborze w Konstantynopolu - papież Agaton, Konstantyn IV

2. Zakony nierycerskie w Europie pełnego średniowiecza.

Cystersi i premonstratersi

• 1098 r. - założenie zakonu cystersów w Cistertium przez Roberta z Molesmes

• rozwinął się silnie od wstąpienia doń Bernarda z Clairvaux

• ruch monastyczny antagonistyczny do kluniackiego - asceza, mistyka, umartwianie

• pierwsze fundacje: Clairvaux, Pontigny, La Ferte, Morimond

• coroczne spotkanie kapituły generalnej - centralizacja władzy

• trudno dostępne okolice, praktyki ascetyczne

• uprawa roli na dotychczasowych nieużytkach

• obowiązek życia z własnej pracy szybko zanikł, a opactwa się rozrosły na wzór benedyktyńskich

• od XII w. - walka o interesy papiestwa

• 1120 r. - założenie zakonu premonstratensów w Premontre przez Norberta z Gennep

• zakon o zaostrzonej regule

• reforma życia kanoników katedralnych i kolegiackich

• interwencja Bernarda i Norbera w schizmie papieskiej w 1130 r.

• odnowienie rywalizacji rodów rzymskich - Frangipanich i Pierleonich

• Frangipani - poparcie Innocentego II i cystersów i Niemiec

• Pierleoni - poparcie Anakleta II i Rogera II

Franciszkanie

• Franciszek z Asyżu (XII/XIII w.)

• syn bogatego kupca tekstylnego

• beztroska młodość

• ciężka choroba spowodowała przełom duchowy

• konflikt z ojcem, wyrzeczenie własności

• wędrowny kaznodzieja w Umbrii

• Franciszek i jego naśladowcy zwrócili się do Innocentego III o zalegalizowanie zgromadzenia

• zgromadzenie Braci Mniejszych - minoryci

• brak wykształcenia teologicznego, brak udziału w dysputach teologicznych

• przykład życia i praca kaznodziejska

• teren działalności - środkowe Włochy

• rekrutowali się ze wszystkich warstw społecznych, przewaga biedoty miejskiej

• zakon miejski, mieszczański, domy zakonne w najuboższych dzielnicach

• opracowanie reguły mającej przekształcić kaznodziejów w regularny zakon - 1223 r.

• na czele obieralny generał - zwołujący kapitułę generalną

• podział obszaru działalności zakonu na prowincje - prowincjałowie

• domy zakonne - funkcje kustosza i gwardiana

• sympatycy świeccy - trencjarze

• spór o zasadę ubóstwa

• spirytuałowie, fraticelli, kierunek rygorystyczny - bezwzględne ubóstwo, sympatia do proroctw Joachima z Fiore

• kierunek oportunistyczny - 1245 r. - Innocenty IV uznał, że majątek zgromadzenia stanowi własność papieża, a franciszkanie są tylko jego użytkownikami

Klaryski

• 1212 r. - Klara, patrycjuszka z Asyżu - nowy zakon żeński oparty na regule franciszkańskiej

Dominikanie

• Dominik Guzman - kanonik katedry w Osmie (Kastylia)

• chęć zwalczania na szeroką skalę abligensów, których napotkał w podróży do Rzymu w Langwadocji

• 1216 r. - zatwierdzenie zgromadzenia przez kurię rzymską

• przyjęcie dawnej reguły św. Augustyna

• Zakon Kaznodziejski

• oddziaływanie na intelekt społeczeństwa

• dysputy teologiczne drogą argumentacji logicznej - przeciwnicy - oczytani przywódcy herezji

• wymagano gruntownego przygotowania teologicznego

• przyjęcie zasady ubóstwa i pracy apostolskiej jako zakon żebraczy - czysto taktyczne posunięcie

• trybunał Świętej Inkwizycji - kary dominikanów budziły postrach społeczeństwa

• organizacja zakonna

• obieralny przez prowincjałów generał

• przemiennie w Paryżu lub Bolonii co rok zbierała się kapituła generalna

• prowincje i okręgi - prowincjonałowie i superiorowie

• domy zakonne pod przewodnictwem przeora

• zakon żeński, zakon świecki

• duch egalitaryzmu, określone walory intelektualne

• mniej popularny niż frańciszkanie

3. Luksemburgowie na tronie czeskim.

Zestaw 8.
1. Cesarstwo Rzymskie na Wschodzie (Bizancjum) w V--pocz. VII w: położenie zewnętrzne i przemiany wewnętrzne.

WEWNĘTRZNE

• silna drobnotowarowa gospodarka chłopska

• wspólnoty terytorialne - metrokomie

• wielkie latyfundia - Syria, Egipt, Afryka, feudalizacja

• mała rola niewolnictwa - służba domowa, górnictwo

• formy feudalnego podziału własności ziemi

• kolonat

• emfiteuza - dziedziczne prawa chlopa do uprawianej ziemi, pod warunkiem, że wywiązywał się ze świadczeń

• komenda

• przewaga renty naturalnej, pańszczyzna, renta pieniężna, podatki, daniny na rzecz kościola, przymusowe roboty publiczne, obowiązek dostarczania rekruta

• duża ilość rozwiniętych gospodarczo miast bizantyjskich - Konstantynopol, Antiochia, Aleksandria, Efez, Smyrna, Nicea, Nikodemia, Tessalonika, Korynt, Teby, Syrakuzy, Rawenna, Bari

• produkcja przedmiotów zbytku

• handel dalekosiężny

• rzemiosło skupione w kolegiach - regulacja produkcji, zbytu i cen

• ergasteria - warsztaty państwowe - produkcja broni i przedmiotów luksusowych

• produkcja jedwabiu

• handel lądowy zakłócany przez Persów

• kontakty z dalekim Wschodem przez Morze Czerwone

• handel w rękach Syryjczyków, Egipcjan, Żydów

• różnice majątkowe, walki klasowe w miastach, liczne powstania plebsu

• życie polityczne na stadionach, hipodromach, w cyrkach, wyścigi rydwanów, kluby sportowe - demy (przywódca - demarcha) - wspólne poglądy polityczne, wykorzystywanie obecności cesarza do składania petycji

• „błękitni” - arystokracja, „zieloni” - kupcy i rzemieślnicy

• 532 r. - powstanie Nika

• demy zbuntowały się przeciw ministrom cesarskim: Trebonianowi i Janowi z Kapadocji, obwołanie Hipacjusza cesarzem

• Narses przeciągnął „błękitnych” na stronę cesarza

• Belizariusz i jego oddziały dokonały rzezi w cyrku

ZEWNĘTRZNE

1. Italia

• wojny Justyniana - przywrócenie Italii, Afryki, wysp śródziemnomorskich, Betyki

• 568 r. - zajęcie Italii przez Longobardów

• powstanie księstwa Spoleto w środkowej części kraju i księstwa Benewentu na południu

• w ręku cesarstwa pozostały: Rzym, Rawenna, Liguria z Genuą, Apulia, Kalabria, Neapol i Amalfi - rozbicie terytorialne utrudniało obronę i sprzyjało tworzeniu się niezależnych księstw

• 593 r. - rozejm między Longobardami i Grzegorzem Wielkim, bez zgody cesarza Maurycego

• 618 r. - Herakliusz, projekt przeniesienia stolicy cesarstwa do Kartaginy, napór Awarów i Persów

2. Słowianie, Awarowie

• ataki na Bizancjum - konnica Awarów i piechota Słowian

• 582 r. - zdobycie Sirmium, przekroczenie granicy Dunaju

• 602 r. - bunt w armii

• przewrót w Konstantynopolu, Fokas wyniesiony na cesarza, zgładzenie Maurycego

• walki wewnętrzne, najazdy perskie, słowiańskie i awarskie

• nowy cesarze - Herakliusz - koncentracja na walkach z Persją, Bałkany podbite przez Słowian

• 619, 626 r. - oblężenie Konstantynopola

• piraci słowiańscy na Morzu Egejskim

3. Persowie

• wojny na granicy Syrii i Mezopotamii, w Armenii - od III w.

• Armenia - państwo buforowe

• 540 r. - zdobycie Antiochii przez Persów

• wojny w Armenii, 591 r. - Maurycy, pokój z Persami (Chosreos II), zajęcie większości Armenii

• 606 r. - wkroczenie Chosreosa II do Bizancjum po uzurpacji Fokasa, opanowanie Armenii, Kapadocji i Pontu

• opanowanie Syrii - Antiochia i Jerozolima, Egipt - Aleksandria - poparcie monofizytów

• patriarcha Sergiusz, cesarz Herakliusz - hasło wojny o wiarę - defensywna taktyka, przetrwanie kryzysu, obalenie Chosreosa II, 628 r. - pokój z Kawadem II, odzyskanie Egiptu, Syrii i Armenii, a także relikwii

2. Walka papiestwa i cesarstwa o inwestyturę.

• następca Ottona III - Henryk II - powrót do polityki wewnątrzniemieckiej, szczególnie saskiej

• Renovatio regni Francorum

• przyporządkowanie sobie władzy biskupów i opatów, przeprowadzając swoich kandydatów

• konfiskaty dóbr klasztornych na rzecz domeny królewskiej

• stanowił nadzieję zwolenników reformy kościoła, opata Odylona, na interwencję w Rzymie

• 1014 r. - koronacja cesarska

• 1024 r. - śmierć, wygaśnięcie dynastii saskiej

• elekcja Konrada II, praprawnuka Ottona I, założyciela dynastii salickiej

• świeckie i praktyczne nastawienie do spraw kościelnych

• okres papieży tuskulańskich Jana XIX i Benedykta IX - jeden z najbardziej hańbiących okresów dla Rzymu

• apele zwolenników reformy kluniackiej o interwencję - odrzucone

• umocnienie wpływów kościelnych w Lombardii - swobodny wybór biskupów, umacniany przez posłusznych papieży nadających ekskomuniki

• symonia

• 1039 r. - Henryk III

• przejęty ideami kluniackimi

• wzrost poczucia samodzielności kleru i chęci rozdziału władzy świeckiej od kościelnej - Bruno z Toul, Wazo z Leodium

• 1044 r. - wypędzenie Benedykta IX z Rzymu przez Kresencjuszów

• wprowadzenie Sylwestra III

• powrót Benedykta, za cenę 1000 grzywien ustąpienie na rzecz Grzegorza VI - na drodze symonii

• kapelanem Hildenbrand

• 1046 r. - wezwanie 3 papieży na synod do Sutrii

• wszyscy zostali usunięci

• mianowanie pierwszego papieża reformy - Swidgera - Klemensa II

• 1049 r. - papieżem został Bruno z Toul - Leon IX

• rozpoczęcie antycesarskiego programu reformy

• zażądał ponownego wyboru na papieża przez kler i lud rzymski jako jedynego ważnego sposobu wyznaczania papieża

• porzucenie zwyczaju datowania dokumentów wg panowania cesarza

• doradca - Hildebrand

• śmierć Henryka III, w Niemczech rządy możnych, małoletni Henryk IV

• hasło walki z symonią - sprzedażą godności kościelnych, dysponowanie stanowiskami kościelnymi przez świeckich

• kampania przeciw małżeństwom duchownych - nikolaityzmowi - agitacja wśród chłopów i plebsu do bojkotu żonatych księży (sprzymierzona z tzw. patarią w Lombardii - walce plebsu przeciw arcybiskupowi i oligarchii) - walki 1057, 1061, 1066 przeciw wrogom reformy

• rozwój piśmiennictwa, traktatów teologicznych

• brak papiestwu siły militarnej

• próby umocnienia państwa kościelnego i rozciągnięcia na pd. Italię

• 1026 r. - przybycie Normanów

• Robert Guiscard - wyparcie Bizancjum

• niepokój książąt południowoitalskich

• Leon IX przyjął hołd Benewentu

• rzucenie klątwy na Normanów

• 1053 r. - bitwa pod Civitate -klęska papieża, dostanie się do niewoli

• negocjacje Hildenbranda - 1059 r. - pokój z Robertem Guiscardem w Melfi - 1059 r. - przyjęcie w lenno papieskie księstw południowoitalskich, obowiązek ich obrony - Kapua, Salerno, Benewent, Sycylia

• 1091 r. - założenie księstwa sycylijskiego przez Rogera II

• 1061 r. - wybór papieża przez kolegium kardynalskie - Anzelm da Baggio - Aleksander II - jeden z przywódców patarii mediolańskiej

• wysunięcie przez cesarstwo antypapieża, ale o małym poparciu

• 1073 r. - wyniesienie na papieża Hildebranda - Grzegorza VII - przez aklamację ludu

• zaostrzenie walki o reformę

• zakaz żonatym księżom sprawowania funkcji kościelnych

• zakaz przyjmowania i nadawania inwestytury z rąk świeckich pod groźbą ekskomuniki

• nie przeznaczone do publikacji Dictatus papae - podkreślenie wyraźnej nadrzędności władzy duchownej nad świecką i prawo papieża do mianowania i usuwania cesarzy i królów

• zmagania Henryka IV z anarchią możnowładczą

• zwycięstwo nad Sasami

• kontynuował nadawanie inwestytury - list od Grzegorza VII z groźbą klątwy

• 1076 r. - synod w Wormacji

• ogłoszenie detronizacji Grzegorza VII z prośbą o dobrowolne ustąpienie

• klątwa na Henryka IV

• bunt Sasów

• zjazd książąt w Triburze zażądał od Henryka oczyszczenia się z klątwy w ciągu roku i zaprosił papieża jako rozjemcę

• Henryk IV wyjechał naprzeciw jadącemu do Niemiec Grzegorzowi VII

• spotkanie w warownym zamku Matyldy toskańskiej w Canossie

• pokuta Henryka IV, rozgrzeszenie

• powrót papieża do Rzymu

• przyrzeczenie rokowań w sprawie inwestytury

• 1177 r. - zjazd książąt w Fohrheim - detronizacja Henryka IV, wybranie królem Rudolfa szwabskiego

• wojna domowa, zwycięstwo Rudolfa, który zdeklarował ograniczenie władzy na rzecz książąt i papieża

• Henryk IV uzyskał pomoc Wratysława II czeskiego, Fryderyka Hohenstaufa i mieszczan

• Rudolf poległ w decydującej bitwie

• nowa klątwa na Henryka IV nie wywarła już wrażenia

• 1080 r. - synod w Brixen - detronizacja Grzegorza VII, wybór antypapieża Wiberta-Klemensa III

• wyprawa do Italii, 1084 r. - zajęcie Rzymu, przyjęcie korony cesarskiej z rąk antypapieża

• oblężenie Zamku św. Anioła, w którym pozostał Grzegorz VII - uwolniła go odsiecz Roberta Guiscarda, opuścił Rzym wraz z Normanami i zmarł w Salerno (1086)

• Urban II, mnich kluniacki

• dalszy ciąg polityki antycesarskiej

• tolerancja inwestytury świeckiej za cenę sojuszu z Anglią i Sycylią

• hasła krucjat - podniesienie autorytetu

• 1096 r. - wyparcie Henryka IV z Italii

• 1106 r. objęcie władzy przez zbuntowanego syna - Henryka V

• papież Paschalis II - pragnienie zakończenia sporu

• 1111 r. - układ w Sutri

• Henryk V zrzekł się inwestytury dostojników kościelnych

• papież rezygnował z praw do posiadłości biskupów i opatów jako lenn królewskich

• wywołał oburzenie obozu gregoriańskiego

• Henryk V przybył do Rzymu na koronację, ale z powodu zamieszek wycofał się porywając papieża

• więziony Paschalis nadał Henrykowi V prawo do inwestytury i zobowiązał się, że nigdy nie rzuci na niego klątwy

• następca Paschalisa - Gelazy II - obłożenie Henryka V ekskomuniką (1118)

• 1122 r. - konkordat wormacki między Kalikstem II i Henrykiem V

• Henryk V zrzekł się inwestytury przez wręczenie pastorału i pierścienia, zezwolił na wolny wybór, ale w Niemczech w obecności cesarza

• w razie wątpliwości cesarz miał rozstrzygać spory za radą metropolity i biskupów prowincji

• dobra lenne miały być nadawane przez cesarza

• 1123 r. - I sobór laterański - zatwierdzenie konkordatu wormackiego, ogłoszenie za powszechnie obowiązujące reform gregoriańskich

20. Działalność polityczna i kościelna papieży od Innocentego III do Grzegorza IX.

• syn Henryka VI - Fryderyk, wybrany na elekcji w Niemczech

• narastające starcie 2 obozów politycznych w Niemczech

• Hohenstaufowie - ale nie poparli dziecka tylko Filipa szwabskiego

• opozycja - Welfowie, Anglia, stronnicy papieża - poparli syna Henryka Lwa Ottona IV brunszwickiego

• 1197 r. - niezgodny wybór, wojna domowa

• dla papiestwa groźna była opcja połączenia przez Staufów cesarstwa z pd. Italią

• cesarzowa Konstancja oddała Sycylię w lenno Innocentego III i syna Fryderyka II pod opiekę

• Innocenty III

• uważał się za zastępcę Chrystusa na ziemi, świeckiego i kościelnego rządcę świata

• obniżenie autorytetu papiestwa - bardziej polityk niż duchowny

• akcentował wyższość papiestwa nad cesarstwem

• odnowienie zwierzchnictwa papieskiego nad Polską, Węgrami, Aragonią, Portugalią, Norwegią

• 1213 r. - Jan bez Ziemi uznał się lennikiem papieskim - Anglia

• arbiter w sporze w Niemczech - przeciw Staufom

• 1208 r. - zamordowanie Filipa szwabskiego

• 1209 r. - koronacja cesarska Ottona IV brunszwickiego

• powiększenie Państwa Kościelnego kosztem posiadłości cesarskich w środkowej Italii

• brak praw do inwestytury i rozporządzania majątkiem kościelnym

• po koronacji - odmowa przyrzeczeń

• chęć zagarnięcia Sycylii

• klątwa, Otton IV zdetronizowany przy interwencji Filipa Augusta

• 1211 r. - wybór antykróla - Fryderyka sycylijskiego - musiał odnowić przyrzeczenia Ottona IV i że nie połączy cesarstwa z Sycylią

• 1214 r. - bitwa pod Bouvines - Filip August zwycięża Ottona IV

• 1215 r. - sobór laterański IV

• potępienie abligensów

• przygotowania do krucjaty

• zobowiązanie się Fryderyka II do podjęcia krucjaty

• 1227 r. - miejsce pokojowego Honoriusza III zajął Grzegorz IX, klątwa na cesarza

• 1228 r. - pod klątwą wyruszył do Palestyny

• wojska papieskie wdarły się do Sycylii

• poprzez układy z sułtanem Egiptu Fryderyk odzyskał Jerozolimę

• po powrocie wyparcie wojsk papieskich

• negocjacje za pośrednictwem Henryka von Salzy, mistrza krzyżackiego - zdjęcie klątwy

• 1234 r. - bunt Henryka przeciw zbytnim ustępstwom ojca na rzecz książąt - stłumiony

• wojna z miastami lombardzkimi - 1237 r. - bitwa pod Cortenuova - zwycięstwo Fryderyka

• Fryderyk chciał powrotu do konstytucji ronkalijskich

• dalszy opór Lombardii

• 1239 r. - oblężenie Brescii, ekskomunika Fryderyka II

• opanowanie Państwa Kościelnego

• antycesarskie agitacje zakonów żebraczych

• cesarz głosił haslo reformy kościoła przez ograniczenie jego bogactw i potęgi świeckiej

• 1241 r. - śmierć Grzegorza IV

• 
  3. Schyłek rządów Przemyślidów w Czechach.
  dynastia panująca w Czechach i na Morawach do 1306 r.

• Przemysł Ottokar I

• zaangażowany w wojnę domową między Staufami i Welfami

• wprowadzenie dziedzicznego królestwa umacniało jedność Czech i pozycję dynastii

• Wacław I (1230 - 1253)

• przejęcie władzy na zasadzie pimogenitury

• po śmierci cesarza Fryderyka II obóz proczeski zaprosił w 1251 r. Wacława I, aby objął Austrię - rywalizacja z Andegawenami

• wystąpienie przeciw Czechom koalicji książąt polskich i halickich pod przewodnictwem Węgrow

• 1254 r. - pokój w Budzie - Czesi zatrzymali Górną Austrię, a Węgrzy zadowolili się Styrią i pozostałymi ziemiami austriackimi

• Przemysł Ottokar II

• apogeum potęgi czeskiej za Przemyślidów

• ekspansja na południe - 1260 r. - zwycięstwo z Węgrami w bitwie pod Kressenbrunn - do Czech przyłączono Styrię, Karyntię i większą część Krainy

• wyprawa do Włoch - zagarnięcie Akwileji, 1273 r. - król rzymski

• 1276 r. - wyprawa do Austrii, klęska w bitwie pod Suchymi Krutami

• ekspansja na północ

• 1255 r. - wyprawa na pomoc Zakonowi Krzyżackiemu w walce z Prusami

• zgoda papieża na przyłączenie ziem ruskich i litewskich pod władzę czeską

• Wacław II

• dążenie do połączenia Czech i Polski w jeden organizm państwowy - zapis Gryfiny, przywileje Rudolfa...

• przywilej lutomyski

• rywalizacja z Władysławem Łokietkiem - konfrontacja w 1292 r.

• 1300 r. - Wacław II został koronowany, przez arcybiskupa Jakuba Świnkę na króla polskiego

• wzrost potęgi Przemyślidów zaniepokoił wpływowe postaci w Europie. Byli to: papież Bonifacy VIII, król rzymski Albrecht I oraz książę brzesko-kujawski Władysław Łokietek

• utrata Węgier na rzecz Andegawenów

• najazd Łokietka na Małopolskę i Niemców na Czechy

• 1305 r. - śmierć Wacława II

• Wacław III - do 1306 r.

Zestaw 10.
1. Próba odbudowy Imperium Romanum przez Justyniana Wielkiego.

• 527 r. - dojście do władzy w Konstantynopolu Justyniana

• chęć przywrócenia dawnej świetności imperium, państwo wzmocnione finansowo i militarnie, przycichły zamieszki w Konstantynopolu

• jedynym groźnym przeciwnikiem była Persja

• uleganie wpływom żony Teodory - liczne załamania polityki i straty

• interwencja w Afryce

• 530 r. - przewrót pałacowy w państwie Wandalów, król Childeryk został usunięty przez opozycję na czele z Geilamirem

• interwencja dyplomatyczna, a w 533 r. - ekspedycja wojskowa z Belizaruszem na czele

• słabość Wandalów, dywersja Berberów - kapitulacja Geilamira

• ofensywa w ostrogockiej Italii

• stopniowe zwiększanie wpływów i rokowań z Amalasuntą, pozostającym w konflikcie z możnymi gockimi

• walki wewnętrzne, rządy Teohadada, pretekst do interwencji dla Justyniana

• opanowanie Dalmacji przez Mundusa

• opanowanie Sycylii przez Belizariusza

• zdobycie Neapolu, detronizacja i zabicie Teohadada, obranie królem Witigesa

• 536 r. - zdobycie Rzymu przez Belizariusza

• roczne próby odbicia Rzymu przez Witigesa

• zajmowanie miast w środkowej Italii przez Bizantyjczyków

• zdobycie i zniszczenie Mediolanu przez Ostrogotów

• oblężenie Rawenny przez Belizariusza, 540 r. - kapitulacja Witigesa

• chciano obwołać Belizariusza cesarzem Zachodu, ale odmówił, mimo to odwołano go z Italii

• 541 r. - królem Ostrogotów zostaje Totila (dezorganizacja ludności rzymskiej, wojny cesarstwa z Persją i Berberami) - rewolucyjna polityka uwalniania chlopów i znoszenia podatków, 546 r. - zdobycie Rzymu

• nowa armia pod wodzą Narsesa wkroczyła do Italii od strony Dalmacji

• klęska Ostrogotów pod Busta Gallorum w 552 r.

• odparcie przez Narsesa najazdów Franków i Alemanów

• 552 r. - Liboriusz zaatakowal Hiszpanię, przywrócenie administracji rzymskiej w Betyce na 60 lat

• Corpus iuris civilis - spisane przez komisję z Trebonianem na czele, z polecenia Justyniana Wielkiego w latach 528 - 534

• codex - całość ustawodawstwa rzymskiego od czasów Hadriana do VI w.

• digesta - zbiór pism wybitnych prawników

• institutiones - podręcznik prawa

2. Idea i przebieg krucjat skierowanych przeciw światu muzułmańskiemu.

Geneza

• chłopi - poszukiwanie nowych ziem pod uprawę i ucieczki od ucisku feudalnego

• kupcy szukali zysku w nowych gałęziach handlu

• rycerze - władcy zabraniali wojen prywatnych

• niższe duchowieństwo - brak udziału w zyskach z dóbr kościelnych

• przemiany gospodarcze - wzrost ruchliwości jednostki

• walka zwolenników reformy kościoła

• pogłębianie i popularyzacja ideologii chrześcijańskiej mas

• rywalizacja cesarstwa z papiestwem

• ideologia chrześcijańskiej „świętej wojny” narodziła się początkowo w Bizancjum i w pn. Hiszpanii (państwa rywalizujące z Arabami)

• zainteresowanie Hildebranda wojną z niewiernymi

• 1063 r. - Aleksander II apeluje, aby nieść pomoc Hiszpanom w walce z niewiernymi

• sakralizacja rycerstwa, XI w. - zwyczaj pasowania na rycerza

• 2 poł. XI w. - Arabów zastępują na wschodzie Turkowie

• X w. - ekspansja ludów tureckich na kraje islamu, opanowanie państwa Samanidów

• konflikt Seldżuków i Karachanidów

• Seldżucy byli muzułmanami, służyli wojskowo sułtanowi Masudowi

• konflikt z Masudem - Togrul-bek opanowanie Iranu i Iraku, 1055 r. - Bagdadu, opanowywanie emiratów na pograniczu arabsko-bizantyjskim, opanowanie Armenii

• 1071 r. - bitwa pod Mantzikiert - klęska Romana IV

• rzezie chrześcijan, wroga polityka

• opanowanie Palestyny i Jerozolimy (ok. 1070) zdobycie Nicei, Antiochii (1085)

• zahamowanie ekspansji - rozpad Seldżuków na kilka sułtanatów

I krucjata

• opanowanie resztek południowoitalskich posiadłości bizantyjskich przez Normanów - Robert Guiscard

• 1081 r. - rządy Aleksego I, apele do papieża i władców zachodnich o pomoc przeciw Turkom

• nawiązanie stosunków przez Urbana II

• chęć odebrania Ziemi Świętej z rąk niewiernych

• chęć przywrócenia prymatu papieża nad kościołem wschodnim

• 1095 r. - synod w Cleremont - wezwanie Urbana II do krucjaty

• działalność propagandowa, opis legendarnych bogactw Wschodu -> zgłaszali się rycerze i chłopi

• Piotr z Amiens - zebranie plebejskich ochotników we Francji i Lotaryngii - grabili wszystko na swojej drodze, natychmiast rozbici przez turków

• krucjata rycerska pod wodzą Ademara de Monteil

• uczestnicy w większości Francuzami, Rajmund z Saint Gilles, Gotfryd z Bouillon, Baldwin

• brak koronowanych władców

• Normanowie z księciem Tarentu Boemundem i Tankredem

• Normanowie z Normandii - Robert

• armia ok. 300 tys. - obawy Bizancjum, wymuszenie na wodzach hołdu lennego i obietnicy zwrócenia podbitych ziem cesarstwu

• przez Węgry, Serbię

• 1097 r. - zwycięstwo pod Niceą, Doryleum w Anatolii

• wyniszczenie suszą

• podbicie Ikonium, Heraklei

• powstanie państwa Edessy - Baldwin - pierwsze państwo łacińskie na Wschodzie

• oblężenie Antiochii, śmierć Ademara, objęcie dowództwa przez Boemunda z Tarentu

• 1098 r. - zdobycie Antiochii - umocnienie się Boemunda jako niezależnego księcia, brak chęci na dalszą wyprawę

• 1099 r. - 20 tys. pod dow. Rajmunda z S. Gilles ruszyło do opanowanej przez Fatymidów Jerozolimy - zdobycie miasta przy pomocy floty genueńskiej

• powstanie Królestwa Jerozolimskiego

• przeforsowanie tezy o władzy papieża nad Ziemią Świętą - reprezentant: patriarcha jerozolimski

• władza świecka: Gotfryd z Buillon - „obrońca Grobu Świętego”

• 1100 r. - przejęcie władzy przez Baldwina (jako króla)

• narzucenie zwierzchności dla hrabstwa Trypolis, księstwa Antiochii i hrabstwa Edessy

• wykorzystywanie konfliktów Fatymidów z Seldżukami

• twór kolonialny, utrzymywał się z napływów ludności z Zachodu, przypływ mniejszych grup rycerzy - pielgrzymow (np. Henryk sandomierski)

Zakony rycerskie

• konieczność stworzenia siły militarnej zawsze gotowej do walki

• zakony te wywodziły się z bractw powstałych dla opieki nad pielgrzymami

• 1118 r. - templariusze, Hugo z Payens, reguła autorstwa Bernarda z Clairvaux - zgromadzenie szczególnych bogactw, bankierzy

• 1130 r. - joannici, Rajmund z Puy

• 1191 r. - krzyżacy, powstał w trakcie III krucjaty, z niemieckiego bractwa szpitalnego

• oprócz ślubów zakonnych składali śluby walki z niewiernymi

• dalszy element uświęcenia stanu rycerskiego

• szczodre nadania ziemskie w Królestwie Jerozolimskim

• na czele zakonu - wybieralny, ale dożywotni wielki mistrz

• waśnie między zgromadzeniami - jedna z przyczyn upadku Królestwa Jerozolimskiego

II krucjata

• 1044 r. - upadek hrabstwa Edessy

• organizacja II krucjaty przez Bernarda z Clairvaux ( 1147-1149)

• akcja propagandowa we Francji i w Niemczech

• na czele krucjaty: król rzymski Konrad III i król francuski Ludwik VII - rywalizacja

• Konrad ruszył drogą lądową, poniósł klęskę pod Niceą

• przyłączenie się do Ludwika VII, konflikt, wycofanie się Konrada do Konstantynopola

• część armii francuskiej rozbita przez Turków, część popłynęła do Syrii - spory z Królestwem Jerozolimskim - odwrót

• wyprawa cesarza Manuela przeciw sułtanowi Rum - Kilidżowi Arslanowi II - 1076 r. - klęska pod Myriokephalon - przejście do defensywy

• panowanie Amalryka w Królestwie Jerozolimskim

• chęć opanowania Egiptu

• sojusz egipskich Fatymidów z Saladynem, 1183 r. - opanowanie Damaszku

• śmierć Amalryka, rządy Baldwina IV

• 1087 r. - klęska pod Hittin

• obronić zdołały się tylko Tyr, Trypolis i Antiochia

III krucjata

• 1189 - 1192

• wyprawa niemiecka prowadzona przez Fryderyka I Barbarossę / utopił się w rzece Salef w 1190 r.

• konflikty wewnętrzne w armii

• tylko część pod wodzą Fryderyka szwabskiego i Leopolda V austriackiego dotarła do Syrii

• wyprawa francuska - Filip August

• wyprawa angielska - Ryszard Lwie Serce

• opanowanie Cypru

• zdobycie twierdzy Akkon

• zatargi z Filipem Augustem i Leopoldem austriackim

• 1192 r. - pokój z Saladynem - Królestwo Jerozolimskie stanowił pas wybrzeża od Tybru do Jaffy, wolny dostęp do miejsc kultu w Jerozolimie

• nie zadowoliło to opinii chrześcijańskiej

• 1193 r. - śmierć Saladyna, zaostrzenie stosunków

IV krucjata

• organizowana przez Innocentego III - 1202-1205

• plan kierowania wyprawy na Egipt

• bardziej poszukiwanie łupów i zysków niż religijne uniesienie

• brak udziału królów

• ubogie rycerstwo włoskie i francuskie, dow. Bonifacy z Montferratu i Baldwin IX

• Wenecja miała pokryć koszty transportu w zamian za pomoc krzyżowców w wojnie z Węgrami w Dalmacji - klątwa Innocentego III

• Izaak II zbiegł do Wenecji - ofiarował unie kościelną i subsydia dla krzyżowców w zamian za pomoc w usunięciu stryja - 1203 r. - flota wenecka pod Konstantynopolem

• wprowadzenie na tron

• nie mógł wywiązać się z postanowień finansowych - obalenie i wprowadzenie na tron Aleksego V, potem Teodora Laskarisa

• zniszczenie Bizancjum -> Cesarstwo Łacińskie

Ostatnie krucjaty

• 1212 r. - krucjata dziecięca - dzieci francuskie i włoskie, handel niewolnikami

• 1217 - 1221 - V krucjata rycerska przygotowana przez Innocentego III

• Leopold VI austriacki, Andrzej II węgierski

• 1218 r. - atak na Egipt pod dow. Jana z Brienne, opanowanie Damietty

• układy pokojowe z Malikiem al-Kamilem

• uderzenie krzyżowców pod wodzą Pelagiusza na Kair - klęska, musieli oddać Damiettę

• 1228 - 1229 - VI krucjata

• układ Fryderyka II z al.-Kamilem

• wrogość papiestwa - Fryderyk był pod klątwą

• zwrot Jerozolimy i Nazaretu w zamian za tolerancję dla muzułmanów

• 1248 - 1254 - VII krucjata - Ludwik IX i rycerstwo francuskie

• zwycięstwa sułtanów Egiptu - gwardia mamelukow

• 1270 r. - VIII krucjata Ludwika IX

Znaczenie:

• rozbicie Bizancjum przez krzyżowców

• zyski miast włoskich

- rozbudowa przemysłu stoczniowego.

3. Tak zwana "niewola avignońska" papieży.

• 1309 r. - Klemes V obiera za swoją siedzibę Avinion

• spowodowana sytuacją polityczną we Włoszech

• początkowo miała to być sytuacja tymczasowa

• wzrost wpływów francuskich w kolegium kardynalskim

• we Włoszech mówiono o niewoli babilońskiej

• zagrożenie dla istnienia Państwa Kościelnego

• mieszkańcy Rzymu, feudałowie - próby emancypacji spod władzy papieża

• Innocenty VI (1352-1362) skierował na Tybr armię z kardynałem Albornozem na czele - długie walki i zabiegi dyplomatyczne

• Urban V (1362-1370) po dwuletnim pobycie nad Tybrem wrócił do Avinionu, bo nie potrafił ogarnąć chaosu panującego w Italii

1377 r. - władzę w Rzymie udało się utrzymać Grzegorzowi XI

Zestaw 11.
1. Sytuacja polityczna i kulturalna oraz społeczna w dobie panowania Ostrogotów nad Italią.

• 493 r. - objęcie rządów w Italii przez Teodoryka Wielkiego

• szacunek dla instytucji rzymskich, ale niezależne rządy

• separacja Gotów od Rzymian

• pozyskiwanie sympatii urzędników i kleru przez inwestycje i przywileje

• poparcie opozycji papieża przeciw monofizytom

• 517 r. - katolicki Justyn cesarzem wschodu, sympatie do Konstantynopola, spiski przeciw Gotom

• represje przeprowadzone przez Teodoryka - stracenie np. filozofa Boecjusza czy papieża Jana I)

• pomyślność gospodarcza

• oparcie granic o Dunaj, przyłączenie Prowansji, rządy regencyjne nad królestwem Wizygotów

• 526 r. - śmierć Teodoryka

• ofensywa Justyniana Wielkiego w ostrogockiej Italii

• stopniowe zwiększanie wpływów i rokowań z Amalasuntą, pozostającym w konflikcie z możnymi gockimi

• walki wewnętrzne, rządy Teohadada, pretekst do interwencji dla Justyniana

• opanowanie Dalmacji przez Mundusa

• opanowanie Sycylii przez Belizariusza

• zdobycie Neapolu, detronizacja i zabicie Teohadada, obranie królem Witigesa

• 536 r. - zdobycie Rzymu przez Belizariusza

• roczne próby odbicia Rzymu przez Witigesa

• zajmowanie miast w środkowej Italii przez Bizantyjczyków

• zdobycie i zniszczenie Mediolanu przez Ostrogotów

• oblężenie Rawenny przez Belizariusza, 540 r. - kapitulacja Witigesa

• chciano obwołać Belizariusza cesarzem Zachodu, ale odmówił, mimo to odwołano go z Italii

• 541 r. - królem Ostrogotów zostaje Totila (dezorganizacja ludności rzymskiej, wojny cesarstwa z Persją i Berberami) - rewolucyjna polityka uwalniania chlopów i znoszenia podatków, 546 r. - zdobycie Rzymu

• nowa armia pod wodzą Narsesa wkroczyła do Italii od strony Dalmacji

• klęska Ostrogotów pod Busta Gallorum w 552 r.

2. Cesarstwo łacińskie w Konstantynopolu i skutki jego istnienia dla podziału chrześcijaństwa.

• po IV krucjacie - osadzenie na tronie łacińskiego cesarza Baldwina Flandryjskigo

• próby wenecjan odebrania mu realnej władzy - zatrzymali Peloponez, Wyspy Jońskie

• powstanie w Grecji księstw Aten i Achai

• w ręku dotychczasowej dynastii Angelosów pozostał despotat Epiru

• 1204 r. - Aleksy Komnenos ogłosił się cesarzem w Trapezuncie (państwo do 1461 r.)

• ustalenie podległego papieżowi łacińskiego patriarchy - fikcja jedności koscielnej

• Cesarstwo łacińskiej nie było w stanie nieść pomocy posiadłościom chrześcijańskim w Syrii, samo było skazane na upadek

• 1261 r. - cesarz nicejski Michał VIII Paleolog opanował Konstantynopol przy pomocy genueńczyków

• ucieczka Baldwina II

• odrodzone cesarstwo nie odzyskało wszystkich ziem, państwo Paleologów było cieniem dawnego Bizancjum

3. Sytuacja wewnętrzna w Kościele Katolickim w XIV i początkach XV wieku.

• najciemniejsza karta w historii kościoła

• kryzys gospodarczy odbił się na klasztorach - żebractwo, wyłudzanie jałmużny

• mnisi-waganci skłóceni z władzami klasztoru

• masowe przechodzenie członków zakonów żebrzących do cystersów i benedyktynów - zasobniejsze

• spór o wpływy z duszpasterstwa i dziesięciny między duchowieństwem świeckim a zakonnym

• zeświecczenie mnichów - ruchy antyfeudalne

• dwór papieski w Avinionie - przekupstwo, troska tylko o ściąganie opłat

Zestaw 12.
1. Sytuacja w Italii w dobie dominacji Longobardów.

• sytuacja po klęsce Ostrogotów: zniszczenia, wytępienie lub emigracja rodów senatorskich, siedziba władz cesarskich przeniesiona do Rawenny, w Rzymie pozostał papież

• 568 r. - pojawienie się nad Padem ariańskich Longobardów, ludu germańskiego przebywającego dotąd w Panonii, wypartego przez Awarów

• pn. Italia -> Lombardia

• zdobywanie północnoitalskich miast

• stolica w Pawii, król Alboin

• powstanie księstwa Spoleto w środkowej części kraju i księstwa Benewentu na południu

• w ręku cesarstwa pozostały: Rzym, Rawenna, Liguria z Genuą, Apulia, Kalabria, Neapol i Amalfi

• brak zwierzchniego króla Longobardów, władza cywilna i wojskowa w rękach bizantyjskiego egzarchy w Rawennie

• 584 r. - przywrócenie monarchii - Autaris, nie uznana przez Spoleto i Benewent

• różnice prawne - Rzymianie posługiwali się prawem rzymskim, a Longobardowie spisanym w 634 r. w Edykcie króla Rotarisa - prawem plemiennym

• zniszczenie administracji rzymskiej, wprowadzenie urzędników dworskich - gastaldów

• koniec VI w. - zagrożenie Bizancjum ze strony Słowian i Awarów - Agilulf - opanowanie Padwy, Cremony, Mantui, oblężenie Rzymu

• 642 r. - Rotaris - Genua

• 653 r. - przyjęcie katolicyzmu przez Ariberta I, szybka romanizacja Longobardów

• 662 r. - Grimoald - jego władza uznana w Spoleto i w Benewencie, 680 r. - Bizancjum rezygnuje z roszczeń do Italii

• Liutprand - próba wyparcia Bizancjum, Włochy w obronie obrazów, nietrwałe opanowanie Rawenny i Rzymu, zawiesznie broni

• Aistulf - 751 r. - zdobycie Rawenny, Stefan III wezwał na pomoc Pepina

• 754, 756 r. - Rzym podbity przez Franków, utworzenie państwa kościelnego

• Dezyderiusz - sojusze z możnymi frankijskimi niechętnymi do interwencji w Italii - królowa Bertrada

• interwencje Longobardów w Rzymie, Hadrian I wezwał na pomoc Karola Wielkiego, który w 774 r. detronizował Dezyderiusza i objął pawijski tron, przyjmując tytuł rex longobardorum

2. Krucjaty przeciwko Słowianom i w krajach nadbałtyckich.

• 1108 r. - apel książąt i biskupów wschodnioniemieckich do zachodniego rycerstwa do wojny z pogańskimi Słowianami

• wskazanie nie tylko na cele religijne, ale i na materialne korzyści

• zgoda Bernarda z Clairvaux na krucjatę przeciw Słowianom

• dow. Henryk Lew - książę saski, Albrecht Niedźwiedź - margrabia Marchii Północnej, Konrad Wettin - margrabia Miśni

• kompromitacja wyprawy - oblężenie chrześcijańskiego Szczecina

3. Ruch husycki w Czechach.
okres rozkwitu gospodarczego pod rządami Luksemburgów

• wieś czeska - upowszechnienie renty pieniężnej, próby zwiększenia obciążeń przez feudałów

• antagonizmy klasowe i narodowościowe - niemczyzna

• patrycjat niemiecki - handel, rzemiosło, kopalnie srebra - ucisk biedoty miejskiej

• niemieckie duchowieństwo, bogactwo i demoralizacja kleru

• nieudolne rządy Wacława Luksemburskiego - wybuch rewolucji antyfeudalnej

• wpływy nauki Wiklefa

• Jan Hus - rektor uniwersytetu praskiego

• walka o prawa języka czeskiego w Kościele

• przeciw świeckiej władzy papieża

• przeciw sprzedaży odpustów

• zwolennik predystynacji

• obłożony klątwą przez czeską hierarchię kościelną, zatwierdzoną przez papieża

• wezwanie przez Zygmunta Luksemburskiego na sobór w Konstancji (1415 r.)

• list żelazny króla, ale mimo to spalony na stosie

• śmierć Husa - początek rewolucji huscyckiej, która przekształciła się w antyfeudalny ruch ludowy

• 1417 r. - ogłoszenie 4 artykułów praskich

• prawa swobodnego głoszenia Słowa Bożego

• komunii pod 2 postaciami

• sekularyzacji dóbr kościelnych

• karania grzechów śmiertelnych przez władzę świecką

• propaganda waldensów i innych propagatorów ewangelicznego ubóstwa, wzrost społecznego poparcia husytów

• 1419 r. - obalenie wrogiej husytom rady miejskiej w Pradze

• śmierć Wacława IV, odmówienie posłuszeństwa Zygmuntowi Luksemburskiemu

• wyprawy odwetowe o charakterze krucjat

• armia husycka - dow. Jan Żiżka

• walka przy użyciu wozów bojowych złączonych w tabor, obsadzonych piechotą

• spustoszenie Moraw, zachodnich Węgier, Śląska, Saksonii

• rozwarstwienie ruchu husyckiego

• kalikstyni - odłam umiarkowany

• ograniczenie postulatów do artykułów praskich

• drobna szlachta, bogaci chłopi, mieszczaństwo

• skłonni do kompromisu

• taboryci - odłam radykalny

• ośrodek - Tabor

• rzemieślnicy, biedota miejska

• powiązania z begardami, dolcinistami, waldensami

• domagali się zniesienia wszelki obrządków religijnych

• głosili wspólnotę dóbr, równość

• trzon armii husyckiej

• odmówienie Zygmuntowi Luksemburskiemu korony

• zwrócenie się do Jagiełły - protest stronnictwa Oleśnickiego, względy wyznaniowe

• 1422 r. - przyjęcie korony przez Witolda, namiestnik - Michał Korybutowicz - nie doszedł do porozumienia z taborytami i wycofał się z Czech

• 1424 r. - śmierć Jana Żiżki, przejęcie przywództwa przez Prokopa Wielkiego

• przeniesienie walk na teren nieprzyjaciela, zmuszenie Zygmunta Luksemburskiego do ustępstw

• rokowania z husytami na soborze bazylejskim (1431)

• kalikstyni byli gotowi na kompromis

• nieprzejednane stanowisko taborytów

• 1434 r. - napad kalikstynów na taborytów - bitwa pod Lipanami

• 1436 r. - zatwierdzenie kompaktów

• liturgia w języku czeskim

• sekularyzacja dóbr kościelnych

• komuna pod 2 postaciami

• resztki taborytów zeszły do podziemia - bracia czescy

• skutki rewolucji husyckiej

• stałe wycofanie się z pozycji reformatorskiej

• powiększenie się uprawnień szlachty

• pozbycie się niemczyzny

Zestaw 13.
1. Początki ruchu monastycznego na Wschodzie i na Zachodzie.

• nowe chrześcijańskie wartościowanie świata we wczesnym średniowieczu

• człowiek nie żyje tylko dla siebie, ale także dla innych

• władza pochodzi od Boga

• każdy musi się liczyć z sankcją bożą

• chrześcijaństwo rozwija się w miastach

• klasztory w środowiskach wiejskich

• nauczanie przez obraz, malowidła

• monastycy wschodni: św. Pachoniusz, św. Antoni, Szymon Słupnik

• pustelnie przekształcają się w luźne zgromadzenia, którym regułę życia eremickiego nadaje w IV w. św. Bazyli

• zachód: św. Benedykt z Nursji

• klasztory przyciągały bezrobotną część społeczeństwa - np. dzieci książęce

• ora et labora

• nadanie dynamizmu rozwojowi Europy

• funkcje społeczne

• tworzenie nastroju religijności

• nie chrystianizowały

• zakony nosnikiem nowych technologii - sklepienia, kolo zebate

• przechowywanie dorobku antycznego (rękopisy to tylko 2%!)

• glossy

2. Powstanie i dzieje zakonów rycerskich.

• opór krajów wschodu przed osiedlaniem się tam feudałów zachodnich - obcość religijna i etniczna

• sprawa roztoczenia opieki nad przybyszami i pielgrzymami - powstawanie szpitali i hospicjów

• zabezpieczenie przed napadami saraceńskich band

templariusze

• 1118 r., Hugon z Payens (Szampania)

• w obronie pielgrzymów z portów śródziemnomorskich do Jerozolimy

• zainteresowanie cystersów

• nowa reguła zakonna opracowana przez Bernarda z Clairvaux, zatwierdzona w 1128 r. przez papieża

• bracia świeccy - oprócz ślubów czystości, posłuszeństwa i ubóstwa - ślub walki z niewiernymi

• związani z feudałami francuskimi

• operacje finansowe, bankierzy - Paryż, Londyn

joannici

• ok. 1130 r. - reorganizacja dawnego bractwa św. Jana, które od XI w. miało w Jerozolimie szpital i hospicjum dla pielgrzymów

• przeważał element romański - związani z feudałami włoskimi

zakon Montjoye

• ok.. 1180 r. - powołany przez hiszpańskiego Rodryga

• 1204 r. - wchłonięty przez templariuszy

krzyżacy

• 1145 r. - zreorganizowany Zakon Szpitala NMP w Jerozolimie pod kierunkiem Fryderyka szwabskiego

• feudałowie niemieccy

• realizacja planów Staufów na Bliskim Wschodzie

• wyjęte spod miejscowej organizacji kościelnej

• bezpośrednia podległość kurii rzymskiej

• państwo w państwie, niezależna polityka

• autonomiczne władze - obieralny i dożywotni mistrz, rycerze, kapelani, bracia służebni - wyraźny podział klasowy

• ufortyfikowany dom zakonny z komturem na czele

• ubóstwo - ogromny majątek zakonu oficjalnie należał do Rzymu

• ostra rywalizacja pomiędzy poszczególnymi zakonami

3. Panowanie Jerzego z Podiebradów w Czechach.

Zestaw 14.
1. Wędrówki słowiańskie w VI i VII wieku.

• plemiona germańskie zaczęły spływać ku południu, Dunajowi

• ich miejsce stopniowo zajmowali Słowianie - skolonizowanie kotliny czeskiej, Moraw, Panonii, przekroczyli Łabę i Soławę

• Justynian zezwolił na osiedlenie się Słowian w obrębie cesarstwa na zasadzie sprzymierzeńców

• 547-548 r. - spustoszenie Dalmacji, Durazzo

• 549 r. - Tracja

• zagrożenie Konstantynopola i Tessalonik

• Tesalia

• 578-581 - współpraca z Awarami, zajęcie Peloponezu i Wysp Egejskich

• 602 r. - klęska Maurycjusza, kolonizacja przez Słowian znacznej części Bałkan

• w 615 roku oblegali Saloniki później pustoszyli Tesalię, Achaję, Epir, Cykladę

• w 626 roku wspólnie z Awarami atakowali Konstantynopol (Słowianie - flotylla łódek)

2. Francja w XI - XIII wieku.

• 987 r. - obwołanie królem księcia Francji Hugona Kapeta

• niewiele księstw w chwili elekcji

• chęć uniezależnienia się od elektorów i nadania sukcesji potomstwu -> system kontrolowanych wyborów za życia władcy

• oparcie w oddanej hierarchii kościelnej

• rządy Ludwika VII

• rządy Filipa Augusta

• sprzymierzenie z Ryszardem Lwie Serce przeciw Henrykowi II

• sojusz zmienił się w otwartą walkę

• zawieszenie konfliktu w celu udziału w III krucjacie

• kontakt Filipa Augusta z Janem bez Ziemi - Ryszard w niewoli cesarskiej

• wasale Jana bez Ziemi odwoływali się do Filipa Augusta jako do zwierzchniego seniora

• 1203-1208 podbój kontynentalnych ziem Anglii

• poparcie papiestwa, ale Jan bez Ziemi uznał Anglię za lenno papieskie

• 1214 r. - zwycięstwo pod Bouvines

• narzucenie zwierzchnictwa ziemiom południowofrancuskim

• zarząd domeny królewskiej - bajlifowie i seneszalowie

• ruch heretycki o podłożu dualistycznym - albigensi, katarzy, patareni

• współistnienie dobrego i złego boga

• wiara w wędrówkę dusz - zakaz spożywania mięsa

• odrzucenie dogmatów, obrzędów i sakramentów

• szybki wzrost zwolenników herezji - zaostrzenie sporu z katolikami

• wezwanie francuskiego rycerstwa przez Innocentego III do krucjaty przeciw albigensom (1209-1229)

• spustoszenie Prowansji

• Kapetyngowie realizowali program unifikacji ziem francuskich

• rządy Ludwika VIII (1223-1226)

• tworzenie apanaży we Francji - dla młodszych synów monarchy

• rządy Ludwika IX (1226-1270)

• wzrost prestiżu monarchii Kapetyngów

• opozycja feudalna zmuszona do uległości

• ograniczenie sądownictwa feudalnego - trybunały monarsze - parlament

• 1251 r. - klęska krucjaty w Egipcie

• powstanie pastuszków - antyfeudalne, antyklerykalne

• pokojowe stosunki z sąsiadami

• 1259 r. - pokój paryski z Anglią - pozostawienie Anglii Gujenny, Henryk III zrzekł się pretensji do innych utraconych posiadłości kontynentalnych

3. Bizancjum od połowy XIII wieku do upadku Konstantynopola.

Zestaw 15.
1. Bizancjum od buntu Fokasa do czasów panowania cesarzowej Ireny.

2. Anglia w XI - XIII wieku.

• ucieczka Edwarda Wyznawcy do Normandii przed Kanutem

• obietnice spadkowe na wypadek bezpotomnej śmierci

• 1066 r. - wyniesienie na tron największego z możnych anglosaskich Harolda

• pozostali pretendenci: Wilhelm książę Normandii i Haralda Hardraade z Norwegii

• poparcie papieża dla Wilhelma, ściągnięcie posiłków z Francji, 1066 r. - lądowanie w okolicy Pevensey

• Harold odpierał Haralda Haardrade na północy - Nortumbria, klęska Norwegów

• 1066 r. - bitwa pod Hastings - wygrana Wilhelma i uznanie jego praw do korony

• Wilhelm powrócił z większością armii na kontynent

• powstania zwolenników Harolda w różnych częściach Anglii, pomoc Duńczyków

• Wilhelm przekupił Duńczyków za cenę corocznej daniny

• 6letnia pacyfikacja kraju, konfiskata majątków

• organizacja państwa

• rozdawnictwo dóbr w różnych okręgach - brak konsolidacji ziemi

• wasal wasala jest wasalem króla - lenno ograniczone

• podatek królewski Danegeld

• francuska kultura i język

• łacina

• małżeństwo córki Wilhelma z Gotfrydem Plantagenetem, hrabią Andegawenii

• 1154 r. - władza ich syna - Henryka II

• bardziej związany z kontynentem niż z wyspą

• małżeństwo z Eleonorą Akwitańską, pozyskanie Akwitanii

• ambicja zdobycia władzy królewskiej we Francji

• Anglia traktowana jako rezerwa sił materialnych i ludzkich

• oparcie armii na wojskach zaciężnych - żołd, ale większa wartość bojowa - szukanie nowych źródeł funduszy - konflikt Henryka II z duchowieństwem

• dążenie do likwidacji niektórych przywilejów kościelnych, 1064 r. - konstytucje w Claredon

• sądownictwo świeckie

• zakaz odwoływania się do Rzymu w sporach z władzą królewską

• kasata zwolnień podatkowych

• na czele opozycji - biskup Cantenbury - Thomas Becket - walka z królem z jednego z cysterskich klasztorów na kontynencie

• pośrednictwo w sporze - papież i Ludwik VII

• powrót do Anglii

• napadnięty w kościele i zamordowany - 1170 r.

• odwołanie konstytucji klaredońskich, pokuta

• Thomas Becket uznany za świętego

• poparcie dla Ligi Lombardzkiej i Królestw Sycylii i Kastylii przeciw Staufom

• sprzymierzenie Filipa Augusta z synem Henryka - Ryszardem Lwie Serce, śmierć

• rządy Ryszarda Lwie Serce

• sojusz zmienił się w otwartą walkę przeciw Filipowi Augustowi

• zawieszenie konfliktu w celu udziału w III krucjacie

• kontakt Filipa Augusta z Janem bez Ziemi - Ryszard w niewoli cesarskiej

• 1194 r. - wykupienie z niewoli cesarskiej

• walka z uzurpatorami - podporządkowanie Jana bez Ziemi, klęska Filipa Augusta

• 1199 r. - śmierć Ryszarda Lwie Serce

• rządy Jana bez Ziemi

• wasale Jana bez Ziemi odwoływali się do Filipa Augusta jako do zwierzchniego seniora

• 1203-1208 podbój kontynentalnych ziem Anglii

• zatarg z papiestwem - 1212 r. - interdykt na Anglię i klątwa

• poparcie papieża dla Filipa Augusta, obiecał mu koronę angielską

• 1213 r. - uznanie Anglii jako lenna papieskiego, obowiązek corocznej daniny

• budowa koalicji przeciw Filipowi Augustowi - Otton IV, hrabia Flandrii - porażka pod Bouvines (1214 r.)

• wycofanie się Jana bez Ziemi do Anglii

• wystąpienie baronów z żądaniami przywrócenia swobód - odmowa - zbrojne powstanie

• 1215 r. - Wielka Karta Swobód

• próby obalenia Karty - powstanie mające na celu osadzenie na tronie Ludwika VIII

• 1217 r. - śmierć Jana bez Ziemi

• rządy nieletniego Henryka III

• długoletnia regencja

• 1227 r. - objęcie samodzielnych rządów

• 1258 r. - postulat reform, zatwierdzony przez króla w Oksfordzie - Prowizje Oksfordzkie

• wykorzenienie nadużyć władzy królewskiej

• 1259 r. - pokój paryski z Francją - pozostawienie Anglii Gujenny, Henryk III zrzekł się pretensji do innych utraconych posiadłości kontynentalnych

• konflikt z baronami, próba wycofania się z postanowień oksfordzkich - 1264 r. - bitwa pod Lewes - zwycięstwo powstańców pod wodzą Szymona z Montfort

• powiększenie parlamentu o delegatów z każdego hrabstwa i miasta - początek niższej izby parlamentu

• radykalne rządy Szymona z Montfort - pojednanie baronów z Henrykiem III

• 1265 r. - bitwa pod Evesham - zwycięstwo Henryka III

• rządy Edwarda I (1272-1307 r.)

• podbój Walii - apanaż dla najsarszego syna

3. Ekspansja Turków Osmańskich od rozpadu państwa Seldżuków do 1456.

Zestaw 16.
1. Awarowie w Europie naddunajskiej.

• 568 r. - lud uciekający z Kaukazu do Europy pod naporem Turków z Azji Środkowej

• klęska Gepidów i odejście Longobardów do Italii - fala awarskiej migracji nad tereny panońskie i nadcisańskie (koniec okresu wędrówek ludów)

• żądali od Bizancjum ziemi do osiedlenia się

• narzucenie zwierzchności ugrupowaniom słowiańskim przenikającym na Bałkany

• wspólne wyprawy w głąb Bizancjum, wyzysk ekonomiczny

• zaprzęg, w którym 1 lub 2 zwierzęta ciągneły ciężar za pomocą szlei lub chomąta, strzemiona, siodło z łękami, sposób łowów przy użyciu sokołów

• ok. 620 r. doszło do powstania Słowian pod wodzą frankońskiego kupca Samona i zrzucenia dominacji awarskiej

• model silnej i zcentralizowanej władzy autokratycznej - wpływ na powstanie Państwa Wielkomorawskiego i Państwa Bułgarskiego

• przegrana w 626 r. pod Konstantynopolem spowodowała, że Awarowie przestali byli być groźni. Państwo Awarskie podbite przez Karola Wielkiego pod koniec VIIIw., przetrwało do 803 roku ostatecznie zniszczone przez Bułgarów.

2. Niemcy od czasów Henryka II do wielkiego bezkrólewia.

• śmierć Ottona III - przejście korony do obozu zwolenników Henryka Kłótnika - jego syna Henryka Kłótnika

• zerwanie z ottońską polityką pokoju ze Słowianami

• wojna z Polską

• opóźnienie starań o koronę cesarską

• zdobywanie Włoch, które po klęsce Ottona III straciły zależność

• 1024 r. - śmierć

• rządy Konrada II - dynastia salicka

• wyprawa do Italii i koronacja cesarska - 1027 r.

• opanowanie opozycji na wschodzie i południu Rzeszy

• 1032 r. - zajęcie Królestwa Burgundii, po wymarciu tamtejszej dynastii

• opanowanie przełęczy alpejskich

• zwycięska wojna z Mieszkiem II, pozbawienie go korony

• wzrost potęgi feudałów

• nadawanie drobnym wasalom prawo dziedzicznego posiadania lenna

• od 1039 r. - rządy Henryka III

• podniesienie prestiżu cesarstwa

• pacyfikacja Rzeszy

• przeniesienie na tereny Rzeszy Treuga Dei

• narzucenie zwierzchnictwa Węgrom

• obsadzenie papiestwa zaufanymi prałatami niemieckimi - cezaropapizm

• 1056 r. - przedwczesny zgon

• Henryk IV

• odziedziczenie korony w wieku 6 lat

• nieudolna regencja - rozrastanie się feudałów

• 1065 r. - objęcie samodzielnych rządów

>>>> Henryk V, Fryderyk Barbarossa, Henryk VI, Fryderyk II

• 
  3. Europa wobec ekspansji tureckiej.
  1242 r. - bitwa pod Cosedog - Bajadżu zadaje klęskę Turkom Sledżuckim

• rozproszenie Seldżuków

• powstanie 10 walczących między sobą emiratów

• zamęt sprzyja Bizancjum - odzyskanie Konstantynopola, Bałkan, Macedonii

• 2 pol. XIII w. - przejęcie inicjatywy przez Osmana => Turcy Osmańscy

• 1299-1300 - wyprawy Osmana przeciw Bizancjum, ściągnięcie posiłków Turkmenów

• 1301 r. - uderzenie na Nikomedię

• 1302 r. - zwycięstwo Bizancjum

• posiłki żołnierzy hiszpańskich

• Katalończycy - Roger z Flor domagają się opłaty

• cesarz chce, aby Katalończycy wyparli z Bałkan Słowian

• przerzucenie wojsk, zniszczenia, upadek struktur administracyjnych

• zabójstwo Rogera z Flor

• 1311 r. - zwycięstwo Katalończyków pod Termopilami - powstanie II hrabstwa ateńskiego

• konsolidacja państwa przez Osmana, podbój sułtanatu Arrumu

• 1320 r. - uderzenie na Bizancjum, zajęcie i utrata Brusy

• 1326 r. - oblężenie Nicei, odzyskanie Brusy, śmierć Osmana

• następca - Orchan, syn Osmana

• 1331 r. - pada Nicea, przygotowania do uderzenia na Nikomedię

• 1339 r. - zdobycie Nikomedii

• walki wewnętrzne w Konstantynopolu - Jan Katakuzen prosi o pomoc Turków, oddaje Orchanowi swoją córkę za żonę, w zamian uzyskuje wsparcie zbrojne

• 1346 r. - pojawienie się Turków w Europie nad Bosforem - Sulejman - wywiad

• w Serbii do władzy dochodzi Stefan Duszan, Bizancjum traci Bałkany - oprócz Grecji i Tracji

• Węgrzy zatrzymują Bułgarię

• 1352 r. - uderzenie Turków na Tzympe

• 1362 r. - zajęcie Adrianopola

• 1365 r. - Murad I przenosi stolicę do Adrianopola

• uderzenie Wukasza i Jana Ugliesza (Serbia) na Turków - 1389 r. - klęska w bitwie na Kosowym Polu, uzależnienie od Turcji

• 1393 r. - Bajazyt I wciela Bułgarię bezpośrednio do państwa tureckiego

• inicjatywa krucjaty wysunięta przez Zygmunta Luksemburskiego

• rycerstwo czeskie, niemieckie, francuskie, burgundzkie

• 60 tys. armia

• 1396 r. - klęska pod Nikopolis

• ucieczka Zygmunta Luksemburskiego

• wycięcie jeńców

• likwidacja carstwa widyńskiego

• prośby cesarza Manuela II o pomoc u zachodnich monarchów

• walki z Timurem Lengiem

• spory z Turkami koczującymi nad Eufratem

• 1400 r. - wejście do Anatolii, zdobycie Siwas, stracenie syna Bajazyta I

• Turcy wycofali się z Europy

• wojska Timura Lenga pustoszyły Syrię i Armenię - odsiecz Turków

• 1402 r. - bitwa pod Ankarą - klęska Turków

• Timur przywrócił niepodległość emiratu Karamanów

• zniszczenie Smyrny, powrót w głąb Azji

• walki o władzę między synami Bajazyta I

• 1413 r. - przywrócenie jedności państwa przez Mahometa I

• 1421 r. - Murad II

• nowa ofensywa turecka

• 1439 r. - wypędzenie z Serbii despoty Jerzego Brankowicza

• zabiegi cesarzy o unię z zachodem, układ z Eugeniuszem IV

• organizacja krucjaty przez Juliana Cesarini, ale przewidywany dowódca Albrecht II zmarł

• 1443 r. - do Serbii ruszyła armia węgierska pod dow. Władysława Jagiellończyka, posiłki polskie, niemieckie i serbskie, faktyczny wódz wyprawy - Jan Hunyady

• zwycięstwo pod Niszem

• pokój w Szegedynie - oddanie Serbii i Wołoszczyzny, zerwany przez Władysława za namową papieską

• 1444 r. - klęska pod Warną

• 1451 r. - Mahomet II -

• 1453 r. - oblężenie i zdobycie Konstantynopola

1456 r. - upadek Konstantyna XI przebywającego w Morei na Peloponezie

Zestaw 17.
1. Pierwsze państwa słowiańskie w VII i VIII wieku.

1. Państwo Boza - Słowianie wschodni - Antowie, wódz Boz, rozbity i ukrzyżowany przez króla Ostrogotów Winitara

2. Państwo Samona

• różny stosunek Słowian i Awarów, wyzysk, trybut, gotowość zbrojna lub luźny sojusz i współpraca

• 623 r. - powstanie ujarzmionych Słowian - Samon, kupiec frankijski (relacja Fredegara)

• pokonanie Awarów i utworzenie niezależnego państwa

• 631 r. - zwycięstwo z Dagobertem I w bitwie pod Wogatizburgiem

• prawdopodobny obszar: Morawy, Czechy, część Panonii

• państwo rozpadło się zapewne wraz ze śmiercią Samona ok. 658 r.

3. Plemię Korutan, przodków Słoweńców, państwo w Karyntii

• na czele z Wallukiem

• walka z ekspansją Franków i Bawarów

• VIII w. - przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim przez Borutę

• zależność polityczna od bawarskich książąt

• 788 r. - wcielenie Bawarii do państwa Franków, państwo Korutan przestało istnieć

4. Księstwo w Raszce

• pd. Serbia, gród Rasz

• największe znaczenie za żupana Raszki Piotra Gojnikowica (892-917)

• 923 r. - podbicie przez Symeona

• „wielki żupan” Czasław Klonimirowic (927-949) - obalenie władzy Symeona, przyłączenie Dukli, Zety i Zachlumia

• po śmierci władcy rozbicie na księstwa, a po upadku Bułgarii - przyporządkowane Bizancjum

5. księstwa w Dukli, Zecie, Zachlumiu

6. księstwa chorwackie

• walki z Longobardami (Friulu)

• uzależnienie książąt chorwackich przez Karola Wielkiego - likwidacja państwa awarskiego, granice Franków po Dunaj i Sawę, chrystianizacja i uzależnienie trybutarne

• 819 -822 - powstanie Ljudewita w Chorwacji posawskiej

• małe księstwa w Chorwacji dalmatyńskiej

• 810 r. - Frankowie wycofali się z Dalmacji i Wenecji

• przyjęcie chrztu - Borna

• rządy Cierpimira (845-864) - rozciągnięcie rządów na Chorwację posawską

• 925 r. - Tomisław ogłosił się królem Chorwacji

• autonomia miast bizantyjskich w Dalmacji - Zadar, Raguza

2. Rywalizacja francusko angielska do czasów wojny stuletniej.

• trzej synowie Filipa Pięknego - Ludwik X, Filip V i Karol IV zmarli bez potomka męskiego

• problem natury dynastycznej - czy męski potomek ich siostry Izabeli - wdowy po Edwardzie II czy przedstawiciel linii męskiej - młodsza gałąź dynastii od brata Filipa Pięknego - Karola Walezjusza

• wykluczenie dziedziczenia kobiet wg prawa saskiego - korona dla Filipa VI, syna Karola Walezjusza

• niechętny hołd Edwarda III złożony z Gujenny

• przyczynek do wybuchu wojny stuletniej

• 
  3. Imperium Timura Lenga.
  spustoszenie Iranu i Indii

• spory z Turkami koczującymi nad Eufratem

• 1400 r. - wejście do Anatolii, zdobycie Siwas, stracenie syna Bajazyta I

• Turcy wycofali się z Europy

• wojska Timura Lenga pustoszyły Syrię i Armenię - odsiecz Turków

• 1402 r. - bitwa pod Ankarą - klęska Turków

• Timur przywrócił niepodległość emiratu Karamanów

• zniszczenie Smyrny, powrót w głąb Azji

Zestaw 18.
1. Arabowie i Islam do śmierci Mahometa.

• przed islamem - politeizm, animizm, judaizm, chrześcijaństwo

• Medina-Jatrib

• fatfa - klątwa z wyrokiem śmierci

• narodziny Islamu na Płw. Arabskim

• 527 r. - zajęcie Arabii przez Persów, pokonani przez Bizancjum

• ok. 570 r. - urodziny Mahometa

• ród Kurajszytów, Mekka

• bieda, analfabetyzm

• pomocnik przy karawanach, znawca pustyni, przewodnik

• blokada handlu bizantyjskiego ze Wschodem

• Mahomet żeni się z bogatą Hadżidżą

• rozmyślania religijne, ogłasza objawienie Allaha

• niepokój kupców w Mekkce

• 622 r. - ucieczka Mahometa z Mekki do Jatribu

• Medyna = miasto proroka

• nieudane próby nawiązania kontaktu ze wspólnotą żydowską w Medynie

• obawy, że Mahomet zabroni kultu kamienia ze świątyni Kaab

• 622 r. - wojna przeciw kupcom z Mekki

• 632 r. - zjednoczenie Arabii, powrót do Mekki, śmierć

• Islam

• 5 filarów: post, jałmużna, wojna, pielgrzymka, modlitwa

• głową rodziny jest mężczyzna, do 4 żon

• zakaz przedstawiania świętości

• zwierzęta czyste i nieczyste

• skala nieba
  2. Walka o Dominium Mundi.

• 1125 r. - bezpotomna śmierć Henryka V

• korona w rękach księcia saskiego Lotara z Supplinburga - pomyślne stosunki między cesarzem, a papiestwem

• 1128 r. - połączenie rozdrobnionych księstw normańskich przez Rogera II Sycylijskiego - obawa papiestwa -> zbliżenie z cesarstwem

• 1130 r. - niezgodna elekcja Innocentego II (poparty przez cystersów i Lotara) i Anakleta II

• 1137 r. - śmierć Lotara, cesarzem Konrad III

• Fryderyk Barbarossa - bratanek Konrada III ze Staufów, matka - z Welfów

• 1153 r. - fiasco drugiej krucjaty, śmierć Bernarda z Clairvaux - podważenie autorytetu papieża

• projekt podporządkowania cesarstwu kościoła niemieckiego - Rajnald z Dassel, abp. Kolonii

• osłabienie papiestwa za Innocentego II

• wystąpienia przeciw klerowi w miastach

• obalenie administracji papieskiej w Rzymie - władze republikańsie - Arnold z Brescii

• nieudane próby Komuny - senatu uzyskania cesarza przeciw papieżowi

• 1153 r. - układ w Konstancji

• Barbarossa występuje jako pacyfista

• ujęcie i wydanie papieżowi Eugeniuszowi III Arnolda, proces pokazowy

• wyprawa do Italii, 1154 r. - sejm Rzeszy w Lombardii, ogłoszenie konstytucja na Polach Ronkalijskich

• zasada niezbywalności i niemożności przedawnienia praw korony

• podtrzymanie praw w stosunku do miast włoskich (jako król Rzeszy - jeszcze nie cesarz!)

• regalia

• wpływ na wybór urzędników

• dochody cesarskie

• krytykowany przez papieża Urbana IV

• 1155 r. - koronacja na cesarza

• 1157 r. - zjazd w Besancon

• legat kardynał Roland Bandinelli - o beneficjach nadanych cesarzowi przez papieża

• pogorszenie stosunków

• 1159 r. - wybuch sporu po śmierci Hadriana IV - Bandinelli jako Aleksander III

• Bolonia - uczeni utworzyli obraz idealnej władzy cesarskiej suwerennej i absolutnej, na podstawie justyniańskiego corpus iuris

• wybór Aleksandra III

• zwolennicy cesarza wybrali kontrkandydata - Wiktora IV - 1159 r. - synod w Pawii

• oficjalne wystąpienie Mediolanu przeciw cesarzowi - 1162 r. - kapitulacja i doszczętne zburzenie

• 1167 r. - tajne negocjacje z papieżem, zajęcie Rzymu - armię cesarską ogarnęła zaraza

• zawiązanie się Ligi Lombardzkiej (wcześniej była Liga Werońska)

• cele

• usunięcie cesarskich urzędników

• odzyskanie samorządu i regaliów

• odbudowa Mediolanu

• obsadzenie przejść alpejskich

• 1168 r. - ucieczka w przebraniu Fryderyka Barbarossy do Niemiec

• przymierze z Aleksandrem III

• wybudowanie w zachodniej Lombardii twierdzy Alessandrii

• nowa wyprawa cesarza do Włoch

• 1174 r. - odparty w Alessandrii

• 29.05.1176 r. - bitwa pod Lengano

• wygrana piechoty mediolańskiej

• Henryk Lew nie przybył z odsieczą

• 1177 r. - pokój wenecki

• uznanie suwerenności kościelnej papieża

• rezygnacja z popierania antypapieża

• uznanie integralności państwa kościelnego i wycofanie cesarskich urzędników

• publiczne ucałowanie stóp papieża w Wenecjii

• 1183 r. - pokój w Konstancji

• wycofanie się cesarza z konstytucji ronkalijskich

• zrzeczenie się regaliów

• obowiązek miast lombardzkich do składania przysięgo wierności

• układ Barbarossy z bezdzietnym królem Sycylii - Wilhelmem II

• Hneryk (VI) poślubił Konstancję

• chęć połączenia Italii - niebezpieczeństwo dla papieża

• 1189 r. - Henryk VI zostaje regentem na czas III wyprawy krzyżowej, śmierć Fryderyka i Wilhelma

• plan wyprawy do Włoch i koronacji - 1191 r.

• rządy na Sycylii - Tankred, przymierze z Ryszardem Lwie Serce - klęska Henryka VI

• 1192 r. - Ryszard Lwie Serce w rękach Henryka VI, wielki okup

• 1194 r. - odzyskanie Sycylii

• ślub Filipa szwabskiego z księżniczką bizantyjska

• śmierć Henryka VI, oddanie Fryderyka II pod opiekę papiestwu

• syn Henryka VI - Fryderyk, wybrany na elekcji w Niemczech

• narastające starcie 2 obozów politycznych w Niemczech

• Hohenstaufowie - ale nie poparli dziecka tylko Filipa szwabskiego

• opozycja - Welfowie, Anglia, stronnicy papieża - poparli syna Henryka Lwa Ottona IV brunszwickiego

• 1197 r. - niezgodny wybór, wojna domowa

• dla papiestwa groźna była opcja połączenia przez Staufów cesarstwa z pd. Italią

• cesarzowa Konstancja oddała Sycylię w lenno Innocentego III i syna Fryderyka II pod opiekę

• 1198 r. - Innocenty III

• uważał się za zastępcę Chrystusa na ziemi, świeckiego i kościelnego rządcę świata

• obniżenie autorytetu papiestwa - bardziej polityk niż duchowny

• akcentował wyższość papiestwa nad cesarstwem

• odnowienie zwierzchnictwa papieskiego nad Polską, Węgrami, Aragonią, Portugalią, Norwegią

• 1213 r. - Jan bez Ziemi uznał się lennikiem papieskim - Anglia

• arbiter w sporze w Niemczech - przeciw Staufom

• 1208 r. - zamordowanie Filipa szwabskiego

• 1209 r. - koronacja cesarska Ottona IV brunszwickiego

• powiększenie Państwa Kościelnego kosztem posiadłości cesarskich w środkowej Italii

• brak praw do inwestytury i rozporządzania majątkiem kościelnym

• po koronacji - odmowa przyrzeczeń

• chęć zagarnięcia Sycylii

• klątwa, Otton IV zdetronizowany przy interwencji Filipa Augusta

• 1211 r. - wybór antykróla - Fryderyka sycylijskiego - musiał odnowić przyrzeczenia Ottona IV i że nie połączy cesarstwa z Sycylią

• 1214 r. - bitwa pod Bouvines - Filip August zwycięża Ottona IV

• 1215 r. - sobór laterański IV

• potępienie abligensów

• przygotowania do krucjaty

• zobowiązanie się Fryderyka II do podjęcia krucjaty

• 1227 r. - miejsce pokojowego Honoriusza III zajął Grzegorz IX, klątwa na cesarza

• 1228 r. - pod klątwą wyruszył do Palestyny

• wojska papieskie wdarły się do Sycylii

• poprzez układy z sułtanem Egiptu Fryderyk odzyskał Jerozolimę

• po powrocie wyparcie wojsk papieskich

• negocjacje za pośrednictwem Henryka von Salzy, mistrza krzyżackiego - zdjęcie klątwy

• 1234 r. - bunt Henryka przeciw zbytnim ustępstwom ojca na rzecz książąt - stłumiony

• wojna z miastami lombardzkimi - 1237 r. - bitwa pod Cortenuova - zwycięstwo Fryderyka

• Fryderyk chciał powrotu do konstytucji ronkalijskich

• dalszy opór Lombardii

• 1239 r. - oblężenie Brescii, ekskomunika Fryderyka II

• opanowanie Państwa Kościelnego

• antycesarskie agitacje zakonów żebraczych

• cesarz głosił haslo reformy kościoła przez ograniczenie jego bogactw i potęgi świeckiej

• 1241 r. - śmierć Grzegorza IX

• konklawe grozy - Celestyn IV

• 1243 r. - wybór Innocentego IV

• papież w obawie represji schronił się do Francji

• 1245 r. - sobór w Lyon

• obrady nad groźną sytuacją Królestwa Jerozolimskiego

• organizowanie oporu przeciw najazdom tatarskim

• detronizacja Fryderyka II

• 1246 r. - wybór Henryka Raspe

• zakony żebracze nawoływały do krucjaty przeciw Fryderykowi II

• Konrad IV - syn Fryderyka - zwyciężył z Henrykiem Raspe i Wilhelma holenderskiego

• gwelfowie i gibellinowie

• 1250 r. - śmierć Fryderyka II

• 1254 r. - śmierć Konrada IV

• nieletni Konradyn

• rządy na Sycylii przejął Manfred

• w Niemczech

• gwelfowie - Ryszard z Kornwalii

• gibellinowie - Alfons X Kastylijski

• 1256-1273 r. - Wielkie Bezkrólewie

3. Walka Hanzy o prymat nad Morzem Bałtyckim i Północnym w XIV - XV wieku.
monopolistyczna pozycja kupców niemieckich na Bałtyku i M. Północnym

• patrycjat niemiecki - miasta wendyjskie z Lubeką na czele, Sztokholm, Szczecin, Elbląg, Ryga

• kolonizacja Gotlandii - Visby

• zacieśnianie się wspólnoty miast w razie niebezpieczeństwa zewnętrznego lub obrony przywilejów

• przejmowanie rodzimego handlu

• uzależnienie Norwegii od hanzeatyckich dostaw zboża

• kontrola importu i eksportu angielskiego - Stahlhof

• Nowogród Wielki - handel z Rusią - futra, miód, wosk

• pośrednictwo między Flandrią a krajami bałtyckimi

• zatarg, bojkot wyrobów flandryjskich - zwycięstwo Hanzy (1360 r.)

• walki przeciw Hanzie - Waldemar IV Atterdag, Eryk Pomorski

• zawładnięcie Waldemara IV Skanią, chęć zjednoczenia państw skandynawskich

• opanowanie wybrzeży Skanii - łowisk śledzi, z których korzystała Hanza

• 1360 r. - opanowanie Gotlandii i Visby

• 1361 r. - zerwanie stosunków i wybuch wojny - klęska Hanzy

• bunt kupców pruskich i holenderskich przeciwko Danii

• 1367 r. - konferencja kolońska, powstanie grupy miast współpracujących

• Hanza, Anglia i Flandria przeciw Danii i Norwegii

• 1369 r. - kapitulacja Waldemara IV

• Hanza uzyskała łowiska i kontrolę nad Sundem

• ochłodzenie stosunków z Zakonem

• walka Eryka Pomorskiego o Szlezwik - najbliższe zaplecze Lubeki i pozbawienie hanzeatów przywilejów w Skandynawii

• 1426 r. - wmieszanie się Hanzy w wojnę duńsko-holsztyńską, klęska w Sundzie (1427 r.)

• Sund opanowany przez duńskich kaperów

• Zygmunt Luksemburski skłonił Zakon do mediacji między Danią, a Hanzą w ramach koalicji antyhusyckiej - pokój 1435 r.

• XV w. - upadek Hanzy

• Holandia wykorzystała wojnę duńsko-hanzeatycką

• handel solą bretońską

• dostawa do krajów bałtyckich ryb solonych z M. Północnego

• 1438 r. - wybuch wojny holendersko-hanzeatyckiej

• odcięcie Hanzy od kontaktów z Zachodem

• brak dostaw zboża dla Holandii

• mediacja pokojowa Danii, 1441 r. - 10letni rozejm w Kopenhadze

• 1451-147 r. - konflikt między Hanzą, a Flandrią

• zdobycie przez Holandię przewagi w handlu na Bałtyku i w Prusach

• rywalizacja Gdańska z Lubeką

• handel Gdańska z Holandią

Zestaw 19.
1. Ekspansja arabska do połowy X wieku. Organizacja państwa/państw arabskich do X wieku.]

2. Ruchy społeczne i herezje w Europie pełnego średniowiecza.

3. Zabiegi o zjednoczenie Skandynawii w XIV wieku.
dążenia Waldemara IV do unifikacji Skandynawii

• zgodnie z warunkami pokoju Hanza musiała oddać Danii zamki nad Sundem, zaostrzenie konfliktu przez córkę Waldemara IV - Małgorzatę

• zwolenniczka planu zjednoczenia Skandynawii pod hegemonią duńską

• w rzeczywistości Norwegia i Szwecja stałyby się krajami eksploatowanymi

• przyłączenie Norwegii (małżeństwo)

• 1389 r. - atak na Szwecję, przejęcie władzy od dynastii meklemburskiej, wzięcie do niewoli króla szwedzkiego

• działania meklemburskich piratów (bracia witalijscy, Gotlandia) przeciwko flocie skandynawskiej, w praktyce łupienie wszystkich statków bałtyckich

• pośrednictwo Hanzy w sprawie pokoju

• nietrwały pokój z 1395 r., wznowienie działań Meklemburczyków

• 1397 r. - Małgorzata doprowadziła do zawarcia unii kalmarskiej, koronę skandynawską miał otrzymać Eryk Pomorski

Zestaw 20.
1. Osiągnięcia arabskie w dziedzinie kultury i nauki.

• rozpowszechnienie metod melioracji

• popularyzacja uprawy wielu nieznanych roślin - ryżu, trzciny cukrowej, palmy daktylowej

• produkcja ziół leczniczych

• przemysł jedwabniczy

• rzemiosło tkackie i metalurgiczne

• studia nad Koranem i Sunną - początek arabskiego językoznawstwa i prawa

• teologia - zgłębianie Koranu

• powstawanie szkół gramatycznych języka arabskiego

• twórczość poetycka - nawiązywanie do staroarabskiej liryki opisowej, sentymentalizm + cynizm, panegiryk, satyra

• filozofia - przekładanie na język arabski dzieł starożytnych, głównie Arystotelesa, kodyfikacja filozofii greckiej

• sprowadzanie do Bagdadu zagranicznych uczonych

• rozwój medycyny, szczególnie chorób oczu

• astronomowie i matematycy z Indii

• astrologia

• IX w. - powołanie Domu Mądrości - zajmował się organizacją przekładów najbardziej wartościowych dzieł

• IX w. - rozwój alchemii, jako wiedzy tajemnej

• budowle o charakterze militarnym - wzorowane na architekturze hellenistycznej i perskiej

• lęk przed antropomorfizmem, brak symboliki - tylko abstrakcyjna ornamentyka

• meczety w Jerozolimie i Damaszku - wpływ architektury bizantyńskiej i hellenistycznej

• kopuły

• marmury, mozaiki, malowidła ścienne z przedstawieniami figuralnymi

• orientalny ornament dekoracyjny powstał na bazie sztuki Mezopotamii

2. Polityka włoska cesarzy rzymskich. Polityka zewnętrzna i wewnętrzna Fryderyka Barbarossy.

• śmierć Henryka V, ostatniego przedstawiciela dynastii salickiej

• walka Lotara z Welfów i Fryderyka II ze Staufów

• cesarzem Konrad III

• Fryderyk Barbarossa - bratanek Konrada III ze Staufów, matka - z Welfów

• zakończenie sporu z Welfami - przymierze z Henrykiem Lwem

• nadanie Henrykowi Bawarii i Saksonii

• walki Henryka z Wieletami i Obodrzycami, rywalizacja o wybrzeże Bałtyku z Danią

• poparcie Henryka dla spraw włoskich

• 1153 r. - fiasco drugiej krucjaty, śmierć Bernarda z Clairvaux - podważenie autorytetu papieża

• projekt podporządkowania cesarstwu kościoła niemieckiego - Rajnald z Dassel, abp. Kolonii

• osłabienie papiestwa za Innocentego II

• wystąpienia przeciw klerowi w miastach

• obalenie administracji papieskiej w Rzymie - władze republikańsie - Arnold z Brescii

• nieudane próby Komuny - senatu uzyskania cesarza przeciw papieżowi

• 1153 r. - układ w Konstancji

• Barbarossa występuje jako pacyfista

• ujęcie i wydanie papieżowi Eugeniuszowi III Arnolda, proces pokazowy

• wyprawa do Italii, 1154 r. - sejm Rzeszy w Lombardii, ogłoszenie konstytucja na Polach Ronkalijskich

• zasada niezbywalności i niemożności przedawnienia praw korony

• podtrzymanie praw w stosunku do miast włoskich (jako król Rzeszy - jeszcze nie cesarz!)

• regalia

• wpływ na wybór urzędników

• dochody cesarskie

• krytykowany przez papieża Urbana IV

• 1155 r. - koronacja na cesarza

• 1157 r. - zjazd w Besancon

• legat kardynał Roland Bandinelli - o beneficjach nadanych cesarzowi przez papieża

• pogorszenie stosunków

• 1159 r. - wybuch sporu po śmierci Hadriana IV - Bandinelli jako Aleksander III

• Bolonia - uczeni utworzyli obraz idealnej władzy cesarskiej suwerennej i absolutnej, na podstawie justyniańskiego corpus iuris

• wybór Aleksandra III

• zwolennicy cesarza wybrali kontrkandydata - Wiktora IV - 1159 r. - synod w Pawii

• oficjalne wystąpienie Mediolanu przeciw cesarzowi - 1162 r. - kapitulacja i doszczętne zburzenie

• 1167 r. - tajne negocjacje z papieżem, zajęcie Rzymu - armię cesarską ogarnęła zaraza

• zawiązanie się Ligi Lombardzkiej (wcześniej była Liga Werońska)

• cele

• usunięcie cesarskich urzędników

• odzyskanie samorządu i regaliów

• odbudowa Mediolanu

• obsadzenie przejść alpejskich

• 1168 r. - ucieczka w przebraniu Fryderyka Barbarossy do Niemiec

• przymierze z Aleksandrem III

• wybudowanie w zachodniej Lombardii twierdzy Alessandrii

• nowa wyprawa cesarza do Wloch

• 1174 r. - odparty w Alessandrii

• 29.05.1176 r. - bitwa pod Lengano

• wygrana piechoty mediolańskiej

• Henryk Lew nie przybył z odsieczą

• 1177 r. - pokój wenecki

• uznanie suwerenności kościelnej papieża

• rezygnacja z popierania antypapieża

• uznanie integralności państwa kościelnego i wycofanie cesarskich urzędników

• publiczne ucałowanie stóp papieża w Wenecjii

• 1183 r. - pokój w Konstancji

• wycofanie się cesarza z konstytucji ronkalijskich

• zrzeczenie się regaliów

• obowiązek miast lombardzkich do składania przysięgo wierności

• 1180 r. - pokonanie Henryka Lwa próbującego uniezależnić się nad Bałtykiem

• 1190 r. - śmierć na czele krucjaty

3. Dzieje Państwa Krzyżackiego w XIV i XV wieku.

Zestaw 21.
1. Powstanie, rozwój, ustrój i organizacja państwa Franków do początku VI wieku.

• lud germański

• od III w. ataki na linię Renu, Galię

• 355 r. - opanowanie Toskandrii - pn. cz. Galii

• dalsza ofensywa zatrzymana przez Juliana Apostatę, zezwolenie Frankom, jako sojusznikowi, na pozostanie w Toskandrii

• Frankowie Ripuarscy - środkowy Ren, Men

• Frankowie Saliccy - Toskandria

• system rodowo-plemienny - współodpowiedzialność sądowa członków rodu, dziedziczenie tylko w linii męskiej, organizacja sąsiedzka wsi

• pogaństwo

• V w. - państewko plemienne - Turnacum rzymskie, na czele z Merowingami (od Meroweusza - miał on dowodzić Frankami kiedy w 406r. przekraczali Ren)

• 420 r. - tuluzańskie państwo Wizygotow Euryka

• 481 r. - królem został Chlodwig

• zerwanie sojuszu z Rzymem, uderzenie na Syageriusza rządzącego Galią

• zniszczenie armii Syageriusza, który uciekł do Wizygotów, ale wydał go Alaryk II

• granica z Wizygotami na Loarze

• 502 r. - podporządkowanie Alemanów

• likwidacja plemiennych państewek frankijskich

• uderzenie na Wizygotów, bitwa pod Vouille - 507 r. - śmierć Alaryka II, zdobycie Akwitanii

• chęć zaatakowania części hiszpańskiej i Teodoryka Ostrogockiego, ale Chlodwig się wycofał

• 511 r. - śmierć Chlodwiga, podział państwa

• Neustria - element romański

• Austrazja - element germański

• Burgundia - romańska

• Akwitania

• spisanie prawa zwyczajowego Franków Salickich - Lex Salica

• romanizacja

• wsie - osady wolnych chłopów, obowiązek służby wojennej, prawo decydowania o losach państwa

• wybór na króla - ceremonia podnoszenia na tarczy dziedzica Merowingów

• sojusz z Kościołem i możnowładztwem gallorzymskim

• 496 r. - chrzest Chlodwiga w Paryżu, w obrządku katolickim

• tworzenie się nowej administracji frankijskiej z przybocznych urzędników i doradców króla

• wzrost własności latyfundialnej kosztem królewskiej i chłopskiej

• system poddańczo-pańszczyźniany

• immunitety - wyłączenie spod jurysdykcji urzędników królewskich, zwolnienie ich z podatków i służby wojskowej

• prekaria - oddawanie ziem kościołowi, z zachowaniem prawa do jej dożywotniego użytkowania

• zanik wymiany handlowej - samowystarczalność latyfundiów, zanik życia miejskiego

• antrustionowie - możnowładcy z najbliższego otoczenia króla

• majordom - najwyższy urzędnik dworski, na czele dworu

• długie włosy dynastów

2. Działalność polityczna i kościelna papieży od Innocentego III do Grzegorza IX.

3. Polska i Litwa wobec Krzyżaków. Od wrogości do unii.

Zestaw 22.
1. Państwo Franków do upadku Merowingów.

• 523-536 - zajęcie państwa Burgundów i Prowansji

• nieudana próba podbicia Italii

• trybutarne uzależnienie Bawarii

• edykt Chilperyka (II poł. VI w.) dziedziczą również kobiety

• królowa Austrazji - Brunhilda

• próba ukrócenia wpływów możnych

• spisek Pepina z Landen i biskupa Metzu Arnulfa

• wydanie królowej z małoletnim Sigilbertem Chlotarowi II, królowi Neustrii - zamordowani

• zjednoczenia państwa Franków przez Chlotara

• 623 r. królem zostaje Dagobert - ostatni samodzielny władca

• przywrócenie podziału na Neustrię i Austrazję

• rządy majordomów

• rządy w Austrazji - Pepin z Heristalu

• 687 r. - bitwa pod Tetry - podbicie Neustrii, jedność państwa (oprócz Bawarii i Akwitanii)

• 714 r. - przejęcie władzy przez Karola Młota

• Karolingowie

• rządził w imieniu Merowingów

• po śmierci Teodoryka IV (737 r.) nie mianował następcy

• konfiskata części dóbr kościelnych, tworzenie beneficjów dla zaufanych - początki systemu lennego

• 732 r. - bitwa pod Poiters - powstrzymanie ekspansji Arabów

2. Królestwa i hrabstwa Hiszpanii od XI do XIII w. Przebieg reconquisty.

3. Ekspansja czeska w Europie Środkowej w XIV wieku.

Zestaw 23.
1. Panowanie Pepina Krótkiego.

• 746 r. - wstąpienie Karlomana do klasztoru

• całe Państwo pozostawione Pepinowi III Krótkiemu

• marionetkowy król Childeryk III

• poparcie dla reformy kościelnej

• działalność mnicha anglosaskiego św. Winfryda Bonifacego

• regulacja administracji kościelnej

• przywrócenie karności wśród kleru

• usunięcie zdemoralizowanych

• Liutprand i Aistulf - królowie Longobardów - dążenia do opanowania Rzymu i resztek posiadłości bizantyńskich w Italii

• niepowodzenie apeli papieża do Bizancjum

• cesarz utracił stolicę egzarchy - Rawennę

• konflikt - papież za kultem obrazów, cesarz obrazobórca

• Frankowie jedynymi sojusznikami papiestwa

• 751 r. - poselstwo Pepina Krótkiego do papieża Zachariasza: „Czy tron powinien należeć do nominalnych królów, czy do tego, kto posiada władzę w państwie?”

• synod w Soissons - pozbawienie władzy Childeryka III, ostrzyżenie i wyslanie do klasztoru

• koronacja Pepina przez św. Winfryda Bonifacego, w imieniu papieża

• 753 r. - powtórzenie ceremonii namaszczenia Pepina i jego synów - Stefan III

• 754 r. - wojna z Longobardami, zdobycie Rawenny - pretensje Bizancjum

• 755 r. - oddanie podbitego terytorium pod władzę papieską - patrimonium Sancti Petri

• oblężenie Rzymu przez Aistulfa - ponowna klęska

• Karolingowie - „patrycjusze rzymscy”

• fałszerstwo Darowizna Konstantyna - władza papieska i cesarska w zachodniej części imperium dla Sylwestra I

• walki Pepina z Arabami - emirat Omajjidów

• wyparcie Arabów za Pireneje

• przylączenie Septymanii i Akwitanii

• zrzucenie zwierzchnictwa Franków przez księcia bawarskiego Tassilona III

• najazdy Sasów na Nadrenię

• 768 r. - śmierć Pepina Krótkiego

• podział państwa między Karola i Karlomana

2. Sytuacja wewnętrzna i polityka zagraniczna Węgier od XI do schyłku XIII wieku.

• 974 r. - przyjęcie chrztu przez Gejzę od misjonarzy niemieckich

• od 997 r. chrystianizacja przez Wajka-Stefana, okrutna eliminacja książąt plemiennych

• 1000 r. - bliskie stosunki Stefana z papiestwem i Ottonem III, powstanie odrębnej metropolii w Ostrzychomiu, Kalocsy, korona królewska, zjednoczenie państwa

• podział administracyjny państwa na żupy (komitaty)

• granica z cesarstwem na Litawie

• 1030 r. - próba narzucenia Węgrom zwierzchnictwa przez Konrada II

• 1038 r. - śmierć i uznanie świętym króla Stefana

• walka o tron - poparcie Henryka III dla Piotra Wenecjanina (1044) i Andrzeja I

• 1063 r. - wprowadzenie przez wojska cesarskie na tron Salomona

• przeciwnicy - popierani przez papieża Gejza i Władysław

• problemy cesarstwa, Władysław utrzymał się na tronie

• 1108 r. - odparty najazd Henryka V

• XII w. - okres potęgi Węgier

• 1105 r. - przyłączenie Chorwacji

• walka z Wenecją o miasta Dalmatyńskie

• próby opanowania Rusi Halickiej

• okres szczytowej potęgi - rządy Beli III (1172-1196)

• sytuacja wewnętrzna

• wzrost własności kościelnych i świeckich

• wyzysk ekonomiczny słabszych warstw społecznych

• pocz. XIII w. - wpływ Innocentego III - uniezależnienie się kościoła od władzy świeckiej, ale biskupi nie stworzyli władztw terytorialnych

• brak zastosowania systemu lennego

• 1222 r. - Złota Bulla Andrzeja II

• fundament „złotej wolności” szlachty węgierskiej

• prawo oporu przeciw władcy łamiącemu przywileje

• intensyfikacja gospodarki i osadnictwa

3. Droga Moskwy do prymatu wśród księstw ruskich.
rywal Włodzimierza nad Klaźmą na Rusi Zaleskiej

• ważny węzeł komunikacyjny między Nowogrodem Wielkim a Riazaniem

• wykorzystanie emigracji rycerstwa naddnieprzańskiego na Zalesie w celu wzmocnienia militarnego Moskwy - książę Daniel

• 1038 r. - Jerzy przenosi stolicę z Włodzimierza nad Klaźmą do Moskwy

• rywalizacja z władcami Tweru o godność wielkoksiążęcą (zdobyta przez Iwana Kalitę w 1328 r.)

• uległość wobec Złotej Ordy, nieustępliwość wobec słabszych sąsiadów

• rządy silnej ręki - zmniejszenie chaosu feudalnego, zapobieżenie ekspedycjom karnym Tatarów

• rywalizacja moskiewsko-litewska (od 2 poł. XIV w.)

• konflikt między Olgierdem, a Dymitrem Iwanowiczem

• opanowanie przez Olgierda ziemi czernihowsko-siewierskiej i smoleńskiej, sojusz z księciem twerskim

• 1368,1370 - podejście pod mury Moskwy

• intrygi w Ordzie, która zaczęła popierać książąt twerskich

• Tatarzy przygotowywali wyprawę na Moskwę Dymitra Dońskiego, posiłki litewskie i riazańskie

• 1380 r. - bitwa na Kulikowym Polu - klęska Ordy

• podniesienie prestiżu Dymitrowi Dońskiemu

• przyczyna upadku Mamaja, klęska z Białą Ordą

• Dymitr Doński nie uznał zwierzchnictwa Tochtamysza z Białej Ordy

• karna ekspedycja

• Dymitr wycofał się na północ

• zdobycie Moskwy, wznowienie danin na rzecz Ordy

• następca Dymitra - Wasyl I (1389-1425)

• próby sojuszu z Litwą - nietrwały

• kryzys Złotej Ordy spowodowany podbojami Timura Lenga

• przezwyciężenie kryzysu po śmierci Timura Lenga - emir Edygej

• 1408 r. - wyprawa na ziemie ruskie, spustoszenie

• opanowanie Suzdala i Niżniego Nowogrodu

• dążenia odśrodkowe młodszych linii dynastii panującej

• rządy Wasyla II Ślepego (1425-1462)

• rywalizacja z księstwem halickim

• oślepiony, ale utrzymał się na tronie i utrzymał zwierzchnictwo nad księstwami ruskimi i Wielkim Nowogrodem

• unifikacja ziem ruskich przez Iwana III Wasylewicza

• największy opór ze strony Wielkiego Nowogrodu i Pskowa - bogate republiki arystokratyczne

• grupa rządząca na czele z bojarami wolała uznać zwierzchnictwo polsko-litewskie, rokowania z Kazimierzem Jagiellończykiem

• masy ludowe i prawosławne duchowieństwo opowiadały się po stronie Moskwy

• 1471 r. - zbrojna interwencja Iwana III Wasylewicza na Nowogród - słaby opór

• pozorne pozostawienie pokonanym dotychczasowego ustroju, ale brak samodzielnej polityki zagranicznej i wysokie kontrybucje

• konfiskata dóbr i przesiedlenia arystoracji

• podporządkowanie Tweru

• podporządkowanie Pskowa i Riazania pod pozorami niezależności

• podział ziem ruskich na wschodnie i północne podległe Moskwie i zachodnie i południowe podległe Litwie

• Moskwa potencjalnym partnerem w koalicji antytureckiej

• Moskwa trzecim Rzymem - małżeństwo Iwana III z Zoe Paleolog

• przyjęcie herbu bizantyńskiego - dwugłowy orzeł

• tytuł cara

Zestaw 24.
1. Powstanie Imperium Karola Wielkiego i jego organizacja administracyjno ustrojowa.

• trudna sytuacja państwa

• powstanie w Akwitanii

• wrogość Sasów i Bawarów

• nowy król Longobardów - Dezyderiusz, popierany przez Bertradę i Karlomana

• 771 r. - śmierć Karlomana

• jedynowładztwo Karola

• zerwanie stosunków z Longobardami

AKWITANIA

stłumienie tendencji odśrodkowych\

781 r. - kompromis, podporządkowane, ale wyodrębnione królestwo Akwitanii

królem został3letni syn Karola - Ludwik

BAWARIA

788 r. - detronizacja księcia Tassilona i zamknięcie go w klasztorze

władza grafów frankijskich

BRETANIA

nieudane próby podporządowania

utworzenie Marchii Bretońskiej do obrony przed Celtami

LONGOBARDOWIE

772 r. - zerwanie sojuszu

apele Hadriana I, udana interwencja w Italii

detronizacja Dezyderiusza

ogłoszenie się przez Karola królem Longobardów

ograniczenie świeckiej władzy papieża

781 r. - mianowanie syna Karola - Pepina, królem Włoch

792 r. - synod biskupów frankijskich, Libri Carolini - potepienie uchwał synodu nicejskiego i kultu obrazów

SASI

od 779 r. - systematyczny podbój Saksonii

782 r. - powstanie pod wodzą Widukinda

represje - Verdun

785 r. - ponowna kapitulacja saskiej szlachty

sojusz Karola z Obodrytami, a Sasów z Danią

stopniowa pacyfikacja

SŁOWIANIE

Obodrzyce - sojusz

pokonanie Wieletów

luźny system zależności - Czesi, Serbowie

AWAROWIE

795 r. - zniszczenie państwa Awarów, wielkie łupy

ARABOWIE

ataki na Akwitanię + poparcie separatystów

angaż w wewnętrzne spory arabskie - poparcie dla Abbasydów, przeciw Omajjadom

778 r. - niepowodzenie wyprawy do Hiszpanii, śmierć Rolanda

785-811 - podbój Hiszpanii, utworzenie Marchii Hiszpańskiej

zwierzchnictwo nad królestwem Asturii

• 817 r. - reforma życia zakonnego - synod w Akwizgranie, reguła benedyktyńska

• uzależnienie papieża, który bez poparcia Franków nie był w stanie utrzymać nawet Rzymu

• Alkuin, doradca, odpowiedzialność za losy chrześcijaństwa, koncepcja wznowienia w Rzymie cesarstwa

• plany poślubienia regentki, cesarzowej Ireny

• 799 r. - zamach na Leona III, który ucieka do Karola Wielkiego, sąd w Panderbonie, papież zlozył przysięgę oczyszczającą

• Karol udaje się do Rzymu aby osądzić spiskowców

• 24.12.800 r. - Leon III koronuje Karola Wielkiego na cesarza - Imperator Romanorum Augustus

• zatarg z Bizancjum - uzurpacja

• 812 r. - Karol Wielki rezygnuje z Dalmacji i Wenecji, cesarz Michał Rangabes uznaje go za równorzędnego cesarza Zachodu

• 813 r. - koronacja Ludwika na augusta przez Karola - podkreślenie niezależności od papieża

• funkcje majordoma rozdzielono między kilku urzędników

• administracja lokalna - grafowie (hrabiowie), większe okręgi - duksowie

• okręgi przygraniczne - marchie (Duńska, Bretońska, Awarska, Friulska, Hiszpańska) - margiabowie - kompetencje wojskowe do toczenia wojen przygranicznych

• beneficja

• okręgi kontrolne zapobiegające nadużyciom - missatica

• drobiazgowe ustawodawstwo - kapitularia

• placita - zjazdy urzędników

• karoliński system wojskowy

• chłopska piechota, własny ekwipunek

• odrywanie chłopów od gospodarstwa

• ciążenia podwód, kwater, remontów i dziesięciny

• komendacja - oddanie się pod opiekę możnym

• przesunięcie wieców wojskowych z marca na maj

• tworzenie prywatnych oddziałów możnych, złożonych z ich wasali

• dominacja latyfundiów, resztki posiadłości wolnych chłopów

• wędrowny handel towarami arabskimi i bizantyńskimi

• targi

• ożywienie handlowe na Renie

2. Położenie międzynarodowe Czech od XI do schyłku XIII wieku.

• polityka procesarska, poparcie dla dynastii salickiej, potem Hohenstaufów

• zbrojne wsparcie na terenie Niemiec, Polski, Węgier, Italii

• korona króleska dla Wratysława II (1086) i Władysława II (1158)

• po 1055 r. - rozbicie dzielnicowe Czech

• osłabienie wewnętrzne

• interwencje cesarskie pod pozorem rozstrzygania walki o tron

• 1169 r. - dopuszczenie Czech do udziału w elekcji królów niemieckich

• próby oderwania Moraw

3. Zrzucenie zależności tatarskiej przez Ruś. Kościół Prawosławny a Konstantynopol.
rywalizacja Złotej Ordy i chanatu nogajskiego

• 1 poł. XIV w. - emancypacja Rusi Halicko-Wołyńskiej spod władzy tatarskiej, uznanie zwierzchności Polski i Litwy

• ok. 1370 r. - wzmocnienie Ordy przez Mamaja

• Tatarzy przygotowywali wyprawę na Moskwę Dymitra Dońskiego, posiłki litewskie i riazańskie

• 1380 r. - bitwa na Kulikowym Polu - klęska Ordy

• podniesienie prestiżu Dymitrowi Dońskiemu

• przyczyna upadku Mamaja, klęska z Białą Ordą

• Dymitr Doński nie uznał zwierzchnictwa Tochtamysza z Białej Ordy

• karna ekspedycja

• Dymitr wycofał się na północ

• zdobycie Moskwy, wznowienie danin na rzecz Ordy

• następca Dymitra - Wasyl I (1389-1425)

• próby sojuszu z Litwą - nietrwały

• kryzys Złotej Ordy spowodowany podbojami Timura Lenga

• przezwyciężenie kryzysu po śmierci Timura Lenga - emir Edygej

• 1408 r. - wyprawa na ziemie ruskie, spustoszenie

• rozkład Złotej Ordy

• 1427 r. - emancypacja chanatu krymskiego

• 1437 r. - chanat kazański

• chanat astrachański (ujście Wołgi)

• okrojona Złota Orda => Wielka Orda

• rywalizacja między poszczególnymi chanatami

• wyswobodzenie się książąt moskiewskich spod zależności mongolskiej

• stopniowe ograniczanie daniny

• proces zakończony za Iwana III Wasylewicza (1462-1505) - odparcie tatarskich wypraw odwetowych w 1472 i 1480 r.

• emancypacja Kościoła ruskiego - Wasyl II

• metropolita ruski Izydor, po powrocie z soboru florenckiego (1439) chciał wprowadzić unię Kościoła ruskiego i zachodniego

• Izydor pozbawiony stanowiska przez wielkiego księcia

• 1448 r. - synod biskupów ruskich powołał Jonasza

wyswobodzenie się spod wpływu Konstantynopola, całkowita jednak zależność od wielkiego księcia moskiewskiego.

Zestaw 25.
1. Powstanie Państwa Kościelnego.

• zagrożenie Stefana II przez Longobardów

• wymiana listów z Pepinem, 753 r. - przybycie do Galii z prośbą o pomoc

• niepopularność wojny interwencyjnej z Longobardami wśród Franków

• 754 r. - krótka kampania Pepina, rozgromienie Longobardów

• nadanie ziem Egzarchatu Rawenny papieżowi jako władcy świeckiemu

• Pepin wycofał się za Alpy

• odmowa oddania ziem przez Longobardów, 756 r. - oblężenie Rzymu

• apele papieża o pomoc

• 756 r. - nowa wyprawa Franków, kapitulacja Longobardów

• powiększenie terytorium nadanego papieżowi w 754 r.

nieudane zabiegi Bizancjum o odzyskanie Egzarchatu

2. Kraje skandynawskie w XI - XIII wieku.

SZWECJA

• Olaf Skotkonung (994-1022), syn Eryka Zwycięskiego i Świętosławy - wprowadzenie chrześcijaństwa i umocnienie aparatu państwowego

• 1066 r. - zaburzenia wewnętrzne, reakcja pogańska

• wygnanie z pogańskiej Uppsali króla Inge Starszego (do Gotlandu)

• powrót Inge Starszego, zniszczenie kultu pogańskiego w Uppsali, XI/XII - przywrócenie hierarchii kościelnej

• XII w. - walki wewnętrzne

ISLANDIA

• zasiedlona w 870 r. przez wygnanych z Norwegii przeciwników Haralda Pięknowłosego

• rolnictwo, hodowla, rybołóstwo

• arystokratyczna organizacja państwowa oparta na rządach starszyzny

• 1000 r. - przyjęcie chrześcijaństwa

• 1264 r. - uznanie rządów norweskich

• 
  3. Sytuacja polityczna i gospodarcza Italii w XIII - XV wieku.
  Genua i Piza

• Liguria

• pomoc udzielona Genui w wyparciu Wenecji znad Bosforu, założenie kolonii na Krymie - Kaffa

• 1298 r. - zwycięstwo nad flotą wenecką pod Curzolą

• 1284 r. - rozgromienie Pizy przez Genuę pod Mallorią

• Mediolan

• zwierzchnictwo nad doliną Ticino i górnego Padu

• produkcja metalurgiczna i tekstylna

• Wenecja

• republika oligarchiczna

• władza doży, kontrola Rady Większej - 480 członków - elektorat, Rady Mniejszej - 6 członków

• Rada Czterdziestu - Quarantia - ustawodawstwo

• system terroru i donosicielstwa niszczył wszelką opozycję

• Florencja

• XIII w. - rządy popolo grasso, potem artes minores

• chorąży sprawiedliwości - gonfaloniere di giustizia

• domy bankowe, przemysl tekstylny

• zaciekłe walki partyjne gwelfów i gibellinów, frakcji gwelfickich - białych i czarnych

• bandy żołnierzy pod wodzą kondotierów za opłatą walczyły po stronie stronnictw

• eliminacja z konkurencji kupców katalońskich i prowansalskich

• rozwój życia miejskiego

• początki kapitalizmu

• stopniowe zanikanie poddaństwa

• feudalne zacofanie - południe, Sabaudia, Piemont, Saluzzo, Asti

• rywalizacja stronnictw politycznych cesarstwa i papiestwa

• szlachta wznosiła ufortyfikowane domostwa na terenie miast

• niekończące się wojny domowe i walki stronnictw

• administracja urzędnika cesarskiego - podesty - hamowała walkę stronnictw - wybierany z poza obszaru republiki aby był obiektywny - władza wykonawcza i wojskowa

• zgromadzenie mieszczan zastępowane przez wielkie rady - władza ustawodawcza

• rady mniejsze - kolegium doradcze podestów

• artes maiores - kupcy, bankierzy, przedstawiciele cechów

• artes minores - drobni rzemieślnicy i kupcy

• niezadowolenie ludu z rządów patrycjatu i szlachty

• poł. XIII w. - przechodzenie władzy do rąk burżuazji - popolo grasso

• zdeklasowany plebs - popolo minuto - wykorzystywany w sporach partyjnych przez trybunów ludowych

• commune popoli - capitano del popolo

• interesy całości miasta reprezentowane przez podestę i capitano

capitano wysuwający się ponad władze miejskie zostawał niekoronowanym tyranem - signiore

Zestaw 26.
1. Najazdy Normanów w Europie: geneza, przebieg i skutki.

• przeludnienie

• zmiany struktur społecznej, tworzenie się organizmów państwowych

• wolni chłopi

• panowie - drott

• jarlowie - starszyzna plemienna - dowódcy wypraw, zgarniali większość łupów, przywłaszczanie terenów pod uprawę, uzależnianie chłopów za długi, jeńcy wojenni - trall, otoczeni silną drużyną

• jarlowie tworzyli małe państewka, tytuł króla

• walki wewnętrzne VIII - XI w., przegrani opuszczali często kraj - wyprawy, ruchy migracyjne

• sprawność żeglarska - obycie z morzem, nawigacja wg gwiazd, długie i wąskie statki poruszane wiosłami lub żaglami, niewielkie zanurzenie - żegluga w górę rzek, możliwość przeciągania łodzi po lądzie (od Bałtyku po Morze Kaspijskie, Czarne)

• handel, pośrednictwo w handlu luksusowym

• Birka - szwedzka osada handlu orientalnego (X w.)

• kupcy fryzyjscy

• bałtyckie ośrodki handlu dalekosiężnego - Haithabu (Szlezwik), Wolin, Truso

• najazdy od 2 poł. VIII w. - Anglia, Szkocja, Irlandia

• opanowanie Szetlandów (wikingowie norwescy)

• 793 r. - zniszczenie klasztoru Lindisfarne w Nortumbrii

• zaatakowanie Fryzji i pn-zach Francji - flota karolińska zbudowana na polecenie Karola Wielkiego, nie dorównywała wikingom

• zajęcie Kolonii, Rouen, Nantes, Orleanu, Bordeaux, Londynu, Yorku, Paryża

• daniny na rzecz wikingow: Karol Łysy, Lotar II, Karol Gruby, królowie anglosascy

• najazdy od 2 poł. IX w.

• już nie jednorazowe wypady, bazy zimowe, przybywanie wraz z rodzinami

• 850-885 - państewko w ujściu Renu

• 862 r. - próby utworzenia państewka w Nantes

• opanowanie wybrzeża Irlandii, królestwa w Dublinie, Corku i Limericku

• X w. - wytwarzanie się jedności Irlandii, 1002 r. - Brian Borou, król Cashel

• 1014 r. - bitwa pod Dublinem, rozbicie Duńczyków, odparcie Normanów

• konsolidacja Szkotów i Piktów przed najazdem normańskim - Kenneth Mc Alpin

• 980 r. - kolejny atak Normanów na Anglię - duński Swen Widłobrody i norweski Olaf Trygvasson

• 1002 r. - wymordowanie Normanów przez króla Etelreda II

• wzmożone najazdy

• 1016 r. - ucieczka rodziny Etelreda II do Normandii, Kanut Wielki królem Anglii

• skutki

• załamanie się monarchii karolińskiej

• zahamowanie rozwoju ekonomicznego Europy

• uważani za narzędzie gniewu bożego

2. Opanowanie Inflant przez Niemców.

• 1198 r. - mianowanie biskupem inflanckim Alberta z Bremy

• realizacja planu utworzenia państwa kościelnego nad Dźwiną

• 1201 r. - Ryga

• 1202 r. - założenie zakonu kawalerów mieczowych - rekrutacja ze zubożałego rycerstwa niemieckiego

• 1207 r. - Albert poddał Inflanty Filipowi szwabskiemu, Fryderyk II potwierdził jego władztwo w 1227 r.

• 1228 r. - rycerstwo duńskie i niemieckie opanowało Estonię

• podbój Kurlandii

• walki z książętami ruskimi

• 1236 r. - bitwa pod Szawlami - klęska z Litwą

• decyzja o połączeniu się z Krzyżakami i przekazaniu im Inflant

• projekt podboju Żmudzi i Litwy

• 1249 r. - pokój w Christburgu

• między krzyżakami a Prusami

• zgoda na przyjęcie chrztu i uznanie władzy zakonu

• daniny i nakaz służby wojskowej

• dalsza ekspansja na Sambię i Sudowię

• budowa Kłajpedy i Królewca

• 1283 r. - zakończenie podboju Prus

• kolonizacja - ściąganie chłopów mazowieckich

• spory o władzę z biskupami

• podział Prus na 4 biskupstwa przez legata Wilhelma z Modeny

• władztwa terytorialne dla biskupów

• wcielenie do zakonu kapituł biskupich: chełmińskiej, pomezańskiej, sambijskiej i kurlandzkiej

• 1346 r. - wykupienie przez krzyżaków Estonii od króla duńskiego

• miasta: Ryga, Dorpat, Rewel

• formalna chrystianizacja, długo utrzymało się pogaństwo

3. Rywalizacja Genui, Pizy i Wenecji o prymat nad wschodnią częścią Morza Śródziemnego.
kontakty bizantyjskie

• handel luksusowy - klasy panujące zaopatrywały się w wytwory rzemiosła bizantyjskiego, tkaniny, pachnidła, korzenie

• przeniesienie się handlu z Akwilei na wyspy Rialto i Murano -> Wenecja, opieka Bizancjum, przywileje, obrona przed np. Karolem Wielkim

• niezależność Wenecji i Amalfi

• republika miejska z arystokratyczną radą miejską na czele

• doża wenecki wybierany z miejscowej arystokracji

• XI w. - ożywienie handlowe, Mediolan, Piza, Genua

• ostra konkurencja miast włoskich, konflikty zbrojne

• 1127 r. - opanowanie Amalfi przez Normanów, 1135 - utrata floty w walce z Pizą - utrata znaczenia

• walka o hegemonię między Pizą, a Genuą (oba handlowały ze Wschodem muzułmańskim)

• Piza

• opanowała w walce z Genuą i Arabami Sardynię i Korsykę, Baleary

• po I krucjacie - przywileje handlowe w Królestwie Jerozlimskim

• długi okres walki z Genuą, pozbawienie Pizy posiadłości zamorskich

• 1284 r. - bitwa pod Mellorią - porażka floty pizańskiej, zburzenie portu na ujściu Arno

• utracenie niezależności na rzecz Florencji

• Florencja

• położenie na szlaku handlowym z Francji i Lombardii do Rzymu

• XIII w. - wielki ośrodek sukienniczy

• rozwój kredytów i operacji finansowych

• Wenecja

• IV krucjata - doprowadzenie do upadku Bizancjum

• opanowanie wysp - np. Korfu, Krety, Eubei i części Konstantynopola

• protektorat nad miastami dalmatyńskimi (Split, Zadar, Raguza)

• Adriatyk - morze wewnętrzne

• Wenecjanin Marco Polo - koniec XIII w. - odkrycie drogi morskiej do Chin

• Genua

• placówki w Palestynie w i w Syrii, na Cyprze

• wyprawy handlowe w głąb Azji

• poparcie dla Konstantynopola - Michala Paleologa przeciw Wenecji - uzyskanie Galaty

• 1298 r. - zwycięstwo Genui nad Wenecją w bitwie pod Curzolą - umocnienie się na Morzu Czarnym i Egejskim

Zestaw 27.
1. Tak zwany renesans karoliński.

• reforma szkolnictwa karolińskiego - mnisi z Anglii i Irlandii

• nauka łaciny

• nauczanie dwustopniowe - trivium i quandrivium

• akcja przepisywania ksiąg świeckich i kościelnych

• minuskuła karolińska

• „odrodzenie karolińskie” - Alkuin

• Angilbert, Teodulf - poezja

• Piotr z Pizy - gramatyka

• Paweł Diakon - kronikarz longobardzki

• Einhard - biograf Karola Wielkiego

• architektura nawiązywała do wzorców późnorzymskich i bizantyńskich, wstęp do sztuki romańskiej - np. Akwizgran

2. Los Słowian połabskich w XI - XII wieku.

• VIII w. - sojusz Obodrzyców z Frankami przeciw Sasom, uznanie zwierzchności Karola Wielkiego

• pomoc w Walkach Obodrzyców z Wieletami

• Wieleci

• dynastia plemienia Stodoran, siedziba w Brennie

• Drogowit - wspieranie Sasów przeciw Frankom, kapitulacja przed Karolem Wielkim w 789 r.

• zwierzchnictwo frankijskie do czasu rozbicia państwa Franków

• pretensje Ludwika Niemieckiego

• tendencje zjednoczeniowe Słowian połabskich

• próby przyporządkowania sobie licznych plemion - książę serbski Miliduch

• przyporządkowanie sobie plemion Kotliny Czeskiej przez Franków - 845 r. - chrzest 14 książąt w Ratyzbonie

• rządy Ottona I - Herman Billung margrabia saski i Gero - Marchia Wschodnia

• księstwo Obodrzyców - utworzone przez Nakona w poł. X w.

• Związek Lucicki (Wielecki) - 4 plemiona wieleckie, wokół Redarów, twór republikańsko-oligarchiczny, kult Swarożyca w Radogoszczy

• 954 r. - bunt sprzymierzonych Wieletów i Obodrzyców na wieść o wznowieniu najazdów węgierskich - pobicie Sasów

• 955 r. - bitwa pod Ręknicą - odwet Ottona I, pacyfikacja ziem słowiańskich prze Gerona

• 948 r. - podporządkowanie Slowian niemieckiemu Kościołowi - biskupstwa w Brennie, Hobolinie, Stargardzie Wagryjskim

• 968 r. - utworzenie arcybiskupstwa w Magdeburgu, 5 podległych diecezji

• 
  3. Zabiegi władców i feudałów o Królestwo Neapolu w XIV wieku.
  panowanie Roberta Dobrego (1309-1343 r.)

• czołowy przedstawiciel gwelfów, stronnik papieża

• ochrona dla Klemensa V w Avinionie

• przekazanie korony wnuczce Joannie

• śmierć męża Joanny - Andrzeja II

• interwencja u papieża Ludwika Wielkiego Węgierskiego - brata Andrzeja II - sąd oczyścił królową z zarzutów o morderstwo

• 1347 r. - opanowanie Neapolu przez Ludwika Wielkiego

• ucieczka Joanny do Avinionu

• ucieczka Węgrów przed epidemią dżumy

• powrót Joanny

• 1350 r. - kolejna agresja węgierska - Joanna przekazała w spadku koronę neapolitańską węgierskiej linii Andegawenów

• wydziedziczenie Karola z Durazzo

• 1382 r. - wojna między następcą Ludwika Węgierskiego - Karolem V, a Karolem z Durazzo, śmierć Joanny

• rządy Władysława, syna Karola z Durazzo

• chciał narzucić hegemonię środkowym i północnym Włochom

• arbiter w sporze papieża z Rzymem

• pretensje Ludwika II Andegaweńskiego o prawa po ojcu

• 1414 r. - śmierć Władysława

• walki o Neapol Ludwika II Andegaweńskiego i Joanny II, siostry Władysława

• Joanna II adoptowała króla Aragonii - Allfonsa V Mądrego

• Rywalizacja Rene Andegaweńskiego i Alfonsa V Mądrego

1442 r. - Eugeniusz IV nadał inwestyturę na Królestwo Neapolu Alfonsowi V Mądremu

Zestaw 28.
1. Losy Imperium Karola Wielkiego w okresie od śmierci Karola do 887/8.

• 814 r. - odziedziczenie tronu przez Ludwika Pobożnego

• dewocja, poddany wpływom kleru

• 816 r. - powtórna koronacja, utrata nadrzędnego stanowiska wobec papieża

• 817 r. - wyznaczenie królestw synom

• po narodzinach Karola Łysego, Ludwik chciał rozstrzygnąć testament na jego korzyść - bunt starszych synów i możnych

• 833 r. - pokuta, utrata autorytetu

• 840 r. - śmierć

• walka między najstarszym Lotarem I, a młodszymi Ludwikiem i Karolem

• 842 r. - bitwa pod Fontenoy - porażka Lotara I

• 843 r. - układ w Verdun - podział państwa Franków przy formalnej zwierzchności cesarza

• Lotar: Italia, wsch. cz. Niderlandow, Burgundia, Prowansja z Akwizgranem - oddzielenie posiadłości młodszych braci, sztuczny twór, niejednolity etnicznie

• Ludwik: część zachodnia

• Karol: część wschodnia

• 855 r. - śmierć Lotara I

• objęcie władzy cesarskiej i władzy w Italii przez Ludwika II

• Karol - Prowansja i Burgundia

• Lotar II - Lotaryngia

• 869 r. - śmierć Lotara II, walka o jego dziedzictwo między państwem wschodniofrankijskim i zachodniofrankijskim, przejściowy układ w Ribemont (880 r.) - zwycięstwo Niemiec

• 884 r. - zjednoczenie królestw frankijskich przez Karola III Grubego, syna Ludwika Niemieckiego

• tendencje odśrodkowe, wpływy możnych

• najazdy Normanów, Arabów, Węgrów i Słowian

• 888 r. - detronizacja Karola Grubego, rządy niezależnych władców

• Niemcy - karoliński bastard Arnulf

• Francja - możny Odon

• Italia - margrabia Friulu - Berengar I

• Burgundia - Rudolf z rodu Welfów

2. Zakon Krzyżacki nad Bałtykiem.

• 1226 r. - układ krzyżaków z Konradem mazowieckim

• nadanie im ziemi chełmińskiej jako bazy wypadowej do Prus

• Herman von Salza - otrzymał od cesarza prawo do Prus jakie „ziemi niczyjej” - potwierdzone przez papieża w 1230 r.

• akcja osadnicza - zamki i miasta - Chełmno, Toruń

• propaganda organizacyjna w Niemczech - ściąganie nowych krzyżowców

• 1230 r. - rozpoczęcie podboju Prus ze wsparciem Polski - wzdłuż Wisły i brzegu Zalewu Wiślanego

• nowe zamki i miasta: Kwidzyn, Elbląg, Frombork

• 1249 r. - pokój w Christburgu

• między krzyżakami a Prusami

• zgoda na przyjęcie chrztu i uznanie władzy zakonu

• daniny i nakaz służby wojskowej

• dalsza ekspansja na Sambię i Sudowię

• decyzja zakonu kawalerów mieczowych o połączeniu się z Krzyżakami i przekazaniu im Inflant

• projekt podboju Żmudzi i Litwy

• budowa Kłajpedy i Królewca

• 1250 r. - układ Mendoga z Krzyżakami - przyjęcie chrztu, a w zamian w 1253 r. - korona królewska, Krzyżacy zdobyli Żmudź

• porozumienie Mendoga ze Żmudzinami i z Danielem halickim

• 1260 r. - klęska zakonu nad jeziorem Durbe ze Żmudzinami

• przejęcie zwierzchnictwa nad Żmudzią i Kurlandią przez Mendoga

• oblężenie Mazowsza (Siemowit w porozumieniu z krzyżakami)

• 1260r. - powstanie Prusów stłumione przez książąt niemieckich i polskich

• 1283 r. - zakończenie podboju Prus

• kolonizacja - ściąganie chłopów mazowieckich

• spory o władzę z biskupami

• podział Prus na 4 biskupstwa przez legata Wilhelma z Modeny

• władztwa terytorialne dla biskupów

• wcielenie do zakonu kapituł biskupich: chełmińskiej, pomezańskiej, sambijskiej i kurlandzkiej

• 1346 r. - wykupienie Estonii od króla duńskiego

• miasta: Ryga, Dorpat, Rewel

• formalna chrystianizacja, długo utrzymało się pogaństwo

3. Napięcia polityczne i społeczne w Italii XIII i XIV wieku.

Zestaw 29.
1. Feudalizacja urzędów świeckich i duchowieństwa w IX i X wieku. System lenny.

a) uzależnienie wolnych chlopów

• rozkład państwa Karolingów - przyspieszenie procesów feudalizacyjnych

• zanik władzy centralnej - zanik klasy wolnych chłopów

• oddawanie się w opiekę możnym - zanik władzy centralnej, najazdy Normanów - zalecane przez Karola Łysego czy Etelstana

• stosunek zależności osobistej lub gruntowej

• wolni chłopi -ludzie nie posiadający dziedzicznych praw do ziemi, tzw. goście, na ziemi pana feudalnego musieli jednak czynić wszystkie powinności

• uzależnienie chłopów najbardziej posunięte we Francji, potem Niemcy, a najmniej Anglia i Skandynawia

• Italia

• mantenes - chłopi zależni

• liberarii - chłopi wolni osobiście i z własną ziemią

b) położenie chłopów poddanych

• zależność mogła być potrójna

• prawo własności pana do osoby chłopa

• prawo własności pana do ziemi uprawianej przez chłopa

• władza sądowa i wojskowa, ale obowiązek opieki i obrony

• możliwe było uzależnienie w różnym stopniu od kilku panów jednocześnie

• powinności chłopskie

• renta feudalna: pańszczyzna, danina

• rozwój renty w kierunku zaniku pańszczyzny i zwiększenia danin w pieniądzu (gospodarka towarowa)

• danina rekognicyjna - dowód uznania zależności

• dziesięcina dla Kościoła (zboże, zwierzęta, wino

• ciężary na rzecz państwa

• Danegeld - Anglia, na okup dla duńskich najeźdźców, organizacja wojska

• prekaria - feudalna pomoc wasala dla seniora, podatek feudalny

• ideologia kościelna Adalberona - podział na rycerstwo, duchowieństwo i chłopów

c) stosunki lenne

• geneza drabiny feudalnej - frankijski system beneficjalny wprowadzony przez Karola Młota

• beneficjum -> feudum, beneficjariusz - wasal, nadawca beneficjum - senior

• nakładanie na seniora odpowiedzialności za wykonywanie służby wojskowej przez wasali

• rozpad imperium Karolingow - przechodzenie władzy w ręce możnowładztwa

• nadawanie w lenno urzędów hrabiów, margrabiów, biskupów

• 877 r. - kapitularz Karola Łysego z Quierzy - dziedziczność urzędu hrabiego

• król - suzeren - najwyższy senior i właściciel ziemi, ale zależał od poparcia swych największych lenników

• XI w. - największy rozkwit systemu lennego

• obowiązek stawienia się wasala z pomocą zbrojną dla seniora, udziału w radzie lub sądzie

• obowiązek pomocy materialnej w przypadku konieczności wykupienia seniora z niewoli, wydania najstarszej córki za mąż i pasowania najstarszego syna na rycerza

• wasale jednego seniora - parowie - grupa feudalna

• za wiarołomność - sąd parów, utrata lenna

• senior miał obowiązek pomocy i protekcji, wasal w przeciwnym wypadku mógł wypowiedzieć posłuszeństwo

• wasal mojego wasala nie jest moim wasalem

• wypadki bycia wasalem dwóch zwaśnionych panów (szczególnie Lotaryngia, Flandria)

• stosunek lenny był dożywotni, odnawiany w chwili smierci jednej ze stron

• w praktyce lenna dziedziczne

• senioria - kościelna jednostka polityczna

• ważka granica między lennem rycerskim, a dzierżeniem chłopskim, różnice w powinnościach

• hołd i inwestytura

• na klęczkach, włożenie dłoni w dłonie seniora, pocałunek w usta, przysięga lenna na relikwie lub Ewangelię, senior nadawał symbol lenna - np. chorągiew, włócznię, pastorał

• sakralizacja

• Bóg suzerenem suzerenów

2. Pomorze wobec ekspansji duńskiej i brandenburskiej.

• 1160 r. - podbój państwa Obodrzyców prowadzony przez Henryka Lwa

• zamordowanie książąt Niklota i Warcisława

• poddanie administracji saskiej

• zastąpienie wysiedlanej ludności słowiańskiej - saską, fryzyjską i holenderską

• równoległa ekspansja duńska Waldemara I

• 1166 r. - układ Henryka Lwa z Przybysławem

• chrzest Przybysława

• otrzymanie w lenno od Henryka Lwa wschodniej części państwa Obodrytów -> Meklemburgia

• upadek - 1180 r.

• podboje duńskie Waldemara I i Kanuta VI

• 1168 r. - opanowanie Rugii, upadek ostatniego dużego ośrodka pogańskiego w Arkonie

• Rugia stała się lennem duńskim

• 1185 r. - hołd wasalny Bogusława I księcia zachodniopomorskiego dla Kanuta VI

• 1214 r. - formalna rezygnacja Fryderyka II z ziem północnoniemieckich

• zwierzchnictwo duńskiego Waldemara II Zwycięscy nad ziemiami Obodrzyców, Pomorzem Gdańskim i Estonią

• 1227 r. - bitwa pod Bornhoved - klęska książąt północnoniemieckich z Waldemarem II

3. Mediolan i Florencja w XIV - XV stuleciu.
Mediolan

• Henryk VII przez Piemont wszedł do Lombardii i przekazał władzę w Mediolanie Mateuszowi Visconti - tytuł wikariusza cesarskiego

• 1313 r. - śmierć Henryka VII, osłabienie gibellinów

• tyrania Viscontich

• dążenia do opanowania całej Lombardii, Toskanii i Romanii

• związki małżeńskie z dynastią Walezjuszy

• 1396 r. - narzucenie republice genueńskiej zwierzchnictwa francuskich Walezjuszy

• zdobycie Toskanii i Romanii przez Giangaleazzo Viscontiego

• 1402 r. - śmierć Giangaleazzo Viscontiego, osłabienie Mediolanu, przejściowa utrata wiekszości jego zdobyczy

• odzyskane przez Filipa Viscontiego, przy pomocy kondotiera Franciszka Sforzy (ożeniony z córką Viscontiego)

• 1447 r. - Filip Sforza odziedziczył Mediolan

• Wenecja w obawie przed zaborczością Mediolanu zaczęła rozbudowywać posiadłości wschodniolombardzkie - ofensywa na Piacenzę i Lodi

• zamach Wenecji odparty przez Franciszka Sforzę

• 1450 r. - likwidacja zapędów republikańskich, przyjęcie przez Franciszka Sforzę tytułu książęcego

Florencja

• liga gwelficka pod protektoratem Roberta Dobrego - do walki z cesarzem

• XIII w. - władza przedstawicieli cechów

• kontrofensywa burżuazji i szlachty, skrajna demagogia

• tekstylne zakłady produkcyjne o charakterze manufaktur, nakładcy

• niskie wynagrodzenia, zadłużanie się pracowników u nakładców - spłata tylko w drodze odróbki

• powstanie licznej grupy ludności miejskiej o statusie zbliżonym do poddaństwa - strajki o charakterze politycznym

• 1378 r. - powstanie ciompich (łachmaniarzy)

• postanowili wbrew zakazom stworzyć własną korporację

• przejęcie władzy - gonfaloniere di giustizia

• realizacja postulatów pospólstwa

• oswobodzenie robotników spod jurysdycji nakładców

• zgoda na spłacanie długów gotówką

• władza załamana po 6 tygodniach, zdrada gonfaloniera, powrót do władzy cechów

• 1382 r. - rządy w rękach burżuazji

• oparcie się naciskowi Neapolu

• narzucenie zwierzchności Pizie

• 1434 r. - opozycja postawiła na czele republikańskiego rządu Cosimę Medici, przedstawiciela najbogatszego w tym czasie domu bankowego

• Medyceusze - niekoronowani władcy Florencji

Zestaw 30.
1. Brytania od roku 407 do czasów Alfreda Wielkiego.

• 407 r. - zalanie Galii przez Germanów, opuszczenie Brytanii przez rzymskiego dowódcę Konstantyna, który ogłosił się cesarzem - zakończenie panowania rzymskiego w Brytanii

• 440 r. - najazdy Anglów, Sasów i Jutów, ludów zamieszkujących Płw. Jutlandzki

• przebieg podboju nieznany - relacje legendarne

• wodzowie germańscy - Hengist i Horsa

• obrońca wyspy - król Artur

• Jutowie zajęli południowo wschodni cypel - założenie królestwa Kent

• Sasi - południe (Wessex, Essex, Sussex)

• Anglowie - północ (Mercja, Wschodnia Anglia, Deira, Bernicja)

• Heptarhia - okres 7 królestw

• emigracja części celtyckiej i romańskiej ludności na Amorykę, przyłączoną jako Bretanię do wysp przez króla Nominoe w IX w.

• zepchnięcie ludności niegermańskiej do Walii i Irlandii

• opanowanie Kaledonii przez Szkotów irlandzkich - od tej pory Szkocja

• pogańscy Germanie, zniszczenie cywilizacji rzymskiej

• wolni chłopi, z wyłaniającą się warstwą możnych, zmniejszanie się roli wiecu na rzecz możnych i rady przybocznej króla

• za czasów Edwina Nortumbria była najpotężniejszym królestwem (prawie cała Szkocja), założenie Edynburga

• dominacja Mercji, królowie byli potomkami władców jutlandzkich, centralne położenie królestwa, pobicie Edwina przez króla Pendę (626 - 655)

• król Mercji Wulfher przyjął chrześcijaństwo

• narzucenie zwierzchnictwa królestwom Essex i Wschodniej Anglii

• największa potęga za Offy II (757 - 796), namaszczony na króla

• po śmierci Offy - dominacja króla Wessexu Ekberta

• podporządkowanie Sussexu, Essexu i Kentu

• 825 r. - bitwa pod Ellandune - zwycięstwo z Mercją

• pozostawienie przy władzy podległych mu władców Mercji i Nortumbrii

2. Ruś od schyłku X wieku do najazdów mongolskich.

• 1015 r. - bunt księcia nowogrodzkiego Jarosława Mądrego przeciw Świętopełkowi panującemu w Kijowie

• 1018 r. - ponowne wprowadzenie Świętopełka na tron przez Bolesława Chrobrego, zagarnięcie Grodów Czerwińskich

• 1019 r. - Jarosław wraz z drużyną skandynawską wypędził Świętopełka

• walki Jarosława z Mścisławem

• 1036 r. - zjednoczenie Rusi przez Jarosława

• powstanie licznych ośrodków handlu i rzemiosła - Smoleńsk, Połock, Czernichów, Perejasław

• tendencje separatystyczne

• Jarosław przed śmiercią ustanowił seniorat z władzą zwierzchnią księcia kijowskiego

• senior Izasław musiał kilkakrotnie uchodzić z Kijowa, pomoc Bolesława Śmiałego

• 1113 r. - przywrócenie powagi ruskiego senioratu przez Włodzimierza Monomacha

• osadnictwo na Zalesiu (nad Moskwą i górną Wołgą)

• od 1125 r. - pogłębienie anarchii dzielnicowej

• najazdy Połowców

• samodzielność pod względem kościelnym - kontakty z Rzymem i Bizancjum (umocnienie w XII w.), Klasztor Pieczerski w Kijowie

• utrzymywanie się w dużym stopniu pogaństwa

• upadek władzy książęcej - wzrost znaczenia bojarów i wiecu (o charakterze antybojarskim)

• 1169 r. - polityczny upadek Kijowa - spalenie przez księcia suzdalskiego Andrzeja Bogolubskiego

• księstwo halickie

• koniec XI w., Rościsławicze

• rozkwit - panowanie Jarosława Ośmiomysła (1152-1187)

• 1199 r. - wygaśnięcie dynastii, Halicz przedmiotem rywalizacji książąt ruskich, Węgrów i Polaków

• wprowadzenie na tron Kolomana

• potęga za rządów Daniela, 1254 r. - korona z rąk legatów papieskich

• spustoszenia po najeździe tatarskim w 1240 r.

• Zalesie - Rostów, Suzdal, Włodzimierz

• założenie organizmu politycznego przez Jerzego Dołgorukiego, próby opanowania Kijowa

• bogate zaplecze rolnicze - rozwój miast (np.. Moskwa), bojarów

• 1169 r. - zniszczenie Kijowa przez Andrzeja Bogolubskiego, przyjęcie tytułu wielkiego księcia, zamordowan7y w wyniku spisku bojarów

• Wsiewołd (1167-1212) - utrzymanie jedności państwa, rozbicie po jego śmierci

• XI w. - upadek międzynarodowego znaczenia tranzytowego Dniepru

• architektura wzorowana na bizantyńskiej (Kijów, Nowogród, Włodzimierz)

• architektura romańska (Halicz)

• XI/XII w. - rocznikarska Powieść lat dorocznych

• Załamanie rozwoju kulturalnego Rusi w wyniku najazdów mongolskich

3. Hiszpania od rozbicia do jedności. Wyparcie Maurów.

Zestaw 31.
1. Anglia w X i XI wieku (do podboju Anglii przez Wilhelma Zdobywcę.

• wygaśnięcie panowania duńskiego po śmierci Kanuta Wielkiego

• Hartheknut (syn Kanuta) - sprowadzenie z Normandii Edwarda Wyznawcy (król od 1042 r.)

• bezpotomna śmierć Hartheknuta

• przywrócenie rządów starej dynastii Alfreda Wielkiego

• nadawanie stanowisk i posiadłości duchownym i rycerzom normandzkim

• przyrzeczenie tronu w razie bezpotomnej śmierci Wilhelmowi Bastardowi

• niechęć miejscowego możnowładztwa do normańskiego otoczenia króla - odsunięcie normańskich dostojników

• 1066 r. - śmierć Edwarda, wybranie przez możnych Harolda

• sprzeciw Wilhelma Bastarda i króla norweskiego Haralda Hardrade

• klęska Haralda Hardrade z Haroldem pod Stamford

• 14.10.1066 r. - bitwa pod Hastings - opanowanie Londynu, Wilhelm królem Anglii

• 1076 r. - powstanie przeciw Wilhelmowi - krwawo stłumione

• przewaga żywiołu francuskiego, rody Montgomerych, Mortimerów, Lacych

2. Państwo i podboje Czingis chana.

• Temudżyn - Czyngis-chan

• ojciec władał terenami w dolinie rzeki Onon, po jego śmierci - brak środków do życia

• opieka chana Togrula

• 1197 r. - skupienie wokół siebie plemion mongolskich, przyjęcie tytułu chana

• rywalizacja z chanem Dżamuchą

• 1202 r. - podporządkowanie Tatarów

• uderzenie na Dżamuchę i Togrula, podbicie Najmanów

• 1206 r. - zjazd nojonów nadał Temudżynowi tytuł chagana

• organizacja państwa i wojskowości

• podzielenie mongolskich obozów koczowniczych wg. liczby żołnierzy

• dowództwo wojskowe łączyło się z administracyjnym i poborem podatków

• władza nad bogatymi rolniczo terenami środkowej Azji

• chińscy rzemieślnicy w produkcji zbrojeniowej - machiny oblężnicze, katapulty, proch strzelniczy

• świetnie zorganizowana poczta

• podporządkowanie ludów tureckich Ujgurów i Tangutów

• 1215 r. - wdarcie się do chińskiego państwa Cin, strata dzisiejszego Pekinu

• 1219 r. - podbój Azji środkowej

• podbicie państwa chorezmijskiego szacha Mohammeda II

• „bicz boży”

• wycinanie ludności miast, oszczędzał tylko uczonych i rzemieślników

• niszczenie systemów irygacyjnych

• doskonali jeźdźcy i łucznicy

• wywiad

• planowe działanie poszczególnych oddziałów, dowódcy kierowali wojskami ze wzgórz, nie brali udziału w bezpośredniej walce

• stał nad Indusem, ale nie wkroczył do Indii

• 1227 r. - śmierć Czyngis-chana

• 
  3. Początki Renesansu w Italii.
  1454 r. - pokój w Lodii, okres stabilizacji

• wpływ wszechobecnych ruin przypominających o dziedzictwie antycznym

• budzenie się zainteresowania starożytnością klasyczną

• napływ uchodźców z zagrożonego przez Turków Bizancjum

• przemiany światopoglądowe - początek humanizmu XIII/XIV w.

• ośrodek italski i burgundzko-flamandzki

• wielka sława artystów - wieńce laurowe na Kapitolu

• popularność dzieł Cycerona i Platona

• kolebka - Toskania, Florencja

• malarstwo

• Giotto di Bondone (XIII/XIV w.) - freski w kościele św. Franciszka z Asyżu, św. Krzyża we Florencji

• Fra Giovanni Angelico (XIV/XV w.) - proporcje, perspektywa, freski w kaplicy papieskiej w Watykanie, w katedrze w Orvieto

• Masaccio (XV w.)

• rzeźba i architektura

• Nicolo i Giovanni Pisano (XIII w.) - ambona w Pizie

• Filip Brunelleschi (XIV/XV w.) - kopuła katedry florenckiej, kaplica Pazzich

• Lorenzo Ghilberti (XIV/XV w.)

• Donatello (XIV/XV w.)

• poszukiwania rękopisów autorów starożytnych - klasztory niemieckie i francuskie

• antykwa zastąpiła gotycką kursywę

• nauka języka greckiego i hebrajskiego

• Mikołaj V - podstawy Biblioteki Watykańskiej, Medyceusze - Florencja

• stworzenie podwalin włoskiej poezji i prozy

• potępianie „gotyckiego barbarzyństwa”

• dążenie do wiernego kopiowania natury

Zestaw 32.
1. Powstawanie państw normańskich w Europie Zachodniej.

Normandia

• 887-88 r. - wyprawy wzdłuż Sekwany, nieudane oblężenie Paryża

• 896 r. - osiedlenie się na stałe u ujścia Sekwany, dowództwo Rollona

• 911 r. - chrzest, lenny władca Karola Grubego - w rzeczywistości nieograniczona władza

• szybka asymilacja, związki wikingów z autochtonkami

• Ryszard bez Trwogi (942-996)

• Robert Diabeł (1027-1035)

• przyjęcie systemu feudalnego, ale zależność wszystkich wasali od konunga - księcia Normandii

Danelag

• VIII-IX w. - atakowanie zachodnich wybrzeży Brytanii z Irlandii, Orkadów, Hebrydów, wyspy Man

• podbój Nortumbrii, wschodniej Anglii, Mercji,

• opór Wessexu - od 871 r. - Alfred Wielki

• 878 r. - zrzeczenie się przez Alfreda Danelagu, części kraju na wschód od rzymskiej drogi Chester-Londyn

• powstanie zwalczających się państewek duńskich

• rozwój Anglii dzięki reformom Alfreda

• ofensywa jego następcy Edwarda Starszego, potem Etelstana i Edgara

• 954 r. - Edgar całkowicie wyparł duńczyków z Anglii

2. Opanowanie Rusi przez Mongołów.

• 1223 r. - uderzenie Mongołów na Połowców - odsiecz władcy Halicza - Mścisława Udałego - klęska Rusi nad Kałką

• 1237 r. - uderzenie Batu-chana na Ruś Zaleską

• zdobycie Włodzimierza, Moskwy, Kołomny

• bitwa nad Sitią - klęska księcia włodzimierskiego Jerzego Wsiewołdowicza

• nieudane oblężenie Nowogrodu i Kozielska

• 1239 r. - ostateczne rozbicie Połowców

• Mongołowie w Europie - Tatarzy

• 1240 r. - zdobycie Kijowa, opanowanie Wołynia i Halicza

• książęta ruscy stali się wasalami Złotej Ordy (Ordy Kipczackiej) - obowiązek pomocy wojskowej i płacenia danin

• reprezentacja chana - baskakowie

• „jarłyk cesarski” - dokument nadający urząd księcia

• zwierzchnictwo księcia włodzimierskiego

• Tatarzy wykorzystywali spory wewnętrzne, usuwali zbyt silnych władców

• 2 poł XIV w. - rozbicie Złotej Ordy na mniejsze ordy

• 1380 r. - bitwa na Kulikowym Polu - zwycięstwo księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego, zwierzchność tatarska pod znakiem zapytania

3. Kryzys gospodarczy XIV wieku.

Zestaw 33.
1. Państwo Wielkomorawskie.

• plemię Morawian

• ok. 830 r. - likwidacja lokalnego księstwa Nitry przez Mojmira

• możliwe, że w pewnym stopniu kontynuacja państwa Samona

• 822 r. - pojawienie się książąt morawskich na zjeździe we Frankfurcie

• w dużej mierze schrystianizowane, duchowni bawarscy

• rządy Mojmira, Rościsława - wyzwalanie Moraw spod monarchii wschodniofrankijskiej - 855 r. - klęska Ludwika Niemieckiego w wyprawie na Rościsława

• kontakt z cesarzem bizantyjskim Michałem III

• 863 r. - przybycie Konstantyna i Metodego z Salonik

• stworzenie głagolicy

• postępy chrystianizacji

• oskarżenie o herezję przez kler niemiecki

• Konstantyn wstąpił do klasztoru, Metody został biskupem i kontynuował misję

• 870 r. - więzienie Metodego, uwolniony za interwencją papieską

• bulla Jana VIII - mianowanie Metodego arcybiskupem Moraw

• 869 r. - kolejna klęska Ludwika Niemieckiego

• niechęć następcy Rościsława - Świętopełka to obrządku słowiańskiego

• 885 r. - wyklęcie i potępienie obrządku słowiańskiego przez Stefana VI, śmierć Metodego

• 888 r. - wygnanie uczniów Metodego, ucieczka do Bułgarii i Chorwacji dalmatyńskiej

• panowanie Świętopełka (871-894)

• wzrost terytorialny

• przyporządkowanie Czechów, chrzest Borzywoja

• podbój słowiańskiego państewka Franków w Panonii, z dawną dynastią nitrzyńską

• podbicie i zmuszenie do chrztu księcia Wiślan

• 894 r. - śmierć Świętopełka

• uniezależnienie się Czechów (Przemyślidzi) i Wiślan

• walki Mojmira II z Arnulfem i Węgrami

• 906 r. - Państwo Wielkomorawskie zniszczone przez Węgrów

2. Najazd Mongołów na Europę Środkową.

• 1241 r. - wdarcie się Bau-chana na Węgry

• konflikt Polowców ze szlachtą węgierską

• bitwa nad rzeką Sajó - klęska Beli IV, wycofanie się za Dunaj

• cesarz i papież zajęci byli rywalizacją o Italię

• zima 1241/1242 - przejście Mongołów przez zamarznięty Dunaj, opanowanie Węgier, ucieczka Beli IV do Dalmacji

• 1242 r. - wycofanie się Mongołów za Karpaty - śmierć wielkiego chana Ugdeja

• Bedżak - uderzenie na Siedmiogród

• Orda - uderzenie na Polskę

• uniemożliwienie odsieczy na Węgrzech

• spalenie Krakowa

• bitwa pod Legnicą - klęska Henryka Pobożnego

3. Literatura i sztuka późnego średniowiecza.
Literatura

• scholastyka

• Złota Legenda - Jakub de Voraigne (XIII w.) - opowiadania o życiu świętych i postaci

• Boska Komedia - Dante Alighieri (XIII/XIV w.) - obrona założeń filozofii tomistycznej, wielbiciel zakonów żebraczych - dominikanów i franciszkanów

• Sonety do Laury - Francesco Petrarca (XIV w.) - liryka włoska

• Dekameron - Boccacio (XIV w.) - realistyczny opis życia obyczajowego Italii

Sztuki plastyczne

• malarstwo - zastąpienie tempery farbą olejną

• miedzioryt, drzeworyt

• XIII w. - koniec bizantynizmu

• Leonardo da Vinci - (XV/XVI w.)

• gotyk ulegał wpływom antyku

• budownictwo świeckie

• kościelny styl renesansowy

• malarstwo

• Giotto di Bondone (XIII/XIV w.) - freski w kościele św. Franciszka z Asyżu, św. Krzyża we Florencji

• Fra Giovanni Angelico (XIV/XV w.) - proporcje, perspektywa, freski w kaplicy papieskiej w Watykanie, w katedrze w Orvieto

• Masaccio (XV w.)

• rzeźba i architektura

• Nicolo i Giovanni Pisano (XIII w.) - ambona w Pizie

• Filip Brunelleschi (XIV/XV w.) - kopuła katedry florenckiej, kaplica Pazzich

• Lorenzo Ghilberti (XIV/XV w.)

• Donatello (XIV/XV w.)

Zestaw 34.
1. Początki Czech (do schyłku X wieku).

• upadek Państwa Wielkomorawskiego

• przewaga dynastii Przemyślidów z Pragi na terenie Kotliny Czeskiej

• libickie państewko Zliczan - Sławnikowice

• spory w łonie chrześcijańskiej dynastii między obrządkiem słowiańskim, a łacińskim (wpływy kleru bawarskiego)

• 929 r. - książę Wacław trybutariuszem cesarza Henryka I

• 936 r. - zamordowanie Wacława przez brata Bolesława

• 950 r. - Bolesław I trybutariuszem Ottonów, polityka procesarska

• wzrost terytorialny - Śląsk, po klęsce Węgrów na Lechowym Polu - Morawy, Słowacja, kraj Wiślan

• Praga - ośrodek handlu (Ibrahim ibn Jakub)

• 973 r. - otrzymanie biskupstwa

• 966 r. - sojusz z Mieszkiem I poprzez małżeństwo z Dobrawą, ochłodzenie stosunków polsko-czeskich po jej śmierci

• 990 r. - najazd Mieszka I na Małopolskę i Śląsk

2. Odbudowa i rozwój życia miejskiego w Europie od schyłku X do końca XIII wieku.

• niewiele miast pozostało ze starożytności

• większość wytworzyła się z grodów obronnych, ośrodków władzy, ośrodków kościelnych, dworów, targów

• czynniki miastotwórcze

• kupiectwo

• rzemiosło

• planowa działalność władzy

• osada wyróżniająca się pod względem zajęć ludności i roli ekonomicznej od otaczających ją wsi, skupiająca znaczną liczbę ludności nierolniczej - kupcy, rzemieślnicy

• pewna ilość rolników - pola miejskie i pastwiska

• kontynuacja zadań obronnych i administracyjnych grodów

• skrzyżowania szlaków, miejsca kultu, porty

• punkty wymiany towarowej - pojawienie się rzemiosła

• ośrodki wydobycia kruszców przyciągały kupców

• Flandria - przekształcenie się wsi tkaczy w miasta

• kupcy średniowieczni wywodzili się z kupców wędrownych, rycerze łączący posiadłości wiejskie z miejskimi - finansowanie operacji handlowych z renty feudalnej

• łączenie się kupców w spółki rodzinne, które ewoluowały w wielkie domy handlowo-bankowe

• gildie - organizacje kupieckie powstałe w ochronie wspólnych interesów

• 
  3. Anglia w XIV i początkach XV wieku.
  1301 r. - pacyfikacja Walii, Edward nadaje tron walijski swojemu synowi Edwardowi II - w praktyce wcielenie Walii do Anglii

• 1314 r. - bitwa pod Bannockburn - zwycięstwo Szkocji (Robert Bruce), uniezależnienie się od Anglii

• 1315 r. - powstanie w Irlandii - oddanie korony Edwardowi Bruce

• 1322 r. - klęska kolejnej ekspedycji do Szkocji

• 1328 r. - pokój w Northampton - uznanie niepodległości Szkocji

• stałe dążenia Kapetyngów do wyparcia Anglii z kontynentu

• 1324 r. - Karol IV Piękny opanował Gujennę, którą nadał w lenno Edwardowi III

• powrót żony Edwarda II Izabeli i Rogera Mortimera - wzniecenie buntu

• 1327 r. - detronizacja Edwarda II

+ wojna stuletnia

+lollardowie

+powstanie Wata Tylera

Zestaw 35.
1. Początki Węgier (do klęski na Lechowym Polu).

• Madziarowie, lud pochodzenia ugrofińskiego, pochodzący z zachodniej Syberii, kontakty z tureckim ludem Onogurów (słownictwo)

• koczownicy, pasterze

• zajęcie terenów między Morzem Kaspijskim a Donem, uzależnieni od Chazarów, wyparci przez Pieczyngów

• IX w. - między Bohem a Prutem - związek 7 plemion na czele z Arpadem, szczycili się pochodzeniem od Atylli

• kontakty z Bizancjum przeciw Bułgarii

• 892 r. - pierwszy najazd na Morawy w układzie z królem wschodniofrankijskiem Arnulfem

• niszczycielskie wyprawy na zachód - Niemcy, Włochy, Francja, udział Słowian

• 900 r. - zdobycie Panonii, 906 r. - zniszczenie Wielkich Moraw

• wkład słowiański do języka wegierskiego

• przechodzenie do życia osiadłego i rolnictwa

• dążenia Arpadów do eliminacji władców plemiennych

• 955 r. - klęska na Lechowym Polu

• triumf cesarstwa Ottonów

• ograniczenie terytorium, część ziem zajęli Przemyślidzi

2. Gildie, Hanzy i cechy w średniowiecznej Europie.

Cechy

• brak wpływu rzemieślników na rządy i politykę miasta

• początkowo forma stowarzyszeń religijnych

• z czasem uznane przez władze miejskie

• cechy stowarzyszały właścicieli warsztatów rzemieślniczych - mistrzów i ich rodziny

• cele religijne i towarzyskie

• obowiązek wspomagania wdów i sierot towarzyszy i wsparcia materialnego w ciężkim położeniu

• kontrola jakości produkcji

• nauczanie rzemiosła 4-6 lat

• wyzwolina - uznanie uprawnień do wykonywania zawodu

• narzucanie korzystnej dla rzemieślników ceny produktów

• utrudnianie i kontrola importu, wykazywanie złej jakości produktów importowanych

• mnożenie się statutów cechowych - kryzys gospodarczy XIV w.

• określanie liczby warsztatów i rozmiarów produkcji

• zwalczanie produktów konkurencyjnych z zewnątrz

• nowa grupa czeladników zmuszonych do pracy najemnej u mistrza

• tendencje cechów do zamykania się w uprzywilejowane kasty rodzinne

• strajki, bojkoty (np. Flandria IV w.)

Hanza

• Hanza Londyńska i Niemiecka

• monopolistyczna pozycja kupców niemieckich na Bałtyku i M. Północnym

• patrycjat niemiecki - miasta wendyjskie z Lubeką na czele

• 1367 r. - konferencja kolońska, powstanie grupy miast wspołpracujących

• zacieśnianie się wspólnoty miast w razie niebezpieczeństwa zewnętrznego lub obrony przywilejów

• przejmowanie rodzimego handlu

Gildie

• zawodowe organizacje kupieckie

• na czele gildii - starszy, 4 asesorów

• funkcje samopomocowe

• rodzina miała pierwszeństwo w ubieganiu się o przyjęcie do gildii

3. Węgry w XV wieku.

Zestaw 36.
1. Ruś do przyjęcia chrztu przez Włodzimierza.

• urodzajne ziemie nad Dniestrem

• szlak z Europy środkowej do Azji - znaczenie Kijowa

• waregowie zorganizowani w drużyny brali udział w walkach międzyplemiennych na Rusi

• 850 r. - zajęcie Kijowa przez Askolda

• 862 r. - opanowanie Nowogrodu Wielkiego przez szwedzkiego Ruryka

• 882 r. - objęcie władzy w Kijowie przez normańską dynastię Rurykowiczów

• Oleg wyparł z Kijowa inną drużynę wareską

• połączenie Kijowa z Nowogrodem

• wchłonięcie przez środowisko słowiańskie

• ożywiony kontakt ze Skandynawią - sprowadzanie drużyn posiłkowych do walki z Bizancjum

• X/XI w. - wielokrotne próby zdobycia Konstantynopola

• 945 r. - próba zrzucenia zwierzchnictwa Rurykowiczów przez Drewlan - stłumione przez Olgę

• popieranie chrześcijaństwa przez Olgę

• rządy Świętosława

• kult pogański

• 966-967 - rozbicie państwa Chazarów

• walka o tereny bułgarskie z Bizancjum - pobity przez Jana Tzymiskesa

• Włodzimierz Wielki (980-1015)

• jednoczenie ziem wschodniosłowiańskich wokół Kijowa

• narzucenie trybutu ludom fińskim

• 981 r. - zdobycie Grodów Czerwińskich

• osadzanie w grodach własnych synów jako książąt podległych Kijowowi

• wpływy bułgarskie, pismo i literatura słowiańska

• 988-89 - przyjęcie chrztu w obrządku wschodnim przez Włodzimierza, pojęcie za żonę Anny, siostry Bazylego II

2.Cystersi i premonstratensi oraz  zakony żebracze w średniowiecznej Europie.

• 1098 r. - założenie zakonu cystersów w Cistertium przez Roberta z Molesmes

• rozwinął się silnie od wstąpienia doń Bernarda z Clairvaux

• ruch monastyczny antagonistyczny do kluniackiego - asceza, mistyka, umartwianie

• pierwsze fundacje: Clairvaux, Pontigny, La Ferte, Morimond

• coroczne spotkanie kapituły generalnej - centralizacja władzy

• trudno dostępne okolice, praktyki ascetyczne

• uprawa roli na dotychczasowych nieużytkach

• obowiązek życia z własnej pracy szybko zanikł, a opactwa się rozrosły na wzór benedyktyńskich

• od XII w. - walka o interesy papiestwa

• 1120 r. - założenie zakonu premonstratensów w Premontre przez Norberta z Gennep

• zakon o zaostrzonej regule

• reforma życia kanoników katedralnych i kolegiackich

• interwencja Bernarda i Norbera w schizmie papieskiej w 1130 r.

• odnowienie rywalizacji rodów rzymskich - Frangipanich i Pierleonich

• Frangipani - poparcie Innocentego II i cystersów i Niemiec

• Pierleoni - poparcie Anakleta II i Rogera II

3. Sytuacja gospodarcza i społeczna krajów Europy środkowej w XIV i XV wieku.

• brak kryzysu gospodarczego i zahamowania ekspansji demograficznej

• szybki rozwój gospodarczy w pogoni za zachodem

• lokata kapitałów włoskich i południowoniemieckich

• wzrost roli szlaku lądowego przez Czechy i Polskę do genueńskich kolonii nad Morzem Czarnym

• szlak przez Warszawę i Wilno do Moskwy

Zestaw 37.
1. Początki Bułgarii do rządów chana Kruma.

• lud turecki, w V w. nad Morzem Kaspijskim

• wchłanianie niedobitków Hunów

• sprzymierzeńcy Bizancjum w walce z Awarami i Słowianami

• 679 r. - wkroczenie chana Bułgarów Asparucha do słowiańskiej Mezji, utworzenie słowiańsko-tureckiej organizacji państwowej

• 681 r. - zwycięstwo z Bizancjum

• udział chana Trewela w walkach o tron bizantyjski

• początkowo poparcie dla Justyniana II

• zatarg 708 r. - klęska Justyniana w bitwie pod Anchialos

• 717 r. - neutralność Trewela w czasie oblężenia Konstantynopola przez Arabów

• okres upadku i walk wewnętrznych w 2 poł. VIII w.

• 762 r. - klęska chana Winecha z Konstantym V w bitwie pod Anchialos, pokazowe ścięcie jeńców bułgarskich w Konstantynopolu

• 803 r. - nowa dynastia chanów założona przez Kruma

• oparcie na możnych - boliarach

• 809 r. - zdobycie bizantyjskiej Sardyki (Sofii)

• 811 r. - bitwa pod Wirbicą, zniszczenie armii Nicefora I

2. Początki i rozwój Uniwersytetów.

• druga młodość łaciny - język wykładowy

• XII-XIII najsławniejsze szkoły przekształciły się w uniwersytety - studia generalia

• autonomia - dzięki przywilejom papieskim, cesarskim lub królewskim posiadały własną jurysdykcję

• XI-XII w. - rozwój ośrodków w Paryżu i Bolonii

• uniwersytet paryski

• powstał z kilku szkół kościelnych

• szkoły katedralnej Cite

• szkoły przy opactwie św. Wiktora

• szkoły przy klasztorze św. Genowefy

• od 2 poł. XIII w. - Sorbona (od Roberta Sorbona, jednego z fundatorów)

• kształcenie przede wszystkim teologów

• XII w. - Anzelm z Laon, Wilhelm z Champeaux, Piotr Abelard, Piotr Lombard

• XIII w. - scholastyka, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura

• wzór organizacyjny

• luźna federacja 4 wydziałów: teologii, medycyny, sztuk wyzwolonych i prawa kanonicznego

• 1 stopień - sztuki wyzwolone

• rektor - władza nad profesorami i studentami i kierownictwo finansami uniwersytetu

• Bolonia

• studium prawnicze

• 1154 r. - przywilej Fryderyka I Barbarossy

• bardziej świecki charakter

• 2 federacje studentów - z Italii i zza Alp

• Salerno, Montpellier - studia medyczne

• XIII w. - Oxford, Cambridge (Anglia), Salamanka, Sewilla, Lerida (Hiszpania), Coimbra (Portugalia), Padwa, Fryderyk II - Neapol, Grzegorz IX - Tuluza

• od XIII w. powstawanie uniwersytetów bez zgody papiestwa było niemożliwe, studenci podlegali jurysdykcji kościelnej

• racjonalizm i nauka zwalczane przez Bernarda z Clairvaux, nazwanie Paryża Babilonem

• XIII w. - nacisk zakonów żebraczych, cystersów na naukę

• 
  3. Polityka "zbierania ziem ruskich" prowadzona przez Moskwę.
  unifikacja ziem ruskich przez Iwana III Wasylewicza

• największy opór ze strony Wielkiego Nowogrodu i Pskowa - bogate republiki arystokratyczne

• grupa rządząca na czele z bojarami wolała uznać zwierzchnictwo polsko-litewskie, rokowania z Kazimierzem Jagiellończykiem

• masy ludowe i prawosławne duchowieństwo opowiadały się po stronie Moskwy

• 1471 r. - zbrojna interwencja Iwana III Wasylewicza na Nowogród - słaby opór

• pozorne pozostawienie pokonanym dotychczasowego ustroju, ale brak samodzielnej polityki zagranicznej i wysokie kontrybucje

• konfiskata dóbr i przesiedlenia arystoracji

• podporządkowanie Tweru

• podporządkowanie Pskowa i Riazania pod pozorami niezależności

• podział ziem ruskich na wschodnie i północne podległe Moskwie i zachodnie i południowe podległe Litwie

Zestaw 38.
1. Bułgaria w IX i X wieku.

• następca Kruma - Omortag - rozszerzenie granic po Cisę, podbicie Serbii i Macedonii

• przeniesienie stolicy z Pliski do Presławia

• przenikanie kultury bizantyjskiej

• 864 r. - przyjęcie chrześcijaństwa przez chana Borysa, nieudane starania o usamodzielnienie kościelne Bułgarii

• przyjęcie wygnanych z Moraw uczniów Metodego, rozwój kultury słowiańskiej

• ośrodek kulturowy - Ochryda

• działalność św. Klemensa i św. Nauma

• cyrylica

• rządy Symeona (893-927) - rozkwit państwa bułgarskiego

• zwycięskie wojny z Bizancjum

• rozciągnięcie panowania na Serbię, Macedonię, Trację i Epir

• klęska w walce z Węgrami o ziemie na północ od Dunaju

• 919 r. - nieudane oblężenie Konstantynopola

• kodeks praw wzorowany na ustawodawstwie bizantyjskim

• ciężkie położenie chłopów

• herezja bogomiłów - walka pierwiastków dobra i zła, prześladowani przez cara Piotra

• 969 r. - w wyniku tendencji odśrodkowych powstanie państwa zachodniobułgarskiego - Macedonia z Ochrydą, rządy cara Samuela

• podbicie państwa wschodniobułgarskiego przez Jana Tzymiskesa - Świętosław ruski pobił Borysa II

• 972 r. - zwycięstwo Jana Tzymiskesa nad Świętosławem, włączenie państwa wschodniobułgarkiego do Bizancjum

• 1014 r. - bitwa pod Biełasicą - zwycięstwo Bazylego II Bułgarobójcy nad carem Samuelem

• 1018 r. - włączenie państwa zachodniobułgarskiego do Bizancjum

2. Architektura gotycka w Europie.

• XII w., Francja

• ostry łuk

• sklepienie krzyżowo-żebrowe na przyporach i filarach

• 1140-1144 - kościół klasztorny Saint-Denis pod Paryżem

• wysokie budowle, redukcja grubości ścian, ogromne okna

• portale

• okrągłe okno - rozeta

• XII - Notre Dame, katedry w Noyon, Soissons, Laon

• XIII - Chartres, Amiens, Reims

• rozkwit gotyku w Niemczech

• kosciół w Limburgu nad Lahną

• katedry w Strasburgu, Fryburgu, Magdeburgu, Ratyzbonie, monumentalna katedra w Kolonii

• gotyk południowofancuski

• kościół jakobinów w Tuluzie

• katedry w Albi, Poitiers, Le Mans

• halowy typ kościoła o nawach równej wysokości

• gotyk w Anglii

• horyzontalizm - wydłużenie naw, szerokie, bogato zdobione fasady

• XIII w. - katedry w Salisbury, Peterborough, Lincoln

• gotyk we Włoszech

• przyjęty późno i z oporami

• mniej strzelisty

• katedra w Mediolanie

• gotyk w Hiszpanii

• mieszanina stylu gotyckiego i wpływów arabskich

• katedry w Leon i Burgos

• nowy typ budowli klasztornej - St. Gallen, Mont St. Michel w Normandii

• połączona z kościołem krużgankami, zwykle od strony południowej

• ozdobny ogródek ze studnią

• od wschodu - kapitularz - sala posiedzeń, na piętrze - dormitoria, cele dla mnichów

• od południa - refektarz - jadalnia

• zabudowania gospodarcze, pałac opata, szpital, hospicjum

• całość otaczał mur

• klasztory cysterskie: Fontenay, Pontigny - Francja, Thoronet - Prowansja, Santes Creus - Katalonia, Sulejów, Wąchock - Polska

• dekoracja rzeźbiarska - przeźrocza krużganków, głowice kolumn kapitularza

• pojedyncze rzeźby figuralne umieszczane symetrycznie w filarach

• snycerka - rzeźba ołtarzowa

3. Rywalizacja Wittelsbachów i Luksemburgów i jej skutki dla Rzeszy.

Zestaw 39.
1. Bizancjum a Arabowie w wiekach VII - X. Rywalizacja polityczna i wzajemne oddziaływania w sferze kultury.

• krótkotrwały triumf Herakliusza

• rabunkowe wyprawy Arabów na Syrię, słaby opór monofizytów syryjskich

• 634 r. - klęska Bizancjum pod Jerozolimą

• 635 r. - zdobycie Damaszku przez Arabow

• opanowanie Egiptu, 642 r. - upadek Aleksandrii

• do 647 r. - opanowanie przez Arabów Cyrenajki i Trypolitanii

• tolerancja religijna i niższe podatki arabskie

• od 660 r. - arabski namiestnik Syrii, potem kalif - Moawija, zorganizował flotę arabską, atakującą Bizancjum - 649 r. - zdobyty Cypr bazą morską

• od 673 r. ataki na Konstantynopol z Morza Marmara, 4letnia obrona Konstantyna IV Pogonatosa, użycie tzw. „ognia greckiego” - mieszaniny zapalającej, sojusz

• przeniknięcie Arabów do Afryki, budowa twierdzy Kairuan, sojusz Bizancjum z Berberami powstrzymał ich od dalszej ekspansji na zachód

• osłabienie Bizancjum za czasów Justyniana II i kalifów - Abd Al.-Malika i Welita I

• 698 r. - upadek Kartaginy

• 717 r. - oblężenie Konstantynopola, udana obrona prowadzona przez Leona III

• 727 r. - zatrzymanie Arabów pod Niceą

• 740 r. - bitwa pod Akroinon - zwycięstwo Bizancjum, granica na górach Taurus

• okres walk wewnętrznych u Arabów

• IX w. - Bizancjum utraciło jeszcze Baleary, Kretę, Sardynię i Sycylię

2. Polityka zagraniczna Przemysła Ottokara II.

• walka Staufów z Welfami po śmierci Henryka VI

• Przemysł Ottokar II (1197-1230) koronuje się w 1203 r. i zdobywa dziedziczną władzę

• upadek władzy cesarskiej - usamodzielnienie polityczne i ekspansja Czech

• pokój w ramach, którego Czechy decydują się na podział austriackich posiadłości Babenbergów = Austria przypada Czechom, a Styria Węgrom

• 1260 r. - złamanie ugody i starcie czesko-węgierskie - Czechy przejmują Styrię

• Sojusznikami Czechów byli Ślązacy, a Węgrów Małopolanie (1253 dywersja Polska na Morawach)

• 1269 r. - po śmierci księcia Karyntii i Krainy Przemysł zajmuje te ziemie

• 1272 r. - Przemysł kandyduje na króla Rzeszy, możni wybierają jednak słabszego Rudolfa Habsburga. Przemysł nie może się z tym pogodzić i jest w opozycji. Rudolf zwraca się do niego o oddanie zagarniętych ziem - Przemysł odmawia, Rudolf w ofensywie

• 1276 r. - ugoda wiedeńska - Przemysł wyrzeka się wszystkich lenn oprócz Czech i Moraw - 1278 - bitwa pod Suchymi Krutami (Dűrnkrut) - śmierć Przemysła

• Rudolf oddaje małoletniego Wacława, syna Przemysła, w ręce margrabiego brandenburskiego.

3. Państwa słowiańskie na Bałkanach w XII - XIV wieku.

Zestaw 40.
1. Przekształcenia ustrojowe i sytuacja gospodarcza w Bizancjum od wieku VI do X.

• u podstaw reform leżały potrzeby militarne

• zrezygnowano z oddzielania władzy cywilnej i dowództwa wojskowego w prowincjach

• okręgi administracyjno wojskowe - temy (w IX w. - 35), dowódca: strateg

• pełnia władzy strategów - postępująca feudalna decentralizacja (oprócz sądownictwa i systemu podatkowego)

• uposażenie urzędników i żołnierzy we własności ziemskie

• reformy Leona III

• wybór ustawodawstwa karnego i cywilnego - Ekloge (726 r.)

• zwycięstwo feudalizmu, kara zależna od sytuacji społecznej

• frazeologia chrześcijańska + okrutne kary

• organizacja samorządnej gminy wiejskiej - metrokomii, odpowiedzialnej za podatki i powinności na rzecz państwa

• uposażenie wojska ziemią zredukowało koszt utrzymania armii, zmniejszenie podatków chłopów

• straty terytorialne VII w. zachwiały pozycją arystokracji

• nienaruszone liczne latyfundia kościelne, dźilion mnichów

• obrazoburstwo

• wpływy ideologiczne islamu - odrzucenie plastycznych wyobrażeń Boga

• ideologia tworząca klasę feudalnych latyfundystów

• reakcja przeciw rozbudowanemu kultowi obrazów, przybierającemu nie raz cechy pogańskie = walka przeciw mnichom

• 726 r. - pierwszy edykt Leona III przeciw kultowi obrazów

• obrazoburcy - ikonoklaści: cesarz, wojsko, inteligencja, chłopi Azji Mniejszej

• kult obrazów - ikonodułowie: mnisi, plebs Konstantynopola, chłopi europejscy, poparci papieża i teologa Jana z Damaszku

• nieudany bunt ikonodułów i patriarchy Konstantynopola

• 754 r. - synod w Hieron - usunięcie obrazów z kościołów i zakaz ich przechowywania i wykonywania, zastępowanie ich ornamentyką zwierzęcą i roślinną

• likwidacja klasztorów, rozdzielanie ziem między żołnierzy, wygnanie mnichów

• śmierć Konstantyna V - 775 r. - osłabienie ruchu obrazoburczego

• 787 r. - sobór w Nicei, cesarzowa Irena - przywrócenie kultu obrazów w porozumieniu z papiestwem

• 815 r. - Leon V przywrócił uchwały z Hieron

• 843 r. - zniesienie ikonoklaizmu przez eodorę

• nowa klasa właścicieli ziemskich wywodząca się z dowódców wojskowych - dynatoi

• rosnący ucisk ze strony latyfundystów i państwa - powstania chłopskie, pod hasłem przywrócenia kultu obrazów

• 821 r., Azja Mniejsza, Tomasz z Gaziury, opanowanie Azji Mniejszej i Bałkan, załamało się po ataku na Konstantynopol i wystąpienia chana bułgarskiego Omortaga - wzrost reperesji

• rozwój feudalizmu - rodziny Fokasów, Sklerosow, Malejnosów, Komnenów

• nieudolność edyktów zakazujących obracania w poddanych wolnych chłopów

• ale brak ostrych podziałów stanowych, kastowości

2. Znaczenie odnowy znajomości prawa rzymskiego dla życia politycznego Europy.

3. Wielka schizma w Kościele Zachodnim i przebieg oraz okoliczności zabiegów o jej zniesienie.
1362 r. - kardynałowie pod presją Rzymian wybrali papieżem Urbana VI - trudne usposobienie, zaognienie stosunków kościelnych

• uznanie wyboru za nieważny i wybór Klemensa VII

• Urban VI nie myślał o abdykacji - początek schizmy

• Klemens VII utracił wszystkie punkty oporu we Włoszech i wycofał się do Avinionu

• Urban VI - poparcie: Anglia, Portugalia, Niemcy, Węgry

• Klemens VII - poparcie: Francja, Szkocja, Sabaudia, Kastylia, Aragonia

• pozostałe kraje zachowały na ogół neutralność

• obydwaj papieże prowadzili propagandę przez legatów

• wg teologów z Paryża i Tuluzy konieczne było zwołanie soboru powszechnego, który podjął by decyzję

• śmierć obu rywali, następcy:

• Rzym: Bonifacy IX (1389-1404)

• Avinion: Benedykt XIII (1394-1423)

• obaj papieże tracili na popularności, we Francji nie uznawano żadnego z nich, szerzenie się doktryn antypapieskich

• kardynałowie wyszli z inicjatywą zwołania soboru

• 1409 r. - Piza

• uznanie Bonifacego IX i Benedykta XIII za niegodnych tiary

• wybór Aleksandra V

• pogłębienie schizmy - żaden z papieży nie zrezygnował z władzy naczelnej - 3 papieży

• papież pizański - po śmierci Aleksandra V -> Jan XXIII

• 1414 - 1418 r. - sobór w Konstancji z inicjatywy Zygmunta Luksemburskiego

• uznanie teologów i prawników za pełnoprawnych uczestników obrad

• zneutralizowanie wpływów Włochów - głosowanie indywidualne zastąpione narodowościowym

• żądanie ustąpienia istniejących 3 papieży, nie skapitulował awinioński Benedykt XIII

• przedłużenie obrad - sprawa konfliktu między Armaniakami i Burgundczykami, sprawa Husa

• utrzymanie zwierzchności soboru nad papieżem - koncyliaryzm

• 1417 r. - conclave - wybranie Ottona Colonny - Marcina V

• plan reformy Kościoła in capite et in membris

• obowiązek zwołania następnego soboru za 5 lat

• 1423 r. - sobór w Pawii, przeniesiony do Sieny - mała frekwencja, rychłe rozwiązanie zgromadzenia

• 1431 r. - sobór w Bazylei - Eugeniusz IV

• papież chciał przenieść sobór do Włoch, gdzie miał swych stronników

• przedmioty soboru: reforma, wykorzenienie herezji husyckiej, unia z Kościołem greckim

• 1433 r. - kompromis z kalikstynami mimo nieprzejednanego stanowiska papieża

• powiększenie uprawnień biskupów

• kasacja annat - opłat duchownych posiadających beneficja

• dążenie do ograniczania zdzierstw

• zerwanie stosunków między Eugeniuszem IV, a częścią soboru, która nie chciała opuścić Bazylei

• wybranie antypapieżem Feliksa V

• 6 letni rozłam, do przejścia świeckich stronników soboru na stronę Eugeniusza IV

• 1438 r. - sobór w Ferrarze

• 1439 r. - sobór we Florencji

• ustalenie wyznania wiary

• formalna unia z Kościołem greckim

• podniesienie autorytetu papiestwa

Zestaw 41.
1. Chrystianizacja Irlandii i Anglii.

• od III w.

• 314 r. - udział 3 biskupów brytyjskich w synodzie w Arelate

• IV w. - herezja pegaliańska - odrzucanie dogmatu o konieczności łaski bożej do zbawienia

• skupiska mnichów zakładane w Irlandii, nie związane z kulturą rzymską

• silne stanowisko kobiet - św. Brygida

• ruchliwość misyjna mnichów iryjskich - Szkocja, państwo Franków, Lombardia, wyspy Atlantyku

• przepisywanie ksiąg sprowadzanych z kontynentu

• uczenie się łaciny klasycznej z ksiąg starożytnych

• ornamentyka plecionkowa, geometryczna, roślinna, kamienne krzyże - wpływy germańskie

• wprowadzenie chrześcijaństwa w Szkocji - VI w., św. Kolumban

• propagowanie chrześcijaństwa przez mnichów iro-szkockich

• 597 r. - inicjatywa Grzegorza Wielkiego, misja benedyktyńska do Kentu - Augustyn

• przyjęcie chrztu przez króla Etelberta

• biskupstwo w Canterbury

• odmienne obyczaje i liturgia od iro-szkotów - konflikty

• 627 r. - misja w Nortumbrii

• przyjęcie chrztu przez króla Edwina

• biskupstwo w York

• rywalizacja kościoła rzymskiego i iro-szkockiego

• 664 r. - synod w Withby - triumf wpływów rzymskich

• w ciągu VII w. - rozpowszechnienie chrześcijaństwa we wszystkich królestwach anglosaskich

• wpływy bizantyjskie - Teodor Syryjczyk i Hadrian Afrykańczyk

• szkoły katedralne i klasztorne: York, Canterbury, Winchester, Ripon, Jarrow -> Będą Czcigodny, Alkuin

2. Powstrzymanie ekspansji feudałów niemieckich na Ruś.

3. Formy obecności normańskiej i udział Normanów w polityce w basenie Morza Śródziemnego.
walki z Arabami i udział w międzycesarskich rozgrywkach w pd. Włoszech

• synowie normandzkiego rycerza Tankreda d'Hauteville

• Robert Guiscard - zjednoczenie księstw południowowłoskich, wyparcie Arabów i Bizantyjczyków

• Roger - od 1061 r. - podbój Sycylii

• Roger II - połączenie normańskich posiadłości Sycylii i pd. Italii, 1130 r. - koronowany na króla, ekspansja na Grecję, próby opanowania Epiru

Zestaw 42.
1. Ruś Kijowska do najazdów mongolskich.

• urodzajne ziemie nad Dniestrem

• szlak z Europy środkowej do Azji - znaczenie Kijowa

• waregowie zorganizowani w drużyny brali udział w walkach międzyplemiennych na Rusi

• 850 r. - zajęcie Kijowa przez Askolda

- 882 r. - objęcie władzy w Kijowie przez normańską dynastię Rurykowiczów

• Oleg wyparł z Kijowa inną drużynę wareską

• połączenie Kijowa z Nowogrodem

• wchłonięcie przez środowisko słowiańskie

• ożywiony kontakt ze Skandynawią - sprowadzanie drużyn posiłkowych do walki z Bizancjum

• X/XI w. - wielokrotne próby zdobycia Konstantynopola

• 945 r. - próba zrzucenia zwierzchnictwa Rurykowiczów przez Drewlan - stłumione przez Olgę

• popieranie chrześcijaństwa przez Olgę

• rządy Świętosława

• kult pogański

• 966-967 - rozbicie państwa Chazarów

• walka o tereny bułgarskie z Bizancjum - pobity przez Jana Tzymiskesa

• Włodzimierz Wielki (980-1015)

• jednoczenie ziem wschodniosłowiańskich wokół Kijowa

• narzucenie trybutu ludom fińskim

• 981 r. - zdobycie Grodów Czerwińskich

• osadzanie w grodach własnych synów jako książąt podległych Kijowowi

• wpływy bułgarskie, pismo i literatura słowiańska

• 988-89 - przyjęcie chrztu w obrządku wschodnim przez Włodzimierza, pojęcie za żonę Anny, siostry Bazylego II

• 1015 r. - bunt księcia nowogrodzkiego Jarosława Mądrego przeciw Świętopełkowi panującemu w Kijowie

• 1018 r. - ponowne wprowadzenie Świętopełka na tron przez Bolesława Chrobrego, zagarnięcie Grodów Czerwińskich

• 1019 r. - Jarosław wraz z drużyną skandynawską wypędził Świętopełka

• walki Jarosława z Mścisławem

• 1036 r. - zjednoczenie Rusi przez Jarosława

• Jarosław przed śmiercią ustanowił seniorat z władzą zwierzchnią księcia kijowskiego

• senior Izasław musiał kilkakrotnie uchodzić z Kijowa, pomoc Bolesława Śmiałego

• 1113 r. - przywrócenie powagi ruskiego senioratu przez Włodzimierza Monomacha

• od 1125 r. - pogłębienie anarchii dzielnicowej

• najazdy Połowców

• samodzielność pod względem kościelnym - kontakty z Rzymem i Bizancjum (umocnienie w XII w.), Klasztor Pieczerski w Kijowie

• utrzymywanie się w dużym stopniu pogaństwa

• upadek władzy książęcej - wzrost znaczenia bojarów i wiecu (o charakterze antybojarskim)

• 1169 r. - polityczny upadek Kijowa - spalenie przez księcia suzdalskiego Andrzeja Bogolubskiego

• XI w. - upadek międzynarodowego znaczenia tranzytowego Dniepru

• architektura wzorowana na bizantyńskiej (Kijów, Nowogród, Włodzimierz)

załamanie rozwoju kulturalnego Rusi w wyniku najazdów mongolskich

2. Sytuacja gospodarcza Europy w XIV i pierwszej połowie XV wieku.

• dno kryzysu - 2 poł. XIV w.

• depresja demograficzna w wyniku wojen, głody i epidemii (1300 r. - 73mln, 1400 r. - 45mln)

• 1348 r. - epidemia dżumy przywieziona ze wschodu do Italii

• kryzys w rolnictwie

• jałowienie gleby (dwupolówka, trójpolówka)

• karczowanie i wypalanie lasów - niekorzystne zmiany klimatyczne

• handel zbożem nie wyrównał dysproporcji żywieniowych w Europie - klęski głodowe (fala głodu 1315-1317)

• szukanie ratunku w miastach - wzrost liczby żebraków, włóczęgów

• wiele wsi całkowicie pustoszało wskutek epidemii

• Anglia XIV/XV w. - kryzys w rolnictwie -> przejście do wypasu owiec

• kryzys społeczeństwa feudalnego

• spadek cen zboża - topniejące dochody z renty feudalnej

• kryzys stosunków monetarnych - fałszerstwa Filipa IV Pięknego, Edwarda I, Edwarda III - dewaluacja monety

• bandytyzm rycerski - rozbój na szlakach handlowych, szukanie szczęścia u boku krzyżaków

• nacisk na chłopów do zwiększenia powinności -> zbiegostwo

• poprawa sytuacji chłopów (trudności w zbycie nadwyżek, wzrost konsumpcji

• powstania chłopskie - XIV w. - Francja i Anglia, wojna stuletnia

• Francja

• grabieże niepłatnych oddziałów wojskowych

• powstanie francuskie - żakeria - Wilhelm Cale

• 1358 r. - bitwa pod Mello - Karol Zły vs. Wilhelm Cale, rzeź chłopów

• Anglia

• agitujący wędrowni księża - lollardowie,

• antyklerykalizm

• 1381 r., John Ball, Wat Tyler

• napadanie na dwory możnych i klasztory

• po stronie chłopów: Cambridge, Canterbury

• negocjacje z Ryszardem II - postulaty zniesienia poddaństwa, zmniejszenia czynszów, wolności handlu dla chłopów zatwierdzone w Mille End

• klęska chłopów podczas kolejnego spotkania w Smithfield, odwołanie wszystkich przywilejów

• Katalonia, Majorka, Normandia

• kryzys w rzemiośle

• epidemie szczególnie dotknęły ludność miejską

• kurczenie się rynków, tendencja do ograniczania prdukcji

• spadek cen produktów był mniejszy niż spadek płodów rolnych - „nożyce cen”

• niekorzystne przepisy targowe dla chłopów

• reglamentacja produktów

• kryzys miast flandryjskich: Brugii, Gandawy, Ypres

• trudności w zbycie sukna

• trudności w zaopatrzeniu w surowiec sprowadzany z Anglii

• zbrojne wystąpienia rzemieślników przeciw patrycjatowi

• luksusowe sukno zostało zastąpione tańszymi gatunkami

• XV w. - wybicie się sukiennictwa miast niderlandzkich i holenderskich (Barbancja, Bruksela, Haga, Amsterdam)

• rozwój tkactwa w Anglii (York, Bristol, Norwich, Salisbury), pastwiska dla owiec, grodzenia

• kryzys miast włoskich: Florencji, Perugii i Sieny

• ale nie zahamowana produkcja sukiennicza

• farbowanie i wykańczanie sukna

• podział pracy, zalążki manufaktury

• kryzys w Niemczech

• rzemiosło cechowe Kolonii, Moguncji, Ratyzbony, Erfurtu - regres

• rozwój produkcji metalowej w Norymberdze i sukiennictwa w Augsburgu

• kryzys w górnictwie

• spadek wydobycia srebra - bliższe złoża wyeksploatowane

• nie umiano odprowadzać wody, oddzielać kruszcu

• XV w. - gwarectwa stały się spółkami, finansiści skupywali udziały kopalń

• spadek wartości srebra - postęp techniki, napływ kruszców z Nowego Świata

3. Rzesza w XIV i XV wieku.

Zestaw 43.
1. Pierwsze państwa słowiańskie.

7. Państwo Boza - Słowianie wschodni - Antowie, wódz Boz, rozbity i ukrzyżowany przez króla Ostrogotów Winitara

8. Państwo Samona

• różny stosunek Słowian i Awarów, wyzysk, trybut, gotowość zbrojna lub luźny sojusz i współpraca

• 623 r. - powstanie ujarzmionych Słowian - Samon, kupiec frankijski (relacja Fredegara)

• pokonanie Awarów i utworzenie niezależnego państwa

• 631 r. - zwycięstwo z Dagobertem I w bitwie pod Wogatizburgiem

• prawdopodobny obszar: Morawy, Czechy, część Panonii

• państwo rozpadło się zapewne wraz ze śmiercią Samona ok. 658 r.

9. Plemię Korutan, przodków Słoweńców, państwo w Karyntii

• na czele z Wallukiem

• walka z ekspansją Franków i Bawarów

• VIII w. - przyjęcie chrztu w obrządku łacińskim przez Borutę

• zależność polityczna od bawarskich książąt

• 788 r. - wcielenie Bawarii do państwa Franków, państwo Korutan przestało istnieć

10. Księstwo w Raszce

• pd. Serbia, gród Rasz

• największe znaczenie za żupana Raszki Piotra Gojnikowica (892-917)

• 923 r. - podbicie przez Symeona

• „wielki żupan” Czasław Klonimirowic (927-949) - obalenie władzy Symeona, przyłączenie Dukli, Zety i Zachlumia

• po śmierci władcy rozbicie na księstwa, a po upadku Bułgarii - przyporządkowane Bizancjum

11. księstwa w Dukli, Zecie, Zachlumiu

12. księstwa chorwackie

• walki z Longobardami (Friulu)

• uzależnienie książąt chorwackich przez Karola Wielkiego - likwidacja państwa awarskiego, granice Franków po Dunaj i Sawę, chrystianizacja i uzależnienie trybutarne

• 819 -822 - powstanie Ljudewita w Chorwacji posawskiej

• małe księstwa w Chorwacji dalmatyńskiej

• 810 r. - Frankowie wycofali się z Dalmacji i Wenecji

• przyjęcie chrztu - Borna

• rządy Cierpimira (845-864) - rozciągnięcie rządów na Chorwację posawską

• 925 r. - Tomisław ogłosił się królem Chorwacji

• autonomia miast bizantyjskich w Dalmacji - Zadar, Raguza

2. Prawo patrymonialne a prawo lenne.

3. Herezje w średniowiecznej Europie: tło społeczne i religijne.
spór między szkołami filozoficzno - teologicznymi w Antiochii i Aleksandrii, pierwsza starała się pogodzić dogmaty chrześcijańskie z rozumem, druga za mistycyzmem

• IV-V w. - ruch opozycyjny najbardziej rozwiniętych prowincji - Syrii, Egiptu, przeciw wyzyskowi stolicy i administracji rzymskiej - monofizyci

• cofająca się hellenizacja wschodnich prowincji

• XII w. - szerzenie się doktryny abligensów we Francji

• podjęcie „wojny krzyżowej” przez Innocentego IV

• sądy inkwizycyjne - Grzegorz IX, powierzone zakonom żebraczym

Zestaw 45.
1. Półwysep Iberyjski od VI do VIII wieku.

• Państwo Wizygotów

• szczyt potęgi - rządy Euryka - likwidacja resztek posiadłości rzymskich w Hiszpanii i pd. Galii, kodyfikacja prawa Wizygotów

• słabość liczebna Wizygotów

• 507 r. - bitwa pod Vouille, klęska Alaryka II z Chlodwigiem

• mieszkańcy Akwitanii przeszli na stronę katolickich Franków

• regencja Teodoryka Wielkiego za Amalaryka, wygaśnięcie dynastii

• 531 - 548 r. - rządy przez Teudisa, przeniesienie stolicy z Narbony do Barcelony

• walki o tron - możni katoliccy: Atanagild, wezwnie Justyniana, który opanował Betykę, przeniesienie stolicy do Toledo, uznanie zwierzchności cesarza

• od 567 r. - Leowigild - zrzucenie zwierzchnictwa, podbicie cześci Betyki z Kordobą, podbicie Swewów, fanatyzm ariański

• Hermenegild - na czele zbuntowanych katolików, klęska, prześladowania katolików

• 589 r. - oficjalne przejście na katolicyzm - Rekared, przyspieszenie romanizacji

• 654 r. - Receswint, zniesienie odrębnych gockich i rzymskich praw, wprowadzenie Forum iudiciorum

• 613 r. - Sisebut, próby przymusowej asymilacji Żydów

• synody toledańskie

• ochrzczeni Żydzi dalej byli represjonowani

• 694 r. - Egiza skazał ich na konfiskatę majątków i obrócenie ich w niewolników

• częste walki o tron - osłabienie królestwa

• decydujący czynnik - możnowładztwo

• synody kościelne decydowały o sprawach państwowych

• 633 r. - synod w Toledo - zasada elekcyjności tronu

• 710 r. - kolejna walka o tron między spadkobiercami króla Witizy, a Roderykiem

• spadkobiercy Witizy wezwali na pomoc Arabów

• 711 r. - bitwa pod Jerez de la Frontera - zwycięstwo arabskiego oddziału Tarika nad Roderykiem

• w kilka lat Arabowie podbili cały półwysep

• orbita kultury islamu

2. Rycerstwo i ideał rycerski w średniowiecznej Europie.

3. Początki rywalizacji Jagiellonów i Habsburgów.

Zestaw 44.
1. Los Słowian Połabskich w IX - XII wieku.

Obodryci

• książęta obodryccy przyjęli chrześcijaństwo - Gotszalk (1043-1066), umocnienie dynastii dzięki wsparci saskiemu w zamian za trybut

• przewrót Radogoszczy

• kontynuacja polityki Gotszalka - Henryk, przybranie tytułu króleskiego

• władza przechodzi w ręce księcia duńskiego Kanuta Lawarda - przyjęcie korony obodrzyckiej z rąk cesarza Lotara, zamordowany w 1131 r., przewrót pogański

• 1160 r. - podbój państwa Obodrzyców prowadzony przez Henryka Lwa

• zamordowanie książąt Niklota i Warcisława

• poddanie administracji saskiej

• zastąpienie wysiedlanej ludności słowiańskiej - saską, fryzyjską i holenderską

• równoległa ekspansja duńska Waldemara I

• 1166 r. - układ Henryka Lwa z Przybysławem

• chrzest Przybysława

• otrzymanie w lenno od Henryka Lwa wschodniej części państwa Obodrytów -> Meklemburgia

• upadek - 1180 r.

• podboje duńskie Waldemara I i Kanuta VI

• 1168 r. - opanowanie Rugii, upadek ostatniego dużego ośrodka pogańskiego w Arkonie

• Rugia stała się lennem duńskim

• 1185 r. - hołd wasalny Bogusława I księcia zachodniopomorskiego dla Kanuta VI

Stodoranie, Brzeżanie

• chrześcijańska władza nad Brenną - Przybysław Henryk

• ludności nie schrystianizowano

Wagrowie

• podbój i wysiedlenie Słowian przez hrabiego holsztyńskiego Adolfa

• kolonizacja saska i fryzyjska

• założenie Lubeki - pierwszy niemiecki port na Bałtyku

2. Ekspansja Węgier na Bałkanach.

• po klęsce nad rzeką Lechem w 955 r. cesarstwo Ottonów zagrodziło Węgrom drogę na zachód

• część ziem okupowanych przez Węgry zajęli Przemyślidzi

• dopiero Ludwik Wielki po długich latach walk z Wenecją podbił Dalmację i umocnił zwierzchnictwo Węgier nad Bośnią

• 1345 - możni neapolitańscy zamordowali brata Ludwika, Andrzeja

• wyprawa na Neapol w 1347, królestwo te opanowane tylko przejściowo

• narzucił swoje zwierzchnictwo północnej Serbii w momencie rozpadnięcia się serbskiego cesarstwa Stefana Duszana i nawet cesarstwu zachodniobułgarskiemu (widyńskiemu)

• podporządkował również założone w połowie XIV w. między Dniestrem a dolnym Dunajem księstwa (gospodarstwa) romańskich Wołochów (Rumunów)- Mołdawię i Wołoszczyznę.

• starcie z potęgą turecką - 1444 r. - Warna

3. Miasta i mieszczaństwo w Europie w średniowieczu.
rzemieślników w miastach

Włochy

• kontakty bizantyjskie

• handel luksusowy - klasy panujące zaopatrywały się w wytwory rzemiosła bizantyjskiego, tkaniny, pachnidła, korzenie

• obrona miast italskich przed Longobardami - obrona przed barbaryzacją i upadkiem

• 642 r. - upadek znaczenia handlowego Genui

• utrata znaczenia Rawenny po oderwaniu się egzarchatu od Bizancjum

• przeniesienie się handlu z Akwilei na wyspy Rialto i Murano -> Wenecja, opieka Bizancjum, przywileje, obrona przed np. Karolem Wielkim

• pd. Italia - Tarent, Neapol, Bari, rozwijające się Amalfi - stosunki handlowe z Syrią, Palestyną i Egiptem, z pominięciem Konstantynopola, faktoria w Antiochii

• transport rzeczny na Padzie

• Pawia - stolica królestwa Longobardów

• ożywienie poprzez przełęcze alpejskie kontaktów z pd. Niemcami

• niezależność Wenecji i Amalfi

• republika miejska z arystokratyczną radą miejską na czele

• doża wenecki wybierany z miejscowej arystokracji

• miasta pod władzą biskupów

• XI w. - ożywienie handlowe, Mediolan, Piza, Genua

• Rzym nie był ośrodkiem handlu ani produkcji

• ostra konkurencja miast włoskich, konflikty zbrojne

• 1127 r. - opanowanie Amalfi przez Normanów, 1135 - utrata floty w walce z Pizą - utrata znaczenia

• walka o hegemonię między Pizą, a Genuą (oba handlowały ze Wschodem muzułmańskim)

• Piza

• opanowała w walce z Genuą i Arabami Sardynię i Korsykę, Baleary

• po I krucjacie - przywileje handlowe w Królestwie Jerozlimskim

• długi okres walki z Genuą, pozbawienie Pizy posiadłości zamorskich

• 1284 r. - bitwa pod Mellorią - porażka floty pizańskiej, zburzenie portu na ujściu Arno

• utracenie niezależności na rzecz Florencji

• Florencja

• położenie na szlaku handlowym z Francji i Lombardii do Rzymu

• XIII w. - wielki ośrodek sukienniczy

• rozwój kredytów i operacji finansowych

• Wenecja

• IV krucjata - doprowadzenie do upadku Bizancjum

• opanowanie wysp - np. Korfu, Krety, Eubei i części Konstantynopola

• protektorat nad miastami dalmatyńskimi (Split, Zadar, Raguza)

• Adriatyk - morze wewnętrzne

• Wenecjanin Marco Polo - koniec XIII w. - odkrycie drogi morskiej do Chin

• Genua

• placówki w Palestynie w i w Syrii, na Cyprze

• wyprawy handlowe w głąb Azji

• poparcie dla Konstantynopola - Michala Paleologa przeciw Wenecji - uzyskanie Galaty

• 1298 r. - zwycięstwo Genui nad Wenecją w bitwie pod Curzolą - umocnienie się na Morzu Czarnym i Egejskim

• Mediolan, Siena, Ferrara, Bolonia

Na północ od Alp

• ognisko życia miejskiego we Flandrii i w Niderlandach

• porty Quentowik, Utrecht

• kanał La Manche - kontakty Anglii i kontynentu

• produkcja sukiennicza, sprowadzanie wełny z Anglii

• X w. - Brugia, Gandawa, Arras, Lille

• XII w. - hrabstwo Flandrii - jeden z najbogatszych terenów Europy

• Ardeny - rozwój górnictwa i hutnictwa - Leodium, Namur, Dinant

• Anglia

• Londyn, eksport wełny do Flandrii

• Porty Bristol, Southampton, Norwich

• XII w. - pojawienie się niemieckich pośrednikow handlowych, którzy otrzymali od króla przywileje - cały handel w obcym ręku

• Francja

• Ruen - port normandzki handlujący z Anglią, ujście Sekwany

• Nantes, Bordeaux - wino

• Paryż - domena królewska Kapetyngów

• przecięcie szlaków z Flandrii do Włoch i z Niemiec do Paryża - Szampania - Troyes, Provins, Brie - rozwój handlowy do XIV w. - wzrost roli szlaków morskich

• Niemcy

• Ren, szlak łączący Włochy z Niderlandami

• X w. - odżycie rzymskich Kolonii, Moguncji, Strasburga

• Rozwój grodów na pograniczu słowiańskim - Magdeburg, Ratyzbona, Passawa, Hamburg

• kontakty handlowe z Pragą, Krakowem i Kijowem - zahamowane przez najazdy Węgrów

• po 955 r. - rozkwit szlaku naddunajskiego, lądowej drogi do Konstantynopola - Wiedeń, Pożoń, Buda

• Bałtyk

• XII w. - domena działań Słowian i Skandynawów

• produkty bizantyjskie docierały na północ przez Ruś

• IX w. - nad Ładogą rozwijał się Wielki Nowogród - monopol na handel z Rusią

• X w. - Birka, Wolin, Haithabu

• nad Dźwiną - Połock i Smoleńsk

• Kijów

• chaos systemów monetarnych, niewystarczająca ilość srebra

• upadek władzy królewskiej - każdy senior rościł sobie prawo do bicia monety

• XIII w. - brak kruszcu, wzrost roli transakcji kredytowych - Włochy, Szampania

• XIII w. - wejście w obieg monety złotej o stałej wartości kruszcu (Florencja - floren, Wenecja - dukat)

• potępienie lichwy przez Kościół - kredyty w rękach Żydów

• pożyczanie pod zastaw drobnych przedmiotów

• klasztory i instytucje kościelne udzielały pożyczek pod zastaw ziemi, renty lub regaliów (XIII w. - templariusze - kontrola regaliów we Francji i Anglii)

• rozwój kredytu kupieckiego we Włoszech

• spółki handlowe - udział w zyskach za użyczenie kapitału - spółki Bardich, Peruzzich, Datinich

• teologowie poszukiwali ideologicznego usprawiedliwienia pożyczek - Tomasz z Akwinu

Ustrój społeczny i polityczny miast

• początkowo teren miasta nie różnił się pod względem prawnym od wsi - stanowił własność pana feudalnego, mieszkańcy zobowiązani do daniny i posług

• grupa wolnych „gości” - kupcy - stanęli na czele walki o wolność osobistą i samorząd, tworząc organ władzy mieszczaństwa - komunę

• XI w. - walki w Mediolanie

• XII w. - Kolonia, Moguncja, Koblencja

• poparcie królów - chęć politycznego osłabienia wasali

• rywalizacja między cesarstwem a papiestwem sprzyjała emancypacji miast włoskich

• XIII w. - kryzys władzy cesarskiej, samodzielność miast w Niemczech i Niderlandach

• możliwość wykupienia przez mieszczan przywileju feudalnego i immunitetu

• Italia - komuny nawiązywały do tradycji rzymskich

• rada oligarchiczna, senat

• urzędnicy - konsulowie (do 21)

• Toskania, Lombardia

>>>> wzór dla pozostałych miast europejskich

• władza miejska wytworzyła się z sądu ławniczego z wójtem na czele

• stopniowa monopolizacja rządów w mieście przez patrycjat

• XIII w. konflikty patrycjatu i rzemieślników w Italii

• cechy utworzyły konkurencyjna dla rady miejskiej concilium populi

• rozjemcą władca lub capitano del popolo - rycerz, który później często próbował przejąć dziedziczna władzę w mieście (Werona, Bolonia, Ferrara, Mediolan)

• swoboda osobista chłopów - opuszczanie wsi, zasilanie

---