POWSTAWANIE PRAWA

Historyczne formy powstawania prawa:

1. stanowienie,

2. zwyczaj,

3. precedens,

4. umowa,

5. opinie uczonych.

Stanowienie prawa polega na tym, że kompetentne (upoważnione przez prawo) organy państwa wydają akty prawotwórcze np. ustawy, rozporządzenia. Współcześnie głównymi organami do stanowienia prawa są parlamenty.

W sferze wykonawstwa prawo stanowione jest przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego.

Współcześnie stanowienie prawa jest regulowane przez samo prawo.

Rezultatem stanowienia prawa jest tzw. system prawa stanowionego. Takie systemy przeważają w Europie kontynentalnej i dominują w Ameryce Południowej. Występują także w Luizjanie (jedyny stan w USA) oraz w prowincji Quebec w Kanadzie.

Cechy charakterystyczne systemu prawa stanowionego:

• W systemie tym za normy prawne uchodzą normy generalne i abstrakcyjne.

• W systemie tym dochodzi do rozdzielenia pomiędzy stanowieniem prawa a stosowaniem prawa, tzn. inne organy stanowią prawo, a inne je stosują.

• System prawa stanowionego ma budowę hierarchiczną, swoją strukturą przypomina piramidę:

MADONNA

• Podstawą wydawania norm niższego rzędu są normy wyższego rzędu.

• Prawie wszystkie działy prawa są skodyfikowane (duża rola kodeksów w tym systemie, m.in. w Polsce).

Kodeks jest to ustawa, która w sposób możliwie wyczerpujący reguluje daną dziedzinę stosunków społecznych.

Zwyczaj jest pierwotną formą powstawania prawa, znacznie wyprzedzającą prawo stanowione.

W społeczeństwach pierwotnych nie było zinstytucjonalizowanej władzy, a dopiero w momencie zaistnienia władzy pojawiało się prawo. Pierwszym prawem jakie się pojawiło było prawo podatkowe, tzw. prawo daninowe.

Precedens jest to konkretne rozstrzygnięcie w danej sprawie, dokonane przez organ stosujący prawo, które stanowi wzór do rozstrzygania spraw podobnych.

W zależności od tego jaki organ dokonuje rozstrzygnięcia można wyróżnić precedens sądowy, administracyjny i parlamentarny.

Wyróżnić możemy także;

• precedens prawotwórczy (konstytutywny), kiedy to organ dokonuje rozstrzygnięcia nie mając podstawy prawnej,

• precedens potwierdzający (deklaratoryjny), w sytuacji podobnej sąd kieruje się uprzednim rozstrzygnięciem sądu.

Ojczyzną prawa precedensowego jest Wielka Brytania, w której ten system prawa ma bardzo długą tradycję sięgającą XI wieku. Za pośrednictwem Wielkiej Brytanii system prawa precedensowego rozpowszechnił się w byłych koloniach brytyjskich: USA (bez Luizjany), Kanada, Australia, Nowa Zelandia.

W systemie prawa precedensowego istotną rolę odgrywają sędziowie. Zarówno w Wielkiej Brytanii i USA występuje (charakterystyczna dla państw anglosaskich) instytucja ławy przysięgłych, nieznana dla prawa stanowionego.

Cechy charakterystyczne systemu „common law”:

• Za normy prawne w tym systemie uchodzą normy indywidualne i konkretne.

• Podstawową formą prawotwórstwa jest decyzja sądowa. W decyzji sądowej wyróżnia się „ratio decidendi” (reguła sędziowska stanowiąca podstawę rozstrzygnięcia) i „arbiter dicta” (jest to uzasadnienie tej reguły).

• W systemie „common law” obowiązuje zasada „stare decisis”, czyli stałości decyzji. Zgodnie z tą zasadą sądy równorzędne lub sądy niższej instancji są związane orzeczeniem sądów równorzędnych lub wyższej instancji w sprawach podobnych.

• Prawo w systemie „common law” dotyczy konkretnych stanów faktycznych, ma charakter kazuistyczny.

Umowa jest to zgodne oświadczenie woli co najmniej dwóch stron. Umowy są podstawowym źródłem prawa w prawie międzynarodowym publicznym.

W systemie prawa stanowionego (w Polsce szczególnie) umowy mogą być źródłem prawa w zakresie prawa pracy (chodzi tu o tzw. układy zbiorowe pracy i płacy zawierane czasami między pracodawcą a związkami zawodowymi).

Opinie uczonych (doktryna prawa) współcześnie nie stanowią źródła prawa.

Inaczej było w starożytnym Rzymie, gdzie poszczególni prawnicy uzyskiwali przywilej cesarza tzw. „ius respons” wiążący sąd i będący podstawą rozstrzygnięć.

Zgodna opinia uczonych „idżma” może stanowić źródło prawa w krajach muzułmańskich.

1

---