PSS - System szkolnictwa wyższego w Polsce - wykład III

1. Wstęp

Pojęcie systemu zrobiło w XX wieku ogromną karierę. Jest to jedno z podstawowych pojęć używanych w nauce. Podobnie, jak inne kategorie pojęciowe — przedmiot, podmiot, zbiór, zbiorowość, relacja, pojęcie systemu — używane jest do charakterystyki obiektów, które są przedmiotem badań naukowych.

W ujęciu cybernetycznym mówiąc o systemie ma się na uwadze zbiór elementów i zachodzących między nimi relacji. Mówi się o systemie politycznym, systemie edukacyjnym, systemie opieki społecznej, zdrowia itd. Podobnie można uznać, że szkolnictwo wyższe w Polsce stanowi również pewien rodzaj systemu. Należy zapytać, co składa się na ten system. Jakie elementy go tworzą i jakie relacje zachodzą między tymi elementami.

Wydaje się, iż można przyjąć, że na system szkolnictwa wyższego w Polsce ten składa się:

• prawo w zakresie szkolnictwa wyższego, krajowe i międzynarodowe,

• instytucje szkolnictwa wyższego, w tym przede wszystkim szkoły wyższe,

• ludzie szkolnictwa wyższego, w tym zwłaszcza studenci i nauczyciele akademiccy.

Tak więc system szkolnictwa wyższego oznaczony w skrócie SSW stanowi trójka uporządkowana < P, I, L >, gdzie P — oznacza prawo, I — instytucje, a L — ludzi. Możemy zatem dokonać następującego zapisu: SSW = < P, I, L >.

Jak zostało to wcześniej wspomniane, do systemu szkolnictwa wyższego wlicza się także prawo. Za takim podziałem przemawia po pierwsze to, że prawo jest odrębne od pozostałych elementów, częściowo bowiem kształtowane jest przez instytucje i ludzi systemu szkolnictwa wyższego a częściowo przez instytucje spoza systemu. Po drugie prawo reguluje także relacje, jakie zachodzą między prawem a instytucjami i ludźmi systemu. Po trzecie wreszcie wydaje się, że system prawny państwa niejako z zewnątrz narzuca ogólne ramy dla utworzenia z wymienionych elementów systemu, w tym także przesądza o prawie i relacjach jakie zachodzą między prawem, instytucjami i ludźmi Zresztą łatwo zauważyć, że elementy systemu same są zbiorami, jak chociażby element trzeci — L, a nawet systemami jak P — prawo, o którym możemy powiedzieć, że jest systemem prawnym szkolnictwa wyższego.

Udzielenie odpowiedzi na pytanie dotyczące relacji, które tworzą z elementów zbioru system jest pozornie trudniejsze, choć po rozważeniu odpowiedź wydaje się dość oczywista, Relacje, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami systemu narzuca element pierwszy tego systemu, tj prawo w zakresie szkolnictwa wyższego. Być może godny rozważenia byłby model systemu złożony tylko z dwóch elementów, tj. instytucji i ludzi a element trzeci prawo stanowiłby zbiór relacji, które z tych elementów tworzą system. Tak czy owak sprawa ma charakter umowny, nie warto zatem kruszyć kopii o samo pojęcie systemu szkolnictwa wyższego.

System szkolnictwa wyższego jest niewątpliwie podsystemem systemu edukacji narodowej, a nadsystemem systemu prawnego szkolnictwa wyższego. Jest to system fizyczny, ponieważ tworzą go obiekty fizyczne takie jak: instytucje i ludzie, chociaż pierwszy element (prawo) ma charakter abstrakcyjny. System szkolnictwa wyższego jest też dynamiczny, gdyż zmiana jednego z elementów systemu pociąga za sobą zmianę następnych, a równocześnie otwarty, gdyż istnieje jego zasilanie z zewnątrz systemu, tak jak już to było wyżej powiedziane, w postaci regulacji prawnych, zasilanie finansowe z budżetu państwa i innych instytucji, zasilanie systemu w pracowników itd.

2. System prawny szkolnictwa wyższego

Funkcjonowanie każdego systemu, zwłaszcza systemu społecznego odbywa się w oparciu o normy prawa. Na początku tych rozważań trzeba stwierdzić, że edukacja, w tym szkolnictwo wyższe, nie jest przedmiotem wspólnej polityki UE. Każdy kraj członkowski prowadzi w tym zakresie własną politykę, Ustawodawstwo unijne reguluje jednak sprawy szkolnictwa zawodowego, w tym także uczelni zawodowych odnośnie wymagań związanych z nabywaniem uprawnień do wykonywania określonego zawodu. Warto jednak zauważyć, że taką wspólna politykę UE prowadzi jednak w zakresie badań naukowych. Wyrazem tego są tzw. Ramowe Programy Badawcze. W komisji Europejskiej zasiada komisarz ds. badań naukowych, obecnie Słoweniec Janez Patoczek. Wszystkie kraje członkowskie UE (27 krajów), a także inne kraje europejskie (łącznie 45) podpisały tzw. Deklarację Bolońską, która zmierza do tworzenia europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego.

Proces boloński wpisuje się w szersza Strategię Lizbońską, której celem jest stworzenie gospodarki europejskiej, która do roku 2010 powinna stać najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie- gospodarka opartą na wiedzy, dolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną. Zapisy deklaracji bolońskiej nie stanowią norm prawnych, mają jednak odzwierciedlenie w systemie prawnym szkolnictwa polskiego, głównie w ustawach i rozporządzeniach, a także, przynajmniej częściowo, w instytucjach szkolnictwa wyższego.

Na system prawny szkolnictwa wyższego w Polsce składają się różnego rodzaju akty prawne, które mają charakter obligatoryjny dla całego systemu szkolnictwa wyższego, w tym:

- Akty prawa powszechnie obowiązującego

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

• ustawy,

• rozporządzenia.

- Akty wewnętrzne Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

• zarządzenia,

• uchwały,

• regulaminy.

- Akty prawa wewnętrznego Uczelni

• statut,

• uchwały,

• zarządzenia,

• regulaminy.

- Akty prawa międzynarodowego

• umowy,

• deklaracje.

Obok wyżej wymienionych aktów istnieją jeszcze inne dokumenty, które przyjmowane są dobrowolnie przez szkoły wyższe, takie jak wszelkiego rodzaju kodeksy.

Konstytucja inaczej ustawa zasadnicza jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej dotyczy praw, jakie przysługują obywatelom polskim w zakresie kształcenia się. Artykuł ten ma następujące brzmienie:

1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.

2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

4. ładze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.

5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Ustawy są najwyższym po Konstytucji RP aktem prawnym, powszechnie obowiązującym uchwalanym przez Parlament (Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polski) i zatwierdzanym przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polski.

Obecnie obowiązują w obszarze szkolnictwa wyższego:

• Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r., „Prawo o szkolnictwie wyższym”, która reguluje całokształt spraw związanym z systemem szkolnictwa wyższego w Polsce,

• Ustawa z dnia 14 marca 2003 r., o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, która reguluje sprawy uzyskiwania tytułu naukowego i stopni naukowych, w tym także nauczycieli akademickich.

Wiele aktów prawnych powszechnie obowiązujących w randze ustawy regulujących inne aspekty życia społecznego i gospodarczego, mające ważne znaczenie także dla szkolnictwa wyższego, jak np. ustawa budżetowa, ustawa o podatku dochodowym itd.

Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym składa się z 6 działów, te zaś z rozdziałów. Łącznie ustawa zawiera 277 artykułów, te zaś składają się z ustępów, a następnie punktów, podpunktów itd. I tak np. dział I poświęcony jest systemowi szkolnictwa wyższego, dział II ustrojowi uczelni, dział III pracownikom uczelni, dział IV studiom i studentom, dział V utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa na terenie uczelni, dział VI dotyczy zmian w przepisach obowiązujących, wprowadza przepisy przejściowe i końcowe.

Do zalet obecnie obowiązującej ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. „Prawo o szkolnictwie wyższym” należy niewątpliwie to, że:

1. Ustawa dotyczy, z pewnymi nielicznymi wyjątkami, wszystkich szkół wyższych działających w Polsce, niezależnie od tego czy założycielem jest państwo czy instytucja niepaństwowa, czy też osoba fizyczna.

2. Wprowadza zasadę konwergencji (równości względem prawa) szkolnictwa państwowego i niepaństwowego.

3. Dostosowuje szkolnictwo wyższe w Polsce do szkolnictwa wyższego w innych państwach Europy, zwłaszcza szkolnictwa wyższego w państwach UE.

Oczywiście ustawa posiada także szereg wad, co jest powodem powołania Zespołu ds. Opracowania Założeń Reformy Nauki i Szkolnictwa Wyższego przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego i debaty publicznej dotyczącej reformy szkolnictwa wyższego w Polsce.

Niższego typu aktami prawnymi w stosunku do ustaw są rozporządzenia wydawane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (wcześniej Ministra Edukacji Narodowej i Sportu (MENiS) na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie. Spośród kilkudziesięciu obowiązujących obecnie rozporządzeń do najważniejszych należy zaliczyć:

• rozporządzenie MNiSW z dnia 13 czerwca 2006 r., w sprawie nazw kierunków studiów;

• rozporządzenie MNiSW z dnia 12 lipca 2007 r., w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków studiów oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki;

• rozporządzenie MNiSW z dnia 25 września 2007 r., w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz rozporządzenie MNiSW z dnia 31 października zmieniające to rozporządzenie;

• rozporządzenie MNiSW dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać jednostki organizacyjne uczelni, aby prowadzić studia na określonym kierunku i poziomie kształcenia;

• rozporządzenie MNiSW z dnia 2 listopada 2006 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów;

• rozporządzenie MENiS z dnia 23 lipca 2006 r. w sprawie rodzajów dyplomów i tytułów zawodowych oraz wzorów dyplomów wydawanych przez uczelnie.

Wymienione rozporządzenia wprowadzają szczegółowe regulacje związane z procesem kształcenia w szkole wyższej, stanowią one wykładnię odpowiednich zapisów ustawy, zwłaszcza ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym”. Do drugiego z wymienionych rozporządzeń załączono załączniki, które zawierają tzw. standardy kształcenia określone dla poszczególnych kierunków studiów i poziomów kształcenia, W standardach tych określa się m in. kwalifikacje absolwenta danego kierunku i poziomu kształcenia, ramowe treści kształcenia, wymiar praktyk zawodowych, a także podaje się inne wymagania, które powinny być spełnione takie, jak: ilość punktów ECTS przypisanych poszczególnym treściom kształcenia itd.

Uchwały są niższego typu aktami prawnymi niż rozporządzenia, Wydają je głównie ciała kolegialne, w tym zwłaszcza Państwowa Komisja Akredytacyjna (PKA) i Rada Główna Szkolnictwa Wyższego (RGSW), Spośród uchwał PKA należy wymienić:

• uchwałę PKA o utworzeniu nowych kierunków studiów,

• uchwałę PKA w sprawie ustalenia ogólnych kryteriów jakości kształcenia,

• uchwałę PKA w sprawie kryteriów oceny spełnienia wymagań w zakresie minimum kadrowego,

• uchwałę PKA w sprawie spełnienia wymagań w zakresie prowadzenia badań naukowych w dyscyplinie lub dziedzinie związanej z danym kierunkiem studiów.

Ważną grupę stanowią uchwały dotyczące oceny jakości kształcenia na danym kierunku i poziomie kształcenia dokonywane przez zespoły oceniające w poszczególnych szkołach wyższych oraz uchwały opiniujące wnioski składane do MNiSW przez szkoły wyższe o wydanie pozwolenia na prowadzenie kształcenia na danym kierunków studiów i poziomie kształcenia.

Kodeksy są dokumentami przyjmowanymi dobrowolnie przez uczelnie. Są one z jednej strony odbiciem etosu (etyki zawodowej ludzi nauki), a z drugiej zmierzają do podniesienia standardów moralnych w środowisku akademickim Dotyczą tych obszarów szkolnictwa wyższego, które nie znalazły uregulowań prawnych. Zaliczyć do nich należy:

• kodeks „Dobre praktyki w szkołach wyższych” opracowany przez Fundację Rektorów Polskich i uchwalony przez Zgromadzenie Plenarne KRASP w dniu 26 kwietnia 2007 r.

• kodeks „Dobre obyczaje w nauce — zbiór zasad i wytycznych” z 1994 r. opracowany przez Komitet Etyki w Nauce przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk (PAN).

- Instytucje szkolnictwa wyższego

Na instytucje szkolnictwa wyższego składają się:

1. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW)

2. Szkoły wyższe (uczelnie)

3. Instytucje doradcze MNiSW

4. Instytucje zrzeszające szkoły wyższe

5. Towarzystwa naukowe

- Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW)

Na czele Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego stoi Minister, obecnie Pani prof. dr hab. Barbara Kudrycka, która posiada trzech zastępców (w randze sekretarza i podsekretarza stanu). W strukturze MNiSW działają Biura i Departamenty.

- Instytucje doradcze MNiSW

• Rada Główna Szkolnictwa Wyższego (RGSW), która zajmuje się opiniowaniem aktów prawnych przygotowanych przez MNiSW dotyczących szkół wyższych, m in. opracowuje standardy kształcenia dla kierunków studiów i poziomów kształcenia,

• Państwowa Komisja Akredytacyjna (PKA), zajmuje się oceną jakości kształcenia prowadzonego w szkołach wyższych podległych MNiSW, w tym opiniuje wnioski o utworzenie szkoły wyższej, wnioski o nowe kierunki studiów.

- Instytucje współpracujące

Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów, która opiniuje wnioski jednostek naukowych i naukowo-dydaktycznych o uprawnienia do nadawania stopni naukowych oraz wnioski na stopnie naukowe i tytuł naukowy.

● Uczelnie (szkoły wyższe) i związki uczelni

Uczelnia — w myśl ustawy — jest szkołą prowadzącą studia wyższe, utworzoną w sposób określony w ustawie z dnia 27 lipca 2007 „Prawo o szkolnictwie wyższym”. Do głównych zadań uczelni należy:

• kształcenie studentów, w celu ich przygotowania do pracy zawodowej,

• wychowywanie studentów,

• prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych,

• kształcenie i promowanie kadr naukowych.

Ponadto do zadań należy także:

• upowszechnianie i pomnażanie osiągnięć nauki, kultury narodowej i techniki,

• kształcenie w celu zdobywania i uzupełniania wiedzy,

• stwarzanie warunków do rozwoju kultury fizycznej studentów,

• działanie na rzecz społeczności lokalnych i regionalnych.

Niemalże wszystkie szkoły wyższych działające na terenie Polski podlegają MNiSW, w tym szkoły wyższe założone przez podmioty krajowe, jak i zagraniczne. Nieliczne szkoły wyższe działające w oparciu o umowy między rządem a kościołami lub wspólnotami wyznaniowymi nie podlegają MNiSW (m in. Papieska Akademia Teologii Katolickiej w Krakowie — PAT). Wyjątek od tej zasady stanowi tylko Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II (KUL) oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW), które podlegają MNiSW. Tabela 1 ukazuje liczbę szkół wyższych w zależności od typu szkoły oraz dynamikę rozwoju na przestrzeni lat 1990/91- 2005/2006.

Tabela 1. Szkoły wyższe w Polsce

Lp.	Typ szkoły	Liczba szkół wyższych w latach
				1990/1991	2004/2005	2005/2006
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.	Uniwersytety Wyższe szkoły techniczne Wyższe szkoły ekonomiczne Wyższe szkoły rolnicze Wyższe szkoły pedagogiczne Wyższe szkoły artystyczne Akademie medyczne Akademie wychowania fizycznego Wyższe szkoły zawodowe* Pozostałe szkoły	11 30 5 9 10 17 12 6 — 9	17 22 93 9 17 22 9 6 181 49	18 22 95 9 16 22 9 6 195 51
OGÓŁEM		112	427	445

*Szkoły tworzone do 2005 r. w oparciu o ustawę z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych.

Z tabeli 1. wynika, że na przestrzeni ostatnich 16 lat nastąpił niemal 3-krotny wzrost szkół wyższych w Polsce. Stało się to głównie w obszarze wyższych szkół zawodowych (powstanie 195 szkół zawodowych) oraz w obszarze wyższych szkół ekonomicznych (od 5 w roku akademickim 1990/91 do 95 w roku akademickim 2005/2006). Jednocześnie zaznaczył się znaczący spadek wyższych szkół technicznych (z 30 w roku akademickim 1990/1991 do 22 w roku akademickim 2005/2006).Liczba szkół wyższych w pozostałych typach na ogół podlegała zwiększeniu.

Poniższy wykres ukazuje przestrzenne rozmieszczenie szkół wyższych w Polsce wg województw.

Wykres 1. Szkoły wyższe i ich studenci

roku akademickim 2005/2006

Z powyższego wykresu wynika, że najwięcej szkół wyższych w Polsce (101) znajduje się w województwie mazowieckim, głownie w Warszawie. Obok Warszawy główne ośrodki akademickie w Polsce znajdują się w Krakowie, Katowicach, Poznaniu i Wrocławiu.

● Kryteria podziału uczelni

Ze względu na założyciela a także sposób tworzenia i finansowania działalności uczelni:

• publiczne, utworzone przez odpowiedni organ władzy państwowej lub administracji publicznej w drodze ustawy i finansowane przez państwo;

• niepubliczne, utworzone przez osoby prawne albo fizyczne nie będące państwową ani samorządową osobą prawna w drodze decyzji ministra, których działalność nie jest finansowana przez państwo, choć warto zaznaczyć, że na mocy ustawy może być finansowana.

Wykres 2. Uczelnie publiczne i niepubliczne

Od 1991 powstają i rozwijają się dynamicznie uczelnie niepubliczne. Na początku roku akademickiego 2005/2006 działało 315 tych szkół. Z powyższego wykresu widać dynamikę wzrostu liczby szkół niepublicznych, przy wyraźnym braku dynamiki wzrostu liczby szkół publicznych.

● Inny podział uczelni, ze względu na posiadanie uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora

• zawodowa — nieposiadająca uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora,

• akademicka — posiadająca uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora.

Ze względu na sprawowany nadzór nad uczelnią w zakresie zgodności działań uczelni z przepisami prawa, statutem oraz treścią pozwolenia na utworzenie uczelni niepublicznej:

• wojskowe, nad którymi nadzór sprawuje Minister Obrony Narodowej (np. Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie );

• służb państwowych, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy ds. wewnętrznych (np. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie);

• artystyczne, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (np. państwowe wyższe szkoły teatralne, filmowe, akademie muzyczne, akademie sztuk pięknych itp.);

• medyczne, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy ds. zdrowia (akademie medyczne);

• morskie, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy ds. gospodarki morskiej (np. Akademia Morska w Gdyni).

Wśród uczelni akademickich, ze względu na ilość i rodzaj uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora możemy wyróżnić następujące uczelnie (uczelnie wyróżniono ze względu na zapisy ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym”, obecnie nie wszystkie szkoły wyższe w poszczególnych rodzajach spełniają te wymagania):

• uniwersytet — uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w co najmniej 12 dyscyplinach naukowych, w tym po 2 uprawnienia w a) dziedzinie nauk humanistycznych, społecznych lub teologicznych; b) matematycznych, fizycznych lub technicznych; c) przyrodniczych; d) prawnych lub ekonomicznych;

• uniwersytet techniczny — uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w co najmniej 12 dyscyplinach naukowych, w tym 8 w zakresie nauk technicznych;

• inny uniwersytet (medyczny, ekonomiczny, rolniczy, przyrodniczy, technologiczny itd.) — uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w co najmniej 6 dyscyplinach, w tym co najmniej cztery w zakresie nauk objętych profilem uczelni;

• politechnika — uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w co najmniej 6 dyscyplinach, w tym co najmniej 4 w zakresie nauk technicznych;

• akademia — uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają co najmniej 2 uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora.

● Instytucje zrzeszające szkoły wyższe

Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) — zrzeszająca wszystkie uczelnie akademickie publiczne i niepubliczne. Cztery uczelnie zawodowe są zrzeszone z KRASP i biorą udział w pracach KRASP w roli obserwatora, m in. Szkoła Wyższa im, Pawła Włodkowica w Płocku, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy złożyła w listopadzie 2007 r. wniosek do KRASP o zrzeszenie.

Konferencja Rektorów Zawodowych Szkół Polskich (KRZaSP) — zrzeszająca uczelnie zawodowe publiczne i niepubliczne. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy jest członkiem KRZaSP od początku powstania tej organizacji.

Obydwie konferencje działają na rzecz rozwoju szkolnictwa wyższego, nauki i kultury poprzez występowanie do organów władzy publicznej w sprawach szkolnictwa wyższego, nauki, kultury, środowiska akademickiego, poprzez wyrażanie opinii w sprawach szkolnictwa wyższego, nauki, kultury i środowiska akademickiego. Organy władzy publicznej występują do konferencji o opinię w sprawach, szkolnictwa wyższego, badań naukowych, kształcenia i pomocy materialnej dla studentów, projektu budżetu państwa w części dotyczącej szkolnictwa wyższego, projektów aktów prawnych dotyczących szkolnictwa wyższego, nauki, kultury, promocji nauki polskiej zagranicą a także rozwiązań w systemie oświaty mających znaczenie dla szkół wyższych np. sprawa matur.

Obok wymienionych konferencji, których powstanie i działania wynikają z ustawy, istnieją jeszcze inne organizacje, głównie stowarzyszenia zrzeszające szkoły wyższe lub organy szkół wyższych, które działają na ogólnych zasadach właściwych dla stowarzyszenia. Wśród nich m in. Stowarzyszenie Założycieli i Rektorów Uczelni Niepaństwowych (SZiRUN).

4. Ludzie szkolnictwa wyższego

Do systemu szkolnictwa należą zarówno osoby zatrudnione w szkole wyższej, jak i w innych instytucjach podległych MNiSW, jak również studenci oraz doktoranci. Pojęcie „społeczność akademicka” czy „wspólnota akademicka” obejmuje wszystkie osoby, które związane są poprzez studia lub pracę zawodową z daną szkoła wyższą. Zatem ludzie należący do systemu szkolnictwa wyższego to:

1. pracownicy uczelni,

2. studenci i doktoranci,

3. pracownicy innych instytucji podległych MNiSW.

● Pracownicy uczelni

• nauczyciele akademiccy,

• pracownicy nie będący nauczycielami akademickimi (pracownicy administracyjni).

Nauczyciele akademiccy to:

• pracownicy naukowo-dydaktyczni,

• pracownicy dydaktyczni,

• pracownicy naukowi,

• dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej.

Pracownicy naukowo-dydaktyczni stanowią tę grupę nauczycieli akademickich, która prowadzi równocześnie zajęcia dydaktyczne w wymiarze określonym dla każdego stanowiska (tzw. pensum dydaktyczne) oraz prowadzi badania naukowe i prace rozwojowe. Obok tych dwóch podstawowych zadań pracownicy tej grupy rozwijają twórczość naukową albo artystyczną jak również uczestniczą w pracach organizacyjnych uczelni. Pracownicy naukowo-dydaktyczni mogą być zatrudnieni na stanowiskach: a) profesora zwyczajnego, b) profesora nadzwyczajnego, c) profesora wizytującego, d) adiunkta, e) asystenta. Zatrudnienie na danym stanowisku uzależnione jest od posiadanych kwalifikacji zawodowych, a ściślej mówiąc od posiadanego tytułu lub stopnia naukowego.

Pracownicy naukowi są zobowiązani są prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijają twórczość naukową albo artystyczną, a także uczestniczą w pracach organizacyjnych uczelni.

Pracownicy dydaktyczni są zobowiązani kształcić i wychowywać studentów, uczestniczyć w pracach organizacyjnych uczelni, a także podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, Pracownicy dydaktyczni mogą być zatrudnieni na stanowiskach: a) docenta, b) starszego wykładowcy, c) wykładowcy, d) lektora lub instruktora. W uczelniach zawodowych pracownicy dydaktyczni mogą być także zatrudnieni na stanowiskach a) profesora zwyczajnego, b) profesora nadzwyczajnego, c) profesora wizytującego, d) asystenta.

Od stanowiska, na którym jest zatrudniony nauczyciel akademicki należy odróżnić tytuł lub stopień naukowy, a także tytuł i stopień w zakresie sztuki, który posiada nauczyciel akademicki. Ponadto nie należy mylić stanowiska od pełnionej funkcji w Uczelni. W Polsce istnieje jeden tytuł naukowy i dwa stopnie naukowe. Tytułem naukowym jest tytuł profesora, a także równorzędny tytuł profesora sztuki nadawany przez Prezydenta RP, antomiast stopniami naukowymi są: stopień doktora i stopień doktora habilitowanego, a także równorzędne stopnie doktora sztuki i doktora habilitowanego sztuki, Stopnie naukowe uzyskuje się w dyscyplinach naukowych i artystycznych (62 dyscyplin wg klasyfikacji KBN), a tytuł naukowy uzyskuje się w dziedzinie nauki i dziedzinie sztuki (21 dziedzin wg klasyfikacji KBN). Przykładowo dziedziną nauki są nauki ekonomiczne, nauki humanistyczne, nauki o kulturze fizycznej itp., a dyscypliną jest ekonomia, nauki o zarządzaniu, socjologia, geografia itd. W nomenklaturze akademickiej przyjęte jest używanie przed imieniem i nazwiskiem nauczyciela akademickiego tytułu i stopni naukowych. Niekiedy, np. w WSG używa się także przed nazwiskiem stanowiska, na jakim zatrudniony jest nauczyciel akademicki, np.

• prof. zw. dr hab.,

• prof. dr hab.,

• prof. dr,

• doc. itp.

Nauczyciele mogą pełnić różne funkcje, w tym funkcje organów statutowych uczelni: a) rektora, b) kanclerza i c) dziekana, a także ich zastępców. Mogą być członkami organów kolegialnych: a) senatu, jako najwyższego organu uchwałodawczego w Uczelni, b) kolegium, organu kolegialnego zarządzającego uczelnią oraz c) rad wydziałów.

Nauczyciel akademicki może także pełnić inne funkcje, w tym funkcje organów tzw. niestatutowych, np. funkcje dyrektora, sekretarza lub też być członkiem organu kolegialnego tzw. niestatutowego, np. rad jednostek organizacyjnych innych niż wydziały, tj. instytutów, zakładów. Ponadto nauczycielowi w ramach obowiązków organizacyjnych mogą być powierzone funkcje opiekuna roku lub grupy, opiekuna kół naukowych lub zainteresowań itp.

● Studenci i doktoranci

Studentami są wszystkie osoby kształcące się na studiach pierwszego lub drugiego stopnia w szkole wyższej albo jednolitych studiach magisterskich. Termin ten zwyczajowo używa się także w stosunku do słuchaczy studiów podyplomowych. Studentem zostaje się w wyniku tzw. immatrykulacji, czyli aktu przyjęcia w poczet studentów, na ogół poprzez uroczyste złożenie przyrzeczenia i otrzymanie indeksu. W Polsce studiuje obecnie około 1,9 mln studentów, w tym ponad 600 tys. w szkołach niepublicznych i ponad 1,2 mln w szkołach publicznych. Na poniższym wykresie liniowym pokazano liczby studentów od roku akademickiego 1990/1991 do 2005/2006 w uczelniach publicznych i niepublicznych.

Studenci w szkołach wyższych publicznych i niepublicznych

Z wykresu wynika, że liczba studentów miała tendencje wzrostowe w obydwu sektorach, równomierny w publicznym, przy czym w ostatnim roku, tj. 2005/2006, daje się zauważyć w tym sektorze szkolnictwa niewielki spadek ilości studentów. Największy przyrost liczby studentów nastąpił w sektorze niepaństwowym w latach 1998-2000.

Studia odbywają się na kierunku studiów (makrokierunku), których jest obecnie 118 na liście kierunków MNiSW i na poziomie kształcenia: studia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia, trybie studiów: stacjonarnym i niestacjonarnym.

Studia pierwszego stopnia trwają nie mniej niż 6 semestrów (3 lata), a w przypadku studiów kończących się nadaniem tytułu zawodowego inżyniera trwają nie mniej niż 7 semestrów (3,5 roku). Studia pierwszego stopnia na kierunku „architektura i urbanistyka” kończące się nadaniem tytułu inż. arch. trwają nie mniej niż 8 semestrów (4 lata).

Studia drugiego stopnia trwają nie mniej niż 4 semestry (2 lata). Niektóre kierunki studiów mogą być prowadzone tylko jako studia pierwszego stopnia (np. „kosmetologia”, „praca socjalna”) albo jako jednolite studia magisterskie (kierunek: „lekarski”, „dentystyczny”, „weterynaria”, „psychologia”, ”prawo”, „aktorski”). Studia jednolite trwają nie mniej niż 10 semestrów, a w przypadku kierunku „medycyna” na ogół 12 semestrów (6 lat).

W ramach kierunku studiów (makrokierunku) mogą istnieć specjalności lub specjalizacje. Ze względu na niezbyt jasne rozróżnienia tych dwóch pojęć, często zamiast terminu „specjalizacja” używa się innego terminu np. „profil dyplomowania”. Absolwent studiów pierwszego stopnia otrzymuje tytuł zawodowy: licencjata, inżyniera zaś studiów drugiego stopnia tytuł magistra lub równorzędne np. mgr inż., lekarza itd.

Doktorantem nazywa się uczestnika studiów doktoranckich, czyli studiów trzeciego stopnia, prowadzonych przez uczelnie mające uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego/doktora habilitowanego sztuki. Studia na ogół trwają 4 lata i kończą się uzyskaniem stopnia naukowego doktora.

Na poniższym wykresie przedstawiono procentowy skład studentów w poszczególnych grupach studiów.

Studenci według grup kierunków studiów w 2005/2006 roku

Z wykresu wynika, że najliczniejszą grupę stanowią studenci studiów ekonomicznych i administracyjnych (25,7%), a najmniej liczną studenci studiów prawnych (2,8%). Może dziwić nadzwyczaj liczna grupa studentów studiów pedagogicznych (12,8%) i dość niska liczba studentów kierunków studiów inżynieryjno-technicznych (7, 9%).

5. Niektóre systemy szkolnictwa wyższego w UE (wg Mosakowski, 2002)

W niniejszym rozdziale przedstawione będą zarysy 4 systemów szkolnictwa wyższego w UE, tj. systemy szkolnictwa wyższego Finlandii, Irlandii, Niemiec i Wielkiej Brytanii. O wyborze zadecydowały głównie specyfika systemu i jego walory lub też to, że kraje te są najchętniej wybierane jako miejsca studiowania lub miejsca docelowe w ramach wymiany między uczelniami. Wydaje się, że Wielka Brytania zasługuje na omówienie, ze względu na wysoką pozycję niektórych uniwersytetów tego kraju w rankingu światowym. Jeżeli zaś chodzi o Finlandię, to wydaje się, że ten kraj zasługuje na uwagę ze względu na wysoki wskaźnik scholaryzacji, a także na nowoczesny i wysoki poziom kształcenia. System szkolnictwa wyższego zarówno Niemiec, jak i Irlandii, mogą budzić zainteresowania ze względu na dość wysoką populację emigracji polskiej, która podejmuje studia w tych krajach.

● Zarys systemu szkolnictwa wyższego w Finlandii

System szkolnictwa wyższego Finlandii składa się z sektora uczelni uniwersyteckich i nieuniwersyteckich. Sektor uniwersytecki obejmuje 20 uczelni, w tym 10 wielowydziałowych, 3 uniwersytety techniczne, 3 szkoły ekonomiczne i 4 akademie sztuk. Kształcenie na poziomie uniwersyteckim prowadzi także kolegium obrony narodowej nadzorowane przez Ministerstwo Obrony. Sektor nieuniwersytecki składa się z 29 politechnik AMK (Ammatti-Korkeakoulu). Na politechnikach można studiować na jednym z 9 kierunków (makrokierunków) studiów. Wszystkie uniwersytety są autonomicznymi uczelniami publicznymi podporządkowanymi Ministerstwu Edukacji. Szkolnictwo wyższe Finlandii uległo znacznemu umasowieniu oferując miejsca na studiach dla 66% młodzieży (uniwersytety 29%, a AMK 37%). Finowie są społeczeństwem wysoko wykształconym. Zgodnie z oficjalnymi danymi, w 1997 r. udział osób z wykształceniem przynajmniej na poziomie kolegium zawodowego w grupie wiekowej 15-74 lata wynosił 30,1%, w tym na poziomie kolegium zawodowego — 16,9%, niższego stopnia akademickiego na poziomie lub stopnia AMK — 5,6%, magistra — 6,9% oraz doktoratu — 0,7%.

Czas studiów mierzy się w punktach kredytowych. Jeden punkt p oznacza czas pracy, który student musi poświęcić na uzyskanie wymaganych celów (średnio 40 godz.). Uzyskanie stopnia kandidaatin wymaga zgromadzenia co najmniej 120 pkt, co odpowiada 3 latom pełnych studiów, a stopnia magistra 160-180 pkt. W praktyce średni czas studiów wynosi 6,5 roku. Na studiach medycznych, stomatologicznych i weterynaryjnych, które trwają regulaminowo 5-6 lat i wymagają zgromadzenia 200-250 pkt, nie wprowadzono niższego stopnia akademickiego. Studia politechniczne trwają 3,5-4 lata (140-160 pkt), a dla położnych i kapitanów morskich 180 pkt. Studenci mają prawo do przekroczenia tego okresu o rok. Nauka jest bezpłatna. Uczelnie powinny utrzymywać bliską współpracę w dziedzinie badań z otoczeniem gospodarczo-społecznym. W 2000 r. przyjęto do AMK ok. 24 tys. studentów. Według wstępnych danych, w 2000 r. w uniwersytetach studiowało 157.195 osób, a w politechnikach 114.020.

● Zarys systemu szkolnictwa wyższego w Irlandii

System szkolnictwa wyższego Irlandii jest oparty na sztywnym modelu binarnym, z wyraźnym rozróżnieniem między sektorem uniwersyteckim a nieuniwersyteckim. W skład sektora uniwersyteckiego wchodzi 7 uniwersytetów, z których 2 największe: Trinity College i National University of Ireland, a także Dublin University i Dublin City University, są zlokalizowane w Dublinie, a 2 inne w niedalekiej odległości od tego miasta. W rezultacie tylko 2 uniwersytety zostają poza bezpośrednim zapleczem Dublina. Do sektora nieuniwersyteckiego należą instytuty techniczne (łącznie 14) i kolegia edukacyjne (5) oraz inne, a ponadto szereg niezależnych prywatnych kolegiów, kształcących głównie w dziedzinach związanych z biznesem, nadających kwalifikacje zawodowe, zaświadczenia, dyplomy i stopnie. Największą uczelnią Irlandii nie należącą do sektora uniwersyteckiego jest Dublin Institute of Technology, kształcący w roku akademickim 2000/01 22 tys. studentów. Uczelnia ta od roku akademickiego 1998/99 nadaje własne stopnie, zarówno na poziomie undergraduate, jak i postgraduate, ale mimo usilnych zabiegów nie została objęta ustawą uniwersytecką.

Stopień bachelor (odpowiednik naszego licencjatu) uzyskuje się po ukończeniu 3-4-letnich studiów stacjonarnych. Można go uzyskać także w trakcie porównywalnych czasowo studiów niestacjonarnych. Czas trwania studiów na ten stopień zależy od dziedziny i przepisów wewnętrznych uczelni. W kolegiach National University of Ireland, na takich kierunkach jak: sztuki piękne, humanistyka, prawo i handel, nauki społeczne, biznes, stopień bachelor otrzymuje się, z pewnymi wyjątkami, po 3 latach studiów. Zdobycie pokrewnych stopni w Trinity College, University of Limerick i Dublin City University wymaga ogólnie 4 lat studiów. Programy studiów na stopień akademicki na kierunkach inżynierskich, rolniczych i przyrodniczych wymagają 4 lat studiów, natomiast na architekturze i medycynie weterynaryjnej — 5, stomatologii — 5 lub 6, a na medycynie — 6 lat studiów.

Wyższy dyplom (graduate/higher diploma) uzyskuje się zwykle po rocznych studiach stacjonarnych lub 2-letnich niestacjonarnych, po uprzednim uzyskaniu kwalifikacji na poziomie bachelor. Niektóre z oferowanych programów studiów wymagają wykonania dysertacji. Stopień magistra, czyli pierwszy stopień na poziomie postgraduate, jest dostępny prawie we wszystkich dziedzinach studiów, które trwają 1-3 lata. Podstawowym wymaganiem przy przyjęciu na te studia jest stopień bachelor. Stopień magistra jest nadawany po ukończeniu studiów i zdaniu egzaminu bądź po wykonaniu badań, lub też na podstawie zaliczenia obydwu elementów.

Najwyższą kwalifikacją akademicką w Irlandii, wymagającą zwykle minimum 3-4 lat do jej uzyskania, jest doktorat. W roku akademickim 1997/98 w uniwersytetach studiowało 66.398 studentów, w tym 58.446 na studiach stacjonarnych.

● Zarys systemu szkolnictwa wyższego w Niemczech

System szkolnictwa wyższego Niemiec składał się w 1999 r. z 344 uczelni, w tym 115 uniwersytetów i innych równoważnych uczelni, 46 kolegiów sztuki i muzyki oraz łącznie 183 Fachhochschulen (wyższe szkoły zawodowe) i Verwaltungsfachhochschulen. Termin „uniwersytet”, poza tradycyjnymi uniwersytetami, obejmuje również uniwersytety techniczne (Technische Hochschulen), specjalizujące się w naukach przyrodniczych i inżynierskich, oraz Gesamthochschulen. Te ostatnie istnieją tylko w Hesji i Północnej Westfalii i mogą być traktowane jako specjalny typ uniwersytetu. Używają one obecnie w swojej nazwie słowa „uniwersytet”. Gesamthochschulen prowadzą zarówno studia akademickie, jak i studia zawodowe typu oferowanych w Fachhochschulen, a ponadto trwające 3-4 lata tzw. studia zintegrowane. Równoważne uniwersytetom są także instytucje oferujące ograniczony zakres kierunków studiów, jak kolegia teologiczne i pedagogiczne. Te ostatnie istnieją wciąż tylko w Badenii-Wirtembergii, w pozostałych landach zostały włączone do uniwersytetów lub powiększone tak, aby mogły oferować większy zakres kierunków studiów.

Wyższe szkoły zawodowe (Fachhochschulen) wprowadzono w 1970/71 r. jako nowy rodzaj uczelni w systemie niemieckiego szkolnictwa wyższego. Charakteryzują się one praktyczną orientacją oferowanej edukacji, mają zwykle w programie studiów semestr praktyki zawodowej, a profesorowie, oprócz kwalifikacji akademickich, muszą posiadać doświadczenie zawodowe zdobyte poza szkolnictwem wyższym. W 1998 r. 47 Fachhochschulen nie było utrzymywanych ze środków publicznych, ale podlegało w dużym stopniu tym samym przepisom, co państwowe Fachhochschulen. Uczelnie te różnią się znacznie między sobą pod względem wielkości, liczby studentów oraz liczby oferowanych kierunków studiów. Poszczególne Fachhochschulen mają specyficzny regionalny charakter lub szczególny obszar specjalizacji. Szczególną rolę odgrywa 30 Fachhochschulen w dziedzinie administracji publicznej (Verwaltungsfachhochschulen), kształcących urzędników państwowych wyższej rangi. Są one utrzymywane przez federację lub landy, a ich studenci posiadają status „odwoływalnego” (revocable) urzędnika państwowego.

Studia uniwersyteckie na większości kierunków trwają 8-10 semestrów i prowadzą do przyznania pierwszego stopnia akademickiego, przy czym studia na medycynie trwają 6 lat i 3 miesiące. Jednak wielu studentów potrzebuje do ukończenia swoich studiów od roku do 2 lat więcej. Łączny standardowy okres studiów na wprowadzone ostatnio stopnie bachelor i master nie powinien przekroczyć 5 lat, w tym 3 do maksimum 4 lat na stopień bachelor i 1-2 lat na stopień master. Studia w Fachhochschulen trwają 8 semestrów, w tym 1-2 semestry praktyki zawodowej. Do ich ukończenia, studenci potrzebują w praktyce średnio 1 lub 2 semestrów więcej. Na zakończenie studiów przyznaje się dyplom.

W niemieckim systemie szkolnictwa wyższego istnieją trzy rodzaje nadawanych pierwszych stopni akademickich, w przybliżeniu uznawanych za równoważne: Diplom, Magister i egzamin państwowy (Staatsprüfung). Studia prowadzące do egzaminu na dyplom (Diplomprüfung) i przyznania stopnia Diplom są nieco bardziej zorientowane zawodowo i koncentrują się na jednym przedmiocie. Stopień ten dominuje w naukach przyrodniczych, technicznych (inżynieryjnych) i społecznych, np. w psychologii: Diplom-Psychologe (psycholog dyplomowany).Studia prowadzące do egzaminu magisterskiego (Magisterprüfung) obejmują połączenie kilku przedmiotów (zwykle jeden główny i dwa dodatkowe lub trzy przedmioty o takiej samej wadze). Stopień ten jest przyznawany przeważnie w naukach humanistycznych i sztukach wyzwolonych, np. magister sztuki (Magister Artium — M.A.).

W roku akademickim 1998/99 w uczelniach niemieckich studiowało 1.801.200 studentów (166.000 to obcokrajowcy — 9,2 proc.), w tym w uniwersytetach — 1.335.000, w kolegiach artystycznych i muzycznych — 29.800, a w Fachhochschulen — 436.400.

● Zarys systemu szkolnictwa wyższego w Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania ma bardzo bogate tradycje w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Dwa najstarsze uniwersytety, mające również obecnie wysoką renomę w skali międzynarodowej - Oxford i Cambridge - zostały założone w XII i XIII wieku.

Systemie szkolnictwa wyższego Wielkiej Brytanii można wyróżnić trzy kategorie szkół: uniwersytety, kolegia uniwersyteckie oraz kolegia edukacji dalszej i wyższej.

Wśród uniwersytetów wyróżnia się „stare” i „nowe”. „Stare” uniwersytety nie kształcą na poziomie zawodowym, choć prowadzą szereg akredytowanych zawodowo studiów na stopnie akademickie. Kwalifikacje dotyczące konkretnego zawodu oraz niezbędne do jego uprawiania coraz częściej uzyskuje się w wyniku zdania egzaminów ustalonych lub akredytowanych przez ciała zawodowe. Terminem „nowe” określa się uniwersytety powstałe po 1992 r. na mocy uchwalonej wówczas ustawy o edukacji dalszej i wyższej. Do kategorii kolegiów uniwersyteckich należą szkoły prowadzące krótkie studia, po zakończeniu których przyznaje się stopień akademicki, jak również różne studia na poziomie postgraduate. Niektóre kolegia mogą także oferować programy studiów na wyższe stopnie akademickie. Nie powinno się tego typu kolegiów mylić z kolegiami stanowiącymi elementy składowe uniwersytetów federalnych, jak np. Uniwersytet Londyński.

Szkoły należące do kategorii „kolegiów dalszej edukacji” także oferują niektóre programy na poziomie szkolnictwa wyższego. W 2001 r. były 182 szkoły wyższe należące do systemu szkolnictwa wyższego, w tym łącznie 95 wyższych uczelni posiadało status uniwersytetu. W roku akad. 1999/2000 we wszystkich szkołach wyższych kształciło się 1.918.970 studentów. Oferowane przez uczelnie studia typu sandwich charakteryzują się tym, że nauka w uniwersytetach i kolegiach jest przeplatana okresami pracy. Uniwersytety mają pełną swobodę w przyjmowaniu nazw nadawanych stopni akademickich. Najbardziej powszechne to: bachelor of arts (BA) i bachelor of sciences (BSc).

Znacznie rozpowszechniły się modułowe programy studiów, umożliwiające tworzenie indywidualnych programów z szeregu niezależnych modułów. Ponadto, coraz powszechniej stosuje się wyrażanie programów studiów w punktach kredytowych. Mimo że istnieje szereg rozwiązań w tym zakresie, w większości z nich 120 punktom odpowiada 1 rok studiów na pierwszy stopień akademicki, przy czym 1 punkt kredytowy stanowi 10 godz. pracy, łącznie z pracą własną studenta. Posiadaczom stopnia bachelor oferowane są specjalistyczne lub zawodowe studia podyplomowe, trwające zwykle rok. Absolwenci otrzymują zaświadczenie lub dyplom. Wyższe stopnie akademickie (podyplomowe) otrzymuje się po ukończeniu dodatkowych studiów lub indywidualnej pracy badawczej, mogą one zawierać także obydwa elementy.

Na poziomie postgraduate są przyznawane 2 rodzaje stopni: master i doktorat. Uniwersytety mogą również przyznawać wyższe stopnie honorowe (często doktoraty) wyróżniającym się osobom w życiu akademickim i publicznym lub osobom mającym szczególne zasługi dla uniwersytetu, społeczności lokalnej lub krajowej.

Stopień master wymaga minimum roku studiów stacjonarnych (najczęściej 2 lat). Wyjątek stanowią uniwersytety Oxford i Cambridge, w których stopień master of arts (MA) jest oznaką „dojrzałości”, a nie dodatkowych osiągnięć akademickich. Absolwenci tych uniwersytetów — posiadacze stopnia bachelor of arts (BA) — mogą się ubiegać o otrzymanie stopnia master of arts (MA) po wniesieniu odpowiedniej opłaty, bez potrzeby podejmowania dalszych studiów. Podanie może być złożone po upływie 7 lat od czasu immatrykulacji, w przypadku Oxfordu, a w przypadku Cambridge — po upływie 6 lat.

Stopnie doktorskie są nadawane za obszerne opracowanie zwane pracą doktorską na podstawie zespołu publikacji z danego obszaru badań. Bez względu na dziedzinę, zwykle przyznaje się stopnie doktora filozofii (PhD lub w kilku uniwersytetach Dphil), z wyjątkiem kilku dziedzin specjalistycznych, jak np. muzyka, gdzie przyznaje się stopień doktora sztuk muzycznych (doctor of musical arts, AmusD). Studenci mogą się ubiegać o stypendium umożliwiające im pracę nad doktoratem przez okres 3 lat.

1

---