DIAGNOZOWANIE I ORZECZNICTWO - wykład, dn. 22.02.2011

WPROWADZENIE W PROBLEMATYKĘ ORZECZNICTWA I DIAGNOZOWANIA

*Plan wykładu:

1. Zamiast wstępu.

2. Wyjaśnienie pojęć: diagnoza, orzecznictwo, orzeczenie, opinia.

3. Akty prawne podstawą orzecznictwa psychologicznego.

4. Status psychologa orzecznika.

*Zamiast wstępu:

-Irena Obuchowska (2002) formułuje 5 pytań, na które należy sobie odpowiedzieć podejmując refleksję przed przystąpieniem do diagnozy:

1. Kogo diagnozuję?

2. Po co diagnozuję?

3. Co diagnozuję?

4. Jak diagnozuję?

5. Kto diagnozuje?

*Kogo diagnozuję?

-„Wiele jest dziwów w świecie, człowiek największy dziw przecie…”

-Sofokles: Antygona, V wiek p. n. e.

*Diagnoza:

-Od gr. diagnosis - rozpoznanie; gnosis - poznanie + did jako przedrostek, tłumaczony w tym wypadku jako roz-.

-W podstawowym znaczeniu jest to termin medyczny - rozpoznanie choroby na podstawie wyników badania chorego.

-W szerokim znaczeniu używany w różnych obszarach działalności człowieka.

*Dwa aspekty diagnozy - diagnoza ma dwa podstawowe aspekty:

1. Odnosi się do procesu rozpoznawania

2. Odnosi się do efektu tego procesu.

-W praktyce te dwa aspekty mieszają się z sobą.

*Trzeci aspekt diagnozy:

-K. Stemplewska-Żakowicz (2009) wprowadza trzeci aspekt pojęcia diagnozy.

-Diagnoza - jako dyscyplina naukowa, formułująca podstawy teoretyczne i porządkująca czynności praktyczne podejmowane w trakcie procesu diagnozowania w danym obszarze nauki, czy działalności praktycznej.

*Diagnoza psychologiczna:

-Jest to rozpoznanie lub rozpoznawanie, za pomocą technik i metod psychologicznych, właściwości psychicznych człowieka określających jego funkcjonowanie poznawcze, emocjonalno-motywacyjne i społeczne, z uwzględnieniem ewentualnych odchyleń od normy oraz mechanizmów wyjaśniających stwierdzony stan faktyczny.

-Diagnoza psychologiczna obejmuje także prognozę, czyli przewidywanie na podstawie uzasadnionych przesłanek (wyników badań psychologicznych) przyszłego zachowania się człowieka.

*Orzecznictwo:

-Jest to działalność specjalnie powołanych (mających formalną strukturę) organów rozstrzygających (sądów, komisji lekarskich, zespołów orzekających itp.), polegająca na wydawaniu orzeczeń w konkretnych sprawach.

-Pojęcie orzeczenia odnosi się do stwierdzenia zawierającego rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie, często ze wskazaniami dotyczącymi podmiotu, do którego orzeczenie się odnosiło.

*Orzecznictwo psychologiczne:

-Termin ten w psychologii stosowanej używany jest w szerokim znaczeniu.

-Odnosi się do wszystkich działań zawodowych psychologa, które polegają na formułowaniu - na podstawie wyników badań psychologicznych - zarówno samodzielnych orzeczeń, jak i opinii psychologicznych.

*Różnice między orzeczeniem a opinią:

1. Orzeczenie i opinia różnią się formą opracowania wyników badań psych. W opinii zakres opisu nie jest tak ściśle sformalizowany, dobór treści jest bardziej dowolny. Różni eksperci mogą stosować różne narzędzia badawcze.

2. W orzeczeniu forma jest wyraźnie określona, przebieg badania (aczkolwiek decyduje o nim samodzielnie orzekający) zazwyczaj ustalony (regulacja prawna dotycząca przebiegu badań dotyczy tylko badań kierowców i badań pracowników PKP), przekaz krótki, sformalizowany.

*Status orzeczeń i opinii - cztery kryteria stanowią formalną podstawę charakterystyki orzeczeń i opinii:

1. Orzeczenia lub opinie mogą być obligatoryjne - konieczne dla podjęcia decyzji przez organ wydający zlecenie na badanie psychologiczne.

2. Orzeczenia lub opinie mogą być rozstrzygające - to znaczy, że na ich podstawie zapadają decyzje, rozstrzygają jakąś sprawę.

3. Orzeczenia lub opinie mogą być nieobligatoryjne - to znaczy, że organ, który ma podjąć decyzję może ale nie musi zlecić badanie psychologiczne.

4. Orzeczenia lub opinie mogą być nierozstrzygające - zlecający badanie może wziąć pod uwagę badanie psychologiczne albo podjąć decyzję niezgodną z wydanym dokumentem.

Zazwyczaj orzeczenia mają charakter obligatoryjny rozstrzygający natomiast opinie mogą mieć charakter nieobligatoryjny nierozstrzygający.

*Akty prawne:

-Są to ustawy i akty wykonawcze (pomijamy służby psychologiczne w policji i wojsku).

-Zawierają zapisy dotyczące orzecznictwa psychologicznego w pięciu obszarach:

1. Oświata

2. Wymiar sprawiedliwości

3. Zdrowie

4. Pomoc społeczna

5. Medycyna pracy

*Formalny aspekt orzecznictwa:

-W bardzo licznych przypadkach tryb wydawania zarówno opinii, jak i orzeczeń jest sformalizowany.

-Sformalizowanie oznacza, że jest określony przez stosowne akty prawne.

-Dokumenty te muszą spełniać wyznaczone wymogi, dotyczące nie tylko treści, ale też warunków, w których są opracowywane - np. nie mogą być przygotowywane przez osoby pracujące w niepublicznych poradniach.

-Muszą także spełniać określone wymogi dotyczące kwalifikacji osób, które je przygotowują - nie wystarczy ukończony wydział lekarski, czy też wydział psychologii; konieczna jest specjalizacja II stopnia w danej dziedzinie lub inne specjalistyczne przygotowanie zawodowe, np. orzeczenia dla osób starających się o pozwolenie na posiadanie broni.

*Oświata:

-W dziedzinie oświaty akty prawne formułują zasadę pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

-Pomoc ta jest organizowana dla dzieci i młodzieży (orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania, zasady działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych itp.)

*Akt prawny MEN-u:

-Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 roku w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

-Rozporządzenie określa:

1. skład zespołów orzekających

2. tryb powoływania zespołów

3. tryb postępowania odwoławczego

4. wzory orzeczeń

5. szczegółowe zasady kierowania dzieci do …

*W dziedzinie zdrowia akty prawne normują:

1. Organizację działań wobec osób uzależnionych.

2. Powoływanie biegłych i warunków przeprowadzania badań w przedmiocie uzależnienia od alkoholu.

3. Przymusowego leczenia osób chorych psychicznych (art. 23. Bez zgody nie możemy umieścić chorego w szpitalu, chyba że jest on niebezpieczny).

*W dziedzinie medycyny pracy akty prawne dotyczą:

1. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych w transportach kolejowych.

2. Zdrowia psychicznego instruktorów nauki jazdy.

3. Zdrowia psychicznego jednostki ochrony przeciwpożarowych.

4. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych w biurze ochrony rządu.

5. Zdrowia psychicznego agentów bezpieczeństwa wewnętrznego.

6. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych jako ochrona fizyczna.

7. Zdrowia psychicznego osób ubiegających się o broń.

8. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych przy produkcji materiałów wybuchowych.

9. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych jako detektywi.

10. Zdrowia psychicznego kandydatów do urzędu sędziego, prokuratora.

11. Zdrowia psychicznego niektórych górników.

12. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych w policji.

13. Zdrowia psychicznego osób zatrudnionych w zawodowej służbie wojskowej

-Zawody nie wymagające orzeczeń:

1. Pedagog, nauczyciel, wychowawca

2. Lekarz

3. Radca prawny, adwokat

4. Psycholog

5. Pracownik socjalny

6. Dziennikarz

7. Menedżer i wiele innych

-Jeżeli jednak przedstawiciel danego zawodu zostaje zatrudniony w instytucji, która wymaga orzeczenia, to osoba ta musi je posiadać.
-Co ty na to? Biegły psycholog wydający opinię nie musi mieć orzeczenia o stanie zdrowia psychicznego, jeżeli jednak starałby się o prawo posiadania broni to musi…

*Status psychologa orzecznika - w świetle aktów prawnych jest zróżnicowany stosownie do kwalifikacji:

1. Psycholog uprawniony - wydaje odrębne samodzielne orzeczenia lub opinie o charakterze obligatoryjnym i rozstrzygającym. Np. pozwolenie na broń (detektywi, policja). Ma status orzecznika przeszkolonego i niezależnego, prawnie odpowiadającego za wydanie orzeczenia. Obowiązują go przepisy dotyczące procedury badań, formy orzeczenia trybu odwołania się od orzeczeń sposoby przechowywania dokumentacji, opłaty za orzeczenie. Jego kwalifikacje zostały potwierdzone zdanym egzaminem.

2. Biegły - może być biegły do sprawy (np. pacjenta) i biegły z listy - będący samodzielnym ekspertem, którego opinie są dowodami. Powoływany:

• w obszarze wymiaru sprawiedliwości

• w obszarze zdrowia (jako biegli powoływani przez komisje do spraw przeciwdziałania alkoholizmowi)

Regulacje prawne w stosunku do biegłych sądowych obejmują: tryb powoływania, wymagania, sposób postępowania z dokumentacją, wynagrodzenie za sporządzanie opinii

Sąd ocenia wiarygodność dowodu na podstawie własnego przekonania.

Biegły sądowy ma zapewnioną prawną ochronę. Ten, kto mu zagraża podlega karze od 3 miesięcy do 3 lat więzienia.

3. Psycholog specjalista.

4. Psycholog jako członek zespołu orzekającego - wydawanie orzeczeń w zespole; poradnie pedagogiczno-psychologiczne.

5. Psycholog opiniujący dla potrzeb innego specjalisty - medycyna pracy.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 01.03.2011.

*Plan:

1. Podejście nomotetyczne i idiograficzne.

2. Wybrane rodzaje diagnozy psychologicznej - podobieństwa, różnice.

3. Dowody empiryczne, a intuicja w diagnozie.

4. Relacja psychologa z osoba diagnozowaną

*Podejście nomotetyczne i idiograficzne - za A. Gordonem wyróżniamy dwa podejścia do badań psychologicznych:

1. Podejście nomotetyczne (gr. nomos - prawo) - odkrywanie i opis ogólnych prawidłowości rządzących zachowaniem ludzi.

2. Podejście idiograficzne - badanie w celu wyjaśnienia indywidualnych dyspozycji jednostki i ich uwarunkowań.

*W podejściu nomotetycznym:

-Badacz porównuje uzyskane wyniki z wynikami innych ludzi.

-Posługuje się obiektywnymi, wystandaryzowanymi technikami badawczymi, dysponuje tablicami norm, porównuje wyniki.

-Taki model badania bywa przyjęty w badaniach grupowych, np. dotyczących określenia przydatności zawodowej.

-Słownictwo opisu jest ściśle określone.

*W podejściu idiograficznym:

-Nastawienie na rozpoznanie indywidualności psychicznej człowieka w kontekście różnorodnych uwarunkowań, działających aktualnie i wcześniej.

-Badanie głównie metodami klinicznymi, analizą twórczości i innych wytworów.

-Przykłady: case-study (studium przypadku), wyniki uzyskane przez analizę wywiadów, narracji.

*Podejście integracyjne:

-W diagnozie (np. w badaniu sądowym) stosujemy metody i narzędzia, które są charakterystyczne dla obydwu podejść - wywiad kliniczny, obserwacje, testy inteligencji.

-Nie przeciwstawiamy sobie tych podejść, bo one się uzupełniają.

-Pamiętamy jednak, że podczas diagnozy powinno dominować jedno z nich.

*Inne rozróżnienie:

-Podejście ilościowe i jakościowe - czyli wyniki w liczbach i wyniki przez opis jakości.

-Występują w konkretnej diagnozie (z podanych powyżej).

*Model medyczny:

-Diagnoza nozologiczna, diagnoza różnicowa, diagnoza w modelu medycznym

-Jest to diagnoza ukierunkowana na rozpoznanie rodzaju zaburzeń psychicznych (jednostki nozologicznej).

-Podstawą takiej diagnozy jest znajomość jednostek chorobowych (nozologii).

-Badacz określa symptomy, porównuje z określonym syndromem, określa koincydencję (współwystępowanie objawów więcej niż jednego zaburzenia).

-Typ diagnozy dokonywanej we współpracy z psychiatrą.

*Diagnoza różnicowa:

-Zadaniem psychologa jest odpowiedzieć na pytania (przykładowo):

• Czy zachowania młodzieżowego pacjenta X sugerują rozwój psychozy, czy przemawiają za zaburzeniami zachowania?

• Czy wyniki badań psychicznych pacjenta X wskazują na zaburzoną osobowość czy początek rozwoju psychozy?

• Czy badanie psychologiczne wskazuje na symulowanie objawów przez pacjenta X?

• Czy wyniki badań psychologicznych sugerują nerwicowe podłoże skarg somatycznych?

-Uwaga: w naszej opinii nie możemy napisać wprost, że pacjent symuluje, tylko robimy opis tego, jak się on zachowuje. Psycholog nie stawia ostatecznej diagnozy!

*Pułapki diagnozy nozologicznej:

-Stwierdzając u pacjenta dane objawy i rozpoznając w diagnozie psychiatryczno-psychologicznej typ zaburzenia, kolejne objawy tłumaczy się tym zaburzeniem bez wnikania w sytuacyjne uwarunkowania zachowania.

-Np. pacjent jest smutny, bo jest leczony z powodu depresji. Tak naprawdę akurat w danej chwili może być smutny, bo właśnie został skrzywdzony, ma jakieś dolegliwości somatyczne itd.

-Należy słuchać tego, co ludzie do nas mówią! Nie możemy całkowicie sugerować się diagnozą.

*Etykietowanie:

-Zdiagnozowany pacjent ma znacznie bogatszą indywidualność niż obraz kliniczny choroby.

-Np. osoba upośledzona może dokonywać odkryć i uzyskiwać znaczne postępy w trakcie nauczania szkolnego. Chory na schizofrenię może logicznie uzasadniać swoje racje. Pacjent z osobowością histeryczną może dokonać udanego zamachu samobójczego.

-Należy zawsze pamiętać o szerszym obszarze psychiki niż tylko o tym, co zostało zdiagnozowane.

*Samospełniająca się przepowiednia:

-Zdiagnozowany pacjent sugeruje się opinią specjalistów i doszukuje się objawów, które mu zasugerowano lub o których przeczytał.

-Podobny mechanizm występuje u chorych somatycznie, a także u ludzi starszych, którzy „wypatrują” objawów utraty sprawności fizycznej i psychicznej.

-Wiedza, wyobrażenie (obraz mentalny) wytwarzanie (nieuświadomione) objawów, zachowanie zgodne z wiedzą i wyobrażeniem.

*Diagnoza funkcjonalna (dokonywana w defektologii):

-Stosowana przy diagnozie osób z niepełnosprawnością narządów zmysłu, z niepełnosprawnością umysłową, po urazach czaszkowo-mózgowych, po udarach mózgu i w innych zaburzeniach.

-Opis dysfunkcji i ich wpływu na funkcjonowanie człowieka, ale też wskazanie na możliwości kompensacyjne, na zasoby i zastępowanie utraconych funkcji nowymi sposobami funkcjonowania.

*Diagnoza ukierunkowana na rozwój:

-Istotny element diagnozy zawiera się w opisie ograniczeń i dysfunkcji.

-Akcent kładzie się jednak na możliwościach rozwojowych osoby.

-Zatem diagnoza ma aspekt dynamiczny.

-Wskazuje na obszary, które mają największy potencjał rozwojowy i które szczególnie należy stymulować, w których najszybciej może wystąpić progresja.

-W tej diagnozie wskazuje się też na warunki konieczne do rozwoju. Ten typ diagnozy wymaga weryfikacji (powtórzenia badania).

-Jest to diagnoza „w drodze” albo „podłużna”.

*Model sytuacyjno-środowiskowy diagnozy psychologicznej:

-Opis właściwości psychicznych i zachowania dokonywany jest w kontekście pogłębionej analizy sytuacji i warunków, w których jednostka żyje.

-Np. diagnoza psychologiczna sprawców czynników karalnych (rola sytuacji zewnętrznej, czynników spustowych, warunków wychowawczych).

-Diagnoza konfliktów interpersonalnych jednostki i niepowodzeń w życiu rodzinnym (skrypty, przekazy transgeneracyjne, wzorce zachowań wyniesione z domu itp.).

*Interakcyjny model diagnozy (w trakcie psychoterapii):

-Diagnoza, która powstaje w trakcie interakcji między badanym, a psychologiem.

-Ten typ diagnozy (po tzw. diagnozie wstępnej) jest typowy dla opracowywania diagnozy w trakcie procesu psychoterapeutycznego.

-Pacjent opowiada o siebie i sam się „diagnozuje” a psycholog w miarę poznania osoby przeformułuje te oceny.

-Ważnym elementem w tej diagnozie jest odkrywanie źródeł samooceny pacjenta.

*Rola intuicji:

-Czym jest? Zdolnością przewidywania, twórczą wyobraźnią, przekonaniem bez dowodów empirycznych czyli irracjonalnym poznaniem?

-Jaka jest? Zawodna? Pomocna? Pomocna pod warunkiem?

-Jakie są źródła naszej intuicji i jej związek z fachową wiedzą?

-Czy intuicja jest zależna od aktualnego nastroju badającego i sytuacyjnych treści poznawczych?

*Empiryczne wartości intuicji:

-Czy znane są ci przypadki działań racjonalnie nieuzasadnionych, ale trafnych?

-Intuicja to pewne sygnały, których nie potrafimy nazwać ani uświadomić sobie, ale mają one charakter obiektywny.

-Jest to pra-poznanie, które opiera się o fakty. Przebłysk zamieniający się w hipotezę, którą później sprawdzamy.

-Kierujemy się nią racjonalizując.

*Pozytywny aspekt diagnozy:

-Podejście humanistyczne w psychologii.

-Odnajdywanie w człowieku cech pozytywnych korelujących ze zdrowiem psychosomatycznym i dobrostanem.

*Wymóg rzetelności:

-Diagnoza psychologiczna musi zawsze być działaniem profesjonalnym, rzetelnym.

-Jednostronne, pozytywne widzenie człowieka może być sytuacyjnie uzasadnione, np. w odniesieniu do pacjentów z zaburzeniami afektywnymi, poddającymi się terapii.

-Profesjonalna diagnoza powinna być realistyczna.

*Waga dowodów empirycznych w diagnozie:

-Podejście EBP (Evidence-Based Practice) stawia wymóg dokonywania diagnozy opartej o fakty obiektywne czyli dowody empiryczne.

-Oznacza to bezwzględną dominację metod i narzędzi badawczych zweryfikowanych odpowiednimi procedurami, z wysokimi parametrami psychometrycznymi (spełnienie wymogów standaryzacji, obiektywizacji, trafności, rzetelności, normalizacji).

-Postępowanie diagnostyczne jest mocno sformalizowane.

*Obiektywizm w diagnozie psychologicznej:

-Czy możliwa jest w pełni obiektywna diagnoza?

-Co jest podmiotem diagnozy?

-Jakości obiektywne czy subiektywne?

-Odpowiedzi na te pytania są zróżnicowane u psychologów praktyków.

*Podobieństwa i różnice w typach diagnozy:

-Podobieństwa:

• Każdy typ diagnozy powinien spełniać wymogi formalne (wiadomo o co chooo…).

-Różnice:

• Założenia (wynikają z postawionych celów).

• Narzędzia badawcze.

• Zakres badanych obszarów.

*Relacje psychologa z osoba diagnozowana, a relacja w psychoterapii - podstawowe różnice dotyczą:

1. Postawy psychologa:

• Kontakt terapeutyczny - postawa wpierająca, nasycona empatią.

• Orzecznik - postawa neutralna, obiektywna, zdystansowana.

• Relacja terapeutyczna jest relacja typowo pomocną. Jej podstawą jest akceptacja pacjenta.

• Relacja z orzecznikiem - bardziej formalna. Orzecznik jest ukierunkowany na uzyskanie potrzebnych danych.

• Postawa terapeuty wobec pacjenta rzadko ma charakter konfliktowy. Zazwyczaj terapeuta obdarza pacjenta pozytywnymi uczuciami. Rozumie motywy swoich pacjentów, zna ich życiorys, uwarunkowania zachowań. Zapamiętuje swoich pacjentów, nieraz kontakt podtrzymywany jest po terapii przez lata.

• Orzecznik oceniając osobę badaną często ma wobec niej odczucia ambiwalentne.

2. Kontakt:

• W relacji terapeutycznej kontakt z pacjentem trwa aż do wygaśnięcia kontraktu. O kontrakcie współdecyduje pacjent.

• Kontakt z diagnostą, z biegłym kończy się w momencie uzyskania przez biegłego materiału potrzebnego do sporządzenia opinii, zerwanie relacji może zaskoczyć osobę badaną.

3. Dane:

• W kontakcie terapeutycznym dane, na których diagnozuje terapeuta pochodzą prawie wyłącznie od pacjenta.

• Natomiast orzecznik dysponuje danymi z innych źródeł (akta sprawy, opinie pedagogów itp.).

4. Postawa osoby badanej:

• W relacji terapeutycznej kontrola ze strony pacjenta jest zdecydowanie słabsza. Na początku jest duża - osoba poddająca się terapii chce zachować fason, ale z czasem słabnie, ujawnione mechanizmy obronne zostają omówione. Pacjent powierza terapeucie najbardziej poufne informacje ze swojego życia - dzieciństwo, płacz itp. Jeżeli są zniekształcenia, to stanowią one wynik osobowościowych mechanizmów obronnych, czyli są nieuświadomione.

• Postawa osoby badanej wobec orzecznika jest zdecydowanie bardziej obronna. Osoba wie, że jest oceniania, szuka sformułowań eufemistycznych, przemilcza fakty, a często wprowadza świadomie w błąd - czyli kłamie. Z tego względu zadanie orzecznika jest zdecydowanie trudniejsze.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 08.03.2011

KOMEPTENCJE DIAGNOSTYCZNE - struktura procesu diagnostycznego

*Plan wykładu:

1. Definicja kompetencji diagnostycznych.

2. Składniki kompetencji diagnostycznych.

3. Faza przygotowania się psychologa do diagnozowania (warunki do spełnienia).

4. Omówienie dalszych faz pracy diagnostycznej.

5. Schemat opinii psychologicznej (pisemnej).

*Definicja kompetencji diagnostycznych:

-Kompetencje psychologa diagnosty - to zbiór specjalistycznych kompetencji psychologa.

-Według nieco zmodyfikowanej definicji (Stemplewska-Żakowicz, 2009) - kompetencje diagnostyczne oznaczają umiejętności doboru i posłużenia się odpowiednimi metodami (obserwacją, wywiadem, testami i innymi, np. technika q-sort) w celu określenia istotnych (ze względu na wytyczony cel) właściwości badanej osoby lub grupy.

-Podstawą ich opanowania jest odpowiednia wiedza teoretyczna - znajomość psychologii osobowości, psychologii rozwojowo-wychowawczej, psychologii społecznej (mechanizmów wpływu społecznego), psychopatologii i psychologii klinicznej.

*Lista kompetencji diagnostycznych obejmuje:

1. Przygotowanie z dziedziny psychometrii, znajomość teorii pomiaru psychicznego (ocena trafności testu, rzetelności testu, korelacji wyników itp.).

2. Teoretyczna wiedza z zakresu podstaw diagnozy psychologicznej.

3. Znajomość technik diagnozowania różnych obszarów, życia psychicznego człowieka, a szerzej aktywności i doświadczenia człowieka.

4. Umiejętność oceny wpływu zdarzeń traumatycznych na funkcjonowanie człowieka.

5. Umiejętność oceny wpływu pełnionych wcześniej i pełnionych aktualnie ról społecznych oraz historii życia i kontekstu sytuacyjnego na funkcjonowanie psychiczne i aktywność osoby badanej.

6. Umiejętność nawiązania i podtrzymania relacji z osobą badaną (w tym również umiejętność motywowania jej do współpracy).

7. Rozumienie uczuć i nastawienia osoby badanej do diagnosty i sytuacji diagnozowania, w tym także umiejętność rozładowywania jej negatywnych emocji.

8. Sprawność „techniczna” diagnosty (znajomość instrukcji, utrzymanie tempa badania stosownie do możliwości osoby diagnozowanej).

9. Umiejętność doboru właściwych (nie za dużo, nie za mało!!!) technik badania.

10. Umiejętność oceny uzyskanego materiału diagnostycznego (analiza).

11. Umiejętność syntezy wyników badań pod kątem celu badania.

12. Umiejętność przekazania osobie badanej (w sposób dla niej zrozumiały, z poszanowaniem jej godności) informacji o uzyskanych wynikach.

13. Umiejętność pisemnego opracowania opinii psychologicznej.

*Fazy procesu diagnozowania - diagnoza psychologiczna obejmuje 5 podstawowych faz:

1. Faza wstępna.

2. Faza nawiązania kontaktu.

3. Faza właściwego badania.

4. Faza opracowania materiału diagnostycznego.

5. Faza opracowania opinii.

-W każdej z faz powinny być spełnione określone warunki.

*Faza wstępna (przygotowania):

-Warunek 1. Zrozumienie zadania:

• Analiza celu, któremu ma służyć opinia.

• Nie można badać „wszystkiego”.

• Jeden z podstawowych błędów niedoświadczonego psychologa: stosuje metody, z których uzyskany materiał wykracza poza ramy problemu stanowiącego przedmiot opinii - np. nie ma po co badać poczucia sensu życia, gdy określa się stan psychiczny w momencie popełnienia przestępstwa.

• Inny błąd: wypowiadanie się w sprawach, które przynależą do innych specjalistów (głównie chodzi o psychiatrów) - psycholog nie rozpoznaje jednostek psychiatrycznych, ale opisuje zakłócenia w funkcjach regulacyjnych.

• Należy tu zwrócić uwagę, że nie zawsze pytanie postawione biegłemu jest trafne. Np. (z doświadczenia biegłego): celem diagnozy - odpowiedzieć na pytanie „Czy małoletni wykazuje skłonność do konfabulacji i czy zeznania złożone przez niego należy uznać za wiarygodne?”

(Komentarz: co to jest konfabulacja? Jakie prawdopodobieństwo, że występuje u zdrowego dziecka, które nie miało urazów głowy? - zatem problem przypuszczalnych niewiarygodnych zeznań może być osadzony na innych mechanizmach).

• Lepiej byłby, aby organ procesowy zamiast pytać czy zeznania dziecka będącego świadkiem w sprawie o wykorzystanie seksualne są wiarygodne pytał biegłego czy dziecko X ujawnia symptomy wskazujące na to, że było wykorzystywane seksualnie.

-Warunek 2. Analiza własnych kompetencji do wykonania zadania:

• „Czy potrafię?!”

• Obowiązkiem psychologa jest ewentualne przestudiowanie problematyki objętej badaniem.

• Np. jeżeli ma rozpoznać objawy zespołu PTSD, to musi przypomnieć sobie etiologię i symptomatologię objawów.

• Należy pamiętać nie tylko o ograniczeniach wynikających z deficytów wiedzy, ale także z ograniczeń spowodowanych szczególnym doświadczeniem emocjonalnym (urazem) osoby diagnozującej.

-Warunek 3. Znajomość dokumentacji dotyczącej osoby badanej:

• Akta sprawy, świadectwa, opinie, wywiady zebrane w teczce.

• Psycholog m.in. zwraca uwagę na wydarzenia traumatyczne w życiu badanego, opis jego środowiska wychowawczego, jego wykształcenie (bo w zależności od wykształcenia dobiera się narzędzia diagnostyczne).

• Przykład: test osobowości MMPI stawia wymóg wykształcenia co najmniej na poziomie średnim.

• Wstępne informacje pozwalają na???

• Dobrze też jest wiedzieć czy badany miał już badania psychologiczne lub terapeutyczny kontakt z psychologiem.

-Warunek 4. Wybór narzędzi diagnostycznych:

• Wyłania się problem dostępności adekwatnych do zadania metod - czy psycholog dysponuje koniecznymi narzędziami.

• Jeżeli nie dysponuje odpowiednimi narzędziami - to skąd je zdobyć, albo czym zastąpić.

-Warunek 5. Przygotowanie planu badania:

• Należy pamiętać, że może on zostać zmieniony w związku z trudnościami w nawiązaniu kontaktu, reakcjami emocjonalnymi lub problemami somatycznymi osoby badanej, a także wymuszoną przez sytuację koniecznością odstąpienia z planowego toku badania i zajęcia się problemem emocjonalnym badanego.

-Warunek 6. Zaplanowanie (ewentualnych) kolejnych terminów badania:

• Gdy wiadomo, że badanie nie zakończy się w jednym dniu.

• Terminy kolejnego badania nie powinny być odległe w czasie (tydzień, najwyżej dwa przerwy między kolejnymi turami).

*Faza nawiązania kontaktu:

-Powitanie i przedstawienie się - należy wstać, podać rękę, wskazać miejsce na którym osoba siądzie.

-Strój psychologa jest elementem, na podstawie którego osoba badana buduje jego wizerunek - nie powinien być wyzywający, nie powinien nasuwać skojarzeń seksualnych.

-Zasady kontraktu:

• Poinformowanie o charakterze, celu spotkania i na czyje zlecenie badanie jest prowadzone, kto otrzyma wyniki.

• Należy podkreślić, że raport z badań jest poufny, a osoby które go otrzymują zobowiązane są do zachowania tajemnicy. Psychologa obejmuje tajemnica zawodowa.

• Określenie procedury, czasu spotkania i przewidzianego terminu sporządzenia opinii.

• Uzyskanie akceptacji osoby badanej na udział i warunki przeprowadzenia badania.

-W przypadkach opinii nierozstrzygających koniecznym jest zaznaczenie, że wyniki badań psychologicznych nie przesądzają o losach badanego i są jedynie pomocą dla instytucji, która badanie zleciła, a także, że psycholog nie jest stroną (ważne np. w sprawach rozwodowych dotyczących przyznania praw rodzicielskich jednemu z rodziców.)

-W sprawach karnych koniecznym warunkiem prowadzenia badania psychologicznego jest zapewnienie psychologowi poczucia bezpieczeństwa, ochrony przed agresją lub autoagresją badanego (np. zabezpieczenie okien tak, aby osoba badana nie mogła wyskoczyć). Psycholog nie może bać się osoby, którą bada lub bać się o osobę, którą diagnozuje.

-Psycholog nie powinien znać wcześniej osoby, o której orzeka i unikać sytuacji konfliktowej wynikającej z lojalności wobec badanej osoby, osób jej bliskich lub też instytucji, która zleca badanie.

-Obowiązuje postawa naturalnej życzliwości i naturalnego dystansu (bez słodzenia i przymilania się):

• Postawa neutralności w sprawach sądowych jest szczególnie ważna dla biegłego sądowego (niedopuszczalne jest wejście w koalicję z osobą badaną).

(Komentarz: problem biegłych psychologów z historią rozpadu związku, wykonujących badania na zlecenie sądu dotyczące przyznania opieki nad dzieckiem… Czy potrafią być neutralni i obiektywni?)

-W trakcie tej fazy psycholog powinien próbować sobie wypracować wgląd w: emocje, oczekiwania i postawy osoby badanej:

• Jeżeli jest to postawa lękowa należy zastosować strategie wyciszania niepokoju (oderwanie myśli badanego od sytuacji badania, skupienie się na oddychaniu, inne sposoby…).

• Jeżeli badany demonstruje podstawę agresywną należy tą agresję rozładować.

*Faza właściwego badania:

-Metody kliniczne:

• Wywiad i obserwacja są nie do zastąpienia, a w badaniach indywidualnych najczęściej stanowią podstawowe metody diagnostyczne.

• W badaniach zbiorowych często stosowane są kwestionariusze osobowe zastępujące wywiad.

• W badaniach zbiorowych konieczne jest jednak bezpośrednie nawiązanie kontaktu przez chociażby krótką chwilę z każdą osobą.

-Cechy testów:

• Trafność.

• Rzetelność.

• Normalizacja.

• Aktualizacja (norm i zadań).

• Adaptacja (np. dla osób niesprawnych motorycznie).

• Można stosować jedynie testy, które są zaakceptowane przez właściwą do oceny testów komórkę PTP.

• Przy wykorzystaniu testu koniecznym jest podanie w opinii dokładnej nazwy i wersji testu (istnieje wielość wersji!).

• Nie należy szczędzić czasu na wyjaśnienie zasad instrukcji badania testowego.

-Badania testowe wykonywane przez biegłych psychologów sądowych - analiza badań psychologicznych przeprowadzonych przez biegłych psychologów na zlecenie sądu w odniesieniu do sprawców przestępstw dokonana przez Ewę Habzdę-Siwek:

• W badaniach psychologicznych zakres badania dotyczył: określenia poziomu inteligencji, diagnostyki zaburzeń organicznych, diagnozy osobowości sprawcy lub procesów motywacyjnych.

• Stosowane w badaniach były: testy inteligencji, testy do diagnozy zaburzeń organicznych. W tym miejscu warto dodać, że w chwili obecnej wartość diagnostyczna całej baterii testów organicznych jest znikoma. Jak pisze Heitzman: „Nieprawidłowy wynik np. badania tomografii komputerowej bywa znacznie czulszym instrumentem diagnostycznym organiki mózgu niż cała bateria testów psychologicznych do diagnozy zaburzeń organicznych.

• Lista narzędzi zdyskredytowanych - wg ekspertów (101 osób badanych) wzrokowo-motoryczny Test Gestalt autorstwa L. Bender stosowany do wykrywania w badaniach psychologicznych został uznany zgodnie ze skalą Likerta za test niediagnostyczny.

• Badania testowe wykonywane rzez biegłych psychologów sądowych: pełna charakterystyka osobowości przez zastosowanie testowych kwestionariuszowych lub projekcyjnych metod wystąpiła tylko w 24 przypadkach.

• W badaniach stosowano: Test Zdań Niedokończonych, Test Drzewa Kocha, Test Rorschacha, MMPI, kwestionariusz osobowościowy Catella, Kwestioanrisuz MPI Eysencka, Diagnostyczny Kwestionariusz Osobowościowy, Test Frustracji Rosenzweiga.

• Wyniki analizy wskazują, ze opinie psychologiczne nie odpowiadają teoretycznym wymogom wskazywanym przez psychologów jako koniecznych przy opracowaniu orzeczenia lub opinii. Nie wyjaśniały one mechanizmów regulacyjnych i genezy zachowań przestępczych. Spełniły one jednak rolę uzupełniania opinii psychiatrycznych.

*Faza opracowania wyników badania:

-Ważne jest uporządkowanie wyników badań.

-Może się zdarzyć, ze wyniki nie są spójne, np. gdy badamy dzieci w podteście percepcji wzrokowej Wechslera (braki na obrazkach) okazuje się, że wynik jest wysoki, a w teście percepcji H. Spionek (odtwarzanie figur geometrycznych) wynik jest słaby - trzeba to wyjaśnić! Opinia nie może być zlepkiem sprzecznych sądów.

-Efektem analizy wyników badań powinno być ustosunkowanie się do przyjętych założeń i hipotez. Fakty empiryczne mogą potwierdzać wcześniejsze założenia lub stanowić dowody ich błędności.

*Faza opracowywania opinii:

-Trzeba pamiętać, że opinię będą czytać osoby, które nie znają terminologii psychologicznej, a zwłaszcza tej stosowanej w psychologii klinicznej. W nawiasach należy wyraźnie zdefiniować co przez dane pojęcie rozumiemy.

-Przykład: nieznaczny poziom niesprawności umysłowej, określający deficyt intelektualny w rzeczywistości w istotnym stopniu ogranicza sprawność umysłową w tym zdolność logicznego wnioskowania i przewidywania.

-W opinii powinno być jak najwięcej opisów dotyczących zachowań i mechanizmów motywacyjnych a niewiele etykietek.

-Opinia ma wyjaśniać a nie etykietować.

-W odniesieniu do opinii są ogólne wytyczne, iż w opinii ma być sprawozdanie z przeprowadzonych badań oraz oparte na nich wnioski.

-Jest oczywistym, że powinien być przedstawiony tok rozumowania biegłego, racje dla których opowiada się za danym poglądem, a odrzuca inny. Taki logiczny wywód może oceniać sędzia lub inny organ procesowy, a także strony procesowe.

*Schemat pisemnej opinii psychologicznej:

-Podany poniżej wzorzec pisemnej opinii jest ogólnie akceptowany.

-Opracowanie opinii pisemnej wg zamieszczonego schematu jest jednak bardzo czasochłonne.

*SCHEMAT OPINII PSYCHOLOGICZNEJ - CZĘŚCI WSTĘPNA:

-W części wstępnej zawieramy dokładne dane osoby badanej:

• Imię, nazwisko.

• Data urodzenia.

• Miejsce zamieszkania.

• Wykształcenie lub klasa i typ szkoły, do której uczęszcza badany.

• Stan cywilny i rodzinny.

• Źródło utrzymania (wykonywana praca zarobkowa, renta, na utrzymaniu współmałżonka, na utrzymaniu rodziców lub innych członków rodziny).

-Oprócz tego umieszczamy:

Wyjaśnienie kto zlecił opinię i w jakim celu (należy dosłownie przedstawić sformułowanie dotyczące zadania postawionego psychologowi).

Datę i miejsce przeprowadzenia badania.

Opis szczególnych okoliczności (jeżeli takie miały miejsce) towarzyszących badaniu psychologicznemu.

Wymienienie metod zastosowanych w badaniu (podanie wersji metod testowych) z wyjaśnieniem przedmiotu diagnozy.

Opis zachowania się badanego w trakcie badania, postawy wobec sytuacji badania, kontakt z badającym (np. „zainteresowany tokiem badania, w dobrym kontakcie, spontanicznie opowiada o sobie” lub „kontakt formalny, wypowiedzi silnie kontrolowane, wypowiadane po dłuższym namyśle lub niechętny stosunek do badania, niedbale wykonuje zadania testowe” itd.)

*SCHEMAT OPINII PSYCHOLOGICZNEJ - PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW:

-Opis nastroju osoby badanej, szczególnie trzeba zwrócić uwagę na zmiany nastroju, np. płacz, złość, naprzemienne stany smutku, euforii.

-Opis wyników badań klinicznych (wywiad, obserwacja)

-Opis wyników badań testowych.

*SFORMUŁWOANIE DIAGNOZY PSYCHOLGICZNEJ:

-Zestawienie wyników pod kątem dokonania diagnozy uwzględniającej cel badania.

-Bardzo istotne jest podkreślenie tych wyników, które są główną podstawą diagnozy i argumentów, które zadecydowały o pominięciu innych (np. wysokie wyniki w skali K, podejrzenie aktywności silnych mechanizmów obronnych).

-Ewentualne podanie dodatkowych elementów diagnozy, ważnych z punktu widzenia sytuacji osoby badanej, a nieuwzględnionych w zadaniu postawionym psychologowi.

*SFORMUŁWOANIE WNIOSKÓW:

-Ogólne wnioski wynikające z badania psychologicznego (np. konieczność powtórzenia badań, skierowania osoby badanej do placówki specjalistycznej, konieczność zlecenia dodatkowych badań, np. lekarskich, najczęściej psychiatrycznych).

-UWAGA!!! W opinii nie zamieszczamy wyników surowych z pomiarów testowych, często nie podajemy innych wyników liczbowych zastępując je opisem.

*Po opracowaniu opinii…:

-Dokumentację badań i kopię opinii przechowujemy w zamkniętych pomieszczeniach, pamiętając, że często mają one charakter poufny.

-Dokumentacja może też być potrzebna, gdy badający będzie musiał dodatkowo uzasadnić swoją diagnozę np. w sądzie.

*Uwaga końcowa:

-O ile to możliwe należy starać się uzyskiwać informacje zwrotne dotyczące losów osoby badanej i trafności wystawionej opinii.

-W badaniach diagnostycznych dzieci i młodzieży, które zawierają zlecenia, wskazane jest powtórzenie badania diagnostycznego w celu ustalenia stopnia realizacji i efektywności udzielonych porad.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 15.03.2011

ROZWIJANIE KOMPTENCJI DIAGNOSTYCZNYCH

WYWIAD JAKO TECHNIKA BADAŃ

*Plan wykładu:

1. Typy wywiadów.

2. Ogólne uwagi dotyczące stosowania wywiadów.

3. Postawy i interwencje badającego w trakcie wywiadu.

4. Zalecenia przy opracowywaniu kwestionariuszy wywiadów.

5. Problem wiarygodności wypowiedzi osób badanych.

6. Zasady formułowania pytań o „sprawy trudne”.

*Samodzielne opracowywanie kwestionariuszy wywiadów:

1. Wyraźne określenie, jakie informacje potrzebne są badającemu i ewentualne ustalenie hipotez:

• Np. przeżywanie rzeczywistości przez chorego psychicznie (zaburzenia percepcji, myślenia itp.).

• Zadajemy sobie pytanie o wskaźniki tych zaburzeń i pytamy o ich obecność - np. „Czy zdarza się panu słyszeć głosy, których nie słyszą inne osoby?”

• Albo - „Czy ma pani poczucie, że ostatnio świat wokół pani się zmienił? Że stał się inny, obcy, dziwny? W jakiej sytuacji to się wydarzyło (wydarza)?”

• Po sformułowaniu hipotez - stosownie do nich w pytaniach kwestionariusza należy uwzględnić tzw. proporcję podstawową czyli rachunek prawdopodobieństwa.

• Przykład: młody mężczyzna bez zaburzeń psychotycznych po próbie samobójczej - bardziej prawdopodobna przyczyna samobójstwa to utrata pracy, brak perspektyw na zatrudnienie niż przegrana w kasynie.

2. Pytania otwarte (naturalne dla sytuacji prowadzenia wywiadu) nieraz należy doprecyzować pytaniami zamkniętymi (pytania wyboru, kategoryzowane, kafeteryjne, wieloalternatywne):

• Kafeterie są bardzo pomocne jeżeli chcemy ustalić preferencje dotyczące przeżyć i preferencji, co do których osoby badane nie dysponują adekwatnym słownictwem i w pytaniach otwartych odpowiedzi są spłycone.

• Przykład: pytanie o strategie radzenia sobie ze stresem może zawierać kilka kafeterii.

• Kafeterie są bardzo przydatne w rozmowach z rodzicami na temat problemów wychowawczych w diagnozowaniu konfliktów interpersonalnych.

• Uwaga!: pytania zamknięte redukują spontaniczną ekspresywność osób badanych. Zatem na końcu listy pytamy o inne opcje nieobecne w kafeteriach.

• Kafeterie można ???

Treść pytania powinna odnosić się do jednego zagadnienia:

Przykład źle sformułowanego pytania: „Czy lubi pan pracować i jaką pracę wykonuje pan najchętniej?”

Wskaż dwa błędy w tak sformułowanym pytaniu. 1) Dwa pytania zawarte w jednym, 2) O jaki typ pracy chodzi? (można lubić czytać gazetę na przykład…).

4. Pojęcia i terminy używane w wywiadzie muszą być zrozumiałe dla osoby badanej:

• Osoba badana może się nie przyznawać do tego, że nie rozumie o co diagnosta pyta.

• Np. terminy trauma, strategia, gratyfikacja, warunkowanie, świadomość - co one znaczą dla osób słabiej wykształconych?

5. Kwestionariusz wywiadu należy przetestować w badaniu pilotażowym.

*Wiarygodność wypowiedzi:

-Jakie mogą być przyczyny udzielania nieprawdziwych odpowiedzi na pytania stawanie przez diagnostę?

1. Niewiedza, brak wglądu.

2. Stosowanie mechanizmów obronnych.

3. Potrzeba akceptacji i pokazana się z lepszej strony.

4. Lęk przed ujawnieniem prawdy z powodu przewidywanych konsekwencji (problem podsądnych!).

5. Inne przyczyny? Casus: wywiady M. Mead!!!

*Konstrukcja pytań trudnych:

1. Pytania z wprowadzeniem (poprzedzającą informacją):

• Przed pytaniem zamieszczamy informację, że problem występuje powszechnie, np. (z wywiadu psychologicznego prowadzonego z matką ucznia):

„Bolączką wielu małżeństw jest nadużywanie alkoholu przez męża (ojca dziecka). A jak ten problem wygląda w pani rodzinie. Czy zdarza się, że mąż przychodzi do domu pod wpływem alkoholu? I jak się wtedy zachowuje?”

„Wiadomo, że rodzice stosują kary wobec dzieci. Jaki rodzaj kar stosuje Pani wobec X?”

2. Pytania ze wskazaniem co najmniej dwóch opcji odpowiedzi, z których każda jest akceptowana:

• Przykład: „Niektórzy rodzice uważają że dziecko nie powinno kwestionować słuszności wymagań stawianych mu przez rodziców, inni dyskutują z dzieckiem na ten temat, jakie jest Pani stanowisko w tej sprawie? Czy wymaga pani aby dziecko aby bez dyskusji wypełniało polecenia?”

3. Zakłada się, że u osoby diagnozowanej występują niepożądane formy zachowania:

• Pytanie o to, czy takie zachowanie występują wzbudza opór i chęć zaprzeczenia.

• Pytamy zatem nie o to czy one występują, ale w jakiej występujż postaci lub z jakiej przyczyny występują.

• Przykład: zamiast „Czy dochodzi do konfliktów między panem a żoną?” pytamy „Co jest powodem konfliktów między panem a żoną?”

4. Stosowanie eufemizmów (w wywiadach z dziećmi):

• Przykład: zamiast pytać o kradzieże pytamy o zabieranie cudzych rzeczy bez zgody właścicieli lub o przywłaszczanie.

• „Jakie przedmioty należące do innych osób (najczęściej) zabierasz (przywłaszczasz sobie)?”

• „Co robisz z rzeczami, które zabrałeś innym osobom bez ich zgody?”

5. Powtórzenie pytania w innej formie w dalszym toku wywiadu:

• Np. przy zaprzeczaniu aktom agresji wobec członków rodziny czy rówieśników lub przy zaprzeczaniu, że wobec dziecka stosowana jest przemoc powracamy do tematu, ale nigdy nie zarzucamy osobie badanej kłamstwa i nie dowodzimy, że poprzednio mówiła coś innego. Każdą odpowiedź akceptujemy.

• Np. gdy najpierw dziecko mówi „Nigdy mnie nie biją” to po jakimiś czasie pytamy „Czy mama daje Ci klapsa, gdy coś zrobisz źle?”

*Problem pytań trudnych:

-Pytania o sprawy trudne wplatamy w środkową część wywiadu, kiedy obrony ego są słabsze, a osoba badana nie jest jeszcze zbyt zmęczona.

-W wywiadach z dziećmi można też włączyć do rozmowy (wywiadu) historyjki fikcyjnych bohaterów wykorzystując mechanizm projekcji.

-Strategia wykorzystywana, gdy chcemy poznać sytuację rodzinną dziecka, o której spontanicznie nie chce powiedzieć.

-Przykład historyjki:

• Znałam takiego chłopca. Nazywał się Jarek. Tu następuje opis zachowania badanego dziecka.

• Jak sądzisz o czym on tak ciągle myślał?

• Czy domyślasz się z jakiego powodu był tak często smutny?

-Rozmowa np. na temat autoportretu (zamiast mówienia bezpośrednio o osobie badanej):

• Co można powiedzieć o osobie przedstawionej na portrecie?

• Jaka jest ta osoba?

• Jakie pozytywne cechy ma ta osoba?

• Czy lubisz osobę na portrecie?

• Np. NIE - dlaczego jej nie lubisz?

• Np. Ciągle jej się coś nie udaje, inne osoby lepiej się od niej uczą itp. - kto tej dziewczynce powiedział, że tylko liczne sukcesy się liczą?

• Np. Jak są sukcesy to jest się spostrzeganym przez rodziców, jak się ma sukcesy to jest się kimś - czy jest sposób na to, żeby być z ludźmi nie mając sukcesów?

• Dlaczego ta osoba nie chce się otworzyć? Wydaje jej się że ktoś może ją zdradzić, że nie jest ciekawa itp.

• Co spowodowało, że stałaś się zamknięta? Byłam grubym dzieckiem, byłam porównywana z innymi dziećmi, zaczęło mi się wydawać, że to źle.

-„Jak myślisz czy znasz siebie?”

-„Czy rozumiesz swoje zachowania?”

*Ułóż własne przykłady poszczególnych pytań trudnych:

1. Można powiedzieć, że w dzisiejszych czasach zapanowała moda na odchudzanie. Czy Pani również myśli o zrzuceniu kilku kilogramów?

2. Niektórzy uważają, że osoby niewidome nie mają większych szans na zdobycie satysfakcjonującej ich pracy, natomiast inni są zdania, że niepełnosprawność nie stoi na przeszkodzie zdobycia wymarzonego zawodu. Czy uważa Pani, że będzie miała Pani problem ze znalezieniem pracy, z której będzie Pani czerpać zadowolenie?

3. Jakie sposoby najczęściej stosujesz aby poradzić sobie ze złością?

4. Czy zdarza się Panu czasami utracić kontrolę nad ilością spożywanego alkoholu zamiast Czy się pan upija?

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 22.03.2011

ĆWICZENIE KOMPETENCJI DIAGNOSTYCZNYCH

*Plan wykładu:

1. Wskaźniki głównego problemu diagnostycznego.

2. Znaczenie hipotez w procesie diagnostycznym.

3. Wybór orientacji teoretycznej.

4. Sprawdzanie hipotez.

5. Ustalanie wskaźników do zmiennych wyjaśniających hipotezy.

6. Dobór narzędzi badawczych.

*Wskaźniki głównego problemu:

-W wielu przypadkach zanim zaczniemy badanie należy wyjaśnić jak rozumie problem osoba zgłaszająca się do psychologa i przyporządkować wskaźnikom (obserwowalnym odpowiednikom nazywanego fenomenu).

-Ten proces określa się w metodologii jako operacjonalizację zmiennych.

*Przypadek 1:

-Dyrekcja przedszkola zwraca się do Ciebie, abyś wykonał badanie psychologiczne dziecka, które zachowuje się agresywnie w przedszkolu.

-W rozmowie z nauczycielem przedszkola lub z rodzicami należy ustalić jakie zachowania są przyczyną niepokoju.

-Wskaźniki zachowania agresywnego:

• Ustalamy co rozumie pod pojęciem zachowania agresywnego osoba zgłaszająca się do psychologa z dzieckiem.

• Co się w tym pojęciu zawiera, o jakie zachowanie chodzi - niszczenie zabawek, obelżywe słowa kierowane do rówieśników, bicie, popychanie, kopanie rówieśników, grożenie, wyzywanie nauczycielki, inne formy zachowania wrogiego wobec nauczycielki, samouszkodzenia.

-W jakich sytuacjach takie zachowania się pojawiają?
-Jaka jest ich częstotliwość?

*Przypadek 2:

-Zgłasza się do ciebie osoba, w wieku ok. 35 lat i mówi, że ma syndrom singla, nie może znaleźć partnera. Prosi o pomoc.

-Należy ustalić co oznacza stwierdzenie, że nie może znaleźć partnera:

• Czy chodzi o - przyjaciela; towarzysza do wypadów (kumpla); powiernika; osobę, z którą można się pokazać w towarzystwie i uchodzić za normalnego; opiekuna; osobę, którą można się opiekować; partnera do uprawiania seksu; ojca (matkę) dla własnych dzieci; męża/żonę z założeniem, że związek ma być trwały; osobę ułatwiającą zaspokajanie innych potrzeb; inne znaczenia partnera/partnerki, jakie?

• Ważne jest po prostu, żeby dowiedzieć się o co tak naprawdę chodzi?

*Przypadek 3:

-Zgłasza się do Ciebie para małżeńska (25-30 lat), twierdząc, że chociaż się kochają, ciągle dochodzi w ich małżeństwie do konfliktów. Proszą o pomoc.

-Wskaźniki konfliktów małżeńskich:

• W jakiej formie występują konflikty - sprzeczki; kłótnie; obelgi słowne; rękoczyny; wypominanie; wyprowadzki; przebywanie poza domem; „ciche dni”.

-Jak często takie zachowania występują?

-Co jest czynnikiem spustowym?

-Para określa się jako „kochająca” - jak wyrażają zewnętrznie oraz jak przeżywają swoje uczucia?

*Przypadek 4:

-Zgłasza się do Ciebie mężczyzna (ok. 45 lat) i twierdzi, że ciężko mu żyć, bo odczuwa „pustkę”. Prosi o pomoc.

-Wskaźniki pustki:

• Co pacjent odczuwa (synonimy odczuć)?

• Jakie myśli towarzyszą tym odczuciom?

• Jakie zachowania?

• Jakie potrzeby?

• W jakiej sytuacji te stany się pojawiają?

• Jak często?

• Jak sobie z nimi radzi?

• Co powoduje, że te stany ustępują?

*Formułowanie hipotez:

-We wstępnej fazie diagnostycznego procesu często, chociaż nie zawsze, oprócz pytań formułujemy hipotezy, które są przypuszczalnymi odpowiedziami na pytanie postawione w diagnozie.

*Analizujemy powyższych przypadków:

Agresywny pięciolatek w przedszkolu:

Rodzice bez nałogów, zaspokajają potrzeby opiekuńcze.

Jaki problem masz wyjaśnić?

Jakie hipotezy, wyjaśniające przyczyny agresywnego zachowania u dziecka, można wysunąć?

Podaj co najmniej 3 możliwe hipotezy.

Przyczyną agresywnego zachowania dziecka w przedszkolu może być chęć zwrócenia na siebie uwagi.

Przyczyną agresywnego zachowania dziecka w przedszkolu mogą być zachowania innych dzieci w stosunku do niego.

Syndrom singla - podaj 3 możliwe hipotezy:

3. Konflikty pary małżeńskiej - podaj 3 możliwe hipotezy:

4. Poczucie pustki u mężczyzny w wieku 45 lat - podaj 3 możliwe hipotezy:

*Podaj pytania, na które wg Ciebie należy w badaniu powyższych przypadków odpowiedzieć, problemy, które należy wyjaśnić. Pamiętaj, że oczekiwania klientów mogą być inne. Podaj co najmniej, 3 hipotezy, które powinny zostać sprawdzone w badaniu każdej z osób.

*Przypadki:

Co stanowi główną trudność w znalezieniu odpowiedniego partnera?

a) Przyczynę trudności w znalezieniu partnera mogą stanowić zbyt wysoko stawiane wymagania.

b)

c)

Jakiego rodzaju są występujące konflikty i co najczęściej jest ich czynnikiem spustowym?

a) Przyczyną częstych konfliktów małżeńskich może być nieumiejętność wypracowania satysfakcjonujących obie strony kompromisów.

b)

c)

Na czym polega odczuwanie pustki i co ją powoduje?

a)

b)

c)

*Hipotezy a orientacja teoretyczna:

-Zawsze ustal pod kątem jakiej orientacji teoretycznej wyprowadzasz hipotezy.

*Analiza powyższych przypadków pod kątem orientacji teoretycznej:

Spróbuj wykorzystać do wyjaśnienia przypadku pierwszego:

Podejście behawiorystów (reakcja z odpowiedzią na bodziec).

Teorię potrzeb (frustracji).

Teorię uczenia się (warunkowanie, wzmacnianie, modelowanie).

Spróbuj wykorzystać do wyjaśnienia przypadku drugiego:

Psychologię humanistyczną.

Teorię hierarchii potrzeb.

Analizę transakcyjną (stany świadomości, gdy, skrypty).

Koncepcję przywiązania.

6. Spróbuj wykorzystać do wyjaśnienia przypadku trzeciego:

Teorię poznawczą.

Analizę transakcyjną.

7. Spróbuj wykorzystać do wyjaśnienia przypadku czwartego:

Psychologię humanistyczną (samorealizacja).

Logoteorię (analiza egzystencjalna V. Frankla)

Uwzględnij te teorie przy sformułowaniu nowych hipotez!

Przypadek 1:

1. Podejście behawioralne - Przyczyną zachowań agresywnych dziecka mogą być zachowania innych dzieci w stosunku do niego.

2. Teoria potrzeb - Przyczyną zachowań agresywnych dziecka może być niezaspokojenie potrzeby akceptacji.

3. Teoria uczenia się - Przyczyną zachowań agresywnych dziecka mogą być zachowania obserwowane u innych dzieci poza przedszkolem np. na podwórku.

Przypadek 2

1. Psychologia humanistyczna - Trudności w znalezieniu partnera mogą wynikać z tego, że potencjalni partnerzy uniemożliwiają samorealizację kobiety.

2. Hierarchia potrzeb -

3. Analiza transakcyjna -

4. Koncepcja przywiązania - Trudności w znalezieniu partnera mogą wynikać z wykształconego w dzieciństwie pozabezpiecznego stylu przywiązania.

Przypadek 3

1. Psychologia poznawcza - Przyczyną częstych konfliktów małżeńskich mogą być błędne interpretacje zachowań drugiej osoby.

2. Analiza transakcyjna -

Przypadek 4

1. Psychologia humanistyczna - Przyczyną odczuwania pustki może być poczucie braku samorealizowania się.

2. Logoteoria - Przyczyną odczuwania pustki może być nieumiejętność określenia, co stanowi sens życia osoby.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 29.03.2011

*Trzy hipotezy, trzy kategorie informacji - każda z hipotez wymaga uzyskania innych informacji:

-Problem singla, 1:

• Hipotezą wyjaśniającą problem singla może być przypuszczenie, że osoba czerpie korzyści ze swojej samotności i w gruncie rzeczy nie ma zamiaru niczego zmieniać.

• Z jakiego podejścia wyprowadzono tą hipotezę?

• Jakich potrzebujesz informacji?

• Stawiamy sobie pytanie o jakie korzyści może chodzić (np. stan braku zobowiązań)?

• co pytać osobę w wywiadzie?

• Jakie narzędzia testowe można wykorzystać w tym przypadku?

-Problem singla, 2:

• Hipotezą wyjaśniającą problem singla może być przypuszczenie, że przyczyną syndromu jest lęk przed odrzuceniem.

• Jakie są wskaźniki lęku przed odrzuceniem?

• co zapytać w wywiadzie?

• Jakich narzędzi testowych można użyć?

-Konflikty małżeńskie:

• Hipotezą wyjaśniającą problem może być przypuszczenie, że u podłoża konfliktu tkwi głęboko zakorzeniony skrypt „ nie bądź blisko”.

• Z jakiego podejścia wyprowadzona jest ta hipoteza?

• Jakie informacje są potrzebne?

• Należy zgłębić problem przywiązania w okresie wczesnodziecięcy.

• co pytać w wywiadzie?

• Jakich innych narzędzi użyć w badaniu, poza wywiadem?

*Ćwiczenia:

1. Przeanalizuj w podany wyżej sposób kolejne przypadki: agresywnego pięciolatka, pary małżeńskiej, pacjenta odczuwającego pustkę.

2. Sformułuj pytania do wyjaśnienia hipotezy wybranego przypadku (co najmniej 3). Określ podejście teoretyczne, z którego wyprowadzasz hipotezy. Wskaż jakich informacji potrzebujesz. Podaj wskaźniki poszukiwanych zmiennych. Dobierz techniki badań.

Agresywny pięciolatek:

Pytania do wyjaśnienia:

1. Jakiego rodzaju zachowania agresywne przejawia dziecko?

2. W stosunku do kogo zachowuje się w taki sposób?

3. Jak często występują określone zachowania agresywne?

4. Co wywołuje zachowania agresywne?

5. Dlaczego zachowuje się w taki sposób?

6. Czy czerpie jakieś korzyści ze swojego zachowania?

Hipotezy:

1. Przyczyną zachowań agresywnych dziecka mogą być zachowania obserwowane u innych dzieci poza przedszkolem np. na podwórku.

2. Przyczyną zachowań agresywnych dziecka może być naśladowanie reakcji rodziców przejawianych w ich relacjach między sobą.

3. Przyczyną zachowań agresywnych dziecka mogą być zachowania zaczerpnięte z telewizji, gier komputerowych.

Podejście teoretyczne - teoria uczenia się

Poszukiwane informacje:

1. Czy rówieśnicy, z którymi dziecko ma kontakt przejawiają również zachowania agresywne tego samego typu?

2. Czy rodzice się kłócą - w jaki sposób rozwiązują swoje konflikty?

3. Czy dziecko dużo czasu spędza przed komputerem/telewizorem? Czy gra w gry komputerowe? Jakie programy najczęściej ogląda?

Wskaźniki poszukiwanych zmiennych:

Techniki badań:

1. Wywiad

2. Obserwacja

*Informowanie o wynikach:

-Osoba badana jest zainteresowana naszą opinią.

-W jakiej formie ją przekazujemy? Czy jest to zależne od rodzaju problemu, który diagnozujemy?

-Pamiętaj o zasadzie primus non nocere (chodzi o to, że twoja diagnoza nie ma powalać osoby badanej, czaisz?)

-Sformułuj wniosek końcowy, który jest odpowiedzią na problem badawczy w odniesieniu do każdego z przypadków.

-Przygotuj informacje o wynikach badań dla omawianych osób.

*Wnioski, zalecenia:

-Efektem pracy diagnostycznej jest opracowanie wniosków, zaleceń, które są przydatne do rozwiązania problemu osoby badanej

-Sformułuj zalecenia wynikające z opracowanej diagnozy w odniesieniu do poszczególnych osób.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 05.04.2011

EGZAMIN: jednym z pytań może być problem do opracowania i rozwiązania - różne przypadki

*Zalecenia i informacje udzielane rodzicom:

Agresywny przedszkolak:

• Wstęp neutralny - np. powiadamiamy na początku rodziców, że dzieci łatwo czerpią w tym wieku informacje z zewnątrz.

• Jeżeli ustaliliśmy, że agresja kształtuje się pod wpływem telewizji, gier komputerowych to rozwijamy ten wątek - pytamy np. o to, w co dziecko gra, co ogląda w telewizji.

• Proponujemy rodzicom, by spędzali więcej czasu z dzieckiem, rozwijali jego zainteresowania - np. pytamy, co lubią z dzieckiem robić (chodzi o to, by utrwalać pozytywne aktywności).

• Przedstawiamy możliwe sposoby rekompensowania przyjemności płynącej z gier komputerowych.

• Przedstawiając swoją opinię nie należy mówić nakazami! Nie należy dawać gotowych wytycznych. Istnieje wtedy małe prawdopodobieństwo, że będą one regularnie i na dłuższą metę spełniane. Lepiej jest proponować, przedstawiać różne sposoby uporania się z danym problem, wskazywać alternatywy, wspólnie analizować, co można w danym przypadku zrobić. Jednym słowem do korzystnych rozwiązań należy dochodzić wspólnie! Przykładowe sformułowania: „Dobrze by było, gdyby państwo…”, „Moja diagnoza jest taka, że dziecko odwzorowuje wzorce z mediów…”, „Należałoby dziecku dostarczyć innych wzorców… Jakie wzorce państwa zdaniem byłyby dobre?”, „Jakie książki proponują państwo czytać dziecku na dobranoc? Ja myślę, że można czytać dziecku na dobranoc takie a takie książeczki, w których jest mowa o tym, że dzieci wzajemnie sobie pomagają”.

• Należy ustalić o czym można rozmawiać z dzieckiem, w jaki sposób.

• Skrypty z okresu dzieciństwa są najsilniejsze.

• Zalecenia powinny być w miarę szczegółowe.

• Jeżeli dziecko ogląda nieodpowiednie programy, to trzeba z nim o tym rozmawiać i tłumaczyć mu, dlaczego zachowania przedstawiane w telewizji są szkodliwe, dlaczego są złe, proponować zamienne sposoby rozwiązywania problemów z telewizji. Nie chodzi o to, żeby tylko czegoś dziecku zakazać i na tym koniec. Trzeba mu również wszystko cierpliwie tłumaczyć.

• Można rodzicom zaproponować spotkanie np. za trzy miesiące, aby sprawdzić czy zaproponowany przez nas styl wychowania udaje się wcielać w życie.

• Ważne, żeby „nie puszczać luzem” osoby z problemem, tylko właśnie zaproponować jej spotkanie kontrolne, gdyż wtedy jest większe prawdopodobieństwo, iż ta osoba będzie sumienniej stosować się do poleceń.

*Opinia pisemna:

-W przypadku pięciolatka rodzice poprosili Cię o opinię pisemną.

-Jaka będzie jej struktura i treść?

-Przygotuj schemat takiej opinii!

ROZWIJANIE KOMPETENCJI DIAGNOSTYCZNYCH

WYWIAD JAKO TECHNIKA BADAŃ

*Wywiad ustrukturalizowany (standaryzowany):

-Schemat/struktura wywiadu, który zawiera pytania sformułowane w każdym badaniu tak samo (pytania standaryzowane) i zadawane mniej więcej w tej samej kolejności nazywamy wywiadem standaryzowanym.

-Ustrukturalizowane kwestionariusze wywiadu (wersje) są bardzo pomocne.

-Standaryzowane procedury dają bardziej obiektywny i wiarygodny materiał.

*Wywiad ustrukturalizowany stosowany przez psychologów pracy:

-W tej wersji wywiadu zachowane są warunki przeprowadzania badania narzędziem spełniającym wymogi psychometryczne (obiektywność, standaryzacja itd.).

-Technika ta daje badającemu możliwość porównania wyników X i Y.

-Bardzo rygorystycznie standaryzowany wywiad stosowany jest głównie przy badaniach osób ubiegających się o pracę (rekrutacja, selekcja pracowników).

-Osoba badająca nie może spontanicznie interweniować w treść pytań, np. wyjaśniając je słowami.

-Szczegółowe wskazówki dotyczące przeprowadzania takiego wywiadu są dokładnie sprecyzowane.

-Ten typ może być przeprowadzany również przez osoby nie mające wykształcenia psychologicznego.

*Kliniczny wywiad standaryzowany:

-Treść pytań oraz ich kolejność są ściśle określone, ale możliwe są interwencje (wyjaśnienia i pomoc w zrozumieniu zadania) badającego.

-Ten typ wywiadu przeprowadzają tylko profesjonaliści (psychologowie, psychiatrzy).

-Przy tym typie wywiadu posługujemy się schematami i te schematy mogą nam umożliwić zebranie materiału, który daje nam porównanie (objawy depresji u Polaków a objawy depresji u Litwinów).

*SCDI i DIS:

-Ustrukturowany wywiad kliniczny dla DSM.

-SCID - jest to zestaw pytań do diagnozy jednostek opisanych w kolejnych wersjach DSM (obecnie DSM IV). Po pytaniach ogólnych następuje seria pytań dotyczących występowania kryteriów diagnostycznych charakterystycznych dla danych zaburzeń.

-Istnieje też zestaw pytań dla jednostek opisanych w ICD-10 ,z odrębną wersją dla dorosłych i odrębną dla dzieci, zwany Schematem Wywiadu Diagnostycznego (DIS i DISC).

-Opracowanie takich narzędzi jest sponsorowane przez WHO, gdyż dają możliwość porównań symptomatologii i epidemiologii zaburzeń psychicznych w badaniach międzykulturowych.

*Kliniczny wywiad standaryzowany:

-Podobna zasada budowania struktury kwestionariusza wywiadu stosowana jest w narzędziach przeznaczonych do badania pojedynczych jednostek nozologicznych.

-Mają one sprawdzoną trafność i rzetelność.

-Przykład: Kwestionariusz C. G. Watsona do oceny występowania PTSD.

*Wywiad swobodny:

-Swobodny wywiad kliniczny jest dobrym narzędziem, w repertuarze metod wytrawnego klinicysty.

-Często jest stosowany, gdy wiadomo, że badanie możemy powtórzyć, np. w warunkach hospitalizacji.

-Przy braku doświadczenia klinicznego, nie do uniknięcia jest szukanie odpowiednich pojęć i sformułowań. To rozprasza uwagę diagnosty i wydłuża tok badania.

*Uwaga praktyczna!

-Jeżeli dysponujemy ustrukturalizowanym kwestionariuszem wywiadu, to przed jego wykorzystaniem dobrze jest zastosować wywiad swobodny jako wstęp do dalszego badania.

-Przy braku pomysłu na formułę pytania można zaproponować osobie badanej „Czy może Pan/Pani coś więcej o tym/na ten temat powiedzieć?”

*Należy pamiętać, że…:

-W wywiadzie nieustrukturalizowanym łatwo dochodzi do zniekształceń wynikających z błędnych interpretacji oraz sugestii (nieraz bezwiednych) wywieranych na badanym.

-Przykład: opis przypadku diagnozowania fobii u małego Hansa.

*Wywiad częściowo ustrukturalizowany:

-Często dysponujemy wersjami strukturalizowanych wywiadów, ale uzupełniamy konkretny schemat wywiadu dodatkowymi pytaniami.

-Nosi on wtedy nazwę wywiadu częściowo strukturalizowanego.

*Wywiad - narracja badanego:

-Wywiad ten może mieć charakter swobodnej rozmowy, w której badany opowiada o sobie.

-Interwencje psychologa są rzadkie, dyskretnie porządkujące.

-Ważne diagnostycznie jest to, co pacjent spontanicznie chce powiedzieć i w jaki sposób to czyni.

-Taki wywiad ma udokumentowane walory terapeutyczne.

-Osoba badana przez snucie opowieści uzyskuje lepszy wgląd w historię swojego życia.

-Ten typ wywiadu stosowany jest w porządkowaniu biografii.

-Jest to wywiad w postaci swobodnych asocjacji.

-Technika stosowana przez Feuda.

-Pacjent mówi wszystko co mu przyjdzie do głowy.

-Jest to technika ujawniania nieuświadamianych treści.

-Ten sposób badania nie przyjął się jako powszechnie stosowany w diagnozie.

*Postawa badającego:

-W trakcie wywiadu badający może przejawiać postawę:

1. oceniającą

2. interpretującą (analizowanie związków przyczynowych, mechanizmów patogennych, innych zjawisk)

3. podtrzymującą, łagodzącą niepokój

4. sondującą

5. konkretną (doradzającą)

6. rozumiejącą

-Która z postaw jest dominującą w różnych sytuacjach diagnostycznych?

-Przykłady sytuacji diagnostycznych:

Dorośli - trudności w relacjach społecznych, niepowodzenia w związkach intymnych.

Dorośli - badanie sądowe podejrzanego o stosownie przemocy wobec członków rodziny.

Młodzież - niepowodzenia dydaktyczne.

Uczeń szkoły podstawowej - zaburzeni zachowania.

Sześciolatek - ofiara przemocy.

Komentarz: Jeżeli czujemy opór względem badanego, niechęć, wstręt, obrzydzenie, jeśli czujemy, że nie nawiązujemy kontaktu z daną osobą, to warto jest zaproponować tej osobie, by opowiedziała nam swój życiorys!!! (gwarantowane, że zrobi Ci się łyso…)

*Reakcje i interwencje w trakcie wywiadu:

1. Skupienie uwagi na wypowiedziach badanego - kontakt wzrokowy, język ciała (kontrola mimiki, gestów), sposób mówienia dostosowany do badanego.

2. W wywiadzie swobodnym wskazane są pytania otwierające i zamykające.

3. Zachęcanie (potakiwanie, mówienie „mhm”).

4. Parafrazowanie (podanie informacji zwrotnej).

5. Odzwierciedlanie uczuć.

6. Podsumowanie (informacja zwrotna dotyczy dłuższej wypowiedzi).

*Ogólne uwagi dotyczące stosowania wywiadu:

-W wywiadzie zbieramy dane, które potwierdzają wysunięte wcześniej hipotezy, ale także takie, które ich nie potwierdzają.

-Przykład: badanie psychologiczne??? (a co dalej? domyśl się…)

Komentarz: pamięć diagnosty bywa zawodna! Mamy tendencję do selektywnego zapamiętywania treści potwierdzających nasze przypuszczenia. Tok rozmowy wywiadu powinien być na bieżąco rejestrowany. Rejestrowanie na ogół nie zaburza kontaktu. Nie zapisujemy treści które mają charakter bardzo intymny (np. osoba mówiąc coś zaznacza, że mówi to tylko nam).

*Samodzielne opracowywanie kwestionariuszy wywiadów:

-Wyraźne określenie jakie informacje są potrzebne badającemu i ewentualne ustalenie hipotez.

-Np. przeżywanie rzeczywistości przez chorego psychicznie (zaburzenia percepcji, myślenia).

-Zadajemy sobie pytanie o wskaźniki tych zaburzeń i pytamy o ich obecność, np. „Czy zdarza się panu słyszeć głosy, których nie słyszą inne osoby?”. Albo: „Czy ma pani poczucie, że ostatnio świat wokół pani się zmienił? Że stał się inny, obcy, dziwny? W jakiej sytuacji to się wydarzyło?”.

TESTY

KWESTIONARIUSZE RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH TRUDNYCH

*Stres:

-Stres psychologiczny - stan przeciążenia psychicznych mechanizmów regulacji zachowania.

-Brak równowagi między zewnętrznymi i wewnętrznymi wymaganiami (stresorami) a możliwościami jednostki w zakresie radzenia sobie z nimi.

*Teoria R. Lazurusa i S. Folkman:

-Podejście fenomenologiczno-poznawcze.

-Stres - relacja między osobą i otoczeniem, która oceniana jest przez tę jednostkę jako obciążająca jej zasoby i narażająca na szwank jej dobre samopoczucie (1984).

Komentarz: W tej definicji ważne jest to, że sytuacja jest OCENIANA! A wg Pani Dr tak naprawdę nie zawsze dokonujemy oceny sytuacji, gdy przeżywamy stres (tylko po prostu robimy kupę w majtki ze strachu i cześć). Wg Pani Dr, Lazarus i Folkman lekceważyli problemy dzieci - niemowlę płacze, gdy chce mu się jeść, co oznacza, że jest w stresie, ale przecież on sam tego nie wie, że jest w stresie, nie potrafi powiedzieć „Jestem głodny, a moja mama nawala. A jak o mnie zapomniała, nie przyjdzie i nie da mi jeść?”

*Stres a potrzeby:

-Z punktu widzenia problematyki potrzeb, stres pojawia się, gdy człowiek nie może zaspokoić ważnych potrzeb (sytuacja deprywacji, frustracji, zagrożenia) lub ma świadomość, że ich zaspokojenie wymaga szczególnego wysiłku (podjęcie wyzwania).

-Reakcje emocjonalne towarzyszące stresowi: złość, gniew, nienawiść, wściekłość, smutek, przerażenie, wstręt i inne ze znakiem minus!

*Radzenie sobie (doping):

-Ogół czynności fizycznych i mentalnych podejmowanych przez człowieka, dzięki którym opanowuje stres.

-Oddziela się mechanizmy obronne od radzenia sobie ze stresem. Radzenie sobie z stresem jest działaniem świadomym.

Komentarz: Pani Dr nie lubi tej definicji. Wg niej mechanizmy obronne nie są żadnym sposobem radzenia sobie, bo radzenie sobie jest wtedy gdy człowiek dokonuje jakiegoś wyboru!

*Definicja R Lazurusa:

-Transakcyjne podejście do stresu reprezentowane przez Lazurusa i Folkmana definiuje radzenie sobie jako poznawcze i behawioralne wysiłki podmiotu mające na celu??? (nie mam zielonego pojęcia co miało być dalej, ale sądzę, że chodzi o wysiłki dotyczące zniwelowania stresu, jego skutków & cokolwiek, żeby poczuć się lepiej, co nie?).

*Trzy aspekty radzenia sobie:

-Proces (np. model M. Horowitza, fazy żałoby).

-Strategie (rozmaitość wzorców: najbardziej znana klasyfikacja strategii - wg Lazurusa i Folkman).

-Styl radzenia sobie (dominująca postawa w sytuacji stresowej)

Komentarz: Kwestioanirusz CISS w zasadzie nie bada procesów, strategii też nie, ale styl radzenia sobie ze stresem danej osoby.

*Rodzaje stylów radzenia sobie ze stresem (Endler, Parker 1996):

1. Styl skoncentrowany na zadaniu (próby rozwiązania).

2. Styl skoncentrowany na emocjach (czynności ukierunkowane na uspokojenie się).

3. Styl skoncentrowany na unikaniu sytuacji (ucieczka od problemu).

KWESTIONARIUSZ CISS

*Opis kwestionariusza CISS:

-Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) z normalizacją opracowaną przez J. Strelaua, A Jaworowską, K. Wrześniewskiego i P. Szczepanika jest polską wersją narzędzia autorstwa Endlera i Parkera (1990, 1994).

-Oryginalna nazwa: Doping Inventory for Stressful Situation

*Budowa kwestionariusza:

-Kwestionariusz składa się z 48 stwierdzeń opisujących różne zachowania podejmowane przez ludzi w sytuacjach stresowych.

-Przy każdym stwierdzeniu umieszczone są cyfry od 1 do 5 określające częstotliwość, z jaką dana aktywność jest podejmowana w sytuacjach trudnych.

-Kwestionariusz składa się z 3 skal. Każda ze skal zawiera 16 itemów.

*Skale w CISS:

1. Styl skoncentrowany na zadaniu (SSZ)

2. Styl skoncentrowany na emocjach (SSE)

3. Styl skoncentrowany na unikaniu (SSU), który może ujawnić się poprzez: angażowanie się w czynności zastępcze (ACZ) albo poszukiwanie kontaktów towarzyskich (PKT)

*Opracowywanie wyników:

-Wyniki opracowane dla każdej ze skal.

-Dodajemy kolejne oceny dokonane przez osobę badaną dotyczące stwierdzeń należących do poszczególnych skal.

-Rozpiętość wyników od 16 do 80 w skalach: SSZ, SSE, SSU, oraz od 8 do 40 w podskali ACZ i S-25 w podskali PKT.

*Normalizacja:

-Narzędzie przeznaczone do badania osób powyżej 18 r. ż.

-W wersji polskiej pracowano normy także dla młodzieży od lat 16 (polskie normy obejmują badanych w wieku od 16 do 79 lat).

-Porównanie wyników w poszczególnych skalach pozwala na określenie dominującego sposobu radzenia sobie ze stresem.

*Klucz:

-Skala SSZ:

1,2,6,10,15,21,24,26,27,36,39,41,42,43,46,47

-Skala SSE:

5,7,8,13,14,16,17,19,22,25,28,30,33,34,38,45

-Skala SSU:

3,4,9,11,12,18,20,23,29,31,32,35,37,40,44,48

-Podskala ACZ:

9,11,12,18,20,40,44,48

-Podskala PKT:

4,29,31,35,37

*Normy:

-Normy stenowe opracowane dla wieku:

• 16-24

• 25-54

• 55-79

• Oraz dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Komentarz: Jakich informacji dotyczących radzenia sobie ze stresem nie uzyskasz posługując się przedstawionym narzędziem testowym?! (takie pytanie może być zadaniem na egzaminie, kurczę blade!)

KWESTIONARIUSZ COPE

Komentarz: COPE jest kwestionariuszem analizującym dokładniej konkretne strategie, wykorzystywane w sytuacjach stresowych, w przeciwieństwie do CISS.

*Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem:

-Autorzy: Ch. Carver, M. Chreie, J. Weintraub.

-Adaptacja: Juczyński, Ogińska-Bulik.

-To narzędzie nawiązuje do modelu stresu Lazurusa.

-Inwentarz służy do badania sposobu, w jaki ludzie reagują na stres.

Tajemnica zdradzona przez Panią Dr: to narzędzie można pobrać z Internetu, cwaniactwo

*Zastosowanie:

-W badaniach naukowych.

-W praktyce - w badaniach przesiewowych, profilaktycznych.

-W grupach klinicznych, szczególnie do badania osób w sytuacjach kryzysowych (np. chorujących).

-Wynik liczbowy - średnia punktów uzyskanych z pomiaru w każdej skali.

-Rozpiętość wyników od 15 do 60.

*Opis narzędzia:

-Skala samoopisowa składa się z 60 stwierdzeń opisujących 15 strategii (4 opisy do każdej strategii).

-Opisy dotyczą:

• Typowych dla danej osoby sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi (pomiar dyspozycyjnego radzenia sobie).

• Zachowań podejmowanych w konkretnych sytuacjach (pomiar sytuacyjnego radzenia sobie ze stresem).

*Struktura czynnikowa COPE:

1. Aktywne radzenie sobie - 5,25,47,58

2. Planowanie - 19,32,39,56

3. Poszukiwanie wsparcia instrumentalnego - 4,14,30,45

4. Poszukiwanie wsparcia emocjonalnego - 11,23,34,52

5. Unikanie konkurencyjnych działań - 15,33,42,55

6. Zwrot ku religii - 7,18,48,60

7. Pozytywne przewartościowanie i rozwój - 1,29,38,59

8. Powstrzymywanie się od działania - 10,22,41,49

9. Akceptacja - 13,21,44,54

10. Koncentracja na emocjach i ich wyładowanie - 3,17,28,46

11. Zaprzeczanie - 6,27,40,57

12. Odwracanie uwagi - 2,16,31,43

13. Zaprzestanie działań - 9,24,37,51

14. Zażywanie alkoholu lub innych środków - 12,26,35,53

15. Poczucie humoru - 8,20,36,50

*Czynniki II rzędu:

-Przy zmniejszeniu liczby zmiennych wyróżniono 3 czynniki:

1. Aktywne radzenie sobie - 1,2,5,7,8

2. Zachowanie unikowe - 9,11,12,13,14,15

3. Poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach - 3,4,6,10

*Obliczanie wyników:

-Każdą skalę ocenia się osobno.

-Wyniki uzyskane z oceny poszczególnych stwierdzeń dotyczących skali sumuje się, a potem dzieli się przez 4 (liczba stwierdzeń).

-W ten sposób oceniamy częstotliwość stosowania danej strategii.

-Interpretacja:

• prawie nigdy

• rzadko

• często

• prawie zawsze

*Normalizacja:

-W podręczniku zamieszczone są średnie wyniki uzyskane w Polsce na próbie 2016 osób dorosłych w wieku 20-65 lat.

-Dokonano też porównania wyników średnich dla kobiet i mężczyzn.

-Zróżnicowanie wyników COPE w związku z wiekiem i innymi zmiennymi okazało się nieistotne.

*Interpretacja:

-Badanie daje nam możliwość porównania i oceny mechanizmów radzenia sobie u różnych osób, w różnych grupach klinicznych i w różnych sytuacjach życiowych oraz ustalania korelacji z innymi zmiennymi, np. z oceną jakości życia.

-Uwaga: technika oparta na założeniach teorii poznawczej. Kontakt z emocjami nie sprzyja efektywnemu radzeniu sobie.

KWESTIONARIUSZ MINI-COPE

*Informacje dotyczące kwestionariusza:

-Autorzy: Carter, Chreie, Weintraub.

-Adaptacja: Juczyński, Ogińska-Bulik.

-Podstawy teoretyczne - jak w teście COPE.

-W wersji polskiej 28 stwierdzeń dotyczących 14 strategii radzenia sobie ze stresem (po dwa stwierdzenia dla każdej ze strategii).

*Opis:

-Jest to wersja skrócona inwentarza COPE.

-W skład skali weszły te stwierdzenia z COPE, które miały najwyższą trafność i były najbardziej zrozumiałe.

-Usunięto dwie najmniej diagnostyczne skale: unikanie konkurencyjności działań i powstrzymywanie się od działań.

-Trzy skale mają nieco zmienione nazwy.

-Dodano nową skalę: obwinianie siebie.

*Nazwy skal i numeracja twierdzeń:

1. Aktywne radzenie sobie (podejmowanie działań, aby poprawić sytuację) - 2,7

2. Planowanie (wypracowanie planu, strategii działania) - 14,25

3. Pozytywne przewartościowanie - 12,17

4. Akceptacja (przyjęcie sytuacji) - 20,24

5. Poczucie humoru - 18,28

6. Zwrot ku religii - 22,27

7. Poszukiwanie wsparcia emocjonalnego - 5,15

8. Poszukiwanie wsparcia instrumentalnego (konkretu, rady) - 10,23

9. Zajmowanie się czymś innym - 1,19

10. Zaprzeczanie - 3,8

11. Wyładowanie - 9,21

12. Zażywanie substancji psychoaktywnych - 4,11

13. Zaprzestanie działań - 6,16

14. Obwinianie siebie - 13,26

*Normalizacja:

-W podręczniku zamieszczono wyniki średnie badań osób dorosłych (590 badanych w wieku 25-60 lat, studentów - średnia wieku 22,4 lat oraz grup klinicznych).

*Interpretacja wyników:

-Rozpiętość wyników dla każdego itemu od 0 do 3.

-W badaniach indywidualnych określa się nasilenie i dominację poszczególnych mechanizmów radzenia sobie. W badaniach grup klinicznych porównuje się wyniki i określa korelacje z innymi zmiennymi, np. z jakością życia, poziomem inteligencji, stylem życia, jednostkami chorobowymi.

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 19.04.2011

TESTY

POMIAR STANU I CECHY LĘKU

*Podstawy teoretyczne:

-Dwa narzędzia badawcze:

• Inwentarz stanu i cechy lęku - STAI

• Inwentarz stanu i cechy lęku dla dzieci - STAIC

-Narzędzia te oparte są na koncepcji lęku C.D. Spielberga, który kontynuując myśl Cattela i Scheiera wyróżnia lęk aktualnie doświadczany i lęk, który stanowi względnie stałą cechę osobowości.

*Lęk jako cecha:

-Względnie stała cecha osobowości.

-Manifestuje się nieśmiałością, tendencją do unikania sytuacji trudnych. Osoba ma mało przyjaciół, nie ufa innym.

-Koreluje to z wysoką reaktywnością na bodźce zagrażające strukturze ego.

-Jedna z cech rozpoznawanych u osobowości neurotycznej oraz osobowości lękowej i zależnej.

*Lęk jako stan:

-Chwilowa rekcja człowieka na bodziec sytuacyjny.

-Przeżywany jako napięcie, niepokój, obawa.

-Różnice indywidualne w przeżywaniu stanu lęku.

*Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI):

-Autorzy testu: C.D. Spielberger, R.L.Gorush, R.E. Lushene.

-Autorzy adaptacji: C.D.Spielberg, J.Strelau, M.Tysarczyk, K.Wrześniewski.

-Autorzy podręcznika: T.Sosnowski, K.Wrześniewski, A.Jaworowska, D.Fecenec.

-Trzecie rozszerzone wydanie podręcznika (2006).

-Przeznaczony dla osób:

• młodzież (15-16 lat)

• dorośli (21-79 lat)

-Procedura - badanie indywidualne lub grupowe, bez limitu czasowego, przeciętnie rozwiązywany w 15-20 minut.

*Trafność:

-Trafność teoretyczna obu skal potwierdzona w wielu badaniach.

-Wyniki STAI korelują istotnie z wynikami narzędzi mierzących podobne do lęku konstrukty teoretyczne.

-Trafność skali X1 dodatkowo zweryfikowana i potwierdzona w licznych badaniach eksperymentalnych.

-Trafność diagnostyczna i prognostyczna badana w próbie żołnierzy: wyniki w obu skalach STAI pozwalają zarówno diagnozować żołnierzy słabo przystosowanych do pełnienia służby jaki przewidywać wystąpienie takich zachowań w przyszłości.

*Zastosowanie - co bada STAI:

-STAI jest narzędziem przeznaczonym do badania lęku rozumianego jako przejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki.

-A także do badania lęku rozumianego jako względnie stała cecha osobowości.

*Opis narzędzia:

-STAI składa się z dwu podskal, z których jedna (X-1) służy do pomiaru lęku-stanu, a druga (X-2) do pomiaru lęku-cechy.

-Pytania składające się na obie skale umieszczone są po obu stronach jednego arkusza testowego.

-Każda podskala składa się z 20 pozycji, na które badany odpowiada wybierając jedna z czterech skategoryzowanych odpowiedzi.

-Narzędzie stosowane jest do diagnozy przesiewowej i indywidualnej. Skala X-1 przydatna jest dodatkowo w badaniach eksperymentalnych wymagających rejestrowania zmian nasilenia lęku.

*Klucz:

-STAI - arkusz X-1:

• wagi dla pozycji: 1,2,5,8,10,11,15,16,19,20 otrzymuje się przez odwrócenie skali ocen, a więc: 4 3 2 1

• wagi dla pozycji: 3,4,6,7,9,12,13,14,17,18 odpowiadają skali ocen na arkuszu, a więc: 1 2 3 4

-STAI - arkusz X-2:

• wagi dla pozycji: 21,26,27,30,33,36,39 otrzymuje się poprzez odwrócenie skali, a więc: 4 3 2 1

• wagi dla pozycji: 22,23,24,25,28,29,31,32,34,35,37,38,40 odpowiadają skali ocen, a więc: 1 2 3 4

*Inwentarz Stanu i Cechy Lęku dla dzieci (STAIC):

-Autorzy testu: C. D. Spielberger, C. D. Edwards, R. E. Lushene, J. Montuori, D. Platzek.

-Autorzy adaptacji: C. D. Spielberger, T. Sosnowski, D. Iwaniszczuk.

-Autor podręcznika: A. Jaworowska (2005).

*Opis narzędzia:

-STAIC jest narzędziem przeznaczonym do badania lęku rozumianego jako przejściowy i uwarunkowany sytuacyjnie stan jednostki oraz lęku rozumianego jako względnie stała cecha osobowości.

-Składa się z dwu podskal, z których jedna (C-1) służy do pomiaru lęku-stanu, a druga (C-2) - lęku-cechy.

-Pytania składające się na podskale umieszczone są po obu stronach jednego arkusza testowego.

-Każda podskala składa się z 20 pozycji, na które badany odpowiada wybierając jedną z czterech skategoryzowanych odpowiedzi.

-Normy dla uczniów w wieku 10-14 lat.

*Rzetelność i trafność testu:

-Rzetelność - zgodność wewnętrzna obu skal jest wysoka, niższa stabilność bezwzględna, zwłaszcza skali C-1.

-Trafność - trafność teoretyczna obu skal potwierdzona w wielu badaniach: wyniki w STAIC korelują istotnie dodatnio z lękiem szkolnym oraz ujemnie z motywacją do nauki i osiągnięciami szkolnymi.

*Zastosowanie:

-Do diagnozy przesiewowej - w celu wyłonienia dzieci, które mogą mieć trudności w funkcjonowaniu szkolnym oraz do diagnozy indywidualnej - przy diagnozie przyczyn niepowodzeń szkolnych.

-Skala C-1 może być przydatna dodatkowo w badaniach eksperymentalnych wymagających rejestrowania zmian nasilenia lęku a skala C-2 w wykrywaniu dzieci o skłonnościach neurotycznych.

*Ocena merytoryczna wartości testu:

-Jakie trudności pokonuje badający?

-Jakie czynniki mogą obniżyć wiarygodność odpowiedzi?

• Rozumienie opisanych sytuacji.

• Wymuszony wybór odpowiedzi - osoby ze słabym wglądem nie znają siebie dobrze, nie oceniają siebie zbyt trafnie, a i tak muszą podkreślić, którąś z narzucanych odpowiedzi.

• Przypadkowość, zależność, odpowiedzi uzależnione od samopoczucia i aktualnych doświadczeń.

-Należy być sceptycznym wobec testów oraz uwrażliwionym na indywidualne cechy

pacjentów.

ALEKSYTYMIA

*Samotność wg Craiga Ellisona:

-Craig Ellison wyróżnił trzy typy samotności:

1. Samotność emocjonalną.

2. Samotność społeczną.

3. Samotność egzystencjalną.

-Samotność emocjonalną określił jako brak lub utratę intymnej więzi psychologicznej z drugą osobą. Człowiek odczuwa, że znajduje się na marginesie życia.

*Teza:

-Aleksytymia nie jest zaburzeniem psychiatrycznym i nie jest włączona do systematyki jednostek chorobowych DSM IV i ICD-10

-Specjaliści uznają aleksytymię za jedną z cech osobowości, która pod względem nasilenia i częstotliwości występuje wraz z innymi czynnikami osobowości usposabiającymi do występowania różnych chorób psychicznych, w tym schorzeń psychosomatycznych.

*Pojęcia sprzężone z aleksytymią:

-Inteligencja emocjonalna.

-Wzorzec przeżywania emocjonalnego

-Zaburzenia pod postacią dolegliwości somatycznych.

-Deficyt empatii.

*Wzorce reakcji emocjonalnych - modele:

1. Świadomość aktualnie doznawanego stanu emocjonalnego, powiązana z sądami na temat przyczyn, które go wywołały i wiedza na temat możliwości ich modyfikacji przy wykorzystaniu strategii lub mechanizmów samoregulacji.

2. Świadomość własnych uczuć, ale deficyt w zakresie kontroli emocjonalnej. Skłonność do niekontrolowanych wybuchów i zmiennych nastrojów.

3. Emocja pojawia się w postaci nieokreślonego, niezróżnicowanego napięcia. Człowiek nie ma świadomości przeżywanych uczuć. W tym modelu wyróżniamy dwa podtypy:

Człowiek nie czuje tego, co przeżywa. Jest napięty i energia ta zostaje przeniesiona na objawy somatyczne.

Człowiek jest (pozornie) spokojny. Po pewnym czasie wybucha i zachowuje się w niekontrolowany sposób.

-Wzorzec 3. charakterystyczny jest dla aleksytymii - człowiek nie ma świadomości tego, co czuje.

*Aleksytymia:

-Szczególny rodzaj deficytu świadomości uczuć.

-Człowiek twierdzi, że nie odczuwa niczego, podczas gdy inne osoby w tej sytuacji reagują w sposób spontaniczny.

-Brak dostępu do własnych procesów emocjonalnych - osobie z aleksytymią brakuje klucza do rozpoznania i do nazwania własnych uczuć, nie potrafi ich zidentyfikować, określić.

-Ubóstwo wyobraźni i nieumiejętność tworzenia fantazji. Brak pamięci fantazji sennych.

-Operacyjny styl myślenia - aleksytymicy potrafią długo i szczegółowo rozprawiać o sytuacjach, które ich pobudziły, ale nie są w stanie zastanawiać się nad przyczynami tego stanu (pobudzenia). Ich relacja z doświadczanych, złożonych emocji przypomina opis ciągu zdarzeń pozbawiony głębszego sensu.

*Problemy osób z aleksytymią:

-Trudności w relacjach społecznych - aleksytymik nie rozpoznaje uczuć i gestów innych

osób.

*Podstawowe wskaźniki aleksytymii:

-Brak słów do nazwania nastroju (Syfinos).

-Trudność w rozpoznawaniu własnych emocji.

-Trudność w odróżnianiu uczuć od doznań cielesnych.

-Ubóstwo wyobraźni i nieumiejętność tworzenia fantazji.

-Zewnętrznie zorientowany styl poznawania.

-Z aleksytymią współwystępują pewne wymiary osobowości, np. zachowania konformistyczne (aleksytymik nie jest twórczym przywódcą).

-Skłonność do zewnętrznego rozładowania.

-Tendencja do unikania konfliktów.

-Brak pamięci marzeń sennych.

-Aleksytymik może być źródłem rozczarowania partnera - niby jest osobą uległą, ale nie

przejmuje się płaczem lub narzekaniami drugiej osoby.

-Nadaje się na ofiarę lobbingu.

*Przyczyny aleksytymii:

-Nie do końca rozpoznane i zdefiniowane.

-Neurobiologia:

• Nieprawidłowa komunikacja między półkulami (być może).

-Trauma relacyjna:

• Wpływ relacji z opiekunem z wczesnego dzieciństwa.

-Mechanizm uczenia się:

• Wyniki badan wskazują, że dzieci osób, mających ubogą emocjonalność również posiadają cechy aleksytymii.

• Działa tu i dziedziczność oraz mechanizm naśladowania i modelowania.

*Psychoterapia:

-Trening rozpoznawania własnych emocji.

-Istotne jest zainteresowanie pacjenta, który nie ma dostępu do swoich emocji, jego własnym umysłem.

-Zmiana sposobu myślenia i odczuwania

-Słuszną interwencją jest podejście poznawczo-behawioralne:

1. Faza nawiązania kontaktu - zachęcamy do obserwowania siebie, swoich reakcji na bodźce, obserwacji odczuwanego napięcia.

2. Nauka regulacji napięcia - wskazujemy, że swoje odczuwane napięcie można zwiększać lub zmniejszać poprzez swoje procesy emocjonalne,

3. Nauka werbalizacji stanów emocjonalnych.

4. Odróżnianie stanów emocjonalnych od objawów somtyzacyjnych.

-Dobrym sposobem treningu jest wskazywanie na filmach emocjonalnych wzorców zachowania innych ludzi.

*Pomiar aleksytymii:

-Testy mierzące inteligencję emocjonalną, np. kwestionariusz INTE.

(Gdzieś czytałam, że metody samoopisowe wcale nie są dobrym narzędziem do pomiaru aleksytymii - wg mnie zupełna racja, no bo skoro aleksytymik jest osobą mająca problem z rozpoznawaniem własnych emocji, czyli tym samym mającą słaby wgląd, to słabo przyporządkowuje stwierdzenia dotyczące jego osoby, co nie?)

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 10.05.2011

POMIAR INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ

NARZĘDZIA POMIARU

EGZAMIN - przypadki do opracowania, trochę teorii

*Plan:

1. Pojęcie inteligencji emocjonalnej.

2. Kwest Inteligencji Emocjonalnej INTE, N. S. Schutte, J. M. Malouffa, L. E. Hall, D. J. Hahherty'ego, T. J. Cooper, C. J. Guldena, L. Dornheim.

3. Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej PKIE, A. Jaworowskiej i A. Matczak, A. Ciechanowicz, J. Stańczak i E. Zalewskiej.

*Co decyduje o sukcesie życiowym:

-Inteligencja? (czyt. intjeligiencja)

-W wąskim znaczeniu inteligencję interpretuje się jako strukturę poznawczą, dyspozycję do uczenia się szkolnego, do rozwiązywania problemów.

-Wg klasycznej definicji jest to zdolność do opisu i zrozumienia świata oraz radzenia sobie z jego wyzwaniami.

-Iloraz inteligencji stanowi podstawowy wskaźnik inteligencji.

-Czy ten wskaźnik decyduje o sukcesie życiowym człowieka? Wg badań amerykańskich tylko w 20% o sukcesie decyduje intelekt. W 80% inne zmienne.

-Talent motoryczny?

*O inteligencji…:

-Definicja i struktura inteligencji zostały znacznie poszerzone.

-Obecnie akcentuje się szeroką interpretację inteligencji wychodzącą poza zdolności czysto umysłowe, poza jej podstawowy wskaźnik, którym jest iloraz inteligencji.

*Struktura inteligencji:

-Wśród 7 rodzajów inteligencji, obok:

1. zdolności językowych

2. zdolności logiczno-matematycznych

3. umiejętności przestrzenno-relacyjnych

4. zdolności muzycznych

5. talentu motorycznego

-zostały wyróżnione również przez Howarda Gardnera:

6. inteligencję interpersonalną

7. inteligencję intrapersonalną

*Inteligencja interpersonalna i intrapersonalna:

-Inteligencja intrapersonalna to dostęp do swych własnych uczuć i zdolność rozróżniania ich oraz polegania na nich w kierowaniu swym zachowaniem.

-Inteligencję interpersonalną określa się jako zdolność rozumienia innych osób, tego co nimi kieruje, jak pracują, jak pracować wspólnie z nimi.

-Gardner stwierdza, że sednem inteligencji interpersonalnej jest zdolność rozróżnienia i właściwego reagowania na nastroje, temperamenty, motywacje i pragnienia innych ludzi.

*Inteligencja emocjonalna:

-Peter Salovey i Mayer zastępują pojęcie inteligencji interpersonalnej i intrapersonalnej pojęciem inteligencja emocjonalna.

-Wyznaczają jej wskaźniki, które chociaż nieco zmodyfikowane, zostały ogólnie zaakceptowane.

*Komponenty inteligencji emocjonalnej w modelu Law, Wong i Songa (2004):

-Spostrzeganie i wyrażanie własnych emocji (wiedza o tym, co naprawdę osoba czuje).

-Regulacja emocji (zdolność uspokajania się, otrząsania się z przygnębienia niepokoju).

-Wykorzystanie emocji w działaniu (zdolność motywowania się, podporządkowanie emocji obranym celom).

-Rozpoznawanie emocji u innych osób (podstawa empatii, wyczulenia na potrzeby).

*Cecha czy zdolność?

-Inteligencja emocjonalna może być interpretowana jako cecha (zbiór cech) ujawniana w szczególnie motywujących warunkach (zachowanie maksymalne, potencjalne).

-Lub jako zdolność, ujawniająca się w warunkach realnych, warunkująca zachowania typowe dla jednostki.

*Czynniki inteligencji emocjonalnej:

1. Zmienia się (rozwija) wraz z wiekiem.

2. Na ogół kobiety uzyskują wyniki wyższe.

3. Wpływ mają czynniki środowiskowe i wychowawcze (typ więzi, modelowanie, nagrody i kary, postawy wychowawcze rodziców).

4. Może być rozwijana przez trening

*Inteligencja akademicka a inteligencja emocjonalna:

-Wyniki pomiaru inteligencji emocjonalnej umiarkowanie korelują z inteligencją akademicką, zwłaszcza mierzoną testami werbalnymi.

-W wyniku metaanalizy dokonanej na 18 badaniach przeprowadzonych przez różnych badaczy ustalono współczynniki korelacji na poziomie 0,34.

*Korelacje z cechami osobowości:

-W skali otwartości na doświadczenie (z NEO FFI) współczynniki r Pearsona = 0,54

-Inne korelaty:

• Empatia (0,44)

• Aleksytymia (-0,52 do -0,71)

• Lęk (-0,26)

-Wyniki CISS i KKS (Kwestionariusz Kompetencji Społecznych) we wszystkich skalach korelują z INTE.

*Znaczenie inteligencji emocjonalnej:

-Związek z radzeniem sobie w trudnych sytuacjach życiowych.

-Związek z sukcesami szkolnymi, przystosowaniem społecznym do nowych warunków (adaptacja studentów do nowych wymagań).

-Korelacja z przystosowaniem zawodowym, osiągnięciami w pracy zawodowej, szczególnie związanej z kontaktami społecznymi.

-Niska inteligencja emocjonalna współwystępuje z pozycją ofiary lobbingu.

-Polaryzacja wyników inteligencji emocjonalnej u dwóch grup:

• Bezrobotnych.

• Top menedżerów oraz innych „ludzi sukcesu”.

-Korelacja z powodzeniami w przystosowaniu do pełnienia ról rodzinnych i w bliskich relacjach interpersonalnych.

-Wyższy wskaźnik inteligencji emocjonalnej koreluje z niższym nasileniem skarg somatycznych (dolegliwościami somatoformicznymi i psychosomatycznymi).

-Korelacja pozytywna z poczuciem satysfakcji z życia.

-Korelacja negatywna z nieprzystosowaniem społecznym, depresją, poczuciem osamotnienia i innymi kłopotami adaptacyjnymi.

KWESTIONARIUSZ INTE

*Podstawa teoretyczna:

-Pierwsza wersja modelu inteligencji emocjonalnej Saloveya i Mayera.

-Model uwzględnia trzy składniki IE:

1. zdolność do spostrzegania, oceny i ekspresji emocji

2. zdolność do regulowania ich u siebie i innych

3. zdolność do wykorzystania emocji jako czynników wspomagających myślenie i działanie

-Autorzy: N. S. Schutte, J. M. Malouff, L. E. Hall, D. J. Haggerty, J. T. Cooper, Ch. J. Gloden, L. Dornheim

-Autorzy polskiej adaptacji: A. Ciechanowicz, A. Jaworowska, A. Matczak (2000).

-Wiek badanych - młodzież, dorośli.

-Procedura - badanie grupowe lub indywidualne, bez ograniczania czasu (przeciętnie 10 minut).

*Opis kwestionariusza:

-INTE służy do pomiaru inteligencji emocjonalnej, rozumianej jako zdolność do rozpoznawania, rozumienia i kontrolowania własnych oraz cudzych emocji, a także zdolność do efektywnego wykorzystywania emocji w kierowaniu własnym oraz cudzym działaniem (inteligencja emocjonalna mierzona jako cecha/wymiar osobowości).

-Kwestionariusz składa się 33 pozycji o charakterze samoopisowym, których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na pięciostopniowej skali.

*Rzetelność i trafność:

-Rzetelność - zadowalająca zgodność wewnętrzna oraz stabilność bezwzględna.

-Trafność - wykazana na podstawie analizy różnic międzygrupowych oraz na podstawie korelacji wyników INTE i innych narzędzi do pomiaru inteligencji, osobowości oraz kompetencji społecznych.

*Normy:

-Opracowano normy stenowe dla:

• uczniów gimnazjów

• szkół średnich

• studentów

• osób w wieku 15 -19

• osób dorosłych

-Osobne normy są dla kobiet i osobne dla mężczyzn.

*Obliczanie wyników:

-Wynik ogólny jest sumą wyników uzyskanych w poszczególnych itemach.

-Minimalny wynik = 33 punkty, maksymalny = 165.

-Uwaga: trzy pytania punktowane są odwrotnie : 5,28,33

-Osobno oblicza się dwa wyniki czynnikowe.

*Dwa wyniki czynnikowe:

-I czynnik:

• zdolność do wykorzystania emocji w celu wspomagania myślenia i działania

• 2,3,6,7,9,10,12,13,14,17,20,22,23,27,30,31

• rozpiętość od 16-80 pkt

-II czynnik:

• zdolność do rozpoznawania emocji

• 5,9,15,18,19,22,25,26,29,30,32,33

• rozpiętość od 12-60 pkt

-Wyników z tych dwóch skal się nie sumuje!!!

PKIE

POPULARNY KWESTIONARIUSZ INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ

Komentarz: Wszystkie metody kwestionariuszowe bez kontaktu z osobą badaną nie dają dobrego materiału, na podstawie którego można napisać trafną opinię!

*Podstawy teoretyczne:

-Autorzy testu: A. Jaworowska, A. Matczak, A. Ciechanowicz, J. Stańczak, E. Zalewska

-Autorzy podręcznika: A. Jaworowska, A. Matczak (2005).

-Wyróżniamy dwie wersje PKIE:

• Wersja papierowa.

• Wersja komputerowa.

-PKIE oparty jest na koncepcji inteligencji emocjonalnej stworzonej przez amerykańskich psychologów P. Saloveya i J.D. Mayera.

-W myśl ich koncepcji inteligencja emocjonalna rozumiana jest jako zbiór różnych zdolności o charakterze poznawczym, dzięki którym człowiek wykorzystuje własne emocje przy rozwiązywaniu problemów nie tylko emocjonalnych.

-Normy - dla uczniów w wieku 14 - 20 lat oraz dla dorosłych w wieku od 18 do 71 lat (próby incydentalne).

*Opis kwestionariusza:

-PKIE składa się 94 pozycji o charakterze samoopisowym.

-Osoba badana każdorazowo ocenia na skali pięciopunktowej stopień, w jakim każde stwierdzenie odnosi się do niej samej.

-Kwestionariusz pozwala na obliczenie wyników w czterech skalach czynnikowych oraz wyniku ogólnego.

-Skale wchodzące w skład PKIE, to:

• AKC - akceptowanie, wyrażanie i wykorzystywanie własnych emocji w działaniu

• EMP - empatia, czyli rozumienie i rozpoznawanie emocji innych ludzi

• KON - kontrola, także poznawcza, nad własnymi emocjami

• ROZ - rozumienie i uświadamianie sobie własnych emocji.

*Rzetelność i trafność:

-Rzetelność - wysoka zgodność wewnętrzna wyniku ogólnego, niższe wartości współczynników dla poszczególnych skal.

-Trafność - potwierdzona na drodze analiz czynnikowych i korelacji z kwestionariuszem INTE.

*Zastosowanie:

-Przydatny do celów badawczych oraz do diagnozy indywidualnej przy wyborze przyszłego kierunku kształcenia lub zawodu.

-Pozwala także określić mocne i słabe strony osoby badanej, co może stanowić punkt wyjścia do oddziaływań uwzględniających indywidualne zapotrzebowanie danej osoby.

*Skale:

1. AKC - akceptowanie, wyrażanie i wykorzystywanie własnych emocji w działaniu (15 pozycji):

5,10,20,24,28,34,37,38,46,52,55,63,70,80,90

2. EMP - empatia, rozumienie i rozpoznawanie emocji innych ludzi (18 pozycji):

2,6,7,11,12,16,21,25,50,51,56,57,62,66,67,71,77,92

3. KON - kontrola nad własnymi uczuciami (11 pozycji):

4,18,26,48,49,53,59,68,72,74,82

4. ROZ - rozumienie i uświadamianie sobie własnych emocji (10 pozycji):

1,13,19,27,39,54,60,75,79,84

*Odwrócona skala:

-Punktowane wg odwróconej skali ocen są następujące pozycje:

1,4,10,13,18,19,24,26,27,28,29,35,39,40,43,47,48,49,53,54,59,60,61,68,70,72,74,75,76,79,81,82,84,85,86,91

DIAGNOZA ŚRODOWISKA RODZINNEGO

*Plan wykładu:

1. Dwa modele diagnozy środowiska rodzinnego.

2. Czynniki środowiska rodzinnego.

3. Istota podejścia systemowego w diagnozie rodziny.

4. Przyjęte kryteria diagnostyczne w podejściu systemowym.

5. Różnice w interpretacji wyników wynikające z odmienności modeli.

6. Pozycja dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej.

*Kogo diagnozujemy?

-Przy sporządzaniu opinii w orzecznictwie dotyczącym dzieci konieczne jest rozpoznanie funkcjonowania środowiska wychowawczego, a szczególnie środowiska rodzinnego.

-W przypadkach zaburzeń emocjonalnych wieku rozwojowego, zleceń z sądów rodzinnych itp. środowisko rodzinne stanowi nieodzowny kontekst do interpretacji problemu dziecka.

*Środowisko rodzinne:

-Środowisko rodzinne obejmuje złożony układ bodźców i sytuacji oddziałujących na dziecko a wynikających ze struktury rodziny, funkcji, które pełni, szczególnie w aspekcie relacji emocjonalnych i interakcji pomiędzy członkami rodziny.

*Dwa modele opisu środowiska rodzinnego:

1. Model linearny (jednokierunkowy)

2. Model systemowy (holistyczny, wielokierunkowy, dynamiczny)

Komentarz: Poradnie na ogół posługują się modelem linearnym, natomiast w przypadku psychoterapii, dłuższego kontaktu akcentowane jest znaczenie i rola modelu systemowego.

*Model linearny:

-Każdy element środowiska rozpatruje się osobno w powiązaniu ze zmiennymi dotyczącymi zachowania dziecka.

-Na przykład: próba samobójcza u ucznia jest spowodowana autokratycznym stylem wychowania (obawa przed karą).

A B (przyczyna skutek)

-Interpretacje zaburzeń w modelu:

• Przyczyna: nadopiekuńcza matka efekt: zależność emocjonalna dziecka

• Przyczyna: rygoryzm wychowawczy rodziców efekt: agresywność dziecka

*Czynniki środowiska rodzinnego:

-Opisując środowisko w ujęciu linearnym wymienia się więcej lub mniej elementów, które tworzą ten konstrukty pojęciowy.

-Przykładowa klasyfikacja czynników:

1. Skład osobowy rodziny (czyli struktura).

2. Czynniki społeczno-ekonomiczne (warunki bytowe, źródła utrzymania itd.)

3. Czynniki kulturowe - wykształcenie, wzorzec kulturowy (określający np. podział obowiązków między matką a ojcem, akceptowane metody wychowania, udział w obrzędach religijnych), sposób spędzania czasu wolnego (rytuały rodzinne itp.).

4. Czynniki pedagogiczne - styl wychowania, postawy wychowawcze matki i ojca, metody wychowawcze stosowane wobec dzieci (system wymagań, nagród, kar i kontroli), przekazywane wartości, organizacja czasu dziecka, czas poświęcany dzieciom przez rodziców.

5. Więzi emocjonalne pomiędzy członkami rodziny.

6. Cechy dysfunkcjonalności rodziny - ubóstwo, brak zatrudnienia, przewlekłe choroby (w tym choroby psychiczne i uzależnienia), zaburzenia osobowości rodziców (różne typy zaburzeń!), zaniedbywanie potrzeb opiekuńczych dziecka, brak wychowawczego oddziaływania jednego z rodziców, długotrwała nieobecność rodzica/rodziców, rygoryzm wychowawczy, liberalizm wychowawczy itd.

*W modelu linearnym…:

-Akcent diagnostyczny położony jest na wskazanie czynników, które niekorzystnie oddziałują na rozwój.

-Związki pomiędzy poszczególnymi elementami są dostrzegane, ale nie są poddawane głębszej analizie.

-Obraz środowiska jest statyczny, uproszczony, „płaski”, zredukowany.

*Podejście systemowe:

-Systemowe podejście w diagnozie środowiska jest odzwierciedleniem zasad ogólnej teorii systemów.

(Do Kariny Kr. Nie bądź taka poważna! Cgfvhbnj!)

*Naukowe podstawy:

-Naukowe podstawy teorii systemów opracował w latach 30. XX wieku biolog i filozof przyrody Ludwig von Bertalantffy.

-Podejście systemowe szybko znalazło uznanie u badaczy różnych dziedzin nauki, w tym również psychologii.

*Teoria systemów - istota:

-W teorii systemów dany fenomen ujmowany jest holistycznie, w dynamicznym (czyli zmieniającym się) kontekście wzajemnych oddziaływań elementów, które go tworzą.

-Kontekst systemowy pozwala zrozumieć jak pozornie różne elementy, układy i zjawiska współdziałają ze sobą funkcjonując jako system (przykład: ekosystem).

*Porządek w systemie - główne zasady teorii systemów:

1. Każdy system stanowi jednocześnie całość i część innego większego systemu.

2. Jakakolwiek zmiana w którejś z części systemu (czyli w każdym z podsystemów) wywołuje zmiany w pozostałych jego ogniwach, a także ma wpływ na systemy znajdujące się wyżej i niżej hierarchii.

3. Pomiędzy elementami systemu (podsystemami) zachodzą łańcuchy wzajemnych interakcji (sprzężeń zwrotnych), dzięki którym system utrzymuje dynamiczną równowagę funkcjonalną

Komentarz: jeżeli na kierunku psychologii większość studiujących osób stanowią dziewczyny, to jaki kierunek studiów będzie dla tych dziewcząt atrakcyjny ze względu na kontakty towarzyskie? Zakładając, że jesteśmy w większości orientacji heteroseksualnej, to nie pielęgniarstwo, co nie, bo tam też są same dziewczyny. Tylko jakieś budownictwo prędzej ;p Główną przesłanką tego przykładu jest to, że zawsze musi istnieć jakiś stan równowagi lub dążenie do tego stanu.

*Utrzymanie równowagi:

-Utrzymanie równowagi jest warunkiem istnienia systemu.

-W momencie zaburzenia równowagi występują procesy i zjawiska, które podtrzymują równowagę.

*Założenie:

-Zgodnie z teorią systemów zakłada się, że rodzina jest całością złożoną z elementów (indywidualności poszczególnych jej członków), pozostających we wzajemnych interakcjach i powiązaniach.

-Pomiędzy poszczególnymi osobami zachodzą łańcuchy sprzężeń zwrotnych.

*Wzajemne oddziaływanie:

-Zachowanie każdej z osób jest zatem nie tylko skutkiem oddziaływań „drugiej osoby”, z którą jest w danej chwili w interakcji, ale jest efektem splotu powiązań zachodzących w systemie.

-Ponadto „druga osoba”, ponieważ jest w interakcji, modyfikuje swoje zachowanie.

-A oddziałuje na B, a B oddziałuje na A (A B, B A).

Komentarz: natomiast w modelu linearnym kierunek oddziaływania był tylko jeden!

*Przypadek 1:

-Niespokojny, płaczliwy niemowlak.

-Nie śpi w nocy, zasypia przy posiłkach.

-Somatycznie zdrowy.

-W pierwszym okresie macierzyństwa matka wykazuje postawę opiekuńczą.

-Stopniowo narasta u matki zmęczenie.

-Matka zaczyna wycofywać się z czynności opiekuńczych, nie reaguje na płacz dziecka.

-Kaprysy dziecka się nasilają (złość, autoagresja, stereotypie ruchowe), w związku z pozabezpiecznym stylem przywiązania.

-U matki narasta poczucie winy (jestem złą matką).

-Prosi o poradę psychologa.

-Pytania diagnostyczne - uchwycenie związków przyczynowo-skutkowych nie wyjaśnia złożoności problemu „niespokojnego” niemowlaka. Psycholog diagnozujący przypadek musi postawić sobie szereg dodatkowych pytań:

• Jakie są relacje między rodzicami dziecka?

• Jaka jest rola ojca w opiece nad niemowlakiem?

• Czy wspiera żonę, czy pomaga w opiece?

• Czy żona zachęcała czy zniechęcała męża do opieki nad dzieckiem we wcześniejszym okresie?

• Jak niepokój dziecka i jego nocny płacz odbijają się na relacjach rodziców.

*Przywracanie równowagi:

-Zachowania członków rodziny (często nieuświadamiane) podtrzymują równowagę systemu.

-W sytuacji zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w związku ze zmianą, np. śmierć członka rodziny, choroba, osiągniecie dorosłości przez dziecko itp., system rodziny (czyli układ wzajemnych powiązań między osobami) wymusza zmiany zachowania, które przywrócą równowagę systemu.

*Przypadek 2:

-Rodzice skłóceni, częste „ostre” sprzeczki.

-Syn (14 lat) silnie emocjonalnie związany z obojgiem rodziców.

-Jest świadkiem konfliktów.

-W chwilach awantur domowych zamyka się w swoim pokoju.

-W sanitariacie szkolnym został przyłapany na paleniu „trawki”.

-Nie próbował ukryć się przed nauczycielem (mógł to zrobić, bo dyżurujący nauczyciel przed kontrolą sanitariatu bardzo głośno rozmawiał na korytarzu).

-Jaki wg Ciebie sposób „znalazł” syn na przywrócenie równowagi systemu rodzinnego?

*Różne szkoły diagnozy systemu rodzinnego:

-Teoria komunikacji wewnątrzrodzinnej G. Batesona

-Podejście strukturalne S. Minuchina

-Szkoła mediolańska, której twórcami byli M. Selvini-Palazzoli, G. Cecchin, J. Prata i inni.

-Szkoła V. Satir

*Terminologia:

-W opisie systemu rodzinnego stosowane są terminy przyjęte z ogólnej teorii systemów, np. zaburzenia homeostazy, powrót do równowagi, sztywność systemu.

-Podejście systemowe do rodziny wypracowało swoją własną terminologię, poprzez którą określa symptomy dysfunkcjonalności rodziny.

*Terminologia - przykłady:

-System i podsystemy wyodrębnione z racji:

• Wieku - dorośli, dzieci

• Płci - kobiety, mężczyźni

• Ról rodzinnych - rodzice, dzieci

• Granice - zachowane, rozmyte lub trudno przepuszczalne między systemami i podsystemami

• Koalicje - ważne koalicje międzypokoleniowe (w rodzinie powinny być zachowane granice między pokoleniami!).

Komentarz: jeżeli rodzina ma rozmyte granice - sąsiedzi mogą przyjść o każdej porze dnia i nocy, koledzy i koleżanki dzieci mogą zawsze nocować, bo się zbyt długo zasiedzieli, raz rodzice śpią razem, a raz np. matka z córką czy ojciec z córką, mama i córka kąpią się w jednej wannie, rodzice chcą razem z dziećmi na plażę nudystów - to wtedy mamy do czynienia z chaosem, w którym nie zostały zachowane granice pomiędzy systemami i podsystemami.

• Zależność-autonomia - równowaga i jej zakłócenie na osi z dwoma biegunami. Równowaga umożliwia separację i osiągniecie dojrzałości systemowej.

• Odcięcie - zbyt wczesne pozbawienie wsparcia rodzinnego.

• Struktura władzy, hierarchia władzy.

• Komunikacja wewnątrzrodzinna (objaw podwójnego związania).

• Delegacja, delegowanie - zobowiązanie członka rodziny do wypełniania zadań, które krępują jego wolność dokonywania wyboru.

• Triada, trangulacja - włączanie trzeciej osoby, najczęściej dziecka do konfliktu między dwoma osobami w celu uzyskania stronnika. Występuje w dwóch formach:

a) zastępcze kontrolowanie (konflikt np. między rodzicami zostaje zamaskowany i zastąpiony kontrolą zachowania „złego dziecka”)

b) zastępcze opiekowanie się (jak wyżej, ale konflikt przykryty troską o „chore” dziecko).

• Przekaz transgeneracyjny - złożony system norm, sądów, postaw, które wynosimy z domu rodzinnego jako suma doświadczeń pokoleń. Czasem przyjmuje on formę jednoznacznych komunikatów wypowiadanych wprost, np. matka, mówiąca córce: „pamiętaj, nigdy nie wychodź za mąż za kierowcę, ja popełniłam ten błąd i zobacz, co teraz mam, ojca nigdy nie ma w domu, a ja ze wszystkim sama”. Z większości ukształtowanych tą drogą przekonań nie zdajemy sobie sprawy. Nie jesteśmy świadomi też, w jak znaczący sposób wpływają na nasze relacje.

• Mity rodzinne („w naszej rodzinie… kobiety są bardzo dzielne/kobiety dobrze wychodzą za mąż” itd.).

• Strategie rodzinne - specyficzne sposoby zachowania się członków rodziny, w sytuacji, gdy równowaga systemy jest zagrożona.

*Przypadek 3:

-Podaj interpretację podanego poniżej przypadku w podejściu linearnym.. Podaj interpretację patomechanizmu zaburzenia u Julii posługując się podaną wyżej terminologią.

Jedenastoletnia Julia wychowuje się w rodzinie wielodzietnej. Ma trzy młodsze siostry w wieku: 9, 7 i 2 lata. Na utrzymanie rodziny pracuje ojciec, ekonomista, którego godziny pracy są wydłużone, bo wiadomo że chce zarobić jak najwięcej pieniędzy, żeby starczyło na wszelkie potrzeby.

Matka Julii pozostawała w silnym związku z własną matką, która zawsze chwaliła ją za to, że słucha jej rad bla bla bla. Jednak rok temu babcia Julii (matka matki) zmarła z powodu wylewu. Kilka miesięcy przed śmiercią skarżyła się na pojawiające się nagle zawroty głowy, przez które miała poczucie, że zemdleje. Po jej śmierci to Julia została nową powiernicą matki, która zwierza jej się ze wszystkich kłopotów, szczególnie trudności finansowych.

Julia pomaga siostrom w lekcjach, robi zakupy, planuje posiłki itp. Generalnie rzecz biorąc, spoczywa na niej większość obowiązków.

Młodsze rodzeństwo jest niezdyscyplinowane, lekceważy polecenia matki, zaś ostre polecenia ojca spotykają się z krytyczną postawą matki, która wykrzykuje, iż ojciec zbyt mało zajmuje się dziećmi, bo ciągle go nie ma (taaak, a kto tyra całe dnie na utrzymanie, podczas gdy ona siedzi sobie w domu?...).

Gdy ojciec chce porozmawiać o dzieciach, matka domaga się, by uczestniczyła w tych rozmowach Julia (a wcześniej w tych rozmowach uczestniczyła zawsze babcia).

Rodzina nie utrzymuje kontaktów z sąsiadami, do dzieci nie mogą przychodzić koleżanki. Jedyne kontakty z sąsiadami polegają na pożyczaniu od nich pieniędzy, gdy ich brakuje (w sensie, gdy brakuje pieniędzy, a nie sąsiadów), a prosić o pożyczki musi zawsze Julia.

W szkole Julia ma opinie dobrej uczennicy i koleżanki. Ostatnio trzy razy zemdlała w szkole, ale badania pediatryczne nic nie wykazały.

Przychodzi do psychologa.

-Z racji tego, że Julia jest somatycznie zdrowa, nasuwającą się diagnozą są zaburzenia konwersyjne. Jak należy tę sytuację zinterpretować? Skąd wzięły się zaburzenia? Jakie zalecenia damy matce? (ZABIĆ. To znaczy matkę, nie Julię).

-Pytania pomocnicze:

• Jak w rodzinie ukształtowała się struktura władzy?

• Jakie są koalicje?

• Czy występuje triangulacja?

• Czy występuje delegowanie?

• Który z podsystemów jest silny, a który słaby?

• Jakie są granice między systemem rodzinnym a systemami pozarodzinnymi i w obrębie podsystemów?

*Pozycja dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej:

-Sharon Wegscheider wyróżniła 4 role podejmowane przez dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym.

-Dokonane opisy mają istotne znaczenie dla rozumienia sytuacji dziecka w różnych typach rodzin dysfunkcjonalnych.

-Zachowanie dziecka w każdym z opisów „ratuje” równowagę systemu rodzinnego.

1. Bohater rodzinny:

• Dziecko, które przejmuje odpowiedzialność za losy rodziny.

• Inaczej heros, z reguły pierworodny potomek.

• Jest to dziecko nad wiek odpowiedzialne, pełne wyrzeczeń i poświęceń dla rodziny.

• Bohater rodzinny jest tylko teoretycznie dzieckiem, praktycznie zaś osobą dorosłą.

• Wczuwa się w rolę dorosłych, rodziców.

• Często opiekuje się młodszym rodzeństwem.

• Nakłada na siebie rozliczne obciążenia, by inni mieli mniej i lżej.

• W związku z przyjęciem roli dorosłych, nie umie się bawić i odpoczywać.

• Najczęściej jest lubiany i akceptowany wśród rówieśników i znajomych.

• Stara się nie sprawiać kłopotów wychowawczych i próbuje odnosić sukcesy, jednak ciągle ma poczucie bycia niewystarczająco doskonałym.

• "Bohater rodzinny" zgodnie z przypisaną rolą ma być dobry, uprzejmy i odnosić sukcesy. Pochwały i popularność, którą zdobędzie mają wzmacniać poczucie jego wartości jak i poczucie wartości pozostałych członków jego rodziny. Dziecko staje się "bohaterem rodzinnym", bo rodzina potrzebuje sukcesu.

• "Bohater rodzinny" ma mała świadomość swoich potrzeb. Nie potrafi powiedzieć "stop". Nie potrafi dbać o siebie. Rezygnuje ze swoich ważnych celów życiowych, by się "poświęcać".

2. Kozioł ofiarny:

• Dzięki nieprzystosowanym zachowaniom to dziecko odwraca uwagę rodziny od najważniejszych jej problemów.

• Kozioł ofiarny poprawia samopoczucie pozostałych członków rodziny.

• Jest tym „najgorszym”, to „przez niego”.

• Inaczej "wyrzutek".

• Jest to dziecko, które odreagowuje całą złość i ból rodziny.

• Ponieważ nie może zaistnieć w rodzinie poprzez zachowania wywołujące akceptację i pochwały zaistnieje jako "czarny charakter".

• "Kozioł ofiarny" jest dzieckiem trudnym, kłopotliwym, wagaruje, ucieka z domu, kradnie, pije i pali.

• Sprawia ciągle i często różnego rodzaju kłopoty.

• Jest agresywny i impulsywny, wchodzi ciągle w konflikt zarówno z rówieśnikami jak i dorosłymi.

• Lekceważy poczynania i zmagania innych członków swojej rodziny, jednocześnie dzięki takiemu zachowaniu pozwala utrzymywać przekonanie, że problemy w rodzinie nie są najważniejszym problemem tej rodziny.

• Wszystkie desperackie zachowania "kozła ofiarnego" są wyrazem jego troski o rodzinę!

• "Kozioł ofiarny" niepokornym zachowaniem bardziej zbliża się do marginesu społecznego. Niszczy sam siebie i nie dba o to wcale.

3. Zagubione dziecko:

• Nie sprawia kłopotów, ciche, nieśmiałe, stawiane za wzór, gdyż nie trzeba się nim zajmować, nie jest ważne jako członek rodziny, żyje w cieniu, jest pociechą dla obciążonych stresem członków rodziny.

• Inaczej "aniołek".

• Jest to dziecko, które nie mogąc uzyskać ani pozytywnej ani negatywnej uwagi ze strony rodziny wycofuje się i izoluje fizycznie i psychicznie.

• Staje się samotnikiem.

• Wycofuje się w świat swoich fantazji, lektur czy marzeń.

• Jest często niezauważane, smutne i zalęknione.

• Brak w nim poczucia własnej wartości.

• Najczęściej w wielu wydarzeniach rodzinnych uczestniczy okazjonalnie z przekonaniem, że dana sytuacja rodzinna je przerasta.

• Zapomniane dziecko żyje pozornie w rodzinie, ale właściwie poza nią.

• "Zapomniane dziecko" ma trudności w komunikacji z innymi ludźmi, ucieka od sytuacji trudnych, co może powodować izolację oraz oderwanie się do rzeczywistości i "znieczulanie" alkoholem, lekami czy narkotykami.

4. Maskotka:

• Rozwesela humorem, żartami, przymilaniem się.

• Błaznuje, aby odciągnąć uwagę rodziców i rodzeństwa od trudnych spraw.

• "Błazen" to śmieszek lub śmieszka, ukochany synek lub córeczka tatusia lub mamusi.

• To dziecko przemiłe, urocze, pełne wdzięku.

• Posiada zdolności wyczuwania napięcia i rozładowania go.

• Odwraca uwagę otoczenia od problemu alkoholizmu dobrym żartem, wdziękiem osobistym.

• Dziecko to ma poczucie ciągłego strachu, lęku, że zostanie odrzucone.

• Ta rola pozwala na odłączenie się od uczuć smutku i od cierpienia. Maskotka robi zawsze dobrą minę do złej gry.

• "Maskotki" nikt nie traktuje poważnie. Sama traci granicę między tym, co jest na serio a żartem, śmiechem a płaczem.

-Warto zwrócić uwagę, że kolejność urodzenia się i płeć dziecka wywierają wpływ na mieszanie się danej roli:

• Dzieci najstarsze z rodzeństwa przystosowują się do roli "bohatera rodzinnego" i są to częściej dziewczynki.

• "Kozioł ofiarny" to najczęściej dziecko środkowe i chłopak.

• Dzieci najmłodsze to "zaniedbane dzieci", "maskotki", "błazny".

-Omówione role nie są świadomym wyborem dzieci. Są wywołane przez jawne i ukryte potrzeby dysfunkcyjne systemu rodzinnego. Są obronnymi wzorami funkcjonowania.

-Wzory powstają na skutek cierpienia i bólu dziecka, przynoszą jego rodzinie doraźne zyski.

-Powyższy podział nie wyczerpuje wszystkich wzorów funkcjonowania. Jedno dziecko nie musi podejmować "czystej" roli. Może być typem mieszanym.

-Te cztery role noszą nazwę „masek” lub „fałszywych osobowości”. Pod nimi skrywane są faktyczne cechy osobowości dziecka. Maski są efektem wpływu systemu rodzinnego, do którego dziecko się dostosowuje i podtrzymuje.

-Istotna sprawą jest, że role te powodują kształtowanie określonych doświadczeń, które wpływają na rozwój potencjalnych możliwości jednostki. Powodują powstanie i utrwalanie się specyficznych, niepożądanych wzorów zachowań, które są ceną podjętej roli.

*Sformułuj pytania, które umożliwią ci sprawdzenie, w jaką rolę wciela się dane dziecko:

1. Bohater rodzinny Czy są takie obowiązki, w których X wyręcza mamę i tatę? Czy w Twojej rodzinie istnieje podział obowiązków pomiędzy wszystkich członków rodziny? Co należy do Twoich obowiązków?

2. Kozioł ofiarny Czy zauważyła pani ostatnio coś niepokojącego w zachowaniu swojego dziecka? Czy przysparza problemy, jakie, jak to wygląda na tle rodzeństwa? Czy często porównywane jest dziecko z siostrą, bratem? Dlaczego wg państwa X jest bardziej kłopotliwy, z czego to wynika?

3. Dziecko zagubione

4. Maskotka rodziny Które z dzieci na imprezach rodzinnych najlepiej potrafi zabawić całe towarzystwo?

*Metody diagnozy środowiska rodzinnego:

-Wywiad.

-Obserwacja.

-Funkcjonowanie systemu rodzinnego najpełniej rozpoznaje się w trakcie psychoterapii rodziny w podejściu systemowym.

-Warunek: obecność członków rodziny na kolejnych sesjach.

*Zadanie 1:

-Skonstruuj pytania ukierunkowane na diagnozę sytuacji w rodzinie dziecka X (z problemami - ustal jakimi), a szczególnie roli, którą pełni (dwa przykładowe pytania do rozpoznania czterech wymienionych wyżej ról).

Komentarz: takie pytanie może być na egzaminie, chlip.

*Zadanie 2:

-Opisz dowolnie wybrana rodzinę w terminologii teorii systemów.

-Maksimum dwie strony.

Komentarz: to też może być na egzaminie, chlip².

Literatura: Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny

Redakcja: Bogdan de Brabaro

Przestudiować sobie do egzaminu kwestionariusz Plopy! (ciekawe po co…)

DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 17.05.2011

KWESTIONARIUSZ STYLÓW PRZYWIĄZANIOWYCH

*Podstawy teoretyczne:

-Teoria przywiązania M. Ainsworth (1978).

-Trzy style przywiązania: bezpieczny, lękowo-ambiwalentny, unikający.

-Autor: Mieczysław Plopa.

-Kwestionariusz jest przeznaczony do badania stylów przywiązaniowych w relacjach partnerskich.

*Założenie:

-Wzorzec przywiązania ukształtowany w dzieciństwie wpływa na późniejszą jakość bliskich relacji emocjonalnych.

-Typ przywiązania we wczesnym dzieciństwie stanowi ważny predykator przyszłego funkcjonowania emocjonalnego. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i zaufania w bliskim związku oraz na jego stabilność.

-Determinizm? Nie! Założenie nie wyklucza korygującego rozwój emocjonalny wpływu innych niż opiekunowie osób (np. dziadkowie), wyrównującego deficyt w relacji emocjonalnej z opiekunem.

*Wyniki longituidalnych badań:

-Wskazują na umiarkowaną zależność (korelacja w granicach +/- 0,3)

-Refleksja: typ przywiązania wczesnodziecięcego a trwałość związków małżeńskich u sławnych ludzi.

-Doświadczenia emocjonalne wczesnodziecięce osób „nieprzystosowanych w związku”.

*Opis narzędzia KSP:

-8 stwierdzeń dla każdej ze skal.

-Osoba badana ocenia stopień zgodności z treścią stwierdzenia na siedmiopunktowej skali.

-Styl bezpieczny - poczucie satysfakcji, dostępności partnera w sytuacjach trudnych. Okazywanie czułości, serdeczności. Komunikowanie własnych odczuć, zaufanie, poczucie zrozumienia.

-Styl lękowo-ambiwalentny - niepokój o trwałość związku, wzmożona czujność, zamartwianie się.

-Styl unikowy - zachowanie granic, dystans, bliskość wzbudza niepokój, brak spontaniczności, brak ufnego dialogu.

*Instrukcja:

„Poniżej znajdują się stwierdzenia dotyczące uczuć, jakich zwykle doświadcza dorosła osoba, będąca w bliskim zaangażowanym związku z wybranym partnerem. Interesuje nas to, jak pan/pani ogólnie doświadcza bycia w bliskim związku z drugą osobą. Proszę opierać się na swoim ogólnym doświadczeniu i proszę ustosunkować się do każdego z poniższych twierdzeń, zakreślając kółkiem cyfrę, która określa stopień, w jakim zgadza się Pan/Pani z nim lub nie zgadza”.

*Wersja dla kobiet - przykłady stwierdzeń:

-„Łatwo jest mi być czułą w stosunku do partnera”.

-„Często się martwię, że mój partner nie będzie chciał ze mną być”.

-„Jest mi trudno otworzyć się przed partnerem”.

-„Bliskość z partnerem jest dla mnie przyjemna i łatwa”.

-„Bardzo denerwuje mnie, gdy nie dostaję wystarczająco dużo czułości i wsparcia od mojego partnera”.

-„Nie czuję się dobrze, gdy mój partner stara się być blisko mnie”.

-„Dobrze się czuję, polegając na moim partnerze”.

-„Często się martwię, że mój partner wcale mnie nie kocha”.

*Korelacje wyników - badania dotyczyły korelacji wyników uzyskanych w skali z:

1. Retrospektywną oceną postaw rodziców.

2. Stylmi radzenia sobie ze stresem.

3. Cechami osobowości mierzonymi kwestionariuszem NEO FFI i kwestionariuszem

R. B. Cattella

4. Jakością małżeństwa.

*Normalizacja:

-Dokonana na próbie mieszkańców miast i wsi - 3500 osób.

-Opracowano normy stenowe osobno dla kobiet i mężczyzn w wieku od 20 do 60 lat.

-Zmienne: wiek i wykształcenie nie różnicują istotnie wyników.

*Obliczanie wyników:

-Wynik surowy każdej ze skal mieści się w granicach od 8 do 56 punktów:

• Wyniki niski - 1-4 sten

• Wyniki umiarkowane 5-6 sten

• Wynik wysoki 7-10 sten

Literatura: M. Plopa, Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2005

SKALE OCENY RODZINY

SOR

*Podstawy teoretyczne:

-Model Kołowy Olsona, powstały w roku 1979 (wielokrotnie modyfikowany). Bada on trzy podstawowe wymiary życia rodzinnego:

1. Spójność

2. Elastyczność

3. Komunikację

oraz

4. Satysfakcję z życia rodzinnego

-Trzy pierwsze wymiary są podstawowe także w modelach systemowej terapii rodzin, np. w terapii strukturalnego Mi…, strategicznej Harveya, czy komunikacyjnej Satir.

-Autor: David H. Olson.

-Polska adaptacja: FACES IV - Flexibility and Cohesion Evaluaton Scales

-Autor polskiej adaptacji i opracowanie podręcznika: Andrzej Margasiński, Pracowania Testów Psychologicznych, Warszawa 2009.

*Elastyczność:

-Elastyczność (pierwotnie adaptacyjność) - określa jakość i stopień zmian zachodzących w systemie rodzinnym wynikających ze zmiany warunków, szczególnie sytuacji stresowych.

-Dotyczy hierarchii władzy, pełnionych ról, zasad, modyfikacji stanowiących wynik negocjacji.

-Przybiera różne pozycje na kontinuum: sztywność - zrównoważenie elastyczności - chaotyczność.

*Spójność:

-Spójność - jest to wieź emocjonalna między członkami rodziny (bliskość emocjonalna, jakość granic pomiędzy nimi, wspólnie spędzony czas, wspólnota zainteresowań).

-Na kontinuum przybiera następujące pozycje: niezwiązanie - zrównoważona spójność, splątanie.

*Komunikacja:

-Umiejętność porozumiewania się, otwartej komunikacji - informowania o planach, dokonaniach, przeżyciach itp., także negocjowania.

-Na modelu graficznym ten wymiar nie występuje. Stanowi cechę uzupełniającą, określająca w znacznej mierze jakość elastyczności i spójności.

*Satysfakcja z życia rodzinnego:

-Subiektywnie oceniany stopień poczucia satysfakcji z życia rodzinnego.

*Model kołowy:

-Zrównoważona elastyczność i spójność tworzą centralną część modelu funkcjonowania rodziny przedstawionej w formie koła.

-4 obszary niezrównoważenia położone są na krańcach modelu.

*Profil wyników - wyniki badań rozpatrywane są według następujących zmiennych:

1. zrównoważona spójność

2. zrównoważona elastyczność

3. niezwiązanie

4. splątanie

5. sztywność

6. chaotyczność

7. komunikacja

8. zadowolenie

*Hipoteza modelu:

-Najsprawniej funkcjonują te rodziny, w których spójność i elastyczność są umiarkowane (dalekie od wartości biegunowych), a jakość (efektywność) komunikacji jest jak najwyższa.

*Opis skal:

-FACES IV zbudowany jest z 62 pozycji (stwierdzeń), które tworzą 8 skal.

-Sześć z nich to główne skale.

-Ponadto są 2 skale dodatkowe: Komunikacji Rodzinnej i Zadowolenia z Życia rodzinnego.

-Prawdziwość każdego ze stwierdzeń badany ocenia na 5 stopniowej skali.

-Punktacja każdej pozycji od 1 do 5 punktów.

*Przykłady stwierdzeń:

-Instrukcja - „Określ w jakim stopniu zgadzasz się kolejnymi stwierdzeniami. Masz do wyboru podane poniżej odpowiedzi. Wpisuj odpowiednie cyfry do arkusza odpowiedzi”.

-Przykładowe stwierdzenia:

• „Członkowie rodziny zaangażowani są w życie pozostałych jej członków”.

• „Z osobami spoza naszej rodziny mamy lepsze stosunki niż z członkami rodziny”.

• „Spędzamy razem zbyt dużo czasu”.

• „Zorganizowanie się naszej rodziny wydaje się niemożliwe”.

• „Członkowie rodziny czuja się sobie bardzo bliscy”.

• „W naszej rodzinie rodzice dzielą się przywództwem”

• „W domu członkowie rodziny zdają się unikać ze sobą kontaktu”.

*Oceny normy:

-Wyniki surowe każdej ze skal mają normy stenowe i centylowe.

-Dodatkowo określa się trzy wskaźniki:

• Wskaźnik spójności

• Wskaźnik elastyczności

• Wskaźnik ogólny „zdrowia” rodziny

-Normy dla żon, mężów, córek, synów.

*Profile wyników SOR - wyróżniono 6 typów profili rodzin:

1. Profil zrównoważony - charakteryzuje się najwyższymi wynikami na podskalach spójności i elastyczności w obszarze Zrównoważenia i najniższymi na wszystkich podskalach niezrównoważenia z wyjątkiem sztywności, której wyniki są prawie najniższe. Połączenie wysokich wyników na podskalach zrównoważenia i niskich wyników w podskalach niezrównoważenia ukazuje model rodziny, którą cechuje wysoki poziom zdrowego funkcjonowania oraz niski poziom funkcjonowania problemowego. Tego typu rodziny są postrzegane jako zdolne do radzenia sobie z codziennymi stresorami oraz napięciami emocjonalnymi. Rodziny takie najrzadziej korzystają z terapii.

2. Profil spójno-sztywny - wysokie wyniki w skali zrównoważonej spójności, ale też w skali sztywności, podwyższone wyniki w skali splątania. Wysoki poziom emocjonalnej bliskości oraz sztywności. Takie rodziny na ogół dobrze funkcjonują, niemniej ich członkowie z powodu dużej sztywności mogą mieć trudności z wprowadzeniem sytuacyjnych lub rozwojowych zmian.

3. Profil pośredni - charakteryzują średnie wyniki wszystkich podskal, z wyjątkiem podskali sztywności. Wyniki tej ostatniej wykazują wyraźną tendencję do rozkładu dwumodalnego, tzn. przyjmowania wartości wysokich lub niskich; mało jest wyników średnich, nawet w przypadku profilu pośredniego. Rodziny tego typu są postrzegane jako ogólnie dobrze funkcjonujące, mimo niewielu mocnych stron i czynników ochronnych uwzględnionych w skalach zrównoważenia, ale też i niewielu cech i czynników ryzyka uwzględnionych w skalach niezrównoważenia.

4. Profil elastycznie niezrównoważony - charakteryzuje się wysokimi wynikami wszystkich podskal oprócz spójności, której wyniki są niskie. Taki układ zdaje się wskazywać na problemowe funkcjonowanie, aczkolwiek wysokie wyniki na skali elastyczności mogą sugerować, iż tego typu rodziny są zdolne do zmiany w obrębie problemowych obszarów, jeśli zachodzi taka konieczność. Autorzy twierdzą, iż ze wszystkich typów rodzin ten typ najtrudniej dokładnie i jasno scharakteryzować.

5. Profil chaotycznie niezwiązany - charakteryzuje się niskimi wynikami podskal Zrównoważenia, niskimi wynikami podsmal splątania i sztywności oraz wysokimi wynikami w podskalach chaotyczności i niezwiązania. Zakłada się, iż są to rodziny mocno problemowe, pozbawione oparcia w emocjonalnej bliskości, na co wskazują niskie wyniki dotyczące bliskości, a wysokie dotyczące braku więzi oraz wysokie wyniki podskali chaotyczności i niska zdolność do zmian. Mogą być równie problemowe jak opisane niżej rodziny niezrównoważone, ponieważ skale splątania i sztywności, na których uzyskują niskie wyniki, najmniej skutecznie różnicują rodziny problemowe i nieproblemowe.

6. Profil niezrównoważony - jest niemal dokładnym przeciwieństwem profilu zrównoważonego. Charakteryzuje się wysokimi wynikami we wszystkich czterech podskalach niezrównoważenia oraz niskimi wynikami dla dwóch podskal zrównoważenia. Przyjmuje się, że rodziny tego typu przeżywają najwięcej trudności, funkcjonują w sposób najbardziej problemowy, na co wskazują wysokie wyniki podskal niezrównoważenia oraz brak mocnych stron i czynników ochronnych uwzględnionych w podskalach zrównoważenia. Szacuje się, że ten typ rodziny najczęściej korzysta z terapii.

*Procedura badania:

-Osoby badane - członkowie rodziny, którzy ukończyli 12 lat.

-Badani wypełniają samodzielnie arkusz odpowiedzi.

-Badanie trwa ok. 20-25 minut.

ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE JAKO POMOC DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Orzeczenia i opinie wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne i rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne

*Plan wykładu:

1. Orzecznictwo psychologiczne w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

2. Opinie wydawane przez Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno-Konsultacyjne w związku z czynem przestępczym popełnionym przez nieletniego.

3. Opinie wydawane przez RODK w sprawach opieki nad dzieckiem.

*Orzecznictwo psychologiczne w poradniach psychologiczno - pedagogicznych:

-Akt prawny - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 roku

W sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające, działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.

-Rozporządzenie określa:

Skład zespołów orzekających

Tryb powoływania zespołów

Tryb postępowania odwoławczego

Wzory orzeczeń

Szczegółowe zasady kierowania dzieci do… (różnego rodzaju placówek)

*Skład zespołów orzekających:

-Zespoły powołuje dyrektor poradni.

-W skład zespołu wchodzą:

Dyrektor lub upoważniona przez niego osoba - jako przewodnicząca zespołu.

Psycholog, pedagog oraz lekarz.

Skład zespołu może być rozszerzony o innych specjalistów niezbędnych do wydawania orzeczeń.

*Wnioskodawca:

-Orzeczenia i opinie wydawane są na wniosek rodziców lub innych prawnych opiekunów dziecka.

-Wniosek, oprócz danych osobowych dziecka, imion i nazwisk prawnych opiekunów oraz określenia celu i przyczyny, dla której składa się wniosek o wydanie orzeczenia, powinien też zawierać dokumentację (np. wyniki obserwacji badań lekarskich, inne) uzasadniających wniosek.

-Wnioskodawca ma prawo uczestniczyć w posiedzeniu zespołu.

*Tryb postępowania:

-Z posiedzenia zespołu przygotowuje się protokół zawierający informacje o podjętym rozstrzygnięciu.

-Orzeczenie i opinię przygotowuje członek zespołu wyznaczony przez przewodniczącego.

*Typy orzeczeń - wydawanych przez zespoły orzekające dla dzieci od 3 lat i młodzieży uczącej się:

1. O potrzebie kształcenia specjalnego

2. O potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego

3. O potrzebie indywidualnego nauczania

4. O potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych/zespołowych

5. O braku potrzeby… (4 typy - odpowiednio do w/w)

6. O odmowie uchylenia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego

7. O odmowie uchylenia indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego

8. O odmowie uchylenia indywidualnego nauczania

(Ogółem jest 11 typów orzeczeń)

*Inne rodzaje orzecznictwa:

-Uwaga! Niektóre wyznaczone przez kuratorium poradnie wydają też opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, a także o trybie nauki uczniów wybitnie zdolnych.

-Poradnie też prowadzą poradnictwo zawodowe.

*W nagrodę rozpatrzyliśmy sobie jeden typ orzeczenia:

-Nie pamiętam o czym to było, bo już nie chciało mi się uważać.

-Tym bardziej, że było nudne DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 31.05.2011

ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE JAKO POMOC DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Orzeczenia i opinie wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, cd.

*Typy orzeczeń (ciąg dalszy poprzednich 8.):

9. O odmowie uchylenia orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego

10. O odmowie uchylenia indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego

11. O odmowie uchylenia indywidualnego nauczania

*Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego - treść:

1. Dane dziecka i wnioskodawcy.

2. Diagnoza: rodzaj zaburzeń i odchyleń rozwojowych (najczęściej: poziom niepełnosprawności umysłowej, zaburzenia dyslektyczne, autyzm, niesprawność ruchowa, wady narządów zmysłowych, zaburzenia zachowania…).

3. Możliwości i potencjał rozwojowy.

4. Zalecane warunki realizacji potrzeb edukacyjnych.

5. Uzasadnienie.

*Ustalenie zaleceń:

-Przy orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego należy wskazać:

1. Formy stymulacji, rewalidacji, terapii usprawnienia, rozwijania mocnych stron i potencjalnych zdolności.

2. Placówki, w których powinno dziecko przebywać - np. przedszkole ogólnodostępne, ale oddział integracyjny, szkoła specjalna, ośrodek rewalidacyjno-wychowawczy, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, inna placówka.

*Uzasadnienie:

-Należy wskazać elementy diagnozy uzasadniające potrzebę kształcenia specjalnego i zalecane formy kształcenia specjalnego. Należy również określić spodziewane efekty uzyskanej przez dziecko pomocy.

-Uwaga: wnioskodawcy przysługuje prawo odwołania do kuratora oświaty i w wypadku uwzględnienia odwołania zespół powtórnie wydaje orzeczenie.

*Co dalej z orzeczeniem?

-Orzeczenie zalecające pobyt w placówce specjalistycznej zostaje skierowane do Urzędu Miejskiego, którego urzędnik zobowiązany jest wystarać się o miejsce dla dziecka.

*Metody i narzędzia diagnostyczne:

-Obligatoryjnie stosuje się wywiad i obserwację.

-Przykładowe testy:

1. Testy inteligencji

2. Skala Ryzyka Dysleksji (SRD - mierzy poziom rozwoju psychoruchowego, szczególnie nastawiona jest na wykrycie opóźnień w rozwoju funkcji uczestniczących w czynnościach czytania i pisania).

3. Test dojrzałości szkolnej dziecka z wadą słuchu

4. Australisjka skala do diagnozy zespołu Aspergera

Komentarz¹: Badamy też, proszę państwa, poziom pamięci i koncentrację uwagi.

Komentarz²: Skalę Ryzyka Dysleksji wypełnia rodzic lub nauczyciel! Skala ta ma formę kwestionariusza, zawierającego 21 stwierdzeń dotyczących różnych symptomów ryzyka dysleksji. Stwierdzenia przypisane są określonym sferom rozwojowym: motoryka mała, motoryka duża, funkcje wzrokowe, funkcje językowe związane z percepcją mowy, funkcje językowe związane z ekspresją mowy.

Służy do badania dzieci między 6. a 7.

Przy obliczaniu wyników bierzemy pod uwagę, która konkretnie sfera szwankuje, czy np. najsłabsza jest percepcja ruchowa, czy słuchowa itp., bo dziecko może w jednych sferach funkcjonować lepiej, w innych gorzej!

Komentarz³: Poradnie pedagogiczno-psychologiczne mogą opiekować się maluchami, które nie ukończyły jeszcze 3 roku życia, jeśli mają odpowiednie zaplecze w postaci osób przygotowanych do opiekowania się takimi dziećmi. Z maluchami robi się wszystko, co jest możliwe (tzn. wszystko co możliwe, żeby je rozwijać :p).

*Realizowane zadania:

1. Ustalenie kierunku i harmonogramu działań w zakresie wczesnego wspomagania dziecka.

2. Nawiązanie współpracy z zakładem opieki zdrowotnej lub ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku terapii i innych form pomocy, stosowanie do jego potrzeb.

3. Realizowanie indywidualnego programu wczesnego wspomagania, koordynowanie działań specjalistów i członków rodziny.

4. Analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie ewentualnych zmian w programie wspomagania (stosowanie do potrzeb dziecka) oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania.

*Liczba godzin:

-Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizowane w przedszkolach i szkołach (specjalnych), poradniach psychologiczno-pedagogicznych (publicznych i niepublicznych),

realizowane są w wymiarze 4-8 godzin w miesiącu.

-Dla dzieci do 3. r. ż. i ich rodzin prowadzone są indywidualnie, dla dzieci starszych i ich rodzin - indywidualnie lub w grupach liczących 2 lub 3 dzieci.

*RODK:

-Rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne - działają głównie na zlecenie sądów rodzinnych, ale też sądów zwykłych, zakładów dla nieletnich i policji.

-Postawa prawna - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 sierpnia 2001 roku w sprawie organizacji i zakresu działania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych (RODK).

*Zadania RODK:

-Par. 13. Ośrodek prowadzi działalność w zakresie diagnozy, poradnictwa i opieki rodzinnej w sprawach nieletnich oraz w zakresie przeciwdziałania oraz zapobiegania demoralizacji.

-Par. 14. Do zadań ośrodka należy:

Przeprowadzenie badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich oraz wydawanie opinii na ich podstawie na zlecenie sądu lub prokuratora.

-Poradnictwo rodzinne i opieka specjalistyczna nad nieletnimi i młodocianymi.

-Pomoc specjalistyczna zakładom poprawczym i schroniskom dla nieletnich.

-Współpraca z instytucjami zajmującymi się problematyką rodzinną i zapobieganiem demoralizacji.

*O psychologach…:

-Par. 8, p. 2. Psychologiem w ośrodku może być osoba mająca dyplom ukończenia studiów wyższych magisterskich za zakresu psychologii oraz przynajmniej 3 letni staż pracy.

*Opinie - wydaje się je przede wszystkim w związku z:

1. Czynem przestępczym popełnionym przez małoletniego - wymogiem dokonania diagnozy osobowości małoletniego pod kątem diagnozy kryminologicznej, a także określenie wskazań resocjalizacyjnych.

2. Kryzysową sytuacją rodzinną lub opiekuńczo-wychowawczą małoletniego (rozwody, pozbawienie rodziców praw rodzicielskich) i koniecznością wskazania najkorzystniejszego dla dziecka rozwiązania sytuacji kryzysowej.

-Z reguły uwzględnia się wyniki badań psychologicznych, pedagogicznych, i lekarskich.

*Wzór opinii w sprawach nieletnich w związku z czynem przestępczym:

OPINIA

W sprawie nieletniego …

Ur. … Zam. …

Ucz. kl. … w …

1. Dane personalne osób badanych:

Imię i nazwisko …

Data urodzenia …

Adres zamieszkania …

Miejsce pracy …

2. Podstawa wydania opinii:

Opinię wydaje się w związku z postanowieniem Sądu …

W …

Sygn. akt … z dnia … Wnoszącego o przeprowadzenie …

na okoliczność …

3. Informacje amnestyczne zawierające w szczególności:

Dane o stanie zdrowia fizycznego i psychicznego nieletniego, z uwzględnieniem u uzależnienia od nikotyny, alkoholu, środków odurzających.

Charakterystykę środowiska rodzinnego, z uwzględnieniem akt sądowych oraz wywiadu środowiskowego.

Ocenę wydolności wychowawczej i środowiska rodzinnego.

Przebieg procesu edukacji nieletniego z uwzględnieniem opóźnień organizacyjnych i środowiskowych.

4. Zastosowane metody badawcze.

5. Wyniki przeprowadzonych badań:

-psychologicznych, -pedagogicznych, -lekarskich, zawierające w szczególności:

• ocenę poziomu rozwoju intelektualnego oraz informacje o zainteresowaniach, predyspozycjach i przeciwwskazaniach zawodowych

• charakterystykę osobowości nieletniego z uwzględnieniem uwarunkowań psychospołecznych, więzi emocjonalnych, oraz systemu norm i wartości.

6. Wnioski wynikające z przeprowadzonych badań oraz ich uzasadnienie.

7. Określenie stopnia demoralizacji badanego.

8. Zalecenia określające kierunki dalszych oddziaływań z uwzględnieniem propozycji zastosowania środka wychowawczego lub poprawczego.

Podpisy osób wydających opinie (psycholog, pedagog)

Podpis kierownika ośrodka

*Opinie w sprawach o opiekę nad dzieckiem - uwagi wstępne:

-W opinii należy uwzględnić wnioski z badania każdego z rodziców i dziecka.

-Jeżeli rodzic jest „niedostępny” należy zaznaczyć to w opinii, podać przyczyny nieobecności i określić kompetencje wychowawcze drugiego rodzica.

*Typowy schemat pytań:

-Jakie są związki uczuciowe dziecka z rodzicami?

-Jak rozwód rodziców wpłynie na dobro dziecka?

-Któremu z rodziców w razie rozwodu należałoby powierzyć opiekę nad dzieckiem?

*Dobro dziecka:

-Opinia nie dotyczy przyczyn i oceny winy rodziców za rozpad związku.

-Jedynym kryterium formułowania wniosków jest dobro dziecka.

-Zatem małżonek winny rozpadu małżeństwa może zostać wskazany jako bezpośredni opiekun dziecka.

*Czynniki brane przede wszystkim pod uwagę przy ocenie kompetencji opiekuńczych rodzica:

1. Nadużywanie substancji psychoaktywnych.

2. Zaburzenia psychiczne (w tym zaburzenia osobowości).

3. Stabilność emocjonalna.

4. Więź z dzieckiem.

5. Dochody - źródła utrzymania.

6. Warunki zorganizowania opieki nad dzieckiem.

7. Chęć sprawowania opieki nad dzieckiem.

*Problemy diagnostyczne:

-Problem silnych mechanizmów obronnych.

-Zrzucanie winy za rozpad związku na współmałżonka.

-Naturalna obrona ego przed poczuciem mniejszej wartości.

-To co o sobie mówią rodzice jest przesycone poczuciem krzywdy, złością itp.,

-Deklarowana chęć opieki nad dzieckiem może wypływać z motywacji czysto egocentrycznej (to ja zabiorę dziecko do siebie, żeby dokopać tej gnidzie).

*Dziecko - aspekty brane pod uwagę:

-Ogólny poziom rozwoju psychicznego (intelektualny, emocjonalny, społeczny).

-Aktualny stan potrzeb psychicznych związanych z sytuacją.

-Historia rozwoju dziecka, przystosowanie przedszkolne i szkolne.

-Więź z każdym z rodziców.

-Stopień zaspokojenia przez każdego z nich potrzeb opiekuńczo-emocjonalnych dziecka.

-Płeć i wiek dziecka.

*Standardowe metody badań:

-Analiza akt sądowych.

-Wywiad z każdym z rodziców i z dzieckiem.

-Obserwacja zachowania oraz kontaktu dziecka z rodzicami (diagnostyczna funkcja czasu oczekiwania na badanie).

-Test rysunkowy rodziny.

-Test „Dwóch domków” Szyryńskiego

-Test Anthony-Bene.

*Wzór opinii w sprawach opieki:

-Na zasadzie był sobie wzór.

PRZESŁUCHIWANIE DZIECKA WYSTĘPUJĄCEGO W ROLI ŚWIADKA

*Plan wykładu:

1. Regulacje prawne dotyczące przesłuchiwania dziecka w charakterze świadka.

2. Rola psychologa w przesłuchiwaniu dziecka.

3. Zakres opinii sądowych.

4. Wpływ cech osobowości dziecka i systemu rodzinnego na wartość dowodową przesłuchań.

5. Szkody poniesione przez dziecko, ofiary przestępstw seksualnych.

6. Wzorce opinii.

*Regulacje prawne:

-Art. 177. Świadkiem jest każda osoba wezwana w tym charakterze przez organ procesowy, zobowiązana jednocześnie do stawiennictwa i złożenia zeznań w sprawie (czyli generalnie dziecko też może może być świadkiem!).

-Dzieckiem, zgodnie z definicją zawartą w Konwencji Praw Dziecka, jest każda istota ludzka w wieku poniżej 18 lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono pełnoletniość wcześniej.

-Art. 189. Nie odbiera się wymaganego przepisami prawa przyrzeczenia od świadków, którzy nie ukończyli lat 17 (czyli wniosek: dziecko może być świadkiem, ale nie odbiera się od niego przyrzeczenia!).

-Art. 171. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 roku życia, wówczas czynności z jej udziałem powinny być w miarę możliwości przeprowadzane z udziałem jej przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna.

- Punkt 1. kodeksu mówi o tym, że obcowanie płciowe lub inna czynność seksualna z osobą poniżej 15. r. ż. podlega karze od 2 do 12 lat więzienia. Zgoda ofiary na uczestniczenie w akcie seksualnym (dziecka!) nie ma znaczenia!

Dziecko jest nierzadko świadkiem różnych przestępstw i może stanowić cenne źródło informacji.

Granicą wieku, od której można przesłuchiwać dziecko jest 4. rok życia.

„Pedofilia nie stanowi w Polsce problemu na znaczną statystyczną miarę dlatego, że liczba czynów seksualnych skierowanych przeciwko dziecku poniżej 15 roku życia to jest liczba minimalna do ogólnej liczby przestępstw”

Większość czynów przestępczych (pedofilia) dokonują konkubenci.

*Przemoc fizyczna:

-1/5 rodzin - klapsy, uderzenia, potrącenia też, krzyk i wyzwiska.

-Przemocy seksualnej na 400 dzieci badanych doświadczyło 9 (podglądanie, obnażanie, dotykanie, usiłowanie gwałtu). Dwie osoby przyznały się do tego że były zgwałcone.

-Obraz tej sytuacji wygląda zupełnie inaczej niż w mediach! Ponieważ mało kiedy są one ujawniane, a dzieci same zmagają się z przeżytym koszmarem!

*Rozwój seksualny dziecka:

-Wymaga, aby była poszanowana jego godność i intymność.

-Jednak ważne jest, żeby nie popadać w paranoję - np. strach przed pocałowaniem własnego dziecka na pożegnanie przed szkoła, bo może to zostać źle odebrane przez ludzi.

-Troska o dzieci jest ważna i nie można doprowadzać do sytuacji w której normalny ojciec, przytulając swoją córeczkę i klepiąc ją może zostać oskarżony o molestowanie seksualne.

*Rola psychologa:

-Przy przesłuchaniu dziecka (osoby do 15 roku życia) musi być obecny psycholog, który może być osobą aktywną i może sam (po konsultacji z sędziną/prokuratorem) prowadzić przesłuchanie.

-Ewentualnie może brać udział w procedurze, w której dziecko jest przesłuchiwane przez sędziego.

*Miejsce przesłuchań:

-Na terenie naszego kraju znajduje się 300 specjalnie przygotowanych pomieszczeń do przesłuchiwania dzieci.

-W pokoju przesłuchań znajduje się lustro dające możliwość oglądania dziecka i słuchania tego, o czym ono mówi osobom, znajdującym się w pomieszczeniu obok. Dziecko nie jest świadome obecności tych osób.

-Pokój taki jest urządzony najczęściej w odniesieniu do małych dzieci - znajdują się tam atrakcyjne zabawki. Dziecko może się nimi bawić, podczas gdy osoba przesłuchująca nawiązuje z nim kontakt.

*Struktura przesłuchania:

-Dobrze, aby dziecko w trakcie przesłuchania było w obecności jakiejś bliskiej osoby, której się nie boi, np. matki.

-Osoba prowadząca przesłuchanie powinna powiedzieć kim jest i po co dziecko przyszło na to spotkanie (nawet czterolatkowi!). Ważne jest, aby informacji tych udzielić odpowiednimi słowami. Tylko że musimy zrobić to odpowiednimi słowami („Dzień dobry, jestem Bla Bla. Chciałabym z Tobą porozmawiać o tym, co wydarzyło się w przedszkolu. Bardzo ważne jest, żebyś mówił prawdę”).

-Musimy sprawdzić, czy dziecko wie, co to jest prawda, np. są różne obrazki i pomoce, którymi możemy w tym wypadku operować. Jeżeli nie posiadamy tego typu pomocy, to możemy po prostu sprawdzić świadomość dziecka takim np. pytaniem: „Jeżeli powiem, że ta kanapa jest czerwona, a ona jest zielona, to mówię prawdę czy nieprawdę?”.

-W trakcie przesłuchania należy używać takich słów, jakimi operuje dziecko - np. jeżeli na penisa mówi wacek, to powinniśmy mówić tak samo!

-Obserwujemy też w trakcie przesłuchania reakcje dziecka - zmieszanie, opór przed odpowiadaniem itp. Należy notować tego typu informacje.

-Niezwykle istotne jest to, że pytamy dziecko o fakty, a nie o to, co ono na dany temat myśli ani o jego oceny - np. pytamy tylko i wyłącznie o to, co ktoś zrobił, a nie o to, co wg dziecka chciał zrobić!

-Musimy być czujni na wszelkie dygresje relacjonowane przez dziecko.

-Jeśli dziecko nie chce zeznawać?... - pod żadnym pozorem nie dajemy nagród!

Prowadząc przesłuchanie dziecka, należy brać pod uwagę to, jak przebiega adekwatnie do jego wieku proces poznawania rzeczywistości, spostrzegania, zapamiętywania, odtwarzania spostrzeżeń. Dzieci różnią się od siebie tempem rozwijania różnych umiejętności. Należy pamiętać o dostosowaniu poziomu przesłuchania do poziomu rozwoju danego dziecka.

*Zadanie:

-Matka oskarża konkubenta o to, że molestował jej 8 letnie dziecko. Jak zapytasz o to, czy ten człowiek dotykał intymnych części ciała tego dziecka?

• „W co się bawicie? Jak się bawicie?”

• Ważne jest podążanie za tropem, na które wchodzi samo dziecko.

• Można zaproponować, żeby dziecko wzięło lalkę i na lalce pokazało, w jaki sposób ten człowiek je dotykał.

*Obecność matki:

-Często obecność matki przeszkadza w przesłuchaniu.

-Może okazać się, że będzie lepiej, gdy zostanie np. na korytarzu.

-Jeśli dziecko wypytuje o matkę, to zapewniamy je, iż czeka ona na nie na korytarzu.DIAGNOZA I ORZECZNICTWO PSYCHOLOGICZNE - wykład, dn. 07.06.2011

CZŁOWIEK W ŚRODOWISKU PRACY

ZESPÓŁ WYPALENIA ZAWODOWEGO

*Plan wykładu:

1. Stres zawodowy.

2. Zespół wypalenia zawodowego.

3. Mobbing.

4. Pracoholizm.

5. Poczucie umiejscowienia kontroli jako czynnik predyspozycji zawodowych.

Komentarz: Psycholog w zakładzie pracy ma pomagać ludziom obciążonym stresem, ma pomagać dyrekcji, żeby przesunąć zestresowane osoby na mniej obciążające stanowiska. Chodzi o to, aby być stronnikiem ludzi w ewentualnych konfliktach z kierownictwem. Psycholog decyduje także o tym, czy określeni ludzie mogą wykonywać dane czynności, które dyrekcja chce im powierzyć

*Pojęcie stresu:

-W literaturze można spotkać rozbieżne sposoby ujmowania istoty stresu.

-Dla jednych jest on abstrakcyjną relacją podmiot - otoczenie w określonym momencie, dla innych zaś bliżej nieokreślonym stanem psychicznym lub reakcją emocjonalną.

-Współczesne ujęcia stresu można zaklasyfikować jako podmiotowe - traktujące

stres jak stan, proces umiejscowiony w podmiocie lub jako systemowe - traktujące stres w relacji podmiot - otoczenie.

-Podmiotowe ujęcia stresu:

• Strelau - stres to stan, charakteryzowany przez silne emocje negatywne (strach, lęk, złość, wrogość), a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji.

• Hinton i Burton - stres to stan psychiczny o wewnętrznym i subiektywnym charakterze, którego treścią jest uświadomienie sobie braku możliwości radzenia sobie w sytuacji.

• Apter - rozróżnia dwa rodzaje stresu: stres napięcia - rodzaj nieprzyjemnego doznania, będący odpowiedzią na przeżywanie rozbieżności pomiędzy doświadczeniem i oczekiwaniami; oraz stres wysiłku - pojawiający się z momencie uruchomienia i kontynuowania działania zmierzającego do zredukowania rozbieżności pomiędzy doświadczeniem i oczekiwaniami.

• Ursin i Eriksen - stres to aktywacja, będąca niespecyficzną reakcją alarmową, której istotę stanowi wzrost pobudzenia mózgu.

-Systemowe ujęcia stresu:

• Lazurus - stres to rodzaj szczególnej relacji pomiędzy jednostką i otoczeniem, który jest przez jednostkę oceniany jako nadwerężający lub przekraczający jej możliwości i zagrażający jej dobru.

• McGrath - stres to spostrzegany przez jednostkę znaczący brak równowagi pomiędzy wymaganiami i możliwościami działania.

*Niektóre źródła stresu:

-Czynniki zewnętrzne: hałas, stłoczenie, zanieczyszczenie środowiska, warunki klimatyczne, natłok informacji, pośpiech, ograniczenia finansowe itd.

-Relacje społeczne - konflikty, hierarchia społeczna, oczekiwania społeczna w związku z pełnioną rolą itp.

-Pełnione role rodzinne.

-Konflikty intrapsychiczne - wysokie wymagania, poczucie winy, poczucie niespełnienia, cechy osobowości (typ A, wysoka reaktywność itp.).

*Reakcje na dłutowały stres:

-Reakcje fizjologiczne:

• Zmiany w odczuwaniu łaknienia - brak lub nadmierny apetyt.

• Ciągłe uczucie zimna.

• Zmiany chorobowe - bóle kręgosłupa, problemy z trawieniem, nerwobóle- np. bóle serca, bóle głowy, napady duszności, astma, wysypki skórne, odczyny alergiczne, przewlekłe odczucie zmęczenia.

-Reakcje psychiczne:

• Różnego rodzaju lęki, niepokój.

• Poczucie nudy i zniechęcenia.

• Poczucie odosobnienia, samotności.

• Chaos myśli, brak koncentracji uwagi.

• Smutek, przygnębienie.

• Poczucie zagubienia, braku kontroli nad życiem.

• Zmiany nastroju, takie jak: frustracja, gniew, wrogość, depresja, rozdrażnienie, nerwowość, niepokój, bezradność, przygnębienie.

• Trudności ze snem,

• Ospałość.

• Szukanie odprężenia w sięganiu po alkohol, papierosy, inne używki i leki,

• Zaburzenia w nawykach żywieniowych.

-Ludzie żyjący w nieustannym stresie chorują somatycznie!

*Typ osobowości A i B jako czynnik stresu warunkujący przeżywanie stresu:

-Typ osobowości A:

• Życie pod presją czasu (stały pośpiech, wyznaczone terminy).

• Rywalizacja i ambicja.

• Agresywność i wrogość (często skrywana).

• Korelacja z: pracoholizmem, chorobami psychosomatycznymi, problemami w życiu rodzinnym.

• Przykładowe pytania do zdiagnozowania osobowości typu A: czy szybko chodzi i jadasz? czy uważasz, że dzieci powinny uczyć się rywalizacji z innymi?

-Typ osobowości B - bez podanych wyżej cech.

-Czy można zmienić swoją osobowość? - Generalnie nie. Zmienić można jedynie nawyki zachowania! Typ osobowości jest mało plastyczny.

*Stres zawodowy:

-Ten rodzaj stresu opisywany jest w odniesieniu m.in. do nauczycieli, kadry menadżerskiej, służb mundurowych (strażacy, żołnierze, policjanci), lekarzy, pielęgniarek, kapłanów.

-W każdym z tych zawodów występują specyficzne stresory związane z wykonywaniem obowiązków zawodowych.

*Klasyczna definicja wypalenia zawodowego:

-Ch. Maslach (1998) opisuje wypalenie jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji (dystansowania się, uprzedmiotowienia relacji) oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może występować u osób pracujących z ludźmi w ściśle określonych sytuacjach (udzielanai im różnych form pomocy i wspierania emocjonalnego).

*Główne wskaźniki zespołu wypalenia:

1. Wyczerpanie fizyczne i psychiczne -drażliwość, zniechęcenie, nadpobudliwość, poczucie zmęczenia.

2. Depersonalizacja - uprzedmiotowienie relacji z pacjentem, zmniejszone zainteresowanie.

3. Obniżenie osiągnięć w pracy - zmniejszenie motywacji do pracy, co pociąga za sobą obniżenie samooceny i poczucie winy.

Komentarz: Zespół wypalenia zawodowego Maslach odnosiła głównie do służb, które ukierunkowane są na pomoc drugiemu człowiekowi - lekarze, nauczyciele, psychologowie itd. Stąd eksponowane pojęcie depersonalizacji dotyczyło głównie relacji z pacjentem i utraty zapału do pomagania

*Po roku 2000…:

-Obecnie powszechny staje się pogląd, który znacznie rozszerza definicję określając wypalenie zawodowe jako grupę objawów (w literaturze wymienia się ich ponad 130), występujących u ludzi przeciążonych pracą zawodową.

-Proponuje się włączenie wypalenia zawodowego do grupy zaburzeń pod postacią somatyczną w międzynarodowe klasyfikacje chorób i problemów zdrowotnych.

Komentarz: Objawem wypalenia są również objawy psychosomatyczne!

*Rozszerzona definicja wypalenia zawodowego:

-Wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania pracą zawodową, charakteryzujący się zmęczeniem fizycznym, poczuciem zniechęcenia i emocjonalnego wyjałowienia w powiązaniu z negatywnym obrazem siebie, pogorszeniem relacji społecznych, obniżeniem produktywności zawodowej.

*Dynamika zespołu wypalenia - fazy

1. Entuzjazm - niezwykle silne zaangażowanie, ogromny zapał do pracy.

2. Stagnacja - trudności w realizowaniu zamierzonych ideałów, zdenerwowanie, rozczarowanie.

3. Frustracja - negatywne postrzeganie miejsca pracy, osób, z którymi się pracuje (np. swoich uczniów), rozczarowanie, stosowanie przymusu wobec ludzi, z którymi się pracuje (np. w przedszkolu - „Jedz, bo ci wpierdolę”).

4. Apatia - zanikają związki przyjacielskie w miejscu pracy, wykonywanie tylko najpilniejszych obowiązków w pracy, unikanie rozmów na temat pracy.

-Grupę ryzyka ZWZ stanowią „entuzjaści”.

*Przyczyny wypalenia zawodowego:

1. Czynniki indywidualne:

• niska samoocena,

• niepewność

• defensywność

• zależność

• bierność

• poczucie kontroli zewnętrznej,

• nieracjonalne przekonania o roli zawodowej

• niskie poczucie skuteczności zaradczej

• unikanie sytuacji trudnych

2. Czynniki interpersonalne:

• kontakty z przełożonymi i współpracownikami

• konflikty interpersonalne

• rywalizacja

• brak wzajemnego zaufania

• zaburzona komunikacja

• przemoc psychiczna

• agresja werbalna

• mobbing

3. Czynniki organizacyjne:

• stresory związane z rolą zawodową:

• stresory związane ze środowiskiem fizycznym

• stresory związane ze sposobem wykonywania pracy

• stresory związane z funkcjonowaniem pracownika jako członka organizacji

• stresory związane z rozwojem zawodowym

• stresory związane z jednoczesnym funkcjonowaniem w organizacji i poza nią

*Występowanie mobbingu:

-Mobbing ma sprzyjające warunki do występowania w tych miejscach pracy, w których istnieje silna hierarchizacja.

-Brak kolegialności w podejmowaniu decyzji jest z pewnością także czynnikiem sprzyjającym zjawisku mobbingu.

-Szczególnie często mobbing może występować w zawodach, w których trudno jest ocenić w sposób obiektywny osiągnięcia pracownika.

*Mobbing:

-Pojęcie wprowadzone do literatury przez Heinza Leymanna (Niemca mieszkającego w Szwecji) na początku lat 80-tych XX wieku.

-Oznacza nękanie, zastraszanie, przemoc w miejscu pracy wobec pracownika lub grupy osób, mające na celu zmuszenie pokrzywdzonych do rezygnacji z pracy.

-Przejawy lobbingu są różne:

• Izolowanie ofiary.

• Utrudnianie jej komunikowania się z innymi.

• Upokarzanie.

• Dyskredytowanie.

• Zastraszanie.

• Powierzanie zadań niewspółmiernych z kompetencjami.

• Wydawanie sprzecznych lub niemożliwych do wykonania poleceń.

• Nieustanne kontrolowanie.

• Może nim być też bezpodstawne zwolnienie z pracy.

*Kim jest mobber?

-Przełożony (tzw. mobbing ukośny).

-Współpracownik (tzw. mobbing prosty).

-Przełożony i grupa współpracowników.

-Motywacja mobbignu: wzmacnianie poczucia dominacji, władzy, sprawstwa u mobbera.

-Teoria przeniesionej agresji stanowi opis jednego z mechanizmów mobbingu.

*Ofiary lobbingu:

-Mobbing stosowany jest wobec jednej osoby lub grupy osób tzw. grupy obcej.

-Mobbing stosowany jest wobec osób w jakiś sposób odmiennych (wygląd, krąg kulturowy, przekonania).

-Na mobbing narażeni są także pracownicy ambitni, zaangażowani w pracę, sumiennie ją wykonujący, którzy stanowią zagrożenie dla osób niekompetentnych (tak dla szefów jak i współpracowników).

*Przełożony jako mobber:

-Szerokie spektrum problemów emocjonalnych i osobowościowych - od poczucia krzywdy i niekompetencji do osobowości nieprawidłowej (deficyt empatii)

-Strategie:

1. „Dziel i rządź”

2. Budowanie zaplecza popleczników.s

3. Obniżanie autorytetu osób, które mogłyby mu przeszkadzać w uprawianiu mobbingu.

4. Izolowanie placówki od „centrum”.

*Pomiar wypalenia zawodowego:

-Kwestionariusz wypalenia zawodowego Ch. Maslach.

-22 twierdzenia, które osoba badana ocenia z perspektywy własnego doświadczenia:

• Zgoda (tak)

• Niezgoda(nie)

• Niepewność (nie wiem)

*Kwestionariusz MBI - mierzy 3 komponenty wypalenia zawodowego:

Wyczerpanie emocjonalne (przykłady: „Przez moją pracę czuję się emocjonalnie wyczerpany”, „Wstając rano czuję się zmęczony, gdy widzę przed sobą nowy dzień pracy”, „Mam wrażenie, że zbyt ciężko pracuję” itp.).

Depersonalizacja (przykłady: „Obawiam się, że moja praca czyni mnie mniej współczującym”, „W rzeczywistości nie interesuje mnie, co stanie się z niektórymi podopiecznymi”, „Mam wrażenie, że traktuję niektórych podopiecznych jakby byli przedmiotami”, „Stałem się bardziej obojętny wobec ludzi odkąd wykonuję tę pracę”).

Ocena osiągnięć w pracy zawodowej (przykłady: „Czuję w sobie duże pokłady energii”, „W mojej pracy osiągnąłem wiele znaczących celów”, „W mojej pracy traktuję problemy emocjonalne bardzo spokojnie”).

*Specyficzne obciążenia personelu psychiatrycznego:

-Nieprzewidywalność zachowań pacjentów - zwłaszcza obawa przed agresją i zachowaniami autodestrukcyjnymi..

-Dyskomfort leczenia pacjentów przyjętych wbrew woli

-Trudności we współpracy z pacjentami, z porozumiewaniem się.

-Długotrwałość i mała efektywność leczenia.

-Leczenie farmakologiczne „bez zaplecza” laboratoryjnego.

-Wśród pracowników służb psychiatrycznych wskaźnik obrażeń jest 2x wyższy niż w innych zawodach.

-Pracownik oddziału psychiatrycznego stosunkowo często konfrontuje się z poczuciem bezradności, lęku, niepokoju, złości.

-Obciążenia fizyczne i psychiczne w opiece nad pacjentami przewlekle chorymi i terminalnymi.

-Wysiłek fizyczny towarzyszący czynnościom leczniczym, pielęgnacyjnym (przekładania pacjenta, pionizowanie, codzienna pielęgnacja itp.) - poczucie zmęczenia, bóle (np. kręgosłupa).

-Konfrontacja z nieuchronnością procesu umierania i śmierci - generuje lęk, poczucie bezradności, smutku i inne negatywne odczucia.

-Kontakt z pacjentem, który cierpi - współczucie, żal, złość, lęk.

-Obserwacja objawów pogarszania się stanu somatycznego pacjenta - lęk, bezradność, współczucie, smutek.

-Obserwacja objawów pogarszania się stanu psychicznego, w tym utraty nadziei, rezygnacji - smutek, poczucie winy itd.

-Poczucie, że nie spełniliśmy oczekiwań pacjenta, że czuje się zawiedziony, rozżalony - poczucie winy, chęć wycofania się z kontaktu.

-Konieczność przejęcia na siebie agresywnych odreagowań pacjenta wynikających z frustracji wywołanej przebiegiem choroby. Pacjent szuka winnego swojego stanu, może być trudny w kontakcie, oskarżający itd.

*Cechy pracy nauczyciela odczytywane jako obciążenie wg Kretchmanna (2003):

-Konflikty z dyrektorami placówek.

-Ograniczenie swobody decyzji i działania.

-Przeciążenie, okresowy nadmiar obowiązków.

-Wewnętrzna niezgoda na dodatkowe obowiązki pozalekcyjne.

-Niedostateczny lub całkowity brak wsparcia społecznego.

-Klimat nieżyczliwości w pracy w szkole.

-Wyczerpanie na skutek długotrwałych obciążeń psychicznych.

-Poczucie, że wykonywania praca nie jest doceniana.

-Zagrożenie poczucia własnej wartości w starciach z uczniami.

-Ciężar odpowiedzialności.

-W badaniach polskich: warunki materialne, hałas, niezdyscyplinowanie uczniów.

LITERATURA:

J. Fengler: Pomaganie męczy. Wypalenie w pracy zawodowej

C. Maslach: Wypalenie sił. Utrata troski o zdrowie

C. Maslach: Wypalenie w perspektywie wielowymiarowej

H. Sęk: Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie

Egzamin:

• Co to jest stres zawodowy i jakie są jego przyczyny, w jaki sposób możesz go określić, zbadać? (Odpowiadając na to pytanie, piszemy co to jest stres zawodowy - definicję; wypisujemy przyczyny; w jaki sposób badać - przeprowadzilibyśmy wywiad: pytania o trzy aspekty wypalenia, pytania o objawy somatyczne; można dać jako uzupełnienie kwestionariusz MBI).

• Napisz w jaki sposób można ocenić wypalenie zawodowe? (piszemy co to jest, aspekty i określamy jak).

NAWIĄZANIE DO poprzedniego wykładu - DZIECKO W CHARAKTERZE ŚWIADKA, cd.

*Sporządzanie opinii dotyczącej dziecka będącego świadkiem jakiegoś zdarzenia:

-Należy określić:

• Jaki jest rozwój intelektualny dziecka świadka i czy wpływa on na treść i formę zeznań - jeżeli dziecko nie ma zdolności werbalizowania albo jest opóźnione w rozwoju, to oczywiście ma to znaczący wpływ na ocenę jego zeznań.

• Jakie są zdolności dziecka świadka w zakresie spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń - wierność spostrzeżeń dzieci jest zawodna!

• Czy dziecko jest zdolne do nasilonego kłamstwa, fantazjowania? Czy jest podatne na sugestie i wpływy innych osób?

• Jakie są relacje i więzi dziecka z osobami podejrzanymi o dokonanie przestępstwa.

• Czy dziecko zostało skrzywdzone w jakiś sposób przez osobę podejrzaną o sprawstwo? Czy skutki tego zdarzenia działają na psychikę dziecka?

• Rozwój umysłowy dziecka - sprawność spostrzegania, rozumowania, rozumienia sytuacji społecznych, norm społecznych (testem podstawowym, który bierzemy pod uwagę, kiedy robimy badania sądowe jest test Wechslera dla dzieci).

• Funkcjonowanie emocjonalno-społeczne.

• Występowanie mechanizmów obronnych - mechanizmy obronne mają istotne znaczenie dla jakości zeznań!

-Więzi - wymienia się trzy typy rodzin kazirodczych:

• Rodziny ze sprawcą psychotycznym, dominującym - zeznania dziecka najbardziej wiarygodne. W tym typie matki wywierają największy wpływ ochraniający! Aaa!

• Rodziny ze sprawcą regresywnym, podporządkowanym (kompensowanie sowich potrzeb seksualnych przez kontakt z dzieckiem) - więź najsilniejsza! W związku z tym zeznania dziecka mogą być przesycone emocjami („On nie chciał źle”).

• Rodziny ze sprawcą mieszanym.

-Z punktu widzenia dziecka bierzemy również pod uwagę lęk przed karą - „Czy ktoś będzie miał do Ciebie pretensje, jeśli powiesz o tym co się wydarzyło?”

-Dzieci są różne - np. są takie, które dodają sobie uznania poprzez udział w przesłuchaniu i dla utrzymania uwagi ludzi mogą znacznie wyolbrzymiać, koloryzować, dodawać fakty nieprawdziwe, bo dzięki udziałowi w przesłuchaniu następuje gratyfikacja ich potrzeb!

-Należy pamiętać o tendencji do fantazjowania.

-Dziecko ma także swoje potrzeby, swoje kalkulacje, i poprzez udział w zeznaniach może załatwiać tym samym swój inny problem. W związku z tym może mówić rzeczy mało wiarygodne (np. zemsta na tatusiu). Psycholog nie może być naiwny.

-Ważna jest znajomość obszarów występowania konsekwencji psychicznych przy wykorzystaniu seksualnym:

• Depresja, utrata zainteresowań, zamyślanie się, nadruchliwość, nadaktywność, zwariowane pomysły, wisielczy humor, drażliwość, złość, nienawiść, myśli samobójcze wypowiadane wobec rówieśników.

• W sferze społecznej obserwujemy izolowanie się, problemy z nauką, agresywność, konfliktowość, okrucieństwo (chociażby w stosunku do zwierząt), w stosunku do młodszych dzieci mogą występować czyny lubieżne.

• Wg badań, PTSD u dzieci będących ofiarami przemocy seksualnej, występuje od 36-90% przypadków. Najczęściej dzieci te mają pojedyncze objawy PTSD (ok. 50% dzieci).

*Opinia a uraz:

-Wypadek komunikacyjny.

-Dziecko zranione w głowę, okazuje się, że iloraz inteligencji się obniżył.

-Co z opinią?

-„Stwierdzamy obniżenie sprawności umysłowej do poziomu…” - opisujemy funkcjonowanie rodziny i piszemy, że nie możemy dać jednoznacznej odpowiedzi, czy obniżony iloraz jest wynikiem wypadku, czy rozwoju dziecka przed wypadkiem.

-Albo np. piszemy, że wg relacji rodziców rozwój umysłowy przed wypadkiem przebiegał prawidłowo, to znaczy bla bla bla, natomiast po wypadku nastąpiła regresja. Można wnioskować więc, że wypadek spowodował aktualne deficyty.

-Opinie piszemy zawsze z myślą o przyszłości!

-Po urazach głowy u dzieci, okres kiedy może pojawić się padaczka to 5 lat!

-Powiadamiamy rodziców, że dziecko powinno przechodzić różne badania jeszcze co najmniej przez dwa lata po wypadku.

-Chodzi o to, że pewnych rzeczy jednoznacznie określić nie możemy.

STRES TRAUMATYCZNY ZWIĄZANY Z PRACĄ ZAWDOWĄ

Pytanie: czy człowiek pracujący zawodowo, w ramach swojej pracy może doświadczyć stresu traumatycznego? - może! - np. strażak, lekarz itp.

*Czynniki traumatyczne w zawodzie policjanta:

Zagrożenie życia lub zdrowia.

Zagrożenie życia kolegów.

Obecność dzieci wśród ofiar.

Makabryczne widoki.

Znalezienie się we wrogim tłumie.

*Pracoholizm:

-Pojęcie wprowadzone przez W. E. Oates'a (1971), który zdefiniował je przez analogię z alkoholizmem.

-Określił nim wewnętrzny nieprzerwany przymus do pracy oraz trudności z zaprzestaniem myślenia o czynnościach związanych z pracą, w sytuacji, gdy nie jest ona wykonywana.

Przykładowe pytanie egzaminacyjne: Scharakteryzuj zjawiska, które napotyka psycholog w zakładzie pracy i określ metody, którymi może je zdiagnozować? - Piszemy o wypaleniu zawodowym i o pracoholizmie. No i chyba o mobbingu, co nie?

*Triada pracoholika:

1. Wysoki stopień zaangażowania w pracę.

2. Poczucie wewnętrznego przymusu do pracy.

3. Brak przyjemności z wykonywania pracy.

-Pracoholizm jest przeżyciem stresowym ze wszystkimi jego następstwami.

*Przyczyny pracoholizmu są złożone:

1. Pracoholizm może być ucieczką od problemów rodzinnych i osobistych.

2. Może być wynikiem potrzeby potwierdzenia poczucia własnej wartości (konflikty emocjonalne z okresu dzieciństwa).

3. Istnieją też pewne predyspozycje osobowościowe: ambicja, perfekcjonizm, skrupulatność, wrażliwość na ocenę społeczną i inne.

*Pozycja społeczna pracoholika w środowisku pracy:

-Pogoń za sukcesem.

-Poczucie własnej kompetencji przy przekonaniu o niekompetencji osób współpracujących (narcyzm).

-Niechęć do współpracy powodują, że pracoholik nie jest lubiany.

-Perfekcjonizm, poczucie niedocenienia, drażliwość, ubogie zainteresowania, słabe poczucie humoru - przekładają się na - poczucie niespełnienia, napięcie, niezadowolenie.

Komentarz: Pracoholizm póki co nie jest zjawiskiem medycznym. Więc w opinii piszemy, że stwierdza się cechy pracoholika, a nie że z miejsca stwierdzamy pracoholizm.

Co powiedzieć osobie, która przychodzi do nas i ma oznaki wypalenia zawodowego? - Nazwać problem, rozmawiać o nim, niwelować poczucie winy i niskie poczucie własnej wartości. Osobę można przesunąć na inne stanowisko. Zalecić dbałość o wypoczynek! (umiejętność odpoczywania jest podstawą zdrowia psychicznego).

Co zalecić pracoholikowi?

*Kształtowanie poczucia koherencji - teoria Antnowsky'ego (u wypalonych, pracoholików):

-3 komponenty poczucia koherencji:

• Zrozumiałość

• Sensowność

• Sterowalność

*Poczucie umiejscowienia kontroli:

-Poczucie umiejscowienia kontroli jest jedną z podstawowych struktur, którą należy badać, gdy zajmujemy się poradnictwem zawodowym, gdy zajmujemy się ludźmi w ich miejscu pracy.

-Przez poczucie umiejscowienia kontroli rozumie się stosunkowo trwałe przekonanie człowieka dotyczące tego, czy efekty jego działania zależą od niego samego czy też od innych ludzi i okoliczności zewnętrznych.

-Okazuje się, że przy doborze pracownika do określonego stanowiska, przy ocenie efektywności pracy, poczucie umiejscowienia kontroli odgrywa jedną z podstawowych ról.

-Poczucie umiejscowienia kontroli można badać w sytuacji życiowej człowieka lub w aspekcie jego stosunku do kariery zawodowej.

*Rodzaje poczucia umiejscowienia kontroli:

1. Wewnętrzne umiejscowienie kontroli:

Przekonanie, że o powodzeniach decydują czynniki podmiotowe, indywidualne.

„Mam wpływ na to, co się dzieje”.

Człowiek o wewnętrznym poczuciu kontroli czuje się bardzo źle, jeżeli ma wykonywać zadania zlecone przez szefów, których nie akceptuje (zarówno szefów, jak i zadań może nie akceptować).

Osoby z wewnętrznym umiejscowieniem kontroli są bardziej aktywne w miejscu pracy, bardziej zmotywowane, bardziej zaangażowane i wg badań dłużej pozostają zatrudnione w jednym miejscu.

Łatwo przyjmują na siebie i łatwo się wywiązują z funkcji kierowniczych.

Są bardziej samodzielne, mniej wypalone zawodowo.

Osoba ma generalnie poczucie, że coś zależy od niej.

Ochrona przed apatią i innymi niekorzystnymi zjawiskami (bo istnieje po prostu poczucie mocy w sobie).

Dobra praca to taka, która wymaga szybkości podejmowania decyzji, kreatywności - osoba z wewnętrznym poczuciem kontroli uzyskuje lepsze efekty niż by mogła uzyskać osoba z zewnętrznym poczuciem kontroli.

Wg badań, wewnętrzne poczucie kontroli najczęściej mają nauczyciele i menedżerowie, natomiast bardzo niskie służby mundurowe..

2. Zewnętrzne umiejscowienie kontroli:

• Przekonanie, że to czynniki zewnętrzne decydują o tym, jaki sukces się osiągnie.

• Przekonanie, że awans, efekty pracy bardziej zależą od innych ludzi, od losu, lub innych okoliczności.

• Przyjęta postawa jest postawą człowieka wiernego, posłusznego, który robi co do niego należy. Nie wykazuje inicjatywy, bo ma przekonanie, że efekty i tak są od niego niezależne.

• Koreluje z łatwiejszym sprawdzeniem się, gdy człowiek jest w dużej zależności od szefa.

• W sytuacji, w której człowiek musi być podporządkowany, to wtedy lepsze jest zewnętrzne poczucie kontroli, gdyż ta osoba będzie się lepiej czuła w takim miejscu pracy, w którym musi być podporządkowana.

• Ogólnie, w pracy której ważne jest posłuszeństwo, wykonywanie prostych czynności, kontrola zewnętrzna jest bardziej pożądana!

*Narzędzia do badania poczucia umiejscowienia kontroli:

-Kwestionariusz „Człowiek w pracy”.

-Opis:

• Kwestionariusz składa się z 60 pozycji w formie zdań twierdzących, badany udziela odpowiedzi  na czterostopniowej skali (zdecydowanie się nie zgadzam, raczej się nie zgadzam, raczej się zgadzam, zdecydowanie się, zgadzam).

• Pozycje kwestionariusza tworzą dwie skale główne: Skala Kontrolna i Skala Poczucia Umiejscowienia Kontroli.

• Ta ostatnia składa się dodatkowo z siedmiu podskal: trzech empirycznych - Poczucie Braku Skuteczności, Poczucie Zależność od Losu, Poczucie Zależności od Innych oraz czterech teoretycznych - Kontrola Osobista, Ideologia Kontroli, Sukcesy i Porażki.

• Przykłady: „Awans w pracy zależy głównie od sympatii szefa”, „Utrata stanowiska często jest związana z polityką firmy i decyzjami przełożonych, a nie z rzetelną oceną poszczególnych przełożonych”, „Ludzie zwaliani z pracy mają po prostu pecha”, „Kariera zawodowa człowieka zależy głównie od innych”.

-Zastosowanie - może być stosowany do celów selekcji zawodowej i alokacji już zatrudnionych pracowników. Także w badaniach naukowych, szczególnie dotyczących problematyki uwarunkowań funkcjonowania pracowników i ich efektywności zawodowej.

-Autorzy: Anna Matczak, Aleksandra Jaworowska, Joanna Stańczak, Diana Fecenec, Joanna Bitner.

77

---