EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

1. Wyjaśnij pojęcie polityki społeczno - ekonomicznej.

Pojęcie polityki społecznej trzeba odnosić zarówno do dyscypliny naukowej, jak i do praktycznej działalności uprawnionych do tego podmiotów, realizujących jej cele i zadania. Poprzez politykę społeczną jako dyscyplinę naukową można rozumieć naukową teorię oraz określenie metodologii i metod badawczych, zajmujących się zagadnieniem potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwojowym państw, z uwzględnieniem także geograficznych i kulturowych uwarunkowań. Polityka społeczna stanowi jedną z nauk społecznych.. Wypada wskazać na jej ścisły związek z teorią ekonomii, zwłaszcza z ekonomiką pracy i ekonomiką kształcenia, z socjologią, psychologia - zwłaszcza społeczną, demograficzną, filozofia, a także prawem, szczególnie prawem pracy.

Polityka ekonomiczna zajmuje się badaniem form, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na gospodarkę. Polityka gospodarcza to działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu. Oznacza ona oddziaływanie władz państwa na gospodarkę narodową - na jej dynamikę i strukturę, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jej relacje gospodarcze z zagranicą.

Przez politykę ekonomiczną (gospodarczą, społeczno - ekonomiczną) rozumie się świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową - na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą. Podmiotem polityki gospodarczej jest najczęściej władza państwa, w której to imieniu konkretne działania prowadzą jej organy. Sprawą niezwykle istotną jest w związku z tym sposób powoływania, struktura oraz szczegółowy zakres kompetencji i odpowiedzialności organów mających oddziaływać na gospodarkę, a także sama procedura przygotowania i podejmowania decyzji. Może ona koncentrować się w organach centralnych władzy, co stanowi gwarancję jednolitości podejścia i sposobu dokonywania rozstrzygnięć, może też włączać do procesu decyzyjnego organy samorządu terytorialnego, co z kolei pozwala na uwzględniania specyficznych zagadnień regionalnych i zagadnień.

Integracja władz państwowych (a także organów ponadnarodowych) w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprowadzenie różnych ograniczeń swobody jednostek i przedsiębiorstw; powinna być podejmowana tylko w imię dobra wspólnego. Działania polityki ekonomicznej są zazwyczaj motywowane troską o dobro publiczne oraz stawiane ponad interesami poszczególnych osób, grup i warstw społecznych. Obowiązuje też zasada celowego, rozważnego i oszczędnego działania władzy, czyli po prostu działania racjonalnego. Mądra polityka ekonomiczna może być potężną dźwignią rozwoju społeczno - gospodarczego kraju. Natomiast polityka ekonomiczna w swych założeniach i realizacji błędna prowadzi do skutków niejednokrotnie katastrofalnych - tym poważniejszych, im większe są skala i intensywność podejmowanych przez nią operacji. Im większa jjest ingerencja państwa w sprawy procesu gospodarczego, tym większą odpowiedzialność przed narodem ponoszą organy państwowe i stojący na ich czele ludzie - za wykorzystanie zasobów kraju, za stan i rozwój gospodarki, za poziom życia ludności.

Naukę polityki ekonomicznej traktujemy ogólnie jako dyscyplinę naukowa zajmującą się badaniem form, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces gospodarczy. Traktowanie nauki politycznej jako odrębnej dyscypliny wiąże się z podziałem nauk na pozytywne i normatywne. Pierwsze służą poznawaniu i opisywaniu rzeczywistości, drugie - wykazywaniu możliwych i pożądanych kierunków i sposobów jej przeobrażenia. Zagadnienia polityki ekonomicznej są omawiane głównie w ramach makroekonomicznych.

Nauka polityki ekonomicznej zajmuje się także w dużym zakresie metodologią przygotowania, podejmowania i realizowania decyzji organów państwowych w sferze ich oddziaływania na gospodarkę, w tym również problematyką metod i technik prognozowania oraz planowania gospodarczego.

Nauka polityki ekonomicznej posługuje się tymi samymi metodami co inne nauki ekonomiczne - empirią i dedukcją. Badanie empiryczne, wykonywane na podstawie gromadzonych informacji, stanowią zawsze punkt wyjścia. Szczególną rolę odgrywa również eksperyment oraz postępowania symulacyjne, przeprowadzane za pomocą odpowiednio skonstruowanych modeli, przedstawiających w sposób uproszczony rzeczywistość społeczno - gospodarczą.

Funkcje państwa wobec gospodarki:

• przestrzeganie zasad porządku społecznego, poszanowania własności prywatnej

• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego

• wymiar sprawiedliwości

• szkolnictwo

• kształtowanie systemu pieniężnego

• podnoszenie efektywności gospodarki w skali ogólnospołecznej

• ograniczenia nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego

• stabilizowanie gospodarki

• ochrona środowiska naturalnego

• zapewnienie użytkowania zasobów naturalnych

• ochrona konsumentów

• przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji

• regulowanie warunków pracy i ochrona pracowników

• kształtowanie systemów ubezpieczeń społecznych i zapewnienie ochrony zdrowia.

Przykłady działań polityki ekonomicznej:

• ustawodawstwo antymonopolowe, decyzje urzędów antymonopolowych

• wprowadzanie przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego, warunków technicznych itp.

• budowa i rozbudowa urządzeń infrastruktury (dróg, kanałów)

• progresja podatkowa, zasiłki społeczne

• regulacja podaży pieniądza, zachęty w systemie podatkowym dla inwestorów, inwestycje publiczne, itd.

Cele polityki ekonomicznej
Generalne	Ustrojowo - systemowe	Ekonomiczne	Społeczne	Ekologiczne	Obronno - militarna
suwerenność narodowa sprawiedliwość postęp społeczny gwarantowanie praw człowieka	umacnianie istniejącego ustroju społeczno - gospodarczego zapewnianie jego dalszej ewolucji	powiększanie dobrobytu powiększanie bogactwa w kraju efektywne wykorzystanie zasobów, wzrost gospodarczy wzrost przedsiębiorczości przemiany strukturalne równowaga gospodarcza wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy	sprawiedliwy podział dochodu gwarancje zatrudnienia (pełne zatrudnienie) wyrównane szanse awansu dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty zapewnienie ochrony zdrowia zabezpieczenie społeczne	ochrona środowiska naturlanego rekultywacja	powiększanie znaczenia gałęzi o znaczeniu obronnym zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji

Główne uwarunkowania polityki ekonomicznej
Ustrojowo- systemowe	Zewnętrzne	Wewnętrzne
- Ustrój polityczno społeczny - Struktury państwowo - administracyjne i społeczne - Rozwiązania instytucjonalno - systemowe w gospodarce	- Międzynarodowa sytuacja polityczna, stosunki z sąsiadami - Przynależność do międzynarodowych ugrupować politycznych, militarnych, gospodarczych - Międzynarodowa sytuacja gospodarcza - Warunki wymiany (terms of trade)	- Stan i struktura zasobów: przyrodniczych, majątkowych, ludzkich - Zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów - Wewnętrzna sytuacja polityczna - Stosunki narodowościowe - Stosunek społeczeństwa do władzy - Układ sił politycznych w kraju

2. Wymień i omów podstawowe cele polityki społeczno - ekonomicznej Polski.

CELE:

• Generalne- suwerenność narodowa, postęp społeczny, prawa człowieka.

• Ustrojowo-systemowe i polityczne - umacnianie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego, zapewnienie jego ewolucji.

• Ekonomiczne - pomnażanie bogactwa kraju, powiększanie dobrobytu, zwalczanie inflacji .

• Społeczne - sprawiedliwy podział dochodu, gwarancje zatrudnienia (pełne zatrudnienie), wyrównane szanse awansu, dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty, zapewnienie ochrony zdrowia, zabezpieczenia społeczne.

• Ekologiczne - ochrona środowiska naturalnego, rekultywacja.

• Obronno - militarne - powiększanie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji.

3. Scharakteryzuj pojęcie i cele polityki regionalnej.

Polityka regionalna jest to zespół działań i uregulowań prawnych państwa w odniesieniu do konkretnych obszarów (regionów), wychodzących poza powszechnie stosowane w państwie rozwiązania, bardziej uwzględniające wewnętrzne (endogeniczne) uwarunkowania i predyspozycje rozwojowe danego regionu.

Według M. Rybickiego do głównych celów polityki regionalnej należą:

• realizacja określonej koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, z uwzględnieniem odmiennego traktowania poszczególnych regionów, wspieranie zmian prowadzących do powstawania efektywnych struktur gospodarczych w regionach;

• stworzenie preferencyjnych warunków dla regionów mających z różnych przyczyn trudne warunki rozwoju;

• stymulowanie maksymalnego wykorzystania specyficznych cech danego regionu;

• zapobieganie i łagodzenie skutków społecznych procesów transformacji gospodarki w regionach.

Dotychczasowa współpraca w dziedzinie rozwoju regionalnego jest realizowana w oparciu o art.86 Układu Europejskiego. Wywodzi się on z zapisu Traktatu Rzymskiego, według którego jednym z zadań Wspólnoty Europejskiej jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju regionów. Dokument "Partnerstwo dla członkostwa" za jeden z priorytetów uznaje spójność gospodarczą i społeczną. Polityka regionalna służąca realizacji tego priorytetu ma mieć zapewnioną stosowną pomoc finansową ze środków PHARE..

Zgodnie z koncepcją rządową wysiłki na rzecz rozwoju regionalnego powinny się koncentrować na stworzeniu sprawnego i wydajnego systemu, w którym administracja rządowa i samorządowa na szczeblu regionów przejmie od rządu centralnego kompetencje związane z udziałem w Funduszach Strukturalnych.

Rząd podejmie prace nad stworzeniem efektywnego systemu i związanych z nim struktur wspierania rozwoju regionalnego, zgodnego z zasadami obowiązującymi w UE. W wyniku tych prac opracowane zostaną akty prawne określające zasady i organizację prowadzenia polityki regionalnej, nastąpi ustawowe określenie układu instytucjonalnego dla prowadzenia polityki regionalnej na szczeblu centralnym oraz dostosowanie struktury instytucjonalnej nowych województw do prowadzenia tej polityki. Opracowany zostanie kilkuletni ,zintegrowany program rozwoju regionalnego oraz programy restrukturyzacji i rozwoju dla poszczególnych regionów przy wykorzystaniu doświadczeń państw Unii Europejskiej.

Dla realizacji polityki regionalnej niezbędne będzie wzmocnienie kadrowe komórek w ministerstwach oraz w Rządowym Centrum Studiów Strategicznych jak również w odpowiednich strukturach nowych województw przez zatrudnienie nowych pracowników i ich szkolenie. Szkolenie ma służyć w szczególności poznaniu regulacji dotyczących polityki strukturalnej WE oraz metod zarządzania funduszami strukturalnymi.

Polityka regionalna jest na pewno jednym z “kół napędowych“ Unii Europejskiej. Od początku istnienia Wspólnot Europejskich w polityce regionalnej położono nacisk na koordynację polityk regionalnych poszczególnych państw członkowskich. W 1975 r. powstał Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wspierający finansowo rozwój ubogich regionów (jest ich w Unii Europejskiej blisko 200) Wspólnot Europejskich.
Polityka regionalna jest jedną z podstaw polityki strukturalnej Wspólnot Europejskich, która opiera się m.in. na: popieraniu regionów zacofanych w rozwoju gospodarczym; restrukturyzacji regionów i obszarów przygranicznych; zwalczaniu długotrwałego bezrobocia oraz popieraniu rozwoju regionów wiejskich.

Instrumentami polityki regionalnej są praktycznie wszystkie fundusze strukturalne.
Poza wymienionym już Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego należą do nich: Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji dla Rolnictwa (Sekcja Doradcza), Europejski Fudusz Socjalny, Finansowy Instrument Doradztwa w zakresie Rybołówstwa oraz Fundusz Kohezyjny (spójności).

Na obszarze Unii Europejskiej istnieje ponad 200 regionów, o różnej gęstości zaludnienia, warunkach geograficznych czy wskaźnikach ekonomicznych. Są wśród nich najbogatsze miasta świata takie jak Londyn, Bruksela czy Paryż. A również takie jak grecki Epir, w których dochód nie przekracza połowy dochodu UE. W najbliższych latach realizacja założeń polityki regionalnej pochłonie 1/3 wydatków z unijnego budżetu.

Ludność, zasoby naturalne i majątkowe oraz jednostki gospodarcze są w określony sposób rozmieszczone na terytorium kraju, tworząc strukturę przestrzenną jego zagospodarowania. Pomiędzy jednostkami gospodarczymi funkcjonującymi w poszczególnych częściach kraju występują różnego rodzaju powiązania. Upoważniają one do traktowania jego obszarów jako pewnych podsystemów gospodarki narodowej, nazywanych regionami. Strukturę przestrzenną kraju cechuje na ogół występowanie regionów lepiej lub gorzej zagospodarowanych, słabiej i silniej rozwiniętych, bardziej i mniej dynamicznych, o lepszych i gorszych warunkach środowiska oraz życia ludności. Zróżnicowania te nie są obojętne dla mieszkańców regionów oraz lokalnych i regionalnych organów władzy. Nie mogą też być obojętne dla władz państwowych. Zazwyczaj zajmują one wobec występujących zróżnicowań regionów i struktury przestrzennej kraju postawę aktywną, podejmują różne działania służące wspieraniu miejscowych inicjatyw i starają się ukierunkować rozwój ekonomiczny w układzie terytorialnym. Poczynania te należą do sfery polityki regionalnej. Przez to pojęcie rozumie się całokształt czynności państwa w zakresie świadomego oddziaływania na rozwój społeczno - ekonomiczny regionów kraju. Polityka regionalna nadaje terytorialne wymiary ogólnej polityce rozwoju gospodarczego.

Współczesna polityka regionalna zajmuje ważne miejsce w ogólnej polityce ekonomicznej. Składa się na to szereg czynników:

1. Przyspieszony rozwój gospodarczy wielu krajów świata pociąga za sobą zmiany w terytorialnym podziale pracy, w rozmieszczeniu ludności, w rozmieszczeniu infrastruktury itp.

2. Rozwój komunikacji masowej i ruchliwości ludności powoduje upowszechnianie się wiedzy o różnicach w poziomie zagospodarowania oraz zamożności regionów i krajów, a w następstwie tego także dążeń do zmniejszania występujących nierówności.

3. Zwiększają się zagrożenia środowiska naturalnego, zwłaszcza na obszarach koncentracji działalności gospodarczej, co wymaga wprowadzenia wobec niej różnych ograniczeń.

4. Tendencje integracyjne w świecie stwarzają potrzebę rozwiązywania różnych problemów społeczno - gospodarczych przez współdziałanie wielu krajów. Powoduje to umiędzynarodowienie rozmaitych zagadnień polityki regionalnej i podejmowanie ich przez organizacje międzynarodowe.

Polityka regionalna zmierza do racjonalnego w skali kraju, kształtowania procesu przemian struktury przestrzennego rozmieszczenia gospodarki i ludności.

Punktem wyjścia wszelkich ustaleń dotyczących ocen istniejącej struktury przestrzennej i kierunków pożądanej jej modyfikacji jest podział terytorialny.

W Polsce podmiotem polityki regionalnej w skali całego kraju jest rząd. Do jego kompetencji należy przede wszystkim wytyczanie kierunków rozwoju regionów w ujęciu makroprzestrzennym oraz mian w zagospodarowaniu terytorium państwa, z uwzględnieniem powiązań z sąsiadami i współpracy transgranicznej. Do kompetencji rządu należy też planowanie i realizowanie oddziaływań ograniczających międzyregionalne dysproporcje rozwojowe, wspieranie restrukturyzacji regionów depresyjnych, kształtowanie wielkich systemów podstawowej infrastruktury techniczno - ekonomicznej - autostrad, ropociągów, gazociągów, magistrali energetycznych, układów gospodarki wodnej, rozmieszczenia i rozbudowy sieci jednostek szkolnictwa wyższego i nauki - oraz tworzenia w ten sposób środowiska prorozwojowego w regionach. Do rządu należy też międzyregionalna dystrybucja środków budżetowych kierowanych na funkcjonowanie i rozwój instytucji i zakładów publicznych. Podmiotami polityki regionalnej w skali województw są wojewodowie, natomiast małych jednostek przestrzennych są władze samorządowe.

4. Wymień i omów instrumenty polityki rolnej.

W Polsce instrumenty polityki obejmują zagwarantowane ceny minimalne, mechanizmy kontroli eksportu i importu na kluczowe artykuły, zboże, produkty mleczne, wieprzowinę, wołowinę są podobne do instrumentów stosowanych w UE. Jeśli ceny spadają na rynku poniżej ceny minimalnej, rozpoczyna się skup interwencyjny prowadzony przez Agencję Rynku Rolnego pod nadzorem Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Największa część budżetu rolnego (72% w 1994) była przeznaczona na system ochrony i opieki socjalnej rolników. Obecnie podjęty jest szeroki zakres działań w związku z rozwojem wiejskim, strukturalnym i środowiskowym; zintegrowany rozwój terenów wiejskich; projekty techniczne infrastruktury na terenach wiejskich; gospodarowanie na terenach marginalnych, wcześniejsze emerytury zostały lub będą wprowadzane. Środki te są ogólnie podobne do stosowanych w UE. Równoważnik subsydiowania produktywności obliczony przez OECD wynosił 21% w 1995 r.

Agencja Rynku Rolnego - jest państwową jednostką organizacyjną. Zadaniem Agencji jest realizowanie polityki interwencyjnej państwa, mającej na celu stabilizację rynku rolnego oraz ochronę dochodów producentów rolnych.

Politykę interwencyjną państwa Agencja realizuje poprzez:

• interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych oraz ich przetworów na rynkach krajowym i zagranicznych,

• gromadzenie i gospodarowanie państwowymi rezerwami produktów rolnych oraz produktów i półproduktów żywnościowych,

• udzielanie poręczeń kredytowych, z wyjątkiem kredytów inwestycyjnych, podmiotom gospodarczym realizującym zadania zlecone przez Agencję.

• analizowanie rynku produktów rolnych i żywnościowych,

• proponowanie Radzie Ministrów regulacji organizacyjno-prawnych w zakresie funkcjonowania rynku podstawowych produktów rolnych i żywnościowych,

• inicjowanie i udział w działaniach organizacyjnych mających na celu rozwój rynku produktów rolnych i żywnościowych.

Przyszłe ekonomiczne instrumenty polityki rolnej związane będą zarówno z regulacjami podatkowymi, jak i współfinansowaniem inwestycji w rolnictwie, przemyśle spożywczym. Pomoc dla podejmujących inwestycje początkowo będzie głównie polegała na dopłatach do oprocentowania kredytów, a potem współfinansowaniu. W zakresie zmian podatkowych opracowywany jest system zwolnień z podatku dochodowego przedsiębiorców tworzących nowe miejsca pracy na wsi.

System ten zawierał będzie instrumenty zapobiegające nadużyciom podatkowym, np. poprzez tworzenie fikcyjnych firm z siedzibą na wsi. W procesie integracji z Unią Europejską, Polska musi stopniowo adaptować rozwiązania przyjęte w UE, między innymi system podatkowy, w tym dotyczące VAT. Resort i rząd działać będą nad opracowaniem spójnego systemu podatkowego w rolnictwie. Dokonane zostanie z uwzględnieniem możliwości finansowych gospodarstw rolnych w aspekcie niskiej dochodowości produkcji rolniczej i konieczności głębokich zmian strukturalnych. System uwzględniać musi przygotowania w zakresie podatku katastralnego oraz systemu ulg i zwolnień z tytułu inwestycji produkcyjnych, zwłaszcza unowocześniających i modernizujących gospodarstwa rolne. Niezależnie od elementów podatkowych wymaganych przez UE, utrzymane będą zwolnienia w podatku dochodowym dla rolników prowadzących działalność pozarolniczą, stanowiącą do 40 % ogólnych dochodów gospodarstw i przeznaczonych na rozwój rolnictwa.

Zapewnieniu lepszego wykorzystania surowców rolniczych sprzyjać będzie szersze stosowanie etanolu, jako dodatku do benzyn. Zapewni to zbyt produkcji rolnej gorszej jakości.

5. Co rozumiesz przez pojęcie polityki pieniężnej i jakie są jej rodzaje.

Polityka pieniężna (monetarna) realizowana jest przede wszystkim za pośrednictwem banku centralnego i znajduje swoje odbicie w regulowaniu podaży i ceny pieniądza kredytowego. Często zmierza ona do kojarzenia przeciwstawnych celów. Dążąc do przezwyciężenia recesji gospodarczej, bank centralny podejmuje działania w celu większej dostępności pieniądza kredytowego i obniżenia jego ceny (stopy procentowej). Działania tej jednak prowadzą niekiedy do wzrostu inflacji, dla powstrzymania i zmniejszenia której bank centralny wprowadza politykę ograniczenia podaży pieniądza kredytowego, m.in. przez oddziaływanie na wzrost stopy procentowej. Jeżeli jej wysokość przekracza istotnie poziom inflacji, powoduje to ograniczone możliwości korzystania przez firmę z kredytów ze względu na ich wysoki koszt. obniżka stopy procentowej i jej umiarkowany poziom pozwala na szersze wykorzystanie kredytu w celu rozszerzenia opłacalnej działalności. Zaciągając kredyty bankowe, menedżer finansowy musi liczyć się jednak z ryzykiem wzrostu stopy procentowej, a co więcej z trudnościami ponownego uzyskania kredytów w miejsce już spłaconych (tj. z trudnościami refinansowania).

Bank Centralny posługuję się kilkoma metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:

• Obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym,

• Zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku,

• Obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Gdy bank centralny podejmuje któryś z tych rodzajów działań i gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyspieszony, mówimy, że bank prowadzi ekspansywną (miękką) politykę pieniężną.

Jeśli Bank Centralny chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:

• Ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej,

• Sprzedawać publiczne papiery wartościowe posiadane przez bank centralny,

• Podwyższać poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych.

Gdy bank prowadzi któryś z tych typów działań i podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo jego wzrostu spada, oznacza to, że bank centralny prowadzi restrykcyjną (twardą) politykę pieniężną.

Bank centralny oddziaływuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego. W okresie recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia, jest zwykle zalecana polityka pieniężna ekspansywna. Działania w celu zwiększania podaży pieniądza powodują obniżenie, przynajmniej w krótkich okresach, stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej zwiększają popyt globalny, a w konsekwencji - inwestycje, zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej.

Innego rodzaju działania podejmuje bank centralny, gdy inflacja osiąga wysoki poziom. Uznając, że jest ona spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym, bank centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza, stosując restrykcyjną politykę pieniężną. Jej konsekwencją jest jednak także obniżenie rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia.

6. Scharakteryzuj cele polityki państwa polskiego wobec małych i średnich przedsiębiorstw.

POLITYKA WOBEC MAŁYCH I śREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Wypowiedź Jerzego Eysymontta - Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki

W wypowiedziach uczestników tych dyskusji często pojawiała się obawa, czy postulaty zawarte w "Założeniach...", generalnie akceptowane przez środowiska małych i średnich przedsiębiorców, będą w praktyce realizowane. Do szczególnie ważnych spraw zaliczano:

1. Wyodrębnienie kategorii "mikroprzedsiębiorstw" zatrudniających po kilka osób (często w obrębie rodziny), o małym obrocie; grupa takich podmiotów gospodarczych jest liczna i szybko rośnie, co jest obecnie zjawiskiem bardzo charakterystycznym dla polskiej gospodarki.

2. Budowę przy wsparciu rządu skutecznego, ogólnokrajowego systemu poręczeń dla małych i średnich przedsiębiorstw, co może znacząco zwiększyć dostępność kredytów.

3. Wprowadzenie specjalnych ulg podatkowych dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą.

4. Wprowadzenie w prawie pracy uregulowań zmniejszających obciążenia socjalne dla małych i średnich przedsiębiorstw.

5. Zwiększenie udziału organizacji samorządu terytorialnego w projektowaniu i realizacji polityki w stosunku do małych i średnich podmiotów gospodarczych.

Wszystkie te postulaty, a także wiele innych, weźmiemy pod uwagę przy dalszych pracach nad projektem polityki rządu w tej dziedzinie.

Poruszany często problem braku ogólnej regulacji prawnej, dotyczącej uprawnień i kompetencji samorządu gospodarczego, należy do istotnych zaniedbań legislacyjnych. Ministerstwo Gospodarki w pełni docenia znaczenie samorządu. Mamy nadzieję, że - mimo naturalnych różnic - rysuje się pewna wspólnota poglądów środowisk polskich przedsiębiorców w tej sprawie, następuje zbliżenie stanowisk, co ułatwi uchwalenie niezbędnej ustawy. Rząd jest niewątpliwie zainteresowany formalnym uporządkowaniem kontaktów z reprezentantami ponad dwóch milionów podmiotów gospodarczych.

Ministerstwo Gospodarki będzie także wspierało działania mające na celu uproszczenie przepisów podatkowych i konsekwentną realizacje wyborczych deklaracji co do stopniowego zmniejszania obciążeń podatkowych.

Prowadzimy też rozmowy i konsultacje z bankami na temat budowania skutecznego systemu poręczeń kredytowych dla małych przedsiębiorstw. Będziemy się starać stworzyć jak najlepsze warunki dla maksymalnego wykorzystania funduszy pomocowych, np. w ramach PHARE.

Aby zminimalizować zagrożenia realizacyjne, elementy polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw zostaną włączone - jako integralna część - do takich dokumentów rządowych, jak "Założenia społeczno-gospodarcze na 1999 rok" oraz "Program średniookresowego rozwoju społeczno-gospodarczego na lata 1999-2001". Także w dalszych pracach konkretyzujących działania wspierające małe i średnie przedsiębiorstwa w obszarze polityki rządu będziemy konsultować nasze propozycje z przedstawicielami środowisk. Jednocześnie wyrażam wdzięczność za dotychczasową aktywność w dyskusji, krytykę i propozycje, z których już korzystamy.

Konsultacje, wymiana opinii - to najlepsza droga do wspólnego sukcesu, poszukiwania najefektywniejszych sposobów spożytkowania ciągle jeszcze skromnych środków publicznych kierowanych na wsparcie tej najbardziej dynamicznie rozwijającej się części polskiej gospodarki.

W Polsce do małych i średnich przedsiębiorstw zalicza się jednostki zatrudniające nie więcej niż 250 pracowników. Ich znaczenie dla polskiej gospodarki ilustruje fakt, że według badań statystycznych w 1996 r., w małych i średnich przedsiębiorstwach zostało wytworzone aż 40% polskiego Produktu Krajowego Brutto.

Przyjęcie przez Polskę polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw przyczyni się do szybszego tempa rozwoju tego sektora, co wpłynie na poprawę sytuacji makroekonomicznej w naszym kraju i obniżenie bezrobocia.

WYNIKI ANKIETY Z SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIEBIORSTW

1. Badane przedsiębiorstwa szczególnie podkreślały znaczenie barier popytowych dla ich dalszego rozwoju. Bariery te są silniej odczuwalne niż bariery finansowe. Silnie działa konkurencja i trudno znaleźć nabywców.

2. Wśród barier finansowych dominuje bariera podatkowa. Wysoki procent MSP uznających podatki jako najważniejszą barierę rozwoju wskazuje, iż obecna polityka podatkowa wobec MSP posiada charakter mało im przyjazny.

3. Ocena możliwości rozwojowych całego sektora MSP dla II półrocza 1998 roku była raczej pesymistyczna. Wynikało to z mało korzystnych ocen w zakresie sytuacji ekonomicznej i perspektyw sprzedaży.

4. Badane firmy z sektora MSP w niedużym stopniu uczestniczyły w obrotach handlowych z zagranicą, działały głównie lokalnie lub na rynku krajowym.

5. W I półroczu 1998 roku w przedsiębiorstwach mikro zatrudnienie było stabilne, nie wyklucza to jednak możliwości wzrostu zatrudnienia w całej populacji firm mikro, o ile wzrośnie ich liczba. Odnotowano niewielki wzrost zatrudnienia w grupie firm małych. Wśród firm średnich prawie tyle samo zgłosiło wzrost zatrudnienia, co jego spadek. W około 15% badanych MSP występowały wakaty, których nie można było zapełnić. Według przeważającej liczby respondentów, najczęściej o miejsce pracy ubiegało się od 2 do 4 kandydatów, co świadczyć może, iż poprawiła się sytuacja na rynku pracy i trudno jest o dużą liczbę kandydatów. Z badania wynika również, że prawie do 5% firm oferujących zatrudnienie nie zgłosił się żaden kandydat.

6. Przeciętny poziom wynagrodzeń wzrósł w ponad 1/3 badanych firm w I półroczu 1998 roku, a ponad 1/4 firm planowała podwyższenie wynagrodzeń swoim pracownikom w II półroczu 1998 roku.

7. Analiza poziomu zapasów wskazuje, że w ocenie większości MSP są one na odpowiednim poziomie. Generalnie MSP nie planują w większości dużych zmian zapasów.

7. Omów metody zmniejszania bezrobocia.

Przy zmniejszaniu bezrobocia można rozważyć dwie metody.

1. dokonuje się globalnego podziału czasu pracy między istniejącą liczbę zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych. Wzrost zatrudnienia jest uzyskiwany w wyniku skrócenia standardowego czasu pracy, wydłużenia okresu szkolenia bądź obniżenia wieku emerytalnego,

2. punktem wyjścia są konkretne miejsca pracy wykorzystywane w ustawowym wymiarze czasu pracy, z tym, że na jednym miejscu zatrudnia się dwóch lub więcej pracowników.

Istotną kwestią pozostaje stały wzrost wymagań w zakresie kwalifikacji zawodowych, którym bezrobotni często nie są w stanie sprostać. Można zauważyć ciągłe trudności w dostosowaniu się bezrobotnych do proponowanych im zajęć. Często różnica pomiędzy wysokością zasiłku a proponowaną płacą jest tak mała, że bezrobotni nie przejawiają chęci podjęcia pracy.

Inne metody walki z bezrobociem:

• roboty interwencyjne,

• aktywne pośrednictwo pracy,

• obniżenie podatków ( w celu ożywienia gospodarczego i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy),

• sterowanie czasem pracy.

Polityka zwiększania popytu na siłę roboczą jest związana z nurtem keynesowskim i neokeynesowskim. Często przeciwstawia się ją innemu podejściu: podtrzymaniu za pomocą zasiłków dochodów ludzi pozostających bez pracy. Można wyróżnić następujące kierunki działań służących zwiększaniu liczby miejsc pracy:

1. Subwencjonowanie płac i zatrudnienia, mające na celu utrzymanie albo zwiększenie jego dotychczasowego poziomu w przedsiębiorstwach prywatnych. W razie istnienia silnej presji inflacyjnej możliwości tworzenia miejsc pracy w sektorze prywatnym za pomocą stymulowanie popytu globalnego są ograniczone. Subwencje płacowe mogą przybierać formy:

• subwencji uzależnionych od liczby nowo przyjętych pracowników oraz od ich relacji do liczby zatrudnionych

• subwencji uzależnionych od ogólnej liczby zatrudnionych

• subwencji przyznawanych w jednakowej wysokości albo zróżnicowanych w zależności od regionu, przemysłu, wysokości płac, wieku pracownika, itp.

Podstawowym argumentem za subwencjonowaniem płac jest to, że w przeciwieństwie do innych sposobów pobudzania popytu, takich jak np. obniżka podatków, nie powoduje ono zwiększenia napięć inflacyjnych. W razie stosowania tego narzędzia zatrudnienie wzrasta dlatego, że siła robocza w wyniku subwencji staje się dla pracodawcy tańsza. Funkcję analogiczną do funkcji subsydiów płacowych spełniają subsydia eksportowe. Dzięki nim zatrudnienie w sektorach konkurencyjnych wzrasta w skali międzynarodowej. Subwencje płacowe mogą być zorientowane celowo, tzn. mogą dotyczyć określonych grup zawodowych czy społecznych.

Subwencjonowanie plac wiąże się z różnymi problemami:

• stosowanie przez przedsiębiorców nieuczciwych praktyk w celu otrzymania subwencji,

• wzrost kosztów administracyjnych związanych z badaniem sytuacji przedsiębiorstw i ocenianiem, czy kwalifikują się one do otrzymania dotacji

• stosowanie skomplikowanych metod kwalifikowania przedsiębiorstw do grupy subwencjonowanych.

2. Popieranie przedsiębiorczości indywidualnej. Formy i sposoby pobudzania inicjatywy prywatnej są różnorodne. Można do nich zaliczyć ogólne oddziaływanie państwa w celu zapewnienia warunków rozwoju przedsiębiorczości prywatnej, specjalne programy rządowe popierające rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz różnego rodzaju lokalne inicjatywy w dziedzinie zatrudnienia. Wśród form pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw wyróżnia się m.in. udzielanie kredytów przez specjalnie powołane instytucje finansowe, przyznawanie ulg podatkowych,

3. Roboty publiczne.

W Polsce zmniejszaniu bezrobocia służy także:

1. Pożyczki z Funduszu Pracy:

• dla bezrobotnych chcących podjąć pracę na własny rachunek,

• dla zakładów pracy na tworzenie dodatkowych miejsc pracy

• dla zwalnianych rolników na podjęcie pozarolniczej działalności gospodarczej

2. Szkolenia i przekwalifikowania zawodowe dla bezrobotnych i zagrożonych zwolnieniem z pracy

3. Inne narzędzia walki z bezrobociem to:

• tworzenie specjalnych stref ekonomicznych SSE w regionach o najwyższym bezrobociu, gdzie firmy tam powstające mają długookresowe zwolnienia podatkowe

• działalność Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej jest wspierana przez programy międzynarodowe, których celem jest tworzenie miejsc pracy. Są to: program PHARE do wspomagania mikroprzedsiębiorczości, pożyczki Banku Światowego i in.

8. Podaj definicję szarej strefy gospodarczej oraz wymień jej wady i zalety.

Szara strefa - Według amerykańskich słowników biznesu jest określana jako transakcje zawierane poza standardowymi kanałami dystrybucji. Nie jest to działalność gospodarcza wykraczająca poza granice prawa, lecz pozostająca w jego ramach i wykorzystująca tzw. nieautoryzowanych dostawców. Działania objęte szarą strefą (grey market) polegają głównie na zakupie firmowych i znanych produktów od pośredników, którzy oferują je po znacznie niższych cenach od ustalonych w normalnym obiegu, co stwarza groźną dla nich konkurencję jest natomiast chętnie aprobowane przez konsumentów zyskujących możliwość taniego zakupu. Eksperci Unii Europejskiej szacują, że szara strefa obejmuje: 10% dochodu krajowego brutto Francji, Niemiec oraz Japonii; w przedziale między 10 a 20% mieszczą się Stany Zjednoczone, Kanada, Włochy, Belgia, Hiszpania i Grecja. W Polsce szacuje się ją na około 20%. Rozwój szarej strefy zależy głównie od wysokich podatków, biurokratycznego systemu koncesjonowania działalności gospodarczej. Jej częścią, wkraczającą w obszar czarnego rynku czy czarnej gospodarki jest przemyt produktów, nielegalna ich produkcja, zatrudnianie "na czarno" pracowników itp. Zdaniem niektórych ekonomistów szara strefa przyczynia się do uelastycznienia gospodarki i zwiększania jej konkurencyjności. Nie jest jednak zgodna z etyką biznesu i marketingu.

9. Wymień i omów podstawowe modele systemów ekonomicznych.

System ekonomiczny jest to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Wyróżniamy dwa typy:

• Systemy kompetytywne (konkurencyjne) - zwane też systemami gospodarki rynkowej, w których działania mających swobodę w podejmowaniu decyzji ekonomicznych uczestników procesu gospodarczego, regulowane są przez mechanizmy rynku: grę sił podaży, cen i popytu.

• Systemy gospodarki regulowanej administracyjnie przez władze państwowe, nazywane też systemami gospodarki planowej. W systemach tych kierunki i rozmiary produkcji społecznej oraz sposoby jej podziału ustalane są w drodze administracyjnych decyzji organów władzy. Łącząc kryteria własności środków produkcji i sposobu regulacji można wyznaczyć teoretycznie 4 modele systemów ekonomicznych:

1. indywidualistyczno - kompetytywny (kapitalizm rynkowy)

2. indywidualistyczno - planowy (gospodarka kapitalistyczna regulowana przez centralne planowanie)

3. kolektywistyczno - planowy (kolektywistyczna gospodarka zarządzana centralnie - realny socjalizm)

4. kolektywistyczno - kompetytywny (socjalizm rynkowy).

10. Scharakteryzuj podstawowe cechy gospodarki rynkowej i centralnie sterowanej.

Gospodarka rynkowa - system gospodarki, w której istnieją rynki na wszystkie czynniki produkcji (ziemia, praca, kapitał), kadry kwalifikowane i na artykuły konsumpcyjne. W gospodarce rynkowej niezbędne dane do rachunku ekonomicznego pochodzą z rynku. Dane te, tj. informacje rynkowe kształtują się w wyniku procesów konkurencyjnych, jakie mają miejsce na rynku kapitałowym (narzędzia i przedmioty pracy), rynku siły roboczej oraz na rynku dóbr konsumpcyjnych. W wyniku działania praw popytu i podaży na rynkach tych kształtują się pieniężne ceny na wszystkie czynniki produkcji i przedmioty spożycia. Przybierają one formę cen, płacy roboczej, stopy procentowej, renty, służąc jako dane do rachunku ekonomicznego. Dane te mają charakter egzogeniczny w stosunku do podmiotów gospodarujących co oznacza, że mają one mały wpływ na kształtowanie się konkretnych cen stopy procentowej, płacy roboczej i in. i muszą się do nich dostosować. Kategorie te stanowią alternatywy wyboru dla prowadzących rachunek. Rachunek ekonomiczny w gospodarce rynkowej ma charakter realny, gdyż porównywane nakłady i efekty w wyrażeniu pieniężnym mają swoje ceny rynkowe. Stąd też producent może realnie ustalić i kalkulować koszty produkcji i rzeczywiste spodziewane utargi.

Gospodarka centralnie sterowana (nakazowa) to taka gospodarka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowy urząd planowania decyduje o tym, co, jak i dla kogo się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i pracowników.

Tego typu gospodarka praktycznie już nigdzie nie występuje, jednak w niektórych krajach, np. w Chinach i dawnych krajach Bloku Wschodniego oraz na Kubie, zakres centralnego zarządzania i planowania był bardzo znaczny. Państwo, będące właścicielem fabryk i ziemi, decydowało o tym, co ludzie powinni konsumować, jak wytwarzać i ile pracować.

Gospodarka wolnorynkowa charakteryzuje się tym, że w jej działanie nie ingeruje państwo. Jednostki działające na wolnym rynku kierują się własnymi celami i starają się odnosić maksymalne korzyści, nie uciekając się do jakiejkolwiek pomocy ani udziału państwa. Zdaniem A. Smith'a, kierujące się własnym interesem jednostki są w swoim postępowaniu prowadzone przez „niewidzialną rękę” w kierunku takich działań, które służą celom społeczeństwa jako całości.

Drugi typ gospodarki rynkowej - gospodarka mieszana - państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych, takich jak obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewnętrzne. Kontroluje także zakres, w jakim jednostki mogą kierować się w swoim działaniu własnym interesem.

11. Co rozumiesz przez pojęcie zagranicznej polityki ekonomiczno - społecznej i jakie są jej główne cele?

W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa same kształtują swoje stosunki z firmami zagranicznymi. Państwo może jednak ich poczynania ułatwić, wspierać a także ograniczać.

Przez politykę współpracy z zagranicą gospodarczej z zagranicą należy rozumieć świadomą działalność państwa w kształtowaniu stosunków gospodarki narodowej z jej otoczeniem.

Celem tej polityki może być:

• zwiększenie udziału w międzynarodowym podziale pracy gospodarki narodowej,

• nadanie stosunkom ekonomicznym z zagranicą odpowiedniego charakteru i zakresu,

• osiągnięcie pożądanej wielkości i struktury (geograficznej i rzeczowej) obrotów,

• zapewnienie korzystnych warunków transakcji,

• zwiększenie dochodów z tytułu obrotów usługami,

• poprawa w bilansie płatniczym itp.

Niektóre z tych celów mają charakter długoterminowy (zmiana miejsca danego kraju w międzynarodowym podziale pracy czy struktury obrotów), inne mogą być osiągane w długim jak i w krótkim okresie (np. poprawa sytuacji w bilansie płatniczym czy zmiany w bilansie obrotów kapitałowych).

Polityka współpracy gospodarczej państwa z otoczeniem musi być ściśle powiązana z ogólną polityką zagraniczną. Wykorzystując środki polityki ekonomicznej, można zmierzać do określonych celów politycznych. Np. stosowanie embarga, tj. zakazu wywozu do jakiegoś kraju lub grupy krajów pewnych towarów, ograniczeń ilościowych czy wysokich ceł na towary pochodzące z innych krajów stanowią zwykle narzędzie nacisku politycznego; powodują one utrudnienia w rozwoju gospodarczym dyskryminowanego kraju czy grupy krajów.

W zależności od tego, czy dany kraj prowadzi politykę współpracy z zagranicą samodzielnie czy też na podstawie porozumienie z innymi krajami, można ją podzielić na:

• autonomiczną (rząd danego kraju sam, bez uzgodnień z rządami innych krajów, prowadzi działania w dziedzinie stosunków ekonomicznych z zagranicą)

• konwencyjną (inaczej umowna, polega na regulowanie stosunków ekonomicznych z zagranicą na podstawie umów międzynarodowych dwustronnych lub wielostronnych, ten typ polityki odgrywa w świecie role dominującą).

Narzędzia regulacji stosunków ekonomicznych z zagranicą:

• cło i polityka celna. Cło jest opłatą nakładaną przez państwo na towar w chwili przekroczenia przez niego granicy danego kraju. Cło zwiększa cenę produktu. Zmiana stawek celnych powoduje więc zmiany rentowności importu i eksportu. Podwyższenie ceny wpływa na kształtowanie się popytu i podaży na dany towar. Jeżeli elastyczność cenowa popytu krajowego jest duża, to wyższe ceny wpływają na obniżenie popytu i importu danego dobra. Gdy dobro produkowane jest w kraju, cło może przyczynić się do wzrostu produkcji krajowej. Terms of trade, rozumiane jako warunki wymiany, określają stosunek, w jakim jedne dobra wymienia się na inne. W handlu zagranicznym chodzi o stosunek wymiany towarów eksportowanych na towary importowane. Wzrost tego stosunku określa wzrost korzyści z wymiany zagranicznej.

• bariery pozataryfowe. Oddziałują na handel z zagranicą przez podwyższenie ceny towaru importowanego. Obniżają one jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym i wywołują takie same jak cła skutki ekonomiczne. Do barier pozataryfowych zalicza się wszelkiego rodzaju opłaty, które podwyższają cenę towaru zagranicznego dla odbiorcy krajowego i wpływają na zmniejszenie importu. Poprawie bilansu handlowego służą subwencje eksportowe, czyli wszelkiego rodzaju premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez państwo przedsiębiorcom krajowym w celu poprawienie eksportu ich produktów. Barierą pozataryfową jest również dumping, gdy zagraniczni producenci sprzedają swoje towary po cenach niższych od krajowych kosztów wytworzenia. Ponoszą oni wówczas straty, które czasem pokrywa państwo, wspierające ich za pomocą subsydiów. Producenci krajowi mogą uważać to za konkurencję nieuczciwą i domagać się wprowadzenia ceł ochronnych, wyrównujących ich szansę wobec konkurentów zagranicznych.

• polityka kursu walutowego. Polityka kursu walutowego jest jednym z narzędzi ogólnej polityki ekonomicznej państwa, za pomocą którego może ono skutecznie oddziaływać na obroty z zagranicą. Zmiany kursu walutowego wpływają na całą gospodarkę. Obniżenie kursu walutowego (dewaluacja) w stosunku do walut obcych lub złota powoduje spadek cen towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w obcych walutach i wzrost cen towarów z importu. Podwyższenie kursu waluty krajowej (rewaloryzacja) powoduje wzrost cen w eksporcie a więc zmniejszenie popytu na towary eksportowe za granicą oraz spadek cen towarów z importu na rynku krajowym. Dewaluacja działa korzystnie na bilans płatniczy i handlowy, umożliwia wzrost eksportu i zatrudnienia. Rewaloryzacja natomiast wpływa na bilans handlowy i płatniczy niekorzystnie, może jednak ułatwić nasycenie rynku wewnętrznego potrzebnymi towarami z zagranicy i sprzyjać pobudzaniu na tym rynku konkurencji.

Kurs walutowy może być stały (zmiany kursu są dokonywane rzadko - na podstawie decyzji rządu) lub zmienny, in. płynny (jego zmiany dokonują się samoczynnie, pod wpływem wahań popytu i podaży waluty danego kraju na międzynarodowym rynku dewizowym.

Bilansem płatniczym nazywamy zestawienie wszystkich wpływów i płatności kraju wynikających z jego stosunków z zagranicą w danym okresie. Bilans płatniczy odzwierciedla pełny obraz powiązań między gospodarka narodową a gospodarką światową.

Bilans handlowy przedstawia płatności z tytułu eksportu i importu towarów. Można go ocenić pozytywnie jeśli w eksporcie znaczny udział mają towary przetworzone i nowoczesne, oznacza to że dany kraj jest konkurencyjny i czerpie korzyści z wymiany.

12. Wymień i omów konieczne warunki istnienia gospodarki rynkowej.

Gospodarka rynkowa jest przeciwnikiem gospodarki naturalnej. W gospodarce naturalnej grupa ludzi stanowi jednostki konsumpcyjne i produkcyjne wytwarzające samodzielnie wszystkie niezbędne do zaspokojenia potrzeb dobra. Specjalizacja gospodarki polegająca na wykorzystaniu przez ludzi szczególnych różnic w ich umiejętnościach, posiadanych zasobach i dzięki temu uzyskaniu rosnących korzyści doprowadziła do wyodrębnienia się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Skutkiem specjalizacji jest wymiana. Wymiana jest wiec po to aby dobra trafiły do tych podmiotów gospodarczych, które je najbardziej potrzebują. Wszystkie dobra będące przedmiotem wymiany nazywamy towarami.

Wymiana może mieć formę bezpośrednią lub pośrednia. Wymiana bezpośrednia charakterystyczna jest dla wczesnych form gospodarki rynkowej. Wymiana ta również nazywa się barterem i polega na wymianie jednego towaru na inny.
Wymiana pośrednia ma miejsce w rozwiniętej formie rynku i dokonuje się za pośrednictwem pieniądza. Pieniądz jest towarem powszechnie akceptowanym (tzn. uniwersalnym) i przyjmowanym w zamian za różne towary.

W wymianie występują dwie strony - sprzedawca i nabywca. Wymiana dochodzi do skutku jeżeli:

• sprzedawca zbywa towar bezpośrednio mu nie potrzebny w zamian za ekwiwalent (towar lub pieniądz), który przyniesie mu konkretna korzyść,

- nabywca przekazuje sprzedawcy ekwiwalent towaru, który przyniesie mu korzyść,
- nabywca i sprzedawca są zgodni co do ekwiwalentu towaru będącego przedmiotem wymiany,
- nabywca jest w stanie uiścić ustalony ekwiwalent.

W sensie obiektywnym wymiana jest ekwiwalentna. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku ponieważ obie strony wymieniają to co jest dla nich mniej korzystne na to co przynosi im większe korzyści. Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru ze sprzedawcy na nabywcę. Czynność ta nazywamy transakcją rynkowa.

13. Scharakteryzuj rolę państwa w gospodarce rynkowej.

1. Państwo ustanawia prawa i przepisy szczegółowe - państwo kształtuje porządek prawny, z którego wynikają podstawowe zasady prawa własności i funkcjonowania rynków. Ponadto władze na wszystkich szczeblach regulują zachowania gospodarcze, ustalając szczegółowe zasady działania przedsiębiorstw. Regulacje obejmują zezwolenia lokacyjne (określają one sposób, w jaki można wykorzystywać grunty i miejsca, w których można lokalizować przedsiębiorstwa), przepisy związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem itp.

2. Państwo kupuje i sprzedaje dobra i usługi - państwo kupuje i wytwarza wiele dóbr i usług, tj. obrona narodowa, oświata, parki i drogi, które dostarczane są przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Większość z nich jak obrona i oświata, jest dostarczana użytkownikom bez żadnej bezpośredniej opłaty. Niektóre dobra i usługi jak lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rządowe, są bezpośrednio opłacane przez użytkowników.

3. Państwo dokonuje płatności transferowych - państwo finansuje zakupy dóbr oraz płatności transferowe, nakładając podatki i zaciągając pożyczki. Podatki zbierane na poziomie państwa, takie jak podatek dochodowy czy VAT, są zwykle uzupełniane przez podatki lokalne, których wysokość zależy od wartości majątku lub rozmiarów gospodarstwa domowego.

4. Państwo próbuje stabilizować gospodarkę - państwo często usiłuje wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego, który polega na wahaniach rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji. Państwo może np. obniżyć podatki podczas recesji, bank centralny podczas recesji może zwiększać ilość pieniędzy. Kiedy stopa inflacji jest wysoka, bank centralny może zmniejszyć stopę wzrostu podaży pieniądza, w celu ograniczenia inflacji.

5. Państwo wpływa na alokację zasobów - wydając pieniądze i nakładając podatki państwo odgrywa istotna rolę w procesie alokacji zasobów w gospodarce. Państwo oddziałuje na alokację zasobów również pośredni przez podatki zawarte w cenach, wpływają one na poziom produkcji w poszczególnych dziedzinach. Np. opodatkowując papierosy rząd może ograniczyć ilość wypalanych papierosów i przez to poprawić stan zdrowia społeczeństwa.

6. Państwo powinno mieć na uwadze efekty zewnętrzne - np. zanieczyszczenie środowiska poprzez wprowadzenie nakazu poddawania przez przedsiębiorstwa własnych odpadów określonym działaniom przed pozbyciem się ich.

7. Państwo powinno rozwiązać kłopoty z informacją - jeżeli przedsiębiorstwa i konsumenci nie są dobrze poinformowani, mogą podejmować działania, które nie leż w ich interesie. Jeżeli decyzje są podejmowane na podstawie niepełnych informacji - rynki nie będą działać prawidłowo. Informacja powinna również chronić konsumenta przed oszukaniem ich przez nieuczciwe firmy itp.

8. Państwo powinno mieć pod kontrolą monopole - państwo interweniuje za pomocą przepisów o ochronie konkurencji, których celem jest jej ożywienie, a także zapobieganie monopolizacji i innym praktykom służącym kontroli podaży.

9. Państwo powinno zapewnić redystrybucję dochodów i dobra społecznie pożądane - działanie prywatnych rynków może doprowadzić do różnych wariantów podziału bogactwa w społeczeństwie. Państwo może uznać, że trzeba zmienić ten podział, opodatkowując jednych i dając pieniądze drugim. Państwo interesuje się nie tylko podziałem dochodu, lecz także konsumpcją pewnych dóbr i usług społecznie pożądanych, o których społeczeństwo sądzi, że powinny być konsumowane przez ludzi bez względu na poziom ich dochodów.

10. Decyzje państwa powinny odzwierciedlać cele społeczeństwa - demokratyczne społeczeństwo wybiera prawodawców, którzy wykonują decyzje wykonywane następnie przez urzędników pod nadzorem rządu.

14. Wyjaśnij pojęcie polityki przemysłowej oraz wymień jej główne cele.

Polityka przemysłowa służy do usuwania zawodności rynku nie związanych bezpośrednio z korzyściami skali na rynku krajowym oraz do regulowania konkurencji niedoskonałej. Temu ostatniemu celowi służy też polityka ochrony konkurencji. Często obie są ze sobą ściśle związane. Polityka przemysłowa może przejawiać się w dwóch formach. Jedna polega na tym, że państwo usiłuje oddziaływać na rozwój przemysłu za pomocą określonych narzędzi. Druga polega na selektywnym oddziaływaniu na wybrane dziedziny przemysłu, zmierzającym do wspierania lub hamowania rozwoju określonych sektorów przemysłu. Polityka przemysłowa może być podporządkowana dążeniu państwa do realizacji różnych celów. Cele te można podzielić na dwie grupy: ekspansywne i zachowawcze. Przykładem pierwszego rodzaju celów jest np. dążenie do pobudzenia wzrostu produkcji przemysłu wytwarzającego towary konkurencyjne na rynku światowym. Taki cel może być związany z dążeniami do wzrostu eksportu i osiągania znaczącej pozycji na rynku światowym Ten z kolei determinuje takie cele, jak dążenie do pobudzania wysokiej efektywności w sferze produkcji przemysłowej, szybkiego postępu technologicznego w procesach wytwarzania, wysokiej innowacyjności wytwarzanych produktów itd. Skuteczna polityka w sferze realizacji celów ekspansywnych na ogół gwarantuje sukcesy pozwalające zapewnić społeczeństwu wysoki poziom dobrobytu i utrzymanie trwałej przewagi gospodarczej.

Pojęcie polityki przemysłowej jest różnie definiowane. Na ogół przez politykę przemysłową rozumie się działalność interwencyjna państwa prowadzoną w stosunku do przemysłu, polegającą na modyfikacji alokacji zasobów dokonywanej przez rynek. Jest to polityka stosowana wobec przemysłu jako całości oraz w stosunku do jego gałęzi i branż oraz przedsiębiorstw.

Można ją także definiować jako politykę, która oddziałuje na decyzje inwestycyjne poszczególnych przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, zmierzając do osiągnięcia takich celów jak obniżenie stopy bezrobocia, poprawa bilansu płatniczego i ogólnej efektywności produkcji przemysłowej. Polityka przemysłowa oddziałuje nie tylko na powstawanie albo rozbudowę zdolności produkcyjnych czy też odnowy parku maszynowego, lecz również na rozszerzanie prac badawczych i rozwojowych. Jest ona konieczna wtedy, gdy pojawiają się niedoskonałości procesów rynkowych, np. gdy podmioty gospodarcze nie są zdolne do osiągnięcia potencjalnej wydajności w sensie statycznym i dynamicznym.

Ułomność funkcjonowania rynku w ujęciu statycznym polega na tym, że przedsiębiorstwo zadowala się produkcją niższą, niż wynikałoby to z jego możliwości produkcyjnych, a ceny ustala na poziomie wyższym niż koszty i jest w stanie utrzymać taką sytuację za pomocą środków eliminujących potencjalną konkurencję.

W sensie dynamicznym przedsiębiorstwo nie inwestuje w sferę badań i rozwoju lub rozwój zdolności wytwórczych na wystarczającym poziomie i w ten sposób nie osiąga potencjalnych korzyści wynikających z niższych kosztów i lepszych produktów na rynku. Może się to przejawić w niezdolności w konkurowaniu na rynkach światowych, wolniejszy rozwój bądź zanik niektórych dziedzin przemysłu.

Polityka przemysłowa przede wszystkim przeciwdziała dynamicznym ułomnościom rynku przez finansowanie pewnych kierunków badań naukowych, szczególnie w dziedzinach podstawowych. Może być też nastawiona na zainteresowanie przedsiębiorstw działalnością innowacyjną. Daje to szansę wejścia na rynek z nowymi produktami, charakteryzującymi się wysokimi nakładami i długim okresem ich zwrotu.

Działania władz publicznych mogą obejmować też zapewnienie dopływu odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej, rozwoju infrastruktury, dostaw urządzeń, podejmowanie programów restrukturyzacyjnych całych gałęzi. Ten typ działań (aktywny rodzaj polityki przemysłowej), ma za zadanie pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle, innowacyjności oraz podnoszenie efektywności i konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw przemysłowych.

Drugi typ działań stosowanych w polityce przemysłowej to działania ochronne. Najczęściej ich celem jest utrzymanie poziomu zatrudnienia w gałęziach przemysłu schyłkowych. Drugim celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju przez utrzymanie zdolności produkcyjnych, które w przyszłości mogą być potrzebne, i uniezależnienie się od niepewnych zewnętrznych źródeł zaopatrzenia. Ten typ działań polityki przemysłowej ma charakter defensywny.

Polityka przemysłowa, wywierać wpływ na alokacje zasobów między poszczególne sektory i gałęzie gospodarki, selektywnie faworyzuje jedne kosztem drugich, wskutek czego wpływa również na ich konkurencyjność na rynkach światowych.

Kryteria ingerencji w kształtowaniu struktury przemysłu

Pierwszy problem, który pojawia się w prowadzeniu aktywnej polityki przemysłowej, dotyczy wyboru gałęzi przemysłu, branż, kontaktów i rodzajów działalności, które zasługują na poparcie lub ochronę. Zwykle uważa się, że należy popierać:

1. Gałęzie osiągające dużą wartość dodaną na jednego zatrudnionego. Prowadzi to do dynamizacji przyrostu wartości dodanej w skali całego przemysłu i szybkiego powiększania dochodu narodowego.

2. Gałęzie stanowiące podporę rozwoju innych gałęzi przemysłu. Dostarczają one środki produkcji pozostałej części gospodarki. Popieranie gałęzi wytwarzających produkty pośrednie prowadzi do obniżenia ich cen, a to z kolei przyczynia się do rozwoju innych gałęzi.

3. Gałęzie posiadające rezerwy przyszłego rozwoju. Mają one bardzo dynamicznie rozwijać się w przyszłości.

4. Gałęzie wymagające osłony. W celu przeciwdziałania zagranicznym subsydiom.

5. Gałęzie przemysłu o wysokiej technologii

6. Gałęzie ważne dla bezpieczeństwa kraju

7. Gałęzie, które w innych krajach otrzymują również pomoc państwa.

Do najbardziej typowych instrumentów polityki przemysłowej zalicza się: ulgi podatkowe, subwencje, kredyty, pożyczki, gwarancje, przyspieszoną amortyzację, cła kontyngenty, standaryzację.

15. Scharakteryzuj rolę kapitału zagranicznego w polskiej gospodarce i politykę państwa wobec inwestorów zagranicznych.

ZAGRANICZNI INWESTORZY PRZYSPIESZAJĄ OTWIERANIE SIĘ POLSKIEJ GOSPODARKI NA ŚWIAT

Statystyczny największy inwestor zagraniczny w Polsce reprezentuje najczęściej kapitał niemiecki bądź amerykański, działa w branży produkującej artykuły spożywcze, sprzęt transportowy lub w pośrednictwie finansowym, siedzibę firmy ulokował w największych aglomeracjach kraju; w handlu zagranicznym wyprzedza przedsiębiorstwa krajowe; na działalność w Polsce zdecydował się zachęcony stabilnym wzrostem gospodarczym, postępami w prywatyzacji i wdrażaniu reform systemowych; zniechęcają go zbyt wysokie podatki oraz biurokracja, a także brak odpowiedniej infrastruktury. Pozytywna ocena inwestorów zagranicznych dotyczy też współpracy z władzami lokalnymi i kwalifikacji kadry kierowniczej.

Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego w 1998 roku, podobnie jak w latach poprzednich, odgrywały ważną rolę w rozwoju polskiej gospodarki. Pobudzały modernizację struktury gospodarczej, zwiększały zatrudnienie i wydajność pracy, zdobywały nowe rynki dla handlu zagranicznego, zarówno w eksporcie, jak i w imporcie.

Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego w 1999 r. w I półroczu 2000 r., podobnie jak w latach poprzednich, odgrywały ważną rolę w rozwoju polskiej gospodarki

Rozmieszczenie geograficzne inwestycji zagranicznych, zwłaszcza dużych, nie jest równomierne. Inwestorzy zagraniczni najchętniej lokują swoją działalność w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie występuje większa podaż kwalifikowanej siły roboczej. Ponadto bardzo istotnymi czynnikami decydującymi o wyborze lokalizacji jest chłonność rynku lokalnego, jakość infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i finansowo-bankowej.

Dlatego największą popularnością cieszą się województwa mazowieckie, śląskie, wielkopolskie i dolnośląskie.

Inwestycje warunkują właściwy rozwój gospodarki i są niezbędne dla poprawy konkurencyjności poszczególnych jej działów. Niezbędne jest podejmowanie działań inwestycyjnych, szczególnie w polskim przemyśle, gdzie pomimo wysokiego w ostatnich latach tempa wzrostu nakładów inwestycyjnych, stopień zużycia majątku trwałego pozostaje na bardzo wysokim poziomie.

Nadal jednak istnieje wiele barier ograniczających nakłady inwestycyjne. Po kilku latach wzrastającego tempa nakładów inwestycyjnych, nastąpiło jego spowolnienie. Podstawową przeszkodą rozwoju inwestycji jest ograniczona akumulacja wewnętrzna oraz niepewność w ocenie szans rozwojowych wielu podmiotów. Pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstw, a przez to obniżenie zdolności tych podmiotów do kumulowania wolnych środków kapitałowych powoduje, że wygospodarowanie środków na inwestycje staje się coraz trudniejsze. Pogorszenie możliwości przedsiębiorstw do terminowego regulowania zobowiązań oraz obniżenie wskaźników rentowności i zyskowności sprawia, że maleją zdolności inwestycyjne, a alokacyjna funkcja bankowego kredytu inwestycyjnego nadal pozostaje ograniczona. Przy spadkowej tendencji wyniku finansowego przedsiębiorstw i niedostatecznym strumieniu kredytowym zasilającym ich działalność, niedobory wewnętrznych źródeł akumulacyjnych w znacznej mierze rekompensuje kapitał zagraniczny.

16. Na czym polega wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich?

Celem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jest zatrzymanie zjawiska migracji rolników do miasta i stworzenie im nowych miejsc pracy na obszarach rolniczych.

1. Usługi i inne formy niż rolnicze (np. xero, wypożyczalnia video, tworzenie funkcji tak jak w mieście).

2. Podnoszenie infrastruktury tak jak w mieście (drogi, kanalizacja itp.)

3. Rozbudowana oświata i w związku z tym dowożenie dzieci do szkoły.

4. Służba zdrowia

5. Rozrywki

6. Rekreacja

7. Rozwój z zachowaniem naturalnego krajobrazu, turystyka wykorzystująca naturalne warunki

8. Zachowanie odrębności regionalnej (np. Kaszuby i Śląsk)

Stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jest ważnym wyzwaniem dla polskiej polityki rolnej. Wymaga to tworzenia nowych miejsc pracy na terenach wiejskich - nie w produkcji rolniczej, lecz w otoczeniu rolnictwa, bowiem turystyka, usługi, rzemiosło, drobny przemysł przetwórczy - to dziedziny, które także stanowią o możliwości rozwoju polskich wsi.

Rolnictwo i gospodarka żywnościowa oraz rozwój obszarów wiejskich stanowi jeden z najważniejszych problemów w negocjacjach o uzyskanie pełnego członkostwa Polski w strukturach europejskich. Poważną barierą jaką musi pokonać polska wieś i cała gospodarka jest restrukturyzacja struktury agrarnej oraz rozwój gospodarstw rodzinnych i obszarów wiejskich. Bilans potencjalnych szans i zagrożeń wskazuje, że po zintensyfikowaniu procesów dostosowawczych polski sektor rolny może liczyć na korzyści jeszcze w okresie przedakcesyjnym i znacznie przyśpieszenie rozwoju wsi i rolnictwa po uzyskaniu członkostwa w UE.

Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich obejmuje działania średnio- i długo - okresowe i stanowi wieloletni program na rzecz rolnictwa i wsi. Celem paktu jest wyrównanie szans mieszkańców obszarów wiejskich tak, by mogli oni w podobnym stopniu do mieszkańców z miast korzystać z możliwości, jakie stwarza gospodarka rynkowa - uzyskiwania dobrych dochodów i poprawy standardu życia.

Przygotowanie rolnictwa i obszarów wiejskich do integracji z UE jest możliwe poprzez:

• prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej w środowisku wiejskim

• podejmowanie inicjatyw wspierających wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich

• upowszechnianie standardów jakościowych obowiązujących w UE

• inicjowanie i wspieranie współpracy między producentami, przetwórcami i instytucjami działającymi na rzecz wsi i rolnictwa

UE prowadzi własną politykę rolną. Budzi to wiele obaw na polskiej wsi. Szansą dla nich może się okazać przedakcesyjny instrument wsparcia dla rolnictwa - SAPARD. Polega na udzielaniu krajom kandydującym realnej pomocy finansowej. Działania , które powinny być objęte programem to m.in.

• rozwój infrastruktury rynkowej

• inwestycje w gospodarstwach rolnych

• wprowadzenie nowych technologii w przemyśle przetwórczym

• wdrożenie nowych narzędzi zarządzania gospodarstwem itp.

Dość sprawnie połączono środki własne mieszkańców wsi, środki samorządów lokalnych, budżetowe i pomoc zagraniczną pochodzącą z różnych źródeł dla poprawy warunków życia na wsi. Na wsparcie rozwoju infrastruktury obszarów wiejskich przeznaczono też środki pożyczki Banku Światowego ( ASAL ). Za koordynację działań w tym zakresie jest odpowiedzialna Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa. Trwają negocjacje z międzynarodowymi instytucjami finansowymi w celu uzyskania dalszych środków, w tym również na zakup ziemi przez rolników indywidualnych.

17. Jaka powinna być polityka ekonomiczna - społeczna państwa w obliczu procesów globalnych i regionalizacji gospodarki światowej.

Problemy, które odgrywają ważną rolę wżyciu wszystkich współczesnych społeczeństw, określając szansę i zagrożenia ich rozwoju, nazywamy problemami globalnymi lub światowymi. Problemy globalne dotyczą wszystkich ludzi i krajów a ich istnienie zmusza państwa i organizacje międzynarodowe do podejmowania skoordynowanych działań mających na celu z jednej strony przeciwdziałanie istniejącym zagrożeniom z drugiej zaś rozszerzenie sfer wolności, dobrobytu i bezpieczeństwa jednostek społeczeństw.

Problemy polityczne. W 1995 r. liczba konfliktów wynosiła 30, w 24 miejscach na świecie rozegrało się 27 konfliktów zbrojnych. Do głównych ich przyczyn zaliczamy: nierozwiązane problemy narodowościowe i etniczne, spory religijne, spory terytorialne. Przyczyną konfliktów lokalnych są zagrożenia ekologiczne. Specyficznym rodzajem konfliktów są wojny domowe. Czasami ich przyczyną jest rywalizacja polityczna. Nowym zjawiskiem są konflikty zbrojne w Europie Środkowej i Wschodniej. W latach 20 - tych zaczęła się też kształtować nowa strategia likwidacji konfliktów lokalnych. Przyjęto zasadę, że obok tradycyjnych środków, tj. mediacje i sankcje ekonomiczne, jest możliwa interwencja zbrojna mająca na celu przywrócenie pokoju lub obronę państwa napadniętego.

Problemy gospodarcze. Pozycję gospodarczą poszczególnych krajów określa istnienie przemysłu opartego na najnowszych technologiach., rozbudowanego sektora usług i nowoczesnego rolnictwa. Podstawą ich sprawnego funkcjonowania jest odpowiednia wydajność pracy, wysoki poziom kwalifikacji zawodowych oraz nowoczesna organizacja pracy. Niezbędny do osiągnięcia tych warunków jest rozbudowany system badań oraz nowoczesne szkolnictwo. Miernikiem pozycji ekonomicznej państwa jest poziom produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca. W latach 90-tych kraje Europy Centralnej i Wschodniej oraz państwa byłego ZSSR miały problemy, które dotyczyły z jednej strony nieźle rozbudowanej infrastruktury ekonomiczno - społecznej, rozwinięte niektóre kierunki badań naukowych, pracowników posiadających kwalifikacje i wykształcenie, z drugiej strony są to kraje zadłużone a ich przemysł jest przestarzały. Istotną barierą w rozwoju krajów trzeciego świata jest zadłużenie. Obejmuje ono należności płatnicze dużej grupy krajów wobec wierzycieli którymi są rządy państw i banki prywatne. Problemem globalnym jest także bezrobocie. Problem ten pojawił się w wyniku rozwiązania innego problemu, czyli obawy przed wyczerpaniem się zasobów naturalnych. Innym problemem jest kwestia głodu i niedożywienie. Klęski głodowe miały miejsce w krajach biednych, a także w tych w których produkowana dużą ilość żywności, jednak biedni nie mieli pieniędzy na jej zakup. Do prób rozwiązania tych problemów należy wyhodowanie m.in. odmiany wydajnych zbóż, które mogą być uprawiane w krajach trzeciego świata. Kraje słabo rozwinięte korzystają z kredytów udzielanych przez państwa wysoko rozwinięte.

Globalizacja międzynarodowa to proce, tendencja rozwojowa w stosunkach międzynarodowych pod wpływem postępu technologicznego i przejawiająca się tym, że pewne problemy nabierają takich cech, że muszą być brane pod uwagę przez wszystkie państwa w świecie. Owa globalizacja wymusza konieczność podejmowania przez państwa współpracy na szczeblu regionalnym i globalnym oraz rozwijanie dwustronnych i wielostronnych stosunków z innymi państwami za pośrednictwem organizacji międzynarodowych.

18. Określ szanse i obawy wynikające z integracji wynikające z integracji Polski z Unią Europejską.

Polska podpisała 4 lipca1992r. Układ o Stowarzyszeniu z Unią Europejską. Nie zapewnia on jeszcze pełnoprawnego członkostwa w Unii, ale stanowi długotrwałą drogę do jego uzyskania.

Układ ten zapewnia znaczne korzyści ekonomiczne i sprzyja dalszemu rozwojowi polskiego importu i eksportu. W wyniku została utworzona strefa wolnego handlu z krajami Unii, polegająca na stopniowym znoszeniu ograniczeń ilościowych i celnych we wzajemnych obrotach. Polscy eksporterzy szybciej uzyskują dostęp do rynku krajów Unii niż zachodni eksporterzy do rynku polskiego. W ten sposób próbuje się wyrównać niekorzystne warunki dla polskiej gospodarki. W układzie istnieją ograniczenia zakazujące stosowania subwencji lub specjalnych ulg dla wyrobów eksportowanych do Unii Europejskiej, aby uniemożliwić polskim eksporterom stosowanie dumpingu. (Dumping - oznacza w handlu międzynarodowym konkurencję wynikającą ze sprzedawania za granicę towarów poniżej cen stosowanych na rynku wewnętrznym kraju sprzedawcy lub poniżej kosztów produkcji eksportera) Polskie rolnictwo ma szanse umacniać swoją konkurencyjną pozycję na rynkach europejskich przede wszystkim dzięki produkcji ekologicznie czystej żywności. Wymaga to jednak znacznego zwiększenia nakładów na ochronę naturalnego środowiska. Głównym celem układu jest przyspieszenie rozwoju gospodarczego poprzez ułatwienia w handlu zagranicznym, stworzenie bardziej sprzyjających warunków do szerszego napływu obcego kapitału i umocnienie reformy rynkowej w Polsce.

Układ o stowarzyszeniu stwarza także pewne obawy. Wynikają one z dość szybkiego otwarcia naszej gospodarki w stosunku do możliwości restrukturyzacji i unowocześnienia naszego przemysłu w takim stopniu, aby był zdolny stawić czoło konkurencyjnemu importowi. Prawdopodobne jest, że w pierwszych latach może nastąpić niekorzystne dla Polski zachwianie salda bilansu handlowego, podobnie jak wystąpiło to w innych krajach wstępujących do Unii Europejskiej, np. w Grecji, Hiszpanii, Portugalii. W perspektywie najbliższych 8-10 lat słabo przygotowana do integracji polska gospodarka prawdopodobnie nie zyska wiele na wymiernych efektach ekonomicznych , ale na pewno straciłaby więcej, gdybyśmy tego układu nie podpisali. Jako kraj o silnej cywilizacyjno - kulturowej orientacji prozachodniej musielibyśmy podjąć wyzwanie wynikające z zaawansowanych procesów integracyjnych w Europie Zachodniej. By być członkiem Unii Polska musi spełniać cztery podstawowe warunki:

• pełna stabilizacja ekonomiczna z jednocyfrową stopą inflacji w skali roku,

• pełna swoboda dla wolnej przedsiębiorczości na rynku,

• ustabilizowany budżet z ograniczoną skalą deficytu w stosunku do wytwarzanego dochodu narodowego,

• wymienialność wewnętrzna waluty krajowej.

Spełnienie tych warunków wymaga głębokich zmian w strukturze własności prywatnej, wszechstronnego rozwoju infrastruktury w sferze bankowości, rynku kapitałowego i systemu łączności oraz większego zrównoważenia bilansu płatniczego kraju. W ciągu najbliższych 10 lat muszą się dokonać głębokie dostosowania do wysokich wymagań integracyjnych i to głównie na poziomie mikroekonomicznym, tzn. w przedsiębiorstwach prywatnych i państwowych zdolnych wytrzymać napór konkurencyjny za strony lepiej zorganizowanych i bardziej efektywnych przedsiębiorstw krajów Unii.

Integrację Polski z Unią należy traktować jako instrument otwierający możliwości szerszej współpracy gospodarczej, naukowej, technicznej, a nawet kulturalnej. Integracja może być wykorzystana w sposób dobry i zły. Może zapewnić nam w długim okresie znaczne korzyści, ale też w przypadku nieudolności naszych przedsiębiorstw może także narazić nas na niemałe straty.

PHARE

Program PHARE (Poland Hungary Assistance to Restructuring their Economies) powstał w 1989 roku. Jest to pomoc Unii Europejskiej dla państw kandydujących, początkowo jedynie dla Polski i Węgier. Od 1990 roku - także Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, NRD. Następnie Albanii, Rumunii, Estonii, Litwy i Łotwy. Do 1996 roku z funduszy tego programu korzystało 14 państw naszego regionu.

Z obecnego programu PHARE 2 korzysta dziesięciu beneficjentów.

Wielkość pomocy zatwierdza Komisja i te kraje, które pomoc mają otrzymać. Po dyskusji z zainteresowanym krajem Komisja zatwierdza budżet i ustala wysokość pomocy. Następnie poszczególne rządy przygotowują plany projektów gospodarczych, instytucjonalnych i prawnych. W pierwszej kolejności finansowane będą duże projekty, wymagające największych inwestycji.

Do tej pory najwięcej funduszy otrzymała Polska. W latach 1990-1998 było to 1,73 miliarda ECU - (26% budżetu PHARE na ten okres). Węgry i Rumunia dostały po 14%, Czechy - 6%, Słowacja - 3%.

Program PHARE, podzielony był na kilka etapów. W latach 1989 - 1991 była to głównie pomoc doraźna, kolejne lata (1991 - 1994) to szkolenie i doradztwo. W latach 1994-1997 - wspieranie inwestycji, a od 1998 roku do czasu wstąpienia do Unii Europejskiej - proces integracji z UE.

Od roku 2000 Polska objęta jest programem PHARE 2, który jest kontynuacją programu PHARE.

Budżet programu PHARE 2 dla dziesięciu państw z Europy Środkowo-Wschodniej wynosi około 1,5 mld euro rocznie.

W roku 2000 Polska ma otrzymać blisko 400 mln euro. 1/3 tych pieniędzy trafi do 5 województw: śląskiego, podkarpackiego, lubelskiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego.

Na przełomie lipca i sierpnia 2000 roku Komisja dokładnie określi podział środków na kraje kandydujące. Decydujące znaczenie będzie miał procentowy udział ludności danego kraju w ogólnej liczbie ludności państw objętych programem. W zreformowanym systemie pomocy PHARE 2 utrzymany będzie podział finansowy: 30% na wsparcie rozwoju instytucjonalnego oraz 70% na inwestycje.

Część funduszy przekazanych zostanie na wdrażanie unijnego prawa (wprowadzanie w życie unijnych norm i standardów, wzmocnienie instytucji, egzekwujących np. bezpieczeństwo i higienę pracy, sprawiedliwość, kontrolę granic i kontrolę weterynaryjną).

Reszta to inwestowanie w projekty niwelujące różnice między regionami. Na pomoc będą mogły liczyć samorządy, które na szczeblu regionalnym i lokalnym realizują politykę Unii.

W latach 2000-2002 koszt wszystkich inwestycji i projektów realizowanych przy wsparciu Unii Europejskiej w Polsce ma wynieść 4,9 mld euro. Ponad jedną czwartą tej kwoty przeznaczy Polska z budżetu państwa i budżetów samorządowych.

SAPARD

Jest to program pomocy finansowej i strukturalnej dla rolnictwa 10 państw Europy Środkowo-wschodniej. Jego celem jest pomoc w dostosowaniu ich sektora rolnego i obszarów wiejskich do poziomu państw Unii Europejskiej. Pierwsze projekty realizowane będą pod koniec pierwszego półrocza 2000 roku.

Na realizację SAPARD-u Unia Europejska ma przeznaczyć rocznie 520 mln euro dla 10 krajów. Jest to suma orientacyjnie przydzielona, ale wykorzystanie pieniędzy zależy od oceny jakości projektów i zgodności z celami programu.
Wielkość kwot dla danego kraju przyznawana będzie w oparciu o liczbę ludności wiejskiej, powierzchnię użytków rolnych, wysokość PKB na osobę oraz ocenę poziomu rozwoju poszczególnych obszarów.

Polska w roku 2000 otrzyma ok. 168, 68 mln euro.

Priorytetowe zadania programu SAPARD to
- finansowanie stowarzyszeń rolniczych
- marketing, rozwój metod produkcji chroniących środowisko naturalne
- tworzenie grup producenckich
- rozwój infrastruktury wiejskiej (m.in. na budowę dróg i oczyszczalni ścieków)
- modernizacja przetwórstwa rolno-spożywczego (zwłaszcza w sektorach: mięsnym, owoców i warzyw)
- pomoc dla gospodarstw indywidualnych.

Projekty wykorzystania unijnych pieniędzy będzie oceniać Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, która obecnie tworzy oddziały w każdym województwie. Następnie projekty będą przesyłane do Regionalnych Komitetów Sterujących (powstały już w 7 województwach, a do końca półrocza mają powstać w następnych). Nad całością ma czuwać Krajowy Komitet Sterujący, kierowany przez ministra rolnictwa.

Komisja Europejska ostrzega, że Polska może się okazać nieprzygotowana do wykorzystania pieniędzy z funduszu SAPARD ze względu na brak dopracowanych projektów.

Rok 1999 był ostatnim, w którym Polska otrzymywała pomoc pieniężną UE bez konieczności ponoszenia kosztów własnych. Od roku 2000 nowe programy - przeznaczone na budowę dróg, wsparcie wsi i ochronę środowiska - są już współfinansowane z budżetu państwa.

ISPA

Jest to program pomocy dla transportu i ochrony środowiska. Ma spełniać podobną rolę jak Fundusz Spójności w Unii Europejskiej i będzie funkcjonował na podobnych zasadach.

Za priorytety funkcjonowania programu ISPA uznano: ochronę środowiska, ograniczanie zanieczyszczania wód i powietrza, pomoc w zakresie utylizacji odpadów.

Fundusz wesprze regiony pozbawione infrastruktury transportowej i komunalnej oraz obszary, gdzie zacofanie gospodarcze uniemożliwia sprawne funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej.

Na realizację programu ISPA w latach 2000-2006 Unia Europejska ma przeznaczyć 7 mld euro. W 2000 roku Polska otrzyma około 350 mln euro.

Propozycje finansowania przedsięwzięć transportowych z ISPA składa Dyrekcja Generalna Dróg Publicznych. W dziedzinie ochrony środowiska projekty będą przedstawiane przez samorządy lub związki samorządowe.

POLITYKA UE

Wspólna polityka rolna
Wspólna polityka rolna była pierwszą zaplanowaną i realizowaną polityką Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Od dziesięcioleci wydatki na rolnictwo pochłaniały blisko połowę środków budżetowych Wspólnoty. W unijnym rolnictwie pracuje 5 proc. ludności czynnej zawodowo, a użytki rolne w krajach Piętnastki stanowią średnio jedną czwartą terytorium. [...

Polityka w zakresie rybołówstwa
Unia Europejska jest czwartym producentem ryb na świecie. Wyprzedzają ją Chiny, Japonia i kraje WNP. Na unijną politykę w zakresie rybołówstwa przeznaczano w ostatnich latach niewiele ponad 0,5 proc. budżetu UE. Jakość, waga, prezentacja i pakowanie ryb badane są przez rozmaite agendy Komisji Europejskiej. Ceny skupu unijnych ryb ustala Rada Ministrów.

Polityka regionalna
Na obszarze Unii Europejskiej istnieje ponad 200 regionów, o różnej gęstości zaludnienia, warunkach geograficznych czy wskaźnikach ekonomicznych. Są wśród nich najbogatsze miasta świata takie jak Londyn, Bruksela czy Paryż. A również takie jak grecki Epir, w których dochód nie przekracza połowy dochodu UE. W najbliższych latach realizacja założeń polityki regionalnej pochłonie 1/3 wydatków z unijnego budżetu.

Unia gospodarczo-walutowa
W jedenastu państwach UE (Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburgu, Niemczech, Portugalii, Włoszech), do których wkrótce dołączy Grecja obowiązuje wspólna waluta - euro. O stabilność cen w tych krajach dba Europejski Bank Centralny. 1 stycznia 2002 roku euro wejdzie do obiegu powszechnego. Zastąpi ono 12 miliardów banknotów i 70 miliardów monet narodowych.

Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Rozwój wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa powstrzymywany był przez rozbieżne interesy narodowe państw Wspólnoty. Podstawy dla szeroko rozumianej unii politycznej dał traktat z Maastricht. Polityka obronna UE, prowadzona kiedyś w oparciu o UZE, obecnie rozwijana jest wewnątrz Unii. W przyszłości Unia chce być gotowa do samodzielnych akcji antykryzysowych.

19. Istota i fazy procesu planowania w przedsiębiorstwie.

Planowanie jest jednym z podstawowych procesów kierowania. Plany wyznaczają cele organizacji i określają najlepszy sposób ich osiągnięcia. Ponadto plany umożliwiają:

1. uzyskanie przez organizację i przeznaczenie przez nią środków potrzebnych do realizacji jej celów,

2. działanie członków organizacji zgodne z przyjętymi celami i procedurami,

3. śledzenie i pomiar stopnia realizacji celów, co umożliwia podjęcie działań korygujących, jeśli postępy są niezadowalające.

Planowanie jest procesem, który nie kończy się z chwilą uzgodnienia planu; musi on być urzeczywistniony i przez cały czas modyfikowany. Ważnym elementem planowania jest podejmowanie decyzji, czyli wybór i opracowanie sposobu działania dla rozwiązania określonego problemu.

Cztery podstawowe etapy planowania:

1. Ustalenie celu lub zbioru celów. Punktem wyjścia do planowania jest decyzja o tym, czego organizacja lub jej część chce czy potrzebuje. Bez jasnego określenia celów, organizacje zanadto rozpraszają swoje zasoby.

2. Określenie istniejącej sytuacji. Dopiero po analizie obecnej sytuacji można opracować plany dalszego postępowania. Niezbędna jest informacja zarówno finansowa jak i statystyczna.

3. Ustalenie, co przyja, a co przeszkadza w realizacji celów. Przewidywanie przyszłych sytuacji, problemów i okazji jest zasadniczym elementem planowania.

4. Opracowanie planu lub zbioru działań prowadzących do osiągnięcia celu (celów). Końcowym etapem planowania jest opracowanie różnych wariantów działań prowadzących do osiągnięcia celu, ocena tych wariantów oraz wybór najodpowiedniejszego z nich. W tym etapie podejmowane są decyzje dotyczące przyszłych działań.

IV etap planowania jest zbędny, jeśli kierownik po analizie bieżących trendów dojdzie do wniosku, że plan obecnie realizowany doprowadzi przedsiębiorstwo do pożądanego celu. jeśli plany odbiegają od oczekiwań, niezbędne jest opracowanie nowego planu.

Istnieją dwa główne rodzaje planów:

1. plany strategiczne - prowadzące do siągnięcia ogólnych celów organizacji - do spełnienia misji, stanowiącej szczególny powód istnienia organizacji

2. plany operacyjne - określające sposoby wcielania w życie planów strategicznych. Plany operacyjne dzielą się na:

• plany jednorazowe - opracowywane dla uzyskania konkretnych celów, tracące swą ważność z chwilą ich osiągnięcia

• plany trwale obowiązujące - określające znormalizowany sposób postępowania powtarzających się i przewidywalnych sytuacjach.

20. Rodzaje i charakterystyka struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwie.

Układ i system wzajemnych powiązań i zależności zachodzących między komórkami organizacyjnymi nazywamy strukturą organizacyjną.

Rozróżnia się 3 zasadnicze systemy powiązań komórek organizacyjnych:

• System liniowy - na czele każdej komórki organizacyjnej stoi tylko jeden kierownik, który kieruje całą komórką i ponosi odpowiedzialność za jej pracę. W tym systemie każda komórka otrzymuje polecenie tylko od kierownika szczebla wyższego i tylko przed nim jest odpowiedzialna za wykonanie swoich zadań. Jest tu wyraźnie przeprowadzony podział władzy i kompetencji, ścisła odpowiedzialność za każdy odcinek pracy, co należy zaliczyć do zalet tego systemu. Wadą jest to, że kierownik samodzielnie zarządzający danym odcinkiem pracy musi bardzo dobrze znać wszystkie zagadnienia tam występujące, co jest bardzo trudne, oraz to, że przekazywane polecenia przechodzą przez wszystkie ogniwa pośrednie. System ten może mieć zastosowanie w małych przedsiębiorstwach.

• System funkcjonalny. Nie ma jednego kierownika, komórka niższego szczebla może więc otrzymać jednocześnie polecenia od kilku zwierzchników i odpowiada przed nimi z zakresu wykonywania poleceń wynikających z pełnionych przez zwierzchników funkcji, każdy zaś pracownik podlega jednocześnie kilku zwierzchnikom. Konieczna jest tu wąska specjalizacja i duża wiedza fachowa personelu kierowniczego odnosząca się do spełnianych funkcji, co jest zaletą tego systemu. Jego zasadniczą wadą są trudności w ustalaniu zakresu kompetencji i odpowiedzialności oraz występujące często rozbieżności decyzji, co spowodowało, że system ten nie znalazł szerszego zastosowania.

• System sztabowo - liniowy. Zachowuje zasadę bezpośredniego podporządkowania jednemu kierownikowi, charakterystyczną dla systemu liniowego. Kierownikowi dodaje się jednak komórki sztabowe (funkcjonalne), których zadaniem jest opracowanie materiałów potrzebnych mu do podejmowania decyzji. Komórki funkcjonale zatrudniają specjalistów z określonych dziedzin. Komórki te nie mają jednak prawa do wydawania poleceń wykonawczych kierownikom lub pracownikom niższych szczebli. Zaletą tego systemu jest wyraźny podział kompetencji i odpowiedzialności, z systemu funkcjonalnego została przyjęta zasada tworzenia komórek funkcjonalnych z fachowców w określonych specjalnościach. System sztabowo - liniowy jest powszechnie stosowany w gospodarce.

Podstawowymi wyznacznikami tworzenia struktury organizacyjnej jednostki gospodarczej są 2 czynniki: podział zadań między poszczególne komórki oraz orientacja działalności firmy na rynek.

Od racjonalnego podziału zadań między komórki wewnętrzne zależy efektywność realizacji zadań. Poszczególne komórki organizacyjne wykonuje w procesie gospodarczym ściśle określone czynności, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na pracę innych komórek i tworzą łańcuch współzależności. Istotne jest również określenie zakresu kompetencji i odpowiedzialności poszczególnych komórek.

Orientacja przedsiębiorstwa na rynek wynika z tego, że rynek staje się punktem wyjścia w całej działalności przedsiębiorstwa, we wszystkich jego sferach. Struktura organizacyjna powinna więc zintegrować działanie wszystkich komórek mających na celu kształtowanie produkcji, obrotu towarowego i usług z punktu widzenia rynku. Orientacja przedsiębiorstwa na rynek daje okazję członkom społeczeństwa do korzystnego wyboru towaru, producentów natomiast zmusza do produkcji dobrej i taniej. Na tym fundamencie wyrosła sprawa konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami o tej samej lub pokrewnej branży.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa charakteryzują dwa zasadnicze elementy:

• liczba szczebli zarządzania, zwanych również szczeblami hierarchicznymi - od najniższej komórki do kierownika jednostki organizacyjnej

• rozpiętość kierowania - liczba pracowników lub komórek podległych jednemu kierownikowi.

Biorąc pod uwagę liczbę szczebli hierarchicznych i rozpiętość kierowania rozróżnia się:

• płaską strukturę organizacyjną, odznaczającą się dużą rozpiętością kierowania, tj. większą liczbą wykonawców lub komórek organizacyjnych podległych jednemu kierownikowi oraz małą liczbę szczebli hierarchicznych,

• smukłą strukturę, w której maleje rozpiętość kierowania, a wzrasta liczba szczebli hierarchicznych.

Korzystniejsza jest na ogół struktura płaska, gdyż droga komunikowania się kierownika z wykonawcami jest krótsza w porównaniu ze strukturą smukłą, niższe są także koszty administracji. Jest jednak pewna granica spłaszczania struktury organizacyjnej, której przekroczenie powoduje taki wzrost rozpiętości kierowania, że nadmierna liczba komórek organizacyjnych podległych jednemu kierownikowi utrudnia efektywne kierowanie i kontrolowanie pracy tych komórek.

21. Charakterystyka, części składowe, funkcje biznes planu.

Biznes plan jest specyficznym zbiorem ustaleń opisowych, analiz i prognoz, określającym cele firmy oraz zadania i sposoby postępowania zmierzające do osiągnięcia tych celów w przyszłości, przy założonych uwarunkowaniach gospodarczych, kadrowych i innych. Traktowany jest jako podstawowy i nowoczesny instrument niezbędny do skutecznego i efektywnego kierowania firmą.

Funkcje biznes planu:

1. Funkcja wewnętrzna - biznes plan jest dokumentem niezbędnym w kierowaniu firmą i swego rodzaju przewodnikiem w działaniach personelu zarządzającego nią oraz narzędziem umożliwiającym sprawne prowadzenie działalności gospodarczej. Precyzując zadania i czynności, jakie powinny być wykonane, by osiągnąć cel przedsiębiorstwa, biznes plan umożliwia ustalenie realnych terminów wykonania wyznaczonych zadań oraz określenie osób odpowiedzialnych za ich realizację. W przypadku niewykonania zamierzonych zadań pomaga określić przyczyny i przeprowadzić analizę zewnętrznych zagrożeń oraz działania konkurencji. Umożliwia ostatecznie ustalenie słabych stron przedsiębiorstwa.

2. Funkcja zewnętrzna - polega na prezentacji firmy wobec otoczenia, w którym firma funkcjonuje, a w szczególności prezentacji zamierzonych działań firmy wobec potencjalnych inwestorów, współpracujących przedsiębiorstw oraz innych partnerów i instytucji finansowych w razie ubiegania się o środki na finansowanie działalności.

Części składowe

Nie ma jednego idealnego, ściśle określonego i z góry ustalonego biznes planu. Biznes plany poszczególnych przedsiębiorstw mogą się od siebie różnić, co wynika np. z rozmiarów firmy, struktury organizacyjnej, branży itp.

W typowym biznes palnie jako komplecie dokumentów wyodrębnić można z formalnego punktu widzenia 3 oddzielne części:

1. Wprowadzenie do biznes planu - jest zamieszczone na początku dokumentu, lecz sporządzą się je na samym końcu prac planistycznych. Wynika to z treści wprowadzenia, na która składa się streszczenie i przegląd głównych tez planu, podstawowe dane liczbowe, spis treści. Strona tytułowa określa nazwę dokumentu oraz nazwę firmy i jej adres.

2. Zasadnicza część planu - zawiera charakterystykę firmy, jej działalność i otoczenie. Ta część obejmuje zwykle 2 rodzaje informacji.

Pierwszy rodzaj informacji zawiera charakterystykę firmy (opis przedsiębiorstwa), i jej działalności (charakterystyka wytwarzanego produktu) oraz prezentację jej otoczenia (analiza rynku), jak również charakterystyka zarządu i stosunków własnościowych firmy. Drugi rodzaj informacji obejmuje przede wszystkim plan działania (np. opis procesu produkcji i usług oraz organizacji handlu) i dane finansowe (zatrudnienie pracowników, plan rozwoju firmy, ocena finansów i ich prognoza).

3. Załączniki uzupełniające informacje zawarte w poprzednich dwóch częściach. Załączniki zawierają często dodatkowe informacje o produkcie i usługach, zdolności produkcyjnej firmy, sytuacji rynkowej, sprzedaży, systemie zarządzania i strukturze organizacyjnej, sytuacji finansowej oraz szczegółowe obliczenia dotyczące zaopatrzenia, zatrudnienia i efektywności przedsięwzięć, itp.

Biznes plan opisuje z reguły prognozę działalności firmy w okresie od 2 do 5 lat.

22. Rodzaje, formy i typy przedsiębiorstw.

Typy przedsiębiorstw:

1. Ze względu na rodzaj działalności:

• przemysłowe,

• handlowe,

• budowlane,

• pośrednictwa finansowego,

• usługowe.

2. Ze względu na ilość zatrudnionych:

• małe (do 50 os.)

• średnie (51 - 500 os.)

• wielkie (pow. 500 os.)

3. Geograficzny obszar działalności:

• lokalne,

• krajowe,

• międzynarodowe.

4. Własność zaangażowanego kapitału:

• państwowe,

• komunalne,

• własności prywatnej,

• własności zagranicznej.

5. Sposób zintegrowania:

• zintegrowane (podstawowe zakłady zajmują się tym samym rodzajem działalności),

• zintegrowane pionowo (podstawowe zakłady zajmują się jedną z faz cyklu produkcyjnego),

• konglomeraty (poszczególne zakłady wytwarzają produkty nie mające ze sobą powiązania produkcyjnego).

6. Poziom technologiczny:

• małe przedsiębiorstwa o wysokim stopniu zmechanizowania i zautomatyzowania,

• duże przedsiębiorstwa również o wysokim stopniu zmechanizowania i zautomatyzowania gdzie wytwarzane są systemy informatyczne i rozwiązania rozwiązujące następującą alternatywę: skala produkcji, elastyczność linii produkcyjnych

Rodzaje i formy przedsiębiorstw:

Spółka cywilna

Spółka cywilna powstaje po zawarciu umowy między wspólnikami. Wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu, którym może być zarówno jednorazowa czynność (np.: wspólna budowa domu czy wspól­ne dokonywanie zakupów u jednego producenta przez kilka sklepów), jak i działalność gospodarcza o charakterze ciągłym (wspólne prowadzenie skle­pu). Zawsze jednak w umowie przewiduje się korzyści materialne jakie od­niosą wszyscy wspólnicy. Choć nie jest konieczne, aby korzyści (zyski) osiągali wszyscy wspólnicy w takim samym stopniu, żaden ze wspólników nie może być pominięty przy podziale zysku. Umowa spółki cywilnej po­winna mieć charakter- pisemny. W umowie spółki cywilnej określa się także takie postanowienia, jak: czas trwania spółki, sprawy reprezentacji, rodzaj i wysokość wkładów majątkowych wnoszonych przez wspólników.

Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, dlatego też majątek spółki jest własnością wszystkich wspólników. Z tym także wiąże się odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki - wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie całym swoim majątkiem. Tak jak każda osoba fizyczna prowa­dząca działalność gospodarczą spółka cywilna powinna zgłosić swoją działalność do ewidencji działalności gospodarczej. Sprawy spółki prowadzi każdy wspólnik, chyba że w umowie spółki lub w podjętej uchwale wspólnicy zdecydują o tynf, że powierzają prowadzenie spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom. Wyzna­czeni do prowadzenia spraw spółki wspólnicy nie otrzymują wynagrodzenia za wykonywaną pracę, mogą jedynie otrzymywać od pozostałych wspólników zwrot wydatków poniesionych w związku z prowadzeniem spółki.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością tworzona jest przez jedną lub więcej osób. Zawiązanie spółki możliwe jest po spełnieniu czterech ważnych czynności. Wykonywane one są przez wspólników lub wy­brany przez nich zarząd.

1. Wspólnicy spółki sporządzają umowę spółki, a jeżeli spółka utwo­rzona jest tylko przez jedną osoby w miejsce umowy spółki sporządzany jest dokument - akt założycielski. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialno­ścią jest ważna tylko wtedy, gdy sporządzona zostanie w formie aktu nota­rialnego~. Określa ona z reguły:

• nazwę, która powinna zawierać dodatek: "spółka z ograniczoną odpowie­dzialnością",

• siedzibę spółki.

• przedmiot działania - np.: działalność handlowa,

• czas trwania spółki, jeżeli została ona zawarta na czas określony,

• wysokość kapitału zakładowego i rozstrzygnięcie czy wspólnik może mieć jeden czy większą liczbę udziałów,

• liczbę i wysokość udziałów, jakie posiadają poszczególni wspólnicy.

2. Wspólnicy wnoszą do spółki kapitał zakładowy, który ma postać udziałów. Minimalny kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzial­nością jest określony w kodeksie handlowym i obecnie nie może być mniej­szy niż 4 tys. zł', a pojedynczy udział nie może być mniejszy niż 50 zł. Udziały mogą mieć taką samą wartość i wówczas wspólnicy mogą mieć ,je­den lub więcej udziałów, bądź też udziały mogą mieć różną wartość i wów­czas wspólnicy mają po jednym udziale. O tym czy wspólnicy będą mieli je­den czy więcej udziałów rozstrzygają oni sami w sporządzonej umowie. Wspólnicy mogą wnieść swój udział do spółki w postaci niepieniężnej. paki udział nazywa się aportem i może nim być, np. lokal sklepowy czy inne urządzenia sklepowe. Jeżeli wspólnik wnosi aport to w umowie spółki nale­ży zapisać jego nazwisko oraz wszystko to co wniósł on do spółki, a także liczbę i wysokość udziałów przyznanych w zamian za wniesiony aport.

3. W przeciwieństwie do spółki cywilnej - w spółce z ograniczoną od­powiedzialnością do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej na ze­wnątrz upoważnione są ściśle określone organy spółki nazywane władzami spółki. Wybór władz spółki to kolejny krok poprzedzający rozpoczęcie działalności.

Zgromadzenie wspólników jest najwyższym organem spółki z ogra­niczoną odpowiedzialnością, który podejmuje najważniejsze dla spółki uchwały w sprawach, określonych z jednej strony w kodeksie handlowym, z drugiej zaś w umowie spółki czy akcie założycielskim. Uchwały podej­mowane są większością głosów w głosowaniu jawnym, choć w niektórych przypadkach, jak np. wybór członków do rady nadzorczej czy zarządu, stosuje się głosowanie tajne. Głosowanie tajne przeprowadza się także na wniosek przynajmniej jednego ze wspólników zwanych też udziałowcami. Kodeks handlowy przyjmuje zasadę, że jeden głos przypada na udział o wartości 10 zł, co oznacza, że jeżeli wspólnik posiada udziały w wysoko­ści 50 zł to oddany przez niego głos na walnym zgromadzeniu liczy się ja­ko ~ głosów. Wspólnicy mogą jednak w umowie spółki inaczej uregulo­wać tę sprawę. Uchwały zgromadzenia zapisywane są w książce protoko­łów, która udostępniana jest wszystkim wspólnikom na każde ich żądanie.

Zgromadzenie wspólników odbywa się z reguły w siedzibie spółki. Wspólnicy mogą wyrazić pisemną zgodę na jakieś postanowienie bądź też mogą wyrazić zgodę na pisemne głosowanie w jakiejś sprawie. Zgromadze­nie wspólników zwoływane jest przez zarząd spółki. Wspólnicy otrzymują zaproszenia wysłane listem poleconym na dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia. W zaproszeniu podaje się nie tylko dokładny termin i miejsce spotkania, lecz także podaje się szczegółowy plan obrad.

W umowie spółki określa się: czy i jakie organy będą sprawować nad­zór nad działalnością spółki. Organami tymi może być: rada nadzorcza, ko­misja rewizyjna albo obie jednocześnie. Jeżeli jednak wspólników ,jest wię­cej niż 50, a kapitał spółki przekracza kwotę 25 tys. zł, spółka powinna po­wołać radę nadzorczą lub komisję rewizyjną. Powołanie jednej z nich może spowodować włączenie do umowy zapisu o ograniczeniu kontroli, dokony­wanej przez poszczególnych wspólników spółki.

Rada nadzorcza sprawuje nadzór i kontrolę nad spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Rada składa się z przynajmniej trzech członków, wy­bieranych na okres jednego roku (chyba, że umowa spółki zakłada inny okres funkcjonowania rady nadzorczej) przez zgromadzenie wspólników po­dejmujących uchwałę w tej sprawi ~ Członkowie rady mogą być odwołani w każdej chwili w wyniku podjęcia uchwały przez wspólników. Stały nadzór nad wszystkimi działaniami spółki powoduje, że rada nadzorcza ma prawo wglądu do wszystkich dokumentów spółki, a także prawo uzyskiwania wszelkiego rodzaju wyjaśnień zarówno od zarządu, jak i poszczególnych pracowników spółki. Wspólnicy mogą w umowie spółki zwiększyć upraw­nienia rady nadzorczej przyznając jej np.: prawo wyrażania zgody na niektó­re działania podejmowane przez zarząd.

Komisja rewizyjna składa się z trzech członków, powoływanych i od­woływanych w takim samym trybie jak członkowie rady nadzorczej. Zakres uprawnień komisji rewizyjnej jest węższy niż zakres uprawnieni rady nadzor­czej i dotyczy on przede wszystkim badania sprawozdań finansowych. Je­żeli jednak w spółce nie występuje rada nadzorcza to komisji rewizyjnej przyznaje się z reguły szerszy zakres uprawnień.

Zarówno rada nadzorcza jak i komisja rewizyjna podejmują swe uchwały większością głosów obecnych członków, pod warunkiem jednak, że wszyscy członkowie zastali zaproszeni na posiedzenie. Każde posiedzenie ,jest protokołowane.

Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybiera­nych w zasadzie przez wspólników, którzy podejmują w tej sprawie stosow­ną uchwałę. Umowa spółki może jednak przewidywać inny tryb powoływa­nia członków zarządu, np.: przez radę nadzorczą czy grupę wspólników. Członkiem zarządu nie musi być żaden ze wspólników, nie może nim ,jednak być członek rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej; oznaczałoby to bo­wiem, że wykonuje on nadzór nad swoimi działaniami. Zarząd spółki repre­zentuje spółkę na zewnątrz i prowadzi wszystkie jej sprawy. W przypadku wystąpienia rozbieżności między interesem własnym członka zarządu a inte­resem spółki, członek ten powinien wstrzymać się od głosu, czyli od udziału w rozstrzyganiu danej sprawy. Członkami zarządów, rad nadzorczych czy komisji rewizyjnych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością nie mogą być osoby, które zajmują kierownicze stanowiska państwowe". Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki prowadzić sprawy innego konkurencyjnego przedsiębiorstwa, nie może też być wspólnikiem innej spółki.

4. Zarząd spółki zgłasza fakt powstania spółki do rejestru handlowego. Rejestr handlowy, w którym ewidencjonuje się spółki prawa handlowego, może mieć różną postać, np. trwale oprawionej księgi czy wydruku kompu­terowego. Każda pozycja w rejestrze dotyczy ,jednego podmiotu gospo­darczego co oznacza, że każdy podmiot ma swój numer, który jest liczbę po­rządkową rejestru. Według liczby porządkowej rejestru gromadzone są tecz­ki, w których przechowywane są dokumenty dotyczące danej spółki. Tak więc z rejestru można uzyskać następujące informacje:

• nazwę spółki, miejsce jej siedziby i przedmiot działania,

• wysokość kapitału zakładowego,

• rozstrzygnięcia czy wspólnik może mieć jeden czy więcej udziałów, a także informacje o wniesieniu niepieniężnych wkładów, o ile takie zostały wniesione, . imiona i nazwiska członków zarządu,

• czas trwania spółki, jeżeli w umowie został on określony.

Do zgłoszenia spółki dołącza się umowę spółki, pisemne oświadczenie członków zarządu o tym iż wszystkie udziały zostały wpłacone, listę wspól­ników, zawierającą: imiona i nazwiska wspólników oraz liczbę i wysokość udziałów przez nich wniesionych. Zarząd zobowiązany jest do stałego uak­tualniania danych, zapisywanych w rejestrze. Po zarejestrowaniu spółka na­bywa osobowość prawną.

Liczba i wysokość udziałów wniesionych przez poszczególnych wspól­ników wiąże się ściśle z podziałem zysku; większy udział kapitału oznacza większy udział w zysku. Niektórym wspólnikom spółki z ograniczoną od­powiedzialnością mogą być przyznane, w umowie, szczególne korzyści, któ­re dotyczą m.in. większej liczby głosów na zebraniu wspólników lub też większej części zysku niż wynikałoby to z liczby czy wysokości wkładów.

Spółdzielnia

Spółdzielnia jest samodzielnym, samorządnym i dobrowolnym zrzesze­niem członków. Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą i działalność społeczno - wychowawczą, uwzględniając potrzeby zrzeszonych w spółdzielni członków. Spółdzielnia może być założona przez osoby fizyczne (ich liczba nie może być mniejsza niż dziesięć) lub osoby prawne (ich liczba nic może być mniejsza niż trzy).

Założyciele spółdzielni uchwalają statut spółdzielni czyli dokument, w którym określa się m.in.: nazwę spółdzielni, jej siedzibę, cel i przedmiot działania, wysokość wpisowego, prawa i obowiązki członków oraz zasady ich przyjmowania i wykreślania. Po uchwaleniu statutu założyciele spół­dzielni dokonują wyboru organów spółdzielni to jest: rady nadzorczej i za­rządu. Zarząd spółdzielni występuje do właściwego dla swojej siedziby sądu gospodarczego z wnioskiem o wpisanie do rejestr spółdzielni. Po wpisaniu spółdzielni do rejestru nabywa ona osobowość prawną.

Członkowie spółdzielni wnoszą do spółdzielni wpisowe oraz udziały, które stanowią kapitał własny spółdzielni. Za swoje zobowiązania spółdziel­nia odpowiada całym swoim majątkiem. Członkowie spółdzielni uczestniczą w pokrywaniu jej strat jedynie do wysokości zadeklarowanych udziałów.

Najwyższym organem spółdzielni jest walne zgromadzenie, które po­dejmuje najważniejsze decyzje dotyczące spółdzielni. Decyzje podejmowane są kolegialnie poprzez głosowanie demokratyczne - każdy członek spół­dzielni ma jeden głos bez względu na wysokość wniesionego do spółdzielni udziału. Walne zgromadzenie zwoływane, jest przez zarząd spółdzielni przy­najmniej raz w roku, a także na żądanie rady nadzorczej lub grupy członków, których liczba nie może być mniejsza niż jedna dziesiąta wszystkich człon­ków. W trakcie działalności spółdzielni rada nadzorcza i zarząd spółdzielni są wybierane przez walne zgromadzenie (zarząd spółdzielni może być wy­bierany przez radę nadzorczą).

Rada nadzorcza składa się z co najmniej trzech członków, wybiera­nych przez walne zgromadzenie spośród członków spółdzielni na czas okre­ślony w statucie spółdzielni. Rada nadzorcza sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością spółdzielni; kontroluje pracę zarządu i podejmuje uchwały w ważnych sprawach, jak np. zakup lub sprzedaż dużych obiektów stanowiących majątek spółdzielni.

Zarząd spółdzielni kieruje bieżącą działalnością spółdzielni, a także re­prezentuje spółdzielnię wobec jej otoczenia, czyli: dostawców, odbiorców, banków, instytucji ubezpieczeniowych i innych instytucji. Zarząd podejmuje także wszystkie te decyzje, które nie są zastrzeżone do podejmowania przez walne zgromadzenie lub radę nadzorczą. Zarząd składa się co najmniej z trzech członków, w tym prezesa i ,jego zastępcy. Zarząd wybierany .jest, w zależności od tego jak reguluje to statut, przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie.

Spółka akcyjna

Pierwszym krokiem warunkującym powstanie spółki akcyjnej jest spo­rządzenie i podpisanie przez założycieli, których musi być przynajmniej trzech, statut spółki. Statut to dokument posiadający formę aktu notarialnego, w któ­rym określa się: nazwę i siedzibę spółki, przedmiot jej działania, czas trwania, wysokość kapitału akcyjnego i informacje na temat akcji''-, imiona i nazwiska bądź nazwy i adresy założycieli, władze spółki. Spółka zostaje wpisana do re­jestru handlowego po czym nabywa ona osobowość prawną.

Kapitał akcyjny spółki nie może być mniejszy niż 100 tys. zł. Składa się on z akcji o tej samej wartości każda. Kapitał akcyjny, podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, może być pokryty wpłatami w gotówce bądź też wkładami niepieniężnymi czyli aportami. Wartość nomi­nalna akcji, tj. wartość zapisywana na akcji nie może być mniejsza niż 1,00 zł. Akcje mogą być imienne, to znaczy wystawiane na konkretne nazwisko, lub na okaziciela. Posiadacz akcji to akcjonariusz.

Akcjonariusze nie odpowiadają swoim osobistym majątkiem za zobo­wiązania spółki; ich odpowiedzialność ogranicza się jedynie do wysokości wniesionego kapitału. Akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku, jaki wy­gospodarowała dana spółka akcyjna. Wysokość zysku przypadająca na jedną akcję jest w zasadzie taka sama. Wyjątek stanowią akcje uprzywilejowane, nadające ich posiadaczom {z reguły założycielom spółki) pewne specjalne uprawnienia, których nie mają inni akcjonariusze. Przywileje mogą dotyczyć m.in. prawa do większego zysku niż otrzymują właściciele akcji zwykłych, a także prawa głosu. W zasadzie na jedną akcję przypada jeden głos na wal­nym zgromadzeniu akcjonariuszy. Posiadacz akcji uprzywilejowanej może mieć prawo, zgodnie ze statutem spółki, do nie więcej niż pięciu głosów przypadających na jedną akcję.

Organami spółki akcyjnej są: walne zgromadzenie akcjonariuszy, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna i zarząd. Walne zgromadzenie podejmuje decyzje w najważniejszych sprawach dotyczących spółki poprzez podejmowa­nie uchwał. Nadzór nad spółką akcyjną we wszystkich sprawach sprawuje ra­da nadzorcza lub komisja rewizyjna. Statut spółki może przewidywać istnie­nie tych dwóch organów jednocześnie. W ich skład wchodzi co najmniej 5 członków. Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków, wybie­ranych przez walne zgromadzenie, chyba że statut stanowi inaczej.

Spółka jawna

Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, ale przepisy kodeksu handlowego nadają jej niektóre cechy osoby prawnej. Z jednej strony może spółka jawna zawierać umowy czy występować przed sądem jako strona, po­siada ona swój majątek, a więc posiada cechy osobowości prawnej, z drugiej zaś wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Tak jak inne spółki handlowe spółka jawna wpisywana jest do rejestru han­dlowego. Spółka jawna prowadzi działalność pod wspólną nazwą (firma). W nazwie spółki jawnej muszą być wymienione nazwiska wspólników lub przynajmniej nazwisko i pierwsza litera imienia jednego lub kilku wspólni­ków, a także słowa spółka jawna.

Wspólnicy spółki jawnej sporządzają na piśmie umowę, której warunki mogą być zmienione za zgodą wszystkich wspólników. Umowa spółki okre­śla wysokość wkładu wspólników. Wkład ten może mieć charakter pieniężny bądź niepieniężny. Wkładem może być też wykonywanie pracy na rzecz spółki. Spółka może być reprezentowana, zgodnie z umową spółki, przez ,jednego, kilku lub wszystkich wspólników. W spółce jawnej nie powołuje się organów spółki. Nie można też powierzyć prowadzenia spraw spółki osobie nie będącej wspólnikiem.

Spółka komandytowa

Jest to najmniej rozpowszechniona forma spółek, działających w Pol­sce. Najważniejszą cechą spółki komandytowej wyróżniającą ją od innych spółek jest to, że za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli odpowiada przynajmniej jeden wspólnik całym swoim majątkiem osobistym, a inni wspólnicy tylko do wysokości wniesionego wkładu.

Firma spółki komandytowej, czyli jej nazwa, składa się z nazwiska i imienia {lub co najmniej pierwszej litery imienia) jednego czy kilku wspól­ników odpowiadających za zobowiązania spółki całym majątkiem osobi­stym. W nazwie musi także znaleźć się dopisek spółka komandytowa.

Wspólnicy spółki komandytowej zawierają umowę spółki, która musi mieć postać aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisania do reje­stru handlowego.

Przedsiębiorstwo państwowe

Państwowe przedsiębiorstwo handlowe to samodzielna, samorządna i samofinansująca się jednostka organizacyjna, prowadząca działalność han­dlową, czyli działalność związaną z przemieszczaniem towarów od ich wy­twórców do odbiorców tj. konsumentów lub producentów, którzy nie będą ich odsprzedawać tylko wykorzystają je do swojej produkcji. Przedsiębior­stwo państwowe gospodaruje samodzielnie wydzieloną częścią mienia ogól­nonarodowego i ponosi odpowiedzialność majątkową za swoją działalności. Posiada osobowość prawną, którą uzyskuje po wpisaniu do rejestru przedsiębiorstw państwowych

Przedsiębiorstwa państwowe tworzone są przez organ założycielski, którym mogą być:

• naczelne oraz centralne organy administracji rządowej tj. Minister Prze­mysłu i Handlu lub inny minister czy kierownik urzędu centralnego;

• terenowe organy administracji rządowej, np. wojewoda.

Organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo państwowe w nie­zbędne do prowadzenia działalności gospodarczej środki materialne i finan­sowe. Organami przedsiębiorstwa państwowego są: dyrektor i organy samo­rządu załogi. Dyrektor przedsiębiorstwa kieruje działalnością przedsię­biorstwa i ponosi odpowiedzialność za wyniki ekonomiczne tego przedsię­biorstwa. Organami samorządu załogi są: ogólne zebranie pracowników i rada pracownicza.

Prowadzony w Polsce proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwo­wych, polegający na przechodzeniu od własności państwowej do własności prywatnej, powoduje, że liczba państwowych przedsiębiorstw handlowych jest coraz mniejsza.

Spółka z udziałem podmiotów zagranicznych

Osobną grupę podmiotów gospodarczych stanowią spółki, których udziałowcami są podmioty zagraniczne, to jest osoby fizyczne zamiesz­kałe za granicą lub osoby prawne z siedzibą poza granicami kraju. Pod­mioty zagraniczne mogą tworzyć nowe spółki bądź też nabywać udziały (akcje) w spółkach już istniejących. Spółki z udziałem zagranicznym tzw. ,joint venture mają postać spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółek akcyjnych. Generalnie są one traktowane jako podmioty polskie i to bez względu na wysokość kapitału wniesionego przez podmiot zagra­niczny. Powstanie spółki joint venture, czyli utworzenie nowej spółki lub nabycie przez podmiot zagraniczny udziałów spółki już istniejącej, nie wymaga, w zasadzie, udzielania przez polskie władze zgody na prowadze­nie działalności - wyjątek stanowią tu działania w zakresie przemysłu obronnego, świadczenie pomocy prawnej, czy pośrednictwo w zakresie obrotu nieruchomościami. Wyjątkiem jest także konieczność uzyskania zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Zezwolenie takie muszą zdobyć nie tyl­ko spółki joint venture ale także wszystkie inne podmioty gospodarcze.

23. Otoczenie przedsiębiorstwa i metody jego analizy.

Otoczenie przedsiębiorstwa stanowi układ elementów, które są niezależne od decyzji podmiotu gospodarującego. Przedsiębiorstwo nie ma wpływu na elementy otoczenia lub ma wpływ znacznie ograniczony. Dlatego tez przedsiębiorstwo musi analizować stan i rozwój elementów swego otoczenia, oceniać ich wpływ na podejmowane decyzje. Najważniejsze elementy otoczenia dotyczą:

1. systemu prawnego,

2. stanu gospodarki i związanego z nim poziomu dochodów ludności, podatków, inflacji, stopy kredytowej, siły nabywczej,

3. zachowania się nabywców na rynku,

4. zamierzeń konkurencji,

5. postępu ekonomicznego,

6. dostawy surowców i środków do produkcji, ich cenach i jakości,

Wiedza o otoczeniu przedsiębiorstw, i aktualnych zmianach wymaga stałej aktualizacji, wykorzystania formalnych i nieformalnych źródeł informacji i ich analizowania i sprawdzania. Stanowi to warunek trafnych decyzji dotyczących możliwości wykorzystania istniejących szans na rynku.

Warunkiem podejmowania trafnych decyzji jest posiadanie informacji dotyczących sytuacji na rynku. Informacje te można uzyskać przez badania rynkowe (analizę rynku).

Celem badań rynkowych jest ustalenie istoty zjawisk i procesów rynkowych, które są określane ilościowo, oraz zjawisk, które nie charakteryzują problemu ilościowo, lecz mówią o motywach działania odbiorców na rynku. W badaniach rynku można korzystać z własnych materiałów źródłowych lub materiałów spoza przedsiębiorstwa.

Jedną z metod używaną w tego rodzaju badaniach jest porównanie przyrostu zapasu określonego wyrobu do przyrostu jego sprzedaży w określonym czasie.

Badanie rynku obejmuje 4 główne dziedziny zjawisk rynkowych:

1. Analiza popytu, czyli zapotrzebowania. Popyt na produkowane wyroby może zależeć od zmian dochodów realnych ludności, upodobań użytkowników, mody, itp.

2. Ocena konkurencji, czyli podaży. Ta ocena jest bardzo istotna, gdyż oprócz analizy zapotrzebowania ważną sprawą dla producenta jest informacja o tym, które konkurencyjne przedsiębiorstwa ten sam wyrób na rynku oferują. Badanie rynku powinno przede wszystkim ustalić krąg konkurentów, a następnie ocenić te czynniki związane z konkurencją, które są istotne z punktu widzenia prowadzonej polityki związanej ze zbytem. Do czynników takich należą: udział konkurencji w rynku, jakość i wykonanie wyrobów konkurencyjnych, polityka cenowa i drogi sprzedaży konkurencji, środki reklamy produktów i posprzedażowa obsługa klientów, itp. Bieżąca obserwacja zachowań firm konkurencyjnych na rynku pomaga również w porę właściwie zareagować na politykę cenową lub reklamę prowadzoną przez konkurencję. Badania nie powinny ograniczać się tylko do producentów tych samych wyrobów, lecz należy je również rozszerzyć na substytuty produktów, gdyż one również zagrażają globalnemu popytowi na produkowane przez przedsiębiorstwo wyroby.

3. Kanały dystrybucji. Dalsze badania rynku powinny pozwolić na ustalenia, jakimi kanałami zbytu wyroby będą mogły być wprowadzane na rynek. Należy również określić, czy przedsiębiorstwo powinno utworzyć własne placówki sprzedaży, czy tez skorzystać z kanałów zbytu innego przedsiębiorstwa lub firm handlowych.

4. Ocena stosowania reklamy. Powinna ona określać, czy użyte środki reklamy spełniają swoje zadania. Następnie należy ustalić, jaki jest stosunek nakładów związanych z poszczególnymi formami reklamy do uzyskiwanych korzyści, czyli ocenić efektywność reklamy.

24. Nabór i dobór kadry - źródła i instrumenty.

Celem naboru jest zebranie dostatecznie dużej grupy kandydatów i wybranie spośród nich kwalifikowanych pracowników.

Nabór ogólny, właściwy w przypadku pracowników wykonawczych, następuje wtedy, gdy organizacja potrzebuje pracowników określonego rodzaju, np. maszynistek lub sprzedawców.

Nabór wyspecjalizowany, dotyczący zazwyczaj kierowników wyższych szczebli lub specjalistów, następuje wtedy, gdy organizacja poszukuje osoby określonego rodzaju. W naborze wyspecjalizowanym kandydatom poświęca się indywidualnie uwagę przez dłuższy okres.

Nabór absolwentów szkół wyższych zajmuje miejsce pośrednie między tymi skrajnościami. Przypomina nabór ogólny, przy czym rozważa się wielu kandydatów na określoną liczbę miejsc.

Ważna częścią naboru jest pisemne określenie treści i lokalizacji (na schemacie organizacyjnym) każdego stanowiska. Na szczeblu wykonawczym nosi to nazwę opisu pracy; na szczeblu kierowniczym - opisu stanowiska. Do sporządzenia opisu stanowiska opracowuje się specyfikacje zatrudnienia lub posady. Specyfikacja zatrudnienia określa wykształcenie, doświadczenie i cechy osobowe.

Źródła naboru:

Nabór następuje na rynku pracy, spośród będących do dyspozycji ludzi o kwalifikacjach odpowiednich dla danej firmy. Źródła naboru kadry zależą od tego, czy na miejscu sa do dyspozycji odpowiedni ludzie oraz od rodzaju stanowisk, które należy obsadzić. Jeśli nie ma ludzi o odpowiednich kwalifikacjach w samej firmie ani na lokalnym rynku pracy, trzeba będzie prowadzić nabór w organizacjach konkurencyjnych lub w innych miejscowościach. Istotnym środkiem informowania miejscowego rynku pracy o wolnych miejscach są prywatne biura pośrednictwa pracy i ogłoszenia w prasie.

1. Rekrutacja kierowników i specjalistów z zewnątrz. Dla większości dużych przedsiębiorstw głównym źródłem nowych talentów kierowniczych i specjalistycznych są szkoły wyższe. Werbownicy specjalistów i kierowników wykupują również duże, kosztowne ogłoszenia w gazetach i czasopismach ogólnokrajowych. Wakat na wysokim szczeblu stwarza firmie skomplikowany problem, gdyż na rynku pracy nie ma zazwyczaj odpowiedniej osoby na wakujące stanowisko. Musi się jej szukać na wyższych szczeblach w innej firmie, często konkurencyjnej i zachęcić do przyjścia.

2. Rekrutacja wewnątrz. Wiele firm prowadzi politykę awansowania rekrutowania z wewnątrz organizacji. Polityka ma 3 ważne zalety:

• osoby dobierane z wewnątrz już mają daną organizację i jej członków, dlatego zwiększa się prawdopodobieństwo jej powodzenia,

• polityka awansowania z wewnątrz sprzyja pobudzaniu lojalności i pobudzaniu członków organizacji do zwiększonych wysiłków.

• Mniej kosztuje rekrutacja lub awansowanie z wewnątrz.

Głównymi wadami tej polityki są:

• ograniczenie liczby utalentowanych kandydatów, spośród których firma może wybierać,

• zmniejszenie szansy na to, że wejdą do niej ludzie o nowych poglądach,

• możliwość skłaniania ku samozadowoleniu, gdyż pracownicy mogą zakładać, że staż gwarantuje im awans.

Dobór polega na obustronnym podejmowaniu decyzji. Przedsiębiorstwo decyduje o tym, czy wystąpić z ofertą zatrudnienia i o jej atrakcyjności. Kandydat przesądza o tym, czy organizacja i oferta zatrudnienia odpowiadają jego potrzebom i celom.

Podstawowe etapy selekcji kandydatów obejmują 7 procesów:

1. formularz podania

2. wstępny wywiad eliminacyjny

3. testowanie

4. sprawdzanie wiarygodności

5. wywiady szczegółowe

6. badanie lekarskie (Przy wielu stanowiskach jest najważniejszym czynnikiem organizacji decyzji o przyjęciu kandydata. Jednak wywiady mogą skłaniać kandydatów do sztucznego zachowania. Kolejna wadą jest skłonność prowadzących wywiad do zadawania pytań, na które nie ma pożytecznych odpowiedzi, np. pytanie o słabe strony. Procedura wywiadu może okazać się niewiarygodna również dlatego, że cele prowadzącego wywiad oraz kandydata są różne. Niektóre przedsiębiorstwa starały się przeprowadzać realistyczne wywiady, w których kandydaci zapoznają się zarówno z ujemnymi, jak i z dodatnimi stronami danej pracy.

7. otrzymanie oferty pracy.

Najważniejsze decyzje o zatrudnieniu w organizacjach dotyczą doboru kierowników, ponieważ odgrywają oni główną rolę w prowadzeniu firmy. Jednak dobór ten jest trudny ze względu na złożoność ich pracy. Od kierowników wymaga się zróżnicowanej gamy umiejętności i uzgodnień. Ich dobór zależy zatem od dokładnej oceny sprawdzonych lub potencjalnych kwalifikacji kandydatów.

Sprawdzoną metodą doboru pracowników są ośrodki oceny, czyli uczestniczenie w gamie ćwiczeń stymulacyjnych, podczas których wyszkoleni obserwatorzy notują i oceniają ich postępowanie. Ośrodki oceny obejmują głównie ćwiczenia:

• przychodząca poczta - w stymulacji tej powierza się świeżo zwolnione stanowisko. Kandydat musi uporać się z w 1 godzinę z notatkami, listami, raportami, telefonicznymi rozmowami i innymi materiałami pozostawionymi przez jego poprzednika.

• Swobodna dyskusja grupowa - uczestnikom przedstawia się problem wymagający grupowego podjęcia decyzji. Sposób postępowania kandydatów w takiej sytuacji ujawnia ich cechy przywódcze oraz umiejętności interpersonalne.

• Gry kierownicze - wygłaszanie referatów, poddawanie różnym testom na inteligencję, wiedzę ogólną i cechy osobowości.

25. Charakterystyka gospodarki materiałowej w przedsiębiorstwie.

Materiałami nazywa się te rzeczowe składniki majątku, które w procesie produkcji lub innej działalności gospodarczej zużywają się jednorazowo. Określone tym pojęciem materiału dzieli się często na surowce i materiały.

• surowce - te czynniki rzeczowe, które przeszły uprzednio przez jedną fazę produkcyjna polegającą na odłączeniu od złoża naturalnego lub przez bardzo niewiele faz produkcyjnych (np. ropa naftowa, rudy metali)

• materiały - produkty otrzymane z surowców w wyniku określonego procesu technologicznego i przeznaczone do dalszego przerobu, np. blachy, deski, tkaniny.

Materiały odgrywają ważną role w produkcji, ich brak powoduje zakłócenia w produkcji, może nawet doprowadzić do całkowitego jej przerwania.

Gospodarka materiałowa służy rozwiązywaniu zagadnień dotyczących materiałów potrzebnych do działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. do głównych zadań gospodarki materiałowej zalicza się:

• określenie potrzeb materiałowych,

• czynności związane z nabywaniem materiałów,

• nadzór nad gospodarowaniem materiałów w toku działalności gospodarczej przedsiębiorstwa,

• normowanie zużycia materiałów,

• gospodarkę zapasami materiałowymi,

• zagospodarowanie odpadów i surowców wtórnych,

• ewidencję, sprawozdawczość i analizę zakresu gospodarowania materiałami.

Problematyką gospodarki materiałowej zajmują się w przedsiębiorstwie nie tylko komórki zaopatrzenia, gospodarki materiałowej lub magazynów, lecz także inne komórki funkcjonalne, np. dział technologiczny w zakresie doboru materiału i określenia norm zużycia, służba ekonomiczna w zakresie finansowania zapasów, główny mechanik w ustalaniu potrzeb materiałowych dla remontów, główny energetyk w zakresie nadzoru nad prawidłowa gospodarką paliwem oraz komórki produkcyjne zobowiązane do przestrzegania norm zużycia i oszczędności materiałowych.

Zadania i organizacja służb zaopatrzenia. Służbą zaopatrzenia w przedsiębiorstwie nazywa się zespół komórek organizacyjnych, którego celem jest zaspokojenie potrzeb materiałowych przedsiębiorstwa. Do jej zadań należą:

• ustalenie ilości i wartości materiałów potrzebnych do wykonywania zadań gospodarczych,

• organizowanie dostaw materiałów do przedsiębiorstwa przez ich zamawianie i zakup,

• prowadzenie gospodarki zapasami materiałów oraz ich przechowywanie i wydawanie,

• sporządzanie sprawozdań z dostaw i rozchodu materiałów.

Organizacja służby zaopatrzenia musi być dostosowana do specyfiki branżowej oraz rozmiarów przedsiębiorstwa.

Służba zaopatrzenia w przedsiębiorstwie przemysłowym może być zorganizowana wg funkcjonalnego (oznacza wewnętrzny podział działu zaopatrzenia na komórki organizacyjne wg pełnionych przez tę służbę funkcji) lub przedmiotowego (inaczej podział rzeczowy lub branżowy, polega na podzieleniu działu zaopatrzenia na komórki organizacyjne wg gałęzi lub branż materiałów stosowanych w przedsiębiorstwie) podziału zadań między poszczególne komórki organizacyjne lub stanowiska pracy. W praktyce przedsiębiorstw stosowana jest często mieszana forma organizacji zaopatrzenia polegająca na zachowaniu w zasadzie podziału rzeczowego i wyodrębnieniu komórki koordynującej ustalenie potrzeb i sprawozdawczość oraz komórki magazynów.

Dobór i normowanie zużycia materiałów prowadzony jest przez komórki techniczno - produkcyjne lub technologiczne przedsiębiorstwa. Podstawą doboru jest opracowana technologia lub konstrukcja wyrobów, określająca rodzaj, jakość i zużycie jednostkowe materiału. Właściwą informację o materiałach można znaleźć w katalogach, prospektach i innego rodzaju informatorach. Wyczerpująca informacja stwarza możliwości większego wyboru spośród dostępnych materiałów oraz zastosowanie materiałów zamiennych (substytutów). Równie istotna jest kwestia ustalania norm zużycia materiałów. Norma zużycia określa dopuszczalną wielkość zużycia danego materiału na wykonanie określonego zadania. Norma techniczna oparta jest na obliczeniach przeprowadzanych na podstawie receptury, rysunków technicznych wyrobu, wzorów itp. Norma teoretyczna określa ilość materiału zawartego w danym wyrobie. Normy statystyczne opierają się na ewidencji zużycia materiału w okresach ubiegłych.

Zapasy materiałowe mają za zadanie zapewnienie ciągłości produkcji w okresach między kolejnymi dostawami, ale jednocześnie ich poziom nie powinien przekroczyć ekonomicznie uzasadnionego poziomu. W ustalaniu norm zapasów materiałowych posługujemy się:

• przeciętnym zużyciem dziennym materiału,

• średnim cyklem dostaw w dniach,

• odchyleniem od średniego cyklu dostaw oraz danymi uzupełniającymi, pozwalającymi wyznaczyć zapas minimalny.

Umowa o dostawę materiałów i jej realizacja zostaje zawarta po wybraniu odpowiedniego dostawcy. Odbiorcy materiałów samodzielnie zawierają umowy z dostawcami i mają swobodę w wyborze dostawcy. Umowa o dostawę może być zawarta w formie aktu podpisanego przez dostawcę i odbiorcę lub mieć formę zamówienia, złożonego przez odbiorcę, a potwierdzonego przez dostawce materiałów.

Gospodarka magazynowa jest to działalność związana z przyjmowaniem materiałów do magazynu, rozmieszczeniem, przechowywaniem i konserwacją materiałów, wydawaniem materiałów i ich ewidencją. Wyróżnia się następujące typy magazynów:

• otwarte,

• półotwarte,

• zamknięte,

• specjalne,

• główne,

• wydziałowe.

Istotną rolę w gospodarce magazynowej spełniają: urządzenia i wyposażenie magazynów, przyjmowanie materiału do magazynu, racjonalne przechowywanie materiałów, wydawanie materiału oraz ewidencji obrotów materiałowych.

Racjonalna gospodarka materiałami jest warunkowana przez 3 podstawowe czynniki:

1. czynnik techniczny - obejmuje metody i technologię produkcji oraz poziom wyposażenie technicznego,

2. czynnik ekonomiczny - wyraża się w poziomie i wzajemnych relacjach cen stosowanych materiałów,

3. czynnik organizacyjny - odzwierciedla właściwą organizację zarządzania produkcją, organizację procesu produkcyjnego oraz utrzymania i przepływu zapasów, w dużej mierze przyczynia się do oszczędnej gospodarki materiałami.

Podstawa racjonalnej gospodarki materiałowej jest problem strat materiałowych, które powstają z reguły w wyniku wytworzenia braków w procesie produkcji z powodu wadliwego wykonania i błędów w materiale albo przez powstawanie odpadów materiałów.

26. Źródła innowacji w firmie.

Innowacje - w znaczeniu rzeczowym oznaczają zmiany ulepszające pierwotny stan elementów organizmu (systemu) gospodarczego drogą wykorzystania nowych wyrobów, usług, wynalazków, metod organizacji, koncepcji zarządzania. W znaczeniu funkcjonalnym przez innowację rozumiemy proces tworzenia, projektowania, adaptacji i wykorzystania nowych rozwiązań. Pojęcie innowacji jest szerszym od takich pojęć jak: usprawnienie, racjonalizacja, wynalazek. Owocem procesów innowacyjnych jest przekształcenie koncepcji czy wyników badań w innowację prowadzącą do podniesienia efektywności danej organizacji. Innowacje dzielą się na dotyczące:

1. procesów technologicznych, to jest usprawnień metod wytwórczych, pozwalających obniżać koszty,

2. produktów, to jest przyczyniające się do wyższej jakości produktów czy nowych ich asortymentów dostosowanych do potrzeb rynku, pozwalających uzyskać lepsze ceny,

3. systemów zarządzania i organizacji przedsiębiorstw zapewniające wyższa jakość i efektywność procesom decyzyjnym.

Innowacyjne zarządzanie oznacza politykę kierownictwa związaną z zorientowaniem organizacji na wdrażanie innowacji rynkowych i technologicznych, zręczne wykorzystywanie szans ekonomicznych dotyczących szybkiego ich stosowania. Innowacyjne zarządzanie świadczy o przedsiębiorczości i ekspansji gospodarczej danej organizacji, w której innowacyjność, tj. aktywne twórcze myślenie jest pobudzone na wszystkich stanowiskach. Wykorzystywanie wszystkich źródeł informacji o zmianach na rynku i postępie naukowo - technicznym ma pobudzać inicjatywę innowacyjną przedsiębiorstwa. Innowacje są najkorzystniej realizowane przez przedsiębiorcę przekonanego o ich celowości, tj. ekonomicznej efektywności posiadającym odpowiednie środki i oparcie w doradztwie, co zmniejsza ryzyko.

W rozważaniach dotyczących kreowania nowych osiągnięć naukowych ukształtowały się w teorii ekonomi 2 ujęcia. Pierwsze podkreśla ważność strony popytowej, drugie koncentruje się na stronie podażowej.

W koncepcji popytowej głównym czynnikiem tworzącym innowacje są potrzeby, których rozpoznanie, a następnie przekazanie informacji o ich istnieniu z rynku do placówek naukowo - badawczych powoduje rozpoczęcie procesu tworzenie nowych wyrobów, technologii, usług itd.

W teorii podażowej stwierdza się, że źródło kreacji innowacji znajduje się po stronie podaży.

DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA W POLSCE W 1999 ROKU

W Polsce w ostatnich latach coraz większa liczba przedsiębiorstw, szczególnie z sektora prywatnego, podejmuje działalność innowacyjną i unowocześnia produkowane przez siebie towary. Działalność innowacyjna finansowana jest głównie ze środków własnych przedsiębiorstw. W coraz większym stopniu udaje się też pozyskać pieniądze z zagranicy. W 1999 r. największe kwoty zostały przeznaczone na wyposażenie, technikę przemysłową oraz uruchomienie produkcji. Firmy coraz częściej kupują maszyny i urządzenia u producentów krajowych. Świadczy to o tym, że maszyny i urządzenia produkowane przez polski przemysł stanowią konkurencję dla firm zagranicznych zarówno pod względem ceny jak i parametrów technicznych.

Drugą co do wielkości pozycją w wydatkach na innowacje są nakłady na działalność badawczo-rozwojową.

W ostatnich latach wzrosły również nakłady na szkolenia związane z działalnością innowacyjną - oznacza to, że firmy przywiązują większą wagę do podnoszenia wiedzy i umiejętności pracowników. Natomiast znacznie obniżono nakłady na marketing. Dużo mniej wydano też na zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw.

Cały czas podejmowane są działania zmierzające do zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki. Rada Ministrów przyjęła specjalny program. Zakłada on szereg przedsięwzięć wspierających działalność innowacyjną. Wszystkie projekty realizowane w ramach tego programu finansowane będą ze środków publicznych, budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz z funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Niezależnie od powołanych w celu wspierania innowacyjności instytucji rządowych w różnych miastach w Polsce działają Centra Przekazu Innowacji (IRC). IRC powstały w 1995 r. w krajach Wspólnoty Europejskiej. Ich zadaniem jest wzmocnienie konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw poprzez międzynarodową współpracę w zakresie transferu technologii oraz wdrażanie osiągnięć naukowych do praktyki gospodarczej. Polskie IRC pomagają szukać międzynarodowych partnerów, informują o możliwościach transferu technologii, organizują szkolenia, seminaria, targi, wystawy. Projekty i działania finansowane są ze środków pomocowych Unii Europejskiej.

O efektywności działań innowacyjnych w gospodarce świadczy wzrost sprzedaży nowych i zmodernizowanych wyrobów. Dane te dowodzą, iż zwiększenie nakładów na badania i rozwój jest jednym z najważniejszych czynników prowadzących do zwiększenia możliwości eksportowych polskiej gospodarki.

Zwraca się szczególną uwagę na:

• potrzebę intensyfikacji współpracy zagranicznej, szczególnie z krajami Unii Europejskiej, tak w zakresie pozyskiwania środków jak i wspólnego prowadzenia prac naukowo-badawczych,

• konieczność, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw, tworzenia korzystnych warunków finansowych w formie nisko oprocentowanych kredytów. (Firmy w Polsce często nie posiadają dostatecznie dużej ilości wolnych środków na uruchomienie nowej bądź zmodernizowanej produkcji),

• zbyt mały udział inwestorów zagranicznych we wspieraniu innowacyjności polskiej gospodarki, a w szczególności działalności badawczo-rozwojowej.

27. Znaczenie działalności marketingowej w firmie.

Marketing oznacza przede wszystkim wiedzę o tym, jak działać na rynku, by najkorzystniej kształtować stosunki między producentem a konsumentem lub użytkownikiem produktu. Nie wystarczy szukanie zbytu na dla produktu, lecz całkowite przesunięcie akcentów z produktów na rynek i konsumenta. Marketing wymaga również zmiany sposobu myślenia personelu zarządzającego firmą, który w podejmowaniu decyzji musi określić przede wszystkim, co rynek chce, co klient przyjmie, a dopiero potem uruchamiać czynności techniczne i organizacyjne. To inne, nowe ukierunkowanie myślenia w przedsiębiorstwie jest koncepcją działania na rynku, której punktem wyjścia są potrzeby konsumenta. Jednostka gospodarcza, kierująca się koncepcją marketingową, ustala najpierw potrzeby człowieka, które powodują zapotrzebowanie na określony produkt, i dopiero po tym ustaleniu podejmuje działania służące wytwarzaniu produktu. Należy najpierw ustalić, kim są klienci przedsiębiorstwa i czego oczekują, a po uzyskaniu ta to odpowiedzi wytwarzać takie produkty, które można sprzedać. Koncepcja marketingowa traktuje działalność wytwórczą jako pochodną impulsów rynkowych i łączy się to bardzo często z lansowaniem i wytwarzaniem nowego produktu. Strategia postępowanie marketingowego to rozległy zakres działań na różnych poziomach, w różnych kierunkach, czyli w różnych segmentach rynku, z użyciem rozmaitych instrumentów. Instrumenty marketingowego oddziaływania na rynek związane są z produktem, dystrybucją, ceną i promocją.

W ujęciu marketingowym, produktem jest każdy przedmiot czy usługa, które mają zdolność zaspokajania jakichkolwiek potrzeb nabywców. Produkt nie jest wyłącznie wytworem materialnym, lecz zjawiskiem rynkowym.

Dystrybucja polega na doborze najbardziej efektywnych dróg (kanałów dystrybucji), którymi produkty są przemieszczane od producentów do ostatecznych odbiorców. Kanały dystrybucji są dobierane i budowane w zależności od rodzaju produktu, wydolności rynku, rodzaju oraz branży przedsiębiorstwa.

Cena, wyznaczająca wartość podstawowych czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał) stanowi istoty element marketingu, gdyż określa konkurencyjność produktu. Poziom ceny nie może być ustalony bez uwzględnienia instrumentów marketingowych.

Promocja polega na informowaniu pośredników rynkowych, klientów i potencjalnych nabywców o oferowanych produktach i usługach.

Przekazywanie informacji może odbywać się np. za pomocą reklamy prasowej, telewizyjnej, pocztowej, odpowiedniego opakowania, promocji w miejscu sprzedaży, sprzedaży osobistej, próbki oferowanych towarów rozdawane bezpłatnie, degustacje, itp.

Postępowanie konsumentów obejmuje czynności, oddziaływania i procesy związane z nabywaniem produktów i usług, których celem jest zaspokojenie potrzeb. Nie jest to działanie jednorazowe, odnoszące się jedynie do zjawiska zakupu produktu, lecz składa się z wielu stopni i stadiów rozwoju.

Fazy warunkujące postępowanie konsumentów:

• uświadomienie potrzeby, która może być zaspokojona przez nabycie określonego produktu lub usługi,

• określenie sposobów zaspokojenia uświadomionej potrzeby,

• oceny możliwości wyboru sposobu zaspokojenia potrzeb,

• podjęcia decyzji o zakupie oraz jej realizacji.

Dla marketingowej koncepcji określenia postępowania konsumentów na rynku istotną sprawą jest poznanie czynników kształtujących zachowanie konsumenta: ekonomicznych (wysokość dochodów realnych, poziom i wzajemne stosunki cen towarów, poziom podatków i ceł, możliwość uzyskania kredytu, stan mieszkań i ich wyposażenie), społecznych (tradycja w zakresie charakteru i sposobu konsumpcji, wykształcenie, poziom kulturalny i cywilizacyjny ludności, reklama, promocja, etc.), wynikających z psychiki człowieka (relacje konsumentów na wahania popytu na rynku, potrzeba naśladowania innych lub wyróżniania się, przyzwyczajenia co do częstotliwości zakupów, nadążenie za modą.

Marketingowe spojrzenie na rynek nie może dostrzegać jedynie przeciętnego konsumenta, lecz musi zauważyć zróżnicowania nabywców. Grupowanie nabywców wg z góry przyjętych kryteriów to segmentacja rynku. Segment rynku to grupa konsumentów o zbliżonych cechach, motywacjach, warunkach życia i zachowania się na rynku. Strategia segmentacji stosowana jest głównie na rynku konsumpcyjnym nabywców indywidualnych. Podział rynku na segmenty następuje wg bardzo zróżnicowanych kryteriów, są jednak 2 ogólne zasady przyjęte w metodach segmentacji rynku. Pierwszą zasadą jest to, że metody segmentacji rynku i dóbr kryteriów różnią się w zależności od rodzaju oferowanego produktu. Druga zasada określa, że segmentacja jest procesem ciągłym i wymaga nieustannego badania zmian i różnic w postępowaniu nabywców oraz dostosowania produktu do tych zmian. Konsumentów można klasyfikować wg kryteriów:

• demograficznego - uwzględnia segmentację wg płci, wieku nabywców, wielkości rodziny, narodowości, faz cyklu życia rodziny,

• geograficznego - bierze pod uwagę czynnik przestrzenny i wpływ, jaki wywiera on na zachowanie się konsumentów mieszczących się np. w zurbanizowanych regionach, miastach, na wsi, itp.

• ekonomiczno - społecznego - segmentacja rynku obejmuje wysokość dochodu, zawód, wykształcenie, stan wyposażenia gospodarstwa domowego,

• psychologiczne - uwzględnia m.in. styl życia, aktywność grup społecznych, zainteresowania, hierarchie ważności, odczucia i normy estetyczne.

Ze względu na odmienność postępowania nabywców, produkty konsumpcyjne są najczęściej dzielone na produkty częstego zakupu, wybierane i specjalne.

W sprzedaży produktu istotną rolę odgrywa opakowanie, dlatego że jest ono traktowane jako składnik działania marketingowego.

W rozpatrywaniu produktu najważniejsza jest relacja między właściwościami produktu a potrzebami nabywców. Relacja ta może zmienić się pod wpływem zmian produktu oraz pod wpływem potrzeb konsumentów.

Działalność marketingowa w fazie wprowadzania produktu na rynek koncentruje się głównie na wywołaniu potrzeby zakupu promowanego produktu. W fazie II nadal duże znaczenie mają wszelkie formy reklamy i promocji. Faza dojrzałości, z powodu nasycenia rynku, wymaga stosowania bardziej zróżnicowanych środków promocji, np. obniżenia ceny, dalszego rozszerzenia punktów sprzedaży, gdyż produkt jest już powszechnie znany oraz zastosowania instrumentów powodujących większe materialne zainteresowanie sprzedających i kupujących.

Zmiany i modyfikacje produktu wpływają w dużym stopniu na jakość produktu. Uznanie zmian jakości przez konsumenta za korzystne, może w pewnym zakresie umożliwić podniesienie ceny produktu, jeżeli nabywcy zaakceptują cenę.

Decyzje o tworzeniu asortymentu produktów dotyczą głównie jakości i głębokości wytwarzanego asortymentu. Asortyment szeroki zawiera znaczną liczbę produktów lub grup produktów, w asortymencie wąskim występuje natomiast kilka lub jedna grupa produktów, albo nawet jeden produkt. Asortyment głęboki zawiera wiele odmian produktu w każdej grupie i daje nabywcy duże możliwości wyboru, podczas gdy asortyment płytki obejmuje niewielki wybór gatunków i odmian.

Znak firmowy, określany jako logo, zamieszczony na produkcie, to znak towarowy, którego celem jest identyfikowanie dobra określonego producenta lub firmy handlowej i odróżnianie go od podobnych wyrobów innych producentów. Oznaczenie produktu znakiem towarowym daje producentowi i dystrybutorowi określone korzyści. Marka nie pozostaje również bez znaczenia dla samego konsumenta, gdyż jest ważną informacją o jakości produktu i ułatwia zakup.

Określając czynności i działania związane z dystrybucją producent poświęca wiele uwagi formom i warunkom przepływu produktów do finalnego nabywcy oraz ponoszonym przy tym kosztom.

Podstawową sprawą w wyborze kanałów dystrybucji jest dobór takiego ich układu, który zapewni ciągłość sprzedaży oraz umożliwi szybką i zyskowną sprzedaż.

Kształtowanie ceny następuje z uwzględnieniem różnych podstaw jej ustalenia, wśród których najczęściej wymienia się:

• tworzenie cen na podstawie kształtowanie się kosztu jednostkowego produktu oraz narzutu opłat, a także podatków,

• formuła popytowa - wymaga obserwacji i analizy zależności między popytem a ceną, a sam poziom ceny jest tu wyznaczany przez wielkość popytu na określony produkt,

• kształtowanie ceny opierające się na poziomie cen produktów konkurencyjnych, zwane orientacją konkurencyjną ustalania cen, polega na adaptacji ceny oferowanego produktu do cen stosowanych przez konkurentów,

• ustalenia i ograniczenia w kształtowaniu cen stosowane przez państwo - wyrażać się mogą w ścisłym określeniu ceny danego produktu przez organ państwowy, wyznaczonemu przez państwo zasad ustalenia cen, okresowym zamrożeniu funkcjonujących cen na dotychczasowym poziomie lub w innych decyzjach i postanowieniach władz lub organizacji społecznych.

W określeniu cen sprzedaży, powinno uwzględnić się również ewentualne opusty na cenie i bonifikaty, które są istotnym instrumentem aktywizacji sprzedaży.

Stosowane przez producenta instrumenty związane z aktywizacją sprzedaży, wśród których wyodrębnić można sprzedaż osobistą, promocję sprzedaży, public relations oraz reklamę, pełnia podstawową rolę w ko0munikowaniu się podmiotu gospodarczego z rynkiem.

Aktywizacja sprzedaży, dążąca do skrócenia lub eliminacji dystansu między producentem a konsumentem, opiera się zwykle na wyczerpujących informacjach odbiorców o produkcie, jego cechach i właściwościach oraz o miejscu i formach sprzedaży produktu. Sprzedaż osobista, nazywana również sprzedażą bezpośrednią, zaliczana jest do najbardziej skutecznych form prezentowania oferty oraz pozyskiwania nabywcy. Forma ta opiera się na osobistym kontakcie sprzedawcy w potencjalnym nabywcą, zainteresowaniu go oferowanym produktem, zademonstrowaniu produktu i nakłonieniu nabywcy do zawarcia transakcji.

Promocja sprzedaży, określana również jako metoda wspomagania sprzedaży, polega na aktywizacji sprzedaży przez stosowanie bezpośrednich i zwykle krótkotrwałych działań i zachęt skłaniających nabywcę do szybszego podjęcia decyzji o nabywaniu produktu lub zakupu większych ilości. Do specyficznych środków, stosowanych w ramach promocji sprzedaży wobec nabywców, konsumentów, należą np.: bezpłatne rozdawanie próbek towaru, przeprowadzanie degustacji i demonstracji produktu, udzielanie premii i bonifikat przy zakupie, premie dla stałych klientów, bezpłatne dokładanie dodatkowej ilości towaru bez większych ilości zakupionego towaru i in.

Oddziaływanie na opinię otoczenia, pozyskiwanie opinii społecznej wraz zespołem instrumentów wykorzystywanych dla kształtowania pozytywnego obrazu (image) przedsiębiorstwa i jego marki to public relations. Public relations stanowi element szeroko pojętego marketingu, ale jest tylko pośrednio związane ze sprzedażą produktów. Głównym celem public relations jest przedstawienie przedsiębiorstwa jako rzetelnego producenta, partnera godnego zaufania.

Reklama jest płatną i bezosobową formą oddziaływania tych, którzy oferują towary lub usługi, na motywy i postępowanie potencjalnych nabywców. Zrozumiałość reklamy dla jej adresata i jej czytelność są podstawowymi warunkami dla zareagowania na argumenty reklamy. Ze względu na rodzaj stosowanych przekaźników reklamy wyróżnia się odpowiednio różne formy reklamy: reklamę prasową, wydawniczą, kinowa, telewizyjną, radiową i sklepową.

Istotą marketingu mix jest maksymalizacja efektu rynkowego przez optymalne wykorzystanie wszystkich instrumentów rynkowych. W ten sposób stwarza się możliwości osiągnięcia celów przedsiębiorstwa przy jak najmniejszych nakładach. W działaniu marketingowym mix wyróżnia się podstawowe elementy: produkt, cenę, kanały dystrybucji oraz promocję.

Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje rynkowe w warunkach niepewności i znacznego ryzyka. Jednym z bardzo istotnych sposobów redukcji ryzyka jest poszerzenie informacji marketingowych jako podstaw podejmowania decyzji rynkowych.

Informacja marketingowa powinna obejmować głównie wiadomości o rynku i jego uczestnikach (producenci, hurtownicy, handel detaliczny), o konkurencji i sposobach jej działania na rynku, o sytuacji cenowej oraz o potrzebach poszczególnych segmentów rynku. Wiadomości te pozwalają określić strategię każdego elementu marketingu, a więc wyboru produktu, ustalenia jego ceny, trybu wejścia na rynek i pozyskiwania nabywców. Cechy, jakimi powinna odpowiadać informacja marketingowa, to przede wszystkim rzetelność i aktualność.

Pojęciem badań marketingowych określa się celowo prowadzone działania obejmujące gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji potrzebnych do podejmowania decyzji marketingowych. Wśród najczęściej stosowanych metod badań marketingowych spotyka się badania ankietowe, obserwacje rynku, badanie panelowe sklepów i konsumentów, badanie testowe i badanie eksperymentalne.

Organizacja marketingu w przedsiębiorstwie może mieć formę stanowiska pracy, komórki organizacyjnej lub zespołu komórek organizacyjnych realizujących wspólnie określone cele marketingowe. Przy organizacji działalności marketingowej, wyrażającej się w wyodrębnianiu zespołu komórek (pionu) lub komórki (np. działu) i określeniu ich zadań, można kierować się różnymi kryteriami:

• kryterium funkcji - polega na wyodrębnieniu komórek lub stanowisk pracy zajmujących się poszczególnymi rodzajami działalności marketingowej, np. badaniami konsumentów i rynku, badaniami produktu, badaniami kanałów dystrybucji, promocją sprzedaży, reklamą, propagowaniem produkcji.

• Kryterium produktu - przewiduje przydzielenie poszczególnym pracownikom lub komórkom określonych produktów lub branż produktów, w stosunku do których prowadzą określone działania marketingowe.

• Obszar działania - stanowi kryterium organizacji, jeżeli przedsiębiorstwo działa na wielu rynkach krajowych oraz zagranicznych i ze względu na specyfikę rynków konieczny jest podział zadań na pracowników lub komórki specjalizujące się w obsłudze danego rynku.

• Kryterium wg segmentu rynku - oznacza przydzielenie wszystkich czynności marketingowych do każdego segmentu rynku.

Między służbą marketingową a innymi komórkami w przedsiębiorstwie zachodzą różnego typu zależności i powiązania.

Kontrola marketingu polega głównie na kontroli działalności, która ma decydujące znaczenie dla osiągnięcia podstawowych celów marketingowych.

28. Cykl życia produktu (usługi i jego znaczenie w kształtowaniu portfela produkcji).

Cykl życia produktu obejmuje okres od chwili wejścia produktu na rynek do chwili jego wycofania z rynku. Długość tego cyklu jest bardzo różna dla rozmaitych produktów i zależy od rodzaju produktu, jego przeznaczenia, oddziaływania konkurencji itp. Cykl życia może wynosić od kilku miesięcy do wielu lat.

W cyklu życia produktu wyodrębnia się 4 fazy:

1. Wprowadzenie produktu na rynek. Producent musi przez różne środki promocji (reklama, propaganda, pokazy, itp.) wywołać u konsumenta potrzebę posiadania wprowadzonego produktu. Z uwagi na wysokie koszty promocji, przedsiębiorstwo może nie osiągnąć zysku, mimo sukcesywnego wzrostu sprzedaży.

2. Rozwój sprzedaży produktu. Faza ta wpływa na systematyczny wzrost zysków producenta. Wyrównane zostają z nadwyżką straty poniesione w poprzedniej fazie.

3. Dojrzałość (nasycenie rynku). Następuje zahamowanie dynamicznego tempa wzrostu sprzedaży, co wskazuje na nasycenie rynku oferowanym produktem. Przyrost zysku ulega również obniżeniu.

4. Starzenie się produktu i spadek jego sprzedaży. Jest to zakończenie cyklu życia produktu na rynku. Produkt zestarzał się, czego wynikiem jest spadek sprzedaży, zyski maleją, może wystąpić strata na sprzedaży, co skłania przedsiębiorstwo do wycofania produktu z rynku.

Producent może celowo wpływać na zmianę poszczególnych faz cyklu życia produktu, a zwłaszcza na przedłużenie fazy II i III lub skrócenie fazy I i IV.

29. Kwestia przemian strukturalnych i działów pierwotnych we współczesnej gospodarce.

Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów i ugrupowań gospodarczych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji oraz zatrudnienia w gałęziach o niskiej technice i zmniejszającym się popycie oraz jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu gałęzi technologicznie intensywnych o rosnącym zapotrzebowaniu na rynkach zarówno wewnętrznych i zewnętrznych. Tendencja ta występuje we wszystkich rozwiniętych krajach przemysłowych, jednak skala i temp przemian są w nich znacznie zróżnicowane.

Tendencji tej towarzyszy dynamiczny wzrost udziału sfery usług w dochodzie narodowym, powodując różne konsekwencje społeczno - ekonomiczne o charakterze wewnętrznym jak i międzynarodowym.

Postęp techniczny i technologiczny i towarzyszące mu zmiany strukturalne w aparacie wytwórczym poszczególnych krajów powodują występowanie procesu decentralizacji organizacyjnych struktur przemysłowych. Wyraźnie nową rolę w gospodarce zaczynają spełniać przedsiębiorstwa mniejsze. Zmienia się znaczenie skali produkcji w dążeniu do maksymalizacji rentowności. Wynika to z kilku przyczyn:

• Postęp naukowo - techniczny, a zwłaszcza rozpowszechnianie się „elastycznych systemów produkcji”, powoduje, że osiąganie wysokiej rentowności stało się możliwe również w warunkach produkcji małoseryjnej

• Nowe metody wytwarzania, charakteryzujące się wysoką intensywnością technologiczną i naukochłonnością, mogą powstać w stosunkowo niewielkich przedsiębiorstwach, biurach projektowych itp., ponieważ duża dostępność elektronicznej aparatury badawczej powoduje, że o możliwościach powstania nowych metod wytwórczych decyduje myśl i inicjatywa zespołów ludzkich.

Przemiany w strukturze aparatu wytwórcvzego, form organizacji procesu produkcyjnego oraz popytu powodują także zmiany w strukturze i dynamice obrotów towarowych na rynkach światowych.

Ogólnie można stwierdzić, że w ostatnich latach zwracają uwagę następujące kierunki zmian w handlu światowym:

• zmniejszenie się udziału dóbr mało przetworzonych, zwiększenie się zaś liczby i ilości towarów o wyższym stopniu przetworzenia,

• pogorszenie się relacji cen między towarami przemysłowymi a surowcami, produktami rolnymi (na niekorzyść tych ostatnich),

• adaptacja poszczególnych krajów oraz regionów do zmieniających się obiektywnie uwarunkowań rozwoju, przebiegająca w sposób zróżnicowany,

• niebywale szybki wzrost międzynarodowych obrotów finansowych, związanych ze zmianami kursów wymiennych walut, przepływem kredytu i kapitału, występujący w handlu światowym obok realnych przepływów towarów i usług.

Proces ten powoduje powstanie dysproporcji między procesami zachodzącymi w sferze przepływów realnych oraz w sferze przepływów finansowych. Ujemnym skutkiem tego typu zjawisk jest to, że zdolność konkurencyjna towarów na rynku światowym i efekty wysiłku eksportowego poszczególnych krajów tylko w niewielkim stopniu determinuje przebieg realnych procesów gospodarczych i rzeczywisty postęp bądź spadek efektywności gospodarowania. W pozostałej części zależą one od manipulacji kursami walut, stopą procentową oraz transferem kapitału.

Powstały w wyniku przeobrażeń strukturalnych układ międzynarodowych zależności gospodarczych pogłębił trudności rozwojowe krajów Trzeciego Świata. Do tej pory, przemiany strukturalne, których źródłem był rozwój techniki i technologii, powodowały w większości krajów rozwijających się pogorszenie terms of trade w handlu zagranicznym. Miało to różne skutki, przede wszystkim wywoływało lawinowy wzrost międzynarodowego zadłużenia tych krajów.

Oddziaływanie na strukturę gospodarki należy do tych kierunków polityki gospodarczej, które nabierają współcześnie coraz większego znaczenia. Cele polityki przeobrażeń strukturalnych są znacznie zróżnicowane w poszczególnych krajach w zależności od odrębności warunków rozwojowych. Można jednak uznać, że do podstawowych celów polityki strukturalnej należą:

• dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do tych, w których działalność daje wysokie dochody,

• przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu,

• dążenie do unowocześnienia gospodarki poprzez szybszy rozwój tych dziedzin działalności, które odgrywają rolę nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego,

• dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki,

• wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczenia wpływu barier surowcowych, energetycznych, demograficznych itp. Występujących w procesie rozwoju.

Polityka przekształceń strukturalnych może przybierać różne formy. Rządy mogą popierać dokonywanie odpowiednich zmian, czyli prowadzić politykę dostosowawczą, kładąc nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki. Mogą również hamować upadek niektórych dziedzin (np. z przyczyn społecznych). Czasami chroni się rolnictwo, górnictwo, hutnictwo, tzn. dziedziny, na których towary i usługi popyt maleje lub które w związku z konkurencją zagraniczną nie dają oczekiwanych zysków.

Kolejny typ dostosowań to polityka zapobiegawcza, opierająca się na mechaniźmie rynkowym i popieraniu inicjatywy prywatnej. Rząd zwykle nie podejmuje wówczas działań bezpośrednio skierowanych na przekształcenia strukturalne, uznając, iż najlepszym regulatorem jest rynek. Rola rządu polega natomiast na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodujących jego usztywnienie, np. w wyniku opanowania pewnych dziedzin przez monopole.

Można także wyróżnić antypacyjną politykę strukturalną, polegającą na ułatwieniu przedsiębiorcom dostosowania się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości. Polityka ta ma na celu ułatwianie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”, zazwyczaj są to gałęzie zupełnie nowe - gałęzie tzw. wysokiej techniki.

Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów i ugrupowań gospodarczych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji oraz zatrudnienia w gałęziach o niskiej technice i zmniejszającym się popycie oraz w jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu gałęzi technologiczne intensywnych o rosnącym zapotrzebowaniu na rynkach zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

Tendencji tej towarzyszy dynamiczny wzrost udziału sfery usług w dochodzie narodowym, powodując różnorakie konsekwencje społeczno-ekonomiczne o charakterze wewnętrznym oraz międzynarodowym. Wydajność pracy w usługach rośnie zazwyczaj wolniej, co przyczynia się do zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego.

Postęp techniczny i technologiczny oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne w aparacie wytwórczym poszczególnych krajów powodują występowanie procesu decentralizacji organizacyjnych struktur przemysłowych. Wyraźnie nową rotę w gospodarce zaczynają spełniać przedsiębiorstwa mniejsze. Zmienia się znaczenie skali produkcji w dążeniu do maksymalizacji rentowności.

Przemiany w strukturze aparatu wytwórczego, form organizacji procesu produkcyjnego oraz popytu powodują także zmiany w strukturze i dynamice obrotów towarowych na rynkach światowych.

Ogólnie można stwierdzić, że w ostatnich latach zwracają uwagę następujące kierunki zmian w handlu światowym:

• zmniejszanie się udziału dóbr mało przetworzonych, zwiększenie się zaś liczby i ilości towarów o wyższym stopniu przetworzenia,

• pogorszenie się relacji cen między towarami przemysłowymi a surowcami, produktami rolnymi (na niekorzyść tych ostatnich),

• adaptacja poszczególnych krajów oraz regionów do zmieniających się obiektywnie uwarunkowań rozwoju, przebiega w sposób zróżnicowany,

• niebywale szybki wzrost międzynarodowych obrotów finansowych, związany ze zmianami kursów wymiennych walut, przepływem kredytów i kapitału, występujący w handlu światowym obok realnych przepływów towarów i usług.

Cele polityki przeobrażeń strukturalnych są znacznie zróżnicowane w poszczególnych krajach w zależności od odrębności warunków rozwojowych. Można jednak uznać, że do podstawowych celów polityki strukturalnej należą:

• dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do tych, w których działalność daje wysokie dochody,

• przyspieszanie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu,

• dążenie do unowocześnienia gospodarki poprzez szybszy rozwój tych dziedzin działalności, które odgrywają rolę nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego,

• dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki,

• wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania wpływu barier surowcowych, energetycznych, demograficznych itp. występujących w procesie rozwoju.

Polityka przekształceń strukturalnych odnosi się przede wszystkim do gospodarki narodowej jako całości. W praktyce przekształcenia strukturalne rozpatrywane są także w węższym zakresie, np. w odniesieniu do poszczególnych sektorów i działów gospodarki, czynników wzrostu (polityka zatrudnienia), czy też poszczególnych regionów. Szczególnym kierunkiem jest polityka przekształceń struktury własnościowej.

Polityka przekształceń strukturalnych może przybierać różne formy. Rządy mogą popierać dokonywanie odpowiednich zmian, czyli prowadzić politykę dostosowawczą, kładąc nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki.

Polityka zapobiegawcza opiera się na mechanizmie rynkowym i popieraniu inicjatywy prywatnej. Rola rządu polega natomiast na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowaniu rynku, powodujących jego usztywnienie, np. w wyniku opanowania pewnych dziedzin przez monopole.

Antycypacyjna polityka strukturalna polega na ułatwieniu przedsiębiorstwom dostosowania się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości. Polityka ta ma na celu ułatwienie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi "wzrostowych"; zazwyczaj są to gałęzie zupełnie nowe - gałęzie tzw. wysokiej techniki.

30. Pojęcie i warunki równowagi ogólnej.

31. Prawidłowość podziału narodowego.

32. Równowaga i wzrost gospodarczy.

Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Zdolności produkcyjne w gospodarce zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy. Majątek i zatrudnienie to materialne i osobowe czynniki wzrostu, zaś produkcyjność majątku i wydajność pracy to powszechnie stosowane miary efektywności tych czynników produkcji, od których zależy wielkość wytwarzanego dochodu narodowego. Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzaniu i ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.

Wzrost gospodarczy jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki. Wzrost gospodarczy oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne określamy łącznie mianem rozwoju gospodarczego.

Rozwój gospodarczy przejawia się w poziomie i tempie wzrostu dochodu narodowego na jednego mieszkańca. Rozwój gospodarczy oznacza jakościowe przemiany zachodzące w poziomie i strukturze jakościowej gospodarki jako całości jej czynników elementów - podsystemów oraz otoczenia bliższego i dalszego a także systemu organizacji i zarządzania (regulowania) strategicznego procesów rozwojowych. Rozwój gospodarczy jest wyrazem poziomu kultury ekonomicznej i postępu ekonomicznego. Przez rozwój działalności przedsiębiorstwa rozumiany jest rozwój produktu (wyrobu), rozwój rynku, rozwój organizacji związany z tworzeniem oddziałów i filii, rozwój funkcji zarządzania przedsiębiorstwem, rozwój kadry zarządzającej w sensie opanowania bardziej racjonalnych metod podejmowania decyzji.

Równowaga rynkowa jest to zrównoważenie podaży z popytem o charakterze względnym związanym z wzajemnym stosunkiem podaży, popytu, cen i dochodów. Równowaga rynkowa dotyczy gospodarki towarowej i może dotyczyć grup dóbr, określonych produktów, segmentów rynku, branż czy asortymentu. Równowaga może ograniczać się do rynków regionalnych czy krajowych. Rozwój przebiega poprzez naruszanie stanu równowagi rynkowej. Dlatego też obserwacje zjawisk rynkowych oraz system analizy rynku mają doniosłe znaczenie jako źródło informacji dla podmiotów gospodarujących. Działanie rynku opiera się o mechanizm samoregulujący, oparty na prawie podaży i popytu, prowadzącym do kształtowania cen równowagi. Funkcjonowanie rynku łączy się ze zjawiskami naruszania i przywracania równowagi rynkowej. Dlatego też mamy do czynienia z procesami rynkowymi wywołanymi stałym naruszeniem równowagi. Chroniczny stan braku równowagi na rynku przy systemie nakazowo - rozdzielczym prowadzi do negatywnych zjawisk, braku konkurencji i zagrożeń ze strony rynku dla przedsiębiorstw, co nie zachęcało do racjonalizacji procesów produkcyjnych, obniżania kosztów, innowacyjności a pozwalało na uzyskiwanie łatwych dochodów bez konieczności zabiegania o dbałość w zakresie jakości towarów. Miało miejsce opieranie transakcji nie o zasady rynkowych stosunków, a działania pozaekonomiczne związane ze zjawiskami patologicznymi, spekulacją, protekcjonizmem.

33. Czynniki równowagi przedsiębiorstwa.

Równowaga przedsiębiorstwa oznacza sytuację, w której przedsiębiorstwo realizuje wiązkę celów naczelnych i nie wykazuje gotowości do wprowadzania zmian. Naruszenie równowagi wobec przystosowania się do impulsów rynku wywołuje działanie sił powodujących jej przywrócenie.

34. Rynek i funkcje rynku - charakterystyka.

Rynek jest zwięzłą nazwą procesu prowadzącego do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniem cen.

Rynek jest miejscem i formą kontynuowania popytu i podaży, składa się on z ludzi, przedsiębiorców, próbujących kupić i sprzedać.

Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług.

Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

Przedsiębiorstwa działające w gałęzi doskonale konkurencyjnej napotykają płaską, czyli poziomą krzywą popytu. Bez względu na to, ile przedsiębiorstwo sprzedaje, uzyskuje dokładnie cenę rynkową. Aby popyt na produkty przedsiębiorstwa kształtował się zgodnie z powyższym stwierdzeniem, gałąź musi charakteryzować się 4 cechami:

1. istnieniem wielu przedsiębiorstw, z których każde ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi,

2. standaryzowanym, jednorodnym produktem (co uzasadnia rozpatrywanie gałęzi jako całości, a nie jako zbioru wielu branż o stosunkowo niedużej liczbie przedsiębiorstw),

3. doskonałą informacją klienta o jakości produktu, pozwalającą mu uznać, że identyczne wyroby różnych przedsiębiorstw są rzeczywiście takie same,

4. swobodą wejścia i wyjścia, która sprawia, że istniejące przedsiębiorstwa nie ulegają pokusie zmowy.

W stanie równowagi krótkookresowej cena rynkowa równoważy wielkość zapotrzebowania z całkowitą wielkością podaży oferowaną przez daną liczbę przedsiębiorstw działających w gałęzi, gdy każde przedsiębiorstwo produkuje zgodnie ze swą krzywą krótkookresowej podaży.

W stanie równowagi długookresowej cena rynkowa równoważy wielkość zapotrzebowania z całkowitą wielkością podaży oferowaną przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w gałęzi, gdy każde z nich wytwarza zgodnie ze swą krzywą długookresowej podaży. Ponieważ przedsiębiorstwa mogą swobodnie wchodzić i wychodzić z gałęzi, przedsiębiorstwo krańcowe musi osiągać jedynie zysk normalny, co sprawia, że nie występują dalsze bodźce do wejścia lub wyjścia.

Jeżeli nie ma przeszkód w handlu, a koszty transportu są bardzo niskie, prawo jednej ceny sprawia, że cena danego dobra wyrównuje się na całym świecie.

Monopol - monopolista jest jedynym faktycznym i potencjalnym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi. Podczas, gdy firma wolnokonkurencyjna jest biorcą cen, przyjmując za daną cenę równowagi, określoną przez wzajemne oddziaływanie podaży rynkowej i popytu rynkowego, monopolista ustala ceny sam i jest twórcą cen. Monopolista wytwarza mniej i sprzedaje drożej. Monopolista różnicujący ceny pobiera różne ceny od różnych klientów. Aby utarg krańcowy uzyskiwany od poszczególnych grup nabywców wyrównał się, grupy o nieelastycznym popycie muszą płacić wyższą cenę. Aby różnicowanie cen dało efekty, klienci nie mogą handlować danym towarem między sobą. Monopole mają większe zasoby własne, które mogą przeznaczyć na badania obniżające koszty, a ich motywacja do prowadzenia takich badań może być silniejsza, bo zyski z innowacji nie zanikają pod wpływem konkurencji. Małe przedsiębiorstwa nie prowadzą kosztownych badań, ale - jak się wydaje - prawo patentowe stwarza wystarczająco silne bodźce dla średnich i większych przedsiębiorstw. Nie ma dowodów, że gałąź musi być zmonopolizowana, aby podjęła badania mające na celu obniżenie kosztów.

Konkurencja monopolistyczna - gałąź skalda się z wielu dostawców, wytwarzających produkty, będące bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów.

Status czystego monopolu może być przyznany z mocy prawa. Bywa tak wtedy, kiedy określona gałąź zostaje znacjonalizowana lub jest chroniona patentem tymczasowym. Jeżeli minimalna efektywna skala produkcji jest bardzo duża w porównaniu z popytem na produkty całej gałęzi, to taka naturalna bariera wejścia może być wystarczająco wysoka, aby stworzyć monopol naturalny, mogący ignorować niebezpieczeństwo wejścia konkurencji.

Monopol - forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca, przy nieograniczonej liczbie nabywców. Formą monopolu jest tzw. oligopol, gdy dana gałąź wytwórczości jest opanowana przez kilka wielkich przedsiębiorstw lub ich zrzeszenia, co umożliwia im wywieranie wpływu na rynek, tj. warunki zbytu i produkcji. Dzięki przewadze ekonomicznej nad konkurentami osiągają zyski wyższe od uzyskiwanych przez inne przedsiębiorstwa dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży jak i wobec możliwości narzucania niskich cen dostawcom. Formami monopolistycznymi są związki producentów zwane kartelami, trustami czy koncernami. Monopole mogą przybierać formę porozumień niejawnych. Koncentracja środków w ramach działań monopolistycznych obok ujemnych cech przynosi możliwość promowania badań technologicznych i rozwoju postępu naukowo - technicznego. Monopolista określany jest mianem cenodawcy, gdyż może kontrolować ceny. Czysty monopolista jest jedynym producentem wyrobu pozbawionego substytutów, stąd może podnosić ceny bez obawy utraty klientów. Przesłanką działania monopolisty może być posiadanie patentu, praw autorskich lub prawo wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku. Monopolista może również wzmacniać swą pozycję posiadając znak firmowy o marce światowej. Państwo może inspirować konkurentów, którzy zredukują ujemne działania monopolistów. Monopolista nie ma konkurentów i dlatego może on ograniczyć produkcję, zmniejszyć wielkość podaży, ustalić wyższe ceny i pobierać wyższe zyski niż inne firmy. Państwo może również nakładać nadmierna opłaty działając jako monopolista. Monopole regulowane przez rząd, czy monopole prywatne mogą stanowić barierę w rozwijaniu efektywnej konkurencji.

Oligopol jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi. Oligopoliści stoją w obliczu dylematu: konkurować o większy udział w ograniczonych wspólnych zyskach czy też porozumieć się, aby je maksymalizować. Porozumienie może być formalne, czego przykładem jest kartel, lub nieformalne. Gdy nie ma wiarygodnego zagrożenia karą ze strony partnerów porozumienia, każde z przedsiębiorstw odczuwa pokusę oszukiwania. Teoria gier opisuje współzależne wybory strategii, dokonywane przez każdego gracza. W grze zwanej „dylematem więźnia” każda z firm ma strategię dominującą, lecz wyniki jej zastosowania są niekorzystne dla obu graczy. Dzięki wiążącym zobowiązaniom samoograniczającym obaj mogą poprawić swe położenie, zapewniając nienaruszalność porozumienia.

Naturalne bariery wejścia powstają samoistnie i mogą wynikać z korzyści skali lub z absolutnej przewagi już istniejących przedsiębiorstw pod względem kosztów. Natomiast strategiczne bariery wejścia powstają w gabinetach i są wynikiem wiążących zobowiązań podejmowanych po to, aby stawić opór ewentualnym nowym rywalom. Jedynie w pewnych okolicznościach strategiczne odstraszanie amatorów wejścia jest opłacalne dla istniejących firm.

W zależności od dóbr będących przedmiotem rynek obrotu można podzielić na:

1. Rynek towarowy - obejmuje swoim zasięgiem dobra konsumpcyjne i dobra przemysłowe. Dobra konsumpcyjne to takie towary, które służą zaspokojeniu potrzeb indywidualnych osób lub rodziny. W tym można wyróżnić: rynek dóbr konsumpcji bieżącej, charakterystyczna niska cena oraz krótki okres ich użytkowania (produkty spożywcze, piśmienne, kosmetyki, środki czystości). Rynek dóbr trwałego użytku charakteryzuje się wysoką ceną i dłuższym okresem zużycia (sprzęt motoryzacyjny, artykuły gospodarstwa domowego). Dobra przemysłowe, dzielą się na 5 grup: sprzęty inwestycyjne (obiekty przemysłowe, maszyny wytwarzane na zamówienia i maszyny standardowe jak traktory, samochody osobowe), części i akcesoria, surowce i paliwa, materiały wyposażeniowe, patenty licencje, know - how.

2. Rynek usług - obejmuje szeroką grupę towarów, które są konstruowane w trakcje ich produkcji. Największe znaczenie z punktu widzenia transakcyjnego mają: transportowe, spedycyjne, kontrola towarów i usług, ubezpieczeniowe, frachtowe.

3. Rynek ubezpieczeniowy - występują przedstawiciele firm asekuracyjnych i reasekuracyjnych.

4. Rynek pieniężny - wiąże się z ilością krajowych środków pieniężnych na rynku. Ilość ta uzależniona jest od ilości i wartości zawiązanych transakcji handlowych gotówkowych i innych wypłat gotówkowych oraz od szybkości obiegu pieniądza.

5. Rynek kredytowy - jest ściśle powiązany z rynkiem pieniężnym (zasilany jest kredytami krótkoterminowymi na różne płatności) oraz z rynkiem kapitałowym (zasilany jest kredytami długoterminowymi).

6. Rynek walutowy - zajmuje się zakupem i sprzedażą walorów zagranicznych w postaci walut obcych i papierów wartościowych w walucie obcej. Transakcje te dokonywane są przez banki i kantory.

7. Rynek papierów wartościowych - obejmuje obrót wszystkimi papierami wartościowymi, ale głównie akcjami.

W zależności od zasięgu geograficznego rynek obrotu można podzielić na:

1. lokalne

2. regionalne

3. międzynarodowe

4. światowy

5. zagraniczny

W zależności od stosunku popytu do podaży rynek obrotu można podzielić na:

1. Rynek nabywcy - występuje wtedy, kiedy w wyniku nadwyżki podaży nad popytem przewagę na rynku ma nabywca. Taki rynek charakteryzuje silna konkurencja między dostawcami i istnienie względnie niskich cen na sprzedawane dobra.

2. Rynek sprzedawcy - jest odwrotnością rynku nabywcy. Przewagę na rynku ma sprzedawca, gdyż występuje nadwyżka popytu nad podażą. Rynek taki charakteryzują wysokie ceny, w związku z czym pozornie zachowana jest równowaga rynkowa.

W zależności od kryterium swobody dokonywania transakcji rynek obrotu można podzielić na:

1. Rynek wolny - charakteryzuje swoboda obrotu. Do podjęcia działalności handlowej niezbędna jest jedynie jej rejestracja a do prowadzenia działalności płacenie podatków. Umożliwia również ustalenie się cen wyłącznie w wyniku sił popytu i podaży.

2. Rynek reglamentowany - występuje w warunkach istnienia deficytu określonego dobra lub większości dóbr. Państwo, ograniczając swobodę działania podmiotów gospodarczych, wprowadza system przedziałów i lub upoważnia określone podmioty do dokonywania sprzedaży i kontyngentów importowych oraz eksportowych, a kończąc na centralnym planowaniu i sterowaniu procesami produkcji, obrotu wewnętrznego oraz zagranicznego.

3. Rynek szary - jeśli posiadanie reglamentowanych dóbr jest dozwolone, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zalecany, to transakcje zawierane między osobami tworzą tzw. drugi obieg, a więc rynek, który można określić jako rynek szary.

4. Rynek czarny - występuje wtedy, gdy w określonej dziedzinie dokonuje się obrotu wartościami, których posiadanie jest zakazane lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest również obrót tymi towarami.

W zależności od stopnia zorganizowania rynek można podzielić na:

1. Rynek formalny - formalnie zorganizowany.

• giełdy towarowe - są to takie rynki formalne, na których w określonym czasie oraz miejscu dochodzi do przeciwstawienia się podaży z popytem oraz kupna - sprzedaż towarów masowych wysoce ujednoliconych pod względem stopnia jakości. Na rynkach tych ogłaszane są ceny nazywane kursami.

• aukcje - podobnie jak giełdy, aukcje odbywają się w określonych miejscach.

2. Rynek formalny ułomny

• przetargi - z punktu widzenia kryteriów przyjętych dla określenia rynku formalnego, przetargi spełniają 2 z 3 wymienionych kryteriów. Są one prowadzone wg danego regulaminu i odbywają się w czasie ustalonym przez organizatorów, natomiast w różnych miejscach. Miejsce to organizator podaje do wiadomości oferentów w odpowiednim czasie.

• targi - odbywają się w określonym miejscu i czasie, natomiast nie zawiera się na nich transakcji wg ustalonego regulaminu.

3. Rynki nieformalne - odnoszą się do obrotu wszystkimi towarami, które nie występują na rynkach formalnych klasycznych i ułomnych. Należy zaznaczyć, że sprzedawane na rynkach formalnych towary, są sprzedawane również na rynkach nieformalnych. Przykładowa nawet klasyczne towary giełdowe jak miedź czy kawa sprzedawane sa w obrocie międzynarodowym poza giełdami.

35. Charakterystyka rynku pieniężno - kredytowego.

W okresach, gdy inflacja jest relatywnie wysoka i gdy przedsiębiorstwa nie odmawiają płacenia wyższych odsetek od zaciągniętych kredytów (ponieważ mogą przenosić wzrost swych kosztów finansowych na ceny swoich produktów), władze monetarne muszą oddziaływać bardziej bezpośrednio na dystrybucję kredytów bankowych, aby opanować wzrost różnych agregatów monetarnych. Służy temu racjonowanie kredytów, polegające na ograniczeniu sposobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza, tzn. wzrostu kredytów banków i innych instytucji finansowych.

Zalety racjonowania kredytów:

• Umożliwia skuteczną kontrolę podstawowego źródła kreacji pieniądza

Wady racjonowania kredytów:

• Szkodzi ono konkurencji między bankami

• Różnicuje przedsiębiorstwa wobec ograniczeń kredytowych, uprzywilejowuje duże przedsiębiorstwa kosztem małych i średnich, utrudnia rozwój przedsiębiorstw nowych,

• Szkodzi utrzymaniu równowagi za pomocą stopy procentowej i przeszkadza ukształtowaniu się jej na poziomie zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.

Instytucje finansowe udzielają kredytów na podstawie kryterium rentowności oraz kryterium ryzyka. Wybór dokonywany na podstawie tych kryteriów nie musi się jednak zbiegać z długofalową orientacja rozwojową gospodarki i z założeniami polityki strukturalnej państwa, ponieważ niektóre z pożądanych kierunków mają z punktu widzenia jej zasileń kredytowych rentowność bardzo zróżnicowaną i niepewną bądź też rozprzestrzeniającą się na większą liczbę beneficjantów (np. w wypadku takich dóbr publicznych, jak: komunikacja, dostarczanie energii, wody, gazu, opieka zdrowotna, oświata, obrona). Z tych więc powodów władze publiczne muszą stosować nieraz pewne środki finansowania, bezpośrednio nastawione na zaspokajanie potrzeb nazywanych priorytetowymi.

Selektywna polityka kredytowa polega na uruchamianiu instrumentów, które dzięki zastosowaniu swoistych procedur (np. racjonowania kredytów) lub pośrednictwu sieci wyspecjalizowanych instytucji finansowych modyfikują zachowania instytucji pożyczkowych lub ułatwiają dostęp do kredytu pewnej kategorii pożyczkobiorców.

Klasycznym instrumentem selektywnej polityki kredytowej są kredyty o preferencyjnej stopie procentowej. Państwo wprowadza w celu zmniejszenia kosztu kredytu pewne bonifikaty procentowe wskazanym grupom kredytobiorców. Bonifikata ta może przybierać postać bezpośredniej subwencji państwowej dla instytucji dystrybuującej kredyty, a także mieć formę pośrednią, gdy korzyść udzielania przybiera postać kredytu refinansowego o preferencyjnej stopie.

Państwo może następnie ułatwiać kredytowanie pewnych kategorii przedsięwzięć, w ramach racjonowania kredytów rezerwowa też środki na kredyty pewnych kategorii.

Aby ułatwić pożyczkobiorcom dostęp do kredytu, władze publiczne mogą też udzielać im gwarancji kredytowych, częściowych lub całkowitych, bezpośrednio bądź pośrednio, a także popierają tworzenie oraz rozwój instytucji i funduszy gwarancyjnych.

Selektywną politykę kredytową prowadzi się zwykle wykorzystując do tego sieć wyspecjalizowanych instytucji finansowych. Jej zadaniem jest wspomaganie ściśle określonych kierunków finansowania, np. rozwoju regionalnego i lokalnego, gospodarki żywnościowej, budownictwa mieszkalnego, promocji eksportu, tworzenia oraz rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

Selektywna polityka kredytowa musi również uwzględnić pewne warunki:

1. Działanie selektywne nie mogą - ze względu na ich skalę - naruszać zasad globalnej polityki pieniężnej. Odnosi się to zarówno do rozmiarów finansowania, jak i do jego kosztu. Jeśli zbyt duży wolumen popytu na kredyt jest zaspokajany bez ograniczeń przy stopie procentowej sztucznie niskiej, to globalna kontrola monetarna staje się nieskuteczna; przedsiębiorstwa odwołują się do kredytów preferencyjnych, co czyni nieskutecznym ewentualne restrykcje kredytowe władz monetarnych.

2. Działania selektywne muszą być jasno zdefiniowane, również w celu zapewnienia dobrej alokacji zasobów. Niedostateczna precyzja w określeniu kierunków finansowania, które zamierza się uprzywilejować, pociąga za sobą trudności w zapewnieniu zgodności między celami zamierzonego wsparcia a tymi, którym ono rzeczywiście służy. Może to być źródłem nadzwyczajnej renty w niektórych przedsiębiorstwach i prowadzić do realizacji inwestycji mniej efektywnych, nieobjętych priorytetami rządu. Działania selektywne powinny być okresowo weryfikowane w celu uniknięcia renty niesprawiedliwej i nieefektywnej z punktu widzenia potrzeb rozwoju ekonomicznego kraju.

KREDYTOWY CHARAKTER PIENIĄDZA: Podstawowym źródłem pieniądza jest kredyt bankowy. Bank tworzy pieniądz w ten sposób, że udziela kredytu swoim klientom upoważniając ich w formie odpowiedniego zapisu na rachunku bankowym, do dysponowania określonym zasobem pieniądza. Nowo kreowany pieniądz pojawia się zawsze w obiegu w postaci bezgotówkowej. Kredytobiorca wykorzystuje udzielony mu kredyt regulując, drogą dalszych operacji bezgotówkowych swoje zobowiązania wobec dostawców, budżetu państwa itd. Pieniądz uzyskuje więc w obrocie bezgotówkowym. Kredytobiorca może wykorzystać kredyt również w ten sposób, że podejmie ze swojego rachunku bankowego gotówkę na wypłatę płac lub inne wydatki gotówkowe. W każdym przypadku gdy pieniądz opuszcza strefę obiegu bezgotówkowego zwiększa się ilość gotówki poza kasami banku, czyli następuje emisja pieniądza gotówkowego. Źródłem pieniądza w obiegu - jego podstawą jest zawsze kredyt banków, czyli kreacja pieniądza bezgotówkowego poprzedza emisje gotówki. Emisja ta następuje bowiem drogą częściowego przekształcenia kreowanego pieniądza z formy bezgotówkowej na gotówkową. Obieg pieniężny zmniejsza się wtedy gdy kredytobiorca spłaca kredyt, bank dokonuje odpowiednich zapisów księgowych. Spłata kredytu oznacza zatem wycofanie części pieniądza z obiegu.

POJĘCIE UMOWY KREDYTOWEJ Przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie do zwrotu wykorzystywanego kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie spłaty oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu. UMOWA KREDYTOWA JEST UMOWĄ:1. Konsesualną2. Dwustronnie obowiązującą3. Odpłatną. Umowa kredytowa niezależnie od kwoty udzielanego kredytu musi być zawarta zawsze na piśmie.

POJĘCIE UMOWY POŻYCZKI: Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą samą ilość pieniędzy albo tą samą ilość rzecz tego samego gatunku i tej samej jakości.

Banki mogą udzielać tylko pożyczek pieniężnych.

UMOWA POŻYCZKOWA JEST UMOWĄ:1. Konsensualną (dochodzi do skutku już w momencie podpisania przez strony, a nie w momencie wydania przez bank środków pieniężnych.) 2. Dwustronnie obowiązującą3. Może być umową odpłatną bądź nieodpłatną

RÓŻNICE MIĘDZY POŻYCZKĄ A KREDYTEM: a.) na mocy umowy pożyczki na pożyczkobiorcę przenoszona jest własność określonej ilości pieniędzy; na mocy umowy kredytowej do dyspozycji kredytobiorcy stawiana jest określona kwota środków pieniężnych w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego b.) kredyt udzielany jest na konkretne cele sprecyzowane przez kredytobiorcę i wskazane w umowie; w przypadku pożyczki nie ma takiego wymogu, c. ) wykorzystanie kredytu musi nastąpić na warunkach i zasadach określonych w umowie kredytowej; pożyczki ten warunek nie musi dotyczyć d.) kredyt powinien być odpłatny; pożyczka może być odpłatna lub nieodpłatna e.) umowa kredytowa zawsze musi być zawarta na piśmie; umowa pożyczki musi być zawarta na piśmie gdy kwota pożyczki przekracza 2000pln.

FUNKCJE KREDYTU: a.) emisyjna: jest to rola jaką pełni kredyt bankowy w tworzeniu pieniądza i wprowadzaniu go do obiegu. Funkcje te pełni każdy kredyt, gdyż każde udzielenie przez bank kredytu tworzy nowy pieniądz i wprowadza go do obiegu, a każda spłata kredytu jest równoznaczna z wycofaniem z obiegu i likwidację pieniądza. b.) dochodowa: można ją rozpatrywać z mikro i makroekonomicznego punktu widzenia. motywem dla którego podmioty gospodarcze korzystają z kredytu, jest potrzeba dokonania wydatków, które nie znajdują pokrycia w uzyskanych przez te podmioty w danym okresie przychodach z innych źródeł ( przychodach realnych ) i redystrybucyjnych ani też z poprzednio nagromadzonych zasobów pieniądza. Z punktu widzenia poszczególnych kredytobiorców, czyli w ujęciu mikroekonomicznym, każdy kredyt powiększa ich dochody, czyli pełni funkcję dochodową. Natomiast o funkcji dochodowej kredytu z makroekonomicznego punktu widzenia mówimy wówczas, gdy w wyniku akcji kredytowej następuje w danym okresie ogólny wzrost dochodów pieniężnych w skali całej gospodarki narodowej. Ma to miejsce wówczas gdy suma kredytów udzielanych w tym okresie przewyższa sumę kredytów spłaconych, czyli jeśli następuje wzrost pieniądza w obiegu. c.) rozdzielna jest to rola, jaką odgrywa kredyt w procesie ostatecznego podziału dochodu narodowego stały dopływ dóbr finalnych. d.) kontrolna :polega na tym, że kredyt umożliwia bankom wgląd w gospodarkę kredytobiorców, sprawowanie kontroli nad prawidłowością tej gospodarki i wywieranie wpływu na ich decyzje gospodarcze.

POJĘCIE SYSTEMU BANKOWO-KREDYTOWEGO: System kredytowo-bankowy obejmuje strukturę organizacyjną, podstawy prawne i urządzenia planistyczne w ramach którego banki prowadzą działalność kredytową i emisyjną, organizują rozliczenia pieniężne, wykonują obsługę kasową budżetu państwa oraz pośredniczą w rozliczeniach pieniężnych z zagranicą. Równocześnie system bankowo-kredytowy określa uprawnienia i obowiązki banków w zakresie kontroli i metod oddziaływania na działalność jednostek gospodarki uspołecznionej szczególnie w związku z korzystaniem z kredytów bankowych - określa prawa i obowiązki wobec jednostek gospodarczych.

TEORETYCZNE MODELE ORGANIZACJI APARATU BANKOWEGO: MODEL ZDECENTRALIZOWANY: w tym modelu działają : bank centralny i banki branżowe. Bank centralny jest “bankiem banków”, co oznacza iż dostarcza kredytów refinansów bankom branżowym, natomiast sam, nie uczestniczy w bezpośrednim kredytowaniu przedsiębiorstw. Bank centralny emituje znaki pieniężne i gromadzi środki budżetu państwa oraz środki banków branżowych. Banki branżowe obsługują poszczególne sektory gospodarstw lub poszczególne działy gospodarki narodowej. MODEL SCENTRALIZOWANY: bank centralny jest jedynym bankiem. Wykonuje on wszelkie czynności wchodzących w zakres finansowania i kredytowania p - tw. , emituje znaki pieniężne i gromadzi wszystkie zasoby pieniężne w tym także zasoby pieniężne p - tw. MODEL MIESZANY: obok banku centralnego funkcjonują banki specjalne zajmujące się finansowaniem i kredytowaniem inwestycji. Bank centralny emituje znaki pieniężne pełni bezpośrednią obsługę kredytową przedsiębiorstw, udziela kredytów refinansowych. Banki specjalne, które działają w tym modelu zajmują się finansowaniem i kredytowaniem inwestycji w skali gospodarki narodowej.

BANKI: Bank: jest instytucją służącą centralizacji tych co wypożyczają pieniądze i tych co je pożyczają. Instytucja publiczno-prawna. Funkcje banków: - tworzenie pieniądza przez bank emisyjny jako ostatecznego środka zapłaty - tworzenie przez banki operacyjne jako środka płatniczego - zaspokajanie za pomocą kredytu zapotrzebowania na pieniądz - pośredniczenie pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami Rodzaje banków: - banki centralne, powstałe na podstawie banków emisyjnych - banki operacyjne ( komercyjne )- banki specjalne- banki branżowe- kasy oszczędnościowe- instytucje drobnego kredytu- instytucje kredytu konsumpcyjnego

BANK CENTRALNY: jest to bank państwa, który sprawuje jednocześnie trzy funkcje:- banku emisyjnego - banku banków - banku gospodarki narodowej

Bank centralny dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze pełne. Istotną funkcją banku centralnego jest funkcja banku gospodarki narodowej. W tym charakterze bank centralny jest z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, z drugiej zaś bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów rządowi, obsługa długu państwowego oraz kasowej obsługi klientów. W roli banku banków jest on bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Bank banków tworzy dwa rodzaje pieniądza: - banknot (centralny pieniądz gotówkowy )- pieniądz żyrowy (centralny pieniądz rezerwowy )Bank banków spełnia następujące zadania:- reguluje cyrkulacje emitowanego pieniądza- reguluje płatność całego systemu bankowego- kształtuje potencjał kredytowy refinansowy i ich oprocentowanie Banki operacyjne: są najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej. Cel działania banku operacyjnego:- dążenie do zaspokajania potrzeb podmiotów gospodaryzujących w zakresie usług bankowych przy jednoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Z jednej strony banki świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego, a drugiej strony ich celem powinno być osiągnięcie zysku Banki specjalne: są bankami, których sfera działania w porównaniu z bankami operacyjnymi ma specjalny charakter pod względem zakresu i formy działania. Specjalizacja banków może być:- operacyjna: co prowadzi do podziału na banki kredytu krótko- i długoterminowego- funkcjonalna: co prowadzi do podziału na banki finansujące eksploatację i inwestycje- terytorialna: banki ogólnokrajowe i regionalne- branżowa: banki przemysłowe, rolne, handlu zagranicznego i budowlane

Formy kredytu: a.) kredyt towarowy ( handlowy ): polega na wzajemnym kredytowaniu się przedsiębiorstw. Związany z ruchem kapitału przemysłowego i handlowego. b.) kredyt bankowy: forma ruchu pożyczkowego.- operacje wekslowe banków: zmiana wierzytelności wekslowych w gotówkę, przekształcenie kredytu towarowego w kredyt bankowy- dyskonto weksli: skup przez bank weksli, których termin wykupu jeszcze nie nadszedł - operacje towarowe: pożyczki na towary w drodze i w obrocie towarowym- operacje papierami wartościowymi: pożyczki pod zastaw papierów wartościowych tj. obligacji pożyczek państwowych, zakup przez bank papierów wartościowych- operacje w rachunku bankowym: niezabezpieczone polegają na udzielaniu pożyczek bez realnego zabezpieczenia, są to pożyczki dla dużych przedsiębiorstw, pobierają wyższe oprocentowanie.- kontokorent: to rachunek bankowy, za pomocą którego dokonywane są wszystkie operacje między bankiem, a klientem, pożyczki są terminowe lub bezterminowe.

Zasoby bankowe: I. Kryterium podmiotowe: ( podział zasobów bankowych na wkłady pochodzące z gospodarstw, od ludności ).1. Gromadzenie środków przedsiębiorstw uspołecznionych: różnice między otrzymywaniem dochodów, a dokonywaniem wydatków. Wkłady przedsiębiorstw powstają w wyniku następujących procesów gospodarczych:- powstanie rezerw transakcyjnych w przedsiębiorstwach w związku z ich działalnością exploatacyjną i inwestycyjną- osiągnięcia ponad planowego zysku- niepełnego zsynchronizowania zaopatrzenia z zapotrzebowaniem- przebiegu rozliczeń między innymi przedsiębiorstwami Wyróżniamy 2 rodzaje wkładów:- wkłady osobiste: do przeprowadzania bieżącego obrotu płatniczego, do wykorzystywania w każdej formie i w każdym czasie.- wkłady terminowe: przekazywane do banku na minimum jeden miesiąc, mogą być złożone na ściśle określony termin bez prawa ich wcześniejszego podjęcia oraz złożone na czas określony, ale z możliwością ich wcześniejszego wypowiedzenia przy zachowaniu określonego terminu wypowiedzenia.2. Środki pieniężne w rozliczeniach bankowych.3. Środki budżetu państwa: gromadzone na rachunkach bankowych. Stanowią nadwyżkę wpływów nad wydatkami budżetu, mogą mieć charakter krótkoterminowy bądź lokat długoterminowych.4. Zasoby pieniężne ludności: wkłady oszczędnościowe oraz emisja pieniądza gotówkowego. Wkłady mają charakter bardziej stabilny, forma gotówkowa: mniej stabilna, zużywane szybciej niż wkłady.5. Fundusze własne banków i funkcje:- podstawa do uruchomienia instytucji kredytowej- podstawa do określenia najmniej pewnych operacji kredytowych- forma wykorzystania zysku banku- podstawa do oceny solidności banku Kryterium podmiotowe z p-ktu widzenia dysponentów:1. Zasoby scentralizowane: gromadzone na rachunkach środki pieniężne, których posiadaczami centralne instytucje finansowe.2. Zasoby zdecentralizowane: środki pieniężne pozostające w bezpośredniej dyspozycji innych ( nie centralnych ) jednostek gospodarczych.

KRYTERIUM CHARAKTERU I PRZYCZYN POWSTAWANIA:1. Lokaty o charakterze transakcyjnym: bieżące działania gospodarcze 2. Oszczędności: lokaty dobrowolne, lub przymusowe

POJĘCIE I CELE POLITYKI PIENIĘŻNEJ :Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza. Cele polityki pieniężnej: to utrzymanie na odpowiednim poziomie - dochodu (PNB), podaży pieniądza oraz stopy procentowej. Polityka pieniężna jest bardziej skuteczna przy dużej wrażliwości inwestycji i exportu netto na stopę procentową niż przy małej ich wrażliwości.

POJĘCIE RYNKU PIENIĘŻNEGO ORAZ PODAŻY PIENIĄDZA: Rynek pieniężny: realizacja obrotów banków komercyjnych z bankiem centralnym ( redyskonto weksli, operacje wolnego rynku) tzw: operacje pierwotne. Na rynku realizują się obroty między bankami komercyjnymi i innymi instytucjami finansowymi tzw. operacje wtórne. Stopa % na rynku pieniężnym kształtuje się w zasadzie swobodnie pod wpływem relacji popytu do podaży.

36. Funkcje i rola pieniądza w gospodarce.

Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu). Inaczej mówiąc, jest to środek wymiany.

Funkcje pieniądza:

• Środek wymiany - pieniądz znajduje niemal powszechne zastosowanie. Pracownicy wymieniają usługi czynnika praca na pieniądz. Ludzie kupują lub sprzedają dobra w zamian za pieniądz. Akceptujemy pieniądz nie po to aby skonsumować go bezpośrednio, ale dlatego, że można go następnie użyć w celu zakupu innych rzeczy, które chcemy skonsumować. Pieniądz jest środkiem, za pomocą którego ludzie dokonują wymiany dóbr i usług.

• Jednostka rozrachunkowa - jest to jednostka, w której wyrażone są ceny i są prowadzone rozliczenia.

• Środek przechowywania wartości (tezauryzacji) - ponieważ można go wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości. Nikt nie zaakceptowałby pieniądza przy zapłacie za oferowane dziś dobra, gdyby miał on okazać się bezwartościowy przy próbie zakupu towarów jutro.

• Miernik odroczonych płatności - inaczej jest to funkcja jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie.

• Prawny środek płatniczy ,

Rodzaje pieniądza:

• Pieniądz symboliczny - jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też siłą nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach. Np. wartość większości monet spełniających funkcję pieniądza jest znacznie większa od sumy, jaką można by uzyskać z ich stopienia sprzedaży metali, z których zostały wykonane.

• Pieniądz bezgotówkowy - jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy).

37. Instrumenty polityki pieniężnej.

Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego można podzielić na 3 grupy:

1. instrumenty kontroli ogólnej,

2. instrumenty kontroli selektywnej,

3. oddziaływaniem przez perswazję.

Ad.1. Instrumenty kontroli ogólnej na wszystkie instytucje pośrednictwa finansowego z jednakowym natężeniem są to:

• polityka rezerw obowiązkowych - utrzymanie rezerw ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych. Relacja między rezerwami banków komercyjnych a wkładami klientów ma znaczenie w podaży kształtowaniu się ilości pieniądza w obiegu. Podwyższenie rezerw zmusza do utrzymania większej części aktywów w formie gotówki.

• kredyt redyskontowy - odkupywanie od banków komercyjnych weksli. Zakup weksli za kwotę niższą od nominalnej, różnica jest wyznaczona przez stopę dyskontową. Stopa redyskontowa banku centralnego jest niższa od stopy dyskontowej banku komercyjnego. Podaż pieniądza bc przez redyskonto weksli nie jest kontrolowana przez bc lecz zależy od banków komercyjnych. Wysokość stopy procentowej ma wpływ na wielkość udzielanych pożyczek przez banki rozliczeniowe w bc.

• Operacje otwartego rynku - sprzedaż i zakup przez bc papierów wartościowych publicznych. Operacje otwartego rynku są uważane za skuteczniejszy środek regulowania podaży pieniądza przez bc niż redyskonto, gdyż pozwalają z góry ustalić kwotę wzrostu podaży pieniądza bc. Stopa % kształtuję jako wielkość wynikowa określana przez relację popytu na pieniądz do jego podaży. Gdy bc kupuje weksle skarbowe - zwiększają się rezerwy gotówkowe banków rozliczeniowych.

• Kredyt lombardowy - udzielany przez bc bankom komercyjnych na bardzo krótkie terminy. Stopa kredytu lombardowego jest wyższa niż stopa redyskontowa. Banki komercyjne korzystają z kredytu lombardowego dla przezwyciężenia krótkookresowego braku płynności.

• Oddziaływanie na poziom kursów walutowych - sprzedaż obcych walut z zasobów bc w celu obniżenia ich kursów rynkowych lub skup w celu podwyższenia kursu. Instrukcja ta ma na celu ochronę bilansu płatniczego, promocję exportu oraz ograniczenie nadmiernego importu. Skup walut przez banki komercyjne i odsprzedaż bc jest dla banków komercyjnych źródłem zwiększenia ich zasobów.

• Limity kredytowania - ograniczenie podaży pieniądza narzucane przez bc bankom komercyjnym, sięga się do nich w przypadku poważnego zagrożenia stabilności obiegu pieniężnego i ewidentnej nie skuteczności normalnych ekonomicznych instrumentów jego regulowania.

• Blokowanie depozytów

38. Pasywna i aktywna polityka fiskalna.

Aktywna polityka fiskalna występuje wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji cen, ograniczania bezrobocia itp. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatków na roboty publiczne itp. Ten rodzaj polityki ma wielu przeciwników, którzy dowodzą, że pozostawienie zbyt dużej swobody państwu w tym względzie może spowodować wiele niekorzystnych zjawisk. Dlatego też proponuje się położenie większego nacisku na politykę pasywną wykorzystującą automatyczne stabilizatory. Uruchomienie tych środków nie wymaga bowiem żadnej decyzji władz administracyjnych, a wynika z właściwej niektórym typom podatków i wydatków państwa wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego i bezrobocia. Należy jednak podkreślić, że automatyczne stabilizatory koniunktury działają samoczynnie, to ich ustanowienie wymaga aktywności legislacyjnej państwa. Ponadto należy zauważyć, że w pewnych sytuacjach automatyczne stabilizatory nie tylko nie tworzą żadnych przesłanek zmiany sytuacji gospodarczej, lecz w pewnym stopniu utrudniają proces wzrostu gospodarczego. Antycykliczne działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury polega na tym, że charakteryzują się one pewną ,,wbudowaną giętkością” względem dochodów i bezrobocia. Oznacza to, że jeżeli wielkość wpływów podatkowych zależy od wielkości takich czynników, jak np. dochody osobiste ludności, dochody przedsiębiorstw, spółek itp., to zmiana poziomu tych dochodów automatycznie prowadzi do zmiany poziomu wpływów . Zaliczyć do nich można:

• podatki od dochodów osobistych,

• podatki od dochodów osób prawnych,

• podatki pośrednie,

• zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne,

• programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.

Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury oparte jest na wykorzystaniu ,,wbudowanej giętkości” np. systemu podatkowego, dzięki czemu w zależności od sytuacji gospodarczej odpowiednio kształtują się wielkości wpływów podatkowych. Mają one z kolei wpływ na wielkość dochodów pozostających do dyspozycji, które powinny kształtować się w zależności od tego, czy występuje ożywienie gospodarcze, czy recesja.

39. Koszty działań ekologicznych przedsiębiorstwa.

Pod pojęciem środowiska naturalnego człowieka rozumie się ogół elementów przyrodniczych, zwłaszcza powierzchnię ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, po­wietrze atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz znajdujący sicz zarówno w stanie naturalnym, jak i przekształconym w wyniku działania człowieka. Natomiast poza zakresem tego pojęcia pozostaje środowisko od podstaw stworzone przez człowieka za pomocą współczesnej techniki.

W procesie rozwoju człowiek od zarania dziejów podejmował walkę z przyrodą, dążąc do jej dostosowania do swych potrzeb. Póki mieszkańców ziemi nie było tak wielu, skutki naruszania równowagi w przyrodzie były ograniczone. Nie były one odczuwalne. Ogromny postęp techniczny, uprzemysłowienie, procesy urbanizacyjne, stosowanie różnych środków chemicznych w rolnictwie spowodowały, że w połowie XX wieku wystąpiły znaczne naruszenia równowagi przyrodniczej, stanowiące zagro­żenie dla egzystencji człowieka. Do tego dołączyć trzeba znaczny wzrost liczby ludności wiata, a także działania spowodowane poglądem o nieskończonych możli­wościach człowieka w przekształcaniu przyrody. Warto tu przypomnieć na przykład decyzje podejmowane i częściowo realizowane w ZSRR, dotyczące odwracania bie­gów rzek syberyjskich, budowę licznych kanałów łączących rzeki i powodujących różnego rodzaju niezamierzone negatywne skutki.

Wskazana tu sytuacja skłoniła do zwrócenia uwagi na ogromną skalę zagrożeń. Zagrożenia te dotyczą warunków bytu człowieka. Stanowią więc problem interesu dający także politykę społeczną. Jednak zagadnienie jest znacznie szersze. Musi być rozpa­trywane z punktu widzenia nauk biologicznych, medycznych, technicznych, ekonomi­cznych, ale nie może być też pomijany aspekt społeczny.

Coraz powszechniejszy jest pogląd, że prawo człowieka do środowiska jest jednym z najistotniejszych. Myśl taka znalazła wyraz w uchwalonej w 1972 roku w Sztokholmie Deklaracji Międzynarodowej Konferencji w sprawie ochrony środowi­ska, zorganizowanej przez ONZ. Stwierdza się tam, że "Człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku o jakości pozwalającej na życie w godności i dobrobycie. Ponosi on zarazem solenną odpowiedzialność za chronienie i ulepszanie środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń".

Można mówi o ekologicznych, ekonomicznych i kulturalno-zdrowotnych wartościach środowiska przyrodniczego i jego elementów. Ludzie jednak najbardziej cenili dotąd wyłącznie wartości ekonomiczne. Przedmioty i zjawiska przyrodnicze przez ich właściwości pozwalające na pełnienie funkcji ekologicznej były neutralne pod względem aksjologicznym. Dopiero w miarę, gdy nauka ukazywała niebezpieczeństwa wiążące się z zanieczyszczeniami i innymi zagrożeniami środowiska, wła­ściwości środowiska przyrodniczego nabierały dużego znaczenia aksjologicznego i zaczęły zajmować wysokie miejsca w hierarchii wartości.

Potrzeba ochrony środowiska nie tylko była traktowana jako cel sam w sobie, lecz jako środek ochrony człowieka, jego , zdrowia, dobrobytu materialnego i ducho­wego. Wkraczamy tu wyraźnie w zakres zainteresowania problemami społecznymi, w konsekwencji zainteresowania polityki społecznej.

Zjawiskiem charakterystycznym końca XX wieku jest lęk człowieka przed skut­kami ubocznymi cywilizacji technicznej. Współcześnie powstała taka sytuacja, że ludzkość zdolna jest swymi wytworami zniszczyć podstawy własnej egzystencji2.

W latach siedemdziesiątych-ujawnił się nowy aspekt zależności między człowie­kiem a środowiskiem. Wpłynęła na to ogromna penetracja współczesnej techniki w procesy przyrodnicze, eksplozja ludnościowa, dążenie do podnoszenia standardu życia, a także precyzyjniejsza niż dotąd wiedza na temat równowagi rządzącej mecha­nizmami przyrody. Naruszenie równowagi między elementami przyrody wywołuje poważne zmiany. Muszą one być przedmiotem znacznej uwagi. Zasoby umożliwiające egzystencję człowieka są ograniczone i narażone na zniszczenie.

Powiązania te stanowią określoną całość i powinny być rozpatrywane w skali globalnej. Potrzebna jest polityka ekologiczna - która do rozwiązań dochodzi metodą kolejnych przybliżeń - elastyczna, uwzględniająca spodziewane w przyszłości odkry­cia naukowe, po to, by złagodzić bądź wyeliminować występujące zagrożenia.

Zależność między wzrostem ekonomicznym, przemianami społecznymi i środo­wiskiem związana jest z poziomem rozwoju. W państwach wysoko rozwiniętych, uprzemysłowionych głównie przyczyny niszczenia środowiska wynikają ze stosowa­nej technologii, wachlarza produktów konsumowanych przez bogate społeczeństwo oraz niedoskonałości analizy rynku, która przy ustalaniu kosztów i efektów nie bierze poci uwagę kosztów wywołanych zniszczeniem środowiska. Zainteresowanie koncen­truje się tu wokół analizy technologii produkcji bądź skutków powstawania pozosta­łości i odpadów w wyniku intensywnej produkcji i konsumpcji.

W krajach rozwijających się niszczenie środowiska jest przede wszystkim wyni­kiem nędzy. Często występuje niszczenie zasobów wskutek wadliwej eksploatacji bogactw naturalnych. Nadmierne są tu przemieszczenia ludności do miasta.

Za groźne dla środowiska uznaje się znaczne zwiększenie liczby ludności, w tym szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie nie zostały rozwiązane problemy

głodu, chorób i po prostu nędzy.

Wskazuje się na wyczerpywanie się zasobów kopalnianych, paliw, wody, żywno­ści. Dotyczy to także energii. Różne wyliczenia w tym względzie dają odmienne rezultaty. Faktem jest jednak możliwość wystąpienia trudności już w początkach następnego wieku mimo nieprzerwanego wzrostu techniki. W miarę korzystania z zasobów coraz to niższej jakości, trzeba będzie przetwarzać większe ilości materiałów na jednostkę użytecznego produktu końcowego i w tym celu będą potrzebne większe ilości energii.

Do zagrożeń należy zaliczyć nadmierne skupianie ludności w miastach, coraz trudniejsze warunki bytowania w nich. W wyniku nadużywania aerozolów wytwarzać się zaczyna groźna luka ozonowa. W wyniku ogrzewania np. wielkich aglomeracji następuje podnoszenie się temperatury ziemi. Olbrzymie szkody powodują spaliny z samochodów.

Ogólnie niekorzystną zmianą w środowisku jest narastanie zagrożeń, zwłaszcza w postaci ujemnych skutków zdrowotnych. Znaczne są szkody genetyczne, tu daje się odczuwać działanie substancji promieniotwórczych. Ostatnią kategorią zagrożeń śro­dowiska są szkody wyrządzane równowadze ekologicznej i zdolności Ziemi do pod­trzymywania życia.

W literaturze problemu do pięciu głównych niebezpieczeństw zalicza się:

- niekorzystny wpływ człowieka na klimat ziemi (aerozole, występowanie dwutlenku węgla, ciepło z konwersji energii dokonywanej przez człowieka);

- promieniotwórczość, w tym związaną z próbami z bronią jądrową czy działaniem elektrowni atomowych (przykład katastrofy w Czarnobylu jest tu szczególnie odstra­szający); awarie na mniejszą skalę występowały także w innych elektrowniach; podłożem biologicznych skutków radioaktywności jest promieniowanie jonizujące; połączone z wymykaniem się nuklidów promieniotwórczych do środowiska;

- pestycydy, będące jednym ze środków mających znaczenie dla wysoko produkcyj­nego rolnictwa; ujemne skutki ich oddziaływania wynikają ze szkodliwego wpływu na niektóre formy życia w przyrodzie, a przy tym posiadają znaczny stopień trwało­ści, oddziałują trująco na wiele organizmów żywych, zwierzęta, ryby, ptaki; war-to tu wspomnieć o skutkach używania DDT;

- nawozy sztuczne, powodujące m.in. nadmierne gromadzenie się w wodzie substancji pokarmowych dla żyjących tam roślin, niszczące także niektóre istotne bakterie glebowe;

- zagrożenie erozją gleby i wiążący sil z tym problem jej utraty, który może byk uznany za groźny4.

W trakcie analizy zagadnień zagrożenia środowiska naturalnego w Polsce zwró­cono uwagę także na inne problemy, jak zasoby wód podziemnych, zasoby nienaru­szalne wód, zasoby dyspozycyjne. Uwzględniono problem zanieczyszczenia wód, odprowadzania ścieków oczyszczonych i nieoczyszczonych. Zajęto się dostawami paliw, zużyciem energii, zanieczyszczeniem powietrza, to jest wprowadzaniem do atmosfery substancji ciekłych, stałych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, wody, lub spowodować inne szkody dla środowiska.

Zajęto się też problemem zagrożeń lasów. Wskazano na rolę parków narodowych, krajobrazowych, rezerwatów przyrody, obszarów chronionego krajobrazu oraz pomni­ków przyrody. Zwrócono większą uwagę na konieczność ochrony fauny.

Zbadano problem występowania odpadów, szczególnie uciążliwych dla środowi­ska. Zajęto się ich gospodarczym wykorzystywaniem, unieszkodliwianiem, rekul­tywowaniem. Poruszono zagadnienie wysypisk śmieci komunalnych.

Wskazano także na obszary o największym zagrożeniu ekologicznym w Polsce, w których sytuacja systematycznie się pogarszała. Klasyfikując te obszary według stopnia zagrożenia, można wyodrębnić pięć grup:

- najwyższego zagrożenia: obszar górnośląski;

- obszary bardzo zagrożone: bełchatowski, turoszowski, rybnicki;

- obszary zagrożone: koniński, łódzki, częstochowski, krakowski, opolski;

- obszary o stosunkowo wysokim stopniu zagrożenia: szczeciński, gdański, poznański, bydgosko-toruński, inowrocławski, włocławski, płocki, legnicko-głogowski, wroc­ławski, jeleniogórski, tarnobrzeski, tarnowski;

- obszary nieco mniej zagrożone: chełmski, białe zagłębie.

W każdym z nich występują różne przyczyny zagrożenia, niekiedy powtarzające się na kilku obszarach. Zagrożenia są tam ogromne.

W sumie więc ogólną sytuację możemy określić jako wyraźnie niekorzystną. Skłania ona do podejmowania działań, przyczyniających się do zmniejszenia zagro­żeń, do ich likwidowania tam, gdzie jest to możliwe.

Opracowuje się i stopniowo realizuje programy działań w tym zakresie. Wypada podkreślić, że w Europie Zachodniej w znacznym stopniu oczyszczono wody, zmniej­szono zapylenia, podjęto wiele innych kroków. Musimy zarazem zdawać sobie spra­wę, że wszelkie działania w tej dziedzinie są nader kosztowne. Stąd w skali globalnej sprawy nie są łatwe do zrealizowania pomimo znacznych negatywnych skutków zagrożeń dla zdrowia człowieka, dla występowania normalnych warunków bytowania. Niezbędne są przede wszystkim nakłady na:

- ochronę wód, urządzenia do oczyszczania ścieków przemysłowych, komunalnych, wód opadowych; istotna jest tu budowa oczyszczalni ścieków

- ochronę powietrza atmosferycznego,

- unieszkodliwienie i zagospodarowanie odpadów, unieszkodliwianie i porządkowanie składowisk. Niezbędnych działań jest jeszcze wiele, omawianie ich jednak w tym miejscu

pominiemy.

Ministerstwo Ochrony Środowiska w dokumencie z listopada 1989 roku wskazuje, że obecnie mamy nadal w Polsce do czynienia z ogólnym pogarszaniem się stanu środowiska mimo pewnych oznak wskazujących na słabnięcie dynamiki niektó­rych zjawisk degradacyjnych. Stwarza to skomplikowaną sytuację dla polityki ekono­micznej państwa w najbliższych latach. Z jednej strony istnieją ograniczenia wynikające z możliwości gospodarki, z drugiej zad nie wolno już odsuwać na zbyt odległą przyszłość zadań w zakresie ochrony środowiska. Istnieje potrzeba postawienia do 2000 roku strategicznego zadania, polegającego na zahamowaniu dalszej degradacji środowiska, przede wszystkim na obszarach najbardziej zagrożonych. Konieczny jest sprawny, kompleksowy system informacji o stanie środowiska.

Dziedziną o niedostatecznym rozpoznaniu jest środowisko naturalne na terenach wiejskich. Występuje tam nieracjonalna gospodarka środkami ochrony roślin, nawo­zami sztucznymi i organicznymi, odpadami bytowymi, brak oczyszczalni ścieków w systemach wodociągowych.

Do problemów wymagających rozwiązania trzeba zaliczyć zapewnienie zdrowej żywności. Gleba jest ostatecznym odbiornikiem większości zanieczyszczeń transpo­rtowanych z wodą i powietrzem lub dodawanych w formie nawozów i grodków ochrony roślin. Następuje ich kumulacja w roślinach i tkankach zwierząt. W Polsce istnieją tereny tracące z tego powodu przydatność w użytkowaniu rolniczym. Trzeba dokonać ich delimitacji i kontrolować proces rozprzestrzeniania się skażeń gleb.

Niezbędnym warunkiem ochrony zdrowia człowieka jest stworzenie systemu wykrywania i likwidowania stanów ekstremalnych zanieczyszczeń wody pitnej oraz powietrza. Konieczna jest zautomatyzowana, ciągła kontrola jakości wód dopływają­cych do ująć komunalnych, a także stała obserwacja zanieczyszczeń powietrza w dużych aglomeracjach miejskich, łącznie z krótkoterminową prognozą tych zanieczy­szczeń i powiązanym z nią system ostrzegania ludno§ci oraz interwencyjnego ograni­czenia ich źródeł.

Powinna być ustalona hierarchiczna lista zadań inwestycyjnych w tym zakresie w skali regionu, obszaru hydrograficznego bądź aglomeracji. Konieczne jest ustalenie priorytetów między regionami, zlewniami rzek i aglomeracjami.

Informację o stanie środowiska należy udostępniać organizacjom, ruchom społecznym proekologicznym, których działanie trzeba uznać za pożyteczne społecznie, a także poszczególnym obywatelom. Resort powinien rozwijać w różnych formach kontakty w celu zaangażowania społecznego w rozwiązywanie tych problemów z samorządami terytorialnymi, samorządami mieszkańców i społecznymi organizacjami ekologicznymi.

Trzeba tworzyć fundusze przeznaczone na ochronę środowiska, kierować na ten cel rosnące grodki budżetowe. Możliwe i pożądane jest w tym wypadku działanie różnych fundacji ekologicznych.

Na rozwiązanie problemów ekologicznych istotne może wpływać współpraca różnych państw zarówno o charakterze regionalnym, jak i globalnym. Zanieczysz­czone wody lub pyły nie ograniczają się do wywoływania negatywnych skutków tylko w jednym państwie, lecz mają znacznie szerszy zasięg. Rzeki płyną niejednokrotnie przez kilka państw. Rodzi to konieczność współdziałania zainteresowanych państw między sobą. Podobnie skutki różnego typu zanieczyszczeń dla mórz są związane z działaniami wszystkich państw z określonego regionu. Dotyczy to szczególnie mórz, które można określić jako "zamknięte", np. Morze Bałtyckie. Tutaj są prowadzone wspólne działania na rzecz ochrony wód przez wszystkie państwa nadmorskie w wyniku tzw. porozumień helsińskich. Mimo występowania różnych trudności w reali­zacji tych zamierzeń, przynoszą one już pierwsze efekty. Na marginesie rozważań o Morzu Bałtyckim wypada dodać, że wskutek zanieczyszczeń w Zatoce Gdańskiej zamknięte są wszystkie nieomal plaże, z wyjątkiem Stogów w Gdańsku. Zagrożone są również niektóre plaże nad pełnym morzem.

Tego rodzaju sytuacje prowadzą do umiędzynaradawiania problemów ochrony środowiska, do działań na rzecz poprawy bytu człowieka w skali coraz szerszej (międzynarodowej). Ochrona środowiska naturalnego człowieka stanowi przecież w~:lk4. o materialną podstawę bytu na planecie Ziemia. Każde naruszenie środo­wiska godzi w podstawowe prawa człowieka, a w skrajnych wypadkach narusza i uniemożliwia realizacji najważniejszych z praw - prawa do życia.

Podane w tym miejscu stanowisko znalazło szeroki wyraz na Konferencji Sztok­holmskiej z 1972 roku. Podkreślono to także w innych aktach międzynarodowych. Dotyczy to na przykład Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych. Wiele problemów ekologicznych poruszono w konwencjach o zanie­czyszczaniu mórz.

Patrząc realnie z punktu widzenia zainteresowanych jednostek, prawo do ochrony środowiska powinno gwarantować przede wszystkim takie podstawowe sprawy, jak zaopatrzenie w czystą wodę, zapewnienie czystego powietrza, uwol­nienie od uciążliwości zanieczyszczeń. Stanowiłoby więc jedno z praw socjalnych, podobnie jak prawo do odpowiedniego poziomu życia. W praktyce najważniejszą sprawą jest stworzenie osobom prywatnym, lub grupom takich osób, możliwości dochodzenia, na szerszym niż wewnątrzpaństwowe forum, konkretnych obowiąz­ków prawnych ciążących na państwach. Uznanie prawa do ochrony środowiska może stworzyć nowe możliwości kontroli międzynarodowej w postaci choćby sprawozdań na ten temat.

Dopóki sprawy te nie zostaną w pełni uregulowane, spektakularne działania społecznych organizacji ekologicznych w skali międzynarodowej nie mogą być w pełni skuteczne, chociaż z całą pewnością zwracają uwagę na szczególnie drastyczne naruszenia środowiska naturalnego w różnych przypadkach.

Jeszcze raz wypada podkreślić, że sprawy ochrony środowiska trzeba uznać za oraz istotniejsze również i ze społecznego punktu widzenia, w tym także działań z zakresu polityki społecznej.

40. Pojęcie, przyczyny i skutki kryzysu ekologicznego.

W sytuacji globalnego zasięgu wielu działań człowieka, niefrasobliwe obchodzenie się ze środowiskiem i nie uwzględnianie praw, które nimi rządzą, prowadza do niepożądanych i często nieoczekiwanych reakcji środowiska. Nieustanna presja człowieka na środowisko stwarza sytuację, w której rządzące nim mechanizmy zostały rozregulowane, a środowisko traci zdolność samoregulacji prowadzi to do rozwoju zjawiska określanego obecnie jako kryzys ekologiczny. Zjawisk składających się na kryzys ekologiczny jest bardzo wiele. Mianem kryzysu określa się stan środowiska, w którym stopień ingerencji człowieka w przyrodę oraz intensywność jej przekształcania przekraczają jego zdolność do samodzielnej kompensacji zachodzących zmian. Za najważniejsze zjawiska składające się na współczesny kryzys ekologiczny uważa się:

• globalne ocieplenie

• niszczenie ozonosfery

• wycinanie lasów tropikalnych

• niszczenie lasów przez emisje przemysłowe

• kwaśne deszcze

• zanik różnorodności gatunkowej i genetycznej

• awarie urządzeń jądrowych

• produkcję i składowanie odpadów radioaktywnych

• erozję

• pustynnienie

• wzrost zasolenia gleb

Wyróżnia się cztery główne nurty poglądów co do przyczyn kryzysu ekologicznego w Polsce:

1. Pogląd polityczny

2. Pogląd maltuzjański - kryzys jest rezultatem przeludnienia świata

3. Pogląd etyczny

4. Pogląd ekonomiczny - kryzys jest rezultatem zachwiania proporcji pomiędzy nakładami na ochronę i pośrednio - na niszczenie środowiska ( inwestycje )

Brak skutecznych działań ze strony ludzi może przekształcić kryzys ekologiczny w katastrofę ekologiczną, która jest daleko posuniętą degradacją środowiska, że podjęcie jakichkolwiek środków zaradczych jest nie możliwe. Skutki kryzysu ekologicznego w Polsce i na całym świecie już są ogromne, a mogą być jeszcze bardziej tragiczne; zanieczyszczanie mórz i oceanów, emisja dwutlenku siarki powodująca zanieczyszczenia powietrza, zagłada ogromnej liczby gatunków roślin i zwierząt. Inne negatywne skutki to zmiany klimatyczne, degradacja lasów i wiele innych. Tragedia ekologiczna powoduje także tragedie ludzi. Poważnym zagrożeniem dla bytu milionów ludzi jest niedostatek drewna opałowego, czystej wody oraz żywności. zasoby najważniejszego współczesnego surowca ropy naftowej wystarczą jeszcze na kilkadziesiąt lat, gazu wystarczy na około 200 lat, a węgla kamiennego na 3000 lat. Również stale rosnąca ilość odpadów oraz ich składowanie niezgodne z przepisami, stanowi poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Najważniejszymi zagrożeniami środowiska Polski są:

• Nad mechanizacja środowiska zanieczyszczeniami przemysłowymi, komunalnymi i rolniczymi

• Przemiany użytkowania ziemi niszczące strukturę przyrody

• Zmniejszanie się różnorodności biologicznej

• Zanieczyszczanie atmosfery w Polsce należy do najwyższych w Europie

• Zmniejszenie się powierzchni obszarów biologicznie czynnych na terenach zurbanizowanych i uprzemysłowionych

---