Strelau (2000), Psychologia, t.2, R. 25-28

Rozdz. 25 Mechanizmy wzbudzania emocji (D. Doliński)

25.1 Mechanizmy wzbudzania emocji- aspekt psychologiczny- aby zrozumieć emocje, trzeba wziąć pod uwagę warunki w jakich się kształtowały (a więc ewolucyjną przeszłość człowieka)

• Tooby i Cosmides- emocje to mechanizm powstały na drodze ewolucji; pojawiały się w życiu wielu pokoleń jako adekwatna odpowiedź na problemy wymagające rozwiązania; najpierw organizm przejawiał najróżniejsze zachowania i reakcje emocjonalne, z których w toku ewolucji wyselekcjonowane zostały te najbardziej efektywne

• lecz funkcjonalność tych reakcji dotyczy dawnego środowiska człowieka, nie dzisiejszego→ więc wiedzy o emocjach może dostarczyć nam badanie małp człekokształtnych oraz prymitywnych społeczeństw zbieracko-mysliwskich

• Jane Goodal- obserwacje szympansów w Tanzanii→ społeczny charakter emocji

• Lorna Marshall- obserwowała życie ludu !Kung w kotlinie Kalahari→ też społeczny (jedne emocje umożliwiają współpracę, inne uruchamiają agresję w stosunku do obcych)

• Trzy robocze, komplementarne względem siebie, definicje emocji (za N. Frijdą)

• emocja to zwykle wynik świadomej/nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele/interesy podmiotu (zgodność z celem= em”+”; niezgodność= em”-„)→ nie wszyscy badacze podzielają ten pogląd

• istotą emocji jest gotowość do realizacji programu działania (em nadaje priorytet do określonego działania)

• emocja jest doświadczana zwykle jako szczególny rodzaj stanu psychicznego (często towarzyszą jej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne, pantomimiczne, reakcje behawioralne)

• definicja ogólna emocji→ to subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania. jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania

25.1.1 Mechanizm dokonywania oceny poznawczej- zgodnie z koncepcjami oceny poznawczej, emocja jest następstwem stosunku człowieka do zmian zachodzących w otoczeniu→ ocena poznawcza to rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia własnych celów i interesów

• ten proces wg Lazarusa dotyczy trzech kwestii: 1. tego czy emocja się pojawi i 2. jaka będzie jej walencja (obie składają się na ocenę pierwotną) oraz 3. rozważenia jak sobie z tą sytuacją i jej emocjonalnymi konsekwencjami poradzić (ocena wtórna- determinuje to, jaka emocja się pojawi)

• Lazarus- ocena jest koniecznym i wystarczającym warunkiem wystąpienia emocji

25.1.1.1 Rola dokonywania oceny poznawczej we wzbudzeniu emocji- przesłanki empiryczne

• Lazarus i Alfert- wyświetlali film pokazujący bolesną operację na genitaliach wykonywaną w aborygeńskim plemieniu Arunta. Trzy wersje komentarza lektora: 1. podkreślenie antropologicznego charakteru filmu, 2. bagatelizowanie bólu operowanego+ podkreślenie radosnego nastroju pozostałych członków plemienia, 3. podkreślenie bólu i silnego dyskomfortu operowanego. Pomiar stresu: w grupie 1 i 2 niższy niż w 3

• Lazarus, Orton- film, na którym frezarka obcina robotnikowi palce. Negatywne emocje mniejsze w tej grupie, w której powiedziano, że to tylko film i że w rzeczywistości nikomu nic się nie stało

• koncepcja oceny zakłada, że odmienność oceny sytuacji przesądza o odmienności emocji odczuwanych przez różnych ludzi→ Smith i Pope- osoby utalentowane i nieutalentowane matematycznie rozwiązywały łamigłówki łatwe i trudne; przy trudnych nieutalentowani reagowali bezradnością, rezygnacją, spadkiem optymizmu, utalentowani- nie; stąd wniosek, że odmienność zasobów osobistych (będąca czynnikiem dokonywanej oceny) jest tym elementem, który determinuje odmienność pojawiającej się emocji

• inna grupa badań dotyczy związku między różnymi specyficznymi ocenami sytuacji i odmiennymi wówczas emocjami→ Smith i Ellsworth- studenci opowiadali o różnych emocjach. Okazało się, że poszczególne specyficzne wzorce oceniania powiązane były z odmiennymi emocjami. Roseman→detale sytuacji prezentowanej badanym (Susan zdaje egzamin) różnicowały odpowiedzi na temat przeżywanych przez dziewczynę emocji.

• eksperymenty nie odpowiadają na pytanie czy proces formułowania ocen jest rzeczywiście koniecznym i wystarczającym mechanizmem prowadzącym do pojawienia się emocji

25.1.1.2 Rola dokonywania oceny poznawczej we wzbudzaniu emocji- wątpliwości dotyczące interpretacji wyników badań

• Brian Parkinson- krytyczny przegląd wyników badań empirycznych stanowiących potwierdzenie roli oceny poznawczej we wzbudzaniu emocji:

• brak przesłanek pozwalających przyjąć, że ten proces leży u podstaw pojawiania się emocji

• wszystkie powyższe (a także wiele innych) badania nie przesądzają, że ocena poprzedza w czasie emocje, a jedynie wykazują, że ten mechanizm ten jest obecny w ich doświadczaniu

• wskazuje też na problemy metodologiczne badań:

• np. eksp. Lazarusa (Arunta, frezarka)- zróżnicowany komentarz autora- Lazarus uznaje, że dokonana ocena wywołuje emocje. Parkinson- różnice w przeżywanych emocjach dotyczą tu jedynie ich intensywności, a nie jakości; poza tym odmienne komentarze mogły koncentrować widzów na odmiennych elementach oglądanych obrazów→ więc u podstaw nasilenia odczuwanej emocji mogły leżeć nie różne wzorce oceny poznawczej, ale różne bodźce docierające do badanych

• Ellsworth, Smith→ wg Parkinsona badania te dowodzą jedynie ścisłego związku reprezentacji emocjonalnych z reprezentacją ocen, ale nie przesądzają o kierunku przyczynowym związku ocena poznawcza-emocja

• zatem możliwe jest, że ocena poznawcza powstaje nie przed doświadczeniem emocji, lecz podczas jej przeżywania, będąc jednym z elementów tego procesu

• nie można też wykluczyć możliwości, że ocena poznawcza jest skutkiem, a nie przyczyna doznawanych emocji (pewne dane zresztą przemawiają za tym: złość wzbudzona wyobrażeniem, że się zostało skrzywdzonym przez egzaminatora→ zmiana percepcji przyczyn innych, niezwiązanych z tą sytuacją zdarzeń-wydawały się w większym stopniu wywołane przez ludzi)

• nawet badania w których określać trzeba emocje bohatera historyjki (informacje o sytuacji wyprzedzają w czasie oszacowanie jaka emocja się pojawi) nie są wg Parkinsona dowodem na związek przyczynowy poznanie-emocja→ to nie jest dowód, że w realnych sytuacjach ocena poprzedza emocję (to, że śmierć kojarzy się z chorobą, nie znaczy, że w realnych sytuacjach śmierć poprzedza chorobę); to badanie pokazuje jedynie, że większość ludzi tworzy „ukryte teorie” warunków, w jakich pojawiają się poszczególne emocje

• inny problem to fakt, iż dane pochodzą z werbalnych wypowiedzi osób badanych (przecież ludziom może się tylko wydawać, że ocenianie poprzedza emocję, czy też jest jej elementem bądź skutkiem; mogą przeceniać związek między tymi procesami)

• ocena to proces „zimny” (racjonalne zestawienie pewnych faktów) a emocja- „gorący” (bywa gwałtowna, niespodziewana)→ jak procesy „zimne” mogą wywoływać „gorące”? (to wątpliwości Zajonca)

• wielu badaczy nie zgadza się z twierdzeniem, że tylko proces oceniania może wyprzedzać emocje→ sądzą, że nie jest on koniecznym i wystarczającym warunkiem pojawienia się emocji

25.1.1.3 Ocena poznawcza jako możliwy, ale nie jedyny mechanizm wzbudzania emocji (czyli Parkinson c.d.)

• kiedy występuje emocja?- odpowiedź trudna, bo na pojęcie emocji składają się różne czynniki (niejednoczesne w czasie):

• specyficzne doświadczenie somatyczne

• tendencja do podejmowania określonego działania

• myśli towarzyszące sytuacji emocjorodnej (dotyczące odczuć somatycznych i tendencji do działania)

• ekspresja twarzy i reszty ciała

• od którego momentu można mówić o emocji? czy elementy wcześniejsze uczestniczą w pojawianiu się następnych? Jaka może być przyczynowa rola myśli zw. z oceną poznawczą?→ Parkinson doszedł do wniosku, że te elementy mogą być zarówno symptomami doświadczania przez człowieka emocji jak i przyczynami ich pojawiania się

• poza tym nie da się ustalić, który z tych czynników jest najważniejszy dla pojawienia się emocji

• w większości wypadków wszystkie 4 elementy współuczestniczą- proces oceny poznawczej jest jednym z ważnych czynników- ale nie jest warunkiem koniecznym i wystarczającym (jak sądził Lazarus)

• wg Parkinsona możliwe jest pojawienie się emocji na skutek innych jeszcze, specyficznych mechanizmów- np. empatyczne „zarażenie” się emocją rozpoznaną u innej osoby (często odruchowo odwzajemniamy uśmiech, nawet gdy widzimy go na foto)

25.2 Mechanizmy wzbudzania emocji- aspekt biologiczny

• mózg- 100 mld komórek nerwowych; przeciętna komórka- 10 tys. synaps (ale niektóre mają ich 15x więcej)

• dwa podstawowe założenia mózgowych mechanizmów emocji:

• reakcje emocjonalne to nie tylko automatyczne odpowiedzi na zdarzenia- są generowane przez systemy samoregulacji oparte na wewn. reprezentacji celów i porównaniu zdarzeń z tymi celami

• organizmy nie wykonują jedynie odruchowych reakcji na zdarzenia- generują wzorce planów działania charakterystyczne dla swojego gatunku

• lata 20-te i 30-te- koncentracja badań na szukaniu mózgowego centrum zawiadującego ekspresją emocji

• W.B. Cannon (eksperymenty na kotach)→ wzgórze; zaś kora mózgowa to inhibitor, tonizujący te reakcje→ idea Cannona opiera się na XIX-wiecznym założeniu istnienia trójstopniowej organizacji mózgowej Hughlinhsa-Jacksona (najniższe partie mózgu- automatyczne reagowanie na proste bodźce, na wyższym piętrze ośrodki modulujące te reakcje- tu ośrodki odpowiedzialne za emocje, na najwyższym- kora mózgowa- kontrola obu niższych poziomów)→ to założenie nadal jest punktem wyjścia badań nad emocjami

• Hess→ zachowania będące objawem złości mają związek nie z działaniem wzgórza, a podwzgórza

25.2.1 Koncepcja Paula MacLeana→ wyodrębnia w mózgu ludzkim (kręgowców) 3 zróżnicowane systemy, z których każdy rozwinął się w innej fazie ewolucji (przy czym systemy starsze ulegały dalszemu rozwojowi):

25.2.1.1 Mózg gadzi- część ewolucyjnie najstarsza; występuje u gadów, ptaków, ssaków

• zawiera prążkowie

• odpowiada za zachowania umożliwiające codzienne życie i reagowanie na działania innych osobników tego samego gatunku, polowanie, formowanie grup społecznych, regulację temperatury ciała, defekację

• eksperymenty na małpach (MacLean)- typowe reakcje powitalne małp zanikają po usunięciu części mózgu gadziego; nie zanikają natomiast po usunięciu części pozostałych dwóch struktur

• potwierdzenie powyższej hipotezy potwierdzają obserwacje osób dotkniętych pląsawica Huntingtona (dziedziczna, uszkodzone są właśnie partie mózgu gadziego)- występują u nich problemy z organizowaniem codziennych aktywności (brak spontanicznych działań, choć dobrze radzą sobie z aktywnością, którą ktoś im zorganizuje)

25.2.1.2 Mózg paleossaków- inaczej mózg limbiczny

• zawiera m.in. ciało migdałowate i przegrodę

• u ssaków zaczynamy mieć do czynienia z opieką rodzicielską, przywiązaniem dzieci do rodziców (ale nie tylko), wokalnym porozumiewaniem się, zabawą

• Dunbar- niezwykły wzrost ludzkiego mózgu (proporcja kory do reszty mózgu 4:1) dokonał się nie dzięki zadaniom technicznym (jak używanie i wykonywanie narzędzi), ale dzieki złożonym i rozbudowanym związkom społecznym (szympans wchodzi w interakcję z ok. 65 innymi osobnikami→ kiedy ta liczba staje się większa- grupa dzieli się; przeciętna wioska ludów prymitywnych to ok. 150 osób)

• układ limbiczny- b. rozbudowane połączenia z podwzgórzem (które kontroluje autonomiczny układ nerwowy i system hormonalny)

• ciało migdałowate- małpy- uszkodzenie→ zanik ważnych reakcji emocjonalnych (lęku przed ludźmi i zagrażającymi bodźcami, agresywności), wzrost aktywności seksualnej, zmiana preferencji żywieniowych, badanie obiektów poprzez wkładanie ich do ust

• układ limbiczny- szczury- stymulacja elektryczna→ traktowały autostymulację jako nagrodę (u ludzi chorych na raka przynosi ulgę w bólu- gł. okolice przegrody- tzw. ośrodek przyjemności)

• hipokamp- ośrodek awersywny

• MacLean→ dowodem udział układu limbicznego w subiektywnym doświadczaniu emocji- przebieg epilepsji psychomotorycznej- poprzedzany aurą (doświadczenie silnych emocji niezwiązanych z konkretną rzeczą, sytuacją)

• LeDoux- nazywa ciało migdałowate centralnym komputerem mózgu dokonującym ewaluacji sygnałów napływających nerwami czuciowymi (połączenia nerwowe z korą, podwzgórzem

• szczury- możliwe jest warunkowanie klasyczne po usunięciu kory, ale z zachowaniem amygdali i wzgórza. Ponieważ do warunkowania klasycznego konieczne jest nadanie emocjonalnego znaczenia bodźcom warunkowym→ wniosek, ze amygdala może uzyskiwać info, które nie są treściowo interpretowane przez korę

• wg LeDoux to właśnie amygdala (obok płatów czołowych) odpowiada za przebieg procesu oceny poznawczej (czyli pierwszego etapu procesu em. w ujęciu plogicznym)

• MacLean- stymulacja ukł. limbicznego małp- nawet b. małe zmiany w lokalizacji elektrod wywołują całkowicie odmienne reakcje em. (co ma wyjaśniać np. mieszankę + i - emocji podczas oglądania horrorów)

25.2.1.3 Mózg neossaków—ewolucyjnie najmłodszy, in. kora nowa (neocortex)

• zajmuje u ludzi 80% objętości całego mózgu; szczególnie rozbudowane- płaty czołowe

• płaty czołowe- wyraźne połączenia z układem limbicznym (ważne dla teorii emocji)

• PP ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż LP. Przesłanki:

• epileptycy po komisurotomii→ pokazywanie przerażających filmów tak, by docierały tylko do PP→ pacjent się boi i denerwuje, ale nie potrafi powiedzieć dlaczego (mowa „należy” do LP)

• gdy pokazuje się ludziom rysunki twarzy w połowie smutnych w połowie wesołych→ większość ludzi opiera swój sąd o emocji przeżywanej przez osobę z rysunku opiera na wyglądzie lewej strony twarzy

• trafność rozpoznania emocji na twarzach prezentowanych przez b. krótki czas była uzależniona od miejsca pojawienia się twarzy na ekranie (lepsza- po jego lewej stronie)

• wykrywanie kłamstw (na podstawie emocji na twarzy rozmówcy) lepsze u osób z uszkodzoną LP, niż u osób z analogicznymi uszkodzeniami PP a także niż u zdrowych- uszkodzenie LP to upośledzenie funkcji werbalnych, powodujące większe skoncentrowanie się na ekspresji emocji

• Jak wyjaśnić większą rolę PP w rozpoznawaniu em?

• obszary korowe PP mają silniejsze połączenia z amygdalą niż analogiczne obszary LP

• kora nowa PP szybciej rozwija się w dzieciństwie niż LP

• Jeśli chodzi zaś o doświadczanie i ekspresję emocji, to nie obserwuje się tu większego zaangażowania PP→ specjalizacja półkulowa przyjmuje tu inną postać:

• doświadczenie i ekspresja emocji „+”→ LP

• doświadczenie i ekspresja emocji „-”→ PP

dowody:

→ badania Davidsona→filmy z bawiącymi się zwierzętami lub drastyczne→ ekspresji emocji pozytywnych towarzyszyła większa aktywność LP, ekspresji em. neg→ PP

→ Schiff i Lamon→ściskanie gumowej piłeczki w lewej ręce (PP) indukowało em”-”, w prawej (LP)- em.”+”

→ także dane psychopatologiczne→ rozległe wylewy obejmujące płaty czołowe LP- depresja, PP- symptomy manii

25.2.2 Neurochemia i emocje

• substancje chemiczne wpływające na emocje:

• neuroprzekaźniki→ których znamy obecnie kilkadziesiąt (aminy, aminokwasy, peptydy); ich dysfunkcje prowadzą nie tylko do zaburzeń w przekazywaniu info, ale i do emocjonalnych zaburzeń osobowościowych

• Prozac- jego działanie polega na wybiórczym zablokowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny, co sprawia, że jest jej więcej w szczelinie synaptycznej→ redukcja symptomów depresji, wzrost poczucia pewności siebie, optymizmu, redukcja lęku

• małpy→ wzrost aktywności serotoninowej w mózgu= awans w hierarchii stada; jej blokowanie= spadek w hierarchii

• hormony→ substancje krążące we krwi i pobudzające organy wrażliwe na ich stężenie (np. adrenalina, kortyzol, peptydy). Większością systemów hormonalnych zawiaduje przysadka (b. silnie połączona z podwzgórzem)

• np. roztaczanie opieki nad potomstwem u szczurzych matek jest uwarunkowane genetycznie, ale zachowania opiekuńcze są wzbudzane przez odpowiednie stężenia pewnych hormonów

• neuromodulatory (większość to peptydy)- ich rola dopiero jest odkrywana, lecz wiadomo, że np. opiaty endogenne pełnia ważną funkcję w modulowaniu odczuć bólowych

• okazuje się , że przy pomocy cholecystokininy (neuromodulatora) można wywołać atak paniki (gwałtownego, nieokreślonego co do przyczyny strachu)

25.3 Integracja podejścia biologicznego i psychologicznego: cztery systemy aktywacji emocji według Izarda- mechanizm oceny poznawczej to tylko jeden z generatorów emocji (emocje odgrywały tak ważną role w ewolucji, że niemożliwym jest, by wykształcił się tylko 1 mechanizm ich generowania)→ np. 3-tygodniowe niemowlę uśmiecha się→ przetwarza info ze środowiska w oparciu o detekcję wzorców wzrokowych i neurochemicznych, ale nie ma tu mowy o poznawczym ocenianiu; albo bezwarunkowe reakcje emocjonalne u zwierząt (ucieczka, opieka nad potomstwem)→ często wystarczy samo zarejestrowanie przez organizm bodźca (zapachu, koloru sierści). Izard wymienia cztery, względnie niezależne od siebie, systemy generowania emocji. Ustrukturowane są one hierarchicznie (co oznacza, że poziom wyższy angażuje zawsze niższy, oraz, że niższe biorą udział w generowaniu emocji zanim jeszcze wykształcą się wyższe):

25.3.1 System neuronalny- biologiczna podstawa generowania emocji na poziomach wyższych, może też wzbudzać emocje samodzielnie→ więc jako jedyny jest koniecznym i wystarczającym warunkiem powstania emocji

• szczególnie dobrze poznana jest rola substancji chemicznych w generowaniu depresji i lęku

• elektryczna stymulacja pewnych struktur neuronalnych może wywołać różne reakcje em.: somato-motoryczne (ekspresja twarzy, ciała); reakcje upośredniane przez AUN (zmiana wielkości źrenic, aktywności serca); reakcje aktywacyjne (ospałość/ożywienie); zachowania instrumentalne (atak/ucieczka)→ 3 pierwsze mogą przebiegać na poziomie neuronalnym niezależnie od info z zewn.

• do mechanizmów aktywacji emocji na poziomie neuronalnym Izard zalicza temperaturę krwi opływającej mózg (chłodniejsza- odczucia przyjemności; cieplejsza- awersywne)

25.3.2 System sensomotoryczny

• procesy sensomotoryczne związane z generowaniem emocji: centralna aktywność eferentne, ekspresja twarzy, wygląd sylwetki, zachowania instrumentalne, napięcie mięśni

• już Darwin sądził, że ekspresja emocji intensyfikuje emocję, co z kolei nasila ekspresję (na zasadzie dodatkowego sprzężenia zwrotnego)→ potwierdzają to eksperymenty Zajonca (napięcie pewnych mięśni twarzy jest wystarczającym czynnikiem generowania emocji)

• Duclos- przyjęcie postawy ciała charakterystycznej dla smutku, złości, lęku wystarczyło dla silniejszego odczuwania tych emocji

• Riskind- przygarbiona, skulona sylwetka nasilała przeżywany smutek i zniechęcenie; ale jednocześnie zwiększała efektywność w radzeniu sobie z sytuacją stresową

• system sensomotoryczny może funkcjonować niezależnie od wyższych poziomów albo w interakcji z nimi (np. skulona sylwetka- podstawą wnioskowania o własnym smutku; napięcie pewnych mięśni twarzy- emocja niekiedy w sposób automatyczny, bez procesów poznawczych- bo zmiana temp. krwi w mózgu)

25.3.3 System motywacyjny (afektywny)→ zawiera emocje (mogą generować emocje powiązane z nimi w procesie uczenia się) i popędy fizjologiczne

• badania nad smakami→ Izard- słodki i gorzki wywołują wyraźną reakcję emocjonalną u niemowląt

• generatorem emocji może być zapach: Berkowitz- coś cuchnie- złość, gotowość do agresji

• emocje wzbudzane przez ból→ np. złość

• emocje wzbudzane przez inne emocje→ indukowanie uczuć depresyjnych często owocuje złością→ być może pewne emocje są z powodów adaptacyjnych zorganizowane w dynamiczne systemy (smutek skłania do bierności, bo sytuacja jest beznadziejna, warto czasem jednak sprawdzić czy coś się nie zmieniło- stąd złość)

25.3.4 System poznawczy- emocje mogą być generowane przez procesy kognitywne (oceny poznawcze, porównania, kategoryzacje, inferencje, atrybucje), procesy pamięci, antycypacji

• wg Izarda skrajnie poznawcze podejście do emocji w sposób niejawny zakłada afektywną czy emocjonalną „czystość” umysłu (np. u Lazarusa)→ a poznawcze mechanizmy wzbudzania emocji same są uzależnione od procesów emocjonalnych (system poznawczy pozostaje pod wpływem niższych systemów, popędy i emocje mogą ułatwić generowanie emocji przez system poznawczy, ale i wchodzić z nim w konflikt itp.

25.4 Różnice pomiędzy poszczególnymi stanami emocjonalnymi- poszczególne zjawiska związane ze stanami emocjonalnymi różnią się długością czasu trwania: ekspresja i zmiany somatyczne- kilka sekund; myśli towarzyszące emocjom- kilka minut-kilka godzin; nastroje- dnie, tygodnie, miesiące; zaburzenia emocjonalne- tygodnie, miesiące, lata; cechy osobowości- kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt lat

25.4.1 Czas a emocje

• Ekman ekspresje długotrwałe (5-10 s.) prawie zawsze są fałszywe; spontaniczne- są krótsze

• długość trwania emocji zależy od jej rodzaju (smutek, radość), ale i od tego o jakim aspekcie doświadczenia emocjonalnego mówimy (o ekspresji czy odczuciu)

25.4.2 Nastrój- stan afektywny mający walencję (+ lub -) i intensywność (zwykle niewielką), zawierający oczekiwania co do odczuwania w najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją

• trwa dłużej niż emocje i jest od nich mniej intensywny

• przeważnie nie ma swego obiektu

• nie wywołuje nagłych priorytetów, nie zmienia (a nawet podtrzymuje) określonej gotowości do działań

• mniej zróżnicowany treściowo od emocji (może być zabarwiony treściowo, ale najczęściej nie jest)

• hipoteza- nastrój to system adaptacyjny, który sygnalizuje organizmowi, ze interakcja ze środowiskiem może być dl niego korzystna bądź nie (Batson, Shaw, Oleson)

25.4.3 Zaburzenia emocjonalne- subiektywnie nieprzyjemne odczucia trwające tygodniami, miesiącami, latami, przeszkadzające podmiotowi w efektywnym funkcjonowaniu

• Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne terminem tym obejmuje zaburzenia nastroju (depresję i manię) oraz zaburzenia lękowe

• tzw. „duża” depresja- jedna z najczęstszych chorób psychicznych (20% K, 10% M), towarzyszy jej często głęboki smutek i myśli samobójcze, brak energii do działania

• mania to zaburzenie znacznie rzadsze (0,5%-1% populacji)- nadmiar energii, funkcjonowanie impulsywne i nieuporządkowane

• patologiczne doznania lęku→ np. fobie (najpowszechniejsze- akrofobia, klaustrofobia, agorafobia), na które cierpi ok. 10% populacji; napady paniki (najbardziej wyraźny symptom- przerażenie)

25.4.4 Osobowość i emocje- mimo różnych definicji „osobowość” ujmuje się zazwyczaj jako zespół dość trwałych cech

• emocjonalny charakter mają takie cechy osobowości jak np. nieśmiałość, neurotyzm czy ekstrawersja

• emocjonalność jest jednym z głównych wymiarów w większości teorii temperamentu

Rozdz. 26 Ekspresja emocji. Emocje podstawowe i pochodne (D. Doliński)

• Ekspresja emocji→ wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy, dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji→ sygnały- niekoniecznie intencjonalne, często niekontrolowane

• ewolucyjne podstawy ekspresji emocji

• Darwin- podobna u ludzi i zwierząt ekspresja niektórych emocji i je funkcja przystosowawcza;

• R.J. Andrew- ekspresje ciała mają nie tylko znaczenie biologiczne, ale i komunikacyjne; ekspresja wykształciła się ewolucyjnie, nie miała początkowo charakteru emocjonalnego a jedynie przystosowawczy, lecz ponieważ poprzedzała reakcje behawioralne stała się społecznie rozpoznawalna; później przestała służyć wyłącznie komunikowaniu własnych intencji, gdyż umożliwiała wywołanie podobnej/innej ekspresji odbiorców

• I. Eibl-Eibesfeldt (1973)→ dzieci ślepe i głuche od urodzenia mają podobną co widzący ekspresję emocji

• Hansen i Hansen (1988)- ludzie szybciej wychwytują twarz wyrażającą złość niż radość

• twarz w ekspresji emocji- ponadkulturowy dowód na rzecz ewolucyjnych źródeł fenomenu

• Ekman i Friesen→ plemię Fore- radość (92,3%), złość (85,3%), wstręt (83%), strach (80,5%), smutek (79%); zaskoczenie tylko 68% trafień; trudności z różnicowaniem strachu i zaskoczenia→ wniosek: pewne ekspresje są w sposób uniwersalny powiązane z pewnymi emocjami (więc: ewolucyjne źródła emocji)

• twarz w ekspresji poszczególnych emocji

• uśmiech- mięsień jarzmowy większy, mamy nad nim dużą kontrolę

• mięśnie orbicularis oculi- nad nimi takiej kontroli nie mamy, u większości ludzi napinają się jedynie przy przeżywaniu autentycznej radości

• źrenice- zmieniają wielkość pod wpływem emocji (E. Hess)→ radość- większe; złość- mniejsze

• Ekman→ wyróżnia ponad 50 rodzajów uśmiechu

• dowolnymi i mimowolnymi ekspresjami twarzy kierują różne ośrodki w mózgu (drogi piramidowe- dowolnymi, pozapiramidowe- mimowolnymi)

• ekspresje fałszywe→ często dłuższy okres trwania niż prawdziwe, trudno wpływać na barwę twarzy, prawie niemożliwe kontrolowanie wielkości źrenic

• asymetria ekspresji- mimika wyraźniejsza po jednej stronie twarzy (zwykle lewej)→ hipoteza Ekmana, Hagera, Friesera- asymetria słaba w ekspresji mimowolnej, wyraźniejsza w ekspresji intencjonalnej (bo kora wyraźniej wpływa na dowolne niż mimowolne ruchy mięśni twarzy)

• sylwetka gest i głos w ekspresji emocji

• wina, wstyd- kurczenie się całego ciała, spuszczenie głowy

• strach- cofnięcie głowy, schowanie jej w ramionach

• smutek- opuszczone ramiona, zgarbienie się

• złość- zaciśnięcie pięści, wysunięcie głowy do przodu,

• zaskoczenie- odchylenie sylwetki do tyłu

• emblematy- świadome gesty, mające ściśle określone znaczenie w poszczególnych kręgach kulturowych

• pobudzenie emocjonalne- wzrost natężenia głosu; podenerwowanie- wzrost wysokości tonu głosu (spada w smutku i zmartwieniu)

• zmiana tempa mówienia

• rozwojowe aspekty ekspresji emocji

• duże zainteresowanie ludzką twarzą już w niemowlęctwie

• najwcześniejsza ekspresja- płacz, potem ekspresja mimiczna wstrętu, obrzydzenia; uśmiech- 3-4 tygodnie; 3 m-ce - uśmiech w odpowiedzi na pewne sytuacje; 3 m-ce- smutek, złość w reakcji na zabranie zabawki, unieruchomienie ręki; jednoznaczna ekspresja strachu- 7 m-cy; nieśmiałość, wstyd- koniec 1wszego roku

• Izard- dziecko w interakcji z matką wyrażało te same co ona emocje

• kulturowe aspekty ekspresji emocji

• stwierdzono wiele różnic międzykulturowych w ekspresji złości

• H. Triandis- kultury kolektywistyczne- częstsze reagowanie wstydem, w kulturach indywidualistycznych- poczuciem winy

• odmienności kulturowe dotyczą też różnic w interpretacji zdarzeń (Phoebe Ellsworth)

• emocje podstawowe i pochodne

• ekspresja twarzy jako podstawa klasyfikacji

• Ekman- podstawowe to strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie→ bo są doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi; inne- są mieszanką emocji podstawowych, ich ekspresja- zależy od wzorców kulturowych

• kontrowersje: zaskoczenie (niektórzy nie uważają go za emocję, pojawia się w odróżnieniu od innych emocji zawsze z dużą intensywnością, często bez jakiejkolwiek oceny poznawczej). Ekman zaskoczenie wyrzucił z listy.

• Carroll Izard→ kryterium również uniwersalność ekspresji twarzy i odróżnialność poszczególnych ekspresji+ 2 dodatkowe warunki: specyficzność substratu neuronalnego i odróżnialna jakość subiektywna→ czyli podstawowe: strach, złość, smutek, radość, wstręt, wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie, pogarda

• podstawowe, czyli nie tylko ludzkie- podejście ewolucyjne

• Robert Plutchik- emocje podstawowe to te obserwowalne na różnych poziomach filogenetycznych, mające znaczenie adaptacyjne dla walki o przetrwanie jednostki i gatunku (czyli w duchu darwinowskim)→ strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja, zaskoczenie

• podejście lingwistyczne→ podstawowe czyli prototypowe- emocje wymieniane najszybciej i najczęściej→zazwyczaj wymienia się: miłość, strach, złość, smutek, szczęście

• jak powstają emocje pochodne?

• najczęstsza odpowiedź: jako mieszanka podstawowych

• teza: połączenie emocji podstawowych prowadzi do pojawienia się pochodnych (Plutchik)

• T.D. Kemper- emocje pochodne powstają wskutek pojawiania się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach społecznych (np. poczucie winy rezultatem strachu przed karą za zabronione działanie)

Rozdz. 27 Emocje, poznanie i zachowanie (D. Doliński)

27.1 Problem pierwotności emocji względem poznania lub poznania względem emocji- wyróżnić można tu trzy stanowiska:

27.1.1 Pierwotność poznania względem zjawisk afektywnych- u podstaw emocji leży rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów (Frijda, Lazarus), przy czym proces oceny ma charakter jednoznacznie poznawczy (choć nie koniecznie w pełni uświadamiany przez podmiot)

• koncepcja B. Weinera- koncentruje się na emocjach doznawanych w sytuacjach społecznych→ jakie emocje może wzbudzić człowiek leżący na chodniku?→ zależą od dokonanej przez obserwatora atrybucji przyczyn znalezienia się w takiej sytuacji (złość, odraza, współczucie)- kluczowy jest tu wymiar kontrolowalności (np. jeśli leżący sam sobie winien- gniew lub złość)

• wyniki badań zwolenników tezy o pierwotności poznania względem emocji świadczą jedynie o tym, ze mechanizm oceny jest (a właściwie bywa) obecny w doświadczaniu emocji→ nie dowodzą pierwotności w czasie (patrz: krytyka Parkinsona)

27.1.2 Niezależność poznania i emocji- argumenty:

• Izard: teza o pierwotności poznania względem emocji wydaje się nieprawdopodobna z ewolucyjnego punktu widzenia (czasem, żeby przeżyć organizm nie ma czasu na przetwarzanie poznawcze- musi reagować natychmiast)

• dowodem niezależności mogą być też emocje nie mające swojego przedmiotu (lęk, niepokój nie oparte na sygnałach poznawczych)

• Plutchik- emocje, które rozwijają się bardzo wcześnie w ontogenezie, nie mają swych podstaw w procesach poznawczych (polegają na mechanizmie komunikowania otoczeniu swoich potrzeb, które mają być zaspokojone; subiektywne odczucia tych potrzeb są wrodzone i typowe dla gatunku)

• efekt ekspozycji- zmiana oceny obiektu wskutek wzrostu częstości z nim kontaktów

• badania nad percepcją kolorów (Zajonc)- preferencje kolorów nie są uzależnione od właściwości takich jak barwa, nasycenie, jasność (umożliwiających różnicowanie kolorów)→ !!!głupi argument!!!

27.1.3 Pierwotność zjawisk afektywnych- emocja wyprzedza poznanie zarówno w sensie filogenetycznym jak i ontogenetycznym (Zajonc)

• emocje mają też większe znaczenie adaptacyjne (niż poznanie) oraz są nieuniknione (w tym sensie, że nie można zawiesić ich odczuwania- a procesy poznawcze można zawiesić)

• niektóre stany emocjonalne (zwłaszcza nastroje) mogą być całkowicie pozbawione treści poznawczych

• Zajonc→ nasze preferencje wobec obiektów często pojawiają zanim dotrą do nas informacje o obiektywnych ich parametrach

• koncepcja pierwotności emocji zakłada, że cechy afektywne bodźca (+/-) mogą być przetwarzane szybciej i łatwiej niż jego obiektywne cechy nieafektywne

• wyniki badań nad efektem ekspozycji (trudno je traktować jako dowód tej tezy- wg pana Dolińskiego, bo Zajoncowi wcale nie było trudno)

• lepszym dowodem są wyniki badań Murphy i Zajonca nad torowaniem→ w warunkach suboptymalnych (ekspozycja tachiskopowa) torujące bodźce afektywne (twarze wyrażające emocje) w większym stopniu niż nieafektywne (figury geometryczne) wpływają na percepcję eksponowanych później bodźców właściwych (chińskich ideogramów); (inne eksperymenty wykazały, że sądy o charakterze poznawczym pozostają pod wpływem bodźców torujących tylko przy optymalnym, a nie suboptymalnym, czasie ekspozycji)

• rezultaty studiów neuroanatomicznych: stwierdzono bezpośrednie połączenie między siatkówką a podwzgórzem (możliwość przekazania impulsów do podwzgórza bez pośrednictwa kory) a także bezpośrednie połączenie wzgórza i ciała migdałowatego (dzięki temu amygdala może zareagować szybciej niż hipokamp)

27.2 Wzajemne oddziaływanie na siebie emocji i procesów poznawczych- spór Zajonca i Lazarusa ma w dużej mierze charakter definicyjny

• z jednej strony nie ma podstaw by sądzić, że zawsze czy też przeważnie ocena ma charakter poznawczy; z drugiej- w realnych warunkach ludzie mają większy wpływ niż w laboratorium Zajonca na bodźce, które się pojawią- czyli udział elementów poznawczych może być tu większy

• wątpliwości czy hipoteza Zajonca odnosi się do złożonych emocji czy tylko prostych stanów afektywnych?→ np. w badaniach z bodźcami torującymi badani nie są w stanie różnicować różnych emocji o tym samym znaku (np. wstręt, gniew, strach)- Murphy i Zajonc sugerują więc, że w przypadku bardziej złożonych emocji konieczne może być pojawienie się pewnego rodzaju oceny poznawczej

• zwolennicy pierwotności emocji mówiąc, że afekt może pojawić się już przy minimalnej stymulacji sensorycznej zakładają, że pewien progowy udział poznania (percepcja, wykorzystanie zasobów pamięci) jest konieczny w procesach generowania emocji

27.2.1 Współzależność emocji i poznania

• np. badania Bornsteina dotyczące związku między świadomością percepcji bodźców a siłą reakcji emocjonalnej→ siła efektu ekspozycji jest większa, gdy bodźce prezentowane są podprogowo, niż wtedy gdy podmiot ma świadomość ich występowania (ludzie określali atrakcyjność obrazów- twarzy kobiet i figur geometrycznych- po uprzedniej ich prezentacji w warunkach optymalnych lub suboptymalnych→ efekt ekspozycji w warunkach suboptymalnych pokazuje, że do wzbudzenia emocji niepotrzebne jest zaawansowane przetwarzanie; być może efekt ekspozycji w warunkach optymalnych ekspozycji bodźca torującego wygasa, gdyż ludzie oceniając właściwy bodziec „biorą poprawkę” na to, że już go kilka razy widzieli (ta „poprawka” ma charakter ewidentnie poznawczy)

27.2.2 Wpływ emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych- emocje mogą mieć wpływ informacyjny (modyfikując to co ludzie myślą) lub procesualny (modyfikując to, jak myślą)

• G. Bower- studiował wpływ nastroju na procesy pamięci→ proszono badanych o przypomnienie sobie różnych epizodów z dzieciństwa; następnego dnia klasyfikowali je jako przyjemne/nieprzyjemne/neutralne; następnego- indukowano u nich +/- nastrój i proszono o przypomnienie sobie jak największej liczby epizodów→ ci w + nastroju z łatwością przypominali sobie przyjemne, z trudnością nieprzyjemne epizody (ci w -„-” nastroju→ odwrotnie)→ Bower sformułował więc zasadę zgodności (poznania z nastrojem), wg której nastrój (i inne stany afektywne) aktywizuje związane z nim materiały w pamięci

• P.H. Blaney→ różne zdarzenia emocjonalne człowiek najlepiej przypomina sobie wtedy, gdy znajduje się w takim stanie emocjonalnym, jak wtedy gdy przeżywał te zdarzenia

• reguła zgodności nie ogranicza się tylko do procesów pamięci- Niedenthal i Setterlund- osoby, którym zaindukowano radosny nastrój szybciej rozpoznawały słowa związane z radością niż ze smutkiem, osoby smutne- odwrotnie (efekt smutnego/radosnego nastroju nie miał wpływu na szybkość rozpoznawania słów neutralnych, a także pozytywnych/negatywnych, ale nie związanych ze smutkiem/radością)

• nastrój ma także wpływ na formułowanie sądów społecznych (ludzie formułowali różne poglądy nt. polityków, zagrożenia przestępczością itp. zależne od tego czy wychodzili z filmu smutnego, radosnego czy irytującego)

• Worth i Mackie- nastrój neutralny, a także negatywny, sprzyjają systematycznemu trybowi przetwarzania informacji (ważne są rzeczowe argumenty); nastrój pozytywny sprzyja uproszczonemu trybowi przetwarzania info (wtedy istotniejsze stają się: forma prezentacji czy autorytet nadawcy)→ osoby w neutralnym nastroju zmieniały stanowisko w sprawie kwaśnych deszczy poważnych a nie błahych argumentów. Autorytet nadawcy nie miał dla nich znaczenia. Osoby w „+” nastroju zmieniały postawę częściej pod wpływem autorytetu niż laika, przy czym siła argumentów nie miała znaczenia

27.3 Wpływ nastrojów i emocji na sądy i zachowania społeczne

• emocja związana jest z gotowością do uruchomienia odpowiedniego programu działania (np. złość uruchamia działania ukierunkowane na odzyskanie utraconych/zagrożonych celów działania- w sytuacjach społecznych zagrożenie to wynika z działalności innych ludzi- więc złość prowadzi często do agresji)

• początkowo sądzono, że zasada zgodności odnosi się także do zachowań społecznych→ pozytywny nastrój wzmaga gotowość do pomagania innym (altruizm rożnie w pogodne dni, po wysłuchaniu przyjemnego utworu, otrzymaniu ciasteczka); ale późniejsze badania wykazały, że ludzie nie zawsze reagują zgodnie ze swoim stanem emocjonalnym

• Alice Isen- ponieważ jedną z motywacji jest chęć podtrzymania dobrego nastroju→ unikanie zachowań mogących prowadzić do jego obniżenia (dotyczy to nie tylko pomagania, ale także np. podejmowania ryzyka finansowego)

• Clark i Isen (w związku z powyższym)→ istnieją także strategie poprawy nastroju

• ludzie przeżywający wstyd/poczucie winy chętnie spełniają kierowane do nich prośby

• nie obserwuje się wzrostu gotowości do pomagania gdy emocje negatywne są intensywne lub gdy ludzie skoncentrowani są na własnych kłopotach i problemach

• zatem: nastrój „+”→ p-stwo działań altruistycznych duże w przypadku reakcji spontanicznych, w przypadku reakcji wydeliberowanych- zależy od tego czy nie doprowadzi do obniżenia nastroju; nastrój „-”→ spadek p-stwa w przypadku reakcji spontanicznych, wzrost w przypadku wydeliberowanych, jeśli prowadzą do podwyższenia nastroju

• Forgas→ ludzie w dążeniu podtrzymania pozytywnego nastroju mogą unikać także wszelkiego wysiłku o charakterze poznawczym (uproszczenia w myśleniu i formułowaniu opinii o charakterze społecznym→ wyniki badań Bodenhausena nt. roli „+” nastroju w posługiwaniu się stereotypami)

27.4 Regulacja emocji-proces inicjujący, modulujący i podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych i zachowań z tym doświadczeniem związanych; proces ten ułatwia podmiotowi realizację jego celów w zewnętrznym otoczeniu

27.4.1 Automatyczna regulacja przebiegu emocji

• w pierwszym okresie życia polega na obniżaniu poziomu pobudzenia→ poprzez emitowanie reakcji samouspokajających (ssanie kciuka) albo wywoływanie takich zachowań otoczenia społecznego, które spowodują spadek napięcia przeżywanego przez niemowlę (krzyk, płacz)→ zachowania wspólne całemu gatunkowi, ich stosowanie nie wymaga wcześniejszego uczenia się

• z czasem rozwijają się bardziej złożone, zindywidualizowane, coraz mniej automatyczne sposoby regulacji em. (bawienie się zabawkami, by wzbudzić em „+”, zbliżanie się do obiektów ”+” itp.)

• objawy automatycznej regulacji są jednakże obecne przez całe życie:

• mechanizmy o charakterze biologicznym, nie dopuszczające do zbyt długiego trwania silnego pobudzenia→ np. reakcja zamrożenia (znieruchomienie w warunkach silnego strachu), ukierunkowanie zasobów poznawczych na bodźce zagrażające (zawężenie uwagi może ułatwiać adekwatną reakcję)

• regulacja automatyczna niekoniecznie musi polega na uruchamianiu wrodzonych programów działań→ np. nieprzyjmowanie do wiadomości zdarzeń traumatycznych (żony dowiadujące się o śmierci mężów)= zaprzeczanie

• może mieć też ona bardziej złożony charakter- obronne reagowanie lękiem, nieśmiałością w sytuacjach zagrożenia poczucia własnej wartości (potem sobie tłumaczymy- mój brak sukcesu spowodowany jest lękiem, który wówczas czułem)

27.4.2 Podmiotowa samokontrola emocji- Kofta proponuje rozróżnienie samokontroli jako cechy: 1. osobowości, 2. czynności (lub reakcji) 3. mechanizmów (lub procesów):

• samokontrola emocjonalna- relatywnie stała właściwość osobowości decydująca o częstości i natężeniu takich przeżyć em., myśli i zachowań z nimi związanych, które są zgodne ze standardami społecznymi lub standardami aprobowanymi przez podmiot

• czynności (reakcje) samokontroli- przejawiane przez podmiot zachowania zgodne z tymi standardami

• procesy (mechanizmy) samokontroli- reakcje inicjowane przez podmiot, przy pomocy których osiąga zbieżność między zachowaniami em, myślami i odczuciami afektywnymi a akceptowanymi standardami wewn. i zewn.

1. Procesy i czynności samokontroli emocjonalnej- to zjawiska b. złożone, mogą pojawiać się na trzech poziomach:

• poziom recepcji info- sterowanie info docierającymi do organizmu:

• unikanie/poszukiwanie sytuacji i zdarzeń

• odpowiednie ukierunkowanie aparatu poznawczego (palacze rzadziej niż niepalący czytają artykuły o raku płuc; żart jako czynnik pozwalający nie myśleć o zagrożeniu)

• generowanie przez podmiot myśli, fantazji, wspomnień (poznawcze odcięcie od niepożądanych zewn. info)

• koncentracja zadaniowa na źródle negatywnych emocji (ułatwia rozwiązanie problemu i jednocześni pozwala na odcięcie się od myśli związanych z zagrożeniem)

• poziom procesów intrapsychicznych

• selekcja i modyfikacja napływających info

• odpowiednia interpretacja info (by zmienić znaczenie nadawane sytuacji zewn.)

• realistyczne spojrzenie na problem z innej strony (np. nowe spojrzenie na wizytę u dentysty)

• poznawcze zaakcentowanie pewnych kwestii, a zbagatelizowanie innych

• przyjęcie nowych, nierealistycznych zasad i założeń (np. mechanizm izolacji- człowiek ma świadomość zagrożenia czy straty, ale osłabione poczucie osobistego zaangażowania w sytuację oraz inne mechanizmy obronne)

• Frijda opisywał skrajne zablokowanie uczucia strachu i bólu u osób torturowanych

• reinterpretacje nie muszą mieć obronnego charakteru­ reinterpretacja konstruktywna (gdy podmiot widzi sytuację w kategoriach wyzwania, a siebie w roli aktora zdarzeń, a nie ofiary)

niektóre badania pokazują skuteczność tego sposobu, inne wskazują na jego krótkoterminową skuteczność. Wg Lazarusa i Folkmana reinterpretacja jest najkorzystniejsza, gdy sytuacja jest zła, obiektywnie niekontrolowalna, oraz gdy reinterpretacja obronna dotyczy pojedynczych faktów w ocenie sytuacji (a nie całej sytuacji)

• poziom ekspresji emocji i działań związanych z emocjami

• reguły okazywania- obowiązujące w danej społeczności zasady określające jakie emocje powinny być prezentowane/maskowane w poszczególnych sytuacjach→ nie dopuszczają do ekspresji pewnych emocji w pewnych sytuacjach(wiele zachowań zgodnych z owymi regułami z czasem ulega automatyzacji)

• blokowanie uruchamiania programów działań związanych z przeżywaniem emocji (badanie dzieci w warunkach pokusy)

• regulująca rola tzw. kontrolujących emocji (strach, poczucie winy, wstyd)→ czyli autobusowe babcie!

• standardy osobiste i akceptacja standardów zewnętrznych mogą powstrzymać od agresji nawet w wypadku odczuwania silnej złości (i dlatego pani od chemii ciągle żyje)

27.4.2.2 Aspekty rozwojowe samokontroli emocji- czyli kiedy i w jaki sposób człowiek wykształca umiejętność stosowania technik samokontroli

• kiedy dzieci stają się zdolne do nieujawniania własnych uczuć? (czego wymagają przecież często reguły okazywania)- mało badań na ten temat

• Saarni- więcej reakcji zgodnych z regułą okazywania u dziewcząt niż chłopców (ale sądzi, że może to być związane ze specyficznością badanych reakcji)

• w rozwoju samokontroli b. dużą role odgrywa środowisko społeczne, w którym wychowuje się dziecko→ w większości kultur dopiero od 6-latków wymaga się pełnej zgodności ekspresji emocji i zachowań ze standardami kulturowymi

• ale już wcześniej od chłopców oczekuje się mniejszej emocjonalności zachowań (wyjątkiem jest ekspresja złości- ta jest bardziej niepożądana u dziewczynek)

• Janet Landman wskazuje na pewien paradoks→ wymaga się od kobiet, by były emocjonalne (bo to kobiece), ale jednocześnie- deprecjonuje za to (bo to głupie)

27.4.3 Strategie poprawiania nastroju- nastroje także podlegają regulacji

• ankieta Instytutu Gallupa→ najczęściej zalecane sposoby poprawy nastroju

• poszukiwanie różnych dystraktorów („robienie czegoś”, słuchanie muzyki)

• podejmowanie aktywności o charakterze interpersonalnym (spotkanie ze znajomymi)

• smaczny posiłek, przekąska

• ćwiczenia fizyczne

• robienie zakupów

• w innych badaniach- rozmyślanie o przyczynie złego nastroju oraz działania ukierunkowane na usunięcie jego przyczyny

• R.E. Thayer→ nastrój związany jest z ogólnym pobudzeniem organizmu- które składa się z 2 subiektywnie odczuwanych zjawisk: energetycznego (dwa bieguny: energia i zmęczenie) i związanego z napięciem (napięcie- uspokojenie)→ samoregulacja nastroju polega na przejawianiu zachowań, które doprowadzają energię i napięcie do stanów optymalnych→ preferowane poziomy pobudzenia na obu wymiarach są inne gdy chcę zasnąć, inne gdy się uczę, ale przeważnie optymalne stany wymagają niskiego napięcia i wysokiej energii (skuteczny jest więc intensywny poranny 10-minutowy spacer)

• Thayer zarejestrował międzypłciowe różnice w preferowanych przez ludzi sposobach poprawiania dobrego nastroju→ kobiety wolą metody pasywne (kawa i ciacho, spanie), gratyfikowanie potrzeb (nowa sukienka), poszukiwanie wsparcia społecznego; mężczyźni- wolą metody aktywne, poszukują dystraktorów absorbujących uwagę, częściej stosują techniki bezpośredniej redukcji napięcia (piwko i setka)

• zaburzenia nastroju znacznie częściej stwierdzane są u kobiet niż mężczyzn (może częściowo dlatego, że techniki „kobiece” sprzyjają popadaniu w depresję)

Rozdz. 28 Teorie emocji (E. Zdankiewicz-Ścigała i T. Maruszewski)

28.1 Klasyczne teorie emocji- przegląd

• od Williama Jamesa do Elisabeth Duffy; przełomowy rok 1962 (opublikowanie wyników badań Schachtera i Singera→ początek atrybucyjnych koncepcji emocji)

28.1.1 Teoria Jamesa-Langego- zaliczana do obwodowych teorii emocji, gdyż za źródło emocji uznaje zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych

• James uległ później sugestiom Langego i ograniczył źródła em. do info z narządów wewn. (teoria stała się bardziej podatna na krytykę)

• spostrzeżenie bodźca→ zmiany fizjologiczne→ spostrzeżenie zmian fizjolog.→ emocja

• jeśli spostrzeżenie zmian fizjologicznych wywołuje różne uczucia, to te zmiany muszą być odmienne dla różnych uczuć→ James akceptował tę ideę, ale nie dysponował danymi na jej poparcie (dopiero w latach 80-tych XX wieku uzyskano wyniki potwierdzające, że poszczególne emocje mają odmienne wzorce pobudzenia fizjologicznego)

• dla Jamesa ważniejsze są raczej o uczucia niż emocje→ uczucia to istota myśli i świadomości; dostarczają poczucia tożsamości osobistej

• zajmował się nie tylko emocjami prostymi, sformułował także koncepcję uczuć wyższych

• paradoksalną zresztą- ich pojawienie się następuje w wyniku uruchomienia prostszego mechanizmu sensorycznego niż w przypadku uczuć podstawowych→ im bardziej złożone emocje, tym wcześniej przechodzimy od rejestracji treści do reakcji em. (em proste- ekstero-, proprio-, interoceptory; em. złożone- tylko eksteroreceptory→ zdawał sobie sprawę, że przy kontemplacji obrazu nie wywracają się flaki, tak jak przy spotkaniu niedźwiedzia)

• kto/co spostrzega pobudzenie?→ self (uczucia są podstawą tworzenia osobowości, indywidualności, dają poczucie naoczności poznania)

• uczucia→ siła dynamizująca zachowanie i najważniejsza część osobowości

• ostra krytyka Cannona

• pewne nawiązania do Jamesa→ Tomkins i Izard

• pomysły Jamesa miały później duże znaczenie dla teorii ekspresyjnego sprzężenia zwrotnego

28.1.2 Teoria Cannona-Barda- należy do centralnych teorii emocji (podstawą są zmiany w mózgu); emocje są procesami zachodzącymi w jądrach wzgórza (thalamus)→ stąd jej inna nazwa: talamiczna teoria emocji




















• eksperymenty- kotom usuwano korę mózgową, czego efektem było pojawianie się nieskoordynowanych ataków→hipoteza, że ośrodkiem emocji jest wzgórze, zaś kora to struktura hamująca powstałe we wzgórzu emocje (zachowanie kotów sterowane było przez afekty, gdyż zabrakło kontrolującej roli kory)

• argumenty przeciw teorii Jamesa-Langego:

• pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany i niespecyficzny→ dlatego nie może generować różnorodnych stanów emocjonalnych

• zmiany w narządach wewn. pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do bodźca emotogennego→ zanim organizm je spostrzeże- na reakcję w wielu wypadkach może być za późno

• jeśli do mózgu nie docierają info z narządów wewn- jednostka nie powinna odczuwać emocji→ metodą wywiadu badano pacjentów z uszkodzonym rdzeniem kręgowym (Hohman)- nie stwierdzono u nich spadku intensywności doznawanych emocji (ale w badaniach tych nie uwzględniano zmian napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych, ani tego, że były to emocje przywoływane z pamięci, a nie aktualnie przeżywane; poza tym wiadomo, że emocje zmieniają dostępność materiału pamięciowego→ wyniki więc niekonkluzywne)

• teoria C-B przywróciła należytą wagę ośrodkom położonym w ukł. nerw.

• pojawił się problem: co sprawia, że pewne bodźce pobudzają ośrodki odpowiedzialne za powstawanie emocji? co decyduje o skierowaniu danego bodźca do wzgórza?

28.1.3 Aktywacyjne teorie emocji- również centralne teorie emocji; opierają się na założeniu, że emocje to stan podwyższonego pobudzenia oznakowanego afektywnie (+/-; przyjemne/przykre)

• Olds i Milner- wykryli u szczurów ośrodki przyjemności/przykrości

• teorie aktywacyjne zwracają uwagę na 1 wymiar emocji→ intensywność- odpowiedzialny za nią jest poziom pobudzenia OUN, czyli poziom aktywacji

• Lindsley- przedstawia zmiany zachowania pojawiające się przy różnych poziomach aktywacji→ ale jego tabela niewiele mówi o emocjach

• widać, że sam poziom aktywacji nie wystarczy do charakterystyki emocji→ wg Hebba, choć emocje korelują wprost z aktywacją, to nie są z nią tożsame- istotną cechą emocji są procesy myślowe (emocje są uwikłane w planowanie działania)

• Hebb pokazuje też związki zachodzące między poziomem aktywacji a znakiem emocji→ bardzo wysoka i bardzo niska aktywacja- emocje „-”; umiarkowana aktywacja- em. „+” (strach jest nieprzyjemny, ale umiarkowane poziomy strachu- film- mogą być przyjemne)

• np. wzrost poziomu aktywacji- w gniewie, strachu, ale i radości czy dumy; spadek- smutek, ale i ukojenie

• próby charakteryzowania różnic między emocjami (np. Kofta, Maruszewski i Pleszewski)→ różnice między emocjami wiążą się nie tyle z różnicami w poziomie aktywacji, co z różnicami w układach aktywacji

• propozycja Hebba- jedna z ostatnich prób obrony utożsamiania emocji z poziomem aktywacji (wiem, że to sprzeczność z tym co jest wyżej, ale Ścigała/Maruszewski naprawdę tak piszą!)

• Magda Arnold- proces emocjonalny składa się z 5-ciu kolejnych faz:

• neutralna recepcja (np. obraz na siatkówce)

• ocena (+/-, dobre/ złe)

• pojawienie się tendencji do działania (zbliżanie/unikanie; ujawnia się motywacyjne oddziaływanie stymulacji)

• wystąpienie emocji (=przeżycie subiektywne+ komponent wisceralny)

• pojawienie się działania sterowanego przez emocję

• koncepcja Arnold to pomost między tradycyjnymi i współczesnymi teoriami emocji (wprowadzając element oceny, podkreśliła znaczenie procesu interpretacji i zainspirowała modele poznawcze)

28.1.4 Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera- eksperyment S. i S. był nawiązaniem do idei J.-L.→ pytanie: czy do powstania emocji wystarczy samo pobudzenie fizjologiczne, którego pochodzenia jednostka nie potrafi wyjaśnić?

• aby doszło do zaistnienia stanu emocjonalnego, podmiot musi:

• znaleźć się w stanie pobudzenia

• dokonać poznawczej analizy zmian fizjologicznych oraz syt. zewn., w jakiej doszło do wystąpienia zmian

• oznaczyć werbalnie stan w jakim się znalazł

• błędne wyjaśnianie i błędne spostrzeganie własnego pobudzenia fizjologicznego może w pewnych przypadkach przyczynić się do zredukowania intensywności przeżywanej emocji

• w eksperymencie S. i S. warunkiem powstania emocji było pobudzenie fizjologiczne, którego pojawienie się można było wyjaśnić odwołując się do czynników sytuacyjnych→ Sinclair wykazał, że źródeł emocji szukamy także we własnym wnętrzu

• w ujęciu S. i S. emocje to wynik interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz organizmu z info docierającymi ze środowiska oraz info zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki→ teoria S. i S. zwana jest dwuczynnikową, gdyż uznają oni te czynniki za niezależne od siebie→ emocja to efekt dwóch niezależnych operacji: oceny zdarzenia i oceny reakcji fizjologicznych (intensywność emocji uwarunkowana jest oceną reakcji fizjologicznych)

28.2 Poznawcze teorie emocji-tu dwa główne pytania: co jest pierwotne: emocje czy poznanie?, czy emocje i poznanie należy traktować jako współzależne systemy w ramach ogólniejszego systemu regulacji stosunków człowiek- otoczenie?

• poszukiwanie procesów poznawczych uwikłanych w powstawanie emocji (dziś nikt nie kwestionuje możliwości powstawania emocji na drodze pozapoznawczej- niektórzy nazywają je po prostu niby-emocjami)

• reprezentatywne jest stanowisko Izarda- wyróżnia 4 typy przetwarzania info: komórkowy, organizmiczny, biopsychiczny, poznawczy

28.2.1 Koncepcja emocji Lazarusa- wyrosła z teorii stresu (lata 50-te)

• emocje- procesy stanowiące wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem→ sama jednostka, ani same warunki nie są wystarczające do powstania emocji- chodzi o ich relację

• emocje pojawiają się tylko w takich układach relacji jednostka- środowisko, które są dla jednostki źródłem potencjalnych korzyści/szkód

• założenia nt. natury relacji jednostka- otoczenie:

• emocje- podstawowy ewolucyjno-adaptacyjny system podmiotu

• ocena ważności wydarzenia określa tzw. podstawowy temat relacyjny, dotyczący stopnia dopasowania podmiotu do warunków danej sytuacji- emocje wskazują rodzaj szkody, zagrożenia czy korzyści (znajomość tematu relacyjnego pozwala przewidzieć rodzaj emocji)

• związek między emocją a znaczeniem relacyjnym jest wrodzony i specyficzny dla całego gatunku

• procesy zaradcze mogą zmienić treść, znak, natężenie przeżywanej emocji (procesy te występują powszechnie i mają naturę biologiczną i kulturową)

• zróżnicowanie procesów emocjonalnych zależy od procesu oceny relacji między jednostką a otoczeniem (co uwarunkowane jest preferowanymi wartościami, osobowością, osobistymi sposobami radzenia sobie w trudnych sytuacjach)

• ocena zdarzenia (obiektu)→ wypadkowa rzeczywistych właściwości środowiska (ma to znaczenie ewolucyjne) oraz cech oceniającego

• w ocenie bierzemy pod uwagę wyselekcjonowane cechy środowiska (które- to zależy od dominujących u danej osoby celów i motywów)→ pozwala to łączyć indywidualizowanie oceny z jej trafnością

• Lazarus zauważa, że trudno jest określić trafność oceny ze względu na brak sposobów określania właściwości środowiska (miary zawsze opierają się na zgodności ocen innych osób znajdujących się w tym samym środowisku)

• Lazarus→inny problem z oceną- pozostaje pod wpływem wcześniejszych reakcji emocjonalnych (raz ocena jest antecedentem emocji, raz- jej konsekwencją)→ ale zdaniem Lazarusa nie można stworzyć teorii emocji bez odwołania się do aktywności poznawczej pośredniczącej między bodźcem a emocją

• eksperyment Lazarusa i Alfert (genitalia Aborygena) pokazał, że reakcja emocjonalna jest funkcją obiektywnych właściwości sytuacji i właściwości jednostek oceniających (w tym wypadku zróżnicowanej oceny sytuacji wywołanej odmiennym komentarzem)

• proces oceny pierwotnej ma charakter motywacyjny i określa czy emocja się pojawi. Ma 3 składniki:

• ocena adekwatności celu (czy to dla mnie korzystne/szkodliwe? em: tak/nie)

• ocena spójności celu (czy to mnie zbliża/ oddala od celu?- em+, em-)

• ocena rodzaju zaangażowania ego (czy sytuacja zagrożenie dla ego? czy podnosi samoocenę? itp.→rodzaj em)

• proces oceny wtórnej- wiąże się z możliwością poradzenia sobie w sytuacji emocjorodnej. Są 4 kryteria oceny wtórnej:

• odpowiedzialność (ustalam stopień kontrolowalności sytuacji)

• możliwości wyboru strategii rozwiązania problemu

• możliwości wyboru technik kontroli napięcia emocjonalnego

• przewidywanie skutków podjętych działań

• warunek konieczny powstania oceny→ świadomy/nieświadomy sąd, że cel danego zdarzenia jest ważny

• teoria Lazarusa nie zajmuje się tym, w jakiej postaci emocje reprezentowane są w umyśle człowieka- tego aspektu dotyczą natomiast koncepcja Frijdy i koncepcja psychicznej reprezentacji emocji

28.2.2 Funkcjonalne ujęcie emocji według Frijdy- czyli określenie ich z punktu widzenia ich funkcji adaptacyjnych→ emocja to mechanizm sygnalizujący, że coś jest ważne dla interesów jednostki (em+→ jestem na właściwej drodze do celi; em - → coś mi przeszkadza w jego osiągnięciu, muszę coś z tym zrobić)

• dwa aspekty emocji:

• ocena zdarzeń jako istotnych/nieistotnych, przyjemnych/nieprzyjemnych

• wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań, przeżyć

• podstawą klasyfikacji stanów afektywnych są:

• charakter relacji podmiot- obiekt (intencjonalność vs nieintencjonalność)

• temporalna natura danego stanu, procesu, cechy

• czyli mamy→ afekt, emocję, nastroje, sentymenty, epizody emocjon. (skierowane na konkretny obiekt, ale trwają dłuższy czas), cechy osobowości

• afekt- prymarne doznanie przyjemne lub nieprzyjemne

• ocena- podobnie jak u Lazarusa wiąże się z interpretacją i nadawaniem znaczenia sytuacji bodźcowej; dokonuje się jej ze względu na:

• ułatwienie/utrudnienie osiągnięcia celu

• kontrolowalność

• sprawstwo

• pewność wyniku

• przewidywalność skutków itp.

• gotowość do działania- tendencja do podjęcia/ przerwania danej aktywności w otoczeniu

• jako pierwszy sformułował prawa emocji (10):

• prawo znaczenia sytuacyjnego- emocje powstają jako odpowiedzi na struktury znaczeniowe danych emocji; różne emocje- odpowiedzią na różne struktury znaczeniowe→ emocje wywoływane są przez szczególne rodzaje zdarzeń (ważne dla kogoś); emocje zmieniają się wraz ze zmianą znaczeń (zmiana input→ zmiana output)

• prawo zaangażowania- em. powstają w odpowiedzi na zdarzenia, które są ważne dla celów motywów czy zaangażowań osoby

• prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości- emocje są wywoływane przez zdarzenia uważane za rzeczywiste, a ich intensywność odpowiada temu do jakiego stopnia są za takie uważane; syt uważana za rzeczywistą

• prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego- emocje powstają nie tyle wskutek obecności korzyst/niekorzystn warunków co wskutek aktualnych czy oczekiwanych zmian w korzystnych/niekorzystnych warunkach; a im większa zmiana, tym silniejsza emocja

• prawo hedonistycznej asymetrii- przyjemność jest zawsze zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokojenia; przykrość może się utrzymywać stale w stale trwających złych warunkach

• prawo zachowania emocjonalnego momentu- zdarzenia emocjonalne zachowują swoją siłę wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że spotkają się z przeciwdziałaniem innych, powtarzających się zdarzeń, które mogą spowodować wygaszenie tamtych lub przyzwyczajenie się do nich

• prawo zamknięcia się w sobie- obejmuje absolutny charakter uczucia+ nieuwzględnianie tego co p-dobne (emocje „wiedzą” z całą pewnością)

• prawo zważania na konsekwencje- bezwiedna kontrola emocji reakcją emocjonalną; sterowanie emocjami zależne jest od sygnałów zewn. (np. od przewidywanej reakcji społ.)

• prawo minimalnego obciążenia- jeśli można ocenić sytuację na więcej niż 1 sposób, pojawia się skłonność do takiego jej ujmowania, które minimalizuje jej negatywne obciążenie emocjonalne

• prawo max zysku- jeśli można ocenić sytuację na wiele sposobów, pojawia się tendencja do ujmowania jej w sposób maksymalizujący emocjonalny zysk

28.2.3 Koncepcja psychicznej reprezentacji emocji

• Właściwości emocji:

• emocje występują wewn. człowieka→ więc jednostka ma wpływ nie tylko na ich reprezentację, ale i na przebieg; są częściowo subiektywne; nie mamy do nich pełnego dostępu; błędy w reprezentacji powodowane są przez zniekształcenia/inklinacje poznawcze

• emocje są zawsze skierowane na kogoś/coś→ treść emocji jest konstytuowana przez rodzaj relacji podmiot-przedmiot(podmiot)

• emocje zmieniają się w czasie, czas ich trwania jest zmienny

• emocje wpływają na zachowanie, które zwrotnie może zmieniać ich siłę oraz jakość

• powstanie reprezentacji emocji na wyższym poziomie kodowania (np. abstrakcyjnym) może zwrotnie spowodować zmianę reprezentacji danej emocji na poziomach niższych oraz reinterpretację znaczenia wielu sytuacji społecznych i osobistych




• model ma charakter cykliczny→ co rozwiązuje problem stawianego w nieskończoność pytania „co jest reprezentacją reprezentacji?” (a tu pewna postać jednej reprezentacji może zostać ujawniona w innej)

• reprezentacja emocji tworzona jest najpierw w kodzie obrazowym (bezpośrednio po urodzeniu); wraz z opanowaniem mowy reprezentacja emocji tworzona jest w kodzie werbalnym (emocje zyskują werbalne etykiety); kiedy język staje się narzędziem operacji intelektualnych- pojawia się reprezentacja rejestrowana w kodzie abstrakcyjnym

• kod obrazowy

• w kodzie obrazowym są aktywizowane/rejestrowane/generowane info nt.:

• wyrazów mimicznych

• pantomimiki

• pobudzenia fizjologicznego (obejmującego i AUN i pobudzenie gruczołów wydzielania wewn)

• info nt. obiektów wywołujących emocje

• kodowanie obrazowe bazuje p-dobnie na mechanizmach związanych z przetwarzaniem sensoryczno-motorycznym

• w wyniku kodowania obrazowego powstają b. proste reprezentacje skryptopodobne wypełnione treścią emocjonalną (mogą się rozwijać w złożone skrypty)

• Izard, Malatesta- u noworodków bezpośredni związek między ekspresją a przeżywaniem emocji

• ekspresja emocji przy pomocy mimiki, pantomimiki, zmian wisceralnych

• kod werbalny- wiąże się z pojawieniem etykiety werbalnej dla reprezentacji powstałej w kodzie obrazowym→ początkowo etykieta jest czymś zewn. w stos. do emocji (oznacza ją), potem może stać się źródłem emocji (np. przymiotniki opisujące ludzkie cechy i zachowania- mają walencję emocjonalną)

• ekspresja- poprzez podanie nazwy emocji

• reprezentacja em. będąca efektem kodowania abstrakcyjnego- najbogatsza i najogólniejsza; na tym poziomie emocja staje się pojęciem; ekspresja ma postać pośrednią i wykorzystuje narzędzia komunikacji kulturowej

• ekspresja- np. pisanie wierszy, komponowanie muzyki, posługiwanie się metaforą

• reprezentacja w tym kodzie opiera się na mechanizmach związanych z przetwarzaniem pojęciowym

28.2.3.1 Rekodowanie i jego rola w poznawaniu emocji-dla zrozumienia emocji kluczowe znaczenie mają procesy przechodzenia między poszczególnymi etapami reprezentacji; procesy rekodowania mają charakter dwukierunkowy; umożliwiają rozwój reprezentacji emocji i reinterpretację doświadczeń em., dają łatwiejszy dostęp do treści semantycznych

• przejścia kod obrazowy- werbalny→ dwa procesy: werbalizacja i wizualizacja

• werbalizacja wiąże się z opanowywaniem języka przez dziecko (uczy się ono słownika emocjonalnego- nazw em. i sposobów komunikowania em.)

• początkowo komunikowanie em. ma charakter bezpośredni; potem dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z arbitralności języka

• wizualizacja- pojawia się po opanowaniu języka; jest procesem intencjonalnym; o jej sile mówią badania Epsteina nad skoczkami spadochronowymi (najsilniejsze pobudzenie- przy wyobrażaniu sobie skoku)

• przejścia kod abstrakcyjny- werbalny→ semantyzacja i desemantyzacja

• semantyzacja- lokowanie nazwy emocji w siatce pojęć stanowiących potoczną teorię emocji (która zawiera wiedzę emocjach przeżywanych przez innych, sposobach rozpoznawania różnych stanów itp.; ułatwia zrozumienie własnych emocji)

• desemantyzacja- umożliwia zmianę lub weryfikację znaczenia danej sekwencji zdarzeń emocjonalnych (ten proces można nazwac metaforycznie procesem „zmiany zakotwiczeń”)

• przejścia kod obrazowy- abstrakcyjny→ symbolizacja i desymbolizacja

• symbolizacja- np. tworzenie metafor, poezji, dzieł plastycznych; w przeciwieństwie do języka umożliwia ona tworzenie zindywidualizowanych konwencji komunikacyjnych, zrozumiałych tylko dla wybranych

• desymbolizacja- polega na zdolności do interpretowania komunikatów symbolicznych w ramach kodu obrazowego (rozumienie pewnych przekazów, ale i wrażliwość na symbole, metafory), a także interpretacji własnego funkcjonowania psychicznego

• symbole w kodzie abstrakcyjnym różnią się od symboli językowych większym stopniem dowolności

28.2.3.2 Rozwój reprezentacji emocji- model z powyższej ryciny wymaga rozbudowania

• kod obrazowy→ u dziecka kodowanie obrazowe jest bodźcem o znaczeniu zaprogramowanym biologicznie; u dorosłego→ dochodzi znaczenie oparte na uczeniu się (znaczenie społeczne)

• kod werbalny→u dziecka- proste przyporządkowanie nazwy doświadczanemu stanowi

• kod abstrakcyjny→ potoczna teorii np. radości jest u dziecka b. prosta

• rozwój reprezentacji emocji nie ma charakteru liniowego→ istota rozwoju reprezentacji emocji polega na przejściu szeregu zmian o charakterze jakościowym (i tu rysunek przywodzący na myśl tort warzywny w Greenwayu→ przy czym trójkąty robią cię coraz mniejsze, co związane jest z tym, że procesy rekodowania stają się coraz łatwiejsze)

• nieliczni potrafią osiągnąć stan, w którym kody obrazowe, werbalne, abstrakcyjne łączą się w jedno→ poczucie łączności z kosmosem, niepowtarzalny stan emocjonalny→ stan typu peak free (Maslow), „uskrzydlenie” (Csikszentmihaly)

• dwie grupy czynników warunkują przechodzenie do wyższych poziomów reprezentacji emocji:

• czynniki związane z rozwojem poznawczym→ np. coraz większe zdolności pamięciowe, coraz lepsze zdolności zagospodarowywania uwagi, zdolność myślenia abstrakcyjnego

• czynniki związane z motywacją jednostki→ np. układ podstawowych potrzeb składających się na motywację epistemiczną (Kruglanski), zdolność do refleksyjności

• koncepcja motywacji epistemicznej- w funkcjonowaniu poznawczym człowieka są 2 fazy:

• faza rozmrażania epistemicznego- rozluźnienie struktur poznawczych (by przygotować się do przyjęcia nowych info, tworzenia nowych struktur wiedzy, modyfikowania istniejących)→ sprzyja tworzeniu coraz bogatszych form reprezentacji

• faza zamrażania epistemicznego- próba (po uporządkowaniu nowych danych) utrwalenia istniejących struktur→ hamulec zmian w obrębie reprezentacji; zamrożeniu ep. sprzyja bezrefleksyjne przetwarzanie info (Langer- przedwczesne związanie poznawcze- czyli bezkrytyczne zaakceptowanie info w pewnym kontekście sytuacyjnym)

22

wydarzenie

wzgórze przetwarza info

reakcja instrumentalna

ocena wydarzenia przez korę

emocja

---