1

Wykład 4.

Teorie motywacji II

Emocje i motywacje

Dr Mariusz Zięba, SWPS

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

2

Motywacja wewn./zewn.

Motywacja zewnętrzna:

skłania do zaangażowania w jakieś działania ze względu na

spodziewane korzyści

można na nią oddziaływać przez system kar i nagród

Motywacja wewnętrzna:

to dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu

zainteresowania nim samym

jest trudniejsza do uzyskania (za to bardzo łatwo ją

zniszczyć) – można to zrobić poprzez odwołanie się do

naturalnej potrzeby robienia rzeczy interesujących, dających

satysfakcję i radość

presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji

wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w

samorealizacji

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

3

Teoria Deciego i Ryana

Ludzie mają wrodzoną, naturalną skłonność do
rozwijania swoich zainteresowań, realizowania
uzdolnień i stawiania czoła wyzwaniom

Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna:

motywacja wewnętrzna

– dążenie do wykonania

jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim
samym

motywacja zewnętrzna

– skłania do zaangażowania

w jakieś działania ze względu na spodziewane korzyści

Presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji
wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w
samorealizacji

2

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

4

Zadanie:

w znaczeniu obiektywnym to wynik jaki ma zostać
osiągnięty

w znaczeniu subiektywnym – każde wyobrażenie wyniku
któremu przypisana jest określona wartość

Działania ludzkie obejmują trzy etapy:

Etap preparacyjny

– tworzenie reprezentacji zadań,

celów do osiągnięcia oraz przebiegu działania (planowanie)

Etap realizacyjny

– wykonanie operacji sprawczych,

kolejnych kroków przybliżających do osiągnięcia celu

Etap ewaluacyjny

– zawiera procedury oceny

osiągniętego wyniku i analizy konsekwencji działań

Motywacja zadaniowa

Etapy działań ludzkich

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

5

Klasyfikacja zadań (Deci i Ryan):

Zadania własne  motywacja wewnętrzna (silniejsza)

Zadania narzucone  motywacja zewnętrzna (słabsza)

Klasyfikacja zadań (Karniol i Ross):

Zadania wymyślone przez siebie samego

Zadania wypracowane wspólnie z innymi

Zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa

Zadania narzucone przez innych

Zadania własne i częściowo własne rzadko wywołują
reaktancję, natomiast zadania narzucone często budzą
opór i wywołują

reaktancję



konflikt motywacyjny

Motywacja zadaniowa

Klasyfikacja zadań a motywacja

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

6

Motywacja zadaniowa

Trudność zadania a efektywność działania:

motywacja

trudność zadania

3

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

7

Poczucie kontroli zależy od spostrzegania

dowolności

zachowania

– człowiek spostrzega, że ma więcej niż

jedną możliwość działania (percepcja wolności)

Poczucie kontroli wynika z tego, że człowiek dostrzega

związek między swoimi działaniami, a ich
następstwami

(sukcesami lub porażkami)

Poczucie kontroli ściśle wiąże się z

poczuciem własnej

skuteczności

(Bandura)

Percepcja

wolności

,

zależności wyników od własnego

działania

oraz

poczucie własnej skuteczności

są ze sobą

ściśle powiązane

Kontrola poznawcza – wynikająca z wiedzy o świecie i
sobie samym zdolność przewidywania wydarzeń (ściśle
związana z kontrolą behawioralną)

Potrzeba kontroli

Różne aspekty podmiotowej kontroli

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

8

Podstawowe pytanie: czy potrzeba sprawowania kontroli jest
potrzebą podstawową – elementarną motywacją
autonomicznie wpływającą na zachowania?
Czy też stanowi ona tylko niezbędny instrument działania
służącego zaspokajaniu potrzeb podstawowych?

Potrzeba kontroli

Potrzeba podstawowa, czy instrument?

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

9

Ludzie na ogół przeceniają własny wpływ na bieg zdarzeń:

Iluzja kontroli

– tendencja do przeceniania własnego

wpływu na zdarzenia

np. postrzeganie loterii jako zadania sprawnościowego

Egotyzm atrybucyjny

– tendencja do spostrzegania

siebie i własnych działań jako źródła zdarzeń pozytywnych,
a zarazem zaprzeczania, że jest się źródłem zdarzeń
negatywnych

wewnętrzna atrybucja przyczyn sukcesów, zewnętrzna atrybucja
przyczyn porażek

przecenianie własnego wkładu w sukces grupy

podkreślanie przynależności do grupy, która odniosła sukces,
dystansowanie się od grupy, która odniosła porażkę

Potrzeba kontroli

Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa

4

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

10

Racjonalizacja zdarzeń negatywnych

– ludzie łatwo

znajdują z pozoru racjonalne przyczyny zdarzeń
negatywnych (nie tylko porażek)

np. badania Shelley Taylor dotyczące pacjentek chorych na raka

Myślenie życzeniowe

przy planowaniu działań – ludzie

nie tylko znacznie przeceniają ilość zadań, jakie są w
stanie wykonać, ale też „nie przejmują się”
nieskutecznością w realizacji planów i przesuwając na
przyszłość wykonanie niezrealizowanych zadań nadal
planują ich zbyt dużo.

Potrzeba kontroli

Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

11

„Jedną z bardziej zdumiewających zdolności ludzkich jest
zdolność do znoszenia i skutecznego radzenia sobie z
osobistymi tragediami. Pomimo poważnych niepowodzeń i
nieszczęść takich jak ciężka choroba lub śmierć członka
rodziny, większość ludzi odzyskuje pierwotny lub wyższy
poziom satysfakcji z życia. (…) Zdolność do samoleczenia jest
potężną siłą” (S.E. Taylor, 1984)
Gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające,
proces przystosowania koncentruje się wokół:

poszukiwania znaczenia (sensu) tego zdarzenia

próby odzyskania kontroli nad zdarzeniem

próby odzyskania poczucia własnej wartości

Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń

Koncepcja Shelley E. Taylor

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

12

Poszukiwanie znaczenia:

Atrybucja przyczyn – próba zrozumienia, dlaczego pojawiło
się zagrażające wydarzenie

sytuacje stresowe (nieudane małżeństwo), czynniki rakogenne
(substancje chemiczne w pigułkach antykoncepcyjnych, primarin
przepisywany kobietom w czasie menopauzy), patogenne czynniki
środowiskowe, dziedziczność, dieta obfitująca w białko i tłuszcze

Przemyślenie/przewartościowanie swojego życia –
rekonstrukcja życia w taki sposób, by dawało więcej
satysfakcji

zmiana priorytetów, nie przejmowanie się doczesnymi sprawami
(prace domowe, drobne utarczki, zaangażowanie w sprawy innych
ludzi), poświęcanie większej uwagi współmałżonkowi, dzieciom i
przyjaciołom, robienie planów i czerpanie radości z życia
codziennego

Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń

Koncepcja Shelley E. Taylor

5

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

13

Odzyskiwanie poczucia kontroli:

Działania mające na celu kontrolę raka

kontrola przebiegu rekonwalescencji, wiara we władzę
lekarzy nad chorobą, żywienie pozytywnych postaw,
techniki psychologiczne (medytacja, autohipnoza,
wyobrażenia, pozytywne myślenie)

Pozorna kontrola

zdobywanie informacji na temat choroby (książki,
broszury)

próba kontroli ubocznych skutków leczenia – stosowanie
leków, sen, techniki psychologiczne

Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń

Koncepcja Shelley E. Taylor

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

14

Odzyskiwanie poczucia własnej wartości:

Porównania „w dół”

niemal wszystkie badane kobiety uważały, że radzą
sobie lepiej niż inne

wybierana jest albo odpowiednia do porównań osoba (w
gorszej sytuacji), albo odpowiedni wymiar porównań

Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń

Koncepcja Shelley E. Taylor

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

15

Problemy z zaspokajaniem potrzeby sprawowania kontroli
mogą prowadzić do rozwijania się różnego rodzaju zaburzeń
zachowania, np.:

pracoholizmu i innych uzależnień

wypalenia zawodowego

wyuczonej bezradności

stosowania strategii samoutrudniania

dominacji w zachowaniu mechanizmów obronnych

Potrzeba kontroli

a zaburzenia zachowania

6

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

16

Pracoholizm jest uzależnieniem, podobnym w zakresie przyczyn
powstawania i przebiegu do innych uzależnień. Pracoholik różni
się od osoby ciężko pracującej tym, że:

odczuwa wewnętrzny przymus pracy, nie potrafi wyłączyć
motywacji do pracy, jest owładnięty natrętnymi myślami o
pracy w każdej chwili życia, wykazuje objawy abstynencyjne,
oraz lęk przed utratą (lub zmianą) pracy

jest nieefektywny w działaniu, sztywno trzyma się reguł, jest
pochłonięty szczegółami

nadmiernie ekscytuje się swoją pracą i nie odczuwa znużenia
w pracy („gorączka adrenalinowa”)

pozwala pracy zawładnąć wszystkimi obszarami życia, kosztem
relacji z rodziną i przyjaciółmi – w konsekwencji pozbawiając
się wsparcia społecznego

Pracoholizm

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

17

Wypalenie zawodowe to:

stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia
się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie
przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger i
Richelson, 1980)

stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego
wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe
zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod
względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988)

Wypalenie zawodowe w takim ujęciu jest podobne (lub
tożsame) do jednego z wymiarów (wyczerpanie emocjonalne)
w modelu wielowymiarowym wypalenia Christiny Maslach.

Wypalenie zawodowe

Jednowymiarowe modele wypalenia

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

18

Wypalenie zawodowe

Wielowymiarowy model Ch. Maslach

Wypalenie zawodowe to:

psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego,
depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań
osobistych,

które może wystąpić u osób pracujących w zawodach
„ukierunkowanych na ludzi” (ochrona zdrowia, opieka
społeczna, edukacja).

Jest to model wielowymiarowy, obejmujący 3 częściowo
skorelowane czynniki.

7

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

19

Klasyczny model wypalenia zawodowego (Maslach) wiąże ten
syndrom z wykonywaniem pewnej specyficznej grupy
zawodów „ukierunkowanych na ludzi” (ochrona zdrowia,
opieka społeczna, edukacja).

Niektóre inne ujęcia traktują wypalenie szerzej, jako rezultat
procesu zmęczenia (każdą?) pracą zawodową związaną z
zaangażowaniem emocjonalnym. W tym rozumieniu
wypalenie definiowane jest raczej w ujęciu jednowymiarowym
(wyczerpanie emocjonalne) i zbliża się do stresu
doświadczanego w pracy zawodowej.

Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe a rodzaj pracy

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

20

Wypalenie zawodowe, zwłaszcza w ujęciu jednowymiarowym

(jako wyczerpanie emocjonalne), ma pewne podobieństwa do

doświadczanego stresu.
Według H. Sęk wypalenie jest skutkiem stresu pracy

niezmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą. Przyczyną

wypalenia są czynniki środowiskowe, tj. przewlekły stres

zawodowy i cechy podmiotu, a zwłaszcza mechanizmy

zmagania się ze stresem, których mediatorem jest poczucie

własnej skuteczności.
Specyfika wypalenia zawodowego wśród zjawisk dotyczących

stresu zawodowego polega na tym, że dotyczy ono

określonego kontekstu społecznego i osobistego:

pojawia się w obszarze pracy zawodowej

wiąże się z samooceną

wiąże się z niepowodzeniami w relacjach z ludźmi.

Wypalenie zawodowe

Wypalenie zawodowe a stres

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

21

Maslach Burnout Inventory:

Skala

wyczerpania emocjonalnego

(EE)

Skala

depersonalizacji

(DP)

Skala

osobistego zaangażowania

(PA)

W Polsce stosowanych jest kilka wersji tłumaczenia
kwestionariusza. W niektórych wersjach pojawia się
dodatkowa podskala „poczucia osiągnięć osobistych”.

Wypalenie zawodowe

Kwestionariusz MBI

8

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

22

Przykładowe pozycje:

Skala

wyczerpania emocjonalnego

(EE)

„Czuję się wyczerpany przez moją pracę”

„Codzienna praca z ludźmi jest dla mnie
prawdziwym wysiłkiem”

„Czuję się tak, jakbym gonił/a resztkami sił”

„Pod koniec roboczego dnia czuję się
wykończony”

Wypalenie zawodowe

Kwestionariusz MBI

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

23

Przykładowe pozycje:

Skala

depersonalizacji

(DP)

„Czuję, że traktuję moich uczniów (pacjentów,
klientów) tak, jakby byli nieosobowymi
„przedmiotami”

„W wielu sprawach czuję się podobna/y do
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)

„Czuję się osobiście włączona/y w sprawy
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)

Wypalenie zawodowe

Kwestionariusz MBI

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

24

Przykładowe pozycje:

Skala

osobistego zaangażowania

(PI)

„Czuję że zbyt ciężko pracuję w moim
zawodzie”

„Radzę sobie całkiem skutecznie z kłopotami
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)

„Mam wrażenie, że przez mój zawód
pozytywnie wpływam na życie innych ludzi”
(-)

„W tym zawodzie mam pewne osiągnięcia
godne uwagi” (-)

Wypalenie zawodowe

Kwestionariusz MBI

9

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

25

Wypalenie zawodowe jest rezultatem procesu
radzenia sobie z obciążeniem w pracy zawodowej

zaczyna się od stanu początkowego, w którym

osoba ma wysoki poziom motywacji i

zaangażowania w pracę („aby się wypalić, trzeba
najpierw płonąć”)

następnie pojawia się (według różnych ujęć):

niepowodzenie w realizacji oczekiwanego i pożądanego

celu (Freudenberger i Richelson, 1980);

wyczerpanie emocjonalne pracą dla ludzi (Maslach)

długotrwałe zaangażowanie w sytuacje obciążające

pod względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988)

co w rezultacie prowadzi do stanu wypalenia

zawodowego

Wypalenie zawodowe

Przyczyny wypalenia zawodowego

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

26

Według różnych teorii 3 wymiary wypalenia:

rozwijają się

równocześnie

lecz

niezależnie

od siebie lub

rozwijają się

sekwencyjnie

(jeden po drugim):

pierwszą fazą wypalenia jest depersonalizacja, po
której następuje obniżenie poczucia dokonań
osobistych, a w konsekwencji wyczerpania
emocjonalne (Golembiewski i in., 1986)

najpierw pojawia się wyczerpanie emocjonalne, co
prowadzi do rozwoju depersonalizacji, a następnie do
obniżenia poczucia dokonań osobistych (Leiter i
Maslach, 1988)

Wypalenie zawodowe

Rozwój wypalenia zawodowego

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

27

Według

A.M. Pines

główną przyczyną wypalenia

zawodowego jest poczucie porażki w egzystencjalnym
poszukiwaniu sensu życia.

„Jeśli jesteś oddany swojej pracy i emocjonalnie w nią
zaangażowany, jeśli spodziewasz się czerpać z pracy poczucie
sensu swej egzystencji – a czujesz, że poniosłeś porażkę, to
prawdopodobnie jesteś kandydatem do wypalenia się”.
„Wymagania emocjonalne narzucane przez ludzi (w pracy) stają
się przyczyną wypalenia tylko wtedy, gdy są przytłaczające, gdy
nie można reagować na nie w sposób zadowalający. Dla osoby,
która spodziewa się znaleźć sens życia w pracy, porażka taka
jest druzgocząca”

Wypalenie zawodowe

w perspektywie egzystencjalnej

10

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

28

Wypalenie pojawia się przede wszystkim u osób wykonujących

pewnego rodzaju

zawody. Można zatem postawić pytanie, czy

chodzi o zawody:

Ukierunkowane na ludzi

(Maslach)?

Podejmowane przez ludzi, którzy

w pracy zawodowej

szukają sensu życia

(Pines)?

Nie wszystkie osoby wykonujące np. (ukierunkowany na ludzi) zawód
pielęgniarki podlegają wypaleniu zawodowemu. Ale też nie wszystkie osoby
wybierając zawód pielęgniarki kierują się chęcią odnalezienia w tej pracy
sensu życia. Pytania (problemy badawcze?):

czy pracownicy, którzy nie szukają w pracy sensu życia podlegają
wypaleniu?

co z wypaleniem zawodowym u osób, które szukają sensu życia w
zawodach nie ukierunkowanych na ludzi (np. ktoś, kto hoduje owce w
Bieszczadach i odnajduje w tej pracy sens życia)?

Wypalenie zawodowe

w perspektywie egzystencjalnej

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

29

Wyuczona bezradność to syndrom zaburzeń

poznawczych

,

motywacyjnych

i

emocjonalnych

wywołanych uprzednim kontaktem

z sytuacją niekontrolowaną.

Jest to poddanie się, zaprzestanie działania, które
wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie
będzie miało żadnego znaczenia.

Wyuczona bezradność

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

30

Trening bezradności

-

obiektywna długotrwała

niemodyfikowalność istotnych wyników

, czyli brak

zależności między nimi, a działaniami jednostki.

W trakcie treningu zachodzi

uczenie się

niezależności wyników od zachowania

Wyuczona bezradność wynika z nadmiernego
uogólnienia doświadczeń treningowych

– z

oczekiwania, że również w nowych sytuacjach
działania nie będą miały żadnego wpływu na
pojawienie się pożądanych wyników.

Wyuczona bezradność

Proces powstawania bezradności

11

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

31



Koncepcja A. Frankla i M. Snydera:
konsekwencją serii porażek jest powstanie
zagrożenia dla poczucia własnej wartości



Koncepcja Coyne’a, Matalsky’ego, Lavelle’a: lęk
przed niepowodzeniem



Koncepcja Boyd’a: frustracja



Koncepcja Kuhl’a: uformowanie się
degenerowanej intencji

Wyuczona bezradność

Alternatywne wyjaśnienia powstawania

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

32



Deficyty poznawcze

– polegają na ogólnym

przekonaniu, że nie ma się wpływu na bieg
zdarzeń i niedostrzeganiu sposobów rozwiązania
problemów czy dróg do określonego celu.



Deficyty emocjonalne

– przeżywanie stanów

apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia,
niekompetencji lub wrogości.



Deficyty motywacyjne

– osoba zachowuje się

biernie, jest zrezygnowana i nie podejmuje
żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację.

Wyuczona bezradność

Rezultat wyuczonej bezradności

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

33



Stopniowe odzyskanie kontroli nad swoją osobą i
swoim życiem,



Wiara w skuteczność swoich działań,



Ukształtowanie pozytywnego wizerunku własnej
osoby i kompetencji,



Trening umiejętności społecznych,



Uświadomienie sobie czynników które
spowodowały bezradność,



Ustalić cele, potrzeby, decyzje oraz planować
efektywne strategie ich realizacji.

Wyuczona bezradność

Jak pomagać w wyjściu z bezradności?

12

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

34

Porażka, zwłaszcza w obszarach ważnych dla
tożsamości i samooceny podmiotu, przynosi dotkliwe
skutki. Można zatem starać się:

Unikać porażki

aktywnie zwiększając swoje szanse na sukces

unikając sytuacji, w których istnieje ryzyko porażki

stosując

strategie samoutrudniania

Radzić sobie ze skutkami porażki tak, by
umniejszyć jej znaczenie i konsekwencje:

redukcja dysonansu poznawczego

nieświadome zniekształcenia poznawcze – mechanizmy
obronne

Strategia samoutrudniania

Jak uniknąć bolesnej porażki?

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

35

Celem samoutrudniania jest uniknięcie ryzyka negatywnych
dla oceny i samooceny podmiotu konsekwencji porażki.

Strategią samoutrudniania jest jakiekolwiek działanie, które:

prowadzi do zmniejszenia obiektywnych szans na
osiągnięcie sukcesu, a w konsekwencji

zwiększa możliwość wyjaśnienia ew. porażki czynnikami
zewnętrznymi, a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi.

Samoutrudnianie dotyczy i poprzedza realizację zadania, co
do którego istnieje obawa porażki, która w rezultacie mogłaby
dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i kompetencji
podmiotu w ważnych dla niego obszarach.

Strategia samoutrudniania

Samoutrudnianie poprzedza działanie

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

36

Stosując strategie samoutrudniania podmiot

broni tego, co

uważa za ważne dla poczucia własnej wartości

(np. wysokiej

oceny poziomu swojej inteligencji). Niekiedy jednak działania
samoutrudniające wymagają

przyznania się do pewnej

słabości w innych obszarach

(np. niesystematyczności).

Lepiej jest być uważanym i samemu się uważać za „zdolnego,
ale lenia”, niż „durnia, ale pracowitego”.

Wybierając działanie samoutrudniające podmiot dokonuje
oceny zysków i kosztów.

Strategia samoutrudniania

Koszty samoutrudniania

13

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

37

Samoutrudnieniowe reakcje behawioralne

– wszelkie

obserwowalne zachowania prowadzące do takiej zmiany
sytuacji zadaniowej, która pozwoli w przyszłości
podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn
wyniku realizacji zadania

Odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości

–

wykorzystywanie przez ludzi w różnego typu sytuacjach
zadaniowych własnych słabości, takich jak dolegliwości
somatyczne, defekty psychologiczne (np. lęk czy
nieśmiałość) i inne obciążenia (np. trudne dzieciństwo)

Percepcja utrudnień w sytuacji zadaniowej

–

przyjmowanie takiego obrazu struktury przyczynowej
zdarzenia, w świetle którego łatwiejsze będzie
wyinterpretowanie wyniku z korzyścią dla podmiotu

Strategia samoutrudniania

Formy samoutrudniania

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

38

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Geneza i rola funkcjonalna

Wyuczona bezradność

– powstaje w rezultacie

nadmiernego uogólnienia doświadczeń z treningu
bezradności, czyli powtarzających się sytuacji odczuwania
braku kontroli (wpływu na zdarzenia) w jakimś ważnym dla
osoby obszarze

Wypalenie zawodowe

– powstaje, gdy wysoka

motywacja do pracy i oczekiwania wobec jej rezultatów
(ew. upatrywanie sensu życia w pracy) spotykają się z
niesprzyjającymi warunkami w pracy i rozczarowaniem;
dotyczy zwłaszcza osób wykonujących zawody
ukierunkowane na ludzi (lekarz, nauczyciel, pracownik
socjalny)

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

39

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Geneza i rola funkcjonalna

Samoutrudnianie

– dotyczy i poprzedza realizację

zadania, co do którego istnieje obawa porażki, która w
rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt.
zdolności i kompetencji podmiotu w ważnych dla niego
obszarach; celem jest obrona wysokiej i jednocześnie
niepewnej samooceny

14

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

40

Wyuczona bezradność

– obniżony nastrój, smutek, stany

depresyjne, frustracja, lęk, apatia, zmęczenie

Wypalenie zawodowe

zanim rozwinie się syndrom wypalenia – pozytywne emocje
wobec pracy (radość, nadzieja)

w rezultacie – złość, frustracja, żal, rozczarowanie,
obniżony nastrój, wyczerpanie emocjonalne, somatyczne
objawy zmęczenia i stresu

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Emocje

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

41

Samoutrudnianie

celem jest samokontrola antycypowanych emocji (żeby nie
przeżywać rozczarowania, żalu czy lęku)

podjęcie samoutrudniania poprzedzone jest oceną sytuacji
zadaniowej i w rezultacie pojawieniem się niepokoju i ew.
lęku przed porażką

odczuwanie emocji np. lęku może być strategią
samoutrudniania

skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania redukuje
napięcie i niepokój, a w sytuacji, gdy mimo
samoutrudniania uda się uniknąć porażki, powoduje
uczucie dumy i radości

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Emocje

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

42

Wyuczona bezradność

uogólnione przekonanie, że nie ma się wpływu na bieg
zdarzeń

niedostrzeganie sposobów rozwiązania problemów czy dróg
do określonego celu

nowa sytuacja oceniana z perspektywy poprzednich
porażek

Wypalenie zawodowe

ukształtowanie się sądów poznawczych na swój temat
typu: „nie rozwijam się”, „jestem nieefektywny”, „nie
wpływam na losy ludzi, na rzecz których pracuję”

oraz sądów depersonalizacyjnych dotyczących
podopiecznych (pacjentów, uczniów itp.) tj. traktowanie
ich, jakby byli bezosobowymi przypadkami

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Procesy poznawcze

15

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

43

Samoutrudnianie

jedną ze strategii samoutrudniania jest percepcja utrudnień
w sytuacji zadaniowej

skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania
powoduje, że porażki są interpretowane jako
niezagrażające, a sukcesy jako własna chwała

wewnętrzne i stałe przyczyny jako atrybucje sukcesów

atrybucje porażek zmienne oraz zależnie od przyjętej
strategii samoutrudniania: zewnętrzne (stałe lub zmienne)
w przypadku zastosowania percepcji utrudnień w sytuacji
zadaniowej; wewnętrzne i zmienne w przypadku
zastosowania samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych
oraz behawioralnego samoutrudniania

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Procesy poznawcze

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

44

Wyuczona bezradność

– osoba zachowuje się biernie, jest

zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań aby zmienić
swoją sytuację – również w sferach innych niż ta, w której
nastąpił trening bezradności)

Wypalenie zawodowe

zanim rozwinie się syndrom wypalenia – wysoka motywacja
do pracy

w rezultacie wypalenia zawodowego – brak zaangażowania
osobistego w pracę

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Procesy motywacyjne

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

45

Samoutrudnianie

motywacja do podjęcia działań, które zwiększają możliwość
wyjaśnienia ew. porażki czynnikami zewnętrznymi (lub
wenętrznymi, które mniej zagrażają samoocenie – np.
nieśmiałością), a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi

brak motywacji do działań realnie zwiększających szanse
sukcesu

jedną ze strategii samoutrudniania jest stosowanie
samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych – są to
wszelkie obserwowalne zachowania prowadzące do zmiany
sytuacji zadaniowej tak, by pozwoliło to w przyszłości
podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn
wyniku realizacji zadania

Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie

Procesy motywacyjne

16

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)

46

Bibliografia

Literatura obowiązkowa (do egzaminu):

Franken, R.E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: GWP. (s. 461-525)
Łukaszewski, W. i Doliński, D. (2000). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji. W: J.

Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II. Gdańsk: GWP. (s. 441-468).

Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:

Doliński, D. i Szmajke, A. (1994). Samoutrudnianie. Dobre i złe strony rzucania kłód pod

własne nogi. Olsztyn: Pracownia Wydawnicza PTP (s. 11-49)

Kofta, M. (2001) Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna W:

Kofta, M., Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN. (s. 199-225).

Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe „Scholar” (s. 210-263, 291-311)

Sędek, G. (2001) Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? W: Kofta, M.,

Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN. (s. 226-248).

Sęk, H. (red.) (2000). Wypalenie zawodowe. Przyczyny. Mechanizmy. Zapobieganie.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (s. 13-57, 149-167, 182-215).