1

Wykład 3.

Teorie motywacji I

Emocje i motywacje

Dr Mariusz Zięba, SWPS

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

2

Procesy motywacyjne

Procesy motywacyjne są to procesy

organizujące

,

ukierunkowujące

i

pobudzające

czynności systemu nerwowego

(w tym procesy psychiczne) tak, aby sterowana
przez te czynności aktywność osiągała cele
określone

treścią motywów

.

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

3

Motywy

Motywy to czynniki które:

skłaniają do ukierunkowanej aktywności
określonego rodzaju (

stymulatory

)

powstrzymują pewne kierunki aktywności
(

inhibitory

)

Aktywność człowieka jest najczęściej

polimotywacyjna

2

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

4

Teorie motywacji

w głównych systemach teoretycznych

Teorie instynktów – motywacja jako gotowość do
wykonania utrwalonych wzorców zachowania

Psychodynamiczna teoria motywacji – popędy,
redukcja napięcia jako mechanizm motywacyjny

Behawiorystyczna teoria motywacji – zależność
między wzmocnieniem a gotowością do podjęcia
zachowania

Psychologia humanistyczna – potrzeby niedoboru
i potrzeby wzrostu

Psychologia poznawcza – źródłem motywacji jest
przetwarzanie informacji

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

5

Teorie motywacji

Ewolucyjne podejście do motywacji

Teorie instynktów – motywacja jako gotowość do
wykonania utrwalonych wzorców zachowania

Podstawowe pojęcia:

Instynkt (popęd)

– biologicznie ukształtowany

stereotypowy wzorzec postępowania

Instynkt rodzicielski, rozrodczy, migracji itp.

Wrodzony mechanizm wyzwalania

– nie wymagający

uczenia się bodziec lub zespół bodźców stanowiący
konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania
instynktowego

Bodźce wyzwalające: kształt, barwa, zapach, kierunek
ruchu itp.

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

6

Teorie motywacji

Ewolucyjne podejście do motywacji

Nawet silny instynkt sam w sobie nie uruchamia zachowania –
konieczny jest bodziec wyzwalający

Zasada podwójnej kwantyfikacji: uruchomienie
zachowania jest efektem interakcji siły działania popędu i siły
działania bodźca wyzwalającego, a zatem:

Przy silnym popędzie wystarcza słaby bodziec wyzwalający,
aby uruchomić zachowanie

Przy słabym popędzie do uruchomienia zachowania
konieczny jest silny bodziec wyzwalający

3

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

7

Teorie motywacji

Psychodynamiczna teoria motywacji

Podstawowe założenia:

Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna

Mechanizmem motywacyjnym jest redukcja napięcia

Zachowania są ukierunkowane przez wrodzone popędy:
popęd życia (czyli popęd seksualny) oraz popęd przeżycia
(np. głód)

Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy

Konflikt – id, ego i superego pozostają w nieustannym
konflikcie, bo konfliktowe są ich motywy i cele.

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

8

Teorie motywacji

Psychodynamiczna teoria motywacji

Konflikt toczący się między ego, id i superego „wewnątrz”
osobowości wywołuje lęk neurotyczny lub lęk moralny oraz
motywację do podejmowania działań broniących przed lękiem

Lęk obiektywny – powstaje w wyniku niebezpieczeństwa
lub zagrożenia w otoczeniu zewnętrznym.

Lęk neurotyczny – rodzi się z opozycji celów id i ego.

lęk nieokreślony

– stała obawa, że przydarzy się coś

strasznego

fobia

– intensywny, irracjonalny strach

reakcja paniki

Lęk moralny (przeżywany jako wstyd lub poczucie winy) –
rezultat konfliktu między impulsami id a superego.

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

9

Mechanizmy obronne – sposoby
radzenia sobie z lękiem

Wyparcie

Zaprzeczenie

Reakcja upozorowana

Projekcja

Przemieszczanie

Sublimacja

Izolacja

Intelektualizacja

Racjonalizacja

Anulowanie

Regresja

Identyfikacja z
agresorem

Teorie motywacji

Psychodynamiczna teoria motywacji

4

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

10

Teorie motywacji

Behawiorystyczna teoria motywacji

Podstawowe pojęcia:

popęd

– wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu

czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika
negatywnego

popędy pierwotne – nie wymagają uczenia się (np. głód)

popędy wtórne – wymagają uczenia się (np. głód nikotynowy)

pobudka

(przynęta) – to obiekt lub stan mający zdolność

redukowania lub zmniejszania wielkości popędu

wzmocnienie

– każdy obiekt lub stan rzeczy, który

zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji
wywołanej działaniem danego bodźca (popędu i/lub
pobudki)

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

11

Teorie motywacji

Behawiorystyczna teoria motywacji

Prawdopodobieństwo wykonania reakcji (gotowość do
podjęcia określonego zachowania) zależy od:

wielkości wzmocnienia

(nagrody)

funkcję nagrody spełnia też brak kary, czyli wzmocnienia
negatywnego

odstępu czasowego

między reakcją a wzmocnieniem

częstości wzmocnień

im większa częstość nagrody (jej prawdopodobieństwo), tym większa
gotowość do zachowania

jednak w miarę ponawiania tej samej nagrody jej wartość
motywacyjna maleje

regularności wzmocnień

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

12

Teorie motywacji

Teoria potrzeb i psychologia humanistyczna

Podstawowe założenia:

wszystkie ludzkie działania można wyjaśnić przy pomocy
ograniczonej ilości potrzeb:

niedoboru (np. podstawowe potrzeby fizjologiczne)

wzrostu (rozwoju)

ludzie są z natury dobrzy i mają wrodzoną (biologiczną)
skłonność do rozwoju i dojrzewania

ludzie dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb i rozwoju
potrafią ocenić, co jest dla nich dobre, a co złe – a zatem
to, do czego dążymy, zależy od naszej oceny korzyści

5

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

13

Motywacja homeostatyczna – motywacja braku:

Gdy potrzeby są niezaspokojone, rodzi się napięcie
energetyczne wywołujące negatywne emocje, co
prowadzi do podjęcia działań prowadzących do
odzyskania równowagi wewnętrznej (homeostazy)

Motywacja heterostatyczna – motywacja wzrostu:

Dotyczy takich motywów, jak dążenie do sensu życia,
potrzeba samorealizacji, czy żądza władzy. Nie
podlegają one prawom „napięcie-ulga”, ale działają
według zasady „apetyt rośnie w miarę jedzenia”.

Rodzaje motywacji

Motywacja braku vs. motywacja wzrostu

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

14

Potrzeba to konstrukt odpowiadający pewnej sile w mózgu,
która organizuje percepcję, myślenie i dążenia w taki sposób,
by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą
niesatysfakcjonującą sytuację.

Potrzeby:

mogą być wzbudzane przez bodźce zewnętrzne
i wewnętrzne

wiążą się ze stanami napięcia w organizmie – ich
zaspokojenie redukuje to napięcie

mogą się wzajemnie wspierać lub wchodzić ze sobą w
konflikt (gdy są sprzeczne)

Teorie potrzeb

Teoria Henry’ego Murraya

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

15

Rodzaje potrzeb

Podział ze względu na różne kryteria:

ze względu na genezę – potrzeby pierwotne
(wiscerogenne) i wtórne

ze względu na możliwość ujawniania – jawne i ukryte
(w wyniku samokontroli)

ze względu na źródło napięcia – proaktywne (uruchamiane
przez osobę) i reaktywne (wzbudzane jako odpowiedź na
zdarzenia zewnętrzne)

Osoba może sama wzbudzać napięcie motywacyjne, na
przykład wzbudzając chęć osiągnięcia jakiegoś celu (potrzeba
osiągnięć), a następnie dążyć do redukcji tego napięcia w
wyniku osiągnięcia celu

Teorie potrzeb

Teoria Henry’ego Murraya

6

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

16

Potrzeby podstawowe (wybrane):

Osiągnięć

– pokonywanie przeszkód i osiąganie wysokich standardów.

Rywalizacja z innymi, wygrywanie. Dążenie do czegoś. Doskonalenie.

Upokorzeń

– uległość, czerpanie przyjemności z obrażeń ciała,

poczucia winy, krytyki, kary. Samoponiżanie.

Agresji

– bicie innych, zadawanie im ran. Walka. Gwałtowny sprzeciw.

Poniżanie, obwinianie, krzywdzenie, oskarżanie. Mszczenie się.

Autonomii

– przeciwstawianie się naciskom. Przekraczanie zakazów.

Niezależność i wolność działania zgodnie z własną wolą.

Przeciwdziałania

– podejmowanie kolejnych prób mimo doznanej

przykrości. Przezwyciężanie słabości. Zachowanie dumy i honoru.

Obrony

– bronienie się przed oskarżeniem, krytyką, poniżaniem.

Tłumaczenie się i usprawiedliwianie.

Okazywania szacunku

– podziwianie osoby dominującej w swojej

grupie, podążanie za nią. Współpraca z liderem. Chwalenie kogoś.

Teorie potrzeb

Teoria Henry’ego Murraya

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

17

potrzeba

brak lub

obawa braku

poszukiwanie

sposobów

zaspokojenia

potrzeby

zachowanie

służące

zaspokojeniu

potrzeby

ocena stopnia zaspokojenia potrzeby

Teorie potrzeb

Proces zaspokajania potrzeb

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

18

Zasada algohedonizmu

– afektywna sygnalizacja potrzeb

polega na tym, że

sygnałom o niezaspokojeniu potrzeby towarzyszy ujemny
znak walencji (przykrość)

sygnałom o uzyskanym zaspokojeniu potrzeby towarzyszy
dodatni znak walencji (przyjemność)

Dążymy do stanów z walencją dodatnią i unikamy stanów
z walencją ujemną.

Teorie potrzeb

Afektywna sygnalizacja potrzeb

7

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

19

Podstawowe pojęcie w teorii Abrahama Maslowa to

potrzeba

, rozumiana w podwójnym znaczeniu:

Potrzeba jako dyspozycja – organizm stale potrzebuje
czegoś do prawidłowego funkcjonowania

Nawet jeszcze nie ujawnione potrzeby podstawowe
stanowią potencjalny składnik osobowości.

Znaczenie motywacyjne posiadają jedynie potrzeby
zaktualizowane, aktualne stany braku czegoś.

Teorie potrzeb

Teoria Abrahama Maslowa

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

20

Potrzeby podstawowe:

Stałość przejawiana się u różnych jednostek

Mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania człowieka – ich
niezaspokojenie prowadzi do patologii

Są wrodzone, a jedynie ich sposób przejawiania się jest warunkowany
kulturowo

Ułożone są w naturalną hierarchię, od potrzeb o większym znaczeniu
biologicznym, do potrzeb „wyższych” – specyficznie ludzkich

Potrzeby niższe dysponują większą siłą motywacyjną – potrzeby mniej
podstawowe biologicznie dochodzą do głosu tylko wtedy, gdy nie są
„zagłuszane” przez bardziej podstawowe.

Przy niewystarczającym zaspokojeniu potrzeba nie blokuje pojawienia
się potrzeby wyższej, lecz nadal pozostaje aktywnym wyznacznikiem
zachowania.

Teorie potrzeb

Teoria Abrahama Maslowa

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

21

Potrzeby podstawowe:

fizjologiczne

bezpieczeństwa

przynależności i miłości

osiągnięć

i

uznania

samorealizacji,

wiedzy i rozumienia,

estetyczne

Teorie potrzeb

Teoria Abrahama Maslowa

8

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

22

Głód i jedzenie

Skąd wiemy, czego nie jeść?

Mechanizmy obrony przed toksynami:

Zmysły smaku i zapachu – emocja wstrętu

Reakcje krztuszenia się, wypluwania, wymiotowania –
reakcje automatyczne

mdłości odczuwane przez kobiety ciężarne

Warunkowanie – uczenie się związku między zjedzeniem
czegoś, a chorobą

mdłości wobec pokarmów spożywanych w trakcie chemio- lub
radioterapii

Współczesnym problemem jest brak naturalnych
mechanizmów przed konsekwencjami odkładania się w
organizmie małych dawek trujących substancji

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

23

Głód i jedzenie

Skąd wiemy, co jeść?

Jemy po to, by:

Uzyskać energię – tłuszcze, węglowodany, białka

Uzyskać materiał do budowania komórek oraz tworzenia
potrzebnych substancji chemicznych (np.
neuroprzekaźników) – aminokwasy, minerały, witaminy,
pierwiastki śladowe

Dobór pokarmów:

Wrodzone preferencje smakowe (np. wobec słodkich i
słonych pokarmów)

Wyuczone preferencje smakowe

Modelowanie społeczne

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

24

Głód i jedzenie

Anoreksja

Anoreksja:

Jadłowstręt psychiczny (z grec.

an

- brak,

pozbawienie,

orexis

- apetyt Anorexia nervosa) - choroba

cywilizacyjna polegająca na utracie wagi wywołanej przez
osobę chorą, z objawami dysmorfofobii, w której odczuwa
ona

lęk

, ponieważ nie spełnia wymogów współczesnego

świata co do własnego wyglądu oraz w sposób zaburzony
spostrzega własne ciało. Lęk przybiera postać uporczywej

idei nadwartościowej

, w związku z czym pacjent wyznacza

sobie niski limit wagi.
Dwa typy anoreksji:

anoreksja restrykcyjna

anoreksja bulimiczna

9

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

25

Głód i jedzenie

Anoreksja

Biochemiczne podłoże anoreksji:

Uszkodzenie części bocznej podwzgórza – zwierzęta z takim
uszkodzeniem zaprzestają jedzenia / jedzą dużo mniej.

Hipoteza „serotoninowa” – badania przeprowadzone przez
dr Ursulę Bailer sugerują, że u większości badanych
pacjentek chorych na anoreksję niektóre obszary mózgu
produkowały i zużywały kilkakrotnie więcej serotoniny, niż
u zdrowego człowieka. Anoreksja może być zjawiskiem
wtórnym – reakcją na nieustanny, paraliżujący lęk
spowodowany nadmiarem neuroprzekaźnika

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

26

Głód i jedzenie

Anoreksja

Anoreksja psychiczna (możliwe źródła / funkcje)

Utrata poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie i chroniczny
stres (funkcjonowanie w poczuciu zagrożenia).

Dla perfekcjonistów kontrola jedzenia to dobry sposób na
poczucie kontroli nad swoim życiem i innymi osobami
(„karanie” rodziców)

Ciało jako zagrożenie (np. w rezultacie molestowania
seksualnego w dzieciństwie)

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

27

Głód i jedzenie

Anoreksja

Kryteria diagnostyczne:

przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet jeśli ma
niedowagę;

nie chce utrzymać wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu, co nie
jest spowodowane żadnym schorzeniem fizycznym ani psychicznym;

jej BMI jest równy lub mniejszy od 17,5;

nieprawidłowo ocenia wagę własnego ciała, wymiary i sylwetkę;

lekceważy skutki nagłego spadku wagi;

w okresie dojrzałości płciowej (po okresie pokwitania) cierpi na wtórny brak
miesiączki w ciągu co najmniej 3 miesięcy;

spożywa posiłki w samotności (ze wstydu przed innymi);

gotuje dla innych tzw. "zdrowe posiłki";

uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne;

kłamie o ilości zjedzonych posiłków;

główny temat rozmów z osobą chorą to jedzenie, kalorie, zawartość tłuszczu w
produktach i diety.

10

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

28

„Nigdy nie zrozumiemy ludzkiego życia, jeśli
nie weźmiemy pod uwagę jego najwyższych
dążeń. Rozwój, samorealizacja, dążenie do
zdrowia i autonomii, tęsknota za doskonałością
(wyrażając się inaczej, dążenie ‘ku górze’)
muszą być teraz przyjęte jako szeroko
rozpowszechnione, a być może powszechne,
dążenia ludzkie”

Abraham Maslow

Motywacja w psychologii humanistycznej

Teoria Abrahama Maslowa

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

29

Cechy osób samorealizujących się:

Sprawniejsza percepcja rzeczywistości i bardziej zadowalające relacje
z nią

Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

Autonomia, niezależność od kultury i otoczenia, wola, aktywność

Ciągła świeżość ocen

Doświadczenia mistyczne, doświadczenia szczytowe

Gemeinschaftsgefühl (poczucie wspólnoty z innymi ludźmi)

Związki interpersonalne

Demokratyczna struktura charakteru

Rozróżnianie środków i celów, dobra i zła

Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru

Twórczość

Opór wobec inkulturacji, transcendowanie każdej konkretnej kultury

Motywacja w psychologii humanistycznej

Teoria Abrahama Maslowa

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

30

Jedynym motywem działania człowieka jest
tendencja do samoaktualizacji.

Tendencja do samoaktualizacji

(

self-actualizing tendency) –

dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości w sposób
który służy zarówno zachowaniu, jak i ulepszeniu organizmu.

Wartościowanie organizmalne

– organizm sam „wie” co jest

dla niego dobre i służy samoaktualizacji, a co złe i zagraża
samoaktualizacji.

Zasada zgodności z doświadczeniem

– uświadamiane są

tylko doświadczenia zgodne z pojęciem Ja.

Człowiek poszukuje lub unika pewnych doświadczeń nie dlatego,
że polepszają jego funkcjonowanie, ale dlatego że realizują jego

potrzebę samoakceptacji

.

Motywacja w psychologii humanistycznej

Teoria Carla Rogersa

11

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

31

Transgresje

– czyny i akty myślenia

polegające na przekraczaniu granic
dotychczasowych możliwości i osiągnięć
materialnych, społecznych czy
intelektualnych, wykroczeniu poza to czym
sprawca jest i co posiada.

(Józef Kozielecki, Psychotransgresjonizm, 2001)

Motywacja w psychologii humanistycznej

Psychotransgresjonizm

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

32

Założenia transgresyjnej koncepcji człowieka:

Człowiek obdarzony jest

wolnością wyboru

Człowiek-sprawca jest główną przyczyną swojego
zachowania się, stanowi układ

względnie

wewnątrzsterowny

Głównym motywatorem wewnętrznym jest

potrzeba

potwierdzania własnej wartości

(hubrystyczna)

Człowiek jest sprawcą nastawionym na

rozwój

wewnętrzny

i zewnętrzny

Człowiek-sprawca posiada

ograniczoną świadomość i

samoświadomość

Działania człowieka, głównie jego myśli i czyny
transgresyjne,

kształtują jego sumienie

Motywacja w psychologii humanistycznej

Psychotransgresjonizm

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

33

Koncepcje

doświadczeń optymalnych

oraz

uczucia

przepływu (

flow

)

.

Człowiek robi coś, choć nie odnosi z tego żadnych
korzyści w tradycyjnym rozumieniu tego słowa

Przyczyną jego działalności jest czysta przyjemność,
jak muzyka który gra dla samej radości grania, albo
naukowca zafascynowanego samym procesem
odkrywania – stan „natchnienia”.

Motywacja w psychologii humanistycznej

Mihaly Csikszentmihalyi

12

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

34

Teorie motywacji

Motywacja w psychologii poznawczej

Podstawowe poznawcze mechanizmy motywacyjne to:

Ciekawość poznawcza

– ciekawość i uruchamiane przez

nią dążenia często mają większe oddziaływanie
motywacyjne niż podstawowe potrzeby

Oczekiwania

– im wyższe oczekiwania, tym wyższa

motywacja i lepsze osiągane wyniki

Niezgodność poznawcza

– sytuacja, w której następuje

niezgodność poznawcza, jest przykra. Wielkość dysonansu
poznawczego zależy od:

wielkości różnicy między danymi poznawczymi

stopnia ważności niezgodnych danych

stopnia usuwalności niezgodności

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

35

3 podstawowe sposoby tłumaczenia przyczyn zdarzeń:

Wymiar umiejscowienia przyczyny

wewnętrzna (w człowieku)









zewnętrzna (poza nim)

Wymiar stabilności

stała przyczyna









zmienna przyczyna

Wymiar wpływu na wydarzenia

czy możemy zapanować nad sytuacją, gdy włożymy
dodatkowy wysiłek

Motywacja w psychologii poznawczej

Atrybucyjny model Weinera

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

36

Możliwe atrybucje źródeł sukcesu i porażki

zewnętrzna

wewnętrzna

przyczyna

szczęście lub

przypadek

włożona

praca

zmienna

stopień

trudności

zadania

zdolności

stała

Motywacja w psychologii poznawczej

Atrybucyjny model Weinera

13

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

37

2 style reakcji dzieci na niepowodzenia szkolne:

Reakcja bezradności

Atrybucja:

„jestem słaby”, „to moja wina”

Cel:

sprawne funkcjonowanie („dobrze wypaść”)

Reakcja zorientowana na doskonalenie się

Atrybucja:

„przedtem to zrobiłem, to teraz też mogę”

Cel:

postępy w nauce, doskonalenie („uczyć się”)

Ukryta teoria na temat Ja i świata

Ukryta teoria na temat Ja i świata

Motywacja w psychologii poznawczej

Koncepcja Carol Dweck

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

38

Ja realne

– koncepcja siebie formułowana wokół pytania

„jaki jestem?”

Ja idealne

– koncepcja Ja formułowana wokół pytania

„jaki chciałbym być?”. Zawiera pożądane standardy
idealne formułowane z perspektywy osobistej lub „cudzej”
– zinternalizowanych standardów

osób znaczących

Ja powinnościowe

– koncepcja siebie wokół pytania

„jaki powinienem być?”. Zawiera pożądane standardy
powinnościowe formułowane z perspektywy osobistej lub
„cudzej” – zinternalizowanych standardów pochodzących
od

zewnętrznego autorytetu

.

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Schematy Ja

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

39

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

JA

POWINNO-

ŚCIOWE

JA

IDEALNE

JA

REALNE

Uczucia smutku,
niezadowolenia,
zawodu, straty


depresja

Uczucia strachu,
obawy przed karą,
napięcia, p. winy


lęk

14

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

40

Człowiek stara się minimalizować uczucia negatywne (np.
depresji lub lęku) oraz dąży do uczuć pozytywnych, dlatego
też podejmuje działania zmierzające do redukowania
rozbieżności w systemie Ja

Zmniejszanie rozbieżności w systemie Ja powoduje
pojawienie się pozytywnych uczuć:

radości, satysfakcji, zapału, triumfu, dumy – w przypadku
zmniejszania rozbieżności między Ja realnym a Ja idealnym

spokoju, ulgi, ukojenia, swobody – w przypadku zmniejszania
rozbieżności między Ja realnym a Ja powinnościowym

Mniejsze rozbieżności w systemie Ja wiążą się z większą
odpornością na stres i silniejszym działaniem systemu
immunologicznego

Teoria ukierunkowań Ja (E.T. Higginsa)

Rozbieżności w systemie Ja

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

41

Teoria ukierunkowań Ja

a procesy dążenia i unikania
(Ch. S. Carver i M.F. Scheier)

JA

POWINNO-

ŚCIOWE

JA

IDEALNE

JA

REALNE

Skupienie się
na dążeniu do
celów pozytywnych


dążenie

Skupienie się na
unikaniu negatywnych
skutków działań


unikanie

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

42

Teoria ukierunkowań Ja

a procesy dążenia i unikania
(Ch.S. Carver i M.F. Scheier)

działanie
dobre

działanie
kiepskie

działanie
dobre

działanie
kiepskie

procesy UNIKANIA

procesy DĄŻENIA

uczucia pozytywne:
• zapał,
• radość,
• duma

stan neutralny

uczucia negatywne:
• smutek
• niezadowolenia
• depresja

uczucia pozytywne:
• ulga,
• spokój

stan neutralny

uczucia negatywne:
• strach
• lęk

15

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

43

Modelowanie społeczne

– ludzie uczą się przez obserwację,

aktywnie poszukując wiedzy o zachowaniach innych ludzi i
powtarzając w swoim zachowaniu to, co widzieli u innych, albo
słyszeli.
Niezbędne elementy modelowania to:

Zaobserwowanie wzorca

– w polu uwagi pojawiają się zwłaszcza

zachowania zauważane u osób bliskich lub te, które nam
imponują.

Przechowanie

– aby wzorzec został właściwie zapamiętany, dane

zachowanie musi zostać zrozumiane.

Zdolność do powtórzenia czynności

– przez modelowanie uczymy

się zachowań, których możliwościami wykonania dysponujemy

Motywacja

– chęć powtórzenia danego zachowania (gdy nie ma

takiej chęci, zachowanie nie zostanie zapamiętane, lub stanie się
„biernym wzorcem kognitywnym”)

Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury

Modelowanie społeczne

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

44

Przekonanie o własnej skuteczności

(self-efficacy)

– to

przekonanie o możliwości prowadzenia skutecznego działania
w nowych, niejednoznacznych, nieprzewidywalnych, a nawet
stresujących sytuacjach.

Przekonanie o własnej skuteczności: „dobrze sobie radzę w
życiu” (dotyczy różnych sfer aktywności, jest ogólne)

Oczekiwanie własnej skuteczności: „potrafię dobrze
przygotować się do egzaminu” (dotyczy konkretnego
działania)

Oczekiwanie sukcesu: „uzyskam dobrą ocenę na
egzaminie” (dotyczy rezultatu konkretnego działania)

Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury

Przekonanie o własnej skuteczności

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

45

Przekonanie o własnej skuteczności wiąże się z:

mobilizacją do działania, gotowością do inwestowania
energii i wytrwałością

myślami i uczuciami towarzyszącymi działaniom celowym

dobrym nastrojem (optymizm, nadzieja)

większym wysiłkiem wkładanym w realizację zadania

mobilizacją układu immunologicznego

wysoką motywacją, w tym motywacją do zwiększania
wysiłku w sytuacji, gdy poziom wykonania zadania okazuje
się być poniżej standardu osobistego

Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury

Przekonanie o własnej skuteczności

16

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

46

„Przyszłe wydarzenia nie mogą stanowić przyczyn aktualnej
motywacji lub działania inaczej, jak przez

poznawcze

reprezentacje

obecne w teraźniejszości; przyszłe, wyobrażone

wydarzenia zostają przekształcone w aktualne czynniki
motywujące i regulujące zachowanie”

„W poznawczej motywacji opartej na intencjach celowych
pośredniczą trzy typy wpływu na samego siebie:

afektywna ewaluacja samego siebie

spostrzegana własna skuteczność w osiąganiu celu

bieżące przystosowanie do standardów osobistych”

Albert Bandura, 1991

Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury

Motywacyjna funkcja celu

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

47

Rdzenne właściwości aktywności ludzkiej:

intencjonalność

– zdolność podejmowania działań

wypływających z wewnętrznej aktywności poznawczej

dalekowzroczne przewidywanie

– obejmuje nie tylko

przewidywanie bliskich i odległych skutków danego zachowania,
ale też ocenę ich różnorodnych konsekwencji

samoregulacja

– kierowanie własnym działaniem za

pośrednictwem standardów osobistych, autorefleksja, cele
zakorzenione w systemie wartości i poczuciu tożsamości
osobistej

autorefleksyjność

– jednostka nie tylko wie, że coś może

zrobić, ale też ile wysiłku włożyła w daną aktywność i jakich (czy
właściwych?) środków użyła

Intencjonalność i dalekowzroczne przewidywanie
nadają życiu cel i sens.

Społeczno-poznawcza teoria A. Bandury

Właściwości aktywności człowieka

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

48

Plan życiowy

– stworzony lub dowolnie wybrany rzez

jednostkę ważny cel główny powiązany z szeregiem celów
pomocniczych (instrumentalnych) i ogólnych zasad realizacji
tych celów.
Plany życiowe:

dotyczą spraw bardzo ważnych dla jednostki

są realizowane przez dłuższy czas

obejmują znaczną część codziennej aktywności życiowej
jednostki

odzwierciedlają jej potrzeby, wartości, pogląd na świat

Plany życiowe

Charakterystyka planów życiowych

17

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

49

Główną funkcją osobowości jest zaspokajanie potrzeb i
planowanie sposobów osiągania celów (H. Murray)
Plany życiowe stanowią

czynnik motywujący długoterminową

aktywność człowieka

. Pojedyncze działania służyć mogą

urzeczywistnianiu celów pośrednich lub prowadzić do
realizacji planu życiowego.
Tworzenie planów życiowych jest

powiązane ze świadomym

funkcjonowaniem

.

Wyznacznikami planów życiowych są:

przyszłościowa perspektywa czasowa

i odpowiednia

jej długość

zdolność do

odraczania gratyfikacji

Plany życiowe

Wyznaczniki planów życiowych

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

50

Liczba planów

– zwykle od 1 do kilkunastu

Treść planów

– (praca, rodzina, studia, podróże itp.)

Wielkość planu

– określana przez liczbę celów cząstkowych

i czas realizacji planu

Różnorodność

– plany mogą dotyczyć jednej lub wielu sfer

życia

Stopień ważności

Zgodność dróg dojścia do celu z normami

społecznymi

(cele a środki)

Stopień trudności

Plany życiowe

Cechy planów życiowych

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

51

Realistyczność

– prawdopodobieństwo realizacji planu

Szczegółowość

– zwykle wyższa w przypadku planów

krótkoterminowych, a niższa w planach długoterminowych

Elastyczność

– możliwość modyfikowania planu w trakcie

jego realizacji

Rozpiętość czasowa

– wiąże się z długością przyszłościowej

perspektywy czasowej

Stopień integracji planów

– zintegrowane plany życiowe są

ułożone hierarchicznie i nie są ze sobą wzajemnie
sprzeczne

Plany życiowe

Cechy planów życiowych (cd.)

18

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

52

Rodzaje motywacji

Model Kristena Madsena

Model homeostatyczny

– źródłem motywacji jest

zaburzenie homeostazy organizmu, a celem zachowania jej
przywrócenie

Model podnietowy

– źródłem motywacji jest bodziec,

który uruchamia odpowiednie procesy energetyczne i
zachowanie

Model poznawczy

– źródłem motywacji jest przetwarzanie

informacji, bodźce uruchamiają procesy poznawcze, te zaś
procesy energetyczne i reakcję

Model humanistyczny

– źródło zachowań jest

wewnętrzne (zachowanie bez bodźców).

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

53

wzrostowo-transgresyjne

obronno-adaptacyjne

afektywno-

automatyczne

poznawczo-

celowe

Rodzaje motywacji

Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 3

54

Bibliografia

Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Doliński, D. i Łukaszewski, W. (2000). Typy motywacji. W: J. Strelau (red.), Psychologia.

Podręcznik akademicki, tom II (469-478). Gdańsk: GWP.

Łukaszewski, W. (2000). Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych. W: J.

Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II. Gdańsk: GWP. (s. 427-440)

Łukaszewski, W. i Doliński, D. (2000). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji. W: J.

Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II. Gdańsk: GWP. (s. 441-468).

Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Franken, R.E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: GWP
Kocowski T. (1987) Geneza i funkcje procesów motywacyjnych człowieka. Przegląd

Psychologiczny, t. XXX, nr 1, s. 81-115

Kozielecki, J. (2001). Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii. Warszawa:

Wydawnictwo Akademickie „Żak” (s. 205-222)

Little, B.R. (1983). Personal projects. A Rationale and Method for Investigation. Environment

and Behavior, Vol. 15 No. 3, 273-309

Maslow, A. (1964). Teoria hierarchii potrzeb. W: Reykowski, J. (red.) Problemy osobowości i

motywacji w psychologii amerykańskiej. Warszawa: PWN (s.135-164).

Mądrzycki, T. (1996). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: GWP
Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe „Scholar” (s. 101-107, 210-263, 291-311)