Rolnictwo - zagadnienia

1. Rolnictwo - definicja i typy.

2. Użytki rolne - definicja, typy, ilość w Polsce, % pow. Kraju

3. Płodozmian - definicja, zalety, wady, podstawowe typy

4. Zmianowanie.

5. Płody rolne.

6. Plony płodów rolnych (dane - t/ha - pszenica, żyto, jęczmień, buraki, ziemniaki)

7. Rośliny przemysłowe.

8. Rośliny pastewne.

9. Rośliny chlebowe (dla pozyskania ziarna)

10. Czynniki plonotwórcze (naturalne i antropogeniczne)

11. Poziom nawożenia mineralnego (dane, N, P, K)

12. Przyczyny spadku plonów

13. Rośliny uprawne ozime i jare (wymienić, czym się różnią)

14. Wyburaczenie, wypszeniczenie, wykończynienie - co to jest, przyczyny.

15. Bioindykatory i ich przydatność w produkcji roślinnej.

16. Użytki zielone (łąki, pastwiska, plony - t/ha)

17. Konserwacja pasz z użytków zielonych.

18. Zapotrzebowanie dzienne krowy na zielonkę.

19. Pogłowie zwierząt (krów, owiec, świń, koni)

20. Wydajność mleczna krów w Polsce.

21. Od czego zależy mleczność krów.

22. Wymień narzędzia do uprawy roli, siewu i zbioru.

23. Typy orki (podorywka, orka średnia, orka głęboka)

24. Współczynnik transpiracji - co to jest i od czego zależy.

25. Opady roczne i w sezonie wegetacyjnym w Wielkopolsce.

26. Melioracje rolne i ich wpływ na produktywność rolniczą.

27. Rolnictwo ekologiczne (twórca, udział, w Polsce i w Europie).

28. Zalety i wady rolnictwa ekologicznego.

29. Zdrowa żywność - co to jest i od czego ona zależy.

30. Liczba ludności w świecie i w Polsce.

31. Gęstość zaludnienia, ile % ludności pracuje w rolnictwie.

32. Powierzchnia gleby potrzebna dla wyprodukowania energii (żywności) dla 1 człowieka dorosłego.

• Rolnictwo - jeden z działów gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie żywności. Rolnictwo uzyskuje produkty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz chowu i hodowli zwierząt.

• Rolnictwo można podzielić na rolnictwo ekstensywne (zwane drobnotowarowym lub tradycyjnym) i rolnictwo intensywne (znane też jako wysokotowarowe lub uprzemysłowione) w zależności od jego cech: wysokości nakładów, ilości plonów, a także średniej powierzchni gospodarstw rolnych i powierzchni obszaru rolniczego kraju), np. Francja ma rolnictwo intensywne, gdyż cechują je:

wysokie nakłady, tj.: duży stopień mechanizacji (1 ciągnik na 14 ha użytków rolnych), nawożenie, inwestycje irygacyjne (nawadnianie), technologia oraz specjalizacje;

duże zbiory z jednego hektara (plony) - w szczególności w tym podziale uwzględnia się zboża;

średnia powierzchnia gospodarstw rolnych wynosi 42ha (w krajach o rolnictwie ekstensywnym najczęściej spotyka się gospodarstwa małe);

54,5% kraju zajmuje obszar wykorzystywany rolniczo.

(powyższe dane o Francji zaczerpnięte z internetowej Encyklopedii PWN)

• Z rolnictwem ekstensywnym jest odwrotnie. Rolnictwo ekstensywne występuje tam, gdzie wykorzystuje się jeszcze tradycyjne formy uprawy, a państwo jest słaborozwinięte (np. kraje Afryki). Są jednak wyjątki, np. Egipt - przez kontrolowane wylewy Nilu (dzięki tamie w Asuanie) plony uzyskuje od 2 do 4 razy w roku, więc są one dosyć wysokie, lecz samo rolnictwo ma charakter ekstensywny. W strefie klimatów umiarkowanych w klimacie ciepłym i w strefie klimatów podzwrotnikowych o typie śródziemnomorskim rolnictwo jest bardziej intensywne wtedy, jeśli na terenie kraju występują uprawy pszenicy, ziemniaków i buraków cukrowych przynoszących znaczące plony. Rolnictwo intensywne występuje w szczególności w krajach wysokorozwiniętych, lecz które nie mają zbyt dużej powierzchni (np. Stany Zjednoczone charakteryzują się rolnictwem ekstensywnym ze względu na dużą powierzchnię obszaru rolniczego i wysoką średnią powierzchnię gospodarstw rolnych pomimo wysokich nakładów choćby na nawożenie i nawadnianie), będą to więc wysokorozwinięte kraje zachodniej Europy (np. Holandia, Włochy i wspomniana wcześniej Francja).

• Badaniem rolnictwa zajmuje się dział nauk rolniczych, m.in. agrotechnika, zootechnika, agronomia, agrobiologia, agrochemia, agroekologia, agrogeologia, agrometeorologia, agroklimatologia, itp.Spis treści [ukryj]

• Historia rolnictwa

Rolnictwo należy do najstarszych dziedzin wytwórczości materialnej człowieka - jego początki datuje się na neolit - 10 000 do 3 000 lat p. n. e. Przejście od łowiectwa i zbieractwa do uprawy roli doprowadziło do "rewolucji" w społecznościach ludzkich, przy czym często wymieniana fazą pośrednią był etap tworzenia ogrodów, które służyły jako tymczasowe zabezpieczenie dla społeczeństw zbieracko-łowieckich na wypadek nieurodzaju. Zmienił się ich tryb życia z koczowniczego na osiadły, co doprowadziło do powstania liczniejszych i bardziej złożonych form społecznych umożliwiających dalszą ewolucję umysłowości człowieka. Zmienił się też stosunek człowieka do przyrody, którą zaczął dostosowywać do własnych potrzeb.

• Pierwsza uprawa roli rozpoczęła się ok. 8000 r. p. n. e. na Bliskim Wschodzie (żyzny półksiężyc, Mezopotamia, Egipt), a wkrótce niemal jednocześnie w trzech oddalonych od siebie częściach świata na obszarze współczesnych: Chin, Meksyku i Peru. Pierwszymi roślinami uprawnymi były różne rodzaje pszenicy i jęczmienia (Bliski Wschód). W Azji Południowo-Wschodniej były to groch, bób, ryż i proso, natomiast w Ameryce Środkowej i Południowej - dynia, fasola i kukurydza. I tak dzięki uprawie roślin mogły się rozwinąć wielkie cywilizacje starożytne, nazywane niekiedy od głównych roślin uprawnych cywilizacją pszenicy, ryżu i kukurydzy.

• Nieco wcześniej doszło do udomowienia niektórych zwierząt: owiec i kóz - ok. 10 000-7 000 lat p. n. e., później bydło i świnie - ok. 6000 lat p. n. e. Doszło do tego także na Bliskim Wschodzie, skąd, zarówno uprawa roślin, jak i hodowla zwierząt, rozprzestrzeniła się po całym Starym Świecie.

• Rolnictwo należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na środowisko naturalne i zdrowie. Na poziomie Unii Europejskiej podejmuje się skoordynowane działania na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez integrację polityki rolnej i wiejskiej z polityką ekologiczną.

• Udział gruntów ornych w powierzchni (%)

Polityka rolna - oznacza zespół środków, regulacji i działań, które podejmuje państwo, aby wpływać na rozmiar produkcji rolnej i jej opłacalność. We współczesnych gospodarkach rynkowych jej celem jest koncentracja i specjalizacja rolnictwa oraz przyspieszanie postępu technologicznego i agrotechnicznego, który zapewniać ma efektywność tego działu gospodarki, a także przeciwdziałanie wyludnianiu wsi.

• Funkcje rolnictwa

Gospodarka rolna pełni trzy funkcje:

1. ekonomiczne (polegają na produkcji żywności i pasz, wytwarzaniu surowców dla przemysłu przetwórczego, udział w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto)

2. społeczne (polegają na zapewnianiu społeczeństwu miejsc pracy)

3. przestrzenne (polegają na przekształcaniu krajobrazu naturalnego w rolniczy)

• Warunki rozwoju rolnictwa

Na rozwój rolnictwa składają się warunki przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze.

• Warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa:

1. ukształtowanie powierzchni - najbardziej sprzyjające rolnictwu są tereny równinne lub pagórkowate o łagodnych stokach. Takie warunki występują na Nizinach Środkowopolskich, Kotlinach Podkarpackich, a także w pasie pobrzeży. Najmniej korzystne warunki panują w górach (praca maszyn rolniczych na stromych stokach jest bardzo utrudniona, konieczne jest wykonywanie orki w tradycyjny sposób. Stanowi to problem w mechanizacji robót polowych) oraz w pasie pojezierzy.

2. klimat - istotne są: wielkość i rozkład opadów oraz długość okresu wegetacyjnego. W Polsce roczna suma opadów zapewnia ilość wody potrzebną do uprawy roli, jednakże ich rozkład w ciągu roku jest niekorzystny. W okresie wzrostu roślin zdarzają się susze, a w okresie żniw - obfite deszcze.

3. gleby - od rodzaju gleby zależy w dużej mierze rodzaj uprawianych roślin i wielkość plonów. Największy obszar w Polsce zajmują gleby średniej i słabej jakości (np. bielicowe). Gdzieniegdzie występują także gleby bardzo żyzne (np. brunatne). Najżyźniejsze gleby zajmują niewielki obszar.

• Warunki pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa:

1. struktura wielkości gospodarstw rolnych - większość gospodarstw rolnych w Polsce nie przekracza 5 ha, więc nie przynoszą dużych zysków. W takim przypadku nie można zainwestować w ich rozbudowę czy też mechanizacje.

2. forma własności gospodarstw - w Polsce przeważają gospodarstwa indywidualne (ich właścicielami są pojedyncze osoby lub rodziny). Niestety niewiele jest gospodarstw spółdzielczych (będących wspólną własnością grupy rolników)

3. mechanizacja rolnictwa - ma duży wpływ na efektywność gospodarki rolnej. W Polsce poziom mechanizacji nie jest zbyt wysoki. Rolników często nie stać na zakup nowych urządzeń.

• Rolnictwo ekologiczne, ekorolnictwo, alternatywny dla rolnictwa konwencjonalnego system gospodarowania zmierzający do poprawy jakości i zdrowotności artykułów żywnościowych i innych produktów rolnych, zrównoważony ekologicznie i ograniczający ingerencję człowieka w ekosystem gospodarstwa, co hamuje proces degradacji siedliska rolniczego.

• W porównaniu z konwencjonalnym gospodarstwem, ekologiczne charakteryzuje się większą pracochłonnością, ponadto różnorodnością gałęzi produkcji rolnej, co ma związek z zachowaniem równowagi ekologicznej, przestrzega się tu także prawidłowego zmianowania roślin, znacznie ograniczając lub całkowicie eliminując stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin jednocześnie zwiększając zużycie nawozów organicznych.

• Jedna z metod stosowanych w ekorolnictwie: uprawa współrzędna, Capay (Kalifornia)Spis treści [ukryj]

• Cele ekorolnictwa

• Rolnictwo naturalne łączy w sobie trzy główne cele:

• Zachowanie środowiska

• Metody uprawy roślin oraz chowu zwierząt gospodarskich stosowane w ekorolnictwie w znacznie większym stopniu, w porównaniu z konwencjonalnym rolnictwem, uwzględniają wymagania ekologii. Dąży się tu do zmniejszenia obciążenia dla środowiska naturalnego, jakie może powodować przemysłowa produkcja na wielkich farmach. Oznacza to z jednej strony redukcję ilości używanych produktów przemysłowych (maszyn i środków chemicznych, itp.), jak również przetwarzanie i wykorzystanie wszystkich odpadów (gnojowicy, obornika, kompost, itp.) na terenie gospodarstwa, dzięki czemu gospodarstwo ekologiczne jest w znacznym stopniu niezależne od zewnętrznych nakładów.

• Zapewnia się tu biologiczną samoregulację, stosuje się metody ochrony gleby i wody a także krajobrazu, czego efektem są produkty rolne o wysokiej jakości biologicznej.

• Gospodarstwo ekologiczne nie może wyspecjalizować się wyłącznie w uprawie roślin bądź hodowli, stosowanie monokultur jest tutaj wykluczone. Aby uzyskać zamknięty obieg materii organicznej rośliny są spożywane przez zwierzęta, a te przetwarzają pożywienie w nawóz i cykl się zamyka.

• Ekorolnictwo opiera się m. in. na bioróżnorodności, naturalnej aktywności gleby, cyklach biologicznych (np. płodozmian). Ogranicza się tu stosowanie nawozów mineralnych, zwłaszcza pochodzenia sztucznego oraz wyklucza użycie pestycydów i większości chemicznych środków ochrony roślin (fungicydów, herbicydów i inne), stosując zamiast nich ekologiczne środki zastępcze.

• Zyskowność i wydajność produkcji ekologicznej

• Ekorolnictwo stawia na jakość produktów rolnych, dlatego plon podstawowych ziemiopłodów z gospodarstw prowadzonych metodami ekologicznymi jest nieco niższy (o około 1/3) w porównaniu z plonami z gospodarstw konwencjonalnych. Ponadto jednostkowe koszty produkcji są wyższe niż w konwencjonalnych gospodarstwach, przez co ceny zbytu bywają tu 2-3 krotnie wyższe.

• Zachowanie wsi

• Rozwój upraw ekologicznych może służyć zmniejszeniu bezrobocia na terenach wiejskich. Wokół gospodarstw ekologicznych mogą tworzyć się małe przedsiębiorstwa turystyczne. Nie mniej ważne jest przetwórstwo żywności. Zastosowanie tradycyjnych technik konserwacji żywności może pozwolić na produkcję lokalnych wyrobów. Jeżeli uruchomiona zostanie sieć dystrybucji, możliwe jest sprzedawanie ich jako luksusowych produktów ekologicznych.

• Rozwój ekorolnictwa

• Koncepcja rolnictwa ekologicznego wywodzi się z krajów wysoko uprzemysłowionych, gdzie produkcja rolnicza jest szczególnie rozwinięta, istnieją więc nadwyżki produktów rolnych, ponadto ruchy ekologiczne i wpływ społeczeństwa ma tu duże znaczenie.

• Idee realizowane w rolnictwie ekologicznym wywodzą się z różnych filozofii i przyjmują różne formy społeczne i ekonomiczne.

• W Niemczech, w kraju wysoko uprzemysłowionym, różne kierunki rolnictwa ekologicznego rozwinęły się bardzo silnie, wyróżnia się tu między innymi rolnictwo biodynamiczne i rolnictwo organiczno-biologiczne. W roku 1989 w związkach rolnictwa ekologicznego zrzeszonych było 0,31% ogólnej liczby rolników, czyli 2330 osób.

• Również w Polsce mamy do czynienia z powstawaniem stowarzyszeń i klubów propagujących idee ekorolnictwa, coraz większa liczba gospodarstw preferuje agrotechnikę opartą na zasadach rolnictwa naturalnego produkując żywność ekologiczną. Od czasu powstania Ekolandu (1989) wprowadzono pierwsze kontrole i certyfikaty dla produktów ekologicznych. Od maja 2004 r. certyfikaty przyznawane polskim produktom ekologicznym spełniają normy unijne - przekształcanie gospodarstw trwa dwa-trzy lata i wiąże się z przyznaniem specjalnych eko-dotacji. Obecnie około 1% polskich upraw rolnych to uprawy ekologiczne.

• Użytki rolne - wszystkie tereny w obrębie gospodarstwa rolnego lub danego regionu wykorzystywane do produkcji roślinnej, ogrodniczej lub zwierzęcej. Do użytków rolnych zalicza się: grunty orne, trwałe użytki zielone (pastwiska, łąki), ogródki przydomowe, sady i szkółki drzew owocowych, trwałe plantacje (np. chmielu, wikliny, herbaty, kawy, trzciny cukrowej, winnice itp.). Do użytków rolnych nie wlicza się terenów leśnych, szkółek leśnych ani wód śródlądowych. Powierzchnia użytków rolnych na świecie wynosi 4868,3 mln ha (1992), w Polsce - 18,6 mln ha (1994), co stanowi 59,6% ogólnej powierzchni kraju.

• Użytkowanie ziemi w Polsce [1]:

użytki rolne 51%

grunty orne 39,8%

łąki 7,6%

pastwiska 2,6%

sady 0,9%

lasy 29,4%

pozostałe grunty i nieużytki 19,5%

• Główne obszary rolnicze w Polsce:

Wyżyna Lubelska, Wyżyna Sandomierska, Wyżyna Krakowska, Równina Wrocławska, Nizina Wielkopolska , Kujawy, Żuławy Wiślane, Nizina Szczecińska.

• Płodozmian - system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa.

• Płodozmian określa również strukturę zasiewów, będącą podstawą do ustalenia typu płodozmianu. Rotacja może następować w cyklach kilkuletnich lub kilkunastoletnich, wiążąc się z hodowlą zwierząt (płodozmiany paszowe, pastewne), czy też z przemysłem rolniczym (płodozmiany przemysłowe). Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu żyzności gleby, co wiąże się ze zwiększeniem ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa. Odgrywa również dużą rolę jako jedna z metod zwalczania chwastów.

• Twórcą polskiego systemu gospodarki płodozmianowej jest Bolesław Świętochowski.

• Historia

• Obserwując rewolucję systemów gospodarowania ziemi uprawnej łatwo zauważyć, że początkowe proste systemy upraw, takie jak system żarowy, są stopniowo zastępowane przez coraz bardziej skomplikowane systemy płodozmianowe. Wiąże się to bezpośrednio z wyjaławianiem gleby przez roślinę uprawianą na tym samym stanowisku od dłuższego czasu, czego skutkiem było zawsze obniżenie każdego następnego plonu rośliny a także nasilenie występowania chorób roślin. Pierwszym zalążkiem systemu płodozmianowego była dwupolówka, gdzie obszar uprawny dzielono na dwa pola: na pierwszym siano po kolei zboże jare i ozime, drugie ugorowano w celu regeneracji gleby. Stopniowo rozwinęła się ona w trójpolówkę tzw. klasyczną, bądź ugorowo-zbożową, tu grunty orne dzielono na trzy pola, ugorując je kolejno, następnie obsiewając zbożem ozimym i w trzecim roku jarym. System ten wprowadzono w Europie Zachodniej w IX wieku zgodnie z zarządzeniem Karola Wielkiego, w Europie Środkowej upowszechnił się około XIII wieku. Z czasem trójpolówka klasyczna ewoluowała w system płodozmianowy, trójpolówkę bezugorową, gdzie zamiast zostawiać pole ugorem, zaczęto obsiewać je roślinami motylkowymi lub okopowymi. W Polsce ulepszoną trójpolówkę wprowadzono na przełomie XVIII i XIX wieku. Nowoczesny płodozmian wywodzi się bezpośrednio z trójpolówki bezugorowej, znano go i stosowano w XVI wieku we Flandrii, udoskonalono w klasyczną czteropolówkę, zwaną płodozmianem norfolskim w 1731 w Anglii, która obejmowała zboża ozime i jare, rośliny motylkowe i okopowe; w Niemczech pod koniec XVIII wieku płodozmian propagował Albrecht Thaer, w Polsce natomiast ksiądz Jan Krzysztof Kluk, a w początkach wieku XIX Jan Nepomucen Kurowski, Michał Oczapowski, czy Dezydery Adam Chłapowski.

• Rodzaje płodozmianów :

• Ze względu na intensywność upraw:

• płodozmiany intensywne - wysoki poziom nakładów, zastosowanie maszyn rolniczych, siły roboczej; uprawa roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, glebowych czy uprawowych, (uprawy współrzędne, burak cukrowy, len, rzepak, tytoń)

• płodozmiany ekstensywne - głównie rośliny mniej wymagające (zbożowe, pastewne)

• Ze względu na strukturę zasiewów:

• płodozmiany polowe

1. zbożowe, powyżej 60% powierzchni zbóż

2. okopowe, powyżej 25% powierzchni zajmują rośliny okopowe

3. przemysłowe, powyżej 25% powierzchni rośliny przemysłowe

4. buraczane

5. lniarskie

6. mieszane

• płodozmiany paszowe: powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na paszę

1. pastewne, powyżej 50% powierzchni rośliny pastewne

2. przypodwórzowe, źródło paszy dla ferm hodowlanych

3. przemienne-pastwiskowe lub łąkowe, gdzie część gruntów ornych używana jest jako łąka bądź pastwisko przez okres 4-8 lat

• płodozmiany specjalne:

1. przeciwerozyjne, zawierające rośliny chroniące glebę przed erozją

2. nasienne, powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na wydanie nasion

3. warzywne, częste w gospodarstwach ogrodniczych.

• Zmianowanie roślin - następstwo uprawianych roślin na danym polu uwarunkowane czynnikami przyrodniczymi (wymagania glebowe i pokarmowe, długość okresu wegetacyjnego) i agrotechnicznymi (nawożenie organiczne i mineralne, wapnowanie, uprawa roli).

• Zmianowanie jako podstawa płodozmianu ma na celu stworzenie jak najlepszych warunków do plonowania roślin.

• Płody rolne (dawniej: naturalia, ordynaria) - naturalny biologicznie produkt przyrody ożywionej, mający swe źródło witalne w glebie, skąd czerpie zasoby potrzebne do rozwoju organizmu i jego przyszłych pokoleń. Surowcem wykorzystywanym przez człowieka mogą być korzenie, bulwy, kłącza, łodygi, kwiatostany, owoce, ziarno. Produkt taki może - aczkolwiek nie musi - być uprawiany przez człowieka, może też istnieć samoistnie.








• Rośliny przemysłowe - to rośliny uprawne, uprawiane w celach przemysłowych jako surowiec do produkcji różnych substancji chemicznych (np. alkoholu) dla określonych zakładów (np. gorzelnia) bądź gałęzi przemysłu.

• Do roślin przemysłowych zalicza się:

• rośliny oleiste rośliny, których nasiona lub owoce mają 20-70% tłuszczu oraz są surowcem do otrzymywania olejów roślinnych. (np. rzepak, słonecznik),

• rośliny włókniste rośliny, które dostarczają naturalnych włókien do wyrobu tkanin, dywanów, mat, szczotek, papieru, pilśni, filcu. Większość włóknistych roślin dostarcza także innych cennych produktów, np. tłuszczów, saponin. Obejmują ok. 2 tysięcy gatunków, z których wykorzystuje się ok. 1 tysiąca. Najważniejsze to: agawa sizalska, bawełna, juta, len zwyczajny i konopie siewne.

• niektóre rośliny korzeniowe (korzeń) (np. burak cukrowy, cykoria)

• rośliny specjalne, uprawiane na plantacjach, takie jak: tytoń, chmiel, wiklina koszykarska,

• rośliny lecznicze, najczęściej rośliny lądowe, zawierające substancje czynne, stosowane w medycynie i ziołolecznictwie. Z niektórych części tych roślin wyrabia się leki (np. z korzeni, łodyg, liści, kwiatów). Na świecie poznano ok. 2 500 gatunków roślin leczniczych, u nas rośnie ich ok. 400, w praktyce stosowane jest ok. 200.

• rośliny przyprawowe, rośliny zawierające silne substancje aromatyczne, dzięki którym mogą być stosowane jako przyprawy. Zalicza się je do ziół i roślin uprawnych.

• rośliny olejkodajne rośliny zawierające lotne olejki eteryczne o przyjemnym zapachu oraz specyficznym smaku, zwykle gorzkim i palącym, będące mieszaninami różnych związków chemicznych: aldehydów, estrów, ketonów, alkoholi, węglowodorów, itp.

• Rośliny pastewne, paszowe - rośliny uprawne, uprawiane na łąkach i pastwiskach na paszę dla zwierząt hodowlanych. Rośliny te wytwarzają dużą ilość masy zielonej, mają także korzystny dla zwierząt skład chemiczny, działają np. mlekopędnie.

• Do roślin pastewnych zalicza się:

• rośliny motylkowe:

• strączkowe (grubonasienne)

• wieloletnie (drobnonasienne)

• sparceta siewna

• komonica zwyczajna (rożkowa)

• koniczyna biała

• koniczyna białoróżowa (szwedzka)

• koniczyna czerwona

• koniczyna inkarnatka (krwistoczerwona)

• koniczyna perska

• lucerna chmielowo-nerkowata

• lucerna mieszańcowa

• nostrzyk biały

• przelot zwyczajny

• rośliny okopowe

• pastewne trawy:

• kostrzewa

• kupkówka pospolita

• rajgras wyniosły

• stokłosa

• tymotka łąkowa

• wiechlina

• wyczyniec łąkowy

• życica

• rośliny silosowe niemotylkowe:

• kapusta pastewna

• kukurydza

• słonecznik pastewny

• Do pasz pochodzenia roślinnego zalicza się:

• pasze objętościowo suche - siano i słoma

• pasze objętościowo treściwe - zielonki i kiszonki

• pasze energetyczne - ziarno, ziemniaki, buraki.

• Przyrodnicze uwarunkowania rolnictwa.(pierwsze wykłady)

• Do najważniejszych przyrodniczych uwarunkowań rolnictwa należą:

• warunki klimatyczne

• warunki glebowe

• warunki wodne

• ukształtowanie powierzchni

• Warunki klimatyczne

• temperatura powietrza

• opady atmosferyczne

• wiatr

• Temperatura powietrza

• W okresie rozwoju każda roślina potrzebuje dostatecznej ilości ciepła. Stosunkowo najmniej wymagające pod tym względem są rośliny pastewne (np. buraki, rzepa pastewna), a do najbardziej ciepłolubnych należą m.in. herbata, figi i owoce cytrusowe. Odpowiednia temperatura powietrza, niezbędna dla rozwoju każdej rośliny zależy przede wszystkim od położenia geograficznego, nasłonecznienia i usłonecznienia.

• Dla rolników niezwykle istotna jest znajomość skrajnych wartości tzw. temperatur krytycznych, poniżej (lub powyżej) których roślina obumiera. Do roślin najmniej odpornych na niskie temperatury należą m.in. pomidory, ogórki i fasola, najodporniejsze są wszelkie oziminy (wysiewane jesienią odmiany żyta, pszenicy, jęczmienia, rzepaku i rzepiku) oraz uprawy wieloletnie (drzewa i krzewy). Dla wielu upraw wyjątkowo niebezpieczne są przymrozki. Ich wystąpienie może zniszczyć pąki kwiatowe, kiełkujące zboża i ziemniaki, powodując tzw. straty mrozowe. Niekorzystne są także zbyt długo utrzymujące się wysokie temperatury powietrza, zwłaszcza przy równoczesnym niedostatku wilgoci (większość roślin uprawianych w strefie umiarkowanej obumiera przy temperaturze powietrza powyżej 40°C).

• Z temperaturą powietrza związana jest długość okresu wegetacyjnego, czyli przeciętna liczba dni w roku, w których średnia temperatura dobowa powietrza przekracza 5°C. W strefie klimatów umiarkowanych ma ona decydujące znaczenie dla wielkości plonów. W klimatach gorących, gdzie wegetacja nie jest ograniczona temperaturą powietrza, pozwala to rolnikom na więcej niż jeden zbiór rocznie, zwłaszcza na terenach nawadnianych. Na monsunowych obszarach Chin, Japonii i Półwyspu Indochińskiego plony uzyskuje się dwa lub trzy razy w czasie jednego roku, lub pięć razy w ciągu dwóch lat. W ten sposób uprawia się przede wszystkim ryż, jedną z niewielu roślin, która może być niezmiennie sadzona na tym samym polu. Kilkakrotne zbiory można także uzyskać stosując, w zależności od rejonu, odpowiednio dobrane zmianowanie upraw, głównie różnych odmian ryżu lub innych zbóż (pszenicy, jęczmienia, kukurydzy), a także soi, bawełny, trzciny cukrowej oraz warzyw.

• Opady atmosferyczne

• Opady dostarczają wodę niezbędną do wzrostu roślin, przy czym dla ich prawidłowego rozwoju ważna jest nie tylko suma, ale i rozkład opadów w ciągu roku. Jeśli opady w okresie wegetacyjnym nie występują w wystarczającej ilości, to uprawa roślin jest możliwa tylko na terenach sztucznie nawadnianych.

• Wiatr

• Bezpośrednie znaczenie wiatru jest szczególnie istotne w przypadku uprawy zbóż i innych gatunków roślin wiatropylnych. Wpływa on także na gospodarkę rolną w sposób pośredni, poprzez silne osuszanie gleby. Ten efekt oddziaływania wiatru jest korzystny podczas wiosennych prac polowych, w czasie suszy, może się przyczynić do pogłębienia niedoborów wilgoci i wywiewania cząsteczek gleby. Erozja eoliczna jest obecnie szczególnym zagrożeniem na obszarach dawnych stepów, np. w Ameryce Północnej i na Ukrainie.

• Ogólna ocena warunków klimatycznych

• W ogólnej ocenie czynników agroklimatycznych należy przyjąć, że do najkorzystniejszych dla rozwoju rolnictwa stref klimatycznych należą: strefa klimatów umiarkowanych i strefa klimatów podzwrotnikowych.

• Warunki wodne

• Na warunki wodne określonego obszaru składa się głównie ilość rocznych opadów i wielkość parowania. Dla roślin istotne jest poza tym utrzymywanie się w glebie odpowiedniej ilości wilgoci, co zleży od rodzaju podłoża i jego możliwości retencyjnych (zatrzymywania wody). W suchych klimatach dostęp do zasobów wody (np. gruntowych, wezbraniowych lub rzecznych) umożliwia sztuczne nawadnianie użytków rolnych. Dodatkowa irygacja upraw jest stosowana także przy wystarczającej ilości opadów, gdyż wydatnie podnosi plony - w przypadku warzyw nawet dwu- trzykrotnie.

• Znacznych ilości wody wymaga również chów zwierząt. Jest ona wykorzystywana nie tylko do ich pojenia, ale także przy wykonywaniu prac hodowlanych, np. do utrzymania w czystości pomieszczeń i niezbędnego sprzętu.

• Warunki glebowe

• Gleba jest środowiskiem wzrostu rośliny, dostarczającym jej składników mineralnych i wody koniecznej do przebiegu wszystkich procesów życiowych.

• Czynniki antropogeniczne - czynniki związane z każdą formą pośredniego lub bezpośredniego wpływu człowieka na środowisko i bytujące w nim rośliny. Na terenach użytkowanych rolniczo jest to całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i zwierzęcą. Działalność rolnicza, podporządkowana nadrzędnemu celowi, tj. maksymalizacji produkcji, często prowadzi do degradacji środowiska (np. w wyniku nadmiernej chemizacji). W rezultacie działalności pozarolniczej również zachodzą niekorzystne zmiany, np. zmniejszanie powierzchni użytków rolnych na korzyść gospodarki komunalnej i zabudowy przemysłowej, skażenie atmosfery, wody i gleby przez przemysł, zachwianie stosunków wodnych w glebie wskutek pogłębiania rzek lub wadliwej melioracji.

• Na terenach użytkowanych rolniczo jest to całokształt działalności związanej z produkcją roślinną i zwierzęcą, a na terenach uprzemysłowionych - z przemysłem.

• Nawożenie - stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości w glebie składników pokarmowych potrzebnych roślinom (głównie azot, potas, fosfor) oraz poprawienia właściwości chemicznych, takich jak odczyn gleby, fizykochemicznych, np. zwiększenie zdolności sorpcyjnych, fizycznych, do których należy polepszenie struktury gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej, biologicznych poprzez wpływ nawozów na występowanie pożytecznej mikroflory, z którą wiąże się prawidłowy rozkład resztek pożniwnych.

• Nawożenie zapobiega obniżaniu się żyzności gleby, która jest skutkiem wywożenia plonów poza gospodarstwo rolne, a więc i składników mineralnych, z których się te plony składają, procesów erozyjnych, czy wypłukiwania składników w głąb gleby, np. w czasie obfitych opadów.

• Zasady nawożenia

• Wybierając sposób nawożenia rośliny uwzględnić należy jej wymagania pokarmowe, czyli najmniejszą ilość składników pokarmowych potrzebną do uzyskania plonu w odpowiedniej wysokości oraz potrzeby nawozowe, które określają rodzaj i ilość nawozu potrzebną w celu uzyskania dobrej jakości plonu w odpowiednich warunkach glebowych (rodzaj gleby, dotychczasowa zawartość składników w glebie) i klimatycznych w konkretnym płodozmianie. Nawożąc należy też starać się zachować równowagę poszczególnych składników w glebie.

• Ogólnie rzecz biorąc, im lepsze roślina ma warunki do wzrostu (cieplne, świetlne, powietrzne, wodne) i im lepsze ma warunki agrotechniczne (uprawa roli, odmiana roślin, odchwaszczanie), tym intensywniejsze nawożenie można zastosować, pamiętając jednak o zachowaniu zasad ochrony środowiska z tym jednak, że lepsze warunki dla wzrostu rośliny oznaczają także, że mniejsza ilość danego składnika pokarmowego jest potrzebna aby uzyskać jednostkę masy plonu.

• Nawozy należy stosować tylko w takich ilościach, które poszczególna roślina może wykorzystać lub które dana gleba może zatrzymać. Zbyt duże dawki, nieodpowiednie proporcje składników pokarmowych lub brak możliwości wykorzystania nawozu w danych warunkach glebowych, przy niedostatku lub nadmiarze wody, niektórych pierwiastków, nieodpowiednim odczynie gleby lub nadmiernym zachwaszczeniu, są przyczyną degradacji siedliska rolniczego oraz zanieczyszczenia środowiska, np. eutrofizacji zbiorników wodnych. Dotyczy to zwłaszcza nawozów mineralnych.

• Nawozy mineralne

• Aby uzupełnić występujący często niedobór jednego lub kilku ze składników pokarmowych w danej glebie, ewentualnie aby zwiększyć plon masy zielonej, stosuje się nawożenie nawozami mineralnymi, wykorzystując zwłaszcza te składniki pokarmowe, które na danej glebie dają zwykle lepsze wyniki produkcyjne. Nieprawidłowa gospodarka nawozami mineralnymi, zwłaszcza nawozami azotowymi i fosforowymi, prowadzić może do przenawożenia rośliny i gromadzenia się w jej tkankach szkodliwych substancji.

• Oznaczanie potrzeb nawozowych

• W Polsce stacje chemiczno-rolnicze określają potrzeby nawozowe roślin oraz zasobność gleb w przyswajalne dla roślin składniki w poszczególnych gospodarstwach, tworząc mapy zasobności gleb. Wielkość dawek na 1 ha powierzchni określić można doświadczalnie lub za pomocą metod chemicznych, fizykochemicznych czy mikrobiologicznych.

• Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, podzielił gleby na kompleksy przydatności rolniczej opracowując rozkład przestrzenny warunków glebowych w określonych warunkach klimatycznych. Aby sklasyfikować glebę do określonego kompleksu należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak:

• charakter, właściwości gleby: typ, rodzaj, gatunek; właściwości fizyczne, chemiczne, fizykochemiczne,

• stopień kultury roli,

• warunki klimatyczne,

• stosunki wodno-powietrzne w glebie,

• rzeźba terenu;

• Planując wielkość plonu oraz dawkę nawozu należy uwzględnić każdy z wymienionych czynników, ponadto inne, dotyczące gatunku i odmiany uprawianej rośliny, odczynu gleby, czasu siewu, sadzenia oraz stosowanego płodozmianu, właściwości nawozu a także opłacalności nawożenia. Jeżeli chodzi o właściwości nawozów, to wiążą się z tym liczne problemy, jako że stosowanie ich może powodować zmianę odczynu gleby, zasolenie, nawozy mogą być łatwo lub trudno wymywane i przemieszczane.

• Rodzaje nawożenia

• Nawożenie przedsiewne, gdy nawozy wprowadza się do gleby przed siewem roślin, stosując np. orkę lub bronowanie, dzięki czemu są one dokładnie z glebą wymieszane. Większość nawozów używa się właśnie w ten sposób, np. obornik i kompost.

• Nawożenie siewne stosuje się jednocześnie z siewem nasion.

• Nawożenie pogłówne gdzie nawozy są dostarczane do gleby w trakcie wegetacji roślin, często w postaci płynnej (gnojowica, gnojówka itp.). Można tu wyróżnić nawożenie dolistne, gdzie słabo stężony nawóz dostarczany jest bezpośrednio na liście rośliny.

• Można zastosować także nawożenie donasienne, mocząc nasiona w roztworach mikronawozów, zapewniające roślinie dobry start.

• Historia

• Nawożenie stosuje się już od kilku tysięcy lat, np. w Chinach, Japonii i krajach arabskich stosowano pudretę, czyli suszone ludzkie fekalia, gdzie były one nawet przedmiotem handlu. W cesarstwie rzymskim i starożytnej Grecji powszechnie używano obornika, kompostów, popiołów drzewnych, wapna, odpadów powstałych przy produkcji oliwy a także nawozów zielonych, czyli uprawy roślin, głównie motylkowatych, łubinu, grochu, wyki. Stosowano tam również różne nawozy w zależności od rośliny, co opisują dzieła Katona Starszego Cenzora (np. O gospodarstwie wiejskim), Kolumeli (dzieło De re rustica), czy Pliniusza Starszego.

• W średniowieczu powszechnie stosowano nawożenie obornikiem, pola użyźniano odchodami owiec i bydła trzymanymi na polach, czyli stosowano hurtownie. Jedną z metod nawożenia była gospodarka żarowa i odłogowa. Pod koniec XVIII wieku zaczęto uprawiać rośliny motylkowate jako zielony nawóz.

• Badania prowadzone w latach 1804 - 1840 przez Justusa von Liebiga (sformułował prawo minimum związane z nawożeniem), Nicolasa de Saussure'a, Jean Boussingaulta, Konrada Sprengel, doprowadziły do sformułowania w 1840 roku mineralnej teorii odżywiania się roślin, zapoczątkowując tym samym nowoczesną chemię rolną. Z początku stosowano naturalne nawozy mineralne, takie jak saletra chilijska (od roku 1810) czy ptasie guano, wkrótce jednak nastąpił szybki rozwój produkcji przemysłowej nawozów mineralnych, czyli nawozów sztucznych, takich jak superfosfat produkowany w Wielkiej Brytanii od roku 1843 zawierający fosfor, od 1860 roku eksploatowane złoża potasowe, od 1890 w Niemczech nawozy azotowe.

• Wprowadzenie nawożenia mineralnego miało ogromny wpływ na plonowanie roślin. Dla przykładu w Niemczech, między XII a XV wiekiem wysiewając kilogram ziarna zbóż uzyskiwano z niego 3-4 kilogramy plonu, tuż przed rozpoczęciem stosowania nawozów mineralnych, około roku 1800 było to przeciętnie 5-6 kg, czasem na najlepszych glebach nawet 20 kg, a w latach 70. XX wieku, gdy nawozy mineralne były stosowane powszechnie, już 30 do 40 kilogramów.

• W Zachodniej Europie w roku 1890 istniały kluby rolników, którzy dzięki opracowaniu specjalnych metod nawożenia osiągali plony 10 t pszenicy z 1 ha (w Polsce w roku 2002 średni plon pszenicy wyniósł niecałe 4 tony z hektara) przez długi czas bez pogarszania jakości gleby.

• Teoretyczne podstawy stosowania nawozów zielonych dało odkrycie w roku 1888 przez Martinusa Beijerinska, Adama Prażmowskiego i Hermana Hellriegela zdolności do wiązania wolnego azotu atmosferycznego przez bakterie brodawkowe Rhizobium, żyjące w korzeniach roślin motylkowatych.
  Dane podane w tonach.










• Prawidłowy płodozmian zawiera 4-6 gatunków roślin, co pozwala sterować życiem biologicznym w glebie. Nie da się tego uzyskać, gdy - jak obecnie - udział zbóż w strukturze zasiewów wynosi 75 proc., a w niektórych gospodarstwach sięga nawet 80-100 proc. Powinien natomiast wynosić maksymalnie 65 proc.

• Dążenie do uzyskania jak najwyższej opłacalność produkcji rolniczej wymusza specjalizację, ta zaś skłania do szukania uproszczeń w produkcji. W pogoni za wynikiem ekonomicznym wielu producentów nie chce pamiętać o przyrodniczym znaczeniu płodozmianu. Rozpowszechniona w kraju „monokultura” zbożowa ma swoje ekonomiczne uzasadnienie. Uprawa zbóż jest relatywnie niskonakładowa. Łatwa do prowadzenia ze względu na możliwość zmechanizowania poszczególnych etapów produkcji, a więc i niewymagająca wysokiej pracochłonności. Technologia przechowywania zebranego ziarna jest już dzisiaj także w zasadzie bezproblemowa. Długotrwała uprawa zbóż po sobie niesie jednak określone konsekwencje. Plony spadają, a wielkość tego spadku zależy jedynie od warunków siedliskowych, poziomu agrotechniki i doboru gatunków uprawianych zbóż.

• Przyczyny spadku plonów

• Częsta uprawa zbóż po sobie powoduje naruszenie równowagi ekologicznej środowiska, co objawia się znacznym wzrostem zachwaszczenia plantacji i kompensacją gatunków, które mają podobne tempo wzrostu i długość okresu wegetacji jak rośliny kłosowe. Zwiększony udział zbóż powoduje np. występowanie w większym nasileniu miotły zbożowej, przytulii czepnej, rumianowatych, gwiazdnicy pospolitej, bratka polnego, owsa głuchego. Uproszczone zmianowanie sprzyja także większemu zaperzeniu pól.

• Uprawa w płodozmianach uproszczonych lub monokulturze zawsze prowadzi do namnażania się agrofagów, czego konsekwencją są rosnące nakłady na środki ochrony roślin i spadek plonów. Choroby grzybowe zaczynają występować regularnie i co roku w większym nasileniu. Presję chorób dodatkowo zwiększa przyorywanie rozdrobnionej słomy, będącej znakomitym środowiskiem do ich rozwoju. Głównie są to choroby podsuszkowe: zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbła, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni. Uszkadzają one system korzeniowy i źdźbło. Wskutek porażenia następuje przerzedzenie łanu, wcześniejsze dojrzewanie (podsychanie) roślin, tzw. bielenie kłosów, gorsze wypełnienie ziarna i większy udział pośladu. Rośnie także zagrożenie wyleganiem roślin. Strata plonu ziarna może sięgać nawet 50 proc. W oziminach pierwsze objawy chorób można zaobserwować już jesienią. Porażenie zgorzelą podstawy źdźbła można rozpoznać po występowaniu żółknących siewek z poczerniałymi korzeniami. Łamliwość źdźbła objawia się wydłużonymi bursztynowymi lub brązowymi plamami na pochwach liściowych (na podstawie źdźbła). Chore rośliny znacznie gorzej zimują, wypadają i następuje przerzedzenie łanu. Zmniejsza się skuteczność chemicznego zwalczania z powodu rosnącej z pokolenia na pokolenie odporności grzybów na stosowane substancje aktywne.

• W uprawie roślin zbożowych obowiązuje zasada im większy plon, tym bardziej wyczerpana gleba. Kontynuacja uprawy przez kilka latach prowadzi do zjawiska zwanego zmęczeniem gleby, a nawet do jej wyjałowienia (likwidacji żywej warstwy), a w efekcie końcowym do degradacji gleby. Farmerzy amerykańscy, uprawiając kukurydzę w monokulturze, doprowadzili do powstania takiego stanu. Zjawisko zmęczenia obejmuje także jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych i zanik w glebie mikroorganizmów odpowiedzialnych za rozkład resztek roślinnych. Równocześnie odnotowywany jest wzrost zawartości substancji fitotoksycznych, hamujących wschody i początkowy wzrost zbóż, zwłaszcza ozimin. Substancje te powstają podczas rozkładu w glebie resztek pożniwnych i słomy.

• Następstwo roślin

• Nie wszystkie gatunki zbóż reagują takim samym spadkiem plonu na niekorzystny przedplon (uprawę po kłosowych). Najbardziej wrażliwa na złe stanowisko jest pszenica, słabiej reaguje jęczmień i pszenżyto, a najsłabiej żyto i owies. Pszenica ozima, uprawiana po przedplonach zbożowych, daje plon przeciętnie o 20 proc. niższy niż po innych przedplonach. W latach korzystnych dla rozwoju chorób grzybowych spadek plonu jest jeszcze wyższy. Zwłaszcza źle znosi następstwo po sobie pszenica. Najlepszym przedplonem są dla niej rośliny strączkowe, rzepak, okopowe i pastewne. Pszenica jara ma duże wymagania co do przedplonu. Najlepiej udaje się po okopowych, strączkowych. Uprawiana po zbożowych reaguje 15-20 proc. spadkiem plonu. Jęczmień jary, uprawiany po pszenicy, słabiej plonuje o 7-10 proc., po życie o 10-13 proc., a bezpośrednio po sobie nawet ponad 15 proc. mniej niż po roślinach niezbożowych. Obniżka plonu jęczmienia na glebach dobrych jest mniejsza niż na słabszych.

• Jęczmień ozimy uprawiany na glebach dobrych po pszenicy plonuje o 8-12 proc. niżej niż po roślinach niezbożowych. Najlepiej plonuje po rzepaku, grochu, wczesnych ziemniakach, owsie, ale z reguły stanowiska te przeznacza się pod pszenicę ozimą. Pszenżyto ozime uprawiane po przedplonach kłosowych plonuje o 8-13 proc. gorzej niż po strączkowych. Mniejszy spadek plonu następuje na glebach lepszych. Żyto jest mniej niż inne zboża wrażliwe na zły przedplon, zwłaszcza na glebach lepszych. Ze względów gospodarczych żyto uprawia się jednak na glebach słabszych. Wysiewane po sobie plonuje o mniej więcej 10 proc. niżej, a uprawiane w monokulturze o 15 proc. mniej w porównaniu do dobrego przedplonu. Owies ma najmniejsze wymagania przedplonowe. Uprawiany po zbożach plonuje o 5-7 proc. gorzej niż po okopowych. Oczywiście na glebach słabszych ta obniżka jest większa. Z roślin zbożowych owies okazuje się najlepszym przedplonem dla innych zbóż. Gatunek ten nie powinien jednak przychodzić na to samo pole częściej niż co 3-4 lata ze względu na namnażanie się mątwika zbożowego.

• Jak ograniczać starty plonu

• Najlepiej powrócić do urozmaiconych 4-6 ga-tunkowych płodozmianów, w których rośliny jare przeplatają się z ozimymi, jednoroczne z wieloletnimi, a zbożowe z niezbożowymi. Wysiewane rośliny motylkowe lub strączkowe utrzymują dodatni bilans substancji organicznej w glebie, a międzyplony ozime zmniejszają wymywanie azotanów w okresach jesienno-zimowych i chronią glebę przed erozją.

• Warunki ekonomiczne wymuszają jednak na rolnikach stosowanie uproszczeń, skutkiem czego jest uprawa zbóż po sobie. W takich płodozmianach zaleca się - nawet na glebach lepszych - uprawę gatunków o mniejszych wymaganiach przedplonowych: pszenżyto, jęczmień, mieszanki zbożowe, owies. Taki dobór gatunków jest uzasadniony w wypadku uprawy zbóż na paszę na własne potrzeby. Przy uprawie zbóż na sprzedaż można wyjątkowo zdecydować się na uprawę pszenicy po sobie lub jęczmieniu, zakładając uzyskanie gorszych efektów ekonomicznych, tzn. niższych plonów i konieczność zwiększenia kosztów produkcji. Decyzja taka musi być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym. Trzeba rozważyć, czy ponieść wyższe koszty na produkcję ziarna o wyższej wartości rynkowej, czy pozostać przy produkcji ziarna paszowego o mniejszej wartości rynkowej, ale i mniejszych nakładach na jego uprawę. Dobrą rośliną w płodozmianie zbożowym jest owies, który daje dobre stanowisko dla pozostałych zbóż (w tym także dla pszenicy). Pomimo dużej wartości pokarmowej i energetycznej ziarno owsa ma, niestety, ograniczone zastosowanie w żywieniu zwierząt, ze względu na duży udział łuski. W związku z tym udział owsa w strukturze zasiewów jest dotychczas stosunkowo mały.

• Zwiększone nawożenie mineralne nie kompensuje ujemnego wpływu złego stanowiska. Dlatego też w płodozmianach zbożowych poziom nawożenia fosforowo-potasowego należy określać na podstawie badań zasobności gleby i przewidywanego plonu. Nawożenie azotowe trzeba natomiast zwiększyć o 30-40 kg azotu na hektar.

• Mieszanki zbożowo-strączkowe obowiązkowo powinny znaleźć się w płodozmianach zbożowych. Mają one mniejsze wymagania przedplonowe aniżeli czyste zasiewy, a jednocześnie łagodzą opisane ujemne skutki częstej uprawy roślin kłosowych na tym samym polu. Uprawa roślin strączkowych zwiększa (bez ponoszenia dodatkowych kosztów) ilość azotu będącego w dyspozycji gospodarstwa. Zebrany plon stanowi natomiast doskonały komponent wysokobiałkowy do żywienia zwierząt.

• Stanowiska po roślinach kłosowych, a przeznaczonych pod zboża jare, można poprawić przez uprawę międzyplonów na przyoranie. W poplonach ścierniskowych wysiewa się głównie rośliny krzyżowe - gorczycę, rzodkiew oleistą, rzepik. Są to rośliny o krótkim okresie wegetacji (mogą być wysiewane do połowy sierpnia), zatem mogą wytworzyć odpowiednią ilość biomasy. Poza tym koszt nasion jest niewielki. Przyorany poplon poprawia stan sanitarny gleby, zwiększa jej aktywność biologiczną, poprawia bilans substancji organicznej, wpływa także na przyrost plonu roślin uprawianych w następnych latach. W płodozmianach zbożowych można również uprawiać wsiewki poplonowe. Na glebach lekkich można w żyto wsiewać seradelę. Na cięższych glebach mogą być wsiewane trawy - życica trwała, kupkówka pospolita. Uprawiając poplony, nie należy się spieszyć z ich likwidacją. Wczesne przyoranie prowadzi bowiem nie tylko do szybkiej mineralizacji związków organicznych i strat azotu, ale także przesuszenia gleby. Gdy rośliną następczą ma być pszenica ozima, to wystarczy zaorać pole ok. 20 września. W wypadku planowanej uprawy zbóż jarych odpowiednim terminem do wykonania orki będzie koniec października. Gleba pozbawiona okrywy roślinnej podlega degradacji. Bezpośrednie działanie promieni słonecznych zabija mikroorganizmy glebowe i nadmiernie przesusza glebę.

• Rośliny ozime, oziminy - uprawne rośliny jednoroczne, które do przejścia całego cyklu rozwojowego potrzebują okresu niskich temperatur (jarowizacji), występujących zimą. Wysiane wiosną nie wytwarzają pąków kwiatowych i nie owocują. Owoce dają za to w maju i sierpniu, czasem w grudniu.

• Oziminy wysiewane jesienią, rozpoczynają wegetację przed zimą. Zimują pod pokrywą śnieżną, ale nie pod lodem. Brak śniegu zimą może prowadzić do uszkodzenia młodych roślin. Zbyt wysokie temperatury zimą prowadzą do przedwczesnego wzrostu roślin.

• Do roślin ozimych należą m.in.:

• jęczmień - odmiany ozime

• pszenica - odmiany ozime

• pszenżyto - odmiany ozime

• rzepak - odmiany ozime

• rzepik - odmiany ozime

• żyto - odmiany ozime

• wyka ozima

• Niektóre rośliny dwuletnie mogą być uprawiane na nasiona jako rośliny ozime. Przykładowo w klimacie trochę cieplejszym od polskiego uprawia się buraki na nasiona wysiewając je późną jesienią, zbioru dokonuje się następnej jesieni.

• Rośliny jare - uprawne rośliny jednoroczne, których cały cykl rozwojowy zachodzi w jednym okresie wegetacyjnym. Do kwitnienia nie potrzebują okresu niskich temperatur (jarowizacji).

• Do roślin jarych należą m.in.:

• gryka zwyczajna

• kukurydza zwyczajna

• jęczmień - odmiany jare

• owies

• pszenica zwyczajna - odmiany jare

• proso zwyczajne

• pszenżyto - odmiany jare

• żyto - odmiany jare

• ziemniak

• słonecznik zwyczajny

• łubin żółty

• gorczyca

• wyka jara

• bobik

• mak lekarski

• Zmęczenie gleby - zjawisko polegające na zmniejszeniu się urodzajności gleby poprzez negatywne zmiany w jej stanie biologicznym i pogorszenie się jej właściwości. Powstaje jako efekt jednostronnego użytkowania, np. przy długotrwałych upraw monokulturowych, zwłaszcza roślin wpływających znacząco na właściwości gleby (edyfikatory).

• Głównym skutkiem zmęczenia gleby jest radykalne zmniejszanie się plonów, pomimo stosowania wysokich dawek nawozów czy intensywnych metod uprawy.

• Główną przyczyną zmęczenia gleby jest rozprzestrzenianie się patogenów i szkodników roślin uprawnych, także bakteriofagów niszczących takie pożyteczne mikroorganizmy symbiotyczne jak bakterie Rhizobium, wiążące azot atmosferyczny. Ponadto w glebie następuje kumulacja specyficznych związków chemicznych wydzielanych przez rośliny danego gatunku, jednocześnie wpływających na ten gatunek niekorzystnie (tzw. allelopatia).

• Zmęczenie gleby łatwo zauważyć w przypadku ciągłej uprawy takich roślin motylkowatych jak: koniczyn (wykoniczynienie) czy łubinów (wyłubinienie), buraków (wyburaczenie), czy pszenicy.

• Aby przywrócić zmęczonym glebom produktywność stosuje się złożone zabiegi agrotechniczne i fitomelioracyjne. Często korzystny efekt daje przeoranie roślin wieloletnich, stosowanie właściwych płodozmianów, a także zaopatrzenie gleby w niektóre makro i mikroelementy wyczerpane w ciągu długiego okresu uprawiania tej samej rośliny.

• Wyburaczenie to zmęczenie gleby spowodowane masowym występowaniem mątwika burakowego, powodującego tworzenie się na korzeniu buraka drobnych korzonków tzw. „brody”. Wyburaczeniu towarzyszy występowanie patogenów chorób grzybowych wywołujących zgorzel siewek, gnicie kiełków oraz plamistość liści.

• Choroby płodozmianowe, stan patologiczny roślin, spowodowany ich niewłaściwym następstwem w zmianowaniu (płodozmianie), prowadzący do zniżki plonów. Przyczyną chorób płodozmianowych jest nadmierne nagromadzenie się w glebie patogenów chorób grzybowych, szkodników lub szkodliwych związków, pozostałych po przedplonie. Do chorób płodozmianowych należą np.: wykoniczynienie, wylucernienie, wyburaczenie, wyziemniaczenie, wylnienie, wyogórczenie.

• Wykoniczynienie - spowodowane masowym pojawieniem się w glebie bakteriofagów niszczących bakterie brodawkowe (podobnie wyłubinienie)

• Gatunek wskaźnikowy, bioindykator (rzadziej biowskaźnik) - gatunek lub inny takson o wąskim zakresie tolerancji (stenobiont) względem niewielkiej liczby czynników ograniczających. Wykorzystuje się je np. do oznaczania stopnia zanieczyszczenia powietrza (głównie porosty ), stopnia zanieczyszczenia wody (wybrane gatunki ryb, i larwy niektórych owadów ), zawartości różnych substancji w glebie (gatunki roślin ) i innych. Większość z nich znajduje się pod ochroną prawną ze względu na znaczną degradację środowiska.

• Cechy dobrego bioindykatora

• Dobre bioindykatory powinny charakteryzować stosunkowo wąskim zakresami tolerancji ekologicznej (walencja ekologiczna), najlepsze sa gatunki stenotopowe, wyspecjalizowane.

• Lepszymi bioindykatorami są gatunki długo przebywające w badanym środowisku z stanie aktywnym. Gorszymi bioindykatorami np. stanu rzek są amfibiotyczne owady, które w środowisku wodnym przebywają zaledwie kilka tygodni, a resztę czasu spędzają poza zbiornikiem wodnym.

• Gatunki o dużych areałach rozmieszczenia geograficznego mogą być wykorzystywane w wielu krajach, dlatego gatunek może być wykorzystany w miarę uniwersalnie.

• Duża liczebność umożliwia łatwe odnalezienie gatunku w środowisku - gatunki rzadkie wymagają pobrania dużej liczby prób, co jest pracochłonne i kosztowne.

• Tylko gatunki, które łatwo można oznaczyć (rozpoznać, zidentyfikować), nadają się na wskaźniki.

• Użytki zielone - są to grunty (łąki i pastwiska) zajęte pod uprawę traw lub innych upraw zielnych, zarówno naturalnych jak i powstałych w wyniku działalności rolniczej (zasianych). Ze względu na czas trwania użytkowania wyróżnia się użytki:

• trwałe — użytkowane trwale lub w okresach wieloletnich, nie włączone do płodozmianu przez okres co najmniej 5 lat lub dłużej,

• przemienne — użytkowane krótko i ujmowane w płodozmiany polowe, dostarczające paszy zielonej, siana, kiszonki.

• Użytki zielone (łąki i pastwiska) wraz z gruntami ornymi, sadami oraz odłogami i ugorami tworzą użytki rolne.

• Łąka - obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw.

• W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste występujące na Ziemi: stepy, sawanny i tundrę trawiastą. W takim ujęciu do łąk zaliczane są także występujące u nas: murawy kserotermiczne, napiaskowe i bliźniczkowe, niektóre zbiorowiska roślinności torfowiskowej występującej na torfowiskach niskich i przejściowych.

• W węższym znaczeniu stosowanym w typologii użytków rolnych oraz klasyfikacji użytków gruntowych używanej w geodezji pojęcie łąki jest ograniczone do zbiorowisk tworzonych przez wieloletnie trawy, turzyce, rośliny motylkowe i rośliny innych rodzin, które występują na mezotroficznych i eutroficznych glebach o wysokim poziomie wód gruntowych, zawierających przez większą część roku od 60 do 80 procent wilgoci w stosunku do całkowitej ich pojemności wodnej. Niedobory wody mogą być uzupełniane między innymi przez nawadnianie bądź wykorzystywanie bliskiego poziomu wody gruntowej lub zalewów rzek.

• Łąki (wąsko rozumiane) wraz z pastwiskami składają się na użytki zielone. Charakterystyczne dla łąk jest to, że korzenie i rozłogi roślinności łąkowej tworzą darń, dzięki której łąka może odrastać na nowo po każdym skoszeniu i spoczynku zimowym. Dlatego rośliny rosnące na użytkowanych rolniczo łąkach są pozyskiwane na paszę (łąki kośne). Łąki są przedmiotem badań łąkarstwa.

• Klasyfikacja łąk

• Istnieje szereg kryteriów podziału łąk ze względu na ich genezę, warunki siedliskowe, sposób użytkowania, położenie, cechy roślinności.

• Ze względu na genezę wyróżnia się łąki:

• naturalne — zbiorowiska trawiaste wykształcające się i występujące tam, gdzie ze względu na warunki ekologiczne nie występują inne zbiorowiska (zwłaszcza lasy). Należą tu hale powyżej górnej granicy lasów, łąki nadrzeczne na terenach z długotrwałymi zalewami, zbiorowiska trawiaste na terenach i w miejscach, gdzie warunki klimatyczne (mikroklimatyczne) uniemożliwiają rozwój lasów - stepy i murawy kserotermiczne;

• półnaturalne — zbiorowiska trawiaste wykształcające się i utrzymujące się dzięki ekstensywnemu oddziaływaniu człowieka (użytkowaniu kośnemu i pastwiskowemu);

• sztuczne — zbiorowiska trawiaste o prostej strukturze, świeżo założone, krótkotrwałe na użytkach przemiennych lub trwałe ale silnie przekształcone na skutek intensywnych zabiegów pratotechnicznych (wałowanie, podsiewanie, nawożenie).

• Ze względu na czas trwania użytkowania wyróżnia się łąki:

• trwałe — użytkowane trwale lub w okresach wieloletnich,

• przemienne — użytkowane krótko i ujmowane w płodozmiany polowe.

• Ze względu na produkcyjność i intensywność użytkowania wyróżnia się łąki:

• małowartościowe,

• niskoproduktywne,

• intensywne.

• Ze względu na położenie wyróżnia się łąki:

• niżowe dolinowe,

• niżowe pozadolinowe,

• górskie.

• Ze względów siedliskowych wyróżnia się łąki:

• grądowe (grądy) — położone w miejscach suchych, zależne od opadów, optymalnie użytkowane łąkowo-pastwiskowo,

• zalewne (łęgi) — położone w dolinach rzek na terasach zalewowych, cechują się zmiennymi warunkami wodnymi,

• bagienne i pobagienne (bielawy i murszowiska) — położone w miejscach o wysokim poziomie wód, zwykle stagnujących.

• Ze względów fitosocjologicznych wyróżnia się, na siedliskach wilgotnych:

• łąki trzęślicowe (Molinion) - bogate florystycznie, budowane przez trzęślicę modrą, przytulię północną, czarcikęs łąkowy, sierpik barwierski i inne. Powstają na glebach zmiennowilgotnych, często ubogich, w warunkach sporadycznych pokosów, najwyżej raz w roku, zwykle w sierpniu lub wrześniu. Siano z tych łąk nie ma dużej wartości odżywczej i było niegdyś wykorzystywane na ściółkę dla zwierząt. Dziś wraz z zanikiem specyficznego użytkowania giną łąki i związane z nimi rzadkie gatunki - m.in. kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, goździk pyszny, oman wierzbolistny. Łąki te podlegają ochronie siedliskowej w obszarach Natura 2000.

• łąki ostrożeniowe (Calthion palustris) - charakteryzują się udziałem ostrożenia łąkowego i warzywnego, knieci błotnej (kaczeńca), rdestu wężownika, dzięgla leśnego. Wilgotne i mokre, nawożone, tradycyjnie zagospodarowane jako łąki dwukośne. Często występują tu storczykowate, np. kukułka krwista, a niekiedy także pełnik europejski.

• łąki selernicowe (Cnidion dubii)- występują w dolinach dużych rzek, w warunkach zmiennej wilgotności spowodowanej wylewami i jednokrotnych, późnych pokosów. Charakteryzują się udziałem wielu rzadkich roślin - selernicy żyłkowanej, czosnku kątowego, tarczycy oszczepolistnej i innych. Podlegają ochronie siedliskowej w obszarach Natura 2000.

• łąki wyczyńcowe (Alopecurion pratensis) - pospolite łąki zalewowe, intensywnie użytkowane łąki w dolinach dużych rzek z dominacją wyczyńca łąkowego. Podlegają ochronie siedliskowej w obszarach Natura 2000.

• łąki solniskowe (Glauco-Puccinellietalia) - rzadko spotykane u nas łąki na terenach zalewanych przez wody morskie lub w miejscach wysięków wód zasolonych. Podlegają ochronie siedliskowej w obszarach Natura 2000.

• Na siedliskach świeżych:

• łąki rajgrasowe (Arrhenatherion) - bogate florystycznie, kolorowe łąki w dominacją miękkolistnych traw, głównie rajgrasu wyniosłego, z udziałem m.in. takich gatunków jak dzwonek rozpierzchły, kozibród łąkowy, złocień właściwy. Tradycyjnie ekstensywnie użytkowane, jedno- lub dwukośne. Podlegają ochronie siedliskowej w obszarach Natura 2000.

• Ze względu na zaburzenia w składzie roślinności łąkowej powodowanym intensyfikacją użytkowania powstają łąki o składzie florystycznym zależnym od podsiewu lub stanowiące inne fazy degeneracji związane z silnym przekształceniem warunków ekologicznych. W związku z dominacją pojedynczych gatunków (głównie traw) na tego typu siedliskach, łąki tego rodzaju nazywane są od nazwy dominującej rośliny. Przykładem mogą być łąki śmiałkowe z dominacją śmiałka darniowego. Powstają one zwykle na skutek degeneracji innych zbiorowisk łąkowych po zbyt intensywnym wypasie lub obniżeniu poziomu wód gruntowych. Inne przykłady to łąki: sitowe z sitem rozpierzchłym, kłosówkowe z kłosówką wełnistą, trzcinnikowe z trzcinnikiem lancetowatym.

• Ochrona łąk

W Polsce i w Europie wiele typów łąk oraz związanych z nimi gatunków roślin i zwierząt ginie w wyniku zmiany w użytkowaniu - odejścia od tradycyjnych, ekstensywnych sposobów gospodarowania w tym wypasu łąk. Część łąk zostaje przekształcona w ziemie orne, część przestaje być użytkowana, porastając krzakami i drzewami, część jest intensywnie eksploatowana. Ginące łąki wymagają ochrony czynnej - przywracania lub podtrzymywania tradycyjnych metod użytkowania. W krajach Unii Europejskiej, a więc także w Polsce, wiele typów siedliskowych łąk podlega ochronie zgodnie z Dyrektywą Siedliskową i wymaga wyznaczenia dla ich zachowania obszarów Natura 2000. W celu utrzymania łąk ekstensywnych obowiązuje w Unii Europejskiej system dopłat rolnośrodowiskowych.

---