WYKLAD 1

Podstawy pedagogiki specjalnej, działy, przedmiot, zadania i cele

Różnice między pedagogiką i pedagogią.

Pedagogika - jest nauką o wychowaniu, nie ma związku między wiedzą potoczną o wychowaniu a twierdzeniami. Twierdzenia wywodzą się z analizy rzeczywistości a procedura dochodzenia do nich jest ściśle określona metodologicznie. Pedagogika dąży do naukowej teorii poznania.
Pedagogia - zawiera prywatne, potoczne poglądy i przekonania o wychowaniu, jest to wiedza wynikająca z jednostkowego doświadczenia. Nie ma statusu nauki, nie ma metodologii gromadzenia danych.
Pedagogika - nauka o wychowaniu, należy do nauk społecznych. Zajmuje się formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Cele:

• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;

• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;

• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcenia rzeczywistości wychowawczej.

Podstawowe wyznaczniki pedagogiki: refleksja i namysł nad wychowaniem istniała zawsze i była wpisana w historię ludzkości

Sposoby uprawiania pedagogiki ze względu na ujęcie przedmiotu badań i charakter wytwarzanej wiedzy

Pedagogika teoretyczna - przedmiotem badań jest fakt, który należy opisać, zrozumieć, wyjaśnić i zinterpretować. Wytwarza wiedzę o charakterze faktu.

Pedagogika stosowana - praktyczna, przedmiotem badań jest zjawisko zadania, które należy realizować (wytworzona wiedza ma charakter praktyczny).

Pedagogika normatywna - wytwarzana wiedza ma charakter aksjologiczny (aksjologia - nauka o wartościach) przedmiotem badań jest urzeczywistnienie wartości.

Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:
-wychowanie naturalne pod wpływem środowiska, w którym jednostka funkcjonuje (rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia);
-wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących (przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka itp.);
-samowychowanie.
Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm, celu życia.

Pedagogika specjalna - dział pedagogiki, którego podstawowym obiektem zainteresowania jest człowiek wymagający wsparcia i pomocy w przekraczaniu różnorakich trudności utrudniających jemu rozwój i funkcjonowanie społeczne.

Działy pedagogiki specjalnej:

1.Oligofrenopedagogika - dotyczy osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i głębokim,

2.Surdopedagogika - zajmuje się osobami niesłyszącymi i słabosłyszącymi.

3.Tyflopedagogika - zajmuje się osobami niewidzącymi i słabowidzącym

4.Pedagogika terapeutyczno-lecznicza - zajmuje się niepełnosprawnością ruchową,

5.Pedagogika nie dostosowanych społecznie - resocjalizacja - zajmuje się nauczaniem i wychowaniem osób z zaburzonym zachowaniem i niedostosowanych społecznie poddając ich resocjalizacji,

6.Pedagogika wybitnie uzdolnionych osób.

7.Pedagogika rewalidacyjna - prowadzi trzy kierunki oddziaływań:

• Kompensacja,

• Korektura,

• Usprawnianie

8. Pedagogika rehabilitacyjna - zajmująca się przywracaniem sprawności.

Podstawowe pojęcia w pedagogice specjalnej
1.Uszkodzenie traktowana jako dysfunkcja na poziomie fizjologicznym, sensorycznym, fizycznym lub psychicznym, mająca różne przyczyny, stopnie, czas trwania i przebieg.
2.Niepełnosprawność jest skutkiem uszkodzenia, jest to cecha wskazująca zależności zadaniowe, obiektywnie mierzalna, zawsze o charakterze częściowym.
3.Upośledzenie stanowi łączny rezultat niepełnosprawności i niekorzystnych cech społecznych. Jest to cecha o charakterze totalnym, nie poddająca się bezpośredniemu, obiektywnemu pomiarowi. Może być badana poprzez analizę cech sytuacji życiowej danego człowieka i postaw społecznych.
4.Osoba niepełnosprawna, to taka osoba, u której z powodu skutków wad wrodzonych, chorób i urazów występują trudności w pełnieniu ról społecznych uznanych za ważne w zależności od wieku, płci w danym kręgu kulturowym.

Zasady pedagogiki specjalnej wypracowane na podstawie pedagogiki ogólnej.

1.Indywidualizacja (wymagań sposobu nauczania i jego tempa),

2.Wczesna diagnoza i rehabilitacja dająca korzyści (zwiększenie efektywności działań usprawniających, zapobieganie pogłębianiu się dysfunkcji, zapobieganie powstawaniu wtórnych dysfunkcji.

3.Poglądowość w nauczaniu i aktywność (dobieranie indywidualnych i aktywnych form nauczania).

4.Pełna akceptacja wychowanka.

5.Uznanie zdolności organizmu do kompensacji.

6.Rozwijanie niezależności.

7.Odpowiedzialność za wychowanka.

8.Uwzględnienie wpływu otoczenia społeczna.

Drogi postępowania naprawczego osób niepełnosprawnych.

Kompensacja - zastępowanie utraconych organów lub funkcji poprzez wykorzystanie wszystkich nieuszkodzonych sprawności

Korekta - jest to rodzaj działań realizowany wówczas, gdy dana funkcja istnieje ale jest rozwinięta w stopniu niedostatecznym, ewaluuje w niewłaściwym kierunku. Korygować można sposoby myślenia jednostki o samym sobie i świecie.

Rozwijanie motywacji do udziału w rehabilitacji a tym samym udziału w edukacji.

Podstawowym celem pedagogiki specjalnej jest przystosowanie do życia osób z odchyleniami od normy poprzez kształcenie, samokształcenie

1. uzyskanie optymalnego rozwoju i pełnego przystosowania do życia społecznego w granicach indywidualnej wydolności jednostki za pomocą specjalnych metod.

2. udzielanie uczniom pomocy pedagogicznej, rewalidacyjnej i resocjalizacyjnej

3. umożliwienie podtrzymania poczucia tożsamości narodowej i religijnej

4. umożliwienie rozwoju zainteresowań uczniów, realizowanie indywidualnych programów nauczania i wychowania

5. określenie zasad sprawowania opieki nad uczniami przebywającymi w szkole podczas zajęć obowiązkowych, nadobowiązkowych i pozalekcyjnych

6. nawiązanie współpracy z rodziną dziecka

7. każde dziecko ma prawo do rozwoju we właściwym dla siebie tempie i do tego też należy dostosować zakres działań pedagogicznych.

WYKLAD 2

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

OBSERWACJA

• Obserwacja - metoda gromadzenia informacji polegająca na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony, planowany i systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone postawione pytania.

• Obserwator- osoba dokonująca spostrzeżeń

• Obiektem (przedmiotem) obserwacji mogą być zarówno osoby, jak ich zachowania, sytuacje, zdarzenia.

Obserwacja dotyczy faktów, zjawisk i zdarzeń w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstanie i przebieg. Pod tym względem różni się w zasadzie od wszystkich pozostałych metod badań pedagogicznych. Wskutek tego pozwala śledzić i badać obserwowane zjawiska tak, jak występują one na co dzień, bez jakiegokolwiek ich sztucznego zabarwienia lub chwilowego nasilenia Wyróżnia się wieloma zaletami, które nie przysługują na ogół innym metodom badań:

• umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania się dzieci i młodzieży w naturalnych warunkach i okolicznościach.

• ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej i wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie badań.

• umożliwia stwierdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod.

• stanowi ważne uzupełnienie i zarazem dopełnienie innych metod badań, a zwłaszcza metod testowych.

• pozwala na uzyskanie informacji o uczniach, które trudno zdobyć innymi metodami badań.

• sprzyja ciągłemu ulepszeniu własnej pracy dydaktyczno- wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje
  uczniów,

Składa się z trzech podstawowych etapów:

• postrzeganie,

• gromadzenie,

• interpretowanie.

Warunki poprawnej obserwacji

1.Obserwacja nie ma wiele wspólnego z "gapieniem się" czy nawet bacznym przyglądaniem się ludziom i
zdarzeniom. Ma ona wyraźny, dobrze określony cel, związany z chęcią lub potrzebą zdobycia informacji na jakiś ważny
temat lub sprawę. Cel obserwacji wskazuje nam, na co powinniśmy zwracać uwagę, starać się rejestrować. Tym samym
obserwacja ma charakter wybiórczy, selektywny: przyglądamy się czemuś uważniej i wnikliwie nie zwracając uwagi na
inne zjawiska widoczne w otoczeniu.

2.Obserwacja powinna być planowa. Rozumie się przez to, że spostrzeganie jakiegoś zachowania lub zdarzenia jest
zorganizowane, nie ma charakteru przypadkowego. Wstępnie ustala się nie tylko to, na co powinno się zwracać uwagę,
lecz także, jak to robić (np. jak długo śledzić jakieś zachowanie lub zjawisko), kto, kogo i kiedy ma obserwować, w jaki
sposób rejestrować efekty obserwacji. Przestrzeganie pewnego planu i porządku zapobiega przypadkowości i
subiektywności obserwacji, daje podstawę porównywania wyników. Znając niezbędne szczegóły o tym, jak przebiegała
obserwacja, można ją powtórzyć, a wiec sprawdzić jej wyniki.

3.Obserwacja systematyczna. To kolejny warunek, zapobiegający przypadkowości i wzmacniający obiektywność tej
formy poznawania otoczenia. Nakłada wymóg śledzenia zachowania jakiejś osoby lub zjawiska w pewnym okresie czasu
bądź w sposób ciągły lub z zastosowaniem przerw o ściśle określonej częstotliwości.

4.Obserwacja powinna być selektywna-czyli obserwować tylko wcześniej założone wybiórczo zjawiska..
Selektywność może dotyczyć także: doboru osób badanych, miejsca badania, czasu badania. Selektywny charakter
obserwacji oznacza przede wszystkim odpowiednie zawężenie badań do spraw istotnie ważnych z punktu widzenia
badanego problemu

5.Obserwacja powinna być dokładna- tzn. wierna( wolna od zniekształceń), wyczerpująca (umożliwiająca
zaobserwowanie najdrobniejszych szczegółów a ważnych w przedmiocie badań), wnikliwa (uwzględniająca
współzależność i wzajemne uwarunkowanie obserwowanych faktów, zdarzeń i zjawisk

6.Obserwacja powinna być obiektywna- niezależna od nastroju emocjonalnego i osobistych doświadczeń obserwatora

Techniki obserwacyjne
-określone sposoby dokonywania obserwacji w celach badawczych.
-technika obserwacji uczestniczącej- polega na obserwowaniu uczniów przez nauczyciela podczas
przeprowadzonych przez niego zajęć szkolnych w szczególności podczas lekcji. Stosując tę technikę
nauczyciel przyjmuje na siebie dodatkową rolę obserwatora.

Wyróżniamy trzy podstawowe typy technik obserwacyjnych:

• -technika obserwacji dorywczej - jest najbardziej stosowaną metodą w pracy badawczej nauczyciela. Jej
  wartość naukowa jest najmniej tylko to, co zwraca jego uwagę w zachowaniu uczniów. Zapis taki
  może być udokumentowany z uwzględnieniem poszczególnych cech; nazwisko i imię obserwatora, - opis zachowania się ucznia, - warunki i sytuacje, w których ■wystąpiło zaobserwowane zachowanie,- próba interpretacji, - sugestie i zalecenia-nazwisko i imię nauczyciela, który dokonał obserwacji

• -technika, dzienniczków obserwacyjnych -polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu

• -technika obserwacji kategoryzowanej -obserwowaniu uczniów nie tylko z uwzględnieniem ogólnego celu obserwacji, lecz także poszczególnych jej aspektów, czyli różnych kategorii zachowania się.

Wyżej wymienione trzy techniki obserwacyjne mogą mieć również charakter:

-technik obserwacji biernej - tzn. takich technik, w których obserwator śledzi dane zjawisko z zewnątrz nie uczestnicząc w niej bezpośrednio:

-technika próbek fotograficznych - jest równoznaczna z obserwacją całokształtu zachowania się

uczniów w ściśle określonych warunkach i czasie. Technika ta może być stosowana przede

wszystkim w badaniach wstępnych

-technika próbek zdarzeń -jest metodą obserwacji dotyczącej tylko i wyłącznie jednej grupy zdarzeń

-technika próbek czasowych -zbliżona jest do techniki obserwacji kategoryzowanej. Dotyczy określonych aspektów pewnej konkretnej dziedziny zachowania się uczniów. Niezmiernie ważnym warunkiem udanej interpretacji materiału obserwacyjnego jest znajomość wiedzy psychologicznej, duża ilość i różnorodność materiału obserwacyjnego, badawcza postawa obserwatora. Interpretacja materiału obserwacyjnego ma więc swoje granice i umożliwienia:

-wprowadzenie wniosków dotyczących właściwości psychicznych obserwowanego dziecka

-wyjaśnienie poszczególnych reakcji lub działań dziecka na podstawie jego przeżyć psychicznych

-wyjaśnienie różnych form zachowania się działaniem aktualnych bodźców zewnętrznych

-wyjaśnienie aktualnego wpływu minionych doświadczeń życiowych na kształtowanie się określonych cech osobowości dziecka

-wyjaśnianie faktów stwierdzonych w zachowaniu się dziecka.

BŁĘDY ZDARZAJĄCE SIĘ W OBSERWACJI:

• przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się - dokonuje selekcji obserwowanych

• faktów zgodnie z przyjętym założeniem

• -powierzchowność i stronniczość postrzeżeń ze strony obserwatora może przejawiać się, że

• nauczyciel: pomija mniej lub bardziej świadome warunki i sytuacje, stanowiące główne tło

• obserwowanego przez niego zachowania się uczniów

• -kładzie nacisk na osoby i zjawiska którego osobiście interesują lub niepokoją

• -traktuje własne przypuszczenie i domysły jako fakty nie podlegające wątpliwości.

Wywiad wymaga osobistego zaangażowania i subtelnego niekiedy podejścia do osób badanych. Gromadzimy potrzebne informacje od pytanych osób w bezpośrednim z nimi kontakcie: badający -pytany (B - P). Relacja jest obustronna nie tylko w tym sensie, że B pyta, a P odpowiada, obejmuje swoim zasięgiem całokształt psychospołecznych sytuacji.
Wywiad służy często bądź do wstępnego rozeznania „tematu", bądź na końcu badań jako dopełnienie innych, już zastosowanych, sposobów badań.

Gwarancją wiarygodności danych jest przede wszystkim bezpośredniość kontaktu z osobą, która dostarcza o nim informacji. Umożliwia to prostowanie otrzymanych danych i wzajemne ich konfrontowanie. Pozwala na orzekanie o szczerości wypowiedzi na podstawie obserwacji osób, z którymi przeprowadza się wywiad. W porównaniu z metodą obserwacji ułatwia on głębsze „dotarcie" do sfery nie obserwowalnych faktów i przeżyć

WSKAŹNIKOWE FUNKCJE WYWIADU:

• funkcja komunikacyjna - polegająca na zgodności zasłyszanej wypowiedzi z tym,
  co rzeczywiście chciano przekazać.

• funkcja ekspresywna - zakładająca szczerość wypowiedzi.

• funkcja informacyjna - zapewniająca wartość poznawczą otrzymanych informacji

METODY WYWIADU MOGĄ BYĆ RÓŻNEGO RODZAJU :
-wywiad skategoryzowany - posługiwanie się podczas badania starannie przygotowanym kwestionariuszem, złożonym wyłącznie z pytań zamkniętych ( badaczowi nie wolno w nich niczego zmieniać)
-wywiad nie skategoryzowany - oparty swobodnej wymianie zdań
-wywiad jawny (formalny lub nieformalny)- poinformowanie respondenta o podstawowym celu nawiązującego z nim kontaktu słownego.
-wywiad ukryty - nawiązanie kontaktów słownych w naturalnych sytuacjach, w których
respondenci nie wiedzą i nie domyślają się, że są przedmiotem badań.
-wywiad indywidualny/ wywiad zbiorowy

WARIANTY WYWIADU
-Wywiad w postaci swobodnej - nie ma w nim z góry przygotowanego planu rozmowy. Materiał faktograficzny tworzy nie tylko treść odpowiedzi pytanej osoby, ale również cała
sytuacja, w jakiej przebiega rozmowa.
-Wywiad jako rozmowa naprowadzona - brak ostatecznej postaci pytań do zadania osobom badanym.
-Wywiad jako rozmowa kierowana - badacz ma listę dosłownie sformułowanych pytań, które cytuje tylko osobom badanym, posługując się kwestionariuszem wywiadu, na który nanosi wypowiedzi współrozmówców (swoista postać ankiety).

PRZYGOTOWANIE WYWIADU

• Ustalenie miejsca wywiadu

• Wstępne zebranie możliwie jak najszybciej liczby wiadomości z zakresu problematyki, której
  dotyczyć mają badania

• Wybór osób, z którymi maja być przeprowadzone wywiady.

• Określenie idei przewodniej dla wywiadu niekierowanego, sformułowanie planu
  tematycznego dla wywiadu kierowanego i wiersza redagowanie pytań kwestionariusza.

SPOSÓB PRZEPROWADZANIA WYWIADU

Konieczność indywidualnego traktowania respondentów, bo wywiad to proces wzajemnego oddziaływania. Zatem rzeczą niezmiernie ważną jest samo rozpoczęcie wywiadu. Wywiad przeprowadzamy z osobami, które wyrażają na to swą zgodę.

Dobrze, gdy respondenci widzą w badającym osobę sobie bliską, życzliwie i serdecznie do nich ustosunkowaną, budząca ich zaufanie oraz czuli potrzebę swobodnego i szczerego wypowiedzenia się. (dobrze jest rozpocząć wywiad od tematów przyjemnych)

Dobrze jest wskazać, jakie ewentualne korzyści wynikają z przeprowadzonego wywiadu dla samych badanych. Zapewnienie ich o pełnej dyskrecji złożonych przez nich wypowiedzi.

W przypadku przewidzianych pytań zamkniętych wyjaśniamy na wstępie także sposób, w jaki należy na nie odpowiadać.

Po części wstępnej przechodzimy do części zasadniczej, tj. stawiania pytań. Są to z reguły pytania uprzednio przemyślane, mieszczącym się w opracowanym planie.

Nie zadajemy ich w sposób mechaniczny, lecz w ścisłym powiązaniu z udzielanymi nam wypowiedziami. Staramy się nie przeskakiwać z tematu na temat, a jedynie wiązać poszczególne tematy w pewną logiczną całość. Nie wolno jest zaskakiwać respondentów pytaniami, które najmniej były by przez nich oczekiwane. Przy każdorazowym zadawaniu pytań zwracamy szczególną uwagę na to, czy respondenci zrozumieli je w sposób jednoznaczny i prawidłowy, czy czasami nie wpłynęły one na ich deprymująco i czy rzeczywiście są w stanie na nie odpowiadać w sposób poprawny. Otrzymane odpowiedzi tego typu, jak „nie wiem", „nie mam zdania": świadczą często o niezrozumieniu pytania.

Aby uprzystępnić pytania, warto zadbać o to, aby nie odbiegały one zbyt daleko od poziomu ich umysłowości, zasobu słownictwa i formy językowej. Staramy się mówić prosto i rzeczowo. Istotnym warunkiem poprawnie przeprowadzonego wywiadu jest umiejętność słuchania. Nierzadko też umiejętności cierpliwego wysłuchania tego, o czym mówią respondenci bardziej nawet decyduje o udanym wywiedzie, niż sam sposób zadawania pytań.

Ważną częścią wywiadu jest również jego zakończenie. Rozmówca nasz ma odnieść wrażenie że zadowolił nasze oczekiwania i przyczynił się w niemałym stopniu do właściwego naświetlenia interesujących nas zagadnień .

Należy notować podczas odbywającego się wywiadu bądź też do nagrywać go na taśmie magnetofonowej (konieczna zgoda respondenta).

Prawdopodobne przyczyny negatywnej postawy badanych wobec wywiadowcy
1.ZAUFANIE JAKO WARUNEK POWODZENIA BADAWCZEGO W WYWIADZIE
2.Pytanie o sprawy, które w przekonaniu badanego należy do niedyskretnych osobistych.
3.Cechy fizyczne i psychiczne ankietera oraz osób pytanych wywierają również
nadspodziewanie duży wpływ na to, co można nazwać atmosferą szczerości
4.Niespodziewanie wizyty bez uprzedzenia osób z zewnątrz budzą zawsze niepokój
i zdenerwowanie, a także nieufność.

Błędy popełniane w trakcie rozmów i wywiadów:

Niestaranne przygotowaniem badacza do rozmowy czy wywiadu Własne opinie i przekonania na temat badanej problematyki Sposób przeprowadzania rozmowy i wywiadu.

Błędy, które nie są popełniane z winy badającego:

• mniej lub bardziej świadome wprowadzenie w błąd przez respondenta

• niedostatecznie wysoką pozytywną motywacją składania wypowiedzi osób badanych

• zewnętrzne warunki badań i czas ich przeprowadzania (przykre doznania, niewygodne
  i krępujące warunki dla respondenta).

Ankieta jest metodą pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem.
Typy ankiet: a) ankieta środowiskowa - badanie w jednym określonym środowisku; stosuje się urny aby było to anonimowe; b) ankieta prasowa, ankieta pocztowa

Przygotowanie ankiety:

• Postawienie problemu- informacje, które zamierza się zdobyć podczas badań, określają podstawowy cel,
  czyli wyznaczają główny problem, jaki planuje się rozwiązać.

• Formułowanie pytań- pytania nie powinny być ogólnymi twierdzeniami a także nie powinny nasuwać
  odpowiedzi ankietowanemu.

• Ułożenie instrukcji- przygotowanie wstępnego wyjaśnienia, poprzedzającego odpowiedzi osób badanych na
  postawione im pytania. W wyjaśnieniu tym badacz informuje jaki jest główny cel badań, jak należy odpowiadać
  na poszczególne pytania, kto przeprowadza badania, w jakim stopniu gwarantowana jest anonimowość

• Badania próbne- są rodzajem badań kontrolnych. Mają dać odpowiedź na pytanie czy zamieszczone w ankiecie
  pytania są jasne i jednakowo rozumiane, czy instrukcja umożliwia poprawne wypowiedzi i wyzwala ich
  szczerość oraz czy pytania dostatecznie różnicują otrzymane wypowiedzi.

• Przygotowanie ostatecznej wersji formularzy ankiet- analiza wyników otrzymanych badań próbnych.

Zasady opracowywania ankiet

-powinna zawierać informację o instytucji przeprowadzającej ankietę,
-powinna zawierać zapewnienie o anonimowości,
-informację o celu badania; do jakiego celu wykorzysta się badanie,
-pytania o celu badania; pytania merytoryczne które chcemy zadać,
-instrukcję co do sposobu wypełniania ankiety,

Wymagania wobec badań ankietowych

• celowość badanych zagadnień,

• odpowiednia forma i treść pytań : mają być zrozumiałe, nie były zbyt trudne - należy uwzględnić możliwości osób badanych, uwzględniały problemy związane z zasadniczą problematyką, nie były sugestywne - nie sugerowały odpowiedzi, wyrażone w grzecznościowej formie,

• prawidłowa kolejność pytań - aby stanowiły logiczną całość,

• właściwy sposób przeprowadzenia - wymagania procedury czysto technicznej i organizacyjnej,

• krytyczna ocena zebranego materiału -interpretacja uzyskanego materiału badawczego

Wymagania stawiane pytaniom w ankiecie:

Pytania muszą być jasne, jednoznaczne i dokładne, dostosowane do języka „potocznego„ środowiska, w którym przeprowadza się badania, oraz do wieku i wykształcenia pytanych osób.
Pytania muszą dotyczyć spraw ważnych i koniecznych, dlatego że liczba pytań nie może
przekraczać granic psychofizycznej wytrzymałości badanych.

• Zaleca się także stosowanie w pytaniach ankiety formy osobowej „Pani", „Pan", a w ankiecie adresowanej do uczniów - nawet formy „Ty".

• Pytania nie mogą sugerować odpowiedzi.

• Pytania dotyczące tej samej kwestii (pytania kontrolne) nie mogą być sytuowane w bliskim
  sąsiedztwie, w przeciwnym przypadku zachodzi niebezpieczeństwo spisywania odpowiedzi.

Rodzaje pytań ankietowych:

• Pytaniem otwartym - lub wolnym nazywamy taką odmianę, w której odpowiadający nie jest
  krępowany podanymi w kwestionariuszu możliwościami odpowiedzi do wyboru. Sprzyjają
  bardziej osobistym odpowiedziom, choć stwarzają również trudności ankietowanym: - nie
  zawsze są jednakowo przez nich rozumiane i w związku z tym nader często dają odpowiedzi
  odległe merytorycznie od oczekiwanych; przedłużają czas wypełniania kwestionariusza, co
  wpływa niekorzystnie na rzetelność odpowiedzi.

• Pytania zamknięte - to nie tylko te, na które odpowiada się przez „tak", „nie", lub „nie
  wiem", ich wartość poznawcza jest ograniczona.

• Zaletą pytań zamkniętych jest to, że łatwo, wprost mechanicznie, można porządkować odpowiedzi w zestawieniach tabelarycznych. Wypełnianie kwestionariusza nie wymaga dużego nakładu czasu. Zyski w czasie pozwalają zwiększyć liczbę pytań, na co nie można sobie pozwolić przy pytaniach otwartych. Jedną z możliwych odmian jest zastępowanie konwencjonalnego pytania zdaniem opisującym określoną sytuację są to tzw. zdania-stereotypy, które respondent ocenia z punktu widzenia własnej sytuaq'i jako prawdzie lub fałszywe. Przykład: „Telewizja zmienia coraz bardziej życie ludzi" zamiast „Zdaniem Pana(i) telewizja zmienia coś waszym życiu?"

Wśród pytań zamkniętych można wyróżnić:

• Pytania alternatywne- przewidują w zasadzie dwie możliwości odpowiedz, mianowicie
  pozytywną lub negatywną („tak" lub „nie").

• Pytania dysjunktywne- pytania wymagające wyboru spośród więcej niż dwóch odpowiedzi.

• Pytania koniunktywne- wymagają one od osoby badanej dokonania wyboru więcej niż jednej
  odpowiedzi.

• Pytania filtrujące i kontrolne- pierwsze pozwalają wyłonić osoby, które nie mają nic do
  powiedzenia w danej sprawie; poprzedza ono pytanie zasadnicze. Pytania kontrolne pełnią
  zaś rolę kontroli otrzymanych odpowiedzi.

Zalety badań ankietowych:

• dobry sposób poznania tego, co ludzie myślą i czują, jak widzą i oceniają oraz jak postępują
  lub jak zamierzają działać;

• może być przeprowadzone w możliwie krótkim czasie;

• umożliwia przeprowadzenie zestawienia statystycznego;

Wady ankiety

• nie wiemy czy osoba badana wypowiedziała się zgodnie z tym co chciała powiedzieć,

• czy powiedziała naprawdę to co myśli i czy była szczera,

• czy wyrażone przez nią myśli są zgodne z rzeczywistością,

• dostarcza danych ilościowych,

• bardzo nieznaczny odsetek wraca do pytającego - ankieta pocztowa.

Dokumenty i ich analiza w badaniach pedagogicznych
Dokument - to każda rzecz będąca źródłem informacji, na podstawie których można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach.

Rodzaje dokumentów (podział wg różnych kryteriów) wg formy - pisemne, cyfrowe i obrazowo - dźwiękowe, wg pochodzenia - zastane, intencjonalnie tworzone, wg twórcy - urzędowe, oficjalne, wytwory własne nauczycieli i uczniów.

Dokumenty pisemne: protokoły i sprawozdania (rady pedagogicznej, komitetu rodzicielskiego, samorządów uczniowskich, opinie i świadectwa (nauczycieli, wychowawców, lekarzy, psychologów), wszelkie zapiski w dzienniku, artykuły prasowe o uczniach i szkole.

Dokumenty cyfrowe: roczniki statystyczne i opracowania GUS, dotyczące oświaty kultury i szkolnictwa, materiały liczbowe zgromadzone w szkole (zapisane w dzienniku), liczbowe dane dotyczące materialnego wyposażenia szkoły.

Dokumenty obrazowo - dźwiękowe: rysunki, obrazy, fotografie, nagrania magnetofonowe i video, prace konstrukcyjne.

Dokumenty zastane: wszystkie uczniowskie wytwory, wykonane w celach dydaktycznych, które później stają się obiektem badań.

Dokumenty intencjonalnie tworzone: - wszystkie prace zlecone uczniom w tym celu, aby później stały się źródłem informacji.

Zakresy stosowania dokumentów analiza dokumentów z obserwacji, notatka z obserwacji i praca własna dziecka, stenograficzny zapis wypowiedzi i czynności nauczyciela i ucznia, badanie eksperymentalne z wykorzystaniem wytworów i stenogramów.

Metody analizy dokumentów

Metody klasyczne:

-analiza wewnętrzna (wyodrębnienie składników z kontekstu),

-analiza zewnętrzna (krytyczno - selektywna),

-analiza historyczna i literacka,

-analiza psychologiczna (poznanie cech osobistych autora, postaw i opinii, dróg i sposobów myślenia),

-analiza pedagogiczna.

Metody ilościowe: obiektywny pomiar jednostek poszukiwanych informacji (częstość występowania określonych słów, zwrotów i wyrażeń oraz rozwiązań poprawnych lub błędnych). Ta metoda jest obiektywna, ale również mechaniczna i sztuczna.

Jednostka analizy treści- to treść, jaka jest poszukiwana w danym dokumencie.

TEST PEDAGOGICZNY

Test jest specjalną próbą, identyczną dla wszystkich badanych, wprowadzaną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiającą w miarę obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu lub jego końcowych rezultatów. Cechy dobrego testu:

Rzetelność (powtarzalność wyników kolejnych pomiarów).

Trafność - co bada albo co mierzy dany test?

Czułość testu polega na tym, że pozwala on w określonym stopniu rejestrować najmniejsze różnice wyników uzyskiwanych przez badanych.

Adresat, czyli określenie wieku lub poziomu nauczania dzieci, które danym testem mogą być z powodzeniem badane.

Skala ocen do ścisłego przestrzegania.

Każdemu badaniu testowemu musi towarzyszyć instrukcja, dokładne określenie czasu, w jakim test ma być wykonany, opis warunków materialnych i technicznych, jakie muszą być zapewnione badanym

SPOSOBY KONSTRUOWANIA TESTÓW
Podstawą treściową testu są program nauczania i wszelkie źródła informacyjne obowiązujące ucznia określonego poziomu nauczania.
Rozróżnia się testy wiadomości
-statycznych ( dla zbadania stopnia przyswojenia wiadomości informacyjnych)
-dynamicznych (dla zbadania wiadomości operatywnych) -test luk i test zawierający problemy do rozwiązania
Test umiejętności podstawowych ( instrumentalnych) - ( oznaczeniu poziomu czytania, pisania i
rachowania wyrażanego w tak zwanym wieku czytania).
Testy wiadomości szkolnych - najczęściej typu: „papier - ołówek
Testy maszynowe - wyniki obliczane za pomocą maszyn, ten typ opiera się na zasadzie testu wyboru.

PROFIL PEDAGOGICZNY
Profil pedagogiczny jest odpowiednikiem profilu psychologicznego, to zintegrowany obraz psychiki jednostki badanej szeregiem celowo dobranych testów. Konstrukcja profilu polega na naniesieniu na jednym ramieniu układu współrzędnych nazw cech lub badanych funkcji, a na drugim ramieniu - wyników w postaci wielkości liczbowych. Rezultat uzyskany w badaniu nanoszony jest na siatkę układu w postaci punktów, których zbiór tworzy ów profil.

WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE STOSOWANIA TESTÓW PEDAGOGICZNYCH

1.Warunki materialne
lokal ( spokój, przestronność), środki pomocnicze ( komplet testów, stoper lub zegarek, plan sytuacyjny (topograficzny), przybory do pisania).
2.Warunki w czasie rozwiązywania testu
dokładna, bezbłędna i czytelna dla badanych instrukcja musi poprzedzać rozwiązywanie testów rozwiązywanie testów należy rozpoczynać na dany przez badacza znak - nie wolno udzielać żadnej pomocy rozwiązującym testy
zakaz stawiania głośnych pytań w czasie pracy musi być rygorystycznie przestrzegany
należy obserwować uczniów w czasie rozwiązywania zadań testu
na znak „stop" wszyscy kończą rozwiązywanie testów
przy zbieraniu arkuszy od badanych należy sprawdzić, czy wszystkie zawierają dane o badanym
(nazwisko, imię, klasa, rok nauki, data badania).
3.Po zebraniu wszystkich testów, badacz powinien pamiętać o tym że:
nie należy poprawiać zadań testowych przy badanych, nie należy od razu i głośno komentować wyników.

ANALIZA Z DANYCH BADAŃ TESTOWYCH

To korekta testów oraz porządkowanie i tabelaryczne prezentowanie wyników Etap właściwej analizy zawiera analizę ilościową i analizę jakościową

1.Analiza ilościowa polega na wyliczaniu szeregu wartości liczbowych charakteryzujących badane zjawisko czy badaną grupę osób pod określonym względem.

2.Analiza jakościowa polega na badaniach pedagogicznych na merytorycznym wartościowaniu wykonania każdego zadania testu wraz z wszelkimi dociekaniami odnoszącymi się do dróg poprawnego działania i typowych błędów.

SPOSOBY KONSTRUOWANIA TESTÓW

Podstawą treściową testu są program nauczania i wszelkie źródła informacyjne obowiązujące ucznia określonego poziomu nauczania.

Rozróżnia się testy wiadomości statycznych ( dla zbadania stopnia przyswojenia wiadomości informacyjnych) dynamicznych (dla zbadania wiadomości operatywnych) -test luk i test zawierający problemy do rozwiązania

Test umiejętności podstawowych ( instrumentalnych) - ( oznaczeniu poziomu czytania, pisania i rachowania wyrażanego w tak zwanym wieku czytania).

Testy wiadomości szkolnych - najczęściej typu: „papier - ołówek

Testy maszynowe - wyniki obliczane za pomocą maszyn, ten typ opiera się na zasadzie testu wyboru.

PROFIL PEDAGOGICZNY
Profil pedagogiczny jest odpowiednikiem profilu psychologicznego, to zintegrowany obraz psychiki jednostki badanej szeregiem celowo dobranych testów. Konstrukcja profilu polega na naniesieniu na jednym ramieniu układu współrzędnych nazw cech lub badanych funkcji, a na drugim ramieniu - wyników w postaci wielkości liczbowych. Rezultat uzyskany w badaniu nanoszony jest na siatkę układu w postaci punktów, których zbiór tworzy ów profil.

WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE STOSOWANIA TESTÓW PEDAGOGICZNYCH

1.Warunki materialne

lokal ( spokój, przestronność), środki pomocnicze ( komplet testów, stoper lub zegarek, plan sytuacyjny (topograficzny), przybory do pisania).

2.Warunki w czasie rozwiązywania testu

dokładna, bezbłędna i czytelna dla badanych instrukcja musi poprzedzać rozwiązywanie testów rozwiązywanie testów należy rozpoczynać na dany przez badacza znak nie wolno udzielać żadnej pomocy rozwiązującym testy zakaz stawiania głośnych pytań w czasie pracy musi być rygorystycznie przestrzegany należy obserwować uczniów w czasie rozwiązywania zadań testu na znak „stop" wszyscy kończą rozwiązywanie testów przy zbieraniu arkuszy od badanych należy sprawdzić, czy wszystkie zawierają dane o badanym (nazwisko, imię, klasa, rok nauki, data badania).

3.Po zebraniu wszystkich testów, badacz powinien pamiętać o tym że:

nie należy poprawiać zadań testowych przy badanych, nie należy od razu i głośno komentować wyników.

ANALIZA Z DANYCH BADAŃ TESTOWYCH
To korekta testów oraz porządkowanie i tabelaryczne prezentowanie wyników Etap właściwej analizy zawiera analizę ilościową i analizę jakościową
Analiza ilościowa polega na wyliczaniu szeregu wartości liczbowych charakteryzujących badane zjawisko czy badaną grupę osób pod określonym względem.
Analiza jakościowa polega na badaniach pedagogicznych na merytorycznym wartościowaniu wykonania każdego zadania testu wraz z wszelkimi dociekaniami odnoszącymi się do dróg poprawnego działania i typowych błędów.

Eksperyment pedagogiczny:

-jest metodą badania zjawisk pedagogicznych wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach, celem ich poznania.

-polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości.

-określa z góry oczekiwany wynik badań w postaci hipotezy roboczej dotyczącej stosunku, jaki zachodzi między określonymi faktami.

Według W. Wundta w stosunku do eksperymentu są następujące:

-badane zjawisko musi być takie, aby można je było wywołać,

-warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powinny pozwalać się zmieniać,

-badania można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków,

-uzyskane zmiany dają się zmierzyć.

Składniki metody eksperymentalnej:

-przyjęcie czynnika eksperymentalnego i założenie kierunku zmian, jakie spowoduje (hipoteza)
- proces wywoływania zmian i ewentualnie weryfikacja przebiegu proces
- obserwowanie i dokładne odnotowywanie zmiennych zależnych (pomiar)

Rodzaje i cechy eksperymentu:

• eksperyment laboratoryjny - sztuczne wywoływanie zjawisk, swobodne manipulowanie zmienną
  niezależną np. przygotowywanie lotów kosmicznych

• eksperyment naturalny - np. pedagogiczny czyli badanie w warunkach naturalnych np. uczniów w
  klasie, w szkole

Hipoteza robocza i jej weryfikacja eksperymentalna

Hipoteza robocza jest niewątpliwie podstawowym i pierwszym składnikiem badań eksperymentalnych. Stanowi ona założenie odnośnie do poszczególnych zależności, np. między jednym lub kilkoma czynnikami oddziaływań pedagogicznych a zmianami, jakie czynniki te powodują wśród uczniów. Za hipotezę w naukowym znaczeniu można uznać tylko takie twierdzenie, które między innymi:

• pozwala się weryfikować,

• wyraża związek w zasadzie tylko pomiędzy dającymi się zbadać zmiennymi,

• przysługuje mu możliwie wysoki stopień prawdopodobieństwa,
  -jest wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza,
  -jest przypuszczeniem wyrażonym jednoznacznie.

Weryfikacja eksperymentalna hipotezy roboczej rozpoczyna się od dokładnego ustalenia zmiennych niezależnych i zależnych.

• Zmienne niezależne - czynniki eksperymentalne - określają bliżej strategię działalności pedagogicznej
  nauczyciela, jaką będzie on stosował podczas badań eksperymentalnych.

• Zmienne zależne - ich kontrolę przeprowadza z reguły sam eksperymentator lub specjalnie wyszkolone w tym osoby. Przy ustalaniu zmiennych zależnych zachodzi konieczność posługiwania się rzetelnymi pomiarami wiadomości i umiejętności uczniów, jakimi sąm.in. testy osiągnięć szkolnych. Często
  zachodzi też potrzeba konstruowania własnych metod na użytek prowadzonego eksperymentu.

Techniki eksperymentalne

Technika grup równoległych, zwana także techniką grup porównawczych, obejmuje wszystkie elementy procedury badawczej, najistotniejszą kwestią jest dobór uczniów do poszczególnych grup badawczych. Zakłada ona konieczność uwzględnienia w toku postępowania eksperymentu: dwojakiego rodzaju klas porównawczych, tj. klas eksperymentalnych i kontrolnych, określonych czynników eksperymentalnych, badań początkowych i końcowych.

Technika rotacji -wykorzystując podział klas porównawczych na klasy eksperymentalne i kontrolne, wykorzystuje się jednakowo każdą z nich - tzn. ta sama klasa jest sukcesywnie raz klasą eksperymentalną, to znów klasą kontrolną. Do każdej z klas wprowadza się na przemian czynnik eksperymentalny (lub kilka czynników).

Technika jednej grupy -jest najmniej skutecznym sposobem przeprowadzenia badań eksperymentalnych. Pomija ona całkowicie klasy kontrolne, polega na wprowadzeniu do znanej sytuacji zastanej czynnika eksperymentalnego i mierzeniu zmian zachodzących pod jego wpływem w ten sposób aby możliwe było porównanie stanu początkowego ze stanem końcowym.

Źródła błędu w eksperymencie

• niedostateczna kontrola zmiennych zależnych i niezależnych w trakcie przeprowadzanych badań,

• brak odpowiednich „układów odniesienia",

• niewłaściwy dobór klas eksperymentalnych i kontrolnych oraz uczących w nich nauczycieli,

• niedostateczny czas trwania eksperymentu i zbyt mała liczba klas porównawczych,

• przesadny rozgłos eksperymentu.

Granice eksperymentu:

• granice stosowalności eksperymentu w pedagogice - sukcesy eksperymentu w dydaktyce mogą prowadzić do przekonania, że eksperyment jest jedyną właściwą metodą poznawczą. Eksperyment bada dobrze rzeczywistość, która się nie zmienia i taką, w której badane procesy przebiegają jednakowo i mogą być w tej samej postaci powtarzane. Nie bierze więc pod uwagę zmienności historycznej warunków i treści wychowania.

• granice techniczne eksperymentu - niemożność tłumaczenia zjawisk jakościowych na język liczb, czyli trudności obiektywnego pomiaru. Nie ] można też w pedagogice wyodrębnić składnika niezależnego w czystej postaci. Wychowaniem zajmują się różne instytucje, stosują też różne
  czynniki. Wychowanie zajmuje się stroną fizyczną i psychiczną jednostki dlatego trudno zmierzyć jego rezultaty.

• granice moralne eksperymentu— dziecko jest środkiem i celem w odniesieniu do samego siebie. Celem wychowania jest wszechstronny rozwój wychowanka. Nie ma pewności, że po zastosowaniu eksperymentu nie nastąpi pogorszenie stanu istniejącego np. pokazanie środowiska osób
  uzależnionych od narkotyków

Metoda socjometryczna-metoda do badania stosunków społecznych w grupach rówieśniczych, rozpoznaje ich życie społeczne

Test socjometryczny- to arkusz pytań z opisem sytuacji, które są zarazem kryteriami wyboru lub odrzucenia przez badanych tych członków własnej grupy, z którymi chcą lub nie chcą w opisanych w teście sytuacjach współdziałać.

I ETAP- W krótkiej ankiecie zadajemy poszczególnym uczniom w klasie pytanie, np., z kim najchętniej się bawisz?. Badani uczniowie mogą dokonać trzech wyborów / wpisując imię i nazwisko kolegi- koleżanki / szeregując wybranych od najmniej pożądanego towarzysza zabawy. Pierwszy wybrany oznaczony jest cyfrą -3/ liczba punktów/, drugi-2, a trzeci-1.

II ETAP- Uzyskane wyniki testu wpisujemy do tabeli, którą M. Skład nazwał socjometrem. Tabela wyników z testowania socjometrycznego nazwana jest również matrycą socjometryczną.

III ETAP- Zestawienie tabetyczne daje możliwość graficznego opracowania danych socjometrycznych.

Socjogram grupowy/ nieuporządkowany/- bywa na ogół stosowany do uchwycenia
wewnętrznego podziału grupy formalnej na mniejsze podgrupy. Nie ujmuje on siły oraz pozycji społecznej poszczególnych jednostek w grupie, dlatego stosuje się socjogramy
uporządkowane.

Socjogram kołowy

Socjogram hierarchiczny

WARTOŚCI POZNAWCZE SOCJOMETRII

• umożliwia wyodrębnienie tych jednostek z grupy, które wymagają szczególnej opieki wychowawczej, na przykład „wielkich samotników" w klasie szkolnej, w dowolnej grupie rówieśniczej;

• pozwala racjonalnie organizować grupy robocze dla wykonania określonych zadań;

• ułatwia wyodrębnienie z grupy tej osoby, która ciesząc się zaufaniem wszystkich członków, może pełnić kierownicze funkcje - przewodniczącego samorządu klasowego, szkolnego itp.;

• ułatwia obserwowanie w strukturze społecznej grupy zmian zachodzących pod wpływem oddziaływania zmiennych kontrolowanych i funkcjonujących w oznaczonym czasie;

• umożliwia wierne porównywanie grup i podgrup pod różnymi względami - ich struktury wewnętrznej, stopnia integracji w wymiarze czasu i miejsca;

• pozwala na obserwację losów jednostki na tle grupy, to jest zmian ich statusu socjometrycznego, ilościowego przekształcenia się więzi psychospołecznych z innymi członkami grupy.

WYKŁAD 3-4

Zdrowie jako kluczowe pojęcie w edukacji zdrowotnej.

„Koncepcja promocji zdrowia” oparta jest o szerokie zrozumienie zdrowia jako procesu nieustannego odtwarzania samopoczucia (dobrostanu) w wymiarze społecznym, fizycznym i jako wieloaspektowego zjawiska integracji pomiędzy ludźmi oraz ich społecznym i fizycznym środowiskiem.

„Zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia jest to pozytywny stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub jego ułomność.”

Związki między edukacją zdrowotną i promocją zdrowia

Zgodnie z tradycyjnym podejściem edukacja zdrowotna sprowadza się do:

- świadomego stwarzania sposobności do uczenia się, sposobności tak zaplanowanych, by ułatwiały dokonanie się, wcześniej określonej zmiany zachowania. Tak rozumiana edukacja zdrowotna dąży do poprawy, ochrony zdrowia poprzez stymulowanie procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek.

Edukacja zdrowotna - jest nieodłącznym, komplementarnym elementem promocji zdrowia. Jej celem jest, budzenie świadomości, zwiększanie wiedzy, nabywanie umiejętności, kształtowanie postawy wobec zdrowia, poszczególnych jednostek. Są to niezbędne kompetencje do podjęcia przez ludzi działań na rzecz zmiany swego stylu życia i środowiska. Jest to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych, swoistych dlań możliwości, to wpływ na zachowanie człowieka w jego relacjach do innych ludzi i wobec świata.

Edukacja zdrowotna - to inwestycja w człowieka, kształtowanie jego potrzeb, wyboru własnego stylu życia, budzenie do aktywnego i twórczego działania.

W wyniku edukacji zdrowotnej wzrasta świadomość i umiejętność dokonywania wyborów w trosce o swoje zdrowie, podnosi się wiedza i umiejętności związane ze zdrowiem i chorobą, zapobieganiem i radzeniem sobie w trudnych sytuacjach. Rozszerza się wiedza i umiejętności związane z korzystaniem z systemu służby zdrowia, podwyższa się poziom świadomości społecznych, politycznych i środowiskowych czynników wpływających na zdrowie.

Edukacja zdrowotna jest procesem, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją. Proces ten koncentruje się na uświadamianiu związku między zdrowiem człowieka, a jego stylem życia, środowiskiem fizycznym i społecznym. Nie oznacza to wyłącznie przekazywania wiedzy, ale pozwala uczącemu się wykorzystywać tę wiedzę w sposób efektywny, tzn. zastanawiać się, myśleć, podejmować decyzje i działania dotyczące zdrowia, zdobywać umiejętności życia, które sprzyjają zdrowiu.

Edukacja do zdrowia jest podstawowym prawem każdego dziecka. Uważa się, że prowadzenie jej przez szkołę jest najbardziej skuteczne. Według M.Demela - pedagoga polskiej medycyny - zdrowie to: „poziom sprawności funkcji ustrojowych w stosunku do środowiska oraz sztuka panowania nad własnym ciałem i psychiką. Tak zrozumiane zdrowie podlega rozwojowi jakościowemu i ilościowemu. Można je rozłożyć na elementy i mierzyć.”

Według R.Dubois: „Zdrowie to nie tylko brak choroby, lecz zespół cech pozytywnych pozwalający człowiekowi na wykorzystanie wszystkich możliwości twórczych oraz osiągnięcia siły i szczęścia.”

W Departamencie Zdrowia w Toronto w 1974 roku został opracowany dla promocji zdrowia ekologiczny model zdrowia „Mandala Zdrowia”. Opracowano ją w oparciu o koncepcję zdrowia uznawana w kręgu kultury Dalekiego Wschodu.

„Manadala Zdrowia to model ekosystemu człowieka (…) powstał w oparciu o mandalę figurę będącą szablonem wszechświata, zbudowaną na planie koła. W modelu tym zakłada się wzajemne powiązania z kulturą, środowiskiem i ich jednoczesne oddziaływanie na człowieka pojmowanego jako jedność obejmującą wymiar fizyczny, intelektualny i duchowy. Najszerszymi kręgami są biosfera i kultura. Najbliższym kręgiem otaczającym człowieka jest rodzina, traktowana jako najważniejsza struktura pośrednicząca pomiędzy jednostkami i instytucjami społecznymi, łagodząca i osłaniająca przed skutkami oddziaływania społeczności i kultury (…). Mandala Zdrowia znakomicie ilustruje bogactwo uwarunkowań zdrowia i jest użyteczna dla celów edukacyjnych.”

Mandala Zdrowia pomaga zrozumieć: korzenie zdrowia publicznego oraz społeczną odpowiedzialność za zdrowie, uwarunkowania zdrowia, przedstawia rosnącą liczbę zagadnień związanych ze współczesnym zdrowiem.

Jest modelem holistycznym. Uwidacznia w jaki sposób zdrowie jednostki jest uwarunkowane czynnikami fizycznymi i społecznymi środowiska, w tym działaniami w obrębie społeczności i kultury.

M.Demel twierdzi, że „wychowanie zdrowotne jest integralną częścią kształcenia pełnej osobowości”.

Edukacja do zdrowia obejmuje: przekazywanie, nabywanie: świadomości i rozumienia zdrowia, wiedzę o zdrowiu, postaw wobec zdrowia swojego i innych. Edukacja zdrowotna powinna być obecna na co dzień w życiu dziecka ponieważ jego zdrowie jest podstawowym warunkiem pomyślnego procesu wychowawczego. Proces ten powinien być oparty na zapewnieniu wychowankom wszystkich potrzeb zdrowotnych.

Edukacja zdrowotna ma obejmować całą populacje i dotyczyć jej codziennego życia. Zasadniczy, wśród jej działań, ma być efektywny, publiczny udział w określeniu problemów, tworzeniu decyzji i powodowaniu poprawy lub zmiany czynników warunkujących zdrowie. W ten sposób edukacja i promocja ma integrować wszystkie sektory, a także rząd w celu ścisłej współpracy i zapewnia działania na rzecz zdrowia dla wszystkich.

Edukacja to proces, który koncentruje się na uświadamianiu związku między zdrowiem człowieka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym. Składa się z kilku etapów: od uświadamiania sobie własnych problemów zdrowotnych, do decyzji osobistych i działania w celu zmiany zachowań zdrowotnych. Celem edukacji jest tworzenie i prowadzenie zdrowego trybu życia; lepsze poznanie siebie i otoczenia, rozumienie współzależności między różnymi aspektami zdrowia, kształtowanie własnej opinii o tym co wpływa pozytywnie lub negatywnie na zdrowie własne i innych, dokonywanie samodzielnych, świadomych wyborów, które mają służyć doskonaleniu zdrowia. Wpływanie na zachowania zdrowotne i grupy poprzez: zwiększenie lub korektę wiedzy, kształtowanie postaw, kształtowanie umiejętności.

Według środowiskowej koncepcji edukacji zdrowotnej, której twórcą jest Jansen edukacja ta oparta jest na rozwoju u ludzi chęci, zdolności i kompetencji do działania poprzez: wiedzę i umiejętności poznania siebie, zaangażowanie i motywacje, widzenie pozytywnej rzeczywistości, zdobywanie doświadczeń w działaniach praktycznych.

Celem tej koncepcji jest przygotowanie ucznia do roli aktywnego człowieka, który sam lub z grupą podejmuje działania dla tworzenia zdrowego stylu życia i zdrowego środowiska. Osiągnięcie tego celu jest możliwe tylko poprzez: wiedzę o zdrowiu, która powinna być obecna na co dzień; układ programu edukacji zdrowotnej powinien być spiralny czyli na każdym etapie nauczania powinno się powracać do tego samego tematu. Pozwala to na utrwalenie wiedzy i umiejętności oraz na stopniowe jej poszerzanie; program ten powinien być ramowy, aby w zależności od potrzeb, warunków i możliwości występowała swoboda doboru treści i metod; uczący się nie powinien być tylko odbiorcą wiedzy, ale powinien ja współtworzyć (metoda aktywizująca lub interakcyjna). Współpraca nad zagadnieniami z zakresu edukacji zdrowotnej, która powinna rozpocząć się od zebrania informacji o poziomie wiedzy w grupie (diagnoza grupy) na dany realizowany temat.

Model „edukacji dla zmiany” uwzględnia: wieloprzyczynowość chorób biorących pod uwagę nie tylko behawioralne, ale także społeczne, ekonomiczne, polityczne determinanty stanu zdrowia oraz konieczność programów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki, społeczności, społeczeństwa.

Różnorodność strategii, programy interwencyjne, które są tak planowane by jedne działania nasilały oddziaływanie innych. Zwraca się ku żywotnym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają. Zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej (ruch na rzecz zdrowia kobiet, ochrona na rzecz środowiska). Celem edukacji jest stworzenie bardziej humanitarnego, demokratycznego, zdrowego, sprawiedliwego społeczeństwa.

Obszary szkolnej edukacji zdrowotnej zależą od problemów zdrowotnych danej społeczności. Do podstawowych należą:

- higiena osobista i otoczenia,

- bezpieczeństwo i pierwsza pomoc,

- żywność i żywienie,

- ruch w życiu człowieka,

- praca i wypoczynek,

- życie rodzinne; psychologiczna; środowiskowe aspekty edukacji zdrowotnej,

- zdrowie psychospołeczne,

- edukacja seksualna,

- życie bez nałogów.

Problemy zdrowotne jednostki i społeczeństwa często się zmieniają, dlatego korzystniej jest niekoncentrowanie się na poszczególnych tematach lecz nastawienie na kształtowanie ogólnych umiejętności życiowych. Takie umiejętności można wykorzystać w różnych sytuacjach i problemach. Tak więc edukacja do zdrowia obejmuje przekazywanie, nabywanie, zwiększanie lub korektę: świadomości i rozumienia zdrowia, wiedzy o zdrowiu, postaw wobec zdrowia, umiejętności niezbędnych dla kształtowania zachowań prozdrowotnych.

Edukacja skierowana jest:

- na chorobę - działania są ukierunkowane na zapobieganie, ich rezultatem ma być uniknięcie choroby,

- na czynniki ryzyka - koncentruje się na eliminacji poszczególnych czynników ryzyka, ma zapobiec niejednej lecz kilku chorobom jednocześnie,

- na zdrowie - działania adresowane są do ludzi zdrowych, polegają na budowaniu i wdrażaniu programów edukacji zdrowotnej ukierunkowanej na potrzeby ludzi danej społeczności - na styl życia.

Styl życia - pojęcie szerokie - na które składa się: zachowanie zdrowotne, postawy, działanie i ogólna filozofia życia.

Styl życia zależy od: środowiska, norm społecznych i kulturowych, warunków życia, osobistych przekonań i wartości, umiejętności życia, politycznej, ekonomicznej i organizacyjnej struktury społeczeństwa. Styl życia grupy społecznej zawiera szereg zdeterminowanych społecznie warunków zachowań i interpretacji sytuacji społecznych jakie określona grupa wypracowała i wykorzystuje aby radzić sobie w życiu.

„Na styl życia jednostki składają się standardowe reakcje i wzory zachowań wypracowane w procesie socjalizacji. Wzory te są wyuczone w trakcie interakcji społecznych z rodzicami, grupami rówieśniczymi, przyjaciółmi i rodzeństwem lub poprzez wpływ szkół, środków masowego przekazu, itp.” Są to ramy według których jednostka będzie dokonywała wyborów różnych zachowań. Będzie to zależne od przekazywanych wzorców zachowań. Dotąd mało widomo jest na temat współzależności pomiędzy aspektami stylu życia a poglądami na zdrowie, stres, radzeniem sobie z problemami. Nadmierne jedzenie, palenie, picie - to nieprawidłowe zachowania zdrowotne. Edukacja zdrowotna jest procesem koncentrującym się na uświadamianiu związku między: zdrowiem człowieka, stylem życia, środowiskiem fizycznym i społecznym.

W procesie edukacji zdrowotnej dziecko uczestniczy od momentu urodzenia (a nawet wcześniej w fazie embrionalnej) do późnej starości. Podstawowym prawem każdego dziecka jest: zdobywanie umiejętności życia sprzyjających zdrowiu, podejmowanie decyzji dotyczących własnego zdrowia.

Edukacja składa się z etapów: od uświadomienia problemów zdrowotnych do decyzji osobistych oraz działań w celu zmiany działania i zachowania zdrowotnego. Dążymy do takiego działania poprzez: tworzenie i prowadzenie zdrowego stylu życia, lepiej poznajemy siebie i otoczenie, rozumiemy współzależności między różnymi aspektami zdrowia, kształtujemy własną opinię o tym co wpływa pozytywnie lub negatywnie na zdrowie własne i innych, dokonywanie samodzielnych, świadomych wyborów, które mają służyć doskonaleniu zdrowia.

Na zachowanie jednostki grupy i jednostki możemy wpływać poprzez: zwiększanie lub korektę wiedzy, kształtowanie postawy, kształtowanie umiejętności. W ten sposób edukowane dziecko jest przygotowane do roli aktywnego członka społeczeństwa, który sam lub z grupą podejmuje działania na rzecz tworzenia zdrowego stylu życia i zdrowego środowiska.

Koncepcja wszechstronnej edukacji zdrowotnej w szkole rekomendowana jest przez UNESCO. Uwzględnia ona holistyczne podejście do zdrowia i warunkujących je czynników. Dąży do harmonizowania informacji, które dziecko otrzymuje z różnych źródeł (rodzina, media, służba zdrowia, szkoła, grupa rówieśnicza). Zachęca uczniów do zdrowego stylu życia i tworzenia do tego warunków, dąży do wykorzystania wszystkich okoliczności do edukacji. Współpracy ze społecznością lokalną oraz tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu.

Edukacja zdrowotna po raz pierwszy została włączona do podstawy programowej kształcenia ogólnego, jako ścieżka edukacyjna „Edukacja Prozdrowotna” w wyniku reformy systemu edukacji przeprowadzonej w latach 90-tych. Uznawana jest za najbardziej opłacalną, długofalową inwestycję w zdrowie społeczeństwa, a tym samym jest elementem polityki zdrowotnej państwa.

NARODOWY PROGRAM ZDROWIA 1996 - 2005: cel operacyjny nr 6 zakłada, że: „Edukacja zdrowotna jako obowiązkowy program międzyprzedmiotowy, zostanie włączona do programów nauczania szkół wszystkich typów.”

Narodowy Plan Działania na Rzecz Dzieci 2004 - 2012. „Polska dla dzieci” przyjęty w lipcu 2004 roku ma zapis między innymi:

2.1. Dzieci objęte edukacją przedszkolną i szkolną będą znały czynniki pozytywne i negatywne wpływające na ich zdrowie we wszystkich obszarach i możliwości własnego wpływu na nie.

3.1. Wszystkie osoby kończące studia wyższe uprawniające je do podjęcia pracy z dziećmi będą posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu promocji zdrowia.

3.2. Wszystkie osoby pracujące z dzieckiem w systemie edukacji będą posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu promocji zdrowia.

Porozumienie między Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu oraz Ministerstwem Zdrowia w sprawie wspierania edukacji zdrowotnej w szkole oraz rozwoju sieci szkół promujących zdrowie z dnia 1 września 2000 roku.

Jednym z pierwszych dokumentów określających zakres, strukturę i treści wychowania zdrowotnego były „Wytyczne programowe do realizacji wychowania zdrowotnego w szkole podstawowej i ponadpodstawowej” z dnia 19 maja 1982 roku. Zawierały ułożone w trzy grupy treści kształcenia:

Kształtowanie nawyków i przyzwyczajeń higieniczno-zdrowotnych:

- higiena osobista,

- higiena otoczenia,

- higiena żywienia,

- higiena psychiczna,

- higiena pracy i nauki,

- choroby zakaźne i społeczne.

Wdrożenie wychowanków do aktywnego działania na rzecz zdrowia własnego i publicznego:

- pierwsza pomoc,

- zasady korzystania ze świadczeń placówek służby zdrowia oraz aktywność własna w leczeniu - korzystanie z leków.

Kształtowanie postaw:

- samokontrola zdrowia i rozwoju, ćwiczenia ruchowe, hartowanie,

- przygotowanie do życia w rodzinie; wychowanie seksualne,

- opieka nad człowiekiem chorym, kalekim, starym.

Obecnie edukacja zdrowia jest obowiązkowa, dotyczy wszystkich typów szkół, istnieje jako ścieżka edukacyjna - międzyprzedmiotowa.

Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest za uwzględnienie problematyki ścieżek edukacyjnych w szkolnym zestawie programów nauczania. Za realizację ścieżek edukacyjnych odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do własnego programu włączą odpowiednio treści danej ścieżki.”

Szkoła promująca zdrowie.

Koncepcja Szkoły Promującej Zdrowie powstała z ogólnych założeń promocji zdrowia, rozwijanej przez Światową Organizację Zdrowia. W Polsce koncepcja szkoły promującej zdrowie stale się rozwija i ulega modyfiklacjom. Przyjęte zostało iż:

Szkoła

Jest środowiskiem, którego społeczność nie tylko uczy się i pracuje, ale także żyje - nawiązuje kontakty z innymi, przeżywa porażki i sukcesy, odpoczywa, bawi się itp. Jest więc miejscem, w którym społeczność ma nie tylko wywiązywać się z obowiązków, ale także powinna dobrze się czuć.

Jest elementem środowiska lokalnego: oba te środowiska wzajemnie na siebie oddziaływują.

Jest miejscem, które przygotowuje młodych ludzi nie tylko do następnego etapu edukacji, ale również do życia, w tym do dokonywania „zdrowych” wyborów.

Promująca

Tworząca warunki (fizyczne i społeczne), sprzyjające ochronie i pomnażaniu zdrowia.

Umożliwiająca aktywne uczestnictwo społeczności szkolnej w działaniach na rzecz zdrowia.

Zdrowie

Ma cztery wymiary: fizyczny, psychiczny, społeczny i duchowy, które powinny być w harmonii.

Decyduje o jakości życia ludzi obok wykształcenia i warunków ekonomicznych.

Tworzenie szkoły promującej zdrowie jest długotrwałym procesem wprowadzania wielu zmian w myśleniu i działaniu społeczności szkolnej. Aby rozpocząć ten proces i skutecznie go kontynuować niezbędne są:

Ludzie - społeczność szkolna, rodzice i inne osby ze społeczności lokalnej.

Koncepcja (idea) - określenie cech (kryteriów) szkoły - celu do którego zmierzamy

Strategia - metody, podejścia i inne zasady specyficzne w promocji zdrowia.

Organizacja - struktura i organizacja, która umożliwia realizację zadań i sprawdzenie efektów.

Model działań - ustalenie etapów pracy i ich realizacji.

Istotą szkoły promującej zdrowie jest intensyfikacja tego, czego nauczono w ramach edukacji zdrowotnej poprzez wspierające działanie szkoły, rodziny, społeczności w której dziecko żyje. Szkoła Promująca Zdrowie to siedlisko czyli miejsce, w którym żyje, pracuje, uczy się i bawi wielu ludzi, obowiązują w nim specyficzne normy prawne i obowiązki, w którym społeczność szkolno-pracownicza podejmuje wspólne działania dla poprawy swego zdrowia i samopoczucia poprzez:

-zmianę zachowań zdrowotnych

-tworzenie zdrowego środowiska fizycznego i społecznego

Podejście siedliskowe oznacza, że obiektem działań są systemy społeczne, a nie jednostki. Jest ono kwestią kluczową. Uczestnictwo społeczności szkolnej w tworzeniu szkoły promującej zdrowie jest dobrowolne. Wszyscy są pytani o zdrowie, informowani o wynikach, decyzjach, zapraszani do współpracy. Wsparcie z zewnątrz polega na dostosowaniu informacji, materiałów, doradztwie, kształceniu.

Zdrowie jest to stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej oraz duchowej.
W węższym - medycznym - znaczeniu to nieobecność choroby lub kalectwa. Z fizjologicznego punktu widzenia zdrowie postrzegane jest jako pełna zdolność organizmu do utrzymywania równowagi między nim i środowiskiem zewnętrznym. Zdrowie umożliwia prawidłowe reagowanie na zmiany środowiskowe, a także adaptację do tych zmian.

        

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę. Zdrowie jest tu traktowane nie jako cel sam w sobie, ale jako zasób umożliwiający jednostkom i grupom realizacje aspiracji, zaspokajanie potrzeb oraz przeobrażenie i kontrolę środowiska. Promocja zdrowia symbolizuje strategie mediacyjną miedzy ludźmi i ich środowiskiem, mająca na celu budowanie „ zdrowszej przyszłości”, zarówno poprzez wybory dokonywane przez jednostki jak i społeczna działalność na rzecz zdrowia.

        

Na profesjonalistach zatrudnionych w służbie zdrowia spoczywa jednak obowiązek wspierania i umożliwiania działań składających się na promocje zdrowia. Promocja zdrowia zmierza do oddziaływania na determinanty oraz przyczyny zdrowia. Złożoność uwarunkowań zdrowia zakłada konieczność ścisłej współpracy między wieloma sektorami oraz wyjście poza sektor zdrowia. Ogromna odpowiedzialność w tym względzie spoczywa na władzach zarówno krajowych jak i lokalnych. Ich zadaniem jest bowiem podejmowanie działań zapewniających takie warunki, w będącym poza kontrola jednostek i grup
w środowisku globalnym, by sprzyjało ono zdrowiu.

Promocja zdrowia stosuje różne uzupełniające się podejścia i metody oddziaływania w tym: sposoby komunikowania się, edukację, legislację, stosowanie właściwej polityki fiskalnej, wspieranie spontanicznych akcji lokalnych, skierowanych przeciwko zagrożeniu zdrowia.

Promocja zdrowia ma szczególnie na celu mobilizowanie ludności do aktywnego uczestnictwa w działaniach podejmowanych na rzecz zdrowia. Dążenie takie stwarza konieczność rozwoju zarówno indywidualnych, jak i grupowych umiejętności definiowania problemów i podejmowania decyzji w codziennym życiu tak, aby były one korzystne dla zdrowia oraz wzmacniania mechanizmów efektywnego uczestnictwa. Promocja zdrowia jest przede wszystkim społecznym i politycznym przedsięwzięciem, a nie zadaniem służb medycznych.

Zakres podejmowanej problematyki zdrowotnej jest bardzo szeroki i obejmuje człowieka zdrowego i chorego w aspekcie szeroko pojętej profilaktyki, w różnych grupach wiekowych. Definicję promocji zdrowia określa Karta Ottawska z  1986 r., jako: „Proces umożliwiający ludziom kontrole nad swoim zdrowiem oraz możliwości jego poprawiania i utrzymania”.

Zgodnie z ustaleniami zawartymi w karcie Ottawskiej, w promocji zdrowia wyróżnia się pięć wzajemnie powiązanych obszarów działania:

- budowanie prozdrowotnej polityki,

- tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu,

- wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia,

- rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,

- reorientacja służby zdrowia.

         W ostatnich kilku latach w obliczu bezradności wobec tzw. cywilizacyjnych problemów zdrowotnych w znacznie bogatszych od nas krajach, zdecydowanie większy nacisk położono na profilaktyczno-edukacyjny aspekt ochrony zdrowia, zdecydowana rewolucja poglądów nie nastąpiła z dnia na dzień, ewoluowała przez dziesięciolecia, aby przybrać dzisiejszy kształt i trend. Przypomnieć należy dwa istotne fakty mające wpływ na obecnie proponowany model zdrowia.

1.Pierwszy, to odejście od wąskiego redukcjonistycznego definiowania zdrowia.
To już nie tylko sprawa wyspecjalizowanych służb medycznych, ale sprawa wielu grup zawodowych (ochrona środowiska, edukacja, sport i rekreacja) i ich wzajemnej współpracy oraz i przede wszystkim indywidualne przekonanie, wiedza i umiejętności konkretnego człowieka.

2.Drugi fakt, to ten, że medycyna naprawcza według wielu danych ma wpływ na nasze zdrowie nie więcej niż w 10%, natomiast styl życia, indywidualna aktywność aż w ponad 50%.

Promocja zdrowia jest w dzisiejszej dobie życia społecznego w Polsce i na świecie bezwzględną koniecznością wynikająca z obiektywnych wymogów zdrowotnych i uwarunkowań ekonomicznych. W działaniach praktycznych należy wyjść od profilaktyki pierwszej fazy, która obejmuje swym działaniem człowieka zdrowego zakładając utrzymanie i potęgowanie zdrowia jednostki i społeczeństwa. Stworzenie odpowiednich warunków życia, pomoc kształtowanie postaw prozdrowotnych jest zadaniem i warunkiem poprawy stanu zdrowotnego społeczeństwa. Zdrowie młodego pokolenia zależy w dużym stopniu od czynników środowiskowych niejednokrotnie zagrażających zdrowiu i życiu, predyspozycji wrodzonych ale przede wszystkim od zachowań i postaw prozdrowotnych młodzieży i dzieci. Promowanie zdrowia staje się więc między innymi zadaniem szkoły, gdzie uczeń powinien zdobyć wiedzę, umiejętności oraz postawę w zakresie zdrowia. Zdrowie winno być rozumiane jako niezbędny warunek codziennego życia, rozpatrywane w sześciu sferach: fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej, osobistej i duchowej.

W związku z alarmującymi tendencjami zachorowań, śmiertelności i inwalidztwa z powodu niektórych chorób społecznych oraz niezadowalający stan wiedzy zdrowotnej i zdrowia młodzieży konieczną staje się działalność szkoły związana z promocja zdrowia. Wszystkim tym kwestiom sprzyja koncepcja Szkoły Promującej Zdrowie, która obejmuje trzy grupy zadań:

-program wychowania zdrowotnego dla i nauczyciela realizowany w ramach formalnego programu nauczania,

-programu nauczania,

-stworzenie sprzyjających zdrowiu warunków środowiska szkoły oraz współdziałanie szkoły z rodziną i społecznością lokalną.

Edukacja zdrowotna jest elementem promocji zdrowia. Celem nadrzędnym edukacji zdrowotnej jest wyrobienie poczucia odpowiedzialności każdego z nas za zdrowie własne i społeczeństwa. Pojecie edukacji zdrowotnej nie jest nowe, występowało ono niegdyś jako oświata zdrowotna czy wychowanie zdrowotne. Z wzajemnych powiązań zdrowia ucznia i jego wychowania wynika konieczność korelacji pedagogiczno-medycznej. W przygotowaniu do pełnienia ról pedagoga, pielęgniarki, lekarza, psychologa winny znaleźć się treści dotyczące promocji zdrowia.

Człowiek w wyniku oddziaływań wychowawczych poznaje siebie, swoje otoczenie, dostrzega wymiary własnego zdrowia oraz rozumie zależności między zdrowiem a czynnikami wpływającymi na nie. W ten sposób kształtuje swój system wartości i postawę wobec własnego zdrowia oraz dokonuje wyboru modelu stylu życia. Wyborowi stylu życia przypisuje się największy udział i znaczenie w oddziaływaniu na zdrowie. Warto w tym miejscu uświadomić sobie czym jest pojęcie stylu życia. Jest ono definiowane w naukach humanistycznych psychologii i pedagogice oraz socjologii. Według definicji podanej przez A. Sicińskiego: „Styl życia oznacza zespół codziennych zachowań”...) specjalistycznych dla danej zbiorowości lub jednostki [...] charakterystyczny sposób bycia [...] świadomie przyjmowana strategia zdrowia”.

Proces wychowania do życia w zdrowiu powinien rozpocząć się już od najmłodszych lat życia dziecka najpierw w domu, następnie w przedszkolu, szkole oraz w dalszych etapach życia człowieka, gdyż wychowanie jest procesem ciągłym trwającym całe życie człowieka. Zmieniać się mogą jedynie instytucje, metody, zakres przekazywanych treści. W procesie tym ciągle uczestniczy też rodzina. Jeżeli chodzi o tematykę edukacji dzieci i młodzieży, myślę, że szkoła ma tu wiele możliwości do zastosowania. Przede wszystkim nacisk kładziony powinien być na to by dziecko posiadło wiedzę, umiejętności oraz właściwe postawy w następujących dziedzinach:

- higiena osobista i otoczenia;

- higiena okresu dojrzewania;

- aktywność i ruch fizyczny;

- racjonalne odżywianie dostosowane do wieku i potrzeb;

- problematyka bezpieczeństwa dziecka w szkole i poza szkołą;

- higiena życia psychicznego i przeciwdziałanie stresom;

- profilaktyka uzależnień;

- edukacja w zakresie udzielania pierwszej pomocy sobie i innym;

- przygotowanie do życia w rodzinie.

Wyżej wymienione dziedziny dotyczą ochrony i potęgowania zdrowia oraz jego ratowania.

Większość z tych dziedzin mogłaby być realizowana od najmłodszych klas szkoły podstawowej do ukończenia edukacji na poziomie szkół średnich. Elementy wychowania zdrowotnego mogłyby być również wprowadzane w oddziałach przedszkolnych. Zakres prezentowanej wiedzy byłby wtedy dostosowany do możliwości intelektualnych dziecka i wzrastałaby sukcesywnie w miarę jego rozwoju. Liczba godzin dydaktycznych byłaby dostosowana do zakresu przewidzianej do przekazania wiedzy.

Osoba, która prowadziłaby takie zajęcia musiałaby być odpowiedzialna za powierzone zadania, musiałaby być również pedagogiem ale najlepiej gdyby posiadała przygotowanie medyczne. Potrzebne są do tego wiedza, umiejętności jak również właściwa postawa własna jako promotora zdrowia. Nie wyklucza się tu również udziału nauczycieli różnych specjalności w promowaniu zdrowia wśród młodzieży w różny sposób w zależności od umiejętności i posiadanej wiedzy. Współudział w kształceniu tego rodzaju mieliby także lekarze, psycholodzy, pedagodzy, pielęgniarki, każdy wychowawca klasy i każdy nauczyciel.

WYKŁAD 5

Pedagogika jako nauka o wychowaniu cele trudności w stanowieniu wartości

Pedagogika istnieje tak długo jak istnieje ludzkość. Człowiek zawsze wychowywał dzieci, zmieniały się tylko formy wychowania rozwijając się wraz z rozwojem życia i kultury, zmianach powodowanych postępem cywilizacyjnym.

Pedagogika jest wszechstronną nauką o wychowaniu, jej istotą jest rozwój człowieka poprzez całe jego życie, kontakty interpersonalne i społeczne. Bada zjawiska wychowawcze, procesy społeczne, ukazuje istotę wychowania poprzez czynniki:

BIOS - pęd życiowy, całe wyposażenie biologiczne człowieka, które jest niezmienne.

ETOS - otacza nas kultura, obyczaje. Do rozwoju BIOS'u tworzy warunki to, co nas otacza (nie zawsze jest to coś pozytywnego).

AGOS - działanie wychowawcze: rodzice, opiekunowie, nauczyciele.

LOS - stała fizyczne, z którą człowiek się rodzi, czas historyczny, w którym człowiek żyje i działa.

Działania wychowawcze zawierają w sobie opiekę, dostarczanie rozrywki, kultury, wychowanie fizyczne i psychiczne, wychowanie moralne, społeczne, estetyczne i ideowe.

Przez wychowanie rozumiemy:

-całokształt procesów pomagających człowiekowi przez kontakt z innymi ludźmi na -rozwijanie własnej osobowości,

-wychowanie to spotkanie wychowawcy z wychowankiem, którzy obdarzają się

- zrozumieniem, szanują swoją godność i autonomię.

-wychowanie - jest to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę trwającego całe życie.

W zakres tego pojęcia wchodzi:

• wychowanie naturalne, w którym funkcjonuje jednostka (rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia),

• Wychowanie instytucjonalne celowe planowe oddziaływanie instytucji wychowujących (przedszkole, szkoła, dom dziecka itp.),

• Samowychowanie (aktywność własna, samourzeczywistnianie się.)

Wychowanie według Kunowskiego:

• wychowanie jako działanie wychowawców,

• wychowanie jako samorzutny proces rozwoju,

• wychowanie jako ogół bodźców i warunków przyczyniających się do rozwoju jednostki,

• wychowanie jako skutek działania wychowanka.

Wychowanie według Góreckiej:

• wychowanie jako system instytucjonalny,

• wychowanie jako system wychowawczy danej instytucji,

• wychowanie jako systemowe działanie wychowawcy (oddziaływanie wychowanek ↔ wychowawca),

• wychowanie jako skutek oddziaływań wychowawczych.

Na wychowanie można spoglądać na wiele sposobów:

• wąsko, tylko w sytuacji, w jakiej „ja” będę żyła lub potraktować tę sytuację szerzej „ja” i społeczeństwo,

• bezpośrednie zdarzenia, sytuacje i zadania nas kształtujące wychowawczo odbywające się w relacjach personalnych, pośrednio to media nas kształtują,

• formalnie w sposób zaplanowany świadomie jak również nieformalnie,

• zewnętrznie i wewnętrznie (nasze zdrowie i cechy fizyczne),

• statycznie i dynamicznie.

Cele i metody wychowawcze muszą być jasne, uzasadnione, osadzone w realiach „dnia dzisiejszego”. Cele wychowania to postulowany efekt oddziaływań wychowawczych może odnosić się do zmian osobowości do pewnych stanów zewnętrznych np. wynikających z faktu osadzenia w świecie społecznym. Cele w wychowaniu są bardzo zróżnicowane, odnoszą się do zewnętrznego i wewnętrznego funkcjonowania człowieka (kształtowanie z dziecka - człowieka jutra).

Cztery nurty obszaru wychowania ze względu na cele:

• Forma kreatywna - celami są wywołanie, ukształtowanie, wzbogacenie, (tworzymy coś nowego w człowieku, co do tej pory nie było ukształtowane).

• Forma optymalizująca - wzmacnianie, dopełnianie, wzbogacanie, uzupełnienie dotychczasowego stanu, który w naszej opinii jest jeszcze niewystarczający.

• Forma minimalizująca - chcemy „coś” pewien stan wyeliminować, który to stan jest niepożądany - (naszym zdaniem) - osłabienie, zredukowanie, zniwelowanie ograniczenia.

• Forma korekcyjna - mówimy o przekształceniu, modyfikacji, zmianie.

Cele w wychowaniu mogą być również:

• indywidualne - grupowe,

• ogólne - szczegółowe

• ostateczne - etapowe

• formalne - nieformalne.

W zależności od tego, dla kogo je rozpisujemy.

Cele mają za zadanie kształtową człowieka, a same w sobie muszą się dopełniać, wynikają z:

• wartości,

• są wyprowadzone z ideału człowieka,

• z ideologii obowiązującej w danej zbiorowości czy grupie, która zajmuje się wychowaniem.

Przekaz wartości jest bardzo skomplikowany w okresie przemian systemowych państw i globalizacji a także zachwiania większości autorytetów. Sytuacja taka nie może pozostawać bez wpływu na rozwój osobowościowy, duchowy, moralny oraz na wychowanie dzieci. Coraz częściej zadajemy sobie pytanie: kim jest człowiek?, kim się może stać? Wartości takie jak miłość, życie, tolerancja, prawda, sprawiedliwość pozwalają nam być człowiekiem i realizować swoje człowieczeństwo, a w wychowaniu chodzi głównie o to, aby człowiek przez samowychowanie i samorealizację rozwijał swoje człowieczeństwo. Rola wartości w życiu człowieka stawia przed pedagogami problem wprowadzenia w system kształcenia edukacji aksjologicznej - wartości jako wielorakich dóbr i idei formowania człowieka stanowiących w życiu podmiotowy wybór.

Wielość w świecie wartości.

Jakie wartości eksponować? Czy wychowawcy, czy grupy rządzącej. Brak jest jednolitości w dziedzinie wartości. Wartość to coś godnego pożądania, coś co jest dla nas ważne. Jest wielość definicyjna wartości:

• psychologiczna - wartość to czynnik motywujący do komponentu naszej osobowości,

• socjologiczna - wartość to stan godny pożądania w perspektywie społecznej,

• kulturoznawcza - wartość to dobra materialne i niematerialne dzieła sztuki,

• ekonomiczna - wymiar finansowy, coś co przynosi zysk.

Typologizacja wartości:

• wartości autoteliczne (ostateczne),

• wartości instrumentalne - pieniądze jako środek do czegoś i gromadzenie pieniędzy dla samego gromadzenia.

• wartości duchowe,

• wartości ekonomiczne,

• wartości społeczne,

• wartości materialne.

Typologizacja według Osowskiego:

• wartości uznawane i odczuwane,

• wartości odczuwane - to coś jest dla mnie ważne, z czym ja jestem bardzo związana, to do czego ja chcę dążyć,

• wartości uznawane - przyjęte w umowie społecznej „dla naszego społeczeństwa to, to i to” jest wartością to preferujemy i chronimy.

Mamy różny charakter relacji między tymi rodzajami wartości:

• wartość odczuwana i uznawana

jest spójność, zgodność

• wartość nieuznawania i nieodczuwalna

Cele wyprowadzone z tych wartości są zintegrowane; my społeczeństwo i my wychowawcy. Warunkuje to optymalność działania i działanie wychowawcy jest wtedy skuteczniejsze.

Są jednak dwa inne typy relacji, wartość odczuwana lecz nieuznawania (jest to dla mnie ważne a dla społeczeństwa nie).

Wartość nieodczuwalna a jest uznawana (wartość prywatna nie jest dla mnie istotna - to nie problem, a społeczeństwo mówi „nie”; wartość prywatna drugiego jest chroniona i jej bronimy).

Mamy sytuację konfliktową. Jest w opozycji świat indywidualny ze światem zewnętrznym.

Jeśli z wartości wynikają cele a te wartości są w konflikcie, to jest problem natury praktycznej i jest kryzys skuteczności wychowania.

Nie ma zintegrowania celów, wychowanek jest w chaosie lub wybiera ścieżkę nie zawsze właściwą.

WARTOŚCI A CELE WYCHOWANIA

WARTOŚCI

przyjęte do wychowania nieprzyjęte do wychowania

świadome nieświadome

cele wychowawcze

Osadzenie człowieka w świecie wartości wyznacza jego postępowanie. Postępowanie to wpływa również na modyfikację wartości. Nasza hierarchia wartości wyznacza również hierarchię celów w perspektywie indywidualnej.

Wobec czego cele wychowawcze należy modernizować i zapewnić ich skuteczną realizację. Rozwojowi naszej osobowości towarzyszą różne wartości w różnych etapach życia.

Psychogenetyczna ewolucja rozwoju dziecka w stosunku do systemu wartości według Kotłowskiego.

W każdym okresie życia dziecka jest pewien typ wartości dominujących. Wartości ważne to wartości witalne, związane z przeżyciem.

-0 do 1 roku życia - wartości witalne,

-1-szy rok życia do 3-go roku życia - wartości zmysłowe odczuwanie przyjemności, czynię to sprawia przyjemność, unikam tego co sprawia ból,

-od 3-go roku do 7-go roku życia - wartości ekonomiczne aktywność dziecka podporządkowana jest zyskowi „zrobię coś, jeżeli coś uzyskam”,

-od 7-go roku do 12-go roku życia - wartości techniczne, samodzielne konstrukcje w czasie zabawy,

-od 12-go roku do 14-go roku życia - wartości polityczno-organizacyjne; skłanianie się ku grupie rówieśniczej , potrafi się zorganizować i przeciwstawić w formie grupowej (zmowa dzieci przeciw wychowawcom czy rodzicom),

-od 4-go roku do 18-go roku życia - wartości kultury; czynne i bierne uczestnictwo w kulturze (fascynacja gwiazdami muzyki czy filmu),

-od 18-go roku do 25-go roku życia - wartości duchowe; nie wiążą się z pobożnością lecz z poszukiwaniem sensu życia.

We wszystkich celach wychowawczych znajdujemy odzwierciedlenie ideologii wychowawczej, najczęściej tworzonej przez elity. Wychowanie to sposób na „tworzenie”, odzwierciedlenie ideologii wychowawczych obowiązujących w danym kręgu kulturowym i społecznym. Dzięki takiemu wychowaniu przetrwa grupa i jej interesy, w związku z tym cele wychowawcze mają często charakter lokalny. Zatem wychowanie jest wywieraniem wpływu przez pokolenie dorosłe na te, które nie jest jeszcze do życia dojrzałe. Zadaniem wychowania jest rozbudzenie i rozwinięcie w dziecku pewnej sumy stanów fizycznych, intelektualnych, moralnych, które wymaga od niego społeczeństwo jako całość.

WYKŁAD 6

Podmiotowość w pedagogice

Kim jest człowiek? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo natura człowieka jest bardzo złożona i jednoznaczny opis nie jest możliwy. Istnieje szereg koncepcji, które postrzegały jednak człowieka jako opis jednostronny.

Dostrzegano jeden typ czynników wpływających na człowieka, ale człowiek to nie tylko byt biologiczny ale i społeczny.

Współczesne teorie postrzegają człowieka jako byt trójczynnikowy:

-część zmysłowa (obserwacja, dotyk),

-inteligibilna (związana z rozumem, inteligencją, myśleniem, analizą, syntezą),

-część duchowa (przeżycia wewnętrzne).

Według koncepcji Freuda człowiek jest istotą złożoną

-it - popędy, instynkty pierwotne, nieprzewidywalne to cicha strona człowieka nieuświadomiona

-ego - „ja” , moja świadomość, struktura rzeczywista i struktura świadomości,

-super ego - cenzor, jest strukturą wyższą wykształconą w odpowiedzi na oczekiwania innych ludzi, to sumienie, zbliża do doskonałości,

-ego - „jest łącznikiem między tym, co łączy moją nieświadomość (it) z superego (wyższe, doskonałe zasady moralne).

Tylko dlatego, że mamy tak złożoną naturę możemy toczyć ustawicznie konflikty wewnętrzne i dążymy do ich rozwiązywania.

W rozwiązywaniu tych konfliktów pomagają nam cztery mechanizmy obronne:

• wyparcie (próba zapomnienia) - nie jest równe wyeliminowaniu, (to tak jak szafa, ale szafa ma określoną pojemność),

• projekcja - przeniesienia na drugą osobę (moje niezrealizowane pomysły przenoszę na dziecko),

• kompensacja - znalezienie innego obszaru aktywności (nie mam rodziny - realizuję się w życiu zawodowym),

• sublimacja - realizowanie swoich popędów na poziomie fantazjowania (nie mogę w rzeczywistości, to zmyślam i buduję swój własny świat. Jest to odreagowanie rzeczywistości i rekompensacja braków.)

Należy pamiętać, że każdy człowiek jest niepowtarzalny, samodzielny, jest tworem złożonym, zdeterminowanym, a podstawowym czynnikiem rozwoju jest energia zwrotna w człowieku i mechanizmy obronne.

Rozwój człowieka jest związany z realizacją potencjału zawartego w jednostce lub nieograniczoną ekspresją własnego „ja”. Rozwój człowieka dokonuje się przez fakt bycia wśród innych.

Podmiotowość jako wyznacznik edukacyjny w kontekście rehabilitacji

Odpowiedzią na wyzwanie współczesności jest przyjęcie aksjologicznej perspektywy ujmującej człowieka jako podmiot, czyli byt, odznaczający się następującymi właściwościami:

• wolnością od zewnętrznych ograniczeń i wewnętrznego przymusu,

• samoświadomością,

• samowiedzą,

• sprawowaniem kontroli nad swoim życiem,

• twórczością, pojmowaną jako sztuka życia,

• współdziałaniem i współodczuwaniem aktywności,

• posiadaniem praw i korzystaniem z nich,

• ponoszeniem odpowiedzialności za dokonywane wybory.

Teza o pełni upodmiotowienia jest w praktyce założeniem metodologicznym, bowiem większość ludzi w doświadczeniach istnieją ograniczenia o różnym zakresie czasu trwania pojawiające się w różnych płaszczyznach życia. Są to ograniczenia mające genezę w cechach sytuacji życiowej jak i niskim poziomie wykształcenia, poinformowania, ubóstwa, przynależności do grup o nikim statusie, ogólnie złym stanie zdrowia, deficytu sensorycznego, trudności komunikacyjnych czy też ograniczeniach motorycznych.

W przezwyciężeniu ograniczeń egzystencji upodmiotowienia w odniesieniu do ludzi niepełnosprawnych służy rehabilitacja. Jest ona procesem wyrabiania lub przywracania zdolności pełnienia ról społecznych przez osobę, która tego potrzebuje dla włączenia się w życie rodzinne, edukację, zatrudnienie i szeroko pojmowane życie społeczne.

Podejścia do podmiotowości. Model tradycyjny i jego cechy (obecnie krytykowany).

1.Traktowanie niepełnosprawności jako cechy totalnej ograniczającej całość ludzkiego funkcjonowania.

2.Instytucjonalizacja, stygmatyzacja, segregacja.

3.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako grupy mniejszościowej w kategorii zależnej z takimi wartościami jak: bierność, słabość, niski poziom wykształcenia, brak umiejętności sprawowania kontroli nad swoim życiem.

4.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako narzędzi terapii swoistych przedmiotów.

5.Izolacja, traktowanie nierównościowe, wyłączenie i kierowanie niepełnosprawnymi.

Wskutek badań porównawczych, prowadzonych między różnymi grupami osób niepełnosprawnych i porównawczo między nimi i pełnosprawnymi jak również dzięki rozwojowi ruchu na rzecz praw człowieka i wzrostu świadomości poczucia własnej wartości u osób niepełnosprawnych i ich opiekunów stworzono nowoczesny model podejścia do podmiotowości. Cechuje się on właściwościami:

• oddzielenie podejścia niepełnosprawności od upośledzenia. Niepełnosprawność jest pojmowana jako jedna z wielu cech określających człowieka. Jest to właściwość organizmu na poziomie sensorycznym, motorycznym, fizjologicznym lub psychicznym, wykazująca zależność zadaniową, obiektywne mierzalna, zawsze o charakterze przejściowym. Upośledzenie jest kategorią totalną, stanowiącą łączny rezultat cech dysfunkcji i niekorzystnych cech społecznego usytuowania,

• deistytucjonalizacja,

• destygmatyzacja,

• równość traktowania osób niepełnosprawnych

• jak najpełniejsze włączenie niepełnosprawnych do nurtu życia zbiorowości,

• normalizacja życia niepełnosprawnych polegająca na udostępnieniu im doświadczeń cyklu życia, miejsc, form aktywności i relacji społecznych typowych, uznanych za ważne i wartościowe w danym kręgu kulturowym.

W normalizacji chodzi również o wykorzystanie standardowych procedur pomocy technicznej jak również stworzonych do tego celu instytucji. Normalizacja jest podstawą społecznej integracji osób niepełnosprawnych.

Do zadań pedagoga i działań pedagogicznych zaliczamy trzy aspekty aksjologiczne będące podstawą działań na rzecz podmiotowości:

• aspekt przedmiotowy, wizja społecznej obecności osób niepełnosprawnych,

• aspekt podmiotowy, koncepcja człowieka wyposażonego w określone kompetencje,

• aspekt społeczny, wynikający z konieczności realizacji zadań społeczeństwa, związanych z kształtowaniem postaw

Aspekt podmiotowy wiąże się z kształtowaniem u osoby niepełnosprawnej kompetencji pozwalającej jej prowadzić życie zgodne z zakładanym obecnie modelem edukacji, rehabilitacji. Działania - o których mowa - wiążą się ze stwarzaniem niezależności w sferze ruchowej, poznawczej, komunikacyjnej oraz w zakresie sprawowania kontroli nad własnym życiem. Realizacja tych zadań ma przebiegać na poziomie jednostki i służyć kompleksowo dokonując się na płaszczyznach medycznej, psychologicznej, społecznej, której składnikami są: edukacja oraz rehabilitacja zawodowa związana z kształtowaniem kompetencji mających być realizowanymi na wszystkich etapach życia. Realizacja wymienionych zadań powinna opierać się na zasadach indywidualizacji, realizmu, normalizacji i kształtowaniu maksymalnej niezależności.

WYKŁAD 7

Klasyfikacja upośledzeń, cele i kierunki rewalidacji.

Poglądy dotyczące upośledzenia umysłowego podlegają wielu przemianom ewolucyjnym. Postrzeganie odmienności psychicznej zmieniło się wraz ze wzrostem świadomości społecznej. Osoby z upośledzeniem umysłowym są bardzo zbliżone w zakresie większości cech psychicznych do normalnej jednostki, różniąc się tylko pewnymi opóźnieniami w zakresie rozwoju niektórych właściwości. Zrozumienie tego faktu pozwoliło na stworzenie kolejnych koncepcji, zakładających możliwość pozytywnego oddziaływania na ludzi upośledzonych.

Upośledzenie umysłowe jest wynikiem defektu biologicznego, który w sposób nieodwracalny uszkadza lub niszczy struktury i funkcje układu nerwowego . Zasadniczym objawem jest wyraźnie niższy, niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy istotne ograniczenie w zakresie dwóch spośród następujących rodzajów sprawności:

• porozumiewaniu się,

• troski o siebie,

• trybu życia domowego,

• sprawności społeczno - interpersonalnych,

• korzystania ze środków zabezpieczenia społecznego,

• kierowania sobą,

• wykonywania pracy,

• troski o zdrowie i bezpieczeństwo.

Upośledzenie umysłowe obejmuje szeroki zakres upośledzeń intelektualnych, zaburzenia i zahamowania motywacyjne, emocjonalne w rozwoju społecznym oraz często związane z tym osłabienie sprawności fizycznej. Poza tym upośledzenie odnosi się nie tylko do sfery poznawczej, ale obejmuje całą osobowość.

Termin „upośledzenie umysłowe” często bywa stosowany zamiennie z określeniem „niedorozwój umysłowy”, „obniżona sprawność umysłowa” lub „oligofrenia”. Jedną z pierwszych prób określenia upośledzenia umysłowego była definicja Kraepelina z 1915 roku - „oligofrenia to wynik uszkodzeń i zmian morfologicznych anomalii rozwojowych, które posiadają wspólną podstawę patogenetyczną, a mianowicie totalne opóźnienie rozwoju psychicznego.”

Najnowsza klasyfikacja upośledzenia umysłowego. Powstała ona w oparciu o definicję niedorozwoju umysłowego, zawartą w „Podręczniku diagnostyki i statystyki” (DSM - IV - to opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne klasyfikacja upośledzenia umysłowego). Definicja zawiera trzy kryteria rozpoznawania upośledzenia umysłowego.

Kryterium A - Upośledzenie umysłowe, jest definiowane jako istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego. Towarzyszą mu istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym, przynajmniej w zakresie dwu spośród wielu takich sprawności jak:

• komunikowanie się słownie,

• porozumiewanie się,

• samoobsługa (troska o siebie),

• radzenie sobie w obowiązkach domowych,

• sprawności interpersonalne,

• korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego,

• kierowanie sobą,

• zdolności szkolne,

• praca,

• sposoby spędzania czasu wolnego,

• troska o zdrowie i bezpieczeństwo - kryterium B.

Kryterium C - niższy poziom funkcjonowania intelektualnego i istotne ograniczenia w zachowaniu przystosowawczym muszą wystąpić przed 18 rokiem życia.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego obowiązująca od 1994 r., znana pod skrótową nazwą DSM - IV, wyróżnia następujące stopnie upośledzenia umysłowego:

• upośledzenie umysłowe lekkie - (II od 50/55 do 70);

• upośledzenie umysłowe umiarkowane (II od 35/40 do 50/55);

• upośledzenie umysłowe głębokie (II poniżej 20 lub 25);

• upośledzenie umysłowe bez określania stopnia (Kott 1999).

Warto zaznaczyć, że w zakresie upośledzenia umysłowego dużą rolę odgrywają zdobywane doświadczenia oraz nowe osiągnięcia w dziedzinach medycyny, psychologii, pedagogiki i socjologii. Doprowadziło to do zasadniczych zmian w świadomości ludzi, co znajduje odzwierciedlenie w wykreowaniu nowych postaw wobec osób upośledzonych umysłowo.

Definicje w celu określenia upośledzenia umysłowego określa się zamiennie terminami:

• niedorozwój umysłowy.

• obniżona sprawność umysłowa,

• oligofrenia,

• opóźnienie w rozwoju umysłowym.

Klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej.

Jeżeli IQ wynosi 70-90 a stan ten nie ma podłoża organicznego (nie ma uszkodzeń Centralnego Układu Nerwowego) a zachodzi deficyt umiejętności to jest to ociężałość umysłowa przy IQ wynoszącym 69-55 mówimy o upośledzeniu intelektualnym w stopniu lekkim (brak możliwości osiągnięcia poziomu myślenia abstrakcyjnego, wyraźne różnice rozwojowe widać po 12-tym roku życia, dzieci osiągają samodzielność życiową niestety mają problemy z socjalizacją i przestrzeganiem norm społecznych). Dzieci opóźnione w wyniku zaniedbań wychowawczych mają niskie IQ zostają również zaliczone do upośledzonych. Są to dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, nie stawia się im granic możliwości rozwoju, a na każde dziecko należy patrzeć indywidualnie.

Jeżeli IQ wynosi 54-40 określany jest jako upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym (dziecko zatrzymuje się w rozwoju na poziomie 9-latka, ma trudności w prawidłowej socjalizacji).

Jeżeli IQ wynosi 39-25 wówczas upośledzenie umysłowe jest w stopniu znacznym (poziom rozwoju 6-latka; nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować).

Jeżeli IQ jest niższe niż 25 jest to upośledzenie w stopniu głębokim (funkcjonowanie dziecka na poziomie najprostszej obsługi; przez całe życie potrzebuje opieki, występuje wielość zaburzeń współistniejące).

Przyczyny upośledzenia umysłowego.

1.wrodzone - uwarunkowania genetyczne,

- wcześnie nabyte, w okresie płodowym

2. nabyte - w okresie okołoporodowym,

- w dalszym okresie życia ale najczęściej we wczesnym okresie niemowlęctwa.

Klasyfikacja ze względu na czynniki wywołujące upośledzenia umysłowe:

• wady pochodzenia endogennego warunkowane uszkodzeniem komórek rozrodczych,

• wady pochodzenia egzogennego wynikające z działania czynników środowiskowych.

Kierunki rewalidacji osób z lekkim upośledzeniem umysłowym.

-korygowanie zaburzonych i usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych,

-wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu,

-kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym,

-kształcenie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego,

-wyrabianie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego.

Kierunki rewalidacji osób z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym.

-ogólne usprawnianie, zapobieganie pogłębianiu się istniejącego już niedorozwoju lub powstawanie nowych dodatkowych upośledzeń

-leczenie i usprawnianie narządów chorych lub zaburzonych oraz wzmacnianie osłabionych,

-zajęcia terapii ruchowej, zwiększanie motoryki,

-indywidualne podejście do jednostki, rehabilitacja powinna opierać się w pierwszym rzędzie na zaspakajaniu potrzeb psychicznych,

-zapewnienie bezpieczeństwa i akceptacji, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych.

Kierunki rewalidacji osób z upośledzeniem w stopniu głębokim.

• rozwijanie umiejętności komunikacyjnych (doskonalenie mowy, słownictwa, formułowania wypowiedzi, wykorzystywanie komunikatów pozawerbalnych),

• umiejętność samoobsługi

• rozwijanie percepcji słuchowej,

• rozwijanie percepcji wzrokowej,

• ćwiczenie pamięci dotykowej, słuchowej, ruchowej,

• usprawnianie ruchowe ogólne.

Ogólne warunki rewalidacji osób z zaburzeniami umysłowymi.

Kompensacja - zaspakajanie potrzeb psychicznych, zajęcia dydaktyczno-wychowawcze, wyrównanie i zastępowanie deficytów rozwojowych i biologicznych. Minimalizowanie poczucia lęku i wynikających z tego zahamowań agresji lub rezygnacji.

Wzmocnienie poczucia wartości, rozwój funkcji zastępczych. Dawanie możliwości wykazania się w jakiejś „mocnej stronie”.

Usprawnianie - wzmacnianie uszkodzonych sfer psychicznych, funkcji organicznych i psychospołecznych. Ruch jako warunek życia. Połączenie bezczynności z nudą hamuje sprawność umysłową.

Korektura - braki układu nerwowego, budzenie uczucia ufności i sympati (korekta np. nieprawidłowego chodu).

Zespół Downa.

Charakteryzuje się:

• wyglądem twarzy,

• specyficzną budową ciała (krępa),

• niezbyt wysocy,

• wady w budowie serca i układu krążenia,

• nieprawidłowa budowa (pochylona postawa ciała),

• nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego,

• mała odporność na infekcje,

• mała sprawność manualna (ze względu na anomalie w budowie rąk - krótkie krępe palce),

• zaburzenia i wady wymowy (seplenienie),

• zaburzenia rozwoju emocjonalnego,

• lepkość labilność emocjonalna a z drugiej strony negatywizm

Rewalidacja osób z zespołem Downa.

Kompensacja - zaspakajanie potrzeb psychicznych, zajęcia dydaktyczno-wychowawcze, wyrównanie i zastępowanie deficytów rozwojowych i biologicznych. Minimalizowanie poczucia lęku i wynikających z tego zahamowań agresji lub rezygnacji.

Usprawnianie - wzmacnianie uszkodzonych sfer psychicznych, funkcji organicznych i psychospołecznych. Ruch jako warunek życia. Połączenie bezczynności z nudą hamuje sprawność umysłową.

Korektura - braki układu nerwowego, budzenie uczucia ufności i sympatii (korekta np. nieprawidłowej postawy).

Autyzm.

Zaburzenie rozwojowe najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu , spotykany częściej u chłopców niż dziewczynek

Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach:

• rozumowania,

• kontaktów socjalnych,

• porozumiewania się,

• komunikacją w grupie,

• utrudnienie porozumiewania się z innymi i światem zewnętrznym,

• w niektórych przypadkach - agresja i autoagresja.

Diagnoza polega na obserwacji dziecka, brak medycznych testów, które umożliwiłyby diagnozę autyzmu.

Objawy autyzmu:

• słaby rozwój mowy,

• porozumiewanie się gestami,

• słaba możliwość skupienia uwagi,

• dziecko woli spędzać czas samo niż z innymi,

• brak kontaktu wzrokowego z dzieckiem,

• nadwrażliwość na dotyk lub brak reakcji na bół,

• brak spontaniczności lub pomysłowości w zabawie,

• nadpobudliwość lub otępienie,

• okazywanie agresji lub autoagresji.

Wyleczenie znaczy „przywrócić do zdrowia psychicznego i stanu normalnego poprzez terapię.

Przyczyna autyzmu nie jest znana. Prawdopodobnie jest to uszkodzenie mózgu spowodowane niedotlenieniem w okresie płodowym i noworodkowym.

Działania naprawcze: terapia, zajęcia z psychologiem, terapeutą, rehabilitantem.

SURDOPEDAGOGIKA.

Dział pedagogiki specjalnej, który zajmuje się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu czyli osób niesłyszących i słabosłyszących.

Cele

• teoretyczne podstawy postępowania rewalidacyjnego,

• działania rewalidacyjne,

• pobudzenie układu nerwowego (inplant ślimakowy),

• przygotowanie osób z wadą słuchu do możliwie samodzielnego życia.

Klasyfikacja ze względu na czas wystąpienia wady:

• prelingwalna, wada słuchu od urodzenia lub w pierwszych 2-ch latach życia,

• interlingwalna, gdy dziecko zaczyna się uczyć mówić ale nie opanowało w pełni języka (poniżej 7-go roku życia),

• postlingwalna, gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy powyżej 7-go roku życia.

Klasyfikacja według stopnia uszkodzenia słuchu:

• osoby niesłyszące, wada znaczna uniemożliwiająca odbiór mowy drogą słuchu,

• osoby niedosłyszące - słabosłyszące, pełniejszy odbiór słów ogranicza odbiór mowy drogą słuchową.

Klasyfikacja ze względu na dodatkowe uszkodzenia:

• niesłyszący-niewidomi,

• wada słuchu + upośledzenie umysłowe,

• wada słuchu + kalectwo narządu ruchu,

Kryteria według miejsca uszkodzenia.

• Określa się tę część analizatora słuchowego, która uległa zniszczeniu lub uszkodzeniu:

• obwodowe - przewodzeniowe; dziecko słyszy ciszej,

• odbiorcze - to co do dziecka dociera jest zniekształcone,

• mieszane - odbiór dźwięków zniekształconych i dużo cichszych,

• centralne - uszkodzenie centralnego układu nerwowego.

Klasyfikacja ze względu na czas i przyczyny wystąpienia:

• wada wrodzona (czynniki genetyczne lub te z okresu płodowego lub porodu),

• wada nabyta (choroby zakaźne, antybiotyki, urazy fizyczne, urazy psychiczne itp.).

Klasyfikacja według Van Volena audiologiczna ze względu na decybele.

Norma do 20 dB.

Niedosłuch lekki - poniżej 30 dB, trudność w słyszeniu.

Niedosłuch umiarkowany - 30 - 60 dB, mowa potoczna.

Ciężkie upośledzenie słuchu 60 - 90 dB, można rozpoznać mowę.

Głuchota - powyżej 90 dB, mowa nie jest rozumiana.

Konsekwencje wad słuchu:

• ograniczenia w rozwoju językowym co daje problemy z rozumieniem, myśleniem, zapamiętywaniem, rozwojem intelektualnym,

• zaburzenia rozwoju mowy na różnych poziomach u różnych dzieci

Rozwój mowy dziecka niesłyszącego zależy od:

• wieku, w którym nastąpiła utrata słuchu,

• stopnia uszkodzenia słuchu,

• czasu, w którym została rozpoczęta rehabilitacja słuchu i mowy,

• współwystępowanie innych wad,

• poziom rozwoju intelektualnego.

Metody pracy z osobami niedosłyszącymi i niesłyszącymi.

Metoda audytywno-werbalna (ustno-słuchowa) wykorzystująca maksymalnie resztki słuchowe dla rozwoju mowy.

Język migowy klasyczny (naturalny) są to znaki ideograficzne całego pojęcia, posiadają odrębną strukturę gramatyczną.

System językowo-migowy - w jego skład wchodzą:

-daktylografia, alfabet palcowy

-ideografia, znaki całego pojęcia.

Fonogesty - gesty uzupełniające mowę a tym samym ułatwiające niesłyszącemu wzrokowe odbieranie wypowiedzi słownych (mówisz i jednocześnie pokazujesz to co mówisz.

Główne kierunki działań rewalidacyjnych u osób z wadą słuchu.

Profilaktyka - zapobieganie występowania i pogłębiania się wady słuchu i jej skutków.

Kompensacja - rozwijanie i wykorzystywanie innych zmysłów (wzrok, dotyk dla poznawania otaczającej rzeczywistości).

Korektura - wykorzystywanie różnych urządzeń technicznych ułatwiających odbiór świata, dźwięków, w tym dźwięków mowy,

Usprawnianie - wychowanie i trening słuchowy jest to uwrażliwianie istniejących resztek słuchu i wykorzystanie ich dla pełnego rozwoju dziecka.

Dynamizowanie - wewnętrzne jednostki. Psychiczna aktywizacja jednostki, budzenie wiary we własne siły i możliwości.

TYFLOPEDAGOGIKA.

Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się osobami niedowidzącymi i słabowidzącymi.

Grypy inwalidztwa wzroku:

Znaczny stopień niepełnosprawności - kwalifikowane są tu osoby z całkowitą ślepotą obuoczną lub praktyczną ślepotą obuoczną.

Ostrość wzroku po korekcie w lepszym oku nie przekracza 5% normalnej ostrości oraz osoby u których pole widzenia zawężone jest do około 20o widzenia obwodowego, zaburzenie widzenia centralnego lub mroczki.

Umiarkowany stopień niepełnosprawności - zalicza się tu osoby, u których ostrość wzroku po korekcie w lepszym oku wynosi od 6-10% normalnej ostrości oraz osoby ze zwężonym polem widzenia do około 30%.

Lekki stopień niepełnosprawności - kwalifikują się osoby z obuoczną bezsoczewkowością, osoby jednooczne oraz takie, których ostrość wzroku w lepszym oku po korekcie szkłami nie przekracza 25% normalnej ostrości. Osoby te nie są prawnie uznawane za niewidome.

Inne zaburzenia widzenia:

• zaburzenia ostrości wzroku,

• zaburzenia pola widzenia, które utrudniają naukę i życie codzienne,

• zaburzenia akomodacji, osoby te nie posiadają zdolności przystosowania wzroku do patrzenia na przedmioty znajdujące się w różnej odległości,

• oczopląs, mimowolne ruchy gałek ocznych, duży problem ze skupieniem wzroku,

• zaburzenia adaptacji, trudność z przystosowaniem do zmienności oświetlenia (np. kurza ślepota),

• zaburzenia w rozpoznawaniu barw (daltonizm).

Przyczyny inwalidztwa wzroku.

• dziedziczne,

• wrodzone i uszkodzenia okołoporodowe (niewykształceni się nerwu wzrokowego, konsekwencje chorób kobiety w czasie ciąży, różyczka, zaćma wrodzona),

• wcześniactwo i związane z tym umieszczenie dziecka w inkubatorze,

• choroby zakaźne, zatrucia w tym lekami,

• urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.

Konsekwencje inwalidztwa wzroku:

• ograniczenie postaw poznawczych i estetycznych,

• ograniczenie postaw osobistych, uczuciowych orientacyjnych,

• ograniczenie potrzeb społecznych (wyboru zawodu, samodzielności, niezależności oraz kontaktów osobistych.

Funkcjonowanie dziecka niewidomego.

Rehabilitacja osób niewidzących i niedowidzących poprzez kształcenie nauczaniem problemowym.

Kompensacja - kształcenie mowy i samodzielności.

Dynamizowanie - wewnętrzne motywowanie dzieci do edukacji w specjalnych szkołach lub w systemie integracyjnym.

Rewalidacja osób niedowidzących i niewidzących.

• akceptacja utraty wzroku,

• rozwinięcie motywacji do wysiłków na rzecz gotowości uczenia się sztuki życia za pomocą nieuszkodzonych zmysłów i sprawności,

• nauka pisania dotykowego,

• nauka orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się, czynności życia codziennego.

WYKŁAD 8

System kształcenia specjalnego i integracyjnego - wady-zalety.

Charakterystyka kształcenia osób niepełnosprawnych w Polsce.

Dla osób niepełnosprawnych w Polsce istnieją dwa podstawowe systemy kształcenia.

1.System kształcenia specjalnego,

2.System kształcenia integracyjnego.

Są to szkoły masowe lub zespoły szkół specjalnych. Istnieje również system kształcenia indywidualny, który realizowany jest poza szkołą. Dlatego dla tych uczniów należy stwarzać możliwości jak najczęstszych kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym (np. z rówieśnikami w szkole, w czasie imprez okolicznościowych w czasie wolnym). Tak jak każdy system edukacyjny posiada on program nauczania , treści nauczania, metody, kadrę nauczającą oraz środki nauczania.

Do instytucji systemu kształcenia specjalnego należą:

przedszkola

• dla osób z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną (lekka niepełnosprawność umożliwia uczestnictwo w placówkach normalnych z wyłączeniem „zerówki”),

• dla niesłyszących i niedosłyszących,

• dla niewidomych,

• dla dzieci z zaburzeniami widzenia obuocznego,

• dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi,

• dla dzieci przewlekle chorych oraz z uszkodzeniami narządów ruchu (przy szpitalach i ośrodkach rehabilitacji),

szkoła

• podstawowe i gimnazja

• wszystkie szkoły specjalne mają charakter dwustopniowy, obejmują szkołę podstawową i gimnazjum dla osób:

• z lekką niesprawnością intelektualną,

• z niesprawnością umiarkowaną i znaczną,

• ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,

• z zaburzeniami emocjonalnymi,

• niewidomych, niedowidzących,

• niesłyszących i z niedosłuchem,

• przewlekle chorych oraz z dysfunkcjami narządów ruchu oraz społecznie niedostosowanych,

Nauka w szkole specjalnej może być wydłużona do 20-go roku życia dziecka. Dla osób z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną kształcenie kończy się na poziomie gimnazjum.

Szkoły post gimnazjalne.

Zasadnicza szkoła zawodowa dla osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną oraz dla niewidomych i z uszkodzeniami narządów ruchu jak również przewlekle chorych. Na tym też poziomie kończy się formalna edukacja lekko upośledzonych umysłowo. Wszystkie pozostałe grupy osób niepełnosprawnych mogą kontynuować naukę w szkołach średnich specjalnych.

Program nauczania w szkolnictwie specjalnym.

Istnieją trzy zasadnicze warianty:

• wariant realizowany przez osoby z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną. Program ukierunkowany jest na:

• kształtowanie umiejętności społecznego bytowania,

• rozwój niezależności osobistej,

• przyswajanie prostych umiejętności zawodowych,

• uzyskanie podstawowych umiejętności w zakresie, pisania, czytania, rysowania,

• program w zakresie wiedzy ogólnej skrócony i uproszczony odpowiadający 6-ciu klasom szkoły masowej, realizowany w ciągu 9-ciu lat nauki (szkoła podstawowa i gimnazjum). Program ten stworzony jest dla niesłyszących i z lekką niepełnosprawnością intelektualną.

Na poziomie gimnazjum prowadzona jest preorientacja zawodowa.

• program szkoły masowej elastycznie dostosowany do ograniczeń lub schorzeń jest realizowany dla wszystkich pozostałych grup osób niepełnosprawnych (stosowanie pomocy dydaktycznych).

Zasady i metody nauczania.

W szkole specjalnej realizowane są te same zasady nauczania, które obowiązują w szkole masowej. W większym jednak stopniu zwraca się uwagę na realizację zindywidualizowanych programów, pozwalających na wykorzystanie sprawności. Indywidualizacja dotyczy również tempa sposoby nauczania oraz sposobu egzekwowania wiedzy.

Metody pracy.

Specyfika metod nauczania jest widoczna na poziomie edukacji początkowej i w całości nauczania osób z głębszymi postaciami niedorozwoju umysłowego. W pracy z nimi wykorzystuje się metody pozwalające realizować w/w zasady. Jest to metoda ośrodków zainteresowań. Zajęcia takie składają się z następujących etapów:

• zajęcia wstępne (np. obserwacja pogody, zajęcia ruchowe),

• obserwacja, poznawania jakiegoś wycinka rzeczywistości (np. pogoda jesienią),

• kojarzenie - usystematyzowanie spostrzeżeń ich jakości, trafności, powiązanie nowych wiadomości ze starymi, nawiązanie do doświadczeń,

• ekspresja - wykorzystanie wiedzy praktycznie (np. prace plastyczne),

• zajęcia końcowe - podsumowanie dnia i ocenianie, wprowadzenie norm moralnych (dobry-zły uczeń).

W szkole specjalnej w większym stopniu wykorzystywane są pomoce techniczne udostępniające przekaz informacji uczniom niepełnosprawnym. Charakter i zakres pomocy technicznych stanowi pochodną stopnia i rodzaju dysfunkcji. Istotne jest wyposażenie szkoły w pomoce umożliwiające porozumiewanie się, poruszanie się (eliminowanie barier architektonicznych).

Wady i zalety szkolnictwa specjalnego.

Zalety:

1.możliwość rozwoju poznawczego i nawiązania kontaktów społecznych,

2.możliwość indywidualizacji nauczania z uwagi na mniejszą liczebność klas,

3.szanse lepszego poznania uczniów,

4.szanse korzystania z pomocy specjalistycznej przez uczniów,

5.ograniczenie doświadczenia inności i mniejszej wartości.

Wady:

1.brak podręczników do nauczania osób z głębszymi postaciami niepełnosprawności intelektualnej,

2.ograniczenie doświadczeń społecznych dla osób z podobną dysfunkcją,

3.nieadekwatność programów kształcenia zawodowego wobec potrzeb rynku pracy,

4.zagrożenia dla trwałości więzi z rodziną i społecznością lokalną.

Charakterystyka systemu kształcenia integracyjnego.

System kształcenia integracyjnego polega na maksymalnym włączeniu uczniów niepełnosprawnych do placówek o charakterze masowym. Osobom przebywającym na stałe w placówkach opiekuńczych należy umożliwić jak najczęstsze kontakty z otoczeniem zewnętrznym.

Program, metody i zasady nauczania.

Nauczanie opierać musi się na: zasadzie indywidualizacji uwzględniającej istniejące dysfunkcje, których rodzaj i stopień jest podstawą zastosowania jednego z trzech wariantów programowych.

• Uczeń niepełnosprawny w zwykłej klasie w szkole masowej nie korzystający z dodatkowej pomocy (nie więcej niż 1/5 składu grupy),

• Uczeń niepełnosprawny w zwykłej klasie w szkole masowej korzystający z pomocy (dodatkowa pomoc nauczycielska),

• Uczniowie niepełnosprawni w klasie integracyjnej w obrębie szkoły masowej lub integracyjnej,

• Klasy specjalne w szkołach masowych,

• Nauczanie indywidualne,

• Szkoły sąsiedzkie.

Zalety systemu.

• Kształtowanie postaw akceptacji inności słabości,

• Rozwijanie zdolności empatycznych i wzajemnej pomocy,

• Poszerzanie zasobu wiedzy ogólnej,

• Rozszerzenie zakresu doświadczeń społecznych,

• Możliwość uczenia się zachowań społecznych,

• Pozostawanie w stanie więzi z rodziną i społecznością lokalną,

Wady i zagrożenia

• Możliwość doświadczenia inności i mniejszej wartości,

• Utrudnienia w dostępie do pomocy technicznych i usług specjalistycznych,

• Zbyt liczne klasy,

• Zbyt duża liczebność osób niepełnosprawnych w jednej klasie

Cele i zadania szkoły życia.

W szkole życia prowadzona jest edukacja dla dzieci od 9-tego do 21-go roku życia w systemie dwustopniowym: szkoła podstawowa i gimnazjum.

Nauczanie i wychowanie w szkole życia całościowe, zintegrowane, oparte na wielozmysłowym poznawaniu świata w procesie edukacji. Działania edukacyjne ukierunkowane są na zaspakajanie specyficznych potrzeb uczniów odpowiednich do ich możliwości psychofizycznych z uwzględnieniem indywidualnego tempa rozwoju. Edukacja opiera się na indywidualnych programach na podstawie odrębnych przepisów w oparciu o indywidualny program ustalany i konsultowany przez nauczycieli i terapeutów. Program realizowany jest poprzez usprawnianie, korygowanie i kompensowanie.

Zadania szkoły życia.

Do zadań edukacyjno-wychowawczych należą przede wszystkim rozwijanie bezpieczeństwa, umiejętności komunikacyjnych i adaptacyjnych w dziecku poprzez:

• nauczanie umiejętności samoobsługi.

• rozwijanie umiejętności komunikacyjnych,

• doskonalenie mowy i słownictwa,

• rozwijanie percepcji słuchowej i wzrokowej,

• ogólne usprawnianie ruchowe,

• rozwój komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Zadaniem szkoły jest realizacja programu, który przygotuje osoby niepełnosprawne do funkcjonowania w społeczeństwie.

34

---