Temat: Nauka ekonomii i jej przedmiot

Ekonomia jest zaliczana do nauk:

• Empirycznych, - bo bada rzecz w namacalny sposób i poszukuje prawidłowości (obiektywnych) i je ustawicznie konfrontuje

• Społecznych, - bo bada zachowania ludzi w procesach gospodarczych

Ze względu na zakres badań ekonomia dzieli się na:

• Makroekonomię - zajmuje się badaniem gospodarki, jako całości oraz formułowaniem i analizą współzależności w niej występujących. Pomija cząstkowe i indywidualne działania i zjawiska gospodarcze

• Mikroekonomię - bada zachowania podstawowych podmiotów gospodarujących (głównie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) oraz analizuje działania poszczególnych rynków (rynków dóbr konsumpcyjnych i czynników wytwórczych) za pośrednictwem, których podmioty gospodarujące nawiązują kontakty, wymieniają informacje i podejmują decyzje. Pomija ogólne zależności występujące w gospodarce.

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu. Obszarem badawczym ekonomii są procesy gospodarcze, a jej celem jest odkrywanie i formułowanie prawidłowości, które rządzą ludźmi.

Podział procesu gospodarczego:

1. Produkcja

2. Podział

3. Wymiana

4. Konsumpcja

Proces gospodarczy odbywa się w warunkach ograniczonych zasobów i nieograniczonych potrzeb.

Koszt alternatywny - wartość najcenniejszej korzyści utraconej w skutek dokonanego wyboru

Temat: Podstawowe problemy wyborów ekonomicznych. Krzywa możliwości produkcyjnych, jako narzędzie analizy ekonomicznej.

Rzadkość ekonomiczna - oznacza, że z ograniczonych zasobów można wytworzyć ograniczoną ilość produktów.

Krzywa możliwości produkcyjnych - zbiór kombinacji dwóch dóbr (lub dwóch agregatów dóbr), które społeczeństwo jest w stanie wytworzyć w danym czasie wykorzystując w pełni i najlepiej dane zasoby.

Przykład:

Zakładamy, że:

1° W gospodarstwie produkowane są 2 dobra:

• Żywność.

• Książki.

2° Gospodarka dysponuje określonymi zasobami, wśród których znajdują się tzw. czynniki stałe i czynniki zmienne.

3° Czynnikami stałymi są:

1. W produkcji żywności - ziemia (ar)

2. W produkcji książek - maszyna (drukarska)

4° Czynnikami zmiennymi są pracownicy (4)

Możliwości produkcji żywności i książek (w czasie miesiąca)
Kombinacja dóbr	Zatrudnienie w produkcji żywności	Produkcja żywności (QY)	Zatrudnienie w produkcji książek	Produkcja książek (QX)
A	4	25	0	0
B	3	22	1	9
C	2	17	2	17
D	1	10	3	24
E	0	0	4	30

Krzywa możliwości produkcyjnych jest malejąca i wypukła na zewnątrz.

Malejąca, ponieważ przedstawia zjawisko substytucyjności, które polega na tym, że zwiększenie produkcji 1 dobra wymaga zmniejszenia produkcji 2 dobra. Krzywa jest wypukła na, zewnątrz gdy zwiększenie produkcji 1 dobra pociąga za sobą rosnący ubytek 2.

Koszt alternatywny produkcji książek (równy ubytkom produkcji żywności)

Sytuacja	Produkcja żywności	Ubytek
A	25	0
B	22	3
C	17	5
D	10	7
E	0	10

Wraz z przesuwaniem się wzdłuż krzywej koszt alternatywny wzrasta. Zjawisko to określa się mianem zasady rosnącego kosztu alternatywnego, która stwierdza, że uzyskiwanie dodatkowych określonych przyrostów jednego dobra wymaga rezygnacji z coraz większych ilości drugiego.

Przyrost produkcji książek (ΔQ_k) uzyskany wskutek wzrostu nakładu czynnika zmiennego (Δ_z zatrudnienia) o kolejną jednostkę (kolejnego pracownika).

Sytuacja	Przyrost produkcji książek
A	0
B	9
C	8
D	7
E	6

Przyrosty produkcji książek uzyskiwane dzięki zwiększeniu zatrudnienia o kolejnego pracownika maleją.

Malejące przyrosty produkcji wynikają z działania w produkcji obu dóbr prawa malejących krańcowych przychodów.

Prawo malejących krańcowych przychodów.

W miarę, jak do nakładu czynnika stałego (przykładowo maszyny) dodawane są kolejne jednostki czynnika zmiennego (przykładowo pracownicy) to w pewnym momencie procesu produkcyjnego dodatnie przyrosty produkcji otrzymane z kolejnej jednostki czynnika zmiennego zaczynają maleć.

Wielkości krańcowe (marginalne) są to miary dodatnich lub ujemnych zmian wielkości całkowitych, znajdujących się we wzajemnej zależności funkcjonalnej. Posługiwanie się wielkościami krańcowymi polega na analizie krańcowych przyrostów bądź ubytków wielkości całkowitych i wiąże się ze stosowaniem rachunku różniczkowego w analizie ekonomicznej. Wykorzystanie rachunku różniczkowego w badaniach ekonomicznych zawdzięczamy Lozańskiej Szkole Matematycznej.

Koszt alternatywny rośnie w warunkach wykorzystywania w produkcji stałych czynników wytwórczych i działania prawa malejących przychodów krańcowych.

Krzywa możliwości produkcyjnych jest nazywana granicą możliwości produkcyjnych, ponieważ oddziela kombinacje nieosiągalne produkcji dóbr od kombinacji osiągalnych.

Temat: Systemy gospodarcze

Elementami systemu gospodarczego są:

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Rządy

Stronę materialną systemu tworzą takie elementy, jak:

• Zasoby naturalne

• Baza i infrastruktura gospodarcza

• Zgromadzone dobra konsumpcyjne i produkcyjne

Rynek wymusza racjonalne działania podmiotów gospodarujących. Postępowanie racjonalne to postępowanie rozumne oparte an poprawnym rozumowaniu i skutecznym działaniu. Za racjonalne uważa się postępowanie zgodne z zasadą gospodarczości (zasadą racjonalnego gospodarowania). Zgodnie z tą zasadą człowiek postępuje racjonalnie wówczas, gdy:

• W oparciu o dany nakład środków, maksymalizuje efekt (wariant maksymalizacji efektu tej zasady)

• Użyje minimalnego nakładu środków do osiągnięcia założonego efektu (wariant minimalizacji nakładu zasady gospodarczości)

Zasada gospodarczości mieści, więc w sobie dwa warianty racjonalnego działania połączone treścią, czyli maksymalizację efektów i minimalizację nakładów. Stosowanie zasady gospodarczości opiera się na wykorzystaniu rachunku ekonomicznego. Rachunek ekonomiczny polega na porównywaniu wyrażonych wartościowo tj. za pośrednictwem cen, dóbr, usług i czynników wytwórczych nakładów ponoszonych w działalności gospodarczej i jej efektów w celu wyboru optymalnego rozwiązania. Racjonalnie działający ludzie wybiorą ten wariant, w którym różnica miedzy efektami a nakładami jest największa.

Wyróżnia się:

• Racjonalność rzeczową (rzeczywistą)

• Racjonalność metodologiczną (proceduralną)

Racjonalność rzeczowa wymaga spełnienia następujących warunków:

• Podmiot gospodarujący dysponuje pełną i prawdziwą wiedzą dotyczącą danego przedsięwzięcia

• Posiada on umiejętność logicznego rozumowania i wykorzystywania swojej wiedzy w danych okolicznościach

• Potrafi zrealizować swoją decyzję

Działanie racjonalne pod względem rzeczowym jest, więc równoznaczne z jego skutecznością.

Działalność racjonalne metodologicznie ma miejsce wtedy, gdy podmiot gospodarujący poprawnie rozumuje w ramach posiadanej wiedzy, ponieważ jednak widza ta może być niepełna lub fałszywa podmiot może nie zrealizować założonego celu. Podjął on jednak procedurę racjonalnego wyboru. Racjonalność metodologiczna odnosi się, więc do procesu wyboru.

Spełnienie warunków wymaganych przez racjonalność rzeczową jest bardzo trudne, jeśli wręcz nie niemożliwe. Dostępna dla ludzi gospodarujących jest racjonalność metodologiczna. Takiej racjonalności wymaga rynek.

Gospodarkę opartą na rynku (rynkową) charakteryzują:

• Poziome, dobrowolne i bezpośrednie powiązania o charakterze ekonomicznym miedzy podmiotami gospodarującymi realizowane na rynkach

• Samodzielnie podejmowane decyzje przez niezależne podmioty gospodarujące (konsumenci i producenci)

• Dochodowa motywacja podmiotów gospodarujących skierowana na osiąganie indywidualnych korzyści. Konsumenci dążą do maksymalizacji korzyści z konsumpcji w ramach osiągniętych dochodów, producenci do maksymalizacji korzyści z produkcji tj. do maksymalizacji zysków. Maksymalizacja zysku staje się głównym celem przedsiębiorstw rynkowych. Np. Samofinansowanie podmiotów gospodarujących w tym zwłaszcza przedsiębiorstw polegające na pokrywaniu wydatków z własnych przychodów. Nazywane jest to twardym finansowaniem przedsiębiorstw i jest jedną z najważniejszych powinności i warunkiem trwania tych przedsiębiorstw.

• Pełna odpowiedzialność podmiotów gospodarujących za skutki podejmowanych decyzji. Udziałem przedsiębiorstw rynkowych jest wiec ryzyko realne.

• Rynkowa alokacja rzadkich zasobów gospodarczych wynikająca z decyzji podmiotów gospodarujących ujawnionych na rynku.

• Oddolne, czyli rynkowe mechanizmy równoważące i stabilizujące gospodarkę.

Zalety gospodarki rynkowej:

• Duża elastyczność gospodarki.

• Dostosowanie produkcji do potrzeb.

• Tendencja do samoczynnego równoważenia się rynku.

• Racjonalne wykorzystywanie zasobów gospodarczych.

• Efektywny system motywacyjny oparty na dążeniu na dążeniu do indywidualnych celów.

• Duża innowacyjność gospodarki spowodowana dążeniem do obniżania kosztów produkcji i maksymalizacji zysków.

• Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw związana z konkurencją i zasada samofinansowania działalności gospodarczej.

Wady rynków:

• Brak lub niewystarczająca podaż dóbr i usług, których produkcja jest całkowicie niezyskowna lub przynosi zyski niższe od przeciętnych.

• Oferowanie dóbr i usług uznawanych za szkodliwe.

• Możliwość angażowania się uczestników rynku w działania nieetyczne lub niezgodne z prawem celem ograniczenia konkurencji.

• Nierównomierne rozłożenie dochodów.

• Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę tj. wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych

• Występowanie efektów zewnętrznych, które czynią rachunek kosztów i korzyści działalności gospodarczej niekompletny, a co za tym idzie zniekształcają alokację zasobów.

Efekty zewnętrzne obejmujące koszty i korzyści zewnętrzne powstają wtedy, gdy poszczególne podmioty gospodarujące narzucają innym podmiotom pewne korzyści lub pewne koszty, przy czym ani nie otrzymują w zamian właściwej zapłaty ani nie ponoszą właściwych kosztów.

Mieszana gospodarka rynkowa - taka gospodarka rynkowa, w której mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo. Uzasadnieniem i argumentem na rzecz ingerencji państwa w gospodarkę rynkową były błędy rynku.

Główne dziedziny zaangażowania państwa w gospodarce rynkowej to:

• Produkcja i subsydiowanie (dopłaty) dóbr społecznie niezbędnych, których nie dostarcza rynek.

• Działania na rzecz ograniczenia lub wyeliminowania dóbr negatywnych lub społecznie niepożądanych.

• Dokonywanie transferu dochodów na rzecz osób i grup społecznych, które z przyczyn naturalnych lub losowych nie są w stanie sprostać wymogom rynku.

• Podejmowanie działań na rzecz stabilizacji gospodarczej tj. działań w celu poprawy koniunktury, przeciwdziałania inflacji, eliminowania deficytu w bilansie płatniczym itp.

• Popieranie konkurencji i realizowanie prawa gwarantującego przestrzeganie przez podmioty reguł gry.

Gospodarka centralnie planowana jest systemem ekonomicznym, w którym procesy gospodarcze są regulowane za pomocą nakazów, zakazów i rozdzielników ustalanych przez administracją państwową, zwłaszcza szczebla centralnego zaś alokacja zasobów jest określana przez państwo.

U podstaw funkcjonowania tego systemu leży idea kierowania gospodarką z jednego centralnego ośrodka decyzyjnego. Działanie systemu gospodarki centralnie planowanej jest oparte na:

• Społecznej własności środków produkcji

• Planowaniu centralnym, będącym głównym regulatorem gospodarki

Własność społeczna wyklucza rynek w roli mechanizmu gospodarczego. Centralne planowanie wyklucza wolność gospodarczą i konkurencję.

Temat: Teoria rynku

• Wprowadzenie do teorii rynku - model przepływu towarów i pieniądza w gospodarce rynkowej

• Ceny i ich funkcje

• Podmioty, przedmiot i elementy rynku

Podmiotami rynku są kupujący i sprzedający. Przedmiotem wymiany są dobra, usługi i czynniki produkcji. Elementami rynku są popyt podaż i ceny.

Model przepływu towarów i pieniądza pokazuje, że:

1. Więzi między konsumentami i producentami występują w formie transakcji kupna i sprzedaży.

2. Wymienione podmioty gospodarujące wymieniają się na rynkach informacjami o posiadanych dobrach, usługach i czynnikach produkcji oraz ich rzadkości, zaś przekaźnikiem tych informacji są ceny.

3. Podmioty rynkowe dostosowują do informacji cenowych swe zachowania i podejmują decyzje o zakupie oraz produkcji i sprzedaży dóbr, usług i czynników produkcji.

W procesach podejmowania decyzji rynkowych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa podstawową rolę odgrywają ceny. Ze względu na znaczenie, jakie ceny spełniają w gospodarce rynkowej nazywa się je społecznym mechanizmem regulacyjnym. Działanie systemu cen polega na tym, że z jednej strony na ich podstawie konsumenci i producenci podejmują indywidualne decyzje, co do konsumpcji i produkcji, z drugiej zaś strony wysokość i struktura cen jest wynikiem sumy indywidualnych decyzji poszczególnych podmiotów rynkowych.

Ceny spełniają w gospodarce rynkowej trzy podstawowe funkcje:

1. Informacyjną, - bo są źródłem informacji dla podmiotów rynkowych o rzadkości

2. Bodźcową, - bo wywołują określone działania producentów i konsumentów w odpowiedzi na nie

3. Podziału dochodów, - bo określają dochody uzyskiwane przez właścicieli czynników pracy i wytworzonych dóbr za ich udostępnienie

Funkcje te są ze sobą ściśle powiązane.

Z uwagi na znaczenie celu w gospodarce rynkowej, stwierdza się, że funkcjonowanie tej gospodarki jest oparte na mechaniźmie rynkowym. Mechanizm rynkowy jest mechanizmem dostosowującym do siebie popyt i podaż za pośrednictwem cen.

Jakie ceny leżą u podstaw wyborów podejmowanych przez uczestników rynku?

Podstawą tych decyzji nie są ceny absolutne, lecz względne (relatywne). Cena absolutna, to cena dobra wyrażona w pieniądzu. Fakt, że dobro ma jakąś cenę, nie wystarcza do podjęcia jakiejkolwiek decyzji ekonomicznej. Dopiero porównanie ceny danego dobra z cenami innych dóbr, czyli posłużenie się ceną względną pozwala dokonać wyboru.

Cena względna jest to cena dobra wyrażona w ilości innego dobra (lub wszystkich innych dóbr). Wyraża ona koszt alternatywny dobra. Ogół relacji między wszystkimi cenami na wszystkie dobra i usługi nosi nazwę systemu cen. Na podstawie systemu cen podmioty gospodarujące podejmują decyzję, co, ile, jak, dla kogo.

Temat: Analiza popytu rynkowego

• Rodzaje popytu

• Popyt, wielkość popytu, prawo popytu

• Krzywa popytu i jej charakterystyka

• Paradoksy popytu

• Determinanty popytu i ich wpływ na popyt i wielkość popytu

Teoria rynku jest formułowana przy założeniu, iż badany rynek jest rynkiem wolnokonkurencyjnym i że jest to rynek dóbr konsumpcyjnych.

Trzy rodzaje popytu:

• Indywidualny

• Rynkowy - suma popytów indywidualnych.

• Globalny

Popyt - ilości danego dobra, jakie kupujący są skłonni nabyć przy różnych cenach tego dobra w danym czasie przy ceteris paribus. Wielkość popytu to konkretna ilość danego dobra, jaką nabyliby kupujący po konkretnej jego cenie w danym czasie i przy ceteris paribus. Popyt jest relacją możliwych cen dobra i ilości tego dobra, które zostałyby nabyte w danym czasie przy ceteris paribus. Popyt jest odwrotną relacją możliwych cen i nabywanych ilości dobra. Odwrotna relacja cen i nabywanych ilości dobra to prawo popytu.

Prawo popytu, - jeśli cena dobra wzrasta to kupujący zakupią na ogół mniejszą ilość danego dobra, jeżeli cena spada, to kupujący nabędą na ogół większą ilość danego dobra.

Cena 1 kg jabłek (Px)

Ilość nabywanych jabłek (Qx)

1

100

2

80

3

60

4

40

5

20

Popyt jest odwrotną relacją cen i nabywanej ilości dobra, a krzywa popytu maleje w wyniki równoczesnego działania dwóch efektów zmiany cen tj. substytucyjnego efektu zmiany cen i dochodowego efektu zmiany cen. Te efekty działają zawsze równocześnie i łącznie.

Efekt substytucyjny zmiany cen polega na tym, że konsumenci wybierają dobra relatywnie tańsze.

Dochód nominalny - dochód wyrażony w postaci pieniądza.

Dochód realny - dochód wyrażony za pośrednictwem dóbr i usług, jakie można nabyć za dochód nominalny. Wysokość dochodu realnego zależy od: wysokości dochodu nominalnego, wysokości cen dóbr i usług.

Paradoksy - Giffena, Veblena, Spekulacyjny

Rozróżnia się cenową determinantę popytu oraz determinanty pozacenowe.

Cenową determinantą popytu jest z definicji popytu cena własna dobra. Cena własna dobra określa wielkość popytu, a jej zmiany wywołują zmiany wielkości popytu na danej krzywej popytu.

Pozacenowe determinanty popytu wpływają na popyt a ich zmiany wywołują zmiany popytu. Dochody i majątek kupujących, liczba kupujących, ceny dóbr substytucyjnych, ceny dóbr komplementarnych, oczekiwania zmiany ceny dobra, oczekiwania zmiany dochodów, preferencje kupujących, czynniki społeczne, czynniki gospodarcze i polityczne, czynniki losowe.

Temat: Analiza podaży rynkowej i równowaga rynkowa

Uzupełnienie ostatniego wykładu:

Wzrost popytu spowodowany jest jakimiś determinantami np. reklama

Spadek popytu przy każdej cenie kupujący będą mogli kupić mnie dobra, ale kupujący, gdy popyt spadnie będą gotowi za dobro zapłacić niższą cenę. Może on być spowodowany wszystkimi poza cenowymi determinantami np., gdy spadnie cena substytutu danego dobra.

Popyt przedstawia cała krzywa na wykresie.

Wielkość popytu przedstawia punkt na krzywej.

Analiza podaży rynkowej

1. Rodzaje podaży

2. Podaż, wielkość podaży i prawo podaży

3. Prawo popytu - podaży

4. Tabela podaży i krzywa podaży oraz jej charakterystyka

5. Determinanty podaży i ich wpływ na zmianę wielkości podaży i zmiany podaży

Analiza podaży to analiza rynku ze strony sprzedaży.

Rodzaje podaży:

• Podaż indywidualna - przedstawia pojedynczy przedsiębiorca

• Rynkowa - podaż zgłaszana przez wszystkich producentów

• Globalna - w makroekonomii

Podaż określa się, jako ilości dobra, jakie producenci są gotowi dostarczyć na rynek przy rożnych cenach tego dobra w danym czasie i przy ceteris paribus.

• Podaż jest relacja możliwych cen dobra i oferowanych przy tych cenach ilości tego dobra w danym czasie i przy ceteris paribus.

• Podaż jest dodatnią relacją cen i oferowanych ilości dobra, czyli ceny i ilości danego dobra zmieniają się tak samo. Dodania relacja ceny i oferowanych ilości dobra znajduje odzwierciedlenie w prawie podaży.

Wielkość podaży jest to konkretna ilość dobra, jaka producenci dostarczyliby na rynek po konkretnej cenie w danym czasie i przy ceteris paribus.

Prawo podaży - gdy rośnie cena to wielkość podaży wzrasta, a gdy maleje to podaż maleje.

Podstawowy prawem rynku jest prawo popytu.

Prawo popytu - podaży:

Gdy rośnie cena dobra kupujący zakupią tego dobra mniej zaś sprzedający zaoferują go więcej, a gdy cena dobra spada kupujący będę skłonni nabyć tego dobra więcej zaś sprzedający dostarczą go na rynek mniej w danym czasie i przy ceteris paribus.

Tabela podaży jabłek w ciągu tygodnia

Cena 1 kg jabłek ( w zł)	Ilość oferowanych jabłek (w kg)
1	20
2	40
3	60
4	80
5	100

Jest to krzywa rosnąco, co oznacza ze, gdy rośnie cena to zwiesza się ilość dobra, które na rynku jest oferowany, a gdy cena spada to spada ilość tego dobra w danym czasie i przy ceteris paribus.

Determinanty podaży:

1. Cenowa determinanta podaży - jest z definicji podaży ceną własną dobra. Cena własna dobra określa wielkość podaży a jej zmiany wywołują zmiany wielkości podaży ( wzrost lub spadek) na danej krzywej podaży.

2. Poza cenowe determinanty podaży - zalicza się

• Ceny czynników wytwórczych - ceny pracy, kapitału, ziemi, np. ceny maszyn, płace pracowników; jeśli będą one rosły to koszty produkcji wzrosną i produkcja staje się niezyskowna - wtedy podaż spadnie

• Stosowane technologie - postęp techniczny; oznacza ze z tego samego czynnika produkcji można wyprodukować więcej dobra; wtedy koszty maleją, zyskowność rośnie i podaż rośnie

• Liczbę producentów danego dobra - im większa liczba producentów danego dobra tym większa podaż i na odwrót.

• Ceny innych dóbr ( zwłaszcza dóbr substytucyjnych w produkcji) - substytuty w produkcji- można wykorzystywać zamienne; gdy rosną ceny to podaż na dane dobro maleje

• Przewidywania zmiany ceny wytwarzanego dobra - jeżeli cena ma spaść to przyspiesza się produkcje - wtedy rośnie zysk

• Przewidywania zmiany cen czynników wytwórczych, - jeżeli przewiduje się spadek cen czynników wytwórczych to producenci będą wstrzymywali produkcje i będą czekali na lepszy moment do sprzedaży

• Polityka interwencyjna rządu ( subwencje, polityka podatkowa) - może subsydiować produkt np. w rolnictwie; subsydia = dopłaty; niższe koszty zachęcą do wzrostu podaży; niektóre podatki są, kosztotwórczymi, czyli zmniejszają zysk;

• Czynniki losowe - okoliczności, które mogą wystąpić w każdym momencie

Z= U - K (zysk = utarg - koszty)

Spadek podaży jest oznaczony na wykresie krzywej podaży kolorem zielonym

Wzrost podaży jest oznaczony kolorem czerwonym na wykresie krzywej podaży.

Determinanty poza cenowe wpływają na zmiany podaży

Wzrost podaży (na wykresie powyżej kolor fioletowy - przesuniecie w prawo) oznacza ze przy każdej cenie producenci przekażą więcej dobra na rynek; Oznacza również ze producenci zgodzą się na niższa cenę za dostarczaną daną ilości dobra.

Spadek podaży ( na wykresie oznaczony kolorem czerwonym - w lewo) przy każdej cenie producenci tego dobra dostarczą go mnie na rynek; Oznacza również, że za każdą dana ilość dotąd oferowana zażądają wyższej ceny.

Równowaga rynkowa

1. Równowaga rynkowa, Cena równowagi rynkowej, Poziom równowagi rynkowej

2. Stany braku równowagi: niedobór rynkowy i nadwyżka rynków

3. Zmiany stanów równowagi rynkowej

4. Rynek regulowany - ceny maksymalne i minimalne oraz ich wpływ na stan rynku.

Wyrazem osiągniecie równowagi rynkowej jest przecięcie się wykresów popytu i podaży.

Px - ceną

Qd ( wielkość popytu), Qs ( wielkość podaży)

Równowagę rynkową wyznacza przecięcie się krzywej popytu i krzywej podaży ( punkt ( 3, 30) na wykresie, który oznaczamy literą E) przecięcie się obu krzywych wyznacza poziom równowagi rynkowej ( Qe) i cenę równowagi rynkowej( Pe -> Qd = Qs).

• Równowaga rynkowa jest takim stanem rynku, kiedy przy jednej określonej cenie tj. cenie równowagi rynkowej wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży.

Cena równowagi rynkowej jest cena, przy której zrównują się z sobą wielkość popytu i wielkości podaży. Jest cena czyszcząca rynek.

Poziom równowagi rynkowej to równoważące się przy cenie równowagi wielkości popytu i podaży.

Na rynkach realnych ceny bieżące mogą się odchylać od ceny równowagi rynkowej ( w gore lub w dół). Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji dochodzi do niedoboru rynkowego lub nadwyżki rynkowej.

Pb1 -cena bieżąca ( na osi OY jest to 2) przy tej cenie kupujący będą chcieli zakupić ilość dobra na poziomie Qd1( na osi OX jest to wartość = 20), ale producenci przy tej cenie zaoferują tego dobra Qs1 ( wartość na osi OX = 40) [ na wykresie oznaczone jest to kolorem pomarańczowym]

Wtedy wielość popytu jest większa od wielkości podaży - jest to niedobór rynkowy.

Niedobór rynkowy jest takim stanem rynku, gdy przy bieżącej cenie rynkowej niższej od ceny równowagi wielkość popytu przewyższa wielkość podaży. Taki rynek jest nazywany rynkiem producenta inaczej przedawcy, dostawcy.

RYNEK WOLNY NIE UTRWALA BRAKU RÓWNOWAGI

Procesy dostosowawcze:

• Wzrost ceny ( wzrost cen spowoduje zmniejszenie wielkości popytu na dane dobro, a co za tym idzie wzrośnie wielkość podaży - proces ten będzie działał dopóki nie przybliży się do stanu równowagi)

Nadwyżka rynkowa jest takim stanem rynku, gdy przy cenie bieżącej wyższej od ceny równowagi wielkość podaży przewyższa wielkość popytu ( na wykresie kolo zielony). Jest on nazywany rynkiem konsumenta, odbiorcy, nabywcy.

Procesy dostosowawcze:

• Spadek ceny ( spadek cen spowoduje zmniejszenie wielkości podaży na dane dobro, a co za tym idzie spadek wielkości popytu - proces ten będzie działał dopóki nie przybliży się do stanu równowagi)

Zmiany stanów równowagi rynkowej

Zakładamy, że podaż się nie zmienia a popyt rośnie lub maleje.

Wzrost popytu oznacza niedobór rynkowy - na wykresie jest to przedstawione za pomocą prostej d1 ( kolor zielony)

Przecięcie prostej D0 i prostej S0 jest punktem ( E0) wyznaczającym cenę Pe0( równą 3)

Przecięcie prostej S0 z prostą D1 jest punktem ( E1) wyznaczającym cenę Pe1

Spadek popytu oznacza nadwyżkę popytu - na wykresie jest oznaczony za pomocą prostej D2 (kolor fioletowy)

Przecięcie prostej D2 z prostą S0 jest punktem wyznaczającym nowy poziom równowagi rynkowej.

Równowaga rynkowa jest w punkcie (E0 = 3) przecięcia prostej D0 i S0

Spadek podaży jest przedstawiony prostą S2 i oznacza nadwyżkę rynkową - rynek dostosuje się i samoczynnie ustalą równowagę przy cenie Pe1( niższy od poprzedniej) i ilości Qe. Cena ta jest przedstawiona w punkcie (E1) przecięcia prostej D0 i S2.

Wzrost podaży przedstawia niedobór rynkowy i oznaczony jest prostą S1 - rynek samoczynnie dostosowuje się i przy cenie Pe2(wyższej od poprzedniej) i ilości Qe2 wyznacza nową cenę równowagi rynkowej w punkcie( E2) przecięcia prostej D0 i S1.

Wykres świadczy o tym ze równowaga rynkowa jest ciągle zaburzana i rynek cały czas stara się ja odbudować.

Rynek regulowany - ceny maksymalne i minimalne oraz ich wpływ na stan rynku.

Cena maksymalna jest to najwyższa cena, po jakiej dobra i usługi mogą być wymieniane. Są one ustalane na dobra i usługi o dużym stopniu ich niezbędności w warunkach określonej podaży. Cena maksymalna ma sens tylko wtedy, gdy jest niższa od równowagi rynkowej.

CENA MAKSYMALNA CHLEBA:

Cena równowagi w punkcie (E) przecięcia prostej S i prostej D przy cenie Pe i ilości Qe

Cena max ( na wykresie zaznaczona kolorem zielonym) na poziomie niższym niż cena równowagi ( np. na OY 2) - przy tej cenie ludzie chcieliby zakupi ilość tego dobra Qd, a producenci zaoferują ilość dobra Qs - przedstawia to niedobór rynkowy.

Pmax < Pe

Qd > Qs

Rząd może zachęcić producentów do produkcji danego dobra przed np. dotacje, subwencje.

W warunkach niedoboru można nabyć te brakujące dobra na czarnym rynku, gdzie będą ceny na poziomie ceny równowagi.

Ceny maksymalne psują rynek.

Cena minimalna jest cena, poniżej której dobra i usługi nie mogą być wymieniane. Są ustalane w interesie sprzedających, dostawców, aby mogli oni uzyskać wzróść cen produkcji i określona rentowność. Musi ona być wyższa od ceny równowagi rynkowej.( Na wykresie zaznaczona kolorem pomarańczowym)

Kupujący nabędą mniej danego dobra a sprzedający dostarcza więcej tego dobra na poziomie Qs - na rynku wytworzy się nadwyżka.

Nadwyżkę można zredukować za pomocą rządu. Może on wykupić produkty, na które zostały ustalone ceny maksymalne albo może zastosować dopłaty wyrównawcze.

Na rynku pracy: kupując zgłoszą ilość osób, których mogą zatrudnić <-> ilość ludzi wyrażających chęć do pracy -> wytwarza się bezrobocie

Ludzie, którzy zaprzestana okazywać chęć po stawce minimalnej pracy będą skłonni zgodzić się na niższe place.

Rynek, na którym występują ceny minimalne może zachęcać do obchodzenia prawa ( wykorzystuje lukę prawna lub lamie prawo)

25. XI. 2008R., 2.XII. 2008R.

Teoria gospodarstwa domowego

1. Gospodarstwo domowe - pojecie i funkcje ekonomiczne

2. Teoria użyteczności

1. Użyteczność. Użyteczność całkowita i krańcowa

2. Prawo malejącej użyteczności krańcowej

3. Maksymalizacja użyteczności przez gospodarstwo domowe ( optimum gosp. Domowego, równowaga gosp. Domowego).

II prawo Gossena.

Podmioty rynkowe:

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

Teorie gospodarstwa domowego koncentrują się na określeniu popytu na poszczególne dobra.

Popyt rynkowy jest suma popytów indywidualnych.

Gospodarstwo domowe to ludzie powiązani najczęściej więzami rodzinnymi wspólnie zamieszkujący i podejmujący wspólnie decyzje o konsumpcji dóbr i usług w oparciu o dochody uzyskiwane przez wszystkich lub tylko niektórych z pośród nich. Jest to podstawowy podmiot sfery konsumpcji:

• Wieloosobowe

• Jednoosobowe

Funkcje ekonomiczne:

• Konsumpcyjna

• Dochodowa (pozyskiwania dochodów) - np. praca, spadek, wygrana - decyzje ile pracować? Ile odpoczywać? Ile oszczędzać? Ile konsumować?

Założenia teorii gospodarstwa domowego:

1. Gospodarstwo domowe jest podmiotem racjonalnym i zmierza w swych wyborach dotyczących konsumpcji do zmaksymalizowania korzyści z konsumpcji w ramach ograniczeń, jakim podlega.

2. Swe wybory dotyczące konsumpcji gospodarstwo domowe opiera na własnych preferencjach. Preferencje odzwierciedlają subiektywne oceny ważności i przydatności poszczególnych dóbr i usług, określają one, co woli gospodarstwo domowe, co woli konsument. Zależy od dochodów, przyzwyczajeń, religii.

3. Gospodarstwo domowe jest ograniczone ze strony dochodów, jakimi dysponuje. Wynika to z ogólnej zasady ograniczoności dochodów.

4. Gospodarstwo domowe w swych wyborach jest ograniczone ze strony cen dóbr i usług, które nabywa na rynku.

Teoria użyteczności

Użyteczność jest to zadowolenie (przyjemność, satysfakcja), jakie osiąga gospodarstwo domowe z konsumpcji lub posiadania dób i usług. Jest kategorią:

• Subiektywną - dostarcza informacje o stopniu zadowolenia

• Niewymierną - nie potrafimy zmierzyć użyteczności za pośrednictwem liczb.

• Porządkową - każde gospodarstwo domowe umie uporządkować wszystkie dobra i usługi na bazie preferencji.

Rozróżniamy użyteczność:

1. Całkowita jest suma zadowolenia, jaka osiąga gospodarstwo domowe z konsumpcji lub posiadania określonej ilości dobra i usługi. Σⁿ_i=0 Q_i

2. Krańcowa(marginalna) jest to zadowolenie osiągane przez gospodarstwo domowe z konsumpcji kolejnej dodatkowej jednostki dobra lub usługi. Użyteczność krańcowa wyraża zmianę użyteczności całkowitej spowodowana zmiana konsumpcji dobra o kolejna jednostkę.

Miedzy ilością konsumowanego dobra a użytecznością całkowitą i krańcową występuje następujące zależności:

1. Użyteczność całkowita rośnie wraz ze wzrostem konsumpcji dobra i maleje, gdy konsumpcja dobra spada

2. Użyteczność krańcowa maleje wraz ze wzrostem konsumpcji dobra i rośnie, gdy konsumpcja dobra spada.

Podstawowym prawem teorii użyteczności jest prawo malejącej użyteczności krańcowej:

Użyteczność uzyskiwana przez gospodarstwa domowe z kolejnych jednostek dobra maleje wraz ze wzrostem jego spożycia( przy zachowaniu konsumpcji innych dóbr na niezmienionym poziomie)

Rozkład i wykresy użyteczności

Rozkład użyteczności pokazuje zmiany użyteczności całkowitej i UK powodowane przez wzrost konsumpcji ( 0-5 jednostek)

Ilość konsumowanego dobra	UC	UK
0	0	-
1	4	4
2	7	3
3	9	2
4	10	1
5	10	0

Jeśli by konsumentowi przyszło zjada jeszcze kolejne drożdżówki to jego zadowolenia UC byłoby coraz mniejsza

Obliczanie UK dla pierwszej drożdżówki:

Użyteczność całkowita to suma UK, czyli: 4+3+2+1+0=10

Po przekroczeniu maksimum krzywa UC zaczyna spadać.

Jeżeli konsument nadal będzie jadł drożdżówki to krzywa UK zacznie schodzić poniżej 0.

Gdy UC jest maksymalna to UK jest równa 0.

Optymalnym wybór konsumenta jest zjedzenie 5 drożdżówek.

Maksymalizacja użyteczności przez gospodarstwo domowe

Według teorii użyteczności celem gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności całkowitej z konsumpcji koszyka dóbr. Koszyk konsumenta to określony zestaw dób i usług, które decyduje się on nabywać w ramach istniejących ograniczeń.

Dobra w koszyku wybieramy na podstawie preferencji. O obfitości koszyka decydują dochody.

O tym ile każdego z umieszczonych w koszyku dób nabędzie gospodarstwo domowe, ( jaki popyt zgłosi na nie) decyduje użyteczność krańcową rożnych dóbr gdyż to na podstawie UK gospodarstwo domowe decyduje o tym czy zwiększyć lub zmniejszyć konsumpcje tych dóbr o kolejne jednostki.

Koszyk:

Mleko	Winogrona	Książki
UK m	UK w	UK k
Pm - 1zł -> zadowolenie 10	Pw 10zł -> zadowolenia 100	Pk 30zł-> zadowolenia 300

Dobra te różnią się cenami, dlatego nie można porównywać ze sobą UK m, UK w, UK k. Nie osiągniemy takiego samego zadowolenia przy każdym z tych dóbr. Jeżeli ilorazy będą równe to wtedy konsument dokona optymalnego wyboru.

2.XII.2008r.- odrabiany wykład

Warunek optymalnego wyboru:

Dobro x	Dobro y
UK x	UK y
P x	Py

- użyteczność krańcowa przypadająca na 1 zł. Wydatku na dobro x

- użyteczność krańcowa przypadająca na 1 zł. Wydatku na dobro y.

Ten warunek znalazł odzwierciedlenie w tzw. II Prawie Gossena tj. prawie wyrównania się użyteczności

II Prawo Gossena

„ Stwierdzenie, że gospodarstwo domowe zmaksymalizuje użyteczność całkowitą konsumpcji dóbr koszyka zgłosi, gdy na każde dobro zgłosi popyt do takiego poziomu, w którym użyteczność krańcowa przypadająca na 1 zł. Wydaną na 1 dobro zrówna się z użytecznością krańcową uzyskanej złotówki wydanej na każde inne dobro.”

Stosunek cen

Czy gospodarstwa domowe mają wpływ na relację cen?

Nie ma wpływu pojedynczy konsument.

Żeby była równowaga, to UK x musi wzrosnąć i konsument musi nabyć więcej dobra x.

Teoria użyteczności nawiązuje do teorii popytu.

Teoria obojętności:

1. Krzywa obojętności i jej charakterystyka

2. Linia budżetu gospodarstwa domowego ( krzywa możliwości konsumpcyjnych)

3. Równowaga gospodarstwa domowego w teorii obojętności

4. Powiązania, podejście teorii użyteczności i teorii obojętności w odniesieniu do równowagi gospodarstw domowych.

Teoria obojętności odwołuje się do preferencji gospodarstw domowych, zakładając, że podstawą jego wyborów jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumenta dóbr (koszyków). Teoria obojętności przyjmuje następujące założenia, dotyczące preferencji gospodarstw domowych:

• Założenie komplementarności - oznacza, że gospodarstwa domowe dokonujące wyboru między różnymi kombinacjami dóbr potrafi je uszeregować według kolejności np. dwóch kombinacji dóbr A i B, potrafi określić, że preferuje dobro A od dobra B lub uznać, że obie kombinacje są jednakowe (cenne), czyli z punktu widzenia zadowolenia konsumpcji - obojętne. Jeżeli gospodarstwo domowe uszereguje wszystkie kombinacje dóbr.

• Założenie przechodniości preferencji - oznacza, że wybory konsumentów gospodarstw domowych między różnymi kombinacjami dóbr są przechodnie.

• Założenie nienasycalności zadowolenia z konsumpcji - oznacza, że gospodarstwo domowe zawsze preferuje „więcej” niż mniej wobec tego woli kombinacje przynoszące zadowolenie niż od tych, które ich nie przynoszą.

Krzywa obojętności jest zbiorem kombinacji dwóch dóbr ( 2 koszyków dóbr) przynoszących gospodarstwu domowemu tyle samo zadowolenia z konsumpcji a wiec obojętnych z punktu widzenia tego zadowolenia. Daną krzywą obojętności oznacza się stałym poziomem zadowolenia z konsumpcji, ponieważ każdy punkt na danej krzywej obojętności reprezentuje taką samą użyteczność, dlatego krzywe obojętności nazywane są krzywymi jednakowymi użyteczności.

Kombinacje ilości dwóch dóbr: żywności i odzieży przynoszącej jednakowe zadowolenie konsumenta

Kombinacje dóbr	Ilość dobra Y ( Q y) - ilość odzieży	Ilość dobra X ( Q x) - ilość żywności
A	6	1
B	3	2
C	2	3
D	3/2	4

1. Krzywa obojętności jest malejąca, ponieważ zachodzi związek substytucyjności, który polega na tym, że zwiększenie jednego dobra wymaga zmniejszenia pewnej ilości drugiego dobra.

2. Jest wypukła w stosunku do początku układu współrzędnych

3. Krzywa obojętności nie przecina osi

4. Może być nieskończenie wiele możliwości

Między żywnością a odzieżą dochodzi do zastępowania - substytucyjności niepełnej.

Istnieją krzywe 0 o zerowej substytucyjności, i są to krzywe z doskonała komplementarnością.

Wielkość substytucji między dobrami można mierzyć miarą dobra substytucyjności dwóch dóbr jest krańcowa stopa substytucyjności dóbr ( KSS (x, y)). Określa ona, z jakiej ilość 1 dobra ( y). Jest skłonne zrezygnować gospodarstwo domowe w celu zwiększenia konsumpcji drugiego dobra ( x) o kolejną, dodatkową jednostkę ( przy założeniu, że gospodarstwo domowe pozostaje na tej samej krzywej obojętności a wiec nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji).

Krańcowa stopa substytucyjności odzieży i żywności

9. XII. 2008r.

Przejście	Zmiana ilości odzieży (Δ Y)	Zmiana ilości dobra x (Δ X)	Krańcowa stopa Kss (x, y)
A→B	-3	1	-3
B→C	-1	1	-1
C→D	-0.5	1	-0.5

Minus przed liczbami w krańcowej stopie oznacza stopień rezygnacji konsumenta z dobra.

Krańcowa stopa maleje w miarę przesuwania się w dół krzywą obojętności. Znajduje to odniesienie w podstawowym prawie teorii obojętności tj. Prawie malejącej krańcowej stopy substytucji dóbr.

Prawo to stwierdza, że im mniej danego dobra to konsumuje gospodarstwo domowe, tym mniejsza ilość tego dobra zgodzi się poświęcić w celu uzyskania dodatkowej jednostki innego dobra.

Wysokość stopy zależy od użyteczności krańcowych tych dóbr.

Krańcowa stopa substytucyjności dóbr określa nachylenie krzywej obojętności.

Dwie krzywe:

Na pierwsze A i B a na drugiej C - A i C się ma przeciąć

Wykres 2 -dąży do najdalszego wykresu - mapa krzywych uporządkowany wykres zadowolenia gospodarstwa domowego, i pokazuj ze gospodarstwo chce się znaleźć na jak najdalszym wykresie.

Ograniczenia wyboru gospodarstwa domowego

1. Dochody - z pracy(, nagrody, darowizny, spadki

2. Ceny

Ograniczenia wyborów gospodarstwa domowego w postaci posiadanych dochodów i rynkowych cen nabywanych dóbr znajdują odzwierciedlenie na linii budżetu gospodarstwa domowego ( krzywa możliwości konsumpcyjnych- ścieżka cen)

Gospodarstwo domowe dysponuje dochodem = 60 zł.

Cena dóbr:

1. P x = 15 zł/ j - żywność

2. P y = 10zł / j - odzież

Kombinacje ilość dwóch dóbr ( odzieży i żywności) dostępne przy danych ograniczeniach.

Kombinacje dóbr	Qy - ilość odzieży	Qx - ilość żywności
M	6 => 6*10=60	0
N	4,5	1
B	3	2
L	1,5	3
K	0	60: 15 = 4

Linia budżetu jest zestawieniem dwóch dóbr ( koszyków dóbr) dostępnych dla gospodarstwa domowego przy danych ograniczeniach ( tj. przy danym dochodzie i określonych cenach rynkowych nabywanych dóbr).

Osiągalne kombinacje znajdują się poniżej i na linii budżetu, ale poniżej krzywej są kombinacje nieefektywne z punktu widzenia konsumpcji.

Nieosiągalne kombinacje ( ze względu na preferencje, ceny i dochody) znajdują się powyżej krzywej.

Stosunek cen nabywanych dóbr określa nachylenie linii budżetu -> Px: P y

Zmiana wysokości dochodu przy niezmienionych cenach powoduje zmianę położenia krzywej ( równolegle do góry), a jeśli spadną to obniży się ona na dół.

Jeżeli zmienią się ceny przy niezmienionych dochodach to krzywa stanie się albo bardzie stroma albo bardziej płaska.

Optymalna kombinacja dóbr to maksymalizacja korzyści z konsumpcji gospodarstw domowych znajduje się w punkcie styczności krzywej budżetowej z najwyżej położoną, ale dostępną przy danych ograniczeniach krzywej obojętności.

W punkcie styczności nachylenie krzywej obojętności i linii budżetowej jest identyczne.

Optimum znajduje się w punkcie B= (2, 3) - jest to punkt przecięcia się linii budżetowej i krzywej obojętności.

Krańcowa stopa substytucji dóbr jest równa stosunkowi cen.

Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej

1. Przedsiębiorstwo rynkowe i jego cechy

2. Klasyfikacja przedsiębiorstw rynkowych

Przedsiębiorstwo jest instytucja systemu ekonomicznego, w której zostały zorganizowane zasoby produkcyjne w celu pomnożenia wyłożonego kapitału, czyli w celu osiągnięcia zysku.

Przedsiębiorstwo rynkowe jest:

1. Rodzajem działalności prywatnej

2. Podmiotem o charakterze zarobkowym, tzn. nastawionym na zarobki z prowadzonej działalności.

3. Podmiotem ryzyka realnego

4. Podmiotem, które swe decyzje opiera na zasadzie gospodarczości

5. Warunkiem trwania przedsiębiorstwa rynkowego jest równowaga finansowa, która polega na płynnym regulowaniu jego zobowiązań

6. Posiada autonomie zewnętrzną( polega na niezależności od wpływów w procesy decyzyjne ze strony zewnętrznej, zwłaszcza ze strony rządu) i wewnętrzną( sprowadza się do samo decydowania i wynika z prywatnego charakteru przedsiębiorstwa rynkowego).

7. Nierozłącznie związane z przedsiębiorcą

Przedsiębiorca - jest tym podmiotem, który organizuje przedsiębiorstwo, prowadzi je. Może nim być właściciel.

W większych przedsiębiorstwach następuje rozdzielenie na właściciela i przedsiębiorcę. Właściciel dostarcza pieniądze i pilnuje całe przedsięwzięcie, a zadaniem managera jest prowadzenie działalności.

16. XII. 2008r.

Funkcja produkcji w okresie krótkim - analiza prawa wydajności nieproporcjonalnej ( nieproporcjonalnych przychodów)

Z = U - K

Zysk = utarg - koszty

Czynniki poziomu kosztów:

- technologiczne, - wielkości nakładów czynników wytwórczych ponoszonych w związku z produkcją

- rynkowe - ceny, jakie producenci muszą płacić na rynkach

Teoria produkcji skupia uwagę na technologicznych uwarunkowaniach kosztów produkcji - zmierza do ustalenia zależności funkcjonalnych miedzy ilością użytych w produkcji czynników wytwórczych a wielkością otrzymanej produkcji. Podstawowa kategoria teorii produkcji jest funkcja produkcji.

Funkcja produkcji jest techniczna zależnością określającą maksymalną wielkość produkcji możliwą do uzyskania z określonego nakładu czynników wytwórczych.

Q = f( V1, V2, …. Vn)

Funkcje produkcji można rozpatrywać w okresie krótkim i długim.

W okresie krótkim nie zmienia się technologia, a czynniki zmienne ulegają zmianie.

Funkcja produkcji w okresie krótkim jest nazywana krzywą Knight'a , albo krzywa produktu całkowitego w okresie krótkim.

Produkt całkowity to wielkość produkcji uzyskana w danym czasie z całkowitego nakładu czynników wytwórczych.

Q = f(V1), gdzie V1 - nakład czynników produkcji

Krzywa Knight'a przedstawia działanie prawa wydajności nieproporcjonalnej, które stwierdza że w warunkach niezmienionej techniki wytwarzania i angażowania w produkcji czynników zmiennych oraz czynników stałych wraz ze zwiększaniem nakładów czynników zmiennych produkcja rośnie początkowo więcej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów zmiennych, następnie produkcja wzrasta mniej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów zmiennych, a po przekroczeniu przez nakład pewnej granicy absolutna wielkość produkcji się zmniejsza.

Punkt A ( V1a, Qa) - punkt przegięcia

Punkt B (V1b, Qb) - max produkcji całkowitej

Odcinek od punktu A do B nazywany jest realnym odcinkiem krzywej Knight'a - w tym obszarze producent będzie poszukiwał nakładu czynników zmiennych, który pomoże my zwiększyć dochody i zminimalizować koszty.

Produkt krańcowy jest to zmiana wielkości produkcji całkowitego spowodowana zmianą nakładu czynnika zmiennego o kolejna, dodatkowa jednostkę.

Produkt krańcowy ( PK) informuje o ile wzrośnie produkcja całkowita w skutek zwiększenia nakładu czynnika zmiennego o kolejna, dodatkowa jednostkę.

Krzywa produktu krańcowego wykreślamy w oparciu o krzywa Knight'a.

Geometrycznie krzywa produktu krańcowego wyznaczają wartości tg kata stycznej do punktów na krzywej Knight'a.

Maksimum produkty krańcowego przypada na wielkość nakładu V1 wyznaczoną przez styczną do punktu przegięcia do krzywej Knight'a.

Maksimum PK w punkcie(1;5, 2;5)

Maleje w realnym odcinku krzywej Knight'a, bo działa prawo malejących krańcowych przychodów.

Produkt przeciętny jest to wielkość produkcji przypadająca na jednostkę czynnika zmiennego.

Geometrycznie krzywa produktu przeciętnego wyznaczają wartości tg kąta nachylenia prostej łączącej początek układu współrzędnych z punktami na krzywej Knight'a.

Maksimum produktu przeciętnego przypada na wielkość nakładu V1 wyznaczona przez prostą wychodząca z początku układu współrzędnych, styczna do krzywej Knight'a.

Max PP = PK

Znaczenie ma punkt przecięcia się PP i PK( jest to punkt max PP) jest to punkt wyznaczający optymalny nakład.

Gdy produkt PP rośnie to PK jest większy, a gdy PP maleje to PK < PP

Koszty produkcji

1. Koszty księgowe i koszty ekonomiczne

2. Podstawowa klasyfikacja kosztów produkcji

3. Koszty w okresie krótkim

Kosztami produkcji nazywamy wyrażoną w pieniądzu wartość nakładów czynników produkcji wykorzystanych w procesie wytwarzania. Rozróżnia się koszty:

1. Księgowe ( rachunkowe) to wydatki pieniężne ponoszone prze przedsiębiorstwo w związku z zakupem i wykorzystywaniem czynników produkcji. Są one nazywane kosztami ujawnionymi ( jawnymi), ponieważ uwzględniają tylko te nakłady, które zostały ujęte w ewidencji przedsiębiorstwa ( zostały zaksięgowane)

2. Ekonomiczne obejmują obok kosztów jawnych również koszty nieujawnione. Są one sumą kosztów jawnych i nieujawnionych. Koszty nieujawnione odzwierciedlają nakłady czynników wytwórczych rzeczywiście poniesione w przedsiębiorstwie, ale nieujętych w ewidencji.

Koszty nieujawnione powstają w skutek wykorzystywania w produkcji czynników należących do właściciela. Nie są ewidencjonowane, ponieważ właściciel nie dokonuje ich zakupu i dlatego określa się je kosztami nieujawnionymi.

Kosztem nieujawnionym jest zawsze w przypadku jakiejkolwiek działalności gospodarczej koszt kapitału pieniężnego wniesionego w dane przedsięwzięcie i ryzyka z tym związanego.

Kosztami nieujawnionym mogą być również, ( choć nie musza):

- koszt własnej pracy

- koszt własnej ziemi

- koszta własnych użytkowanych nieruchomości

Wartość kosztów nieujawnionych określa koszt alternatywny wykorzystania objętych nim czynników, czyli korzyść, jaka osiągnąłby ich właściciel angażując te czynniki w innym, alternatywnym zastosowaniu.

Kosztem alternatywnym kapitału pieniężnego wniesionego w dana działalność gospodarcza jest dochód, jaki uzyskałby jego właściciel z ulokowania tego kapitału na rachunku bankowym, czyli odsetki bankowe. Wysokość tych niezrealizowanych odsetek jest wiec kosztem alternatywnym kapitału pieniężnego.

Jeśliby właściciel angażował własna prace to jej kosztem alternatywnym byłoby wynagrodzenie, które mógłby dostać pracując „gdzie indziej”. Kosztem alternatywnym własnej ziemi, nieruchomości byłby czynsz dzierżawny, czyli dochód, jaki osiągnąłby ich właściciel z udostępnienia tych czynników innemu podmiotowi.

Zysk normalny, Zysk ekonomiczny

Koszt alternatywny należących do właściciela czynników produkcji wniesionych do przedsiębiorstwa, równy, - co najmniej - kosztowi alternatywnemu kapitału pieniężnego i ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej jest nazywany zyskiem normalnym.

Zysk normalny (będący kosztem alternatywnym) jest wiec kosztem nieujawnionym, czyli częścią kosztu ekonomicznego.

Zysk normalny to tzw. zysk zerowy, ponieważ określa on dolną granicę opłacalności działalności gospodarczej.

Gdyby przedsiębiorca osiągał z wniesionych własnych Śródków dochód równy jedynie temu, co przyniosłoby mu ich alternatywne wykorzystanie wycofałby te środki i przeniósł gdzie indziej. Aby pozostać i kontynuować działalność producent musi otrzymać zysk wyższy od zysku normalnego, czyli musi osiągnąć zysk nadzwyczajny, czyli zysk ekonomiczny.

Zysk ekonomiczny jest nadwyżką ponad zysk normalny.

6. 01. 09r. - dokończenie poprzedniego tematu

Rachunkowo zysk ekonomiczny jest różnica miedzy przychodami ze sprzedaży a kosztami ekonomicznymi. Zysk księgowy to różnica miedzy przychodami ze sprzedaży a kosztami księgowymi.

Zysk księgowy > zysk ekonomiczny

Celem przedsiębiorstwa rynkowego jest maksymalizacja zysku ekonomicznego.

Podstawowa klasyfikacja kosztów produkcji

W oparciu o kryterium rodzajów kosztów wyróżnia się:

1. Koszty osobowe - koszty, które ponosi przedsiębiorstwo w związku z zatrudnieniem ludzi( płace, ubezpieczenie, działalność socjalno-bytowa)

2. Koszty materiałowe - koszty zużycia przedmiotów pracy

3. Koszty amortyzacji i trwałego majątku produkcyjnego - stopniowe zużywanie sie maszyn, budowli, itp.

W oparciu o kryterium powiązania kosztów z wielkością produkcji wyróżnia się:

1. Koszty stale - niezależne od wielkości produkcji, cały czas są takie same. Są nimi płace pracowników zarządu, administracji, obsługi, koszty amortyzacji, ochrony, koszty dzierżawy obiektów, koszty kredytów, składki ubezpieczeniowe.

2. Koszty zmienne - zależne od wielkość produkcji, czyli są one funkcją wielkości produkcji. Są nimi płace pracowników produkcyjnych, koszty surowców, materiałów, półfabrykatów.

KC = f(Q)

Funkcje kosztów można rozpatrywać w okresie krótkim i długim - bardzo długim:

1. Koszty w okresie krótkim wyróżnia się 3 grupy kosztów produkcji:

1. Koszty całkowite:

1. Koszty stałe całkowite = nakład czynników stałych * cena jednostki czynnika stałego

2. Koszty zmienne całkowite = nakład czynników zmiennych * cena jednostki czynnika zmiennego ( V1 * c)

3. Koszty całkowite= KSC + KZC

2. Koszty marginalne

3. Koszty krańcowe

Okres krótki to taki okres, gdzie w produkcji są ponoszone koszty stale i zmienne przy niezmienionej technologii. Koszty stale dotyczą tylko okresu krótkiego.

Okres długi - wszystkie koszty są zmienne, brak kosztów stałych i dochodzi do zmian techniki produkcji.

Koszty przeciętne:

Określone krzywe kosztów przeciętnych wyznacza się geometrycznie na podstawie odpowiednich krzywych kosztów całkowitych.

Krzywe kosztów:

1. Stałych przeciętnych

2. Zmiennych przeciętnych

3. Całkowitych przeciętnych

Wyznacza tg kąta nachylenia prostej łączącej początek układu współrzędnych z poszczególni punktami odpowiednio na :

1. Krzywej kosztów stałych całkowitych

2. Krzywej kosztów zmiennych całkowitych

3. Krzywej kosztów całkowitych

Krzywa kosztów zmiennych przeciętnych osiąga swe minimum przy wielkości produkcji wyznaczonej przez prostą wychodząca z początku układu współrzędnych styczna do krzywej kosztów całkowitych.

Krzywa kosztów całkowitych przeciętnych osiąga minimum przy wielkości produkcji wyznaczonej przez prosta wychodząca z poczta ku układu współrzędnych styczna do krzywej kosztów całkowitych.

KP maleje jak rośnie produkcja, a rośnie jak produkcja maleje.

produkt przeciętny

PP = Q/V1

KCP= KSP + KZP

Krzywa kosztów krańcowych wyznacza tg kąta stycznej do poszczególnych punktów na krzywej kosztu całkowitego.

Wielkość produkcji, przy której krzywa kosztu krańcowego osiąga minimum wyznacza styczna do punktu przegięcia na krzywej kosztu całkowitego.

KK = min KCP

Optimum techniczne jest to wielkość produkcji optymalna z punktu widzenia kosztów.

Techniczne optimum wielkości produkcji wyznacza wielkość produkcji optymalną z punktu widzenia technicznego tj. wielkości produkcji, przy której minimalizowane są koszty jednostkowe. Tę optymalną technicznie wartość produkcji wyznacza przecięcie się krzywej kosztu krańcowego z krzywa KCP w jej minimum. Przy tej wielkość produkcji dochodzi do najlepszego wykorzystania czynników stałych i zmiennych(w T' na wykresie)

13. I. 09r.

Koszty produkcji w okresie długim - bardzo długim

Okres bardzo długi to jest czas inwestowania - producenci dokonują wyboru skali produkcji a także określonej techniki produkcji - może wybierać z wielu krzywych kosztów krótkiego okresu.

Krzywe kosztów długookresowych wyznacza się w oparciu o krótkookresowe krzywe kosztów dla rożnej wielkości produkcji.

Długookresowe koszty całkowite i długookresowa krzywa kosztów całkowitych.

Długookresowa krzywa kosztów całkowitych jest wyznacza na podstawie krótkookresowych krzywych kosztów całkowitych dla rożnej wielkości zakładu - skali produkcji.

Długookresowa krzywa kosztów całkowitych wychodzi z początku układu współrzędnych, bo nie ma kosztów stałych.

Każda z krótkookresowych krzywych jest styczna do krzywej długookresowej kosztów całkowitych.

Koszty długookresowe przeciętne, długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

Długookresowe koszty przeciętne - koszty zmienne przeciętne - wyznacza się w oparciu o krótkookresowe krzywe tych kosztów.

KCP jest obwiednią krótkookresowych krzywych tych kosztów. Każda z krótkookresowych krzywych jest styczna do długookresowej krzywej KCP.

Ta krótkookresowa krzywa KCP, która jest w swym minimum styczna do długookresowej krzywej KCP w jej minimum wyznacza optymalną wielkość przedsiębiorstwa i optymalna skale produkcji, ponieważ koszt przeciętny produkcji jest najniższy.

Na podstawie kształtowania się długookresowej krzywej KCP określić można tzw. korzyści i niekorzyści skali produkcji.

Korzyści skali produkcji osiągane są wówczas, gdy długookresowa krzywa KCP maleje aż do osiągnięcia swego minimum. Oznacza to ze w tym przedziale producentowi opłaca się zwiększać skale produkcji, ponieważ koszty wytwarzania będą coraz niższe.

Produkcja na większą skale przynosi korzyści, ponieważ pozwana na:

1. Specjalizacje produkcji

2. Zaangażowanie lepszego technologicznie wyposażenia

3. Zatrudnianie lepiej wyspecjalizowanych pracowników

4. Lepsza organizacje produkcji

5. Lepsze wykorzystywanie niepodzielnych zasobów - np. samochody w dużej firmie, komputer w biurze

6. Osiąganie korzyści z lepszej pozycji przetargowej w kontaktach z kontrahentami - większemu można więcej

Niekorzyści skali produkcji pojawiają się wówczas, gdy długookresowa krzywa KCP wzrasta, a to oznacza ze produkcja w skali przekraczającej optymalną jej wielkość staje się coraz bardziej kosztowna, bo rosną koszty jednostkowe wytwarzania.

Niekorzyści skali są spowodowane:

1. Malejącą sprawnością systemu zarządzania

2. Większymi kosztami przepływu informacji

3. Rosnącymi kosztami kontroli

4. Malejącą odpowiedzialność poszczególnych zatrudnionych za wyniki produkcji

5. Słabszą reakcja na zmiany warunków rynkowych

Długookresowe koszty krańcowe, długookresowa krzywa kosztów krańcowych

Długookresowa krzywa kosztów krańcowych wyznacza się w oparciu o krótkookresowe krzywe tych kosztów. Długookresowa krzywa kosztów krańcowych przecina długookresowa krzywa kosztów całkowitych przeciętnych w jej minimum.

Maksymalizacja zysków w przedsiębiorstwie rynkowym - równowaga przedsiębiorstwa rynkowego.

1. Warunek konieczny i uzupełniający maksymalizacji zysków w przedsiębiorstwie rynkowym

2. Maksymalizacja zysku w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym ( okres krótki)

Celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku ekonomicznego.

Zysk będzie zmaksymalizowany przy takiej wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy będzie równy kosztowi krańcowemu

UK = KK

UK > KK => zwiększy produkcje, bo będzie miał zysk

Jeżeli utarg krańcowy jest większy ok. kosztu krańcowego, producent zmaksymalizuje zysk zwiększając produkcje, aż UK = KK

UK <KK

Jeżeli utarg krańcowy jest mniejszy od kosztu krańcowego, producent dążący do maksymalizacji zysku ograniczy produkcje do poziomu UK = KK.

Zrównanie się UK = KK jest koniecznym warunkiem maksymalizacji zysku w przedsiębiorstwie rynkowym, bez względu na strukturę rynku, w jakiej przedsiębiorstwo działa.

Wielkość produkcji wyznaczona przez UK = KK jest optymalna z punktu widzenia ekonomicznego, czyli jest zgodna z tzw. ekonomicznym optimum wielkości produkcji (EOWP).

EOWP wyznacza taka wielkość produkcji, przy której maksymalizowany jest zysk.

TOWP (techniczne optimum wielkość produkcji) => KK = min KCP

Zrównanie się utargu krańcowego z KK jest warunkiem koniecznym maksymalizacji zysku, może być także warunkiem minimalizacji straty w przedsiębiorstwie.

1. Maksymalizacja zysku ekonomicznego

UK = KK

Cena > KCP

2. Przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny

UK = KK

Cena = KCP

3. Przedsiębiorstwo ponosi minimalne straty

UK = KK

Cena < KCP

Zysk maksymalny w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym

Z = UC - KC

Od 0 do A => KC > UC - przedsiębiorstwo ponosi straty

Od A do B => KC < UC - zyski

Od B => KC > UC - straty

Z = UC - KC = max, gdy UK = KK i cena >KCP

W punkcie A cena zrównuje się z KCP - nie ma strat

T' - w tym poziomie jest optimum ekonomiczne

Przy wielkości OE zysk będzie maksymalny.

Z = UK - KC

1. Utarg całkowity = wielkość produkcji* cena

UC = Q*c

UC = OE * OC = OEE'C

2. Koszt całkowity przeciętny = KC/ Q

KC = Q*KCP

KC = OE*OK = OEK'K

Zysk = KK'E'C

20. I. 2009r.

Finansowanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw

Rynek finansowy - rynek pieniężny, rynek kapitałowy

Rynek pieniężny

1. Istota, instrumenty, podmioty rynku pieniężnego

2. Stopa procentowa i czynniki wpływające na jej wysokość.

Działalność gospodarcza prowadzona w jakiejkolwiek sferze i przez jakikolwiek podmiot gospodarujący wymaga angażowania środków finansowych.

Finansowanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw umożliwiające im nabywanie czynników produkcji, zwłaszcza dóbr kapitałowych oraz realizacje celów krótko i długookresowych może się opierać na środkach finansowych pochodzących:

1. Ze źródeł własnych, tj. niepodzielonych zysków i funduszu amortyzacji

2. Ze źródeł zewnętrznych, czyli z kredytów lub/i wkładów dających tytuł własności do określonej części majątków przedsiębiorstwa, co wiąże się np. z emisja akcji.

Te zewnętrze fundusze pozyskuje przedsiębiorstwo na rynku finansowym.

Rynek finansowy to rynek, na którym koncentruje się popyt i podaż rożnych form i rodzaju kapitału finansowego.

Kapitał finansowy może wystąpić pod postacią:

1. Pieniądza w czystej postaci

2. Kredytu (bankowego, obligacyjnego, wekslowego) udzielanego przedsiębiorstwom na rożne okresy

3. Wkładu dająco tytuł własności do określonej części przedsiębiorstwa

Ze względu na okres zwrotu kapitału - cezura (rozdzielnik) jest okres jednego roku - rynek finansowy dzieli się na:

1. Rynek pieniężny - jest rynkiem, na którym dokonywany jest obrót aktywami finansowymi o okresie zwrotu nieprzekraczającym jednego roku. Jest on wykorzystywany do finansowania bieżącej działalności podmiotów gospodarujących. Przedmiotem transakcji na rynku pieniężnym są kredyty krótkoterminowe, dłużne papiery wartościowe ( np. bony skarbowe, weksle własne przedsiębiorstw, weksle i obligacje agend rządowych, certyfikaty depozytowe)

2. Rynek kapitałowy to rynek papierów wartościowych długoterminowych ( tj. papierów o okresie zwrotu przekraczającym jedne rok lub w ogóle nieokreślonym) oraz kredytów średnio i długoterminowych. Służy on finansowaniu potrzeb długoterminowych. Przedmiotem obrotu na tym rynku są papiery wartościowe długoterminowe, do których zalicza się akcje i obligacje, będące pierwotnymi papierami wartościowymi jak również opcje, kontrakty terminowe, warranty, swapy będące pochodnymi papierami wartościowymi (papiery terminowe, derywaty) oraz kredyty średnio i długoterminowe.

Rynek finansowy, czyli zarówno rynek pieniężny jak i kapitałowy obejmuje dwa segmenty:

1. Rynek pierwotny, na którym są wprowadzane do obrotu i po raz pierwszy sprzedawane nowo emitowane papiery wartościowe. Umożliwia on podmiotom emitentom uzyskanie niezbędnych funduszy

2. Rynek wtórny, na którym znajdują się papiery wartościowe będą już w obrocie. Umożliwia on inwestorom zamianę papierów wartościowych na gotówkę przed terminem ich odkupu przez wystawce lub zamianę jednych papierów na inne.

Uczestnikami rynku finansowego są podmioty zgłaszające popyt na kapitał finansowy i oferujące podaż tego kapitału. Popyt na kapitał finansowy zgłaszają:

1. Przedsiębiorstwa

2. Państwo

3. Instytucje niepaństwowe i instytucje użyteczności publicznej

4. Instytucje międzynarodowe i ponadnarodowe

5. Gospodarstwa domowe

6. Banki

7. Pośrednicy finansowi, ale inni niż banki np. instytucje ubezpieczeniowe

Podaż kapitału finansowego oferują:

1. Gospodarstwa domowe

2. Banki

3. Przedsiębiorstwa

4. Instytucje lokacje np. fundusze emerytalne

5. Instytucje międzynarodowe i ponadnarodowe

6. Państwo, - jeżeli posiada nadwyżkę budżetowa

Cena ukształtowana na rynku pieniężnym jest stopa procentowa.

Stopa procentowa jest wynagrodzeniem, jakie płaci dłużnik wierzycielowi za czasowe użytkowanie kapitału pieniężnego, jako kapitału pożyczkowego. Dla pożyczkobiorcy procent jest kosztem, zaś dla pożyczkodawcy jest dochodem. Stopę procentowa wyraża procentowy stosunek kwoty płaconej za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału.

Stopa procentowa musi być większą od zera, aby pożyczkodawcy osiągnęli dochód z wypożyczenia kapitału pieniężnego. Jednocześnie musi być ona niższa od tak zwanej stopy zwrotu (przychodu) z inwestycji, aby pożyczkobiorcy po opłaceniu procentu od pożyczonego kapitału mogli osiągnąć nadwyżkę, czyli zysk.

Stopa zwrotu z inwestycji = wielkość zysku z inwestycji /poniesione nakłady inwestycyjne w %

Stopa zwrotu wyznacza dopuszczalny poziom stopy procentowej. Porównanie stopy procentowej od pożyczonych środków pieniężnych z oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji jest kryterium przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych przez przedsiębiorstwo rynkowe.

Na wysokość stopy procentowej wpływa wiele czynników. Pierwszorzędnym czynnikiem kształtującym wysokość stopy procentowej ( ceny kapitału pieniężnego) jest popyt na kapitał pieniężny i podaż tego kapitału.

Czynniki wpływające na spłatę długu:

1. Popyt i podaż funduszy pożyczkowych

2. Inflacja - ze względu na inflacje rozróżnia się:

1. Nominalna stopę procentowa - to całkowita płatność otrzymana od udzielonej pożyczki. Składa się ona z:

1. Czystej stopy procentowej - jest przychodem, którego można oczekiwać z inwestycji w przypadku braku ryzyka i inflacji

2. Premii inflacyjnej równej oczekiwanej inflacji

3. Premii z tytułu ryzyka inwestycyjnego

2. Realna stopa procentowa to stopa nominalna pomniejszona o stopę inflacji

3. Okres spłaty ( umorzenia długu)

4. Stan koniunktury gospodarczej - wysoka koniunktura powoduje wywołanie u przedsiębiorców chęć do inwestowania

5. Czynniki sezonowe

6. Polityka banku centralnego

Bank centralny reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce, oddziałują (pośrednio) na wysokość stopy procentowej poprzez:

1. Ustalanie stopy rezerw obowiązkowych - wysokość środków, które nie mogą być wypożyczane do całości wkładów. Każdy Bank musi stworzyć te rezerwę.

2. Udzielanie pożyczek instytucjom depozytowym np. bankom i pobieranie opłaty za te usługę w postaci odpowiedniego oprocentowania

3. Prowadzenie tzw. operacji otwartego rynku

Rynek kapitałowy

1. Istota rynku kapitałowego i jego instrumenty

2. Giełda papierów wartościowych - instytucjonalna forma rynku kapitałowego - istota, funkcje, cechy giełdy papierów wartościowych.

Rynek kapitałowy obsługuje transakcje kapitałem długoterminowym i umożliwia poszukującym tego kapitału znalezienie pożyczkodawców. Uczestnikami rynku kapitałowego są te same podmioty, które występują na rynku pieniężnym. Instrumentami finansowymi na rynku kapitałowym są obok kredytów średnio i długoterminowych papiery wartościowe, czyli dokumenty uosabiające prawa majątkowe. Należą do nich tzw. pierwotne papiery wartościowe(akcje i obligacje) oraz tzw. pochodne papiery wartościowe(opcje finansowe, swapy).

Akcja - jest papierem uosabiającym prawa własności do części majątku spółki akcyjnej. Stanowi ona tytuł własności do części tego majątku. Akcja uprawnia jej posiadacza do

• Udziału w zyskach spółki w postaci dywidendy(cześć zysku przypadająca na jednąna jednacje rozrue. izon ktorey akcje)

• Do glosowania na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

• Uczestnictwa w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji

• Prawa poboru akcji z nowych emisji

Akcje są zaliczane do papierów wartościowych o zmiennym dochodzie. Akcje dzielą się na zwykle i uprzywilejowane.

Akcje zwykle:

1. Są dokumentami na okaziciela i dlatego podlegają nieograniczonemu obrotowi

2. Uprawniają do jednego głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

3. Przynoszą dywidendę w zmiennej wysokości

4. Uprawniają do udziału w podziale majątku spółki akcyjnej po zaspokojeniu akcji uprzywilejowanej

Akcje uprzywilejowane:

1. Są akcjami imiennymi

2. Są uprzywilejowane, co do:

1. Glosowania ( 2 glosy)

2. Wysokości dywidendy

3. Pierwszeństwa w podziale majątku spółki

Obligacja - jest papierem dłużnym emitenta. Obligacja jest dokumentem imiennym lub na okaziciela stwierdzającym ze emitent pożyczył od osoby fizycznej lub instytucji pewna sumę pieniędzy, która przyrzeka zwrócić na określonych warunkach. Obligacje mogą mieć oprocentowanie stale lub zmienne.

Pożyczka obligacyjna podobnie jak inne wierzytelności może być:

1. Niezabezpieczona

2. Zabezpieczone na całości lub części majątku eminentna - zabezpieczeniem jest wpis do księgi wieczystej

3. Zabezpieczona za pośrednictwem gwarancji innego podmiotu ( najlepszym jest skarb państwa)

Obligacje przyjmować mogą rożne postaci:

1. Obligacje zamienne - obligacje zamieniamy na akcje spółki

2. Obligacje z prawem poboru akcji

3. Obligacje indeksowane - oprocentowane w stosunku do określonego wskaźnika

4. Obligacje o kuponie zerowym - są to obligacje bez oprocentowania, ale kupuje się je po tańszej cenie

Terminowe papiery wartościowe

Opcja finansowa jest dokumentem dającym prawo do kupna lub sprzedaży określonych papierów wartościowych po określonej cenie w przyszłości. Istnieją opcje kupna ( call) i opcje sprzedaży ( put). Opcja nie nakłada obowiązku kupna lub sprzedaży.

Finansowe kontrakty terminowe są dokumentami zobowiązującymi do sprzedaży lub zakupu ściśle określonej ilości uzgodnionego papieru wartościowego po ustalonej z góry cenie i umówionym przyszłym terminie.

Doczytać o warrantach i swapach!!!

27.I. 2009R.

Giełda papierów wartościowych i jej charakterystyka

Instytucjonalna forma rynku kapitałowego jest giełda papierów wartościowych. Giełda papierów wartościowych jest najważniejszą częścią wtórnego rynku kapitałowego. Na rynku wtórnym obok rynku giełdowego wyróżnia się jeszcze rynek:

1. Rynek pozagiełdowy

2. Rynek prywatny

Giełda papierów wartościowych jest rynkiem najbardziej zbliżonym do rynku wolnokonkurencyjnego, wobec czego cechują ja:

1. Ogromna koncentracja popytu i podaży ( w jednym czasie i miejscu)

2. Masowość obrotów w stopniu niedostępnym dla innych rynków

3. Ustalanie na zasadach popytowo - podażowych ( tj. w sposób obiektywny) cen papierów wartościowych, które nosa nazwę kursów

4. Wymiana produktów jednorodnych stad handel giełdowy dokonuje się bez fizycznej obecności przedmiotu wymiany i jest to handel na zlecenie przez pośrednika

5. Rynek zorganizowanym - posiada swoje władze, regulamin, budynki, urządzenia i tzw. uzanse ( przyzwyczajenia)

6. Jest rynkiem formalnym - czas i miejsce dokonywania transakcji ogranicza regulamin giełdy

Funkcje giełdy papierów wartościowych:

1. Ułatwia mobilizacje kapitału

2. Umożliwia transformacje kapitału

3. Umożliwia obiektywna, czyli rynkowa wycenę kapitału

4. Umożliwia przepływ kapitału do dziedzin zapewniających najbardziej efektywne jego wykorzystanie

Kursy papierów wartościowych - cena papierów wartościowych. Na giełdach papierów wartościowych istnieją dwa rodzaje kursów:

1. Kursy ciągle(bieżące) - cena akcji są tu notowana w porządku chronologicznym zawieranych transakcji. Cena może się zmieniać wielokrotnie w ciągu sesji w zależności od zleceń kupna sprzedaży napływających w ciągu sesji

2. Kursy jednolite - jest ustalany tylko jeden kurs na danej sesji giełdowej

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na wysokość kursów papierów wartościowych są popyt i podaż papierów wartościowych oraz ich determinanty.

Popyt pierwotny na papiery wartościowych zależy od:

1. Stopy oszczędności

2. Przyzwyczajeń inwestorów do lokowania w rożne papiery

3. Stopnia zorganizowania rynku kapitałowego

Pierwotna podaż papierów wartościowych zależy od:

1. Skłonności przedsiębiorstw do inwestowania

2. Możliwości finansowania przedsiębiorstw z alternatywnych źródeł, np. z kredytów

3. Potrzeb kredytowych budżetu państwa finansowane np. z emisji obligacji

Indeksy kursów papierów wartościowych są to wskaźniki średniej wartości tych walorów. Oblicza się je w celu syntetycznego przedstawienia tendencji występujących na giełdach papierów warto. Co ułatwia orientacje podmiotom działającym na tym rynku. Oblicza sie indeksy szerokie, które obejmują wszystkie akcje notowane na danej giełdzie oraz indeksy wąskie obejmujące wybrane akcje określonego sektora gospodarki lub branży przemysłu.

Wskaźniki względnej rentowności lokat przedstawiają one atrakcyjność lokowania w akcje danej spółki:

1. Wskaźnik zysku netto na jedna akcje zwykła

2. Wskaźnik powszechnie stosowany - cena do zyskana jedna akcje - stosunek ceny rynkowej akcji zwyklej do zysku na akcje zwykła - im niższy tym lepszy

3. Dywidendowa stopa akcji - dywidenda na jedna akcje do ceny rynkowej akcji razy 100

4. Wskaźnik pokrycia - stosunek zysku netto na jedna akcje do dywidendy

5. Cena jednej akcji do wartości księgowej - stosunek ceny rynkowej jednej akcji do wartości księgowej jednej akcji - im niższy tym lepiej

Dochody z czynników produkcji

1. Renta ekonomiczna, płaca robocza, procent, renta gruntowa, zysk ekonomiczny, jako formy dochodów z czynników produkcji.

Czynniki produkcji tj. praca, ziemia, kapitał pieniężny i rzeczowy musza przynosić ich właścicielom określone dochody w przeciwnym razie nie zaoferują ich producentom. Dochodem jest płaca robocza. Kapitał pieniężny przynosi dochód w postaci stopy procentowej.

Dochodem z usług ziemi jest renta gruntowa. Dochodem z wykorzystywania kapitału rzeczowego jest zysk ekonomiczny.

RENTA EKONOMICZNA - CZYSTA RENTA EKONOMICZNA I POWSZECHNA ( quazi)

Dochód z czynnika produkcji może zawierać dwa elementy:

1. Dochód niezbędny - jest dochód, jaki dany czynnik musi przynieść jego właścicielowi, aby nie przeniósł tego czynnika do alternatywnego zastosowania.

2. Renta ekonomiczna - jest nadwyżką z dochodów z danego czynnika podań dochody niezbędne. Może wystąpić, jako

1. Czysta renta ekonomiczna - jest wynagrodzeniem dla właściciela czynników produkcji o niezwykłych właściwościach tj. czynników unikalnych, niemożliwych do powielenia i nieodnawialnych, czyli o sztywnej podaży w długim okresie, niemających alternatywnego zastosowania ( ich koszt alternatywny równy jest zero). Ze względu na wymienione właściwości czynniki te powinny być znacznie lepiej wynagradzane i przynosić znacznie wyższe dochody ich właścicielom niż czynniki pozbawione tych cech

2. Powszechna renta ekonomiczna to wynagrodzenie dla właściciela unikalnych, nieodnawialnych i niemających alternatywnego zastosowania czynników produkcji.

Skoro podaż tych czynników jest sztywna to o wysokości czystej renty ekonomicznej decyduje popyt na ich usługi.

Należy jednak pamiętać ze nawet zerowy popyt nie spowoduje zaniku podaży tych czynników.

Powszechna renta ekonomiczna jest wynagrodzeniem dla właścicieli czynników produkcji pozbawionych cech niezwykłych. Osiągać ja mogą czynniki:

1. Odnawialne i reagujące w długim okresie na zmianę ceny ( ich podaż nie jest sztywna)

2. Posiadające więcej niż jedno zastosowanie a wiec o koszcie alternatywnym nierównym zeru

Quazi renta jest różnica miedzy dochodem osiągniętym w danym zastosowaniu a dochodem możliwym do osiągnięcia w innym tj. alternatywnym zastosowaniu.

Możliwość osiągania quazi renty zachęcać będzie ludzi do zdobywania określonych kwalifikacji w związku, z czym podaż usług w tych zawodach w długim okresie wzrośnie.

Renta gruntowa - jest szczególnym rodzajem renty ekonomicznej ( twórcą teorii renty gruntowej jest D. Ricardo przedstawiciel i współtwórca klasycznej teorii ekonomicznej). Jest ona wynagrodzeniem płaconym właścicielowi ziemi za jej wydzierżawienie.

Ziemia jest czynnikiem o szczególnych cechach:

1. Jest czynnikiem pierwotnym - danym przez naturę

2. Jest czynnikiem nieodnawialnym - jej podaż w długim okresie jest nieelastyczna, co oznacza ze ilość ziemi nie zmienia się w ślad za zmiana ceny jej użytkowania.

3. Z kolei popyt na ziemie podobnie jak na pozostałe czynniki produkcji jest popytem pochodnym tzn. zależy on od popytu na produkty rolne

4. Ziemia jest naturalnie zróżnicowana pod względem

1. Jakości

2. Położenia

Skutek tego naturalnego zróżnicowania ziemi zróżnicowane są również koszty produkcji. Są one niższe na ziemiach lepszych i wyższe na ziemiach gorszych.

Jednolite dla wszystkich produktów rolnych są ich ceny. W związku z tym producenci rolni dzierżawiący rożne pod względem, jakości i położenia ziemie osiągają z identycznego dzierżawionego areału zysk netto w rożnej wysokości ( zysk netto to różnica miedzy dochodami ze sprzedaży płodów rolnych a kosztami uzależnionymi od naturalnej urodzajności i położenia ziemi).

Ten zysk netto w postaci renty gruntowej dzierżawcy przekazują właścicielowi ziemi. Wysokość renty gruntowej zależy od naturalnej urodzajności i od położenia ziemi.

Innymi rodzajami renty są np.:

1. Renta budowlana

2. Renta górnicza

Zysk ekonomiczny jest dochodem pochodzącym z własności kapitału rzeczowego. Jest to różnica miedzy przychodami ze sprzedaży a kosztami ekonomicznymi( tj. kosztami jawnymi i nieujawnionymi).

źródłami zysku są:

1. Innowacje zarówno o charakterze technicznym jak i produktowym

2. Zdarzenia losowe

3. Umiejętność rozpoznawania i wykorzystywania przez producenta nadążających się zyskownych okazji

4. Wykorzystywanie pozycji monopolistycznej

5. Zaniżanie cen czynników produkcji

---