Geografia w Starożytności

Starożytny Wschód (IV - I w.p.n.e) Osiągnięcia starożytnych cywilizacji Wschodu:

Prymitywne mapy

Wyobrażenia Ziemi:

Jako płaskiej figury (Egipt)

Jako zaokrąglonego półwyspu (Babilon)

Pomiary astronomiczne:

Określenie długości roku i wprowadzenie kalendarza słonecznego (Egipt)

Określenie zasad powtarzania się zaćmień ciał niebieskich (Egipt, Babilon, Chiny)

Dzielenie ekliptyki na 12 znaków zodiaków, roku na 12 miesięcy, okręgu koła na 24h (Mezopotamia)

Współczesna numeracja liczbowa (Indie)

(XII w.p.n.e - 146 p.n.e)

Kultura Starożytnej Grecji zawierała wiele elementów starszych kultur:

Minojskiej

Egipskiej (kalendarz słoneczny)

Asyryjsko - babilońskiej (kreślenie map, podział dobowy)

Fenickiej (alfabet)

Grecja homerowska (XII - VIII w.p.n.e)

Podstawowymi źródłami wiedzy geograficznej tych czasów były poematy Homera: Iliada i Odyseja, Teogonia oraz Prace i dnie.

Wyobrażenia Greków o Ziemi w epoce homerowskiej:

Ziemia jako okrągła wypukła tarcza

Otoczona rzeką - oceanem

Za oceanem rozciąga się państwo cieni

W krajach wschodnich jest cieplej, ponieważ są bliżej Słońca

Bogowie rządzą wszystkimi zjawiskami

Grecja archaiczna (VII - VI w.p.n.e)

- Milet - ośrodek myśli naukowej, powstaje tam pierwsza szkoła filozofów przyrody.

- Filozofowie wyjaśniali budowę wszechświata uznając jeden materialny początkowy element:

a. Dla Talesa była to woda

b. Dla Anaksymandra - powietrze

c. Dla Heraklita z Efezu - ogień

Anaksymander - autor teorii, że Ziemia „wisi” bez jakiegokolwiek podparcia w środku sfery niebieskiej. Stworzył również mapę i wprowadził gnomon.

Ukształtowały się dwa kierunki w poznawaniu świata:

Ogólnogeograficzny i szczegółowy (charakter opisowo - empiryczny)

Mapa Anaksymandra - oś świata przebiega przez Morze Śródziemne, na północ od niego znajduje się Europa, a na południe Azja z Libią. W środku świata znajduje się Grecja.

GRECJA KLASYCZNA
(500 - 330 r.p.n.e.)

Uczeni greccy, którzy poszukiwali źródła porządku ówczesnego świata, jak również wytłumaczenia na pewne zjawiska:

Anaksagoras i Demokryt - nieskończona liczba światów, ciała niebieskie powstały dzięki działaniu siły dośrodkowej.

Diogenes z Apolonii - Ziemia początkowo jako plastyczno - płynna masa. Późniejsze jej wyschnięcie spowodowane promieniami słonecznymi.

Parmenides - od niego wywodzi się idea kulistości Ziemi, lecz ma to związek z harmonią sfer, tzn. kula jest bryłą idealną.

Eudoksos z Knidos - prawdopodobnie jak pierwszy próbował zmierzyć obwód Ziemi, a także dokonał podziału Ziemi na strefy klimatyczne.

Heredot - mówi się o nim „ojciec historii”, dał on najpełniejszy opis świata znanego Grekom w drugiej połowie V w. p.n.e. Jego dziełem życia były „Dzieje”, do których odwołuje się wielu współczesnych uczonych.

Jak uczeni wyobrażali sobie świat?

Hekajtos

Eratostenes Herodot

Arystoteles ze Stagiry

• Dzięki niemu nauka Grecji klasycznej osiągnęła swój szczyt

• Istnieją cztery początkowe właściwości materii: gorąca, sucha, chłodna i wilgotna.

• Ziemia tkwi nieruchomo w centrum wszechświata - system geocentryczny.

• Jego dzieło Meteorologia jest życiowym sukcesem - daje początek ogólnej geografii fizycznej.

• Rzeki mają początek w górach

• Trzęsienia Ziemi są wywołane przez wiatr

• Naprzemienność lądów i mórz

• Stała objętość mórz - zbilansowanie parowania i opadów

• Największe pasmo górskie - Kaukaz, Największa rzeka - Nil

Człowiek, a środowisko geograficzne

• Rodzaj zajęć ludności jest zależny od warunków przyrodniczych (Herodot)

• Podział ekumeny wg warunków życia na trzy strefy:

• Chłodna północna

• Umiarkowana średnia

• Gorąca sucha południowa.

Ciało i duch zdeterminowane są klimatem (Hipokrates z Kos)

• Determinizm geograficzny - środowisko przyrodnicze uzależnia człowieka od siebie.

Epoka hellenizmu (330 - 146 r.p.n.e )

Rozprzestrzenianie się Greków na wschód dzięki wyprawom Aleksandra Macedońskiego

Rozwój astronomii, nauk przyrodniczych

Podział Grecji na państwa hellenistyczne

Filozofia

• Główne ośrodki naukowe : Ateny , Aleksandria

• Myśl filozoficzna daleka od problemów przyrodniczych

• Główni przedstawiciele: Stoicy , Sceptycy i cynicy , Epikurejczycy

Astronomia

• Przekonanie o kulistości Ziemi

• Po raz pierwszy obliczono obwód Ziemi po południku

• Pogląd o istnieniu innych zamieszkałych lądach

Geografia

• Określenie wymiarów kuli ziemskiej

• Obliczanie współrzędnych geograficznych

• Teoria odwzorowań kartograficznych

• Badanie zjawisk atmosferycznych

Botanika

• Charakterystyka różnych grup roślin

• Odmiany gleb według ich różnorodnych cech

Państwo rzymskie (II w. p. n. e. - II w. n. e.)

Zmierzch hellenizmu i republika rzymska (146 - 30 r. p. n. e.)

Ekspansja Rzymu na Grecję, zdobycie Kartaginy, zajęcie Egiptu i części Bliskiego Wschodu , podbicie Galii.

Przejęcie filozofii greckiej przez rzymian, wśród uczonych i filozofów tego okresu przewaga Greków

Geograficzne informacje:

• ogólne (w pracach historycznych Polibiusza i Posejdoniosa)

• opisowo-regionalne (Agatarchides z Knidos i Artemidor z Efezu)

• regionalne (w pracach Polibiusza powielane z wcześniejszych opisów)

• dotyczące pomiarów gruntów (badania astronoma Sosigenesa)

• z zakresu geografii matematycznej i ogólnej geografii fizycznej

(próby określenia obwodu kuli ziemskiej przez Posejdoniosa)

• dotyczące sfer ziemskich (badania Polibiusza i Posejdoniosa)

Imperium rzymskie (30 r. p. n. e. - II w. n. e.)

• Zajęcie Brytanii, dotarcie do Jemenu, przekroczenie Eufratu, wyprawa wzdłuż Nilu Białego oraz w okolice jeziora Czad

• wzmocnienie powiązań handlowych z Indiami

Prace geograficzne:

• Wipsaniusz Agryppy - pierwsza mapa Imperium rzymskiego

• Pomponiusz Mela De situ orbis (O położeniu świata) - pierwsza geografia w języku łacińskim

• Pliniusz Starszy Historia naturalis (Historia naturalna), w której 4 księgi są poświęcone geografii

• Flavius Arrianus Peripius Pontu Euksyńskiego oraz Indie i Opłynięcie Morza Egejskiego

Najważniejsi geografowie okresu Imperium rzymskiego

• Strabon Geografia w 17 księgach (m. in. podstawowe definicje geograficzne, opisy znanych mu krajów, około 4000 nazw geograficznych)

Najważniejsi geografowie okresu Imperium rzymskiego

• Klaudiusz Ptolemeusz Wstęp do geografii (obliczenia wymiarów Ziemi, analiza wcześniejszych prac)

---